Branie odpowiedzialności za rozwój społeczności miasta

Janusz BasterKraków, czerwiec 2016

Janusz

Bast

er, B

ranie

odpow

iedzi

aln

ośc

i za

rozw

ój sp

ołe

cznośc

i m

iast

aDzielnice w dużym mieście

Uwaga pierwsza: Moje wystapienie jest tylko przypomnieniem, że niewiele ponad dekadę temu odbywała się wielowątkowa praca prowadzona w różnorakich srodowiskach, której celem było wypracowanie mechanizmów partycypacyjnego zarzadzania miastem – a więc także statusu dzielnic. Przez dwa lata zaangażowana była w te prace spora grupa dyrektorów wydziałów i pracowników Magistratu, przedstawiciele organizacji społecznych i środowisk zawodowych. Praktycznie nie zainteresowali się tą pracą radni. Ta wspólna praca miała wpływ na sformułowania Strategii Rozwoju Krakowa, przyjętej w 2005 roku, ale nie została wzięta pod uwagę przy nadawaniu jej ostatecznego kształtu. Tak samo nie zostały praktycznie przygotowane wówczas programy realizacyjne. Merytoryczne założenia koncepcji miasta obywatelskiego i funkcjonalnego zostały zaprezentowane na kilku konferencjach (w tym miedzynarodowych) i były podstawą różnorakich innych projektów (m.in. REVES, CASE).

***Uwaga druga (prowokacyjna): W takim mieście jak Kraków, dzielnice - liczące kilkadziesiąt tysięcy mieszkańców, mają znaczenie „techniczne”, mogą być, co najwyżej narzędziem:

wspomagającym zarządzanie przez władze miasta całością spraw publicznych harmonizującym stałą samoorganizację aktywności mieszkańców w relacjach „twarzą w twarz”.

Trudno więc mówić o „dzielnicach naszych marzeń”.

Janusz

Bast

er, B

ranie

odpow

iedzi

aln

ośc

i za

rozw

ój sp

ołe

cznośc

i m

iast

aPodmiot rozwoju miasta

Podstawowym założeniem ideowym i merytorycznym prac nad Strategią Rozwoju Krakowa w połowie pierwszej dekady XXI wieku było uznanie, że:

Podmiotem rozwoju miasta są jego mieszkańcy.

Dlatego rozwój miasta to nie wzrost jego potencjału gospodarczego, ani polepszanie jakości środowiska, tylko rozwój zdolności wspólnoty mieszkańców w radzeniu sobie z przyszłymi wyzwaniami. Miara tego rozwoju została zarysowana w frazie:

funkcjonalna społeczność - zaradni obywatele.

Warunkami koniecznymi dla tak rozumianego rozwoju jest powszechność obywatelskiej odpowiedzialności - roztropnej troski o dobro wspólne oraz kapitał społeczny, rozumiany jako zaufanie pozwalające działać wspólnotowo.

Uznawano wówczas, że dla mieszkańców Krakowa istotna i więziotwórcza jest oczywista, chociaż niedoprecyzowana - tożsamość Krakowa, która dodatkowo jest jego marketingowym atutem. (Jednak kilka lat później krakowski socjolog opisując Kraków, jako palimpsest – zapisywaną na nowo przestrzeń – napisał: Dzisiaj główną narracją Krakowa staje się jego marketing – marka miasta wypiera jego tożsamość. To chyba jest prawdą)

Janusz

Bast

er, B

ranie

odpow

iedzi

aln

ośc

i za

rozw

ój sp

ołe

cznośc

i m

iast

aFunkcjonalne sąsiedztwo

Samorządność i demokracja lokalna nie sa celem samym w sobie – mają służyc skuteczniejszej budowie społeczności funkcjonalnej.

Społeczność funkcjonalna jest zdolna do zaspokojenia - odpowiednio do własnej skali - indywidualnych i grupowych potrzeb, dążeń, aspiracji i oczekiwań swoich członków przez całe ich życie, a także potrafi stawiać i realizować wspólne cele.

*

Naturalną podstawą rozwoju społeczności miasta są funkcjonalne sąsiedztwa - gdy obejmują znaczącą większośc mieszkańców.

Wybrane tezy dotyczące funkcjonalnego sąsiedztwa: Funkcjonalne sąsiedztwo jest miejscem spotykania innych ludzi twarzą w twarz i tworzy ich wspólną tożsamość – poczucie swojszczyzny. Jest to najbardziej naturalny teren socjalizacji i tworzenia więzi poszerzających potrzebę afiliacji poza najbliższych. Cechą funkcjonalnego sąsiedztwa jest pomoc wzajemna, będąca formą realizacji dwóch konstytucyjnych zasad: solidarności i subsydiarności. Jest ono wtedy naturalnym i bezpośrednim poszerzeniem rodziny. Sąsiedztwo nie powinno być jednostką pomocniczą samorządu, a powinno być sposobem samoorganizacji społeczności. Jest jednak miejscem realizacji wielu zadań funkcjonalnych samorządu. Do poziomu sąsiedztwa powinny schodzić wszystkie funkcjonalne sieci społeczne - publiczne i komercyjne - co wiąże się z odpowiednim planowaniem przestrzennym. Szczególną bazą działań społecznych powinny być: szkoła, biblioteka, dom kultury i obiekty spędzania czasu własnego. Taką rolę pełnią także charytatywne i kulturowe grupy parafialne.

Janusz

Bast

er, B

ranie

odpow

iedzi

aln

ośc

i za

rozw

ój sp

ołe

cznośc

i m

iast

aProces tworzenia funkcjonalnej społeczności

Koncepcja podziału odpowiedzialności za rozwój Krakowa, którą tutaj przypominam, została wypracowana w latach 2003-2006 w wielu debatach, różnych środowisk, wokół tworzonej wówczas Strategii Rozwoju Krakowa. Została ona wpisana w system dążeń i zobowiązań symbolizowanych przez wizję miasta:

Kraków miastem obywatelskim, zapewniającym wysoka jakość życia mieszkańców i zrównoważony rozwój – europejską metropolią, konkurencyjnym ośrodkiem

nowoczesnej gospodarki opartej na potencjale naukowym i kulturowym.

Nie była ona zbiorem pobożnych życzeń, ale odnosiła się do zamkniętego zestawu opisanych komponentów rozwoju miasta: cywilizacyjnego, instytucjonalnego, obywatelskiego, osobowego, przedsiębiorczego, środowiskowego i wspólnotowego.(Każdy z tych komponentów ma wymiar miejski, dzielnicowy i sąsiedzki)

***Tak samo zestaw trzech celów strategicznych odnosił się do uporządkowanej typologii

instrumentów zarządzania publicznego, a więc instrumentarium: gospodarczego, kulturowego i społecznego. Czwarte instrumentarium, dotyczące podziału odpowiedzialności za rozwój miasta – a więc ustrojowe – zostało zapisane jako misja władz miasta:

Misją samorządu miasta jest integrowanie działań mieszkańców, służące urzeczywistnieniu wizji rozwoju Krakowa, poprzez wprowadzenie partnerskiego

zarządzania miastem...(Wyróżnione wyżej instrumentaria (polityki) zawierają także narzędzia stosowane na poziomie sąsiedzkim i dzielnicowym)

***Za tymi celami szły dziesiątki celów szczegółowych i operacyjnych, rozpisanych na

setki programów i tysiące działań. Część z nich była i jest realizowana.

Janusz

Bast

er, B

ranie

odpow

iedzi

aln

ośc

i za

rozw

ój sp

ołe

cznośc

i m

iast

aWażna a niefektowna rola dzielnicy

Czym więc w tej koncepcji jest dzielnica? Dzielnica to miejsce harmonizowania obywatelskiej samoorganizacji z potrzebami

profesjonalnego zarządzania zadaniami publicznymi na terenie miasta. Sposób i zakres tego harmonizowania nie powinien być ustalony dla całego miasta jednolicie,

a powinien być dostosowany do rzeczywistej sytuacji na danym obszarze.

***W dokumentach tworzonych wokół Strategii Rozwoju Krakowa na poziomie dzielnic planowane było przygotowanie różnorakich instrumentów: Wypracowanie krakowskiego standardu funkcjonalnego sąsiedztwa – m.in. jako punktu odniesienia samoorganizacji Powołanie Obserwatorium jakości życia w Krakowie – m.in. jako podstawy podejmowania decyzji Utworzenie Katalogu usług powszechnych dostępnych w Krakowie – m.in. jako weryfikacji jakości zarządzania w mieście

oraz miały funkcjonować m.in.: Sieć (dzielnicowa) Miejskiego Ośrodka Wspierania Inicjatyw Społecznych (informacja, inkubatory, szkolenia, doradztwo) Stały program edukacji obywatelskiej i wspierania wolontariatu Spójny (zorganizowany) system debat (tematycznych i środowiskowych) o różnych aspektach funkcjonowania Krakowa. Trwałe (ciągłe) forum wymiany doświadczeń w działaniu na rzecz miasta i społeczności.

Działania w ramach czterech ostatnich obszarów byłyby podstawą wyłaniania radnych

dzielnicowych.

Być może przedstawiona koncepcja ma charakter historyczny – ale niekoniecznie.

Przypominam ją, żeby zwrócić uwagę, że działania na rzecz rozwoju Krakowa nie zaczynają się co kilka lat

„od zera”. W działania na rzecz rozowju Krakowa angażowało się

przez lata wiele osób.

Zapominanie o tych osobach i ich pracy niszczy kapitał społeczny miasta

Dziękuję za uwagę

ANEKSY:

Filary społeczności funkcjonalnej

Mówi się o „trzech sektorach” uczestniczących w życiu publicznym. W rzeczywistości, aby społeczność mogła się rozwijać i stawać coraz bardziej funkcjonalna, potrzebne

jest znacznie więcej form uczestnictwa obywateli/mieszkańców. Takimi „filarami” społeczności funkcjonalnej są:

działania wzajemne*

inicjatywy społeczne (reagowanie na potrzeby)*

inicjatywy obywatelskie (wokół dobra wspólnego)*

przedsiębiorczość gospodarcza*

sektor kulturowy*

sektor publiczny*

sektor polityczny

Stanowią one rzeczywiście fundament społeczności, jeżeli zasadą ich wzajemnych relacji jest współdziałanie i dialog.

Społeczność obywatelska

Społeczność obywatelska powstaje wtedy, gdy jej członkowie/mieszkańcy są w stanie, mogą, chcą i potrafią działać na rzecz dobra wspólnego:

są w stanie

ponieważ nie jest zagrożone ich bezpieczeństwo socjalne, zdrowotne, osobiste

mogą

ponieważ nie stoją im na przeszkodzie warunki prawne, czy skala problemów organizacyjnych

chcą

ponieważ mają dostateczne poczucie odpowiedzialności za całą społeczność i wolę dialogu

potrafią

ponieważ mają niezbędne kompetencje merytoryczne i organizacyjne

Krakowskie dążenia - wizja KrakowaStr

ate

gia

Rozw

oju

Kra

kow

a

7 komponentów rozwoju społeczności

- stan pożądany

- stan faktyczny

komponent wspólnotowy

potencjał kulturowy

potencjał naukowy

komponenet środowiskowy

zrównoważony rozwój

komponenet instytucjonalny

komponenet zasobowy

konkurencyjny ośrodek

nowoczesnej gospodarki

komponenet obywatelski

miasto obywatelskie

komponenet osobowy

wysoka jakość

życia mieszkańców

komponent cywilizacyjny

europejska metropolia

Kraków Kraków miastem obywatelskim, zapewniającym wysoką jakość życia mieszkańców i zrównoważony rozwój - europejską metropolią i konkurencyjnym ośrodkiem nowoczesnej gospodarki, opartej na potencjale naukowym i kulturowym

Polityki fundamentalne w strategii Krakowa

polityka kulturowa polityka społeczna

polityka gospodarcza

polityka ustrojowa

Cele strategiczne Krakowa:Kraków miastem przyjaznym rodzinie, atrakcyjnym miejscem zamieszkania i pobytu.Kraków miastem konkurencyjnej i nowoczesnej gospodarkiKraków europejską metropolią o ważnych funkcjach nauki, kultury i sportuMisją samorządu miasta jest integrowanie działań mieszkańców, służące wizji rozwoju Krakowa poprzez wprowadzenie partnerskiego zarządzania miastem

DOMENY LOKALNEJ POLITYKI SPOŁECZNEJW KONTEKŚCIE ROZWOJU SPOŁECZNOŚCI

Kontekst jakości życia• domena bezpieczeństwa osobistego i ładu społecznego • domena zaradności i gospodarowania domowego • domena edukacji przez całe życie • domena integracji i spójności społecznej • domena socjalizacji i uspołecznienia

• domena zdrowia i sprawności

Kontekst polityki gospodarczej• domena zasobności mieszkańców • domena przedsiębiorczości mieszkańców

• domena pracy

Kontekst polityki kulturowej• domena czasu własnego i kultury osobistej• domena środowiska i dziedzictwa kulturowego

• domena budowania więzi i świętowania

Kontekst odpowiedzialności (ustrojowy)• domena partycypacji społecznej • domena rodziny • domena sąsiedztwa

Istota polityki społecznej współczesnego państwa

Istotą polityki społecznej współczesnego państwa jest prowadzenie do tego,

aby systemy pomocy społecznej stawały się coraz mniej potrzebne.

Kluczem do jej realizacji jest spójność społeczna, która oznacza przede wszystkim sposób rozwoju, który nie tylko nie pogłębia środowiskowych i terytorialnych zróżnicowań jakości życia społeczności, ale także niweluje różnice, które powstały wcześniej.

Najczęściej chodzi o: materialny poziom życia, poziom wykształcenia, aktywność

zawodową, zakres wydatków społecznych, poziom infrastruktury (komunikacja publiczna), stan zdrowia i dostęp do opieki

zdrowotnej, warunki mieszkaniowe, zaopatrzenie w energię oraz

stan środowiska naturalnego.

DOMENY POLITYKI SPOŁECZNEJ A SPRAWY PUBLICZNE

kultura

funkcjonalność społeczności

zadania socjalne

WARUNKI REALIZACJI MISJI I WIZJI

KADENCYJNOŚĆ WŁADZY A CYKL STRATEGICZNYStr

ate

gia

Rozw

oju

Kra

kow

a

Pla

no

wa

nie

Pla

no

wa

nie

Mis

jaWizja rozwoju

Oc

en

a p

ub

liczn

a

Po

czą

tek

ka

de

nc

ji

Diag

no

zow

anie -p

rog

no

zow

anie

Mis

ja

Pla

no

wa

nie

Pla

no

wa

nie

Pla

no

wa

nie

Mis

ja

Mis

ja

Lata

Kadencje

ISTOTA KONCEPCJI STRATEGII POLITYKI SPOŁECZNEJ KRAKOWA

Osie koncepcji:

• Podstawa stabilności działania - koncepcja Miejskiego Systemu Usług Powszechnych jako punktu odniesienia dla wszelkich działań na rzecz mieszkańców

• Stabilność poprzez dążenie do kompletności działań

• Stabilność dzięki harmonizacji różnych działań

• Stabilizacja poprzez partycypację społeczną

Cel główny:Stworzenie warunków do kształtowania w Krakowie

stabilnej i świadomej polityki społecznej

PRZYKŁADY STRUKTURY ZAMIERZEŃ POKREWNYCH STRATEGIII

Struktura zamierzeń założeń Programu Partycypacji w Krakowie 2005Kierunki: • Dążenie do kompletności społeczności partnerów • Działania na rzecz rozwoju środowisk partnerskich • Rozwijanie dialogu i współdziałania

• Zorganizowanie systemu współdziałania

Struktura zamierzeń założeń Programu usług powszechnych w Krakowie 2005Priorytety: • Wypracowanie koncepcji systemu stabilnego systemu usług publicznych w Mieście • Zbudowanie systemu koordynowania miejskim systemem usług publicznych • Realizacja zadań administracji publicznej w ramach systemu usług publicznych • Organizowanie zaplecza merytorycznego doskonalenia systemu usług publicznych

• Rozwijanie wspólnej odpowiedzialności społeczności Miasta za stan usług publicznych

Część struktury zamierzeń założeń Lokalnego Programu RewitalizacjiPriorytety w warstwie społeczno-gospodarczej: • Rozpoznanie problemów społecznych, ich skalę i zmienność • Wyłonienie lokalnych liderów • Poszukiwanie partnerów do współpracy • Uruchomienie ukierunkowanych badań statystycznych, socjologicznych, ekonomicznych