Kamil Ruszała

Firlejówka 88 lat temu…Firlejówka 88 lat temu…Firlejówka 88 lat temu…Firlejówka 88 lat temu…

Jasło 2008

Kamil Ruszała, Firlejówka 88 lat temu…

str. 2

Firlejówka 88 lat temu…

11 listopada 1918 roku Polska odzyskuje niepodległość. Wydarzenie to było celebrowane w całej Rzeczpospolitej - również bardzo gorąco w Jaśle. Mieszkańcy ściągnęli z budynku starostwa dwugłowego orła austro-węgierskiego i zawiesili symbol wolnej Polski – orła białego (dokonał tego Karol Polak). Ze strony ówczesnego gimnazjum 13 listopada odbyła się msza w kaplicy gimnazjalnej oraz apel w budynku Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Dyrektor szkoły Kazimierz Midowicz otworzył spotkanie przemówieniem, w którym podkreślił wagę inteligencji w niezawisłym państwie i wezwał młodzież do solidnej pracy –bowiem ludzi mądrych i wykształconych będzie potrzeba w nowym państwie. Owa euforia wolnością została jednak zahamowana, kiedy wybuchła wojna polsko-bolszewicka jako próba rozszerzenia władzy komunistycznej i załamania demokracji na zachód…

Polacy nie godzili się z tym, iż po ponad 120 latach niewoli najeźdźca będzie w stanie ponownie odebrać suwerenność – postanowili więc walczyć. Pod broń stanęli nie tylko weterani I wojny światowej, ale również młodzi, niedoświadczeni ochotnicy, włącznie z uczniami Państwowego Gimnazjum i Liceum im. Króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle. W szkole ustalono, iż uczniowie którzy ukończyli 16 rok życia i są zdolni do służby wojskowej zaciągną się jako ochotnicy i wyruszą wkrótce na przeznaczone miejsce. Zgłosiło się przeszło 300 ochotników, na czele których stanęli dwaj profesorowie – Roman Saphier oraz Jakub Kuska (późniejszy dyrektor szkoły w latach 1933-1936). Przyszli żołnierze – ochotnicy weszli w skład III batalionu 16 pułku piechoty (dalej cyt. 16 pp), który zorganizowano w ramach VI armii. VI armia została utworzona 7 marca 1920 roku na rozkaz Józefa Piłsudzkiego, a na jej czele stał Stanisław Haller – kuzyn gen. Józefa Hallera. Początkowo niniejsza armia walcząc z bolszewikami w okolicach Lwowa prowadziła działania ze zmiennym szczęściem: Rosjanie cofali się pod naporem oddziałów polskich, lecz rehabilitowali to mocną ofensywą na linii Lwów-Złoczów. Dla nas jednak najważniejsze wydarzenia miały miejsce początkiem września 1920 roku.

3 września 1920 roku wojska polskie zajmują niektóre wsie w okolicach Firlejówki, natomiast bolszewicy obsadzają Uciszków i wzgórze Mogiła. Były to strategiczne punkty ze względu na przebiegającą w tamtych okolicach linię kolejową. Następnego dnia bolszewicy zaatakowali miejscowość Stronibaby oraz fragment Łysej Góry. Jednak nie doszło jeszcze do decydującego starcia. 5 września Polacy bohatersko odparli ataki na Bortków i Łysą Górę, przez co Rosjanie odnieśli stosunkowo duże straty. Lecz wieczorem zdobyli kolejny ważny punkt - Krasne, natomiast nasze oddziały zajęły pozycję na zachód od Firlejówki i Krasnego. 6 września planowano decydujący atak. Planowano zdobyć ważne odcinki torów kolejowych koło Uściszkowa i Krasnego, czego miały dokonać II batalion 17 pp oraz przede wszystkim III batalion 16 pp – czyli nasi jasielscy ochotnicy - gimnazjaliści wraz z profesorami. Atak miał nastąpić o godzinie 4:30 i poprzedzić go miał solidny ostrzał artyleryjski. Akcja uległa jednak nieco opóźnieniu, ponieważ 16 pp wyszedł w miejscowości Rusiłów około 4:00, a do Firlejówki przybył około godziny 6:00. Natarcie rozpoczęło się około 7:00. Polacy

Kamil Ruszała, Firlejówka 88 lat temu…

str. 3

napotkali się z silnym ostrzałem Rosjan, którzy stopniowo wycofywali się ze swoich pozycji. Bolszewicy wycofali się w okolice Mogiły, która została wieczorem zdobyta przez oddziały polskie. Następnie udało się zdobyć Krasne, co było zdecydowanym sukcesem, bowiem pozostał jeszcze do zdobycia m.in. Uściszków. Ze względu na nagły atak kawalerii bolszewickiej pod wodzą Siemiona Budionnego, który nastąpił na tyłach 16 pp, Polacy musieli wycofywać się, a wielu z nich niestety zginęło – w tym nasi krajanie - profesor Roman Saphier oraz uczniowie: Antoni Aman, Tadeusz Hrabal, Jan Leipras, Jan Samocki, Jan Skuba, Jan Soczek, Józef Urbanik, Jerzy Zając. Początkowo pochowano ich w przydrożnej mogile, dopiero 3 lata później urządzono grób z dużym drewnianym krzyżem centralnym, ogrodzony drewnianym płotkiem. Jednak żaden z tych elementów architektonicznych nie zachował się do naszych czasów.

Pamięć o bohaterskim czynie pod Firlejówką kwitł już w okresie międzywojennym: obchody celebrowano w okolicach 6 września. Dzięki agitacji prof. Pyrka w 1928 roku odsłonięta została w westybulu gimnazjum tablica pamiątkowa ku czci poległym wychowankom szkoły podczas I wojny światowej oraz wojny polsko-bolszewickiej. Poświęcono ją 25 listopada 1930 roku, natomiast w 1938 roku przeniesiono ją do przedsionka kaplicy gimnazjalnej. W 1938 roku podczas uroczystości 70-lecia szkoły dzięki działaniom prof. Kuski oraz prof. Pyrka utworzono stypendium dla wybitnej młodzieży im. Romana Saphiera. II wojna światowa przyniosła zniszczenie miasta, włącznie z naszą szkołą oraz kaplicą gimnazjalną – a co za tym idzie pamiątkową tablicą. Została ona zrekonstruowana, jednak bez zachowania pierwotnej koncepcji, co widać porównując zdjęcia archiwalne i stan obecny. Wojna zahamowała również stypendium, które również nie kontynuowano w okresie PRL. Dopiero w 1993 roku z okazji 125-lecia szkoły, za czasów dyrektury mgr Juliusza Jankisza, przewodnicząca Komitetu Jubileuszowego Elżbieta Przybyszowska – Constantine zainicjowała reaktywację Fundacji im. prof. Saphiera, która została zarejestrowana w 1995 roku. Głównym zadaniem fundacji było odnalezienie grobów profesora oraz uczniów poległych początkiem września 1920 roku. Plan ustalenia lokalizacji grobów udało się zrealizować w kwietniu 2006 roku, kiedy to Przewodniczący Zarządu Fundacji Stanisław Mazan i wiceprzewodniczący Piotr Mazur udali się na Ukrainę i przy pomocy lwowskiego przewodnika Saszy Nużnego i mapy polskiej sprzed 1939 roku oraz współczesnej mapy ukraińskiej zlokalizowali miejscowośc Andrijwka – dawna Firlejówka. Mogiła posiadała wtedy resztki drewnianego krzyża. Obecnie elementem wskazującym, iż jest to miejsce pochówku stanowi kamienny krzyż łaciński.

Fundacja dwukrotnie zorganizowała wycieczkę uczniów I LO na grób bohaterów spod Firlejówki: 15-16 września 2006 roku oraz 19-20 września 2008 roku. Pierwsza z wypraw została zrelacjonowana w prasie. Podczas drugiej uczestnicy wycieczki byli pozytywnie zaskoczeni, bowiem mogiła w porównaniu ze stanem sprzed dwóch lat została wykarczowana z krzaków dzikiego bzu oraz obsadzona kwiatami. Dokonała tego miejscowa rodzina (nota bene z polskimi korzeniami). Uczestnicy wyprawy wspólnie pomodlili się nad grobem, odprawiony został apel poległych, złożono wieniec oraz zapalono znicze.

Kamil Ruszała, Firlejówka 88 lat temu…

str. 4

Firlejówka – „symbol bohaterskiej, nadludzkiej ofiary i poświęcenia się dla świętej sprawy” – dla wolności ojczyzny. Uczniowie naszej szkoły – ochotnicy biorący udział w walkach poświęcili swoje życie dla dobra ojczyzny. Nie mogli się pogodzić z tym, iż niedawno odzyskana suwerenność może zostać zatracona. Ten bohaterski czyn zasługuje na wieczną pamięć i podziw… Chwała bohaterom !

Wyjazdy na Ukrainę w celu nawiedzenia grobu pod Firlejówką stanowi ważny element edukacji patriotycznej Jaślan, a przede wszystkim uczniów I LO. O patriotycznych tradycjach naszej szkoły można pisać wiele, stąd temat ten czeka na całościowe naukowe opracowanie. Warto dodać jedynie, iż niestety stan badań w dziedzinie bitwy pod Firlejówką jest ubogi. Możliwe, iż kwerendy w Centralnym Państwowym Archiwum Historycznym Ukrainy we Lwowie, Centralnym Archiwum Wojskowym w Warszawie mogłoby wnieść nowe informacje. Stąd w tym miejscu proszę o kontakt z I Liceum Ogólnokształcącym w Jaśle osoby, posiadające jakiekolwiek informacje na temat Poległych – szczególnie Ich rodziny, w celu poznania dokładniejszej działalności bohaterów.

Kamil Ruszała, wrzesień 2008 w 140-lecie Gimnazjum i Liceum im. Króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle

prof. Roman Saphier [fot. ze zb. Muzeum Regionalnego w Jaśle]

Kamil Ruszała, Firlejówka 88 lat temu…

str. 5

N.N.

>>Tablica w westybulu<<

Tu „ich” imiona, ale gdzie ich groby ? Gdzie ziemia krwią ich ofiarną zroszona, Gdzie krzyż, zmruszała chorągiew żałoby

Z zapadłych mogił wyciąga ramiona Nad tą samotną cmentarną placówką ?

Pod Firlejówką…

Imiona tutaj – czy drgają zapałem Jako „ich” piersi w nierównym zmaganiu

Z stokroć liczniejszym najeźdźcy nawałem ? Zapał ten zgasnął dopiero w konaniu

Dźbło-życie na stos dorzucając mrówką Pod Firlejówką…

Oddali życie; dzisiaj ich imiona, W kamieniu ryte, przechodzień utrwala

W pamięci – na nie młódź patrzy zdziwiona, Wieniec zielony dzień noc je okala,

Czy więc doleci coś na kształt wymówki Od Firlejówki ?

Chcesz wiedzieć, spytaj, czyli wieniec z jodły Zapłaci zmarłym za ich rany, życie,

Nagrodzi pamięć, choćby nawet modły Młodość zwarzoną w samym jej zenicie

I bohaterom zapłaci wspomnienie Za ich cierpienie.

I cóż wspomnienia, cóż wieńce jodłowe, Pamięć – wszak cząstka tylko naszych długów,

Wtedy dopiero sklepienia grobowe Radość rozjaśni i wśród światła smugów

Cienie wdzięczności włożą na skroń siadem, Gdy ich pójdziemy przykładem.

Vicemus Sep. 116.

[Wiersz opublikowany pierwotnie w czasopiśmie Efeb, następnie w publikacji: Księga Pamiątkowa 70-lecia Państwowego Gimnazjum imienia Króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle 1868 – 1938.]

Kamil Ruszała, Firlejówka 88 lat temu…

str. 6

Plan bitwy pod Firlejówką [w: Księga Pamiątkowa 70-lecia Państwowego Gimnazjum imienia Króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle 1868 – 1938.]

Kamil Ruszała, Firlejówka 88 lat temu…

str. 7

Grób poległych w Firlejówce; obecnie Andrijwka na Ukrainie – stan obecny [fot. Kamil Ruszała, wrzesień 2008]

Kamil Ruszała, Firlejówka 88 lat temu…

str. 8

Tablica w westybulu gimnazjum; warto zwrócić uwagę na patriotyczną ornamentykę tablicy

[fot. po prawej: ze zb. Muzeum Regionalnego w Jaśle, po lewej: ze zb. Kamila Ruszały]

Tablica w przedsionku kościoła św. Stanisława w Jaśle – stan obecny

[fot. Kamil Ruszała, wrzesień 2008]