1

2

3

WSTÊP

Z przyjemno�ci¹ oddajemy w Wasze rêce publikacjê po�wiêcon¹ najlepszym przedsiêwziêciom wspó³fi-nansowanym ze �rodków Unii Europejskiej. Przedstawiono w niej 16 projektów realizowanych na rzecz�rodowiska przez administracjê pañstwow¹ i samorz¹dow¹, zwi¹zki gminne, prywatne przedsiêbiorstwa,samorz¹dy gospodarcze oraz organizacje pozarz¹dowe. Opisane przyk³ady dobrano w taki sposób, aby wmiarê mo¿liwo�ci zaprezentowaæ pe³ne spektrum beneficjentów, rozwi¹zañ i obszarów dzia³ania, przed-siêwziêcia ma³oskalowe i du¿e inwestycje, realizowane w mniejszych i wiêkszych miejscowo�ciach.

Publikacjê przygotowano w oparciu o przeprowadzon¹ ankietê, rozes³an¹ do kilku tysiêcy potencjal-nych beneficjentów projektów Unii Europejskiej. Spo�ród nades³anych materia³ów wybrano najciekawszerozwi¹zania. Kryteria wyboru stanowi³y g³ównie: obszar dzia³añ projektu, osi¹gniête lub planowane efek-ty ekologiczne oraz spo³eczno-ekonomiczne, skala przedsiêwziêcia, innowacyjno�æ, wielko�æ dotacji unijnejoraz stopieñ zaawansowania prac i udzia³ spo³eczno�ci lokalnej w wykonaniu danego zadania.

W opracowaniu zaprezentowano projekty zakoñczone lub zaawansowane. Tylko w jednym przypadku,opisano przedsiêwziêcie fizycznie nie rozpoczête (projekt �Poprawy jako�ci wody w Szczecinie�). Wyma-ga³o ono jednak omówienia, z uwagi na jedn¹ z najwy¿szych dotacji przyznanych w Polsce na dzia³aniachroni¹ce �rodowisko.

Projekty potraktowano w sposób ca³o�ciowy. W prezentacji kilku przedsiêwziêæ, nie ograniczono siêjedynie do opisu okresu prac, w którym beneficjenci korzystali ze �rodków unijnych, ale przedstawionorównie¿ dzia³ania, podejmowane na d³ugo przed przyznaniem dotacji. Przyk³adowo, je�li w danej miej-scowo�ci ze �rodków unijnych wybudowano sortowniê odpadów, trudno pomin¹æ fakt, ¿e na d³ugo przedtym wydarzeniem prowadzono szerok¹ dzia³alno�æ edukacyjn¹ i segregowano odpady. Prace poprzedza-j¹ce równie¿ wymagaj¹ du¿ych nak³adów finansowych, których w momencie sk³adania wniosków dofunduszy europejskich (czasami pod zupe³nie now¹ nazw¹ programu), z regu³y siê nie uwzglêdnia wpostaci wk³adu w³asnego beneficjenta. Bez tych dzia³añ nie osi¹gniêto by obecnych efektów ekologicz-nych. Równie trudno by³oby oceniæ uzyskane rezultaty, odnosz¹c je wprost do dzia³añ zrealizowanychwy³¹cznie w okresie finansowanym przez Uniê. Gdyby ograniczyæ siê jedynie do niego, w wielu przypad-kach za efekt ekologiczny trzeba by uznaæ, powstanie inwestycji �samej w sobie�. Wówczas takie potrak-towanie tematu by³oby zbyt du¿ym uproszczeniem. W wielu przypadkach unijne dotacje to przys³owio-we �postawienie kropki nad i�. Zakoñczenie okre�lonych, wcze�niej rozpoczêtych programów. Tylko wodniesieniu do nich, jako pewnej ca³o�ci, mo¿emy mówiæ o konkretnych, wymiernych efektach ekolo-gicznych oraz spo³eczno-ekonomicznych. Nale¿y przy tym pamiêtaæ, ¿e czê�æ z nich mo¿na osi¹gn¹ædopiero po kilku latach od zakoñczenia okre�lonych prac.

W�ród nades³anych projektów, najliczniejsz¹ grupê stanowi³y inwestycje wodno-kanalizacyjne. Naj-mniej liczn¹ - dzia³ania z zakresu ochrony bioró¿norodno�ci, co jest spowodowane nieop³aceniem przezPolskê sk³adki, umo¿liwiaj¹cej skorzystanie ze �rodków programu LIFE, wspieraj¹cego tego typu zadania.Nieuiszczenie tej op³aty, mo¿e �wiadczyæ o w¹skim spojrzeniu decydentów na zagadnienia �rodowisko-we, widziane jedynie przez pryzmat ochrony przyrody nieo¿ywionej, a wiêc powietrza, wody i gleby.Ochrona czynna �rodowiska biotycznego jest dla wielu abstrakcj¹, dzia³aniem niezrozumia³ym i tymsamym niepotrzebnym. W dalszym ci¹gu pokutuje pogl¹d, ¿e wszystkie problemy �rodowiskowe tegokraju, rozwi¹¿e czyste powietrze i woda. Nic bardziej mylnego! Nie dziwi wiêc fakt, ¿e z regu³y w ocenieprojektów wodno-kanalizacyjnych czy z zakresu ochrony powietrza, brakuje rzeczowego odniesienia dozmian w przyrodzie o¿ywionej, jakie wyst¹pi¹ po ich realizacji.

Serdeczne podziêkowania nale¿¹ siê czasopismu �Ekopartner� oraz Polskiej Fundacji im. Roberta Schu-mana i Stowarzyszeniu KLON/JAWOR, za wskazanie kilku cennych dzia³añ. Mamy nadziejê, ¿e nasze opra-cowanie zachêci wielu do ubiegania siê o �rodki UE i bêdzie inicjowaæ do podejmowania podobnychprac w swoim lokalnym �rodowisku. Obecnie w Polsce jest wiele warto�ciowych i ró¿norodnych projek-tów, które doczeka³y siê ju¿ zakoñczenia lub s¹ na etapie realizacji. Wierzymy, ¿e po wej�ciu do Unii,bêdzie ich jeszcze wiêcej. Pojawi¹ siê równie¿ wiêksze mo¿liwo�ci finansowania dzia³añ na rzecz ochro-ny �rodowiska. Czy jednak z nich skorzystamy, zale¿y wy³¹cznie od naszej determinacji i przygotowania.

Robert WawrêtyO�wiêcim, czerwiec 2003 r.

4

Kluczowym elementem realizacji Polityki StrukturalnejUnii Europejskiej, obok d¹¿enia do równomiernego roz-woju poszczególnych regionów Europy, jest dba³o�æ o stan�rodowiska. Trzy z czterech funduszy strukturalnych UE,czyli Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europej-ski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych oraz Finanso-wy Instrument Orientacji Rybo³ówstwa, wspó³finansuj¹projekty z zakresu ochrony �rodowiska. Dodatkowym in-strumentem jest Fundusz Spójno�ci, wspieraj¹cy tego typuzadania o najwiêkszym znaczeniu dla regionu lub ca³egokraju. ¯adna inwestycja, niezale¿nie od tego kto jest be-neficjentem �rodków pomocowych, nie zostanie zaakcep-towana, je¿eli w dokumentach aplikacyjnych nie znajdziesiê analiza jej wp³ywu na �rodowisko.

wynios³o 300 tys. euro. Dwa lata pó�niej w Zwierzyñcu(woj. lubelskie), zmodernizowano komunaln¹ kot³owniêwêglow¹. Ca³kowity koszt inwestycji wyniós³ blisko 110,5tys. euro, za� dofinasowanie z Unii przekroczy³o 46 tys.euro (pieni¹dze pochodzi³y z Programu Wsparcia Regio-nalnego Phare � STRUDER 2).

Najwiêksze �rodki na ochronê �rodowiska przeznaczo-no z Programu Phare Spójno�æ Spo³eczno�Gospodarcza.Tylko w ci¹gu ostatnich lat, wysoko�æ wsparcia tego ro-dzaju inicjatyw wynios³a odpowiednio w 2000 roku �11,550 mln euro, za� w 2001 roku � 22,02 mln euro, co³¹cznie stanowi 33,570 mln euro. W Bytomiu do koñca2003 roku zostanie ukoñczona rozbudowa i moderniza-cja oczyszczalni �cieków. Bud¿et ca³ego przedsiêwziêciawynosi ponad 8 mln euro. We Wroc³awiu wykonano no-woczesny system grzewczy, który mia³ przyczyniæ siê dozmniejszenia zanieczyszczeñ powietrza i zu¿ycia energii.Dofinansowanie ze �rodków unijnych wynios³o 5 mlneuro. Zadanie o podobnym charakterze zrealizowano tak-¿e w Sochaczewie (woj. mazowieckie). Jego celem by³apoprawa jako�ci powietrza oraz oszczêdno�æ energii, za�dofinansowanie z Programu Phare wynios³o 2,9 mln euro.Program Phare SSG wspó³finansuje nie tylko inwestycjeinfrastrukturalne, ale równie¿ przeznacza �rodki na wspar-cie instytucjonalne w zakresie ochrony �rodowiska.

W 2000 roku zacz¹³ funkcjonowaæ Fundusz ISPA (In-strument for Structural Policies for Pre-Accession). Wspo-maga on projekty w obszarze ochrony �rodowiska oraztransportu. Wielko�æ finansowania dla Polski na lata 2000- 2006 wynosi ok. 170 mln euro rocznie na ka¿dy z sek-torów. Aplikacje o �rodki na przedsiêwziêcia dotycz¹cem.in.: dostaw wody pitnej, odprowadzania i oczyszcza-nia �cieków, utylizacji odpadów oraz ochrony atmosfery,przyjmuje Narodowy Fundusz Ochrony �rodowiska iGospodarki Wodnej (NFO�iGW). Koszt inwestycji niemo¿e byæ ni¿szy od 5 mln euro. Obecnie w ramach Fun-duszu ISPA, realizowane s¹ 33 projekty, z czego po dwaw Krakowie, £odzi i Wroc³awiu, a cztery w okrêgu kato-wickim. Przedsiêwziêcie o najwiêkszej warto�ci 292 mlneuro, prowadzone jest w Szczecinie. Obejmuje onom.in.: modernizacjê stacji uzdatniania wody, budowêmagistral i sieci wodoci¹gowych, modernizacjê i budo-wê oczyszczalni �cieków oraz sieci kanalizacyjnych.Ca³kowity wk³ad ISPA w realizacjê projektów �rodowi-skowych wynosi nieca³e 1 mld euro zakontraktowanych�rodków w latach 2000 - 2002.

13 grudnia 2002 roku rz¹d polski zakoñczy³ prowa-dzone od 1998 roku negocjacje akcesyjne. Negocjacjew obszarze ��rodowisko� rozpoczêto 7 grudnia 1999roku, a zakoñczono 26 pa�dziernika 2001 roku. Polskauzyska³a dziewiêæ okresów przej�ciowych. Miêdzy in-nymi do 31 grudnia 2015 roku trzeba uregulowaæ wszyst-kie kwestie zwi¹zane z oczyszczaniem �cieków komu-nalnych. Ponadto do 31 grudnia 2010 roku zak³ady prze-mys³owe powinny dostosowaæ siê do dyrektywy 96/61/WE o zapobieganiu i kontroli zanieczyszczeñ. Natomiast

WYKORZYSTANIE �RODKÓW POMOCOWYCH UNII EUROPEJSKIEJW OBSZARZE OCHRONY �RODOWISKA W POLSCE

Jednym z problemów, które Polska odziedziczy³a wspadku po epoce socjalizmu, a z których rozwi¹zaniemboryka siê po dzi� dzieñ, jest fatalny stan �rodowiska.Fundusze przedakcesyjne dzia³aj¹ce w Polsce od 1990roku, prawie od samego pocz¹tku finansowa³y przedsiê-wziêcia z zakresu ochrony �rodowiska. W latach 1990 -2002, w ramach Programu Phare, przeznaczono na tencel 208 mln euro.

Od 1994 roku funkcjonuje w Polsce Program Wspó³-pracy Przygranicznej Phare, wspieraj¹cy m.in. du¿e pro-jekty chroni¹ce �rodowisko, na terenach przygranicznychoraz w regionie Morza Ba³tyckiego. Przyk³adowo w 1994roku, na terenie euroregionu Sprewa-Nysa-Bóbr (woj. lu-buskie), w ramach wzmocnienia ochrony przeciwpo¿aro-wej lasów, sfinansowano m.in.: budowê systemu ³¹czno-�ci radiotelefonicznej, zakup odbiorników nawigacyjnychsystemu GPS, rozmieszczenie sztucznych zbiornikówwody na terenach le�nych pozbawionych naturalnych za-sobów wodnych oraz wyposa¿ono jednostki nadle�nic-twa w samochody rozpoznawczo-ga�nicze. Ca³kowitedofinansowanie dzia³añ ze �rodków pomocowych UE

Fot. Arch. ZK �Wis³ok�

5do 1 lipca 2012 roku obowi¹zuje okres przej�ciowy nadostosowanie i modernizacjê sk³adowisk odpadów. Zkolei do 31 grudnia 2007 roku nale¿y wprowadziæ sys-tem kontroli oraz nadzoru przesy³ania odpadów w obrê-bie Wspólnoty Europejskiej i poza jej terytorium. Polskaotrzyma³a tak¿e okresy przej�ciowe na emisjê zanieczysz-czeñ do powietrza atmosferycznego.

Z uwagi na ogromne nak³ady finansowe, które nale¿ypo�wiêciæ, aby poziom jako�ci wód i powietrza w naszymkraju pokrywa³ siê z europejskimi standardami, po wej-�ciu do Unii Europejskiej, w Polsce bêdzie funkcjonowa³Fundusz Spójno�ci. W latach 2004 - 2006 na ochronê �ro-dowiska w ramach FS, zostanie przeznaczone 1 866,6 mlneuro. Zasady jego dzia³ania nie bêd¹ odbiega³y w za³o¿e-niach od Funduszu ISPA. Prawdopodobnie zmianie ule-gnie minimalna warto�æ przedsiêwziêcia, które mog³obyotrzymaæ dofinansowanie z Unii (w ISPA by³o to 5 mlneuro, w FS prawdopodobnie 10 mln euro). Ju¿ od 2003roku NFO�iGW rozpocznie przyjmowanie wstêpnychwersji projektów na wykorzystanie �rodków z FS. Podob-nie jak ISPA obecnie, w przysz³o�ci bêdzie on wspomaga³dzia³ania o znaczeniu ponadregionalnym.

Mniejsze inwestycje bêd¹ realizowane ze �rodkówEuropejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Funduszten bêdzie wspó³finansowa³ m.in. Zintegrowany ProgramOperacyjny Rozwój Regionalny, z którego wielko�æ wspar-cia w ramach Dzia³ania 6.1.2 Infrastruktura Ochrony �ro-dowiska wyniesie 407,3 mln euro na lata 2004 - 2006.Dofinansowanie otrzymaj¹ przedsiêwziêcia, zw³aszcza zzakresu gospodarki wodno��ciekowej, ochrony atmosfe-ry i wód, wykorzystania odnawialnych �róde³ energii oraztworzenia systemów informacyjnych ochrony �rodowiska,le�nictwa i monitoringu. W ramach Priorytetu 6.3.1 Roz-wój Lokalny, bêd¹ wspó³finansowane inicjatywy o zna-czeniu lokalnym. �rodki z funduszy unijnych przekazanew ramach tego komponentu wynosz¹ 504,9 mln euro.Wstêpne wersje projektów na wykorzystanie funduszystrukturalnych obecnie s¹ sk³adane przez samorz¹dy tery-torialne ró¿nych szczebli do Urzêdów Marsza³kowskich,w celu zaopiniowania i wstêpnej oceny.

Równie¿ obszary wiejskie mog¹ liczyæ na dofinanso-wanie inwestycji z zakresu ochrony �rodowiska. Europej-ski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych bêdzie wspó³-finansowa³ Sektorowy Program Operacyjny Restruktury-zacja i Modernizacja Sektora ¯ywno�ciowego i RozwójObszarów Wiejskich. W ramach Priorytetu 5.2.3 Rozwóji Ulepszanie Infrastruktury Technicznej Zwi¹zanej z Rol-nictwem, wsparcie otrzymaj¹ ma³e projekty budowy lubmodernizacji indywidualnych systemów wodno�kanaliza-cyjnych oraz systemów zaopatrzenia w energiê, zw³asz-cza ze �róde³ odnawialnych. Projekty bêd¹ przyjmowaæregionalne oddzia³y Agencji Restrukturyzacji i Moderni-zacji Rolnictwa.

Tak¿e przedsiêbiorcy mog¹ liczyæ na dofinansowaniew zakresie dostosowania do norm ochrony �rodowiska.W ramach Sektorowego Programu Operacyjnego WzrostKonkurencyjno�ci Gospodarki, uruchomione zostanieDzia³anie 4 (Priorytet 5.6.2.4) - Wsparcie dla Inwestycji wZakresie Dostosowania Przedsiêbiorstw do WymogówOchrony �rodowiska. Dofinansowanie otrzymaj¹ przed-siêwziêcia ograniczaj¹ce emisjê szkodliwych substancji Fot. B. Jakuczun

do atmosfery i wód, inwestycje zwi¹zane z modernizacj¹przemys³owych oczyszczalni �cieków, dzia³ania rozwi¹-zuj¹ce kwestie odpadów przemys³owych oraz niebez-piecznych.

Finansowy Instrument Orientacji Rybo³ówstwa bêdziewspomaga³ dzia³ania w ramach Sektorowego ProgramuOperacyjnego Rybo³ówstwo i Przetwórstwo Ryb. Pieni¹-dze skierowane zostan¹ m.in. na ochronê Ba³tyku poprzezochronê zasobów wodnych oraz modernizacjê kutrówrybackich. Ca³kowite dofinansowanie ze �rodków SPO nalata 2004 - 2006 wyniesie 178,6 mln euro.

Obok programów z funduszy strukturalnych, po wej-�ciu Polski do UE zaczn¹ funkcjonowaæ tak¿e programywspólnotowe. Do tej pory, aby zostaæ uczestnikiem np.programu M³odzie¿, Polska musia³a negocjowaæ umowyoraz wp³acaæ sk³adki do bud¿etu Unii. W momencie gdystanie siê jej pe³noprawnym cz³onkiem, jednorazowawp³ata do bud¿etu UE sk³adki cz³onkowskiej, uruchomiwszystkie programy wspólnotowe Komisji Europejskiej,tak¿e te, które do tej pory nie dzia³a³y w Polsce. Tak w³a-�nie bêdzie m.in. z Programem LIFE, w ramach którego�rodki wydatkowane s¹ g³ównie dla ekologicznych orga-nizacji pozarz¹dowych, na inicjatywy zwi¹zane z ochro-n¹ ró¿norodno�ci biologicznej, a które nie s¹ finansowa-ne z funduszy strukturalnych.

£¹czna suma �rodków przekazanych z funduszy struk-turalnych Unii Europejskiej do wykorzystania w Polscena lata 2004 - 2006 wynosi 11 368,6 mln euro (bez �rod-ków z programów wspólnotowych). Przed Polsk¹ stoiwielkie wyzwanie. Aby nie powielaæ greckiego scena-riusza, administracja musi nauczyæ siê efektywnie wy-korzystywaæ fundusze, które nap³yn¹ po wej�ciu do UE.Je¿eli tak siê nie stanie, z pewno�ci¹ na Polskê zostan¹na³o¿one kary za ³amanie norm unijnych w zakresieochrony �rodowiska naturalnego, a niewykorzystane �rod-ki trzeba bêdzie zwróciæ.

Magdalena Jasiñska

6

BeneficjentKarkonoski Park NarodowyAdresul. Cha³ubiñskiego 2358-570 Jelenia Góratel.: (0*75) 755 37 26, fax: (0*75) 755 33 48e-mail: sekretariat@kpnmab.plwww beneficjenta: www.kpnmab.plKoordynator projektudr in¿. Andrzej Rajtel.: (O*75) 755 37 26e-mail: andraj@kpnmab.pl

Opis dzia³añCelem programu czynnej ochrony ekosystemów le�nych jestzwiêkszenie ich ró¿norodno�ci biologicznej, zahamowa-nie niekorzystnych zjawisk oraz inicjowanie po¿¹danychprocesów naturalnych. Obok klasycznych zadañ ochron-nych w drzewostanach, wykonano wiele zabiegów z za-kresu ochrony bezkrêgowców odpowiedzialnych za wa¿-ne procesy glebowe oraz zagro¿onych gatunków ptaków iowadów. Ponadto podjêto dzia³ania z zakresu czynnejochrony ro�lin. Reintrodukowano ³¹cznie 9 gatunków drzewi krzewów. Oprócz zachowania poszczególnych gatunkówflory i fauny, wykonano szereg przedsiêwziêæ z zakresuochrony poszczególnych siedlisk. Wa¿nym elementem pro-gramu jest m.in. zabudowa rynien erozyjnych wzd³u¿ szla-ków turystycznych, powoduj¹cych odwadnianie torfowiskwisz¹cych. Istotny element projektu stanowi bie¿¹cy mo-nitoring efektów wykonywanych prac oraz edukacja ukie-runkowana na spo³eczno�æ lokaln¹ i turystów.

Do najwa¿niejszych dzia³añ zaliczyæ mo¿na:q Odnowienie powierzchni poklêskowych w reglu gór-

nym (164 ha).

�ród³a i wielko�æ finansowaniaPhare � 1 169 000 z³KPN � 2 849 600 z³NFO�iGW � 2 858 550 z³WFO�iGW we Wroc³awiu � 2 165 300 z³EkoFundusz � 3 178 600 z³Zasiêg geograficznyWojewództwo dolno�l¹skie, obszar Karkonoskiego ParkuNarodowego obejmuj¹cy gminy: Szklarska Porêba, Pie-chowice, Jelenia Góra, Podgórzyn, Karpacz i Kowary.

CZYNNA OCHRONA EKOSYSTEMÓW LE�NYCHKARKONOSKIEGO PARKU NARODOWEGO

Odnowienia prowadzono na powierzchniach z ca³ko-wicie zniszczonym drzewostanem. Sadzonki �wierka, ko-sówki, brzozy karpackiej, wyhodowane z bry³k¹, wysadza-no w formie biogrup po kilka sztuk wokó³ zamar³ych drzeworaz karp. Wprowadzono ³¹cznie ok. 410 tys. sadzonek.q Przebudowê drzewostanów w reglu dolnym, na obszarach

zajêtych przez sztuczne monokultury �wierkowe (110 ha).Prace polega³y na wysadzeniu g³ównie buka, jaworu,

jod³y, brzozy, olszy szarej oraz wi¹zu górskiego. £¹czniezasadzono ok. 660 tys. sadzonek.q Poprawki i uzupe³nienia odnowieñ drzewostanów (75 ha).

Zadanie realizowano na powierzchniach, na którychwcze�niej wykonano odnowienia powierzchni poklêsko-wych lub zainicjowano przebudowê drzewostanów. Pole-ga³o ono g³ównie na uzupe³nieniu liczby sadzonek wmiejscach, gdzie stwierdzono braki oraz na wprowadze-niu gatunków rzadkich, nie wystêpuj¹cych w momenciewykonywania zabiegu pierwotnego.q Wegetatywne rozmna¿anie �wierka w strefie górnej gra-

nicy lasu (18 ha).Polega³o na ukorzenianiu bocznych ga³êzi zamieraj¹-

cych �wierków, poprzez ich przyszpilenie do ziemi. Na1 ha ukorzenia siê w ten sposób ok. 1 tys. pêdów, co da³o³¹cznie 18 tys. nowych drzewek.q Czynn¹ ochronê �ródle�nych ³¹k w reglu dolnym (36 ha).

Prace prowadzone s¹ w celu zachowania chronionychgatunków ro�lin, takich jak: krokus wiosenny, arnika gór-ska, storczyki. Dlatego ka¿dorazowo po przekwitniêciuoraz wysypaniu siê nasion po¿¹danych gatunków ro�lin,wykonywane s¹ zabiegi odkrzaczania i wykaszania po-szczególnych fragmentów ³¹k.q Przeciwerozyjne zabezpieczenie terenów le�nych

(10400 mb.).Prace polegaj¹ na zabudowie starych rynien erozyj-

nych, powsta³ych wzd³u¿ szlaków turystycznych lub wmiejscach dawnej zrywki drewna. Najczê�ciej wykorzy-stuje siê tu drewno oraz miejscowy kamieñ. G³ównymcelem zabiegów jest zahamowanie erozji ziemnej orazzminimalizowanie odwadniania torfowisk, zlokalizowa-nych w reglu górnym. Dotychczas wykonano ok. 80% pla-nowanego przedsiêwziêcia.q Ochronê rzadkich i zagro¿onych bezkrêgowców gle-

bowych oraz rzadkich owadów (pachnica próchnicznai kozioróg bukowiec).

Ochrona bioró¿norodno�ci

Szczep jod³owy wysadzony w ramach restytucji na terenie KPN.Fot. A. Raj

7Ochrona bezkrêgowców glebowych, a zw³aszcza rozto-

czy z grupy Mesostigmata, odbywa siê poprzez roz³o¿eniena warstwie gleby pokrytej igliwiem starych li�ci z domieszk¹�cio³y, pochodz¹cych z lasów bukowych. Prace wykonywanedotychczas w monokulturach �wierkowych regla dolnego, by³ywstêpnym procesem zmiany w³a�ciwo�ci biochemicznychgleb przed wprowadzeniem na te siedliska ponownie buka,jod³y i jaworu. Dzia³ania te s¹ procesem ci¹g³ym.

W celu ochrony pachnicy próchnicznej oraz kozioro-ga bukowca, pozostawia siê w lasach Parku lub w niektó-rych przypadkach dowozi z zewn¹trz, grube pnie gatun-ków li�ciastych, takich jak: buk, brzoza, jawor. W ten spo-sób zwiêksza siê ilo�æ miejsc mo¿liwych do zasiedleniaprzez te gatunki.q Ochronê cietrzewia, w³ochatki i sóweczki.

Dla ochrony cietrzewia wyznaczono strefy ochronne,z których wy³¹czono klasyczne zabiegi ochronne i gospo-darcze. Ponadto w okresie tokowisk, zamyka siê dla ru-chu pieszego wybrane odcinki szlaków turystycznych. Wpobli¿u miejsc jego wystêpowania zwiêksza siê równie¿bazê ¿erow¹, poprzez wysadzanie w biogrupach po kil-kadziesi¹t sztuk brzozy karpackiej i górskiego podgatun-ku jarzêbiny. Dla ochrony w³ochatki i sóweczki, wysta-wiono natomiast 100 budek lêgowych z drucianymi ko³-nierzami ochronnymi.

Efekty ekologiczneProwadzone dzia³ania, docelowo wp³yn¹ na stabilizacjêekosystemów le�nych, doprowadz¹ do zwiêkszenia bo-gactwa gatunkowego fitocenoz oraz zoocenoz, wp³yn¹korzystnie na procesy siedliskowe, szczególnie na glebêi mikroklimat, a tak¿e poprawi¹ w³a�ciwo�ci retencyjnelasów. Ju¿ dzi� efektami projektu s¹ m.in.:= znaczne ograniczenie szkód w drzewostanach Parku,= stabilizacja i utrzymanie trwa³o�ci ekosystemów le�nych,= zwiêkszenie odporno�ci na czynniki zagra¿aj¹ce,= ograniczenie procesów erozyjnych i odwadniania torfowisk,= zachowanie cennych gatunków ro�lin i zwierz¹t,= zwiêkszenie area³u powierzchniowego zajmowanego

przez zagro¿one gatunki flory i fauny,= zwiêkszenie liczebno�ci rzadkich gatunków awifauny,= stabilizacja procesów ekologicznych.Efekty spo³eczno-ekonomiczneRealizacja programu generuje ka¿dego roku ok. 150 � 200stanowisk pracy. Zatrudnienie otrzymuj¹ mieszkañcy gmins¹siaduj¹cych z Parkiem.Udzia³ spo³eczno�ci lokalnejWiêkszo�æ prac technicznych wykonywana by³a dotych-czas przez podmioty pochodz¹ce z lokalnych gmin.Czas trwania projektuKwiecieñ 1998 � listopad 2003.Dodatkowe informacje i uwagiProgram czynnej ochrony ekosystemów le�nych Karkono-skiego Parku Narodowego jest zwi¹zany bezpo�rednioz zadaniami okre�lonymi w Planie Ochrony Parku.

Torfowiska wisz¹ce w strefie górnej granicy lasu. Fot. A. Raj

q Restytucjê 200 tys. sztuk sadzonek jod³y pospolitej (eko-typ karkonoski) oraz za³o¿enie archiwum genetycznegojod³y pospolitej (7 400 sztuk szczepów).

Z zebranych dotychczas nasion wyhodowano ponad 250tys. m³odych drzewek, z których ok. 200 tys. wysadzono ju¿w lasach Parku na ³¹cznej powierzchni powy¿ej 100 ha. Za-³o¿ono równie¿ 4 archiwa genetyczne szczepów jod³owych,na których wysadzono ponad 7 400 szczepów jod³owych,pochodz¹cych z najstarszych jode³ Parku. Oprócz zachowa-nia zasobów genetycznych, maj¹ one równie¿ w przysz³o�cidostarczaæ nasiona dla potrzeb dalszej restytucji.q Restytucjê rzadkich i zagro¿onych gatunków drzew

i krzewów takich jak: czeremcha skalna, wierzba lapoñ-ska, wierzba zielna, wierzba �l¹ska, porzeczka skalna,sosna pospolita ekotyp naskalny, jawor ekotyp górnore-glowy, malina moroszka (³¹cznie 5 tys. sztuk sadzonek).Prace zrealizowano dotychczas w 90%.q Wykonanie i wytyczenie �cie¿ki edukacyjnej po ekosyste-

mach le�nych oraz druk przewodnika w nak³adzie 2 tys.

Przyk³ad rynny erozyjnej na szlaku turystycznym. Fot. A. Raj

Zabudowa przeciwerozyjna starych rynien w pobli¿u torfowisk.Fot. A. Raj

8

U¯YTKI EKOLOGICZNE SZANS¥ DLA ZACHOWANIABIORÓ¯NORODNO�CI W KA¯DEJ GMINIE

BeneficjentTowarzystwo Przyrodnicze �Bocian�(dawne Mazowieckie Towarzystwo Ochrony Fauny)Adresul. Jagie³³y 1008-110 Siedlcetel./fax: (0*25) 632 77 78e-mail: biuro@bocian.org.plwww beneficjenta: www.bocian.org.plwww projektu: www.bocian.org.pl/programy/uzytki/

Koordynator projektuMiros³aw Rzêpa³atel.: (0*25) 632 77 78, kom. 0 604 58 09 66e-mail: mirek@bocian.org.pl�ród³a i wielko�æ finansowaniaPrzedst. Komisji Europejskiej w Polsce �26 000 euroWFO�iGW w Warszawie � 50 000 z³Zasiêg geograficznyWojewództwo mazowieckie, miasto i gmina £osice, gmi-na Olszanka, miasto i gmina Siedlce, gmina Domanice,gmina Sabnie.

Opis dzia³añCelem projektu jest ochrona i zachowanie ró¿norodno�cibiologicznej na terenach wybranych gmin województwamazowieckiego. W trakcie projektu wykonano szereg dzia-³añ, pocz¹wszy od sporz¹dzenia dokumentacji przyrod-niczej wybranych obiektów, przygotowania formalnychwniosków w sprawie powo³ania u¿ytków ekologicznych,poprzez lobbing w�ród radnych, a skoñczywszy na edu-kacji skierowanej g³ównie do dzieci i m³odzie¿y szkol-nej. Prace obejmowa³y m.in.:l typowanie miejsc w terenie w oparciu o zdobyt¹ w ci¹-

gu ostatnich lat wiedzê przyrodnicz¹ i wspó³pracê z lo-kalnymi samorz¹dami oraz ich opis przyrodniczy,

l wyst¹pienia na sesjach rad gminnych, w trakcie którychzapoznano ok. 200 osób (radnych, wójtów, burmistrzów,so³tysów wsi) z problematyk¹ tworzenia u¿ytków eko-logicznych,

l sk³adanie formalnych wniosków do samorz¹dów gmin-nych w sprawie powo³ania u¿ytków ekologicznych, za-wieraj¹cych: krótkie uzasadnienie proponowanych formochrony przyrody, wypis z rejestru gruntów, mapki geo-dezyjne z zaznaczon¹ granic¹ obiektu,

l prelekcje w szko³ach oraz bezpo�rednie kontakty z na-uczycielami biologii, przyrody i dyrektorami,

l opracowanie materia³ów edukacyjnych w postaci: pla-katów o u¿ytkach ekologicznych w nak³adzie 2500 eg-

zemplarzy oraz 3750 sztuk folderów po�wiêconych po-wo³ywaniu u¿ytków ekologicznych,

l wykonanie gablot edukacyjnych takich jak: motyle dzien-ne wystêpuj¹ce na Mazowszu (3 gabloty), wybrane ga-tunki motyli nocnych, owady charakterystyczne dla ró¿-nych �rodowisk, owady odgrywaj¹ce ró¿ne role w bio-cenozach, prostoskrzyd³e ró¿nych �rodowisk, pospolitewa¿ki, chrz¹szcze le�ne, chrz¹szcze terenów otwartych,

l wykonanie 28 tablic informacyjno-edukacyjnych na 17u¿ytkach ekologicznych.

Efekty ekologiczneNajwa¿niejszym efektem ekologicznym jest powo³anie 20u¿ytków ekologicznych. Znaczna ich czê�æ to miejscarozrodu ró¿nych gatunków p³azów. St¹d zazwyczaj ichnazwy zwi¹zane s¹ bezpo�rednio z wystêpuj¹cymi tamp³azami, np.: �¯abi raj�, �¯abie bagno�, �¯abi do³ek�,�Kumak�, �Grzebiuszka�, �Traszka�.

W 2002 roku utworzono 16 u¿ytków ekologicznychna terenie gmin: Olszanka � powiat ³osicki, Domanice� powiat siedlecki, Sabnie � powiat soko³owski. Wcze-�niej (w 2000 roku) powo³ano jeden u¿ytek ekologicz-ny w mie�cie £osice. Ka¿dy spo�ród objêtych ochron¹do 2002 roku obiektów, ma swojego spo³ecznego opie-kuna w postaci lokalnej szko³y. W marcu 2003 rokupowo³ano kolejne 3 u¿ytki ekologiczne na terenie mia-sta Siedlce.

£¹czna powierzchnia wszystkich, utworzonych dotych-czas u¿ytków ekologicznych wynosi ponad 38 ha. Wiel-ko�æ poszczególnych obiektów jest jednak zró¿nicowanai waha siê w granicach od 0,1 ha do 7 ha. Jednak po-wierzchnia nie zawsze jest najbardziej istotna. Czasami,tak jak ma to np. miejsce w przypadku u¿ytków na tere-nie Siedlec, niewielkie powierzchniowo oczka wodne (0,1-0,2 ha) s¹ jedynymi w granicach miasta, miejscami rozro-du kilku gatunków p³azów.Efekty spo³eczno-ekonomiczneEfekty spo³eczno-ekonomiczne s¹ trudno mierzalne. Aktu-alnie mo¿na jedynie powiedzieæ, ¿e u¿ytki ekologiczneumo¿liwiaj¹ prowadzenie dzia³alno�ci edukacyjnej przeznauczycieli miejscowych szkó³. Stanowi¹ równie¿ miejscaspacerów spo³eczno�ci lokalnych. Niew¹tpliwie podnosz¹tak¿e atrakcyjno�æ turystyczn¹ i s¹ dodatkowym atutem pro-mocyjnym poszczególnych miejscowo�ci.

U¿ytek ekologiczny �Bia³e B³ota� o zachodzie s³oñca. Fot. M. Rzêpa³a

9

Udzia³ spo³eczno�ci lokalnejWszystkie u¿ytki zosta³y powo³ane we wspó³pracy z sa-morz¹dami lokalnymi. Takie gminy jak np. Domanice iOlszanka, sfinansowa³y wypisy z rejestrów gruntów orazmapki geodezyjne, potrzebne do dokumentacji obiektówna ich terenie.

Od samego pocz¹tku, w dzia³aniach czynnie uczest-niczy m³odzie¿ szkolna. Na terenie Domanic, miejscowegimnazjum z udzia³em samorz¹du, chêtnie sprz¹ta wszyst-kie u¿ytki ekologiczne (4 obiekty). Ponadto ko³o ekolo-giczne urz¹dza tam wycieczki. Z kolei uczniowie miesz-kaj¹cy w pobli¿u konkretnych obiektów, prowadz¹ bie¿¹-c¹ ich kontrolê.

Szko³a Podstawowa w Sabniach, we w³asnym zakre-sie, na skraju u¿ytku ekologicznego, ustawi³a sto³y i ³awkidla ok. 25 osób (jedna klasa). S³u¿¹ one do prowadzeniazajêæ warsztatowych, obejmuj¹cych rozpoznawanie pta-ków, ro�lin i owadów. Uczniowie z tej samej placówkiwykonali i zawiesili skrzynki lêgowe (10 sztuk) na tereniechronionego obiektu.

Szko³a Podstawowa w Hadynowie (gmina Olszanka)urz¹dzi³a rajd rowerowy w oparciu o istniej¹ce u¿ytkiekologiczne.

M³odzie¿ szkolna uczestniczy równie¿ aktywnie wprzenoszeniu skrzeku p³azów (g³ównie ¿aby trawnej) zwysychaj¹cych czê�ci zbiorników wodnych � przylegaj¹-cych do u¿ytków ekologicznych.

Czas trwania projektuProjekt realizowany od 1999 roku.Dodatkowe informacje i uwagiAktualnie w oparciu o powo³ane u¿ytki ekologiczne pro-wadzone s¹ dwa programy edukacyjne, finansowane przezWojewódzki Fundusz Ochrony �rodowiska i GospodarkiWodnej w Warszawie.

Zrównowa¿ony rozwój obszarów wiejskich

NATURA 2000 W DOLINIE ODRY DLA PRZYRODYI CZ£OWIEKA

BeneficjentDolno�l¹ska Fundacja EkorozwojuAdresul. Bia³oskórnicza 2650-134 Wroc³awtel./fax: (0*71) 344 59 48, 343 08 49, 343 50 36e-mail: biuro@eko.wroc.plwww beneficjenta: www.eko.wroc.plwww projektu: www.odra.plKoordynator projektuKrzysztof Smolnickitel.: (0*71) 344 59 48, 343 08 49, 343 50 36e-mail: k.smolnicki@eko.org.pl

�ród³a i wielko�æ finansowaniaPrzedst. Komisji Europejskiej w Polsce � 18 000 euroPrzedst. Komisji Europejskiej w Czechach � 260 000 euroWWF � 15 000 euroDFE � 30 000 euroNFO�iGW � 1 590 000 z³EkoFundusz � 805 000 z³WFO�iGW we Wroc³awiu � 582 000 z³Zasiêg geograficznyDolina Odry w granicach województw: �l¹skiego, opol-skiego, dolno�l¹skiego, lubuskiego oraz zachodniopo-morskiego.

Opis dzia³añCelem projektu jest zrównowa¿ony rozwój obszarów wiej-skich w dolinie Odry, w oparciu o walory przyrodniczeterenu � ze szczególnym uwzglêdnieniem planowanychostoi NATURA 2000.

Realizacjê projektu poprzedzi³a miêdzynarodowa oce-na warto�ci przyrodniczych doliny Odry. Dziêki staraniomWWF Auen Institut i przy wspó³pracy z Dolno�l¹sk¹ Fun-dacj¹ Ekorozwoju, wydano unikatowy w Polsce �Atlas ob-szarów zalewowych Odry� w nak³adzie 1 tys. egzempla-rzy. Atlas sta³ siê podstaw¹ dla dalszych przedsiêwziêæ.

W 2001 roku, wyprzedzaj¹c znacznie dzia³ania polskie-go rz¹du, rozpoczêto prace nad szczegó³ow¹ inwentaryza-cj¹ przyrodnicz¹ doliny Odry, dla potrzeb europejskiej sie-ci NATURA 2000. Prace prowadzone by³y dziêki pomocymerytorycznej WWF Auen Institut i przy udziale lokalnychorganizacji przyrodniczych. Aktualizacja badañ w terenie,pozwoli³a na przygotowanie pe³nej dokumentacji (StandardData Form) dla 26 potencjalnych obszarów NATURA 2000.Nastêpnie wydano w formie publikacji, pe³ny wykaz ob-szarów NATURA 2000 w dolinie Odry, w jêzyku polskim iangielskim. Ksi¹¿ka zosta³a zaprezentowana spo³eczno-

Przenoszenie z zalanej ³¹ki skrzeku p³azów na teren u¿ytkuekologicznego �Na b³otach�. Fot. M. Rzêpa³a

10

�ciom lokalnym na konferencjach, jak równie¿ w formiewystaw i dzia³añ promocyjnych w mediach.

Równolegle dzia³ania skoncentrowa³y siê na szansachjakie dla rozwoju gmin daj¹ obszary NATURA 2000 � w tympowi¹zane z nimi programy rolno�rodowiskowe UE. Pracemia³y na celu przygotowanie samorz¹dów i rolników do ichwykorzystania. W rezultacie przygotowano materia³y infor-macyjne oraz zorganizowano cykl 5 szkoleñ.

Kolejnym, wa¿nym elementem projektu by³a promocjaturystycznych mo¿liwo�ci wykorzystania walorów przyrod-niczych doliny Odry oraz tworzenia nowych, zwi¹zanychz ekologicznymi technologiami miejsc pracy. Dlatego w ra-mach dzia³añ wspieraj¹cych projekt, DFE we wspó³pracyze stowarzyszeniem PTPP �pro Natura� , w gminie Wiñskonad Odr¹, doprowadzi³a do realizacji kot³owni na s³omê isiano o mocy 1 MW. Ponadto wspó³pracuj¹ca z DFE Funda-cja Zielona Akcja, wytyczy³a szlak rowerowy na odcinkuOdry �rodkowej - od Brzegu do G³ogowa. Prezentuje onnajciekawsze, planowane ostoje sieci NATURA 2000 orazma s³u¿yæ rozwojowi rynku turystycznego i agroturystyki.Efekty ekologiczneW trakcie realizacji projektu wzros³a wiedza nt. walorówprzyrodniczych doliny rzeki Odry w�ród mieszkañców76 nadodrzañskich gmin i zwiêkszy³a siê akceptacja dlaich ochrony.

Realizacja kot³owni na biomasê ograniczy³a emisjêzanieczyszczeñ pochodz¹cych dotychczas z kot³owni opa-lanej wêglem. Dziêki likwidacji tradycyjnej kot³owni, zre-dukowano rocznie 9 790 kg dwutlenku siarki, 1 212 kgtlenków azotu, 26 940 kg tlenku wêgla i 1 521 320 kgdwutlenku wêgla oraz 8 780 kg py³ów. Wykorzystanie pa-liwa w postaci siana, pozwala na zachowanie cennychsiedlisk dla ptactwa zwi¹zanego z ³¹kami podmok³ymi opowierzchni ok. 100 ha.

Wyznaczenie 26 obszarów Natura 2000 przyczyni siêdocelowo do zachowania ró¿norodno�ci biologicznej te-renów cennych przyrodniczo o powierzchni 1 700 km2.Ochronie podlegaæ bêd¹ m.in. ³¹ki zmienno-wilgotne, lasy³êgowe i gr¹dowe oraz olsy.Efekty spo³eczno-ekonomicznePrzygotowanie spo³eczno�ci lokalnych do:l Wykorzystania programów rolno�rodowiskowych UE,

których bud¿et w skali kraju w latach 2004 � 2006 wy-niesie ok. 290 mln euro.

l Rozwoju rynku us³ug turystycznych. Wstêpne szacunki�wiadcz¹ o mo¿liwo�ci wzrostu warto�ci us³ug turystycz-nych o 50% w skali roku.

l Realizacji modelowych projektów kot³owni na bioma-sê. Dziêki kot³owni zyskano oszczêdno�ci i nowe miej-sca pracy. W pierwszym sezonie eksploatacji, zakupio-no od rolników ok. 300 ton s³omy i siana.

Udzia³ spo³eczno�ci lokalnejProjekt realizowano w �cis³ej wspó³pracy z samorz¹damioraz lokalnymi organizacjami przyrodniczymi.Czas trwania projektuMarzec 2001 � lipiec 2003.Dodatkowe informacje i uwagiArtyku³owana przez spo³eczno�æ potrzeba dzia³añ dlazrównowa¿onego rozwoju obszarów wiejskich w dolinieOdry, zainspirowa³a organizacje ekologiczne do opraco-wania nowych projektów. Obecnie, we wspó³pracy z WWF,6 organizacji (w tym DFE) przygotowuje kompleksowy pro-gram, maj¹cy na celu m.in.: ochronê tradycyjnych raszwierz¹t, wykorzystanie przeciwpowowdziowe terenu,promocjê produktów regionalnych, ochronê jako�ci wódi krajobrazu oraz dalszy rozwój turystyki.

Kot³ownia na biomasê w Wiñsku. Fot. J. ¯urawski

Bogactwo przyrodnicze i ró¿norodno�æ krajobrazu s¹ szans¹ dlarozwoju programów rolno�rodowiskowych UE w dolinie Odry.Fot. Arch. UG �wiêta Katarzyna

Unikatowy meander Odry na granicy polsko-czeskiej jest doskona³ymprzyk³adem na transgraniczn¹ ochronê przyrody w ramach tworzonejsieci NATURA 2000. Fot. P. Novotny, Stowarzyszenie Arnika Czechy

11

ROZWÓJ GOSPODARKI LOKALNEJ W GMINACHPIENIʯNO I P£OSKINIA

BeneficjentFundacja �Wie� w XXI Wiek�AdresPakosze 2214-520 Pieniê¿notel.: (0*55) 244 70 08e-mail: wies21@wp.plKoordynator projektuTadeusz Zapadkatel.: (0*55) 244 70 08e-mail: wies21@wp.pl

�ród³a i wielko�æ finansowaniaProgram Access - 40 000 euroGEF/SGP UNDP - 119 000 z³NFO�iGW � 161 973 z³WFO�iGW w Olsztynie � 61 000 z³Fundacja �Wie� w XXI Wiek� � 6 000 z³Wk³ad rzeczowo-finansowy rolników � 37 348 z³Zasiêg geograficznyWojewództwo warmiñsko-mazurskie, teren 16 wsi gminPieniê¿no i P³oskinia w powiecie Braniewo.

Opis dzia³añCelem projektu jest zaanga¿owanie spo³eczno�ci lokal-nej w podejmowanie inicjatyw gospodarczych, wykorzy-stanie zasobów lokalnych w rozwoju gospodarczym, aprzede wszystkim dostêp do taniego i odnawialnego �ró-d³a energii. W pierwszym etapie projektu, w szkole w Pa-koszach wybudowano i uruchomiono kot³owniê na s³o-mê o mocy 130 kW. Po pierwszym roku jej funkcjonowa-nia, znacznie wzros³o zainteresowanie wykorzystaniembiomasy. Docelowo planowane jest wykonanie ok. 37obiektów o ³¹cznej mocy ok. 15 MW. Jednocze�nie poja-wi³y siê nowe pomys³y wykorzystania zasobów lokalnych,którymi s¹ biopaliwa. Obecnie w ramach projektu, wyko-nywana jest ma³a agrorafineria w miejscowo�ci Pakosze.Zakoñczenie budowy nast¹pi do koñca sierpnia 2003 roku.Systematycznie prowadzone s¹ szkolenia na temat wyko-rzystania niekonwencjonalnych �róde³ energii, jakimi s¹s³oñce i wiatr. Dotychczas zorganizowano 62 spotkaniadla 120 osób.Efekty ekologiczneW wyniku budowy kot³owni na s³omê, zmniejszy³a siê emi-sja dwutlenku siarki o 914 kg, tlenków azotu o 11 kg, tlenkuwêgla o 3 989 kg, dwutlenku wêgla o 1 420 kg i py³ów o 838kg, pochodz¹cych dotychczas ze spalania wêgla. W przy-padku wykonania kolejnych 37 kot³owni o ³¹cznej mocy ok.12 MW, efekty te ulegn¹ zwielokrotnieniu prawie dziewiêæ-dziesi¹t razy. Równocze�nie technologia wyeliminowa³a ¿u-¿el i popió³, powstaj¹cy dotychczas ze spalania wêgla. Wsumie 40 ton wêgla zast¹pione zosta³o 60 tonami s³omy. Wwidoczny sposób ograniczono równie¿ wypalanie �ciernisk,co zapobieg³o dalszej degradacji gleb.

Zakoñczenie budowy agrorafinerii pozwoli na ograni-czenie ilo�ci niespalonych wêglowodorów, tlenku wêgla icz¹stek sta³ych. Ponadto wyeliminuje zwi¹zki siarki i dwu-tlenku wêgla. Biodiesel jest paliwem bardziej czystym podwzglêdem produktów spalania o prawie 75% w porów-naniu z tradycyjnym olejem napêdowym.

Efekty spo³eczno-ekonomiczneKot³ownia na s³omê ju¿ dzi� przynosi wymierne korzy�cifinansowe. Dziêki niej obni¿ono koszty opa³u z 18 tys. z³rocznie do 4 tys. z³. Wykorzystanie s³omy z okolicznychpól 12 rolników, zasila finansowo ich bud¿ety. Projektzwiêkszy³ równie¿ aktywno�æ spo³eczn¹. Obecnie powsta-

je stowarzyszenie zrzeszaj¹ce 30 rolników zainteresowa-nych budow¹ kot³owni w swoim gospodarstwie. Chêæwykonania kot³owni na s³omê deklaruj¹ równie¿ samo-rz¹dy gminne w Pieniê¿nie i Wilczêtach oraz dwie wspól-noty mieszkaniowe w by³ych osiedlach popegeerowskichw Bia³czynie i w Sawitach.

Dziêki wybudowaniu kolejnych 37 kot³owni, 3 200 tonwêgla zast¹pione zostanie 5 400 tonami s³omy. Oszczêd-no�ci z tego tytu³u dla spo³eczno�ci lokalnych wynios¹ 1,3mln z³. Jednocze�nie, przy za³o¿eniu 100 z³ za tonê s³omy,rolnicy dodatkowo zarobi¹ ³¹cznie ok. 540 tys. z³. W efek-cie tego, uzyskane korzy�ci ekonomiczne znacznie popra-wi¹ mo¿liwo�æ rozwoju lokalnej gospodarki.

Po uruchomieniu agrorafinerii, przy zak³adanej produk-cji rzêdu 312 tys. litrów biodiesla, zmniejsz¹ siê wydatkina paliwo do ci¹gników na ³¹czn¹ sumê 316 tys. z³. Ozna-cza to, ¿e wydatki jednego gospodarstwa zmniejsz¹ siê wskali roku o 1 580 z³. Chêæ korzystania z biopaliwa doci¹gników, deklaruje dzi� 100 rolników. Bêd¹ oni równo-cze�nie dostawcami rzepaku do agrorafinerii. Zaintereso-wanie rolników jest ogromne. Powsta³o nawet stowarzy-szenie producentów rzepaku-Biodiesel. Wzros³a równie¿aktywno�æ spo³eczna wokó³ tego problemu.Udzia³ spo³eczno�ci lokalnejWe wszystkich dzia³aniach bierze udzia³ spo³eczno�æ lo-kalna. W prace zaanga¿owanych jest ok. 200 osób. Miesz-kañcy uczestnicz¹ w planowaniu strategii rozwoju. Doce-lowo bêd¹ równie¿ czerpaæ korzy�ci finansowe z realiza-cji projektu, dostarczaj¹c s³omê do kot³owni i korzystaj¹cz biopaliwa wyprodukowanego w ich agrorafinerii.Czas trwania projektuLata 2001 � 2006.

Aparatura przetwórni rzepaku na Biodisel. Fot. T. Zapadka

12

KOMPLEKSOWY REGIONALNY PROGRAM GOSPODARKIODPADAMI (KRPGO)

BeneficjentCelowy Zwi¹zek Gmin CZG-12AdresD³ugoszyn 8069-200 Sulêcintel.: (0*95) 755 93 72, fax: (0*95) 755 93 73e-mail: czg12@kki.plwww beneficjenta: www.czg12.profit.plKoordynator projektuAleksander Koz³owskitel.: (0*95) 755 93 72

�ród³a i wielko�æ finansowaniaPhare (1998 i 2000) � 14 000 000 z³EkoFundusz � 4 000 000 z³NFO�iGW � (dotacje) 2 000 000 z³NFO�iGW � (po¿yczka) 3 100 000 z³WFO�iGW w Zielonej Górze � 1 000 000 z³�rodki gminne � 6 500 000 z³Zasiêg geograficznyWojewództwo lubuskie, gminy: Cybinka, Dêbno, Górzy-ca, Krzeszyce, Lubniewice, Miêdzyrzecze, O�no Lubuskie,Rzepin, S³oñsk, Sulêcin, Torzym, Winnica oraz miasto Ko-strzyn.

Opis dzia³añCelem programu jest zmniejszenie ilo�ci sk³adowanychodpadów oraz poprawa stanu �rodowiska, dziêki zamkniê-ciu i rekultywacji nieczynnych ju¿ wysypisk �mieci. Wtrakcie realizacji projektu wybudowano nowoczesny Za-k³ad Utylizacji Odpadów Komunalnych w D³ugoszynie,zamkniêto i zrekultywowano czê�æ wysypisk, zakupionopojemniki na odpady oraz wdro¿ono system selektywnejich zbiórki. Od samego pocz¹tku, powy¿szym dzia³a-niom towarzyszy³a prowadzona na szerok¹ skalê eduka-cja spo³eczno�ci lokalnej. Programem segregacji odpa-dów objêto 140 tys. mieszkañców.

Selektywna zbiórka odpadów prowadzona jest w opar-ciu o zakupione pojemniki Igloo (dzwony) w miastach, wilo�ci 699 sztuk, PA 1,1 na obszarach ma³ych miejscowo-�ci w ilo�ci 2 452 sztuk oraz worki na �mieci na obsza-rach wiejskich, dostarczane co dwa miesi¹ce w ilo�ci17 035 kompletów (po 3 sztuki). Wstêpnie posegrego-wane odpady (makulatura/karton, puszki, tworzywasztuczne, szk³o bia³e i kolorowe oraz odpady BIO) kierujesiê do nowo wybudowanego zak³adu utylizacji, do które-go równie¿ dowo¿one s¹ odpady komunalne przez nie-zale¿nie dzia³aj¹ce firmy transportowe.

Na terenie zak³adu zlokalizowano nastêpuj¹ce kom-ponenty:l Liniê do segregacji odpadów, o wydajno�ci 46 tys. ton

odpadów na rok, s³u¿¹c¹ do doczyszczania selektywnie

zebranych surowców wtórnych, odpadów organicznychoraz wydzielania mo¿liwych do wykorzystania frakcji.

l Kontenerow¹ kompostowniê modu³ow¹ typu ABU, prze-znaczon¹ do przerabiania odpadów organicznych nadobrej jako�ci kompost.

l Nowoczesne sk³adowisko odpadów o pojemno�ci kwa-tery 240 tys. m3.

l Wiatê na odpady wielkogabarytowe, s³u¿¹c¹ do demon-ta¿u odpadów wielkogabarytowych (lodówek, pralek,mebli).

l Boksy na czasowo przechowywane odpady niebezpiecz-ne, takie jak m.in.: akumulatory, jarzeniówki, baterie, itp.

l Stacjê do przeróbki gruzu, wyposa¿on¹ w mobiln¹ kru-szarkê BTZ do betonu o wydajno�ci do 200 ton/h, s³u¿¹-c¹ do rozdrabniania odpadów budowlanych. Zmielonyna kruszarce gruz budowlany, wykorzystywany jest wbudownictwie drogowym przez gminy cz³onkowskieZwi¹zku CZG-12.

W trakcie realizacji projektu zamkniêto i poddano rekul-tywacji 3 sk³adowiska w gminach: O�no Lubuskie, Sulêcinoraz Cybinka o ³¹cznej pojemno�ci 234 tys. m3. Aktualnieprowadzone s¹ prace, zmierzaj¹ce do rekultywacji kolejnych6 sk³adowisk o kubaturze odpadów ok. 207 tys. m3, zlokali-zowanych na powierzchni 6 ha w miejscowo�ciach: S³oñsk,Górzyca, Lubniewice, Rzepin, Torzym oraz Krzeszyce.Efekty ekologiczneZamkniêcie 3 gminnych sk³adowisk odpadów i poddanieich rekultywacji, ograniczy³o migracjê zanieczyszczeñwymywanych wskutek infiltracji odpadów przez wodyopadowe. W trakcie kilku lat u¿ytkowania tych sk³ado-wisk, do �rodowiska przedostawa³y siê odcieki, nios¹ceponadnormatywne ilo�ci metali ciê¿kich, zwi¹zków ro-popochodnych, chlorków, azotanów i azotynów, siarcza-nów, a tak¿e bakterii, grzybów i innych mikroorganizmów.Dziêki podjêtym pracom rekultywacyjnym, ograniczonoich negatywne oddzia³ywanie na studnie wody pitnej wewsiach, wody gruntowe, cieki powierzchniowe i glebê.Zlikwidowano równie¿ py³y i gazy unosz¹ce siê znad sk³a-dowisk oraz nieprzyjemne zapachy.

Dzia³ania te przyczyni³y siê równie¿ do poprawy warun-ków funkcjonowania terenów cennych przyrodniczo. Zamkniê-cie kolejnych 6 sk³adowisk, zwiêkszy efekty ekologiczne.

Gospodarka odpadami

Pojemnik 1100 u¿ywany do selektywnej zbiórki odpadów.Fot. Arch. CZG-12

13Ci¹g³y wzrost odzysku surowców, pozwala na zmniej-

szenie ilo�ci sk³adowanych odpadów. Tylko w 2002 rokuilo�æ surowców wtórnych w postaci makulatury, szk³a i two-rzyw sztucznych w odniesieniu do 2001 roku wzros³a 2,5-krotnie. Dalszy wzrost pozwoli w przysz³o�ci na znacznewyd³u¿enie czasu eksploatacji sk³adowiska w D³ugoszynie.Efekty spo³eczno�ekonomiczneW utworzonym Zak³adzie Utylizacji Odpadów Komunal-nych w D³ugoszynie, znalaz³o zatrudnienie ponad 80 pra-cowników. Jest on jednym z najwiêkszych zak³adów pra-cy na terenie gminy Sulêcin. Poniewa¿ nie jest obarczonyobci¹¿eniami inwestycyjnymi, oferuje korzystne ceny zautylizacjê odpadów. Niew¹tpliwymi osi¹gniêciami s¹ rów-nie¿: jednolita cena za utylizacjê odpadów na terenie ca-³ego zwi¹zku, prawo do maj¹tku CZG-12 gmin cz³onkow-skich, bezp³atny odbiór posegregowanych surowców wtór-nych oraz zwiêkszenie atrakcyjno�ci gmin, poprzezlikwidacjê sk³adowisk odpadów.

Zmniejszenie ilo�ci odpadów sk³adowanych na niec-ce o wysegregowane surowce, docelowo doprowadzi dokolejnych oszczêdno�ci finansowych, z tytu³u niezajmo-wania nowych miejsc pod sk³adowiska. W przeciwnymrazie mog³oby to zuba¿aæ tereny cenne przyrodniczo iatrakcyjne z punktu widzenia rozwoju turystyki. Dzia³al-no�æ zak³adu bêdzie wiêc w sposób po�redni sprzyjaæ roz-wojowi turystycznemu regionu. Tury�ci jak i sami miesz-kañcy, przez d³ugie lata nie bêd¹ musieli ogl¹daæ kolej-nych wysypisk �mieci.

Czas trwania projektuProjekt realizowany jest od 1998 roku.Dodatkowe informacje i uwagiZa dotychczasowe dzia³ania, CZG-12 otrzyma³o nastêpu-j¹ce nagrody i wyró¿nienia:l Certyfikat w konkursie �Przyja�ni �rodowisku�, organi-

zowanym pod Patronatem Honorowym PrezydentaRzeczpospolitej Polski Aleksandra Kwa�niewskiego(2000 r.).

l II Nagroda w Konkursie o �Srebrn¹ Puszkê�, przyzna-wana za najlepsze pomys³y edukacyjne, wykorzystuj¹-ce program recyklingu aluminiowych puszek po napo-jach (2001 r.).

l Nagroda NFO� w wysoko�ci 200 tys. z³., za najlepsz¹realizacjê zadañ zg³oszonych do IV Edycji �Konkursu nazagospodarowanie odpadów na terenach wiejskich�(2001 r.).

l Wyró¿nienie w III edycji Konkursu Ekologicznego �Przy-ja�ni �rodowisku�, organizowanego pod Patronatem Ho-norowym Prezydenta RP Aleksandra Kwa�niewskiego, wkategorii �Gmina Przyjazna �rodowisku� (2002 r.).

l Wyró¿nienie w IV edycji Konkursu Ekologicznego �Przy-ja�ni �rodowisku�, organizowanego pod Patronatem Ho-norowym Prezydenta RP Aleksandra Kwa�niewskiegooraz Ministra �rodowiska, w kategorii �Promotor Ekolo-gii� (2003 r.).

l Nagroda g³ówna w II edycji konkursu o EKOLAURY, Pol-skiej Izby Ekologii w kategorii �Gospodarka odpadami,rekultywacja terenów zdegradowanych� (2003 r.).

Kompostownia kontenerowa. Fot. Arch. CZG-12

Linia do segregacji odpadów. Fot. Arch. CZG-12

Niecka sk³adowiska odpadów w D³ugoszynie. Fot. Arch. CZG-12

Udzia³ spo³eczno�ci lokalnejObecnie wszyscy mieszkañcy cz³onkowskich gmin, objê-ci s¹ programem selektywnej zbiórki odpadów, a wszyst-kie odpady komunalne z terenu CZG-12, sk³adowane s¹w D³ugoszynie. Stale zwiêkszaj¹cy siê udzia³ odbieranychi posegregowanych surowców, w stosunku do ilo�ci od-padów komunalnych przyjmowanych przez Zak³ad, �wiad-czy o rosn¹cym udziale spo³eczno�ci lokalnej w realizo-wanych przez Celowy Zwi¹zek Gmin CZG-12 dzia³aniach.W wa¿nych sprawach dotycz¹cych m.in. rozbudowy za-k³adu, mieszkañcy D³ugoszyna reprezentowani przez radêso³eck¹, pe³ni¹ znacz¹c¹ rolê w procesach decyzyjnych,podobnie jak przedstawiciele gminy Sulêcin � na podsta-wie spisanego w 2000 roku kontraktu miêdzy Zwi¹zkiem,gmin¹ Sulêcin a so³ectwem D³ugoszyn.

14

ROZBUDOWA SK£ADOWISKA ODPADÓW KOMUNALNYCHBARYCZ WRAZ Z INWESTYCJAMI TOWARZYSZ¥CYMI

W RAMACH PROJEKTU �KRAKÓW � GOSPODARKA ODPADAMI STA£YMI, ETAP I�

o d³ugo�ci 739 mb wraz z przepompowni¹, drena¿ g³ê-boki i rowy opaskowe wzd³u¿ po³udniowej granicy IIIkwatery sk³adowiska o d³ugo�ci 1 061 mb wraz z piaskow-nikiem, kana³ o �rednicy 400 mm i 900 mm odprowadza-j¹cy wody do potoku o d³ugo�ci 443 mb., zbiornik reten-cyjny wód wraz przepompowni¹ wód oraz grodze ziem-ne na granicy II i III kwatery sk³adowiska (59 tys. m3) zwarstw¹ filtracyjn¹ ze ¿wiru.Efekty ekologiczneDo najwa¿niejszych osi¹gniêtych i planowanych efektówekologicznych zaliczyæ mo¿na:l poprawê stanu czysto�ci wód gruntowych i powierzch-

niowych poprzez odprowadzenie i monitoring odcieków,l ograniczenie zanieczyszczenia powietrza poprzez od-

gazowanie sk³adowiska i wykorzystanie go do celówenergetycznych sieci wewnêtrznej i zewnêtrznej,

l ograniczenie ilo�ci deponowanych odpadów na sk³ado-wisku dziêki planowanej segregacji i kompostowaniu.

Efekty spo³eczno-ekonomiczneWprowadzenie segregacji odpadów wp³ynie na wyd³u¿e-nie czasu eksploatacji sk³adowiska, co pozwoli na niezajmo-wanie nowych obszarów pod kolejne tego typu inwestycje.Wykorzystanie biogazu stanowi dodatkowe �ród³o przycho-dów Miejskiego Przedsiêbiorstwa Oczyszczania. Dochodyte ulegn¹ dalszemu wzrostowi w momencie wykorzystaniabiogazu z nowo budowanej czê�ci sk³adowiska. Projekt przy-niesie równie¿ nowe miejsca pracy. Docelowo planuje siêzatrudnienie ok. 30 osób w sortowni i kompostowni.Udzia³ spo³eczno�ci lokalnejProjekt by³ konsultowany ze spo³eczno�ci¹ lokaln¹ (miesz-kañcy Krakowa oraz Wieliczki) na spotkaniach, które od-bywa³y siê kwartalnie w latach 1996-1998, tj. w okresiepoprzedzaj¹cym planowanie rozwoju sk³adowiska. W fa-zie podejmowania decyzji warunków rozbudowy prze-strzennej, odbywa³y siê rozmowy z w³a�cicielami nieru-chomo�ci, usytuowanych w odleg³o�ci do 500 m od prze-widywanych granic III kwatery sk³adowiska. W 2000 rokuw siedzibie Rady Dzielnicy odby³o siê spotkanie, na któ-rym autorzy projektu budowlanego oraz oceny oddzia³y-wania na �rodowisko, zaprezentowali radnym projekt tech-niczny III kwatery.Czas trwania projektuLata 2000-2005.

BENEFICJENTUrz¹d Miasta KrakówAdresPl. Wszystkich �wiêtych 3/431-004 Kraków,tel./fax: (0*12) 643 20 21e-mail: janikma@um.krakow.plwww beneficjenta: www.umk

Koordynator projektuWitold Warzechatel.: (0*12) 643 20 21e-mail: janikma@um.krakow.pl�ród³a i wielko�æ finansowaniaISPA � 6 125 970 euroUrz¹d Miasta Kraków � 3 754 600 euroZasiêg geograficznyWojewództwo ma³opolskie, Kraków.

Opis dzia³añSk³adowisko odpadów w Krakowie - Baryczy jest jednym znajwiêkszych obiektów tego typu w Polsce. Na tle innych,wyró¿nia go wykorzystanie energetyczne biogazu. W celuzmniejszenia zagro¿enia spowodowanego migracj¹ gazuze zrekultywowanej dotychczas i obecnie eksploatowanejczê�ci sk³adowiska, zaprojektowano i wykonano studnieodgazowuj¹ce, po³¹czone ze sob¹ poziomymi ruroci¹gamizbieraj¹cymi (system mieszany). Zainstalowane zosta³y rów-nie¿ trzy agregatory pr¹dotwórcze, wykorzystuj¹ce gaz dorównoczesnej produkcji energii elektrycznej i cieplnej, którajest wykorzystywana na potrzeby sk³adowiska, za� jej nad-miar (energia elektryczna) odprowadzany jest do sieci ener-getycznej Zak³adu Energetycznego w Krakowie.

Realizacja aktualnie prowadzonych prac wraz z inwe-stycjami towarzysz¹cymi, stanowi zakoñczenie moderni-zacji oraz rozbudowy funkcjonuj¹cego sk³adowiska. Wramach robót zaplanowano m.in.: odgazowanie i budo-wê III kwatery sk³adowiska o pojemno�ci ok. 2 mln m3 napowierzchni 11 ha, rozbudowê sieci odgazowuj¹cej eks-ploatowan¹ II kwaterê (pojemno�æ 2 mln m3) i jej rekulty-wacjê (powierzchnia 13,5 ha) oraz budowê kolektora sa-nitarnego Malinówka na odcinku 2 km (do odprowadze-nia odcieków ze sk³adowiska bezpo�rednio do miejskiejoczyszczalni �cieków). Docelowo planuje siê równie¿budowê kompostowni i sortowni.

Do chwili obecnej, w ramach projektu wykonano: dre-na¿ g³êboki po stronie pó³nocnej III kwatery sk³adowiska

Agregator pr¹dotwórczy napêdzany silnikami spalinowymizasilanymi biogazem. Fot. M. Janik