FIZYCZNE WŁAŚCIWOŚCI GLEB

substancja mineralna

45%

powietrze25%

substancja organiczna

5%

woda25%

Główne składniki gleb

Trójfazowy układ gleby

� Faza stała– składniki mineralne, składniki organiczne,związki mineralno-organiczne

� Faza ciekła– roztwór glebowy, czyli woda z rozpuszczonymi

w niej związkami mineralnymi i organicznymi

� Faza gazowa – powietrze glebowe, czyli mieszanina gazów

i pary wodnej

Faza stała gleby

� Składniki mineralne – okruchy skał, minerały, substancje mineralne

� Składniki organiczne– próchnica, resztki roślinne, zwierzęce,organizmy glebowe

� Związki mineralno-organiczne

WŁA ŚCIWO ŚCI FIZYCZNE GLEB

� Skład mechaniczny (granulometryczny)

� Gęstość: właściwa, objętościowa

� Porowatość

� Zwięzłość

� Plastyczność

� Lepkość

� Pęcznienie i kurczenie się gleb

Skład granulometryczny gleb (tekstura gleb)

Frakcja – zbiór ziaren (cząstek) o określonych średnicach,mieszczących się w przedziale liczb granicznych, które

wyznaczają największą i najmniejszą średnicę zastępczą określonejfrakcji, np. 1,0-0,1 mm.

� Części szkieletowe – ziarna o średnicy > 1,0 mm

� Części ziemiste – ziarna o średnicy < 1,0 mm

Podział fazy stałe na frakcje granulometryczne (wg. BN-78/9180-11)

0,1-0,020,1-0,05

0,05-0,02

gruby

drobny

pył

1,0-0,11,0-0,50,5-0,250,25-0,1

grubyśrednidrobny

piasek

> 20> 200200-100

100-20

grubeśrednie

drobne

kamienie

< 0,020,02-0,0060,006-0,002< 0,002

ił pyłowy grubyił pyłowy drobnyił koloidalny

części iłowe

Części ziemiste

20-120-1010-1

grubydrobny

Ŝwir

Części szkieletowe

Średnica [mm]PodfrakcjaFrakcjaGrupa frakcji

Krzywa uziarnienia

Podział utworów glebowych na grupy i podgrupy granulometryczne

0-200-2021-3536-50

41-7556-10041-7941-64

25-590-240-380-23

Pyły-pył piaszczysty (płp)-pył zwykły (płz)-pył gliniasty (płg)-pył ilasty (płi)

51-7567-100

25-490-24

0-90-9

Iły-ił pylasty (ip)-ił (i)

21-2521-2526-3526-3536-5036-5051-7551-6576-90

0-2526-400-2526-400-2526-400-2425-390-14

50-7935-5340-7425-4825-6410-3810-4910-2410-24

Gliny-glina piaszczysta (gp)-glina piaszczysta pylasta (gpp)-glina lekka (gl)-glina lekka pylasta (glp)-glina średnia (gs)-glina średnia pylasta (gsp)-glina ci ęŜka (gc)-glina ci ęŜka pylasta (gcp)-glina bardzo ci ęŜka (gbc)

0-50-56-106-1011-1511-1516-2016-20

0-2526-400-2526-400-2526-400-2526-40

70-10055-7465-9450-6860-8945-6355-8440-58

Piaski-piasek lu źny (pl)-piasek lu źny pylasty (plp)-piasek słabo gliniasty (ps)-piasek słabo gliniasty pylasty (psp)-piasek gliniasty lekki (pgl)-piasek gliniasty lekki pylasty (pglp)-piasek gliniasty mocny (pgm)-piasek gliniasty mocny pylasty (pgmp)

Części iłowe< 0,02 mm

Pył0,1 - 0,02 mm

Piasek 1 - 0,1 mm

Zawarto ść frakcji [%]Grupy – podgrupy granulometryczne (symbol)

Podział utworów glebowych na grupy i podgrupy gran ulometryczne wg. BN-78/9180-11

GĘSTOŚĆ GLEBY

Gęstość właściwa (fazy stałej)

γ = Ms / Vs [g/cm3]Ms – masa próbki suchej

Vs– objętość próbki suchej

Wartość γ zaleŜy od składu mineralnego i zawartości próchnicy:- gleby mineralne: 2,65 – 2,80- gleby organiczne: 1,40 – 2,00

Gęstość właściwą wyznacza się za pomocą piknometru

Gęstość objętościowa w układzie naturalnym

γo = M / V [g/cm3]M – masa próbki o nienaruszonej strukturze (Ms, Ms+Mw)

V – objętość próbki (Vs + Vw + Vg)

Gęstość γo rzeczywista – gleby wysuszonej w temp. 100°C

Gęstość γo chwilowa – gleby z zawartą w niej wodą

γo gleb gliniastych i ilastych – 1,00 – 1,60 g/cm3

γo gleb piaszczystych – 1,20 – 1,80 g/cm3

Gęstość obj ętościowa

1.1 - 1.9 g/cm 3

Gęstość właściwa

2.6 g/cm 3

Gęstość objętościowa =Masa / Objętość całości

Gęstość właściwa =Masa / Objętość fazy stałej

Gęstość gleby - wyznaczanie

Gęstość objętościowa - przykład

• Masa próbki naturalnej (wilgotnej) = 50 gramów

• Objętość próbki = 40 cm 3

• Gęstość objętościowa = 50 g / 40 cm 3 =1.25 g/cm 3

POROWATOŚĆ GLEBY

Po = (Vp / V)*100% [%]Vp – obj ętość przestrzeni wolnych w glebie zaj ętych przez powietrze i wod ę

V – całkowita obj ętość gleby

Porowatość ogólna gleby – ogólna objętość porów:- makropory – φ > 8,5 µm- mezopory –φ 0,2-8,5 µm- mikropory – φ < 0,2 µm

- gleby piaszczyste – 35-45%- gleby gliniaste i lessy – 40-50%- iły i gleby wysoko próchnicze – 50-60%- gleby organiczne (torfy) – 80-90%

Porowatość gleby zaleŜy od:� czynników wewnętrznych: skład ziarnowy, zawartość próch-

nicy, tekstura i struktura gleby, fauna glebowa, ilość korzeni � czynników zewnętrznych: klimat (wilgotno ść, temperatura),

zabiegi agrotechniczne

Porowato ść ogóln ą oblicza si ę według wzoru:

Po = (γ - γo)/γ * 100%γ – gęstość właściwa glebyγo – gęstość objętościowa gleby

Lub przy uŜyciu aparatury (porometr Loebella, piknometr powietrzny Nietscha w modyfikacji Święcickiego)

Porowatość gleby - obliczanie

• Gęstość właściwa gleby = 2.5 g/cm3

• Gęstość objętościowa gleby = 1.2 g/cm3

• Porowatość gleby (2.5 – 1,2) / 2.5 = .52 albo inaczej 52 %

powietrza i/lub wodyCzyli, Ŝe 52% objętości naturalnej próbki

gleby zajmuje powietrze i/lub woda,a 48% cząstki stałe.

KONSYSTENCJA GLEBYW zaleŜności od stopnia uwilgotnienia gleb w odniesieniu do gleb spoistych (np. gliny, iły) wyróŜnia się trzy konsystencje:

- zwarta - ma ją gleba sucha, która podczas działania na nią nacisku nie zmienia swego kształtu, a po przekroczeniu pewnej granicy ulega rozkruszeniu,

- plastyczna - ma ją gleba wilgotna, która pod działaniem siły zewnętrznej odkształca się, a po ustąpieniu jej działania zachowuje nadany kształt,

- płynna - ma ją gleba mokra, której pod wpływem siły zewnętrznej nie moŜna nadać kształtu, poniewaŜ rozpływa się

Gleby niespoiste (np. piaski) na skutek wzrostu wilgotności stają się płynne bez przechodzenia w stan plastyczny.

Wilgotność na granicach konsystencji określa się mianem granicy płynności, plastyczności i skurczu:

- granica plastyczno ści (Lp ) jest to wilgotność, przy której gleba przechodzi z konsystencji zwartej w plastyczną.

- granica płynno ści (Ly ) jest to wilgotność, przy której gleba z konsystencji plastycznej przechodzi w płynną,

- granica skurczu (Ls) oznacza taką wilgotność, przy której próbka gleby w miarę dalszego suszenia przestaje zmieniać swoją objętość

PLASTYCZNOŚĆ GLEBY

Jest to właściwość zmiany swego kształtu pod wpływem siłzewnętrznych i zachowania nadanych kształtów po ustaniudziałania tych sił.

� Gleby bardzo plastyczne (gliny ci ęŜkie, iły)

� Gleby średnio plastyczne (gliny średnie i lekkie)

� Gleby mało plastyczne (piaski gliniaste i słabo gli niaste)

� Gleby nie plastyczne (piaski lu źne i Ŝwiry)

PLASTYCZNOŚĆ GLEBY – cd.

Wskaźnik plastyczno ści W p = Ly - Lp

Spoisto ść gleb Wska źnik plastyczno ści

spoiste Wp < l

mało spoiste l < Wp < 10

średnio spoiste 10 < Wp < 20

spoiste ci ęŜkie 20 < Wp < 30

bardzo spoiste Wp > 30

ZWI ĘZŁO ŚĆ GLEBY

Jest to siła z jaką gleba przeciwstawia się naciskowi mecha-nicznemu.Miar ą zwięzłości jest spójność.

Zwięzłość gleby zaleŜy od: składu granulometrycznego, struktury, wilgotno ści, zawartości koloidów i próchnicy

� Gleby zwi ęzłe (wytworzone z iłów i glin ci ęŜkich)

� Gleby średnio zwi ęzłe (wytworzone z glin lekkich, piasków gliniastych mocnych, utworów pyłowych)

� Gleby słabo zwi ęzłe (wytworzone z piasków gliniastych lekkich, słabo gliniastych piasków pylastych)

� Gleby lu źne (wytworzone ze Ŝwirów i piasków)

LEPKOŚĆ GLEBY

Jest to właściwość gleby w stanie wilgotnym polegająca naprzyleganiu do róŜnych przedmiotów.

ZaleŜy od składu granulometrycznego, wilgotności, strukturygleby i jej rodzaju. Gleba uzyskuje lepkość dopiero po osią-gnięciu pewnego stanu uwilgotnienia.

� Gleby pozbawione lepko ści – gleby suche

� Gleby o maksymalnej lepko ści – zawieraj ące max. 60% frakcji ilastej

Gleby zwi ęzłe bezstrukturalne wykazuj ą większą lepko ść, niŜ gleby o dobrej strukturze

PĘCZNIENIE I KURCZLIWO ŚĆ GLEBY

Pęcznienie to zwiększanie objętości gleby pod wpływempochłaniania wody. Kurczliwość to proces odwrotny. Procesy teobserwuje się tylko w glebach zwięzłych, plastycznych.

Pęcznienie gleb P = (Pmax – V) / Vjest to stosunek przyrostu objętości gleby maksymalnie spęczniałejPmax do jej początkowej objętości

Kurczenie się gleb K = (V – Vmin) / VVmin oznacza minimalna objętość gleby uzyskiwaną wówczas,gdy osiąga ona wilgotność odpowiadającą granicy skurczu

PĘCZNIENIE I KURCZLIWO ŚĆ GLEBY przykładowe wartości

16

5

25

32

190

Pył ilasty

Glina lekka

Glina ci ęŜka

Ił

Bentonit

Pęcznienie P [%]Rodzaj utworu

POWIERZCHNIA WŁA ŚCIWA GLEBY

Powierzchnia wła ściwa gleby jest to powierzchnia przypadaj ąca na jednostk ę jej masy, wyra Ŝana w metrach kwadratowych na gram

Faza ciekła gleby

� Woda w postaci pary wodnej

� Woda molekularna

- woda higroskopowa

- woda błonkowata

�Woda kapilarna

- woda kapilarna właściwa

- woda kapilarna przywierająca (zawieszona)

�Woda wolna

- woda infiltracyjna (przesiąkająca)

- woda gruntowo-glebowa

Udział głównych form wody w glebachw zaleŜności od składu granulometrycznego

Molekularna

Kapilarna

Wolna

Drobnoziarniste (gliny ci ęŜkie,

iły)

Średnioziarniste (piaski gliniaste,

pyły, gliny)

Gruboziarniste (Ŝwiry, piaski)

Utwory gleboweForma wody

RUCH WODY W GLEBIE

Przemieszczanie się wody w glebie charakteryzuje przepuszczalność wodna gleb.

Określa ona ruch wody podczas:

� wchłaniania wody opadowej przez glebę

� przesiąkania, czyli filtracji wody gruntowej

Wchłanianie następuje w dwóch etapach:� nasiąkanie gleby wodą� pionowe przesiąkanie wody wolnej (infiltracyjnej)

Podczas przesiąkania (filtracji) ruch wody odbywa się głównie w kierunku poziomym i przebiega w porach w pełni nasyconych wodą.

10 – 10-1

10-2 – 10-3

10-4 – 10-6

10-6 – 10-8

10-9 – 10-10

świr drobny

Piasek drobnoziarnisty

Pył

Glina

Ił

Współczynnik filtracji k [cm/s]

Rodzaj utworu

Wartości współczynnika filtracji ró Ŝnych utworów glebowych

CHEMIZM ROZTWORU GLEBOWEGO

W roztworze glebowym występują przede wszystkim jony: H+, Na+, K+, NH4

+, Ca2+, Mg2+, Fe2+, Fe3+, HCO3-, Cl-, NO3

-, CO3

2-, SO42- i niektóre metale przejściowe

oraz róŜne rozpuszczalne substancje organiczne i gazy: O2, CO2, CH4, N2, H2S

Mineralizacja polskich wód glebowych kapilarnych = 100-3000 mg/L.

Mineralizacja wody gruntowej-glebowej jest zazwyczaj znacznie niŜsza.

POWIETRZE GLEBOWE

POWIETRZE GLEBOWE

H2S, SO3SO42-Siarka (S)

N2, NH3, N2O, NO2-NO3

-Azot (N)

CH4, C2H4CO2Węgiel (C)

O złych stosunkach powietrznych

(formy zredukowane)

O dobrych stosunkach powietrznych

(formy utlenione)

Forma wyst ępowania w glebachPierwiastek

FIZYKOCHEMICZNE WŁAŚCIWOŚCI GLEB

ODCZYN GLEBOdczyn jest okre ślany przez stosunek jonów wodorowych, H +, do jonów wodorotlenowych OH -, na które dysocjuje woda:

H2O = H+ + OH-

W wodzie destylowanej [H +] = [OH -] = 10-7 mol/dm 3. Odpowiada to odczynowi oboj ętnemu. Wzrost st ęŜenia jonów [H +] (spadek [OH -]) powoduje, Ŝe roztwór staje si ę kwaśny. Wzrost st ęŜenia jonów [OH-] (spadek [H+]) powoduje, Ŝe roztwór staje si ę zasadowy.

Odczyn gleby wyra Ŝa się warto ścią pH

pH = -log [H+]

roztwory kwa śne – pH < 7

roztwory oboj ętne – pH = 7

roztwory zasadowe – pH > 7

Zakres ph spotykany w wi ększości gleb mineralnych

W Polsce przewa Ŝają gleby o odczynie kwa śnym; gleby kwaśne i bardzo kwa śne zajmuj ą 50% powierzchni kraju, gleby słabo kwa śne – 30%, gleby oboj ętne i zasadowe – 20%.

ODCZYN GLEB – cd.

KWASOWOŚĆ I ZASADOWOŚĆ GLEBKWASOWOŚĆ I ZASADOWOŚĆ GLEB

Kwasowo ść – stan gleby, w którym jej odczyn jest kwa śny

1. Kwasowo ść czynna – pochodzi od jonów H + roztworu glebowego

2. Kwasowo ść potencjalna – pochodzi od jonów H + i Al 3+

zaadsorbowanych przez koloidy glebowe

� kwasowo ść wymienna – ujawnia si ę w glebach po potraktowaniu ich roztworami soli oboj ętnych - KCl

� kwasowo ść hydrolityczna - ujawnia si ę w glebach po potraktowaniu ich roztworami soli hydrolizuj ących zasadowo – (CH 3COO)2Ca

KWASOWOŚĆ I ZASADOWOŚĆ GLEB KWASOWOŚĆ I ZASADOWOŚĆ GLEB –– cdcd ..

Gleba

Al3+

Al3+

H+

H+

+ 8KCl

K+

K+

K+

K+K+K+

K+ K+

+2AlCl3 + 2HCl

Gleba

H+

H+

+ (CH3COO)2Ca + 2CH3COOH

Gleba

GlebaCa2+

BUFOROWE WŁAŚCIWOŚCI GLEBY

Właściwo ści buforowe gleby - zdolno ść gleby do przeciwstawiania si ę zmianie odczynu

SORPCYJNE WŁAŚCIWOŚCI GLEB

SorpcjaSorpcja – powierzchnia ciała stałego (gleby) przyci ąga

i zatrzymuje warstw ę jonów, atomów lub molekuł.

Za zdolno ści sorpcyjne gleby odpowiada kompleks

sorpcyjny zbudowany z koloidów glebowych :

� minerały ilaste (smektyty, wermikulit, illit, kaoli nit)

� krystaliczne i amorficzne tlenki Ŝelaza i glinu

� minerały bezpostaciowe

� próchnica

� kompleksy ilasto-próchnicze

Dzięki wła ściwo ściom sorpcyjnym gleby mo Ŝliwe

jest :

� regulacja w nich odczynu

� magazynowanie dostarczanych w nawozach

składników pokarmowych ro ślin

� neutralizacja szkodliwych dla organizmów

Ŝywych substancji, które dostaj ą się do gleby

Rodzaje sorpcji w glebie:Rodzaje sorpcji w glebie:

Wymiana jonowaWymiana jonowa – jon z roztworu wymienia (zast ępuje) jon z powierzchni lub struktury ciała stałego

Sorpcja chemicznaSorpcja chemiczna – powstawanie na powierzchni gleby trwałych wi ązań chemicznych (kompleksów) między sorbentem a sorbatem

Sorpcja fizycznaSorpcja fizyczna – zagęszczanie na powierzchni cząstek gleby molekuł innych ciał (cieczy, gazów) wskutek działania sił van der Waalsa

Sorpcja biologicznaSorpcja biologiczna – pobieranie i zatrzymywanie jonów z roztworu przez organizmy Ŝywe

Przyczyn ąPrzyczyn ą wymiany jonowej i sorpcji chemicznejsą nie skompensowane ładunki elektryczne wyst ępuj ące na

powierzchni koloidów glebowych. Źródłem tych ładunków s ą:

� Niewysycone wi ązania (warto ściowo ści) wyst ępujące na

kraw ędziach i zewn ętrznych płaszczyznach minerałów ilastych

(pakietów) oraz cz ąstkach próchnicy. S ą to ładunki zmienne

poniewa Ŝ ich wielko ść zmienia si ę wraz z odczynem gleby.

� Wewnątrzwarstwowa wymiana w kryształach minerałów

ilastych. S ą to ładunki trwałe poniewa Ŝ ich wielko ść nie zale Ŝy

od pH.

� Zmienne pH roztworów glebowych (pH ZPC) – w przypadku

koloidów glebowych z grupy wodorotlenków Fe i Al

Ładunki zmienne – minerały ilaste

Ładunki trwałe – minerały ilaste

Ładunki zmienne – próchnica

pHZPC

Jednym z najwa Ŝniejszych rodzajów sorpcji na koloidach glebowych jest wymiana jonowawymiana jonowa . Polega ona na tym, Ŝe jon z roztworu glebowego wymienia (zast ępuje) jon z powierz-chni lub struktury koloidu glebowego.

Wymianie jonowej ulegaj ą przede wszystkim kationy –sorpcja wymienna kationówsorpcja wymienna kationów ( cationcation exchangeexchange ) a zdecydowanie w mniejszym stopniu aniony –sorpcja wymienna anionówsorpcja wymienna anionów ( anion anion exchangeexchange ).

Najczęściej spotykanymi kationami w glebach s ą:

CaCa2+2+, Mg, Mg2+2+, K, K++, Na, Na++, NH, NH44++ - kationy o charakterze zasadowym

HH++, Al, Al 3+3+ - kationy o charakterze kwasowym

SORPCJA WYMIENNA KATIONÓW

- -- -

- -- -

- -- -- -

- - -

KOLOID

Ca+2

Mg+2

Al +3

K +

Ca+2 H+

Ca+2

Ca+2

Mg+2

K+

Al+3

Ca+2

H+

Mg+2

H+

Ca+2

K+

Ca+2

Ca+2

Kationy wymienne

Al+3

K +H+

Ca+2

Mg+2

Miarą pojemno ści wymiany kationów (CEC)

i anionów (AEC)

jest mMmM/kg/kg

Inne, stosowane, jednostki pojemno ści wymiany jonów:

cmolcmol (+)/kg(+)/kg = 0,01 M/kg = 10mM/kg

mvalmval /kg/kg = mM/kg ××××warto ściowo ść pierwiastka

Rozmiary wymiany kationów w glebie zale Ŝą od:

� składu mineralnego sorbentu i wielko ści jego

ziaren,

� rodzaju sorbowanego kationu i jego st ęŜenia,

� rodzaju towarzysz ącego anionu,

� pH roztworu,

� temperatury,

Wpływ składu mineralnegoWpływ składu mineralnego gleby na wielko ść jej pojemno ści sorpcyjnej

150-250próchnica20-50illit

100-200wermikulit

4uwod. tl. Fe i Al80-120montmorillonit

100alofan5-10haloizyt

10-40chloryt3-15kaolinit

CECSkładnikCECSkładnik

Pojemno ść sorpcyjna niektórych składników gleb [cmol(+)/kg]

Wpływ rodzaju kationu na sorpcj ę wymienn ąWpływ rodzaju kationu na sorpcj ę wymienn ą zaleŜy od warto ściowo ści, wielko ści i stopnia uwodnienia

kationów

Wraz ze wzrostem warto ściowo ściwarto ściowo ści kationów wzrasta ich zdolno ść wymienna. Generalnie zgodnie ze schematem:

Li+ < Na+ < NH4+ = K+ < Mg2+ < Ca2+ < Al3+ < Fe3+ < H+

Zdolno ść wymienna jonów o tej samej warto ściowo ści zaleŜy od wielko ściwielko ści ich średnic. Kation tym ch ętniej wchodzi do kompleksu sorpcyjnego, im wi ększa jest jego średnica.

Im większa jest średnica jonów, tym słabsze jest pole elektryczne przez nie wytwarzane - mniejszy stopie ń ich uwodnieniauwodnienia. Wraz ze wzrostem średnicy jonów uwodnionych mniej ch ętnie wchodz ą one do kompleksu sorpcyjnego gleby.

Wpływ rodzaju towarzysz ącego anionu Wpływ rodzaju towarzysz ącego anionu na wielko ść wymiany kationu

Sorpcja niektórych kationów wielowarto ściowych mo Ŝe

zaleŜeć od rodzaju towarzysz ących anionów. Kationy te

zachowuj ą się jak jednowarto ściowe, przy czym nad-

miar ładunku jest neutralizowany przez towarzysz ące

aniony, takie jak: OH -, Cl- i NO3-. W ten sposób s ą

sorbowane kationy: CuCl +, ZnCl+, FeOH2+, Fe(OH)2 i

Al(OH 2)2+.

WpWpłływ yw pHpH na wielkona wielkośćść sorpcji sorpcji Cr(IIICr(III ))

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 120

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

iłowiec smektytowy

iłowiec smektyt.-zeolitowy

kaolin szlamowany

darniowa ruda Ŝelaza

torf

popiół lotny

hydroliza Cr(III)

pH

Sor

pcja

Cr(

III)

[%]

Pojemno ść sorpcyjn ą gleby (CEC) oblicza si ę wyznaczaj ąc sum ę kationów metali o charakterze zasadowym (Ca, Mg, Na, K) i jonów wodoru znajduj ących si ę w kompleksie sorpcyjnym gleby.

Dokonuje si ę tego poprzez potraktowanie próbki gleby roztworem zawieraj ącym 1M NH 4

+ i oznaczenie w roztworze po reakcji zawarto ści Ca, Mg, Na i K oraz pH, które jest miar ą zawarto ści jonów H +.

Wyznaczona w ten sposób warto ść CEC nazywana jest pojemno ścią całkowit ąpojemno ścią całkowit ą.

Pojemno ść potencjaln ąPojemno ść potencjaln ą wyznacza si ę traktuj ąc próbk ę na przykład roztworem zawieraj ącym 1M Mg 2+ w celu wysycenia wszystkich potencjalnych pozycji wymienny ch a nast ępnie desorbuje si ę magnez roztworem zawieraj ącym 1M Ba 2+ lub 1M NH 4

+.

Przykłady wartości CEC

5500 mmMM / kg/ kg 121200 mmMM / kg/ kg 242400 mmMM / kg/ kg

RędzinaGleba brunatnaBielica