LGG Czy jest to najlepiej przebadany szczep probiotyczny?

Z TEGO ARTYKUŁU DOWIESZ SIĘ:

Który ze szczepów bakteryjnych jest najlepiej przebadanym probiotykiem na świecie.

Jakie wymagania stawiane są szczepom probiotycznym.

W jakich jednostkach chorobowych udokumentowano działanie szczepu Lactobacillus rhamnosus GG.

FOOD FORUM 1(23)/2018

60 CIĄŻA I ZDROWY ROZWÓJ DZIECKA

Prozdrowotne bakterie nie są „wynalazkiem” współ-

czesnego przemysłu farmaceutycznego i stosowane

były z powodzeniem już w czasach starożytnych.

W źródłach podaje się, że już w 96 r. p.n.e. zalecano spo-

żywanie fermentowanych napojów mlecznych w dolegli-

wościach trawiennych czy u osób wracających do zdrowia,

w trakcie rekonwalescencji. Na przełomie kolejnych lat

koncepcje dotyczące stosowania żywych kultur bakteryj-

nych ewoluowały i zmieniały się. Odkrycie i powszechne

wdrożenie antybiotyków doprowadziło do przejściowego

spadku zainteresowania teorią probiotykoterapii. Aktual-

nie obserwujemy intensywny powrót do idei probiotyko-

terapii, zarówno w aspekcie profilaktyki, jak i wspoma-

gania leczenia. Coraz większa liczba badań naukowych

wskazuje na celowość ich stosowania w szeregu jednostek

chorobowych.

Probiotyki to żywe szczepy bakterii, które podane

w odpowiedniej ilości wywierają korzystny efekt zdrowotny

na organizm gospodarza. Na uwagę zasługuje jednak fakt,

iż immunostymulujące właściwości mają również powsta-

jące w toku przemian bakteryjnych metabolity mikroor-

ganizmów probiotycznych czy też martwe szczepy bądź

wyizolowane DNA bakteryjne.

W celu osiągnięcia określonego efektu klinicznego,

czyli poprawy stanu zdrowia, w konkretnych jednostkach

chorobowych zastosować należy ściśle określony szczep/

/szczepy bakterii probiotycznych. Należy bowiem zazna-

czyć, iż właściwości danego probiotyku są szczepozależne

i pozytywnych cech jednego drobnoustroju nie można przy-

pisywać innemu, nawet blisko spokrewnionemu. Precyzyjne

zdefiniowanie właściwości szczepu jest zatem najistotniejszą

cechą probiotyku, a wymagania stawiane szczepom probio-

tycznym są bardzo wysokie. Spośród funkcjonalnych cech,

jakimi powinien się on charakteryzować, należy wymienić:

ludzkie pochodzenie (szczepy bakterii pochodzące z ludz-

kiego przewodu pokarmowego),

ściśle określona przynależność taksonomiczna (dokładne

określenie gatunku i rodzaju bakterii),

brak patogennego, negatywnego wpływu na organizm,

odporność na działanie soku żołądkowego i enzymów

trawiennych,

zdolność adhezji do nabłonka jelitowego i konkurencja

o miejsca receptorowe z drobnoustrojami patogennymi,

zdolność do produkcji substancji o charakterze prze-

ciwdrobnoustrojowym (np. bakteriocyny), a tym samym

antagonizm względem patogenów,

potwierdzony odpowiednimi badaniami klinicznymi

korzystny efekt zdrowotny [1–6].

Należy zaznaczyć, iż nie tylko właściwości szczepu czy

określenie wspomnianej przynależności taksonomicznej mają

znaczenie dla efektu probiotykoterapii. Istotna jest również

odpowiednio wysoka liczebność bakterii w stosowanym pre-

paracie. O jakości danego probiotyku świadczy w znacznej

mierze liczba badań klinicznych przeprowadzonych z jego

udziałem, w aspekcie różnych jednostek chorobowych.

Bez wątpienia jednym z najlepiej przebadanych szczepów

probiotycznych na świecie jest Lactobacillus rhamnosus GG

ATCC 53103 (GG), zwany także „probiotycznym mercedesem”.

Ta Gram-dodatnia bakteria wyizolowana została w 1983 r.,

a swoją nazwę zawdzięcza dwóm odkrywcom – Gorbachowi

i Goldinowi. Opisywany szczep bakteryjny spełnia wszystkie

wymagania stawiane probiotykom, a ponadto jest mikroor-

ganizmem najlepiej jak dotąd sprawdzonym. Szczep LGG

ma niemal 800 badań, w tym cechujące się najwyższą wia-

rygodnością badania kliniczne z randomizacją i kontrolą

placebo. Udokumentowano działanie opisywanego szczepu

w licznych jednostkach chorobowych, zarówno profilaktycz-

ne, jak i wspomagające leczenie, takie jak: skracanie czasu

trwania biegunki (infekcyjne, poantybiotykowe, szpitalne,

podróżne), profilaktyka występowania i redukcja nasilenia

atopowego zapalenia skóry (AZS), zmniejszenie częstości

nawracających infekcji czy profilaktyka próchnicy i wielu

innych. Co więcej, obiecujące wyniki otrzymano również

u niemowląt z krwawieniami z przewodu pokarmowego,

w redukcji powikłań żywienia enteralnego, nieswoistych

zapaleniach jelit i chorobie wrzodowej czy enteropatii tro-

pikalnej [7–14].

dr n. biol. Patrycja Szachta stopień doktora nauk biologicznych uzyskała w Klinice Gastroenetrologii Dziecięcej i Chorób Metabolicznych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu. Ekspertka w zakresie probiotyków, mikroflory jelitowej oraz alergii i nietolerancji pokarmowych. Wykładowca na konferencjach medycznych oraz warsztatach dla lekarzy i dietetyków. Autorka licznych publikacji medycznych w czasopismach polskich i zagranicznych oraz rozdziałów w monografiach naukowych. Dyrektor do spraw naukowych Centrum Medycznego VitaImmun w Poznaniu

mgr inż. Dominika Jankowskaabsolwentka Technologii Żywności i Żywienia Człowieka, ze specjalizacją z zakresu diagnostyki mikrobiologicznej i biotechnologii. Autorka licznych artykułów naukowych posiadająca praktyczne doświadczenie z zakresu analizy ekosystemu jelitowego. Szkoleniowiec i zastępca dyrektora ds. naukowych Centrum Medycznego VitaImmun w Poznaniu

Ciekawą i mniej dotychczas poznaną właściwością probiotyku jest potencjalna zdolność do wspomagania redukcji masy ciała.

FOOD FORUM 1(23)/2018

CIĄŻA I ZDROWY ROZWÓJ DZIECKA 62

Biegunki infekcyjne i towarzyszące antybiotykoterapii

Bez wątpienia najlepiej udokumentowaną właściwością

LGG jest skuteczność szczepu w zapobieganiu i skracaniu czasu

trwania biegunek. Występowanie biegunki jest najczęściej

wynikiem zakażenia i kolonizacji przewodu pokarmowego

przez patogenne drobnoustroje pochodzenia zewnętrznego,

choć niekiedy zdarza się, iż główną przyczyną biegunki stają

się bakterie naturalnie zasiedlające przewód pokarmowy. Bie-

gunka infekcyjna należy do jednych z najczęstszych dolegliwo-

ści wieku dziecięcego. Postępowanie terapeutyczne w biegunce

dziecięcej nadal jest udoskonalane, w związku z czym od wielu

lat powszechnie stosowane są również probiotyki (m.in. LGG).

Jak wykazały badania, profilaktyczna podaż szczepu LGG

redukuje ryzyko wystąpienia biegunki infekcyjnej u dzieci,

a w razie wystąpienia biegunki skraca średni czas jej trwania.

Korzystnych efektów można spodziewać się również u pacjentów

w trakcie trwania biegunki, gdzie suplementacja opisywanym

szczepem przyczynia się do istotnej redukcji liczby wypróżnień

na dobę. Odmianą biegunki infekcyjnej jest również biegunka

podróżnych, spowodowana zazwyczaj narażeniem na kontakt

z drobnoustrojami występującymi w krajach o niższym stopniu

higieny, które kolonizując przewód pokarmowy, przyczyniają się do

wystąpienia biegunki. Jak dowiodły przeprowadzone metaanalizy,

zastosowanie szczepu Lactobacillus rhamnosus GG zmniejszało

ryzyko wystąpienia biegunki u 8% podróżujących pacjentów.

Warto jednak zaznaczyć, iż najszerzej zastosowanie LGG udo-

kumentowano w profilaktyce i leczeniu biegunki poantybio-

tykowej. Ten rodzaj biegunki dotyczy nawet 40% pacjentów

przyjmujących antybiotyki i manifestuje się zarówno poprzez

krótkie epizody biegunkowe, jak i wyniszczające odwodnienia

wynikające z zakażenia toksynotwórczego Clostridium difficile.

Jedna z przeprowadzonych metaanaliz, gdzie pod uwagę brano

wyniki aż 34 randomizowanych, kontrolowanych placebo badań

klinicznych z podwójnie ślepą próbą, wykazała, iż zastosowanie

probiotyków w istotny statystycznie sposób zmniejsza ryzyko

wystąpienia biegunki poantybiotykowej (nawet o 52%). Jak

dodatkowo zaobserwowano, zastosowanie LGG zmniejszyło

również częstość występowania nudności, wymiotów i bólów

brzucha u pacjentów w trakcie prowadzenia terapii eradyka-

cyjnej Helicobacter pylorii [15–27].

Szczep LGG ma niemal 800 badań, w tym cechujące się najwyższą wiarygodnością badania kliniczne z randomizacją i kontrolą placebo.

FOOD FORUM 1(23)/2018

CIĄŻA I ZDROWY ROZWÓJ DZIECKA 64

Choroby alergiczne i atopowe

Atopowe zapalenie skóry to jeden z najczęstszych pro-

blemów dermatologicznych i alergicznych wieku dziecięcego.

Szacuje się, iż w Polsce problem ten dotyczyć może nawet co

piątego dziecka, nierzadko występując również u pacjentów

w wieku dorosłym. Badania naukowe wskazują na celowość

zastosowania szczepu LGG w leczeniu i profilaktyce opisy-

wanej choroby. Isolauri i wsp. w dwóch randomizowanych

badaniach klinicznych z podwójnie ślepą próbą wykazali,

że podawanie niemowlętom z atopowym zapaleniem skóry

szczepów Lactobacillus rhamnosus GG (LGG) oraz Bifidobac-

terium lactis Bb-12 zmniejsza nasilenie i rozległość objawów

atopii. W innej z kolei analizie kobietom ciężarnym z obcią-

żonym rodzinnie wywiadem atopowym na 2–4 tygodnie

przed terminem porodu oraz ich potomstwu do szóstego

miesiąca życia podawano LGG, uzyskując istotnie niższe

występowanie wyprysku atopowego w drugim, czwartym

i siódmym roku życia dziecka, w porównaniu z grupą otrzy-

mującą placebo [28–30].

Nawracające infekcje

Celowe jest również stosowanie Lactobacillus rham-

nosus GG u pacjentów z nawracającymi infekcjami układu

oddechowego. Ocena skuteczności działania szczepu LGG

w redukcji częstości nawracających infekcji przeprowadzona

zastała na 280 dzieciach uczęszczających do żłobka i przed-

szkola. Wykazano, że ryzyko zachorowania na infekcje gór-

nych dróg oddechowych u dzieci otrzymujących probiotyk

było niższe aż o 34% w porównaniu do grupy maluchów,

u których nie wprowadzono suplementacji probiotycznej.

Ponadto udokumentowano zmniejszenie liczby występowa-

nia infekcji górnych dróg oddechowych trwających dłużej

niż trzy dni aż o 43% [31].

Czynnościowe zaburzenia przewodu pokarmowego

Pozytywny efekt suplementacji szczepem LGG zaobser-

wowano również u pacjentów z czynnościowymi zaburzenia-

mi przewodu pokarmowego (zespół jelita nadwrażliwego –

IBS). W randomizowanych badaniach z placebo, w których

porównywano nasilenie bólu brzucha u 141 dzieci, przyj-

mowanie szczepu LGG spowodowało statystycznie istotne

zmniejszenie częstości i natężenia odczuwanych dolegliwo-

ści. Przeprowadzona metaanaliza potwierdziła również,

iż stosowanie powyższego szczepu u dzieci cierpiących na

czynnościowe bóle brzucha rokuje większe szanse na zni-

welowanie dolegliwości lub zmniejszenie ich odczuwania

niż w przypadku osób przyjmujących placebo. Badacze

polscy (Gawrońska i wsp.) również oceniali skuteczność

szczepu LGG w leczeniu czynnościowych bólów brzucha

u dzieci. Do badania włączono 104 dzieci z dyspepsją czyn-

nościową lub zespołem jelita drażliwego. W całej grupie

badanej odnotowano korzystny efekt działania probiotyku,

w porównaniu z grupą kontrolną [32–37].

Ze względu na wielokierunkowość działania probioty-

ków, a także doniesienia dotyczące szerokiego zakresu dzia-

łania przeciwbakteryjnego omawianego szczepu, przeprowa-

dzono badanie oceniające wpływ długotrwałego stosowania

LGG jako dodatku do mleka na ryzyko rozwoju próchnicy

u dzieci. W badaniu brało udział blisko 600 uczestników

w wieku 1–6 lat. Dzieci przez pięć dni w tygodniu otrzymy-

wali preparaty zawierające Latobacillus rhamnosus GG lub

placebo przez siedem miesięcy. Wykazano istotnie mniejszą

częstość występowania próchnicy oraz niższą liczbę bakte-

rii Streptococcus w jamie ustnej dzieci otrzymujących LGG,

w porównaniu z placebo.

Bez wątpienia najlepiej udokumentowaną właściwością LGG jest skuteczność szczepu w zapobieganiu i skracaniu czasu trwania biegunek.

FOOD FORUM 1(23)/2018

CIĄŻA I ZDROWY ROZWÓJ DZIECKA 66

Pyszne czekoladki

zawierające szczep

Bacillus Coagulans

GBI-30

NIE TYLKO DLA DZIECI!

Od 3. roku życia!

Di# osIdealny probiotyk

w trakcie i po antybiotykoterapii

w biegunkach o róż nej etiologii

w stanach obniżonej odporności organizmu

w zapobieganiu kolkom niemowlęcym

15z³*

sugerowana cena dla pacjenta w aptece

Korzystne efekty odnotowano również w zakresie

wpływu LGG na rozwój niemowląt. W jednym z badań

analizowano, jak mieszanki dla niemowląt z dodatkiem

probiotyku wpływają na rozwój dzieci w ciągu pierwszego

półrocza życia. Wykazano lepszy wzrost i rozwój dzieci kar-

mionych mieszankami z dodatkiem probiotyku oraz więk-

szą częstość wypróżnień w tej grupie pacjentów. Ciekawą

i mniej dotychczas poznaną właściwością probiotyku jest

potencjalna zdolność do wspomagania redukcji masy ciała.

Efekt ten oparty jest najprawdopodobniej na zmniejszaniu

akumulacji tłuszczu w organizmie i poprawie wrażliwości

tkanek na insulinę [38–40].

Probiotykoterapia ze względu na coraz większą liczbą

badań potwierdzających jej korzystne działanie staje się coraz

popularniejszym i z pewnością zdrowym nurtem współczesnej

medycyny. Warto jednak w sposób szczególny zwrócić uwagę

na właściwości poszczególnych szczepów probiotycznych. Jak

potwierdzają badania, Lactobacillus rhamnosus GG jest szcze-

pem o najbogatszej dokumentacji w postaci badań klinicznych,

o doskonałej skuteczności w wielu jednostkach chorobowych

i wysokim profilu bezpieczeństwa.

Należy pamiętać, iż każdorazowy wybór probiotyku powi-

nien być poprzedzony wnikliwą analizą badań na nim prze-

prowadzonych tak, aby uzyskać pożądane efekty zdrowotne.

Bibliografia:

1. Szajewska H. Probiotyki w gastroenterologii — aktualny stan wiedzy (2015). Gastroenterologia Kliniczna 2015, tom 7, nr 1, 20–26.

2. Szajewska H. Praktyczne zastosowanie probiotyków. Gastroenterologia Kliniczna 2014; 6: 16−23.

3. Nowak A. , Śliżewska K., Libudzisz Z., Socha J. Probiotyki – efekty zdrowotne. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość 2010; 4 (71), 20–36.

4. Radwan P., Skrzydło Radomańska B. Rola mikroflory jelitowej w zdrowiu i chorobie. Gastroenterologia Praktyczna 2013; 2.

5. Metchnikoff E. The prolongation of life. Optimistic studies, Wiliam Heine-mann, London 1907.

6. Brudziński J. O występowaniu Bac. proteus vulgaris w stolcach niemowląt; próba leczenia przez podawanie hodowli bakteryjnych, Przegl Lek 1889; 48, 651–3.

7. Cukrowska B. Mikrobiotyczna teoria rozwoju alergii – rola mikroflory jelitowej w aktywacji procesów przeciwalergicznych. Postępy neonatologii 2008; 1(12).

8. Mazmanian S.K., Liu C.H., Tzianabos A.O., Kasper D.L. An imunomodulatory molecule of symbiotic bacteria directs maturation of the host immune system. Cell 2005; 122(1): 107–118.

9. Cukrowska B. The role of the intestinal microflora in the development of allergies: the modulation of the immune system by probiotics. Ann Diag Paediatr Pathol 2002; 6: 89-96.

10. Tlaskalova-Hogenova H., Stepankova R., Hudcovic T. i wsp. Commensal bac-teria (normal microflora), mucosal immunity and chronic inflammatory and autoimmune diseases. Immunol Lett 2004; 93: 97–108

11. Cukrowska B., Czarnowska E. Wpływ probiotyków na układ immunologiczny. Zakażenia 2006, 6: 2–6.

12. Dunne C., O’Mahony L., Murphy E. In vitro selection criteria for probiotic bacteria of human origin: correlation with in vivo findings. Am. J. Clin. Nutr. 2001; 73(suppl), 386–92S.

13. Fric P. Probiotics and prebiotics – renaissance of a therapeutic principle. CEJ Med. 2007; 2, 237–270.

14. Kelly D., Conway S., Aminov R. Commensal gut bacteria: mechanisms of immune modulation.Trends Immunol. 2005; 26(6): 326–333.

15. Szajewska H., Skórka A., Ruszczyński M., Gieruszczak-Białek D. Meta-analysis: Lactobacillus GG for treating acute diarrhoea in children. Aliment Pharmacol Ther 2007; 25: 871–881.

16. Szajewska H. Lactobacillus rhamnosus GG w chorobach biegunkowych: przegląd badań z randomizacją. Zakażenia 2007; 7: 53–54, 56–58.

17. Rautanen T., Isolauri E., Salo E., Vesikari T. Management of acute diarrhoea with low osmolarity oral rehydration solutions and Lactobacillus strain GG. Arch Dis Child 1998; 79: 157–160.

18. Pant A.R., Graham S.M., Allen S.J., Harikul S., Sabchareon A., Cuevas L. i wsp. Lactobacillus GG and acute diarrhoea in young children in the tropics. J Trop Pediatr 1996; 42: 162–165.

19. Basu S., Chatterjee M., Ganguly S., Chandra P.K. Effect of Lactobacillus rham-nosus GG in persistent diarrhea in Indian children: a randomized controlled trial. J Clin Gastroenterol 2007; 41: 756–760.

20. Vesterlund S., Karp M., Salminen S., Ouwehand A.C. Staphylococcus aureus adheres to human intestinal mucus but can be di- splaced by certain lactic acid bacteria. Microbiology 2006; 152: 1819–1826.

21. Pultz N.J., Vesterlund S., Ouwehand A.C., Donskey C.J. Adhesion of vanco-mycin-resistant enterococcus to human intestinal mucus. Curr Microbiol 2006; 52: 221–224.

22. Fayol-Messaoudi D., Berger C.N., Coconnier-Polter M.H., Liévin Le Moal V., Servin A.L. pH-, Lactic acid-, and non-lactic acid-dependent activities of probiotic Lactobacilli against Salmonella enterica Serovar Typhimurium. Appl Environ Microbiol 2005; 71: 6008–6013.

23. Sazawal S., Hiremath G., Dhingra U., Malik P., Deb S., Black R.E. Efficacy of probiotics in prevention of acute diarrhoea: a meta-analysis of masked, randomised, placebo-controlled trials. Lancet Infect Dis 2006; 6: 374–382.

24. Oksanen P.J., Salminen S., Saxelin M., Hämäläinen P., Ihantola-Vormisto A., Muurasniemi-Isoviita L. i wsp. Prevention of travellers’ diarrhoea by Lacto-bacillus GG. Ann Med 1990; 22: 53–56.

25. Hawrelak J.A., Whitten D.L., Myers S.P. Is Lactobacillus rhamnosus GG effec-tive in preventing the onset of antibiotic-associated diarrhoea: a systematic review. Digestion 2005; 72: 51–56.

26. McFarland L.V. Meta-analysis of probiotics for the prevention of antibiotic associated diarrhea and the treatment of Clostridium difficile disease. Am J Gastroenterol 2006; 101: 812–822.

27. Armuzzi A., Cremonini F., Bartolozzi F., Canducci F., Candelli M., Ojetti V. i wsp. The effect of oral administration of Lactobacillus GG on antibiotic-associated gastrointestinal side-effects during Helicobacter pylori eradication therapy. Aliment Pharmacol Ther 2001; 15: 163–169.

28. Kotowska M., Albrecht P., Lactobacillus rhamnosus GG w świetle badań kli-nicznych, Forum Zakażeń 2014; 5(2), 111−119.

29. Isolauri E., Arvola T., Sutas Y., Moilanen E. i wsp. Probiotics in the management of atopic eczema. Clin. Exp. Allergy, 2000; 30, 1604–1610.

30. Kalliomäki M., Salminen S., Poussa T., Isolauri E. Probiotics during the first 7 years of life: a cumulative risk reduction of eczema in a randomized, pla-cebo-controlled trial. J. Allergy Clin. Immunol., 2007; 119, 1019–1021.

31. Hojsak I., Snovak N. et al. Lactobacillus GG in the prevention of gastrointestinal and respiratory tract infetions In children who attend Day care center: a ran-domized, double blind, placebo-controlled trial, Clin Nutr. 2010; 29(3), 3126.

32. Gawrońska A., Dziechciarz P., Horvath A., Szajewska H. A randomized do-uble-blind placebo-controlled trial of Lactobacillus GG for abdominal pain disorders in children. Aliment Pharmacol Ther 2007; 25: 177–184.

33. Bausserman M., Michail S. The use of Lactobacillus GG in irritable bowel syndrome in children: a double-blind randomized control trial. J Pediatr 2005; 147: 197–201.

34. Kajander K., Hatakka K., Poussa T., Färkkilä M., Korpela R. A probiotic mixture alleviates symptoms in irritable bowel syndrome patients: a controlled 6-month intervention. Aliment Pharmacol Ther 2005; 22: 387–394.

35. O’Sullivan M.A., O’Morain C.A. Bacterial supplementation in the irritable bowel syndrome. A randomised double-blind placebo-controlled cros-sover study. Dig Liver Dis 2000; 32: 294–301.

36. Hongisto S.M., Paajanen L., Saxelin M., Korpela R. A combination of fibre--rich rye bread and yoghurt containing Lactobacillus GG improves bo-wel function in women with self-reported constipation. Eur J Clin Nutr 2006; 60: 319–324.

37. Banaszkiewicz A., Szajewska H. Infectiveness of Lactobacillus GG as an ad-junct to lactulose for the treatment of constipation in children: a double--blind, placebo-controlled randomized trial. J Pediatr 2005; 146: 364–369.

38. Näse L., Hatakka K., Savilahti E., Saxelin M., Pönkä A., Poussa T. i wsp. Ef-fect of long-term consumption of a probiotic bacterium, Lactobacillus rhamnosus GG, in milk on dental caries and caries risk in children. Caries Res 2001; 35: 412–420.

39. Galpin L., Manary M.J., Fleming K., Ou C.N., Ashorn P., Shulman R.J. Effect of Lactobacillus GG on intestinal integrity in Malawian children at risk of tropical enteropathy. Am J Clin Nutr 2005; 82: 1040–1045.

40. Vendt N., Grünberg H., Tuure T., Malminiemi O., Wuolijoki E., Tillmann V. i wsp. Growth during the first 6 months of life in infants using formula enriched with Lactobacillus rhamnosus GG: double-blind, randomized trial. J Hum Nutr Diet 2006; 19: 51–58.

FOOD FORUM 1(23)/2018

CIĄŻA I ZDROWY ROZWÓJ DZIECKA 68