FEDERACJA ROSYJSKA · SPIS TABEL: Tab. 1. Wykaz narodowo ści powy Ŝej 1 mln osób wg spisu z 2002...

FEDERACJA ROSYJSKA

Przewodnik dla przedsiębiorców

wydanie czwarte rozszerzone

Warszawa, 2006

Przewodnik wydany pod patronatem Ministerstwa Gospodarki

przez Biuro Promocji Inwestycji i Technologii

Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju Przemysłowego

Wszelkie przedstawione w niniejszej publikacji określenia i sądy w Ŝaden sposób nie odzwierciedlają opinii Sekretariatu UNIDO na temat statusu prawnego jakiegoś kraju, terytorium, miasta, obszaru, rządu lub granic danego kraju. Wymienianie nazw firm i produktów nie oznacza, Ŝe są one popierane przez UNIDO. © Copyright by: UNIDO ITPO Warszawa 2006 Wydawca: UNIDO ITPO Warszawa

Al. Niepodległości 186; 00-608 Warszawa tel.: (+48-22) 8259467; faks: 8258970 e-mail: [email protected] http://www.unido.pl

Opracowanie i redakcja: Paweł Gębski Współpraca przy opracowaniu wydania IV: Luiza Bednarowska Zdjęcia na okładce: Michaił Mielnikow © http://www.cherry-gallery.spb.ru

Grzegorz Brzęk © http://republika.pl/stpetersburg Ministerstwo Kolei FR, Kolej Swierdłowska © http://www.mps.ru Ministerstwo Transportu FR © http://www.mintrans.ru OAO „Gazprom” © http://www.gazprom.ru

PRZEDMOWA „Federacja Rosyjska – Przewodnik dla przedsiębiorców” jest jedną z pozycji cyklu wydawniczego warszawskiego Biura UNIDO, realizowanego z myślą o przedsiębiorcach, zainteresowanych rozwijaniem handlu i współpracy przemysłowej z wybranymi krajami Europy Środkowo-Wschodniej i Wspólnoty Niepodległych Państw. Obecne, kolejne wydanie przewodnika zostało uaktualnione i wzbogacone o nowe informacje. Istotną cechą niniejszej publikacji jest to, iŜ obok zagadnień praktycznych, związanych z funkcjonowaniem przedsiębiorstw i prowadzeniem działalności biznesowej w Rosji, przedstawia gospodarkę tego kraju oraz jej poszczególne sektory. Sprawia to, iŜ polscy przedsiębiorcy rozwaŜający nawiązanie współpracy z partnerami rosyjskimi, mają do swej dyspozycji szersze spektrum informacji, pozwalających na lepsze zrozumienie zasad funkcjonowania na rosyjskim rynku. Tak jak poprzednie publikacje, równieŜ i ta opiera się na sprawdzonym wzorze przewodnika „How to do business in Poland”, wydawanego od wielu lat przez warszawskie Biuro UNIDO w kilku wersjach językowych (takŜe rosyjskiej), prezentującego Polskę jako kraj zainteresowany rozwijaniem współpracy gospodarczej i przyjazny dla zagranicznych partnerów. Niniejsza publikacja w szerokim zakresie wykorzystuje materiały opracowane przez pracowników dawnego Wydziału Ekonomiczno-Handlowego (WEH, obecnie Wydziału Promocji Handlu i Inwestycji) Ambasady RP w Moskwie, publikowane na stronie internetowej www.polweh.ru, zawierającej wiele cennych informacji i wskazówek interesujących z punktu widzenia polskiego przedsiębiorcy. Opracowania WEH stanowiły podstawę niektórych rozdziałów, szczególnie tych poświęconych praktycznym aspektom prowadzenia działalności gospodarczej w Rosji i wymiany handlowej z tym krajem, a takŜe warunkom współpracy bilateralnej. Składamy pracownikom dotychczasowego WEH serdeczne podziękowania za moŜliwość skorzystania z efektów ich pracy, dzięki czemu niniejszy przewodnik niewątpliwie zyskał na wartości. Podziękowania kierujemy równieŜ do pracowników Korporacji Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych SA, za pomoc w przygotowaniu rozdziału nt. oferty KUKE SA oraz pani dr Jany Pieriegud z Katedry Transportu Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie za opracowanie fragmentów dotyczących sektora transportowego w Rosji. Istotny wkład w przygotowanie przewodnika wnieśli takŜe specjaliści z Zakładu Międzynarodowej Współpracy Produkcyjnej Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, kierowanego przez prof. dr hab. Kazimierza Starzyka. Podobnie jak wszystkie wcześniejsze wydawnictwa, niniejszy przewodnik został zamieszczony w witrynie internetowej warszawskiego Biura UNIDO, która zawiera równieŜ informacje o organizowanych przez Biuro przedsięwzięciach promocyjnych i szkoleniach, a takŜe na temat moŜliwości promocji polskich ofert współpracy na rynkach wschodnich. Przekazując czwarte wydanie przewodnika o Federacji Rosyjskiej do rąk polskich przedsiębiorców, mamy nadzieję, iŜ pomoŜe im on w rozwijaniu współpracy gospodarczej z tym ogromnym i dynamicznie rozwijającym się krajem.

Biuro UNIDO w Warszawie

Seria przewodników o „wschodzących rynkach wschodnich” obejmowała w ostatnich latach następujące tytuły, wydawane kaŜdego roku przez warszawskie Biuro UNIDO w postaci elektronicznej bądź ksiąŜkowej (w nawiasie rok ostatniej aktualizacji):

„AzerbejdŜan – przewodnik dla przedsiębiorców”– 5 wydań (2006) „Białoruś – przewodnik dla przedsiębiorców” – 6 wydań (2006) „Bułgaria – przewodnik dla przedsiębiorców” – 5 wydań (2006) „Kazachstan – przewodnik dla przedsiębiorców” – 5 wydań (2004 z suplementem 2005) „Kirgistan – przewodnik dla przedsiębiorców” – 1 wydanie (2005) „Litwa – przewodnik dla przedsiębiorców” – 3 wydania (2004 z suplementem 2005) „Łotwa – przewodnik dla przedsiębiorców” – 3 wydania (2004 z suplementem 2005) „Mołdowa – przewodnik dla przedsiębiorców” – 4 wydania (2006) „Rosja – przewodnik dla przedsiębiorców” – 4 wydania (2006) „Ukraina – przewodnik dla przedsiębiorców” – 6 wydań (2006) „Uzbekistan – przewodnik dla przedsiębiorców” – 3 wydania (2004)

Wszystkie wymienione pozycje są lub będą dostępne w wersji elektronicznej na stronie internetowej Biura UNIDO w Warszawie

http://www.unido.pl

FEDERACJA ROSYJSKA – Przewodnik dla przedsiębiorców

5

SPIS TREŚCI I. INFORMACJE OGÓLNE.............................................................................................. 9

PołoŜenie i klimat .............................................................................................................. 9 Zasoby naturalne.............................................................................................................. 10 Ludność i język................................................................................................................ 12 Historia ............................................................................................................................ 15 Ustrój polityczny.............................................................................................................. 17 Podział administracyjny................................................................................................... 21

II. UWARUNKOWANIA GEOPOLITYCZNE.................... ........................................... 23 Współpraca z innymi krajami WNP i republikami bałtyckimi ........................................ 23 Stosunki ze Stanami Zjednoczonymi oraz Unią Europejską ............................................ 28 Stosunki z krajami Europy Środkowowschodniej............................................................ 31 Inne fora współpracy międzynarodowej .......................................................................... 31

III. GOSPODARKA............................................................................................................. 33 Sytuacja makroekonomiczna ........................................................................................... 33 Rolnictwo......................................................................................................................... 39 Przemysł .......................................................................................................................... 41 Przemysł paliwowy.......................................................................................................... 42 Przemysł metalurgiczny................................................................................................... 47 Przemysł drzewny i papierniczy ...................................................................................... 53 Przemysł maszynowy....................................................................................................... 54 Przemysł samochodowy................................................................................................... 55 Przemysł spoŜywczy........................................................................................................ 56 Przemysł chemiczny ........................................................................................................ 58 Przemysł farmaceutyczny i kosmetyczny ........................................................................ 59 Handel zagraniczny.......................................................................................................... 60 Energetyka ....................................................................................................................... 64 Telekomunikacja.............................................................................................................. 67 Transport.......................................................................................................................... 70 Rynek pracy..................................................................................................................... 82 Ochrona środowiska ........................................................................................................ 89 Podstawowe załoŜenia polityki gospodarczej Rosji do 2008 roku................................... 91

IV. PRZEKSZTAŁCENIA STRUKTURALNE................... ............................................. 95 Prywatyzacja.................................................................................................................... 95 Prywatyzacja ziemi .......................................................................................................... 99

V. FINANSE...................................................................................................................... 101 BudŜet państwa.............................................................................................................. 101 ZadłuŜenie zagraniczne.................................................................................................. 102 Transakcje walutowe ..................................................................................................... 105 Polityka kursowa i rezerwy walutowe ........................................................................... 107 System bankowy............................................................................................................ 110 Leasing........................................................................................................................... 116 Rynek ubezpieczeń ........................................................................................................ 122

Spis treści

6

Rynek kapitałowy .......................................................................................................... 124

VI. SYSTEM PODATKOWY........................................................................................... 127 Opodatkowanie przedsiębiorstw – podatek od zysku..................................................... 129 Opodatkowanie osób fizycznych ................................................................................... 134 Podatek VAT ................................................................................................................. 138 Podatek akcyzowy i inne podatki................................................................................... 140

VII. PROWADZENIE DZIAŁALNO ŚCI GOSPODARCZEJ ....................................... 143 Formy działalności gospodarczej ................................................................................... 143 Rejestracja przedsiębiorstw............................................................................................ 147 Akredytacja przedstawicielstw i filii przedsiębiorstw zagranicznych............................ 154 Kupowanie istniejących firm ......................................................................................... 158 Rachunkowość i audyt ................................................................................................... 160 Ochrona własności intelektualnej .................................................................................. 163 Znak towarowy .............................................................................................................. 164 Zatrudnianie pracowników ............................................................................................ 165 Sprawdzanie wiarygodności partnerów gospodarczych................................................. 170

VIII. INWESTYCJE ZAGRANICZNE ....................... ....................................................... 171 Ramy prawne ................................................................................................................. 171 Specjalne Strefy Ekonomiczne ..................................................................................... 175 Inwestycje zagraniczne w Federacji Rosyjskiej ............................................................. 181

IX. WARUNKI PROWADZENIA HANDLU ZAGRANICZNEGO....... ...................... 187 Ramy prawne ................................................................................................................. 187 Stawki celne................................................................................................................... 190 Środki ochronne............................................................................................................. 192 Ograniczenia importowe – zezwolenia i licencje........................................................... 196 Kontyngenty i inne ograniczenia eksportowe ................................................................ 197 Procedury celne.............................................................................................................. 198 Dokumenty celne ........................................................................................................... 200 Podatki i opłaty .............................................................................................................. 203 Standaryzacja i certyfikacja ........................................................................................... 205 Wymogi sanitarne i fitosanitarne ................................................................................... 209 Rejestracja nowych produktów...................................................................................... 210 Wymogi związane z ochroną praw konsumenta ............................................................ 211 Zawieranie umów handlowych ...................................................................................... 212 Bariery dla usług............................................................................................................ 213

X. WSPÓŁPRACA GOSPODARCZA Z POLSKĄ ........................................................ 215 Ramy prawne.................................................................................................................. 215 Współpraca handlowa..................................................................................................... 218 Współpraca gospodarcza – aspekt regionalny................................................................ 223 Współpraca inwestycyjna .............................................................................................. 226 Współpraca w sektorze paliwowo-energetycznym ........................................................ 231 Współpraca w dziedzinie turystyki ................................................................................ 234 Współpraca w dziedzinie rolnictwa ............................................................................... 235 Perspektywy współpracy................................................................................................. 236


7

Działalność Ministerstwa Gospodarki w zakresie promocji eksportu............................ 238 Oferta KUKE SA............................................................................................................ 239 Instytucje i organizacje współpracujące z Federacją Rosyjską ...................................... 245

XI. MIESZKA Ć W FEDERACJI ROSYJSKIEJ............................................................ 249 Informacje dla wyjeŜdŜających do Rosji ....................................................................... 249 PodróŜowanie ................................................................................................................ 253 śycie codzienne............................................................................................................. 255 Rekreacja i turystyka...................................................................................................... 255

XII. ZAŁ ĄCZNIKI.............................................................................................................. 257 XIII. BIBLIOGRAFIA ......................................................................................................... 301 WYKRESY: Rys. 1. Struktura wieku ludności Federacji Rosyjskiej w roku 2005....................................... 12 Rys. 2. Struktura zaludnienia Federacji Rosyjskiej w podziale na regiony.............................. 13 Rys. 3. Podział miejsc w Dumie Państwowej w sierpniu 2006 roku........................................ 20 Rys. 4. Zmiany PKB w latach 1993-2006 ............................................................................... 35 Rys. 5. Inflacja w latach 1995-2006 ........................................................................................ 36 Rys. 6. Produkcja ropy naftowej w Rosji w latach 1999-2005 w mln ton ............................... 43 Rys. 7. Produkcja gazu w Federacji Rosyjskiej w latach 2003-2005 w mld m3....................... 44 Rys. 8. Gazociągi z Rosji do Europy ....................................................................................... 45 Rys. 9. Obroty handlu zagranicznego Federacji Rosyjskiej w latach 1994-2005..................... 60 Rys. 10. Struktura gałęziowa przewozów ładunków i pasaŜerów (w %) ................................. 71 Rys. 11. Schemat Transyberyjskiej Magistrali Kolejowej......................................................... 80 Rys. 12. Stopa bezrobocia w Rosji w latach 1995-2005............................................................ 82 Rys. 13. Struktura wydatków budŜetu federalnego w 2006 roku ............................................ 102 Rys. 14. Wartość zadłuŜenia zagranicznego Rosji w latach 1996-2005

(stan na koniec roku) w mld USD.............................................................................. 105 Rys. 15. Kształtowanie się kursu dolara i euro wobec rubla w latach 1995-2006................... 108 Rys. 16. Wielkość rezerw walutowych Rosji w latach 1996-2006.......................................... 109 Rys. 17. Przedmioty leasingu w Rosji w 2005 roku ............................................................... 121 Rys. 18. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Rosji w latach 1997-2006.......................... 182

Spis treści

8

SPIS TABEL: Tab. 1. Wykaz narodowości powyŜej 1 mln osób wg spisu z 2002 roku. ............................... 14 Tab. 2. Wyniki wyborów do Dumy Państwowej w grudniu 2003 roku................................... 19 Tab. 3. Podstawowe wskaźniki rozwoju gospodarczego w latach 2003-2005

(zmiana w % w porównaniu do roku poprzedniego)................................................... 34 Tab. 4. Dynamika cen, wolumenu oraz wartości rosyjskiego eksportu

(w % w stosunku do roku ub.) .................................................................................... 61 Tab. 5. Dynamika cen, wolumenu oraz wartości rosyjskiego importu

(w % w stosunku do roku ub.) .................................................................................... 62 Tab. 6. NajwaŜniejsi partnerzy handlowi Rosji w eksporcie w 2005 roku.............................. 63 Tab. 7. NajwaŜniejsi partnerzy handlowi Rosji w imporcie w 2005 roku ............................... 64 Tab. 8. Publiczne zadłuŜenie zagraniczne Rosji (stan na 1 lipca 2006 r. w mld USD) ......... 104 Tab. 9. Kurs dolara amerykańskiego wobec rubla na koniec miesiąca w latach 2002-2006..108 Tab. 10. Podstawowe kategorie planu kont obowiązującego w Federacji Rosyjskiej ............. 162 Tab. 11. Ranking atrakcyjności inwestycyjnej regionów Rosji............................................... 185 Tab. 12. Polsko-rosyjskie obroty handlowe (wg polskiej statystyki) w latach 2001-2005...... 219 MAPY: Mapa Federacji Rosyjskiej …………..……..……………………………………..……..…….. 305 Okręgi federalne i podmioty terytorialne Federacji Rosyjskiej …………………..…..…..….… 306 Mapa podziału administracyjnego Rosji w 2006 roku …………………..…………..…..…….. 308


9

I. INFORMACJE OGÓLNE PołoŜenie i klimat Federacja Rosyjska (Rosja) jest największym państwem świata, zajmującym obszar ponad 17 milionów km2 (17075,4 tys. km2). Jedna czwarta terytorium kraju znajduje się we wschodniej części kontynentu europejskiego, pozostały obszar zajmuje północną część Azji. Od zachodu Rosja graniczy z Norwegią, Finlandią, Estonią, Łotwą, Białorusią i Ukrainą, a poprzez Obwód Kaliningradzki równieŜ z Polską i Litwą. Od południa jej sąsiadami są Gruzja, AzerbejdŜan, Kazachstan, Chiny, Mongolia i Korea Północna. Kraj ten posiada dostęp do wód Oceanu Atlantyckiego (morza Bałtyckie, Czarne i Azowskie), Pacyfiku (morza Beringa, Ochockie i Japońskie) oraz Oceanu Arktycznego (morza Barentsa, Białe, Karskie, Łaptiewów, Wschodniosyberyjskie i Czukockie). Łączna długość linii brzegowej wynosi 37,6 tys. km. Terytorium Rosji obejmuje aŜ 11 stref czasowych. Europejska część Federacji Rosyjskiej połoŜona jest niemal w całości na terenie Niziny Wschodnioeuropejskiej, rozciągającej się od zachodnich granic kraju po Góry Ural oraz od wybrzeŜy Oceanu Arktycznego do północnych stoków Kaukazu. Jest to w większości obszar nizinny (średnia wysokość 170 m n.p.m.) urozmaicony wzgórzami morenowymi na północy oraz wysoczyznami lessowymi na południu (wyŜyny Środkoworosyjska i NadwołŜańska). W górach Kaukaz wznosi się najwyŜszy szczyt Rosji, Elbrus (5642 m n.p.m.). Główne europejskie rzeki Rosji to Wołga (3531 km), Kama (2032 km), Don (1870 km) i Peczora (1809 km). Klimat w europejskiej części kraju jest bardzo zróŜnicowany: od subpolarnego na północy, poprzez umiarkowany chłodny w części środkowej, po umiarkowany ciepły i podzwrotnikowy śródziemnomorski na południu (wybrzeŜe Morza Czarnego). W części zachodniej, ze względu na wpływ Oceanu Atlantyckiego, ma on cechy klimatu przejściowego, w kierunku wschodnim zmienia się w klimat kontynentalny, a na krańcach południowo-wschodnich w kontynentalny skrajnie suchy. Średnia temperatura powietrza i średni poziom opadów w styczniu w Moskwie wynosi odpowiednio –10 °C i 31 mm, a w lipcu 18 °C i 74 mm. Roślinność w części północnej stanowi tundra, przechodząca ku południu w tajgę (bory świerkowe, lasy mieszane), a następnie w lasostepy i stepy (obecnie najczęściej przekształcone w pola uprawne). Na południowym-wschodzie części europejskiej występują obszary półpustynne. Granicę pomiędzy europejską i azjatycką częścią Rosji wyznaczają Góry Ural z najwyŜszym szczytem Narodna (1894 m n.p.m.). Na wschód od Uralu rozciąga się w większości bagienny obszar Niziny Zachodniosyberyjskiej, przez którą przepływają jedne z większych rosyjskich rzek: Irtysz (4248 km) i Ob (3650 km), biorące swój początek w Górach Ałtaj oraz Jenisej (3487 km). Jenisej stanowi jednocześnie granicę

I. Informacje ogólne

10

następnej wielkiej krainy geograficznej – WyŜyny Środkowosyberyjskiej. Tu mają swoje koryta kolejne wielkie rzeki syberyjskie, m.in. Dolna Tunguzka (2989 km) oraz najdłuŜsza z rosyjskich rzek, Lena (4400 km). Na północy, WyŜyna Środkowo-syberyjska przechodzi w Nizinę Północnosyberyjską, natomiast na południu okalają ją pasma górskie: Sajany Zachodnie i Wschodnie oraz Góry Jabłonowe. Pomiędzy nimi znajduje się największe w Rosji, a jednocześnie najgłębsze na świecie jezioro – Bajkał (głębokość do 1620 m, powierzchnia 31,5 tys. km2). PołoŜona najdalej na wschód kraina geograficzna Rosji, określana jest często jako Góry Wschodniosyberyjskie, do których naleŜą m.in. Góry Wierchojańskie, Czerskiego, Kołymskie, Czukockie oraz Góry Koriackie. Te ostatnie przechodzą na południu w góry półwyspu Kamczatka, odznaczające się duŜą aktywnością wulkaniczną (wulkan Kluczewska Sopka, 4750 m n.p.m.). WaŜniejsze rzeki rosyjskiego Dalekiego Wschodu to wyznaczający południowo-wschodnią granicę z Chinami Amur (2824 km) oraz wpływające do Oceanu Arktycznego Indygirka (1726 km) i Kołyma (2600 km). Azjatycka część Rosji cechuje się klimatem wybitnie kontynentalnym (duŜe róŜnice temperatur pomiędzy latem a zimą, niewielkie opady). Na większości obszaru jest to klimat umiarkowany chłodny, na południowym zachodzie umiarkowany ciepły, a na północy subpolarny i polarny. W miejscowości Ojmiakon w północno-wschodniej części Syberii zanotowano najniŜszą temperaturę na półkuli północnej (–71 °C). Na przewaŜającym obszarze występują lasy mieszane, z przewagą drzew iglastych (tajga), na północy przechodzące w tundrę, a na południu w stepy i lasostepy. Zasoby naturalne Na terytorium Rosji znajdują się złoŜa niemal wszystkich waŜniejszych surowców mineralnych. Kraj ten posiada: • największe na świecie złoŜa gazu ziemnego, oceniane na blisko 48 bilionów m3

(prawie ⅓ światowych zasobów), znajdujące się głównie w Jamało-Nienieckim i Chanty-Mansijskim Okręgach Autonomicznych w zachodniej i północno-zachodniej Syberii, a takŜe na południowym Uralu i ZawołŜu;

• drugie pod względem wielkości zasoby węgla kamiennego (prawie 160 mld ton), skoncentrowane głównie w Zagłębiu Kuźnieckim i Irkuckim w południowej Syberii, a takŜe Zagłębiach Tunguskim, Minusińskim i Norylskim w Kraju Krasnojarskim, Zagłębiu Peczorskim w Republice Komi oraz w Jakucji;

• siódme co do wielkości złoŜa ropy naftowej, szacowane na 10,2 mld ton, zlokalizowane przede wszystkim w Zagłębiu Zachodniosyberyjskim o powierzchni 2,2 mln km2 (obejmującym głównie Chanty-Mansijski Okręg Autonomiczny), Zagłębiu Timańsko-Peczorskim w Republice Komi, Zagłębiu WołŜańsko-Uralskim (Tatarstan, Baszkortostan, obwody Samarski i Permski), a takŜe na wybrzeŜu Morza Kaspijskiego, we wschodniej części Syberii oraz na wyspie Sachalin).


11

Ponadto, Rosja posiada duŜe złoŜa węgla brunatnego (Zagłębie Podmoskiewskie oraz Zagłębie Kańsko-Aczyńskie na południu Kraju Krasnojarskiego), rud Ŝelaza (Kurska Anomalia Magnetyczna, południowy i środkowy Ural, dorzecze Angary) oraz rud metali kolorowych. Na obszarze Uralu występują bogate złoŜa miedzi, chromu, niklu, manganu, boksytów, cynku, kadmu, złota i platyny, w okolicach Norylska w Kraju Krasnojarskim zasoby niklu, miedzi, kobaltu, palladu, rodu, platyny i złota, a w Republice Komi złoŜa tytanu, uranu i boksytów. Bogaty w surowce jest równieŜ rejon Dalekiego Wschodu. W Jakucji znajdują się największe w Rosji zasoby złota i diamentów, ponadto wydobywa się tam rudy cyny, ołowiu i srebra. Złoto pozyskuje się takŜe w obwodach Amurskim, Kamczackim i Magadańskim. W tym ostatnim zlokalizowane są równieŜ jedne z większych na świecie pokładów srebra, oceniane na 10,5 miliona ton. WaŜnym zasobem naturalnym Rosji są ogromne obszary leśne. Zajmują one około 45 % powierzchni całego kraju, a rezerwy drewna oceniane są na około 80 mld m3. Największe tereny leśne obejmują północne i centralne rejony Syberii (tajga syberyjska), Dalekiego Wschodu, oraz europejskiej części Rosji. Występują przede wszystkim drzewa iglaste: świerki, sosny, jodły i modrzewie (te ostatnie dominują we Wschodniej Syberii), a z drzew liściastych najczęściej spotykane są dęby i brzozy. Rosja posiada równieŜ rozległe obszary Ŝyznych gleb, w tym czarnoziemów. Ciągną się one głównie w południowo-centralnej części kraju, od regionu PowołŜa i Centralno-Czarnoziemnego rejonu, po stepy Zachodniej Syberii, w górnym biegu rzeki Irtysz. DuŜym problemem jest jednak gwałtownie postępująca naturalna (erozja) i powodowana przez człowieka degradacja gleb. Jeszcze innym bogactwem naturalnym Rosji jest rozbudowany system rzeczny, wykorzystywany m.in. do produkcji energii elektrycznej. Na wielu rzekach tego kraju powstały systemy elektrowni i zbiorników wodnych, które generują ok. 17 % całej energii elektrycznej wytwarzanej w Rosji. WaŜniejsze z nich istnieją na Wołdze (Zbiorniki Rybiński, NiŜnonowogrodzki, Wołgogradzki i największy z nich Samarski, dawny Kujbyszewski, o powierzchni 6450 km2), Kamie, Donie, Angarze (Zbiornik Bracki o powierzchni 5470 km2 i pojemności 169 km3 wraz z elektrownią o mocy 4500 MW) oraz Jeniseju (z największymi w Rosji i jednymi z większych w świecie elektrowniami wodnymi – Krasnojarską, o mocy 6000 MW i Sajańsko-Szuszeńską o mocy 6400 MW).


12

Ludność i język Federacja Rosyjska liczy sobie ponad 142,8 miliona mieszkańców (2005), z których prawie 80 % zamieszkuje w europejskiej części kraju. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 8,4 osoby/km2 (w części europejskiej ponad 26 osób/km2, w części azjatyckiej niespełna 2,5 osoby/km2). Udział ludności miejskiej stanowi prawie 73 %. W ostatnich latach obserwuje się w Rosji ujemny wskaźnik przyrostu naturalnego, który w 2003 roku szacowany był na –4,5 ‰. Rys. 1. Struktura wieku ludności Federacji Rosyjskiej w roku 2005

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

0-14 15-64 65 i więcej

liczb

a lu

dn

ości

(ty

s.)

MęŜczyźni

Kobiety

Źródło: The World Factbook 2006 W Federacji Rosyjskiej od wielu lat występuje zjawisko braku równowagi pomiędzy liczbą kobiet i męŜczyzn, będące m.in. efektem strat ludnościowych poniesionych w wyniku I i II wojny światowej. W dzisiejszej Rosji kobiety stanowią 53,4 % społeczeństwa, zaś męŜczyźni 46,6 %. Warto zaznaczyć, Ŝe proporcje są w większym stopniu zachwiane w miastach. Ich wyrównywanie skutecznie uniemoŜliwia fakt, iŜ średnia długość Ŝycia kobiet w Rosji jest znacznie wyŜsza niŜ męŜczyzn1.

1 www.rosjapl.info


13

Rys. 2. Struktura zaludnienia Federacji Rosyjskiej w podziale na regiony

Źródło: www.demoscope.ru PowyŜszy rysunek pokazuje rozmieszczenie ludności Federacji Rosyjskiej w podziale na regiony. Jak z niego wynika liczbą ludności przekraczającą 3200 tys. mieszkańców charakteryzują się, oprócz Moskwy, Obwodu Moskiewskiego i Sankt Petersburga, głównie uprzemysłowione regiony PowołŜa i Południowego Uralu. Stolicą kraju jest Moskwa licząca ponad 10,4 mln mieszkańców, będąca największym miastem w Europie oraz jednym z największych miast na świecie. Drugie miejsce pod względem liczby mieszkańców zajmuje Sankt Petersburg (dawniej Leningrad) – 4,6 mln osób. Pozostałe miasta liczące powyŜej 1 miliona mieszkańców to Nowosybirsk (1406 tys.), Jekaterynburg (do 1991 roku Swierdłowsk, 1304 tys.), NiŜny Nowgorod (do 1990 roku Gorki, 1289 tys.), Omsk (1143 tys.), Samara (do 1990 roku Kujbyszew, 1133 tys.), Kazań (1110 tys.), Czelabińsk (1095 tys.), Rostów nad Donem (1058 tys.) oraz Ufa (1036 tys.). Blisko milion mieszkańców mają takŜe Wołgograd (999 tys.) oraz Perm (989 tys.). Ogółem w Rosji znajduje się blisko 1100 miast. Językiem urzędowym na terenie całej federacji jest rosyjski, zapisywany opartym na cyrylicy alfabetem zwanym graŜdanką. Na obszarach zamieszkałych przez mniejszości narodowe w uŜyciu są takŜe ich języki lokalne. Władze wchodzących w skład Federacji Rosyjskiej republik, mają prawo ustanawiania na ich terytorium innych, oprócz rosyjskiego, języków urzędowych. Znajomość języków obcych nie jest


14

rozpowszechniona, najlepiej pod tym względem wygląda sytuacja w największych miastach (Moskwa i Sankt Petersburg) i dotyczy głównie ludzi młodych. Wskaźnik analfabetyzmu sięga 2 %. Najliczniejszą grupę narodowościową stanowią Rosjanie (115,9 mln osób, czyli 79,8 % mieszkańców FR). Obszar Federacji Rosyjskiej zamieszkuje takŜe ponad 5,5 mln Tatarów, 1,7 mln Baszkirów oraz 1,7 mln Czuwaszów. Są to ludy z grupy turkojęzycznej, w przewaŜającej części wyznające islam. Z waŜnych mniejszości narodowych wymienić naleŜy ludy pochodzenia ugrofińskiego: Mordwinów (843,4 tys.), Maryjczyków (604,3 tys.) i Udmurdów (636,9 tys.). Do grupy tej naleŜą takŜe Karelowie i Komiacy. Wschodnią Syberię i Daleki Wschód zamieszkują m.in. Buriaci (445,2 tys.), Jakuci (443,9 tys.), Tuwińczycy, Chaksowie i Ałtajczycy. Wiele licznych narodowości Ŝyje na Północnym Kaukazie – dominują tam Czeczeńcy (1.360.3 tys.), Awarowie (814,5 tys., głównie w Dagestanie), Kabardyjczycy (520 tys.), Dargijczycy (510,2 tys.), Osetyjczycy (514,9 tys.), Kumycy (422,4 tys.) oraz Ingusze (413 tys.) i Lezgini (411,5 tys.). Spośród ludności napływowej najliczniejsi są Ukraińcy (2,9 mln) i Ormianie (1,1 mln). Licznie obecni są równieŜ Białorusini (808 tys.), Kazachowie (654 tys.), Azerowie (621 tys.) a takŜe Niemcy (597,2 tys.). Łącznie na terytorium Rosji zamieszkuje ponad 190 róŜnych narodów i narodowości, z których 39 liczy więcej niŜ 100 tys. osób. Liczba ludności przyznającej się do narodowości polskiej wynosi 73 tysiące. Dominującą religią jest prawosławie, a wśród przedstawicieli innych wyznań najliczniejszą grupę stanowią muzułmanie. Tab. 1. Wykaz narodowości powyŜej 1 mln osób wg spisu z 2002 roku.

Źródło: www.gks.ru Rozpad Związku Radzieckiego spowodował, Ŝe poza granicami Rosji znalazło się ponad 25 mln osób narodowości rosyjskiej. W kolejnych latach część z nich przeniosła się do Rosji, jednak nadal na terenie dawnych republik radzieckich mieszka około 17,5 mln Rosjan, z czego najwięcej, bo aŜ 8,3 mln, na Ukrainie. Liczna diaspora rosyjska

Nazwa narodowości w tys. osób udział % Ogółem 145.166,7 100,00 %

w tym ludność:

- rosyjska 115.889,1 79,83 %

- tatarska 5.554,6 3,83 %

- ukraińska 2.943,0 2,03 %

- baszkirska 1.673,4 1,15 %

- czuwaska 1.637,1 1,13 %

- czeczeńska 1.360,3 0,94 %

- ormiańska 1.130,5 0,78 %


15

występuje równieŜ w Kazachstanie (4,1 mln), na Białorusi (1,2 mln), na Łotwie (678 tys.), w Uzbekistanie (620 tys.) i w Kirgistanie (około 500 tys. osób). Ponad 1 milion Rosjan Ŝyje w Ameryce Północnej, głównie w Stanach Zjednoczonych. Historia Plemiona słowiańskie zaczęły osiedlać się na południowo-zachodnich terenach dzisiejszej Rosji w VI wieku n.e. JednakŜe, według powszechnie przyjętej teorii, za załoŜycieli państwa ruskiego uwaŜa się Waregów (legendarny ksiąŜę Ruryk), przybyłych na te tereny ze Skandynawii w drugiej połowie IX wieku. Pod koniec tego stulecia z połączenia lokalnych księstw powstała Ruś Kijowska. Jej władcy utrzymywali rozległe kontakty handlowe z Bizancjum, pozostając pod duŜym wpływem kulturowym Cesarstwa Wschodniego. W 988 roku ksiąŜę ruski Włodzimierz poślubił bizantyjską księŜniczkę Annę i przyjął chrzest w obrządku wschodnim. W konsekwencji Ruś rozwijała się w innym niŜ łacińska część Europy kręgu kulturowym, czego jednym z przejawów było przyjęcie alfabetu opartego na grece. Okres rozkwitu Rusi Kijowskiej przypada na lata 1019-1054, czyli czasy panowania księcia Jarosława Mądrego. Po jego śmierci doszło do rozpadu państwa na mniejsze, rywalizujące ze sobą księstwa. W XIII wieku tereny księstw ruskich najechali Mongołowie (Tatarzy). W tym czasie najsilniejszą pozycję wśród miejscowych władców zyskał Aleksander Newski, pogromca Szwedów i wojsk Zakonu Inflanckiego, który za zgodą chana został wielkim księciem we Włodzimierzu, uzyskując zwierzchność nad pozostałymi ksiąŜętami. Od jego śmierci datuje się wzrost znaczenia księstwa moskiewskiego. Ostateczne zrzucenie jarzma tatarskiego nastąpiło w okresie panowania Iwana III (1462-1505), który dokończył proces scalania księstw ruskich i zyskał uznanie innych władców europejskich. Po upadku Bizancjum w roku 1452 Moskwa stała się głównym ośrodkiem prawosławia i spadkobierczynią Konstantynopola, co dodatkowo wzmocnił ślub Iwana III z bratanicą ostatniego cesarza bizantyjskiego. W 1533 roku władzę w Moskwie objął Iwan IV Groźny, który w 1547 roku koronował się na pierwszego cara Rosji. Rozszerzył on terytorium państwa o chanaty kazański i astrachański oraz przeprowadził liczne reformy wewnętrzne, lecz jego oparte na terrorze rządy wyniszczyły kraj. WaŜnym wydarzeniem tego okresu było odkrycie przez angielskiego Ŝeglarza Richarda Chancellora w 1553 roku drogi wodnej wokół Półwyspu Skandynawskiego, która ułatwiła Rosji bezpośrednie kontakty handlowe z Europą Zachodnią (poprzez wybudowany w tym czasie port Archangielsk). Pod koniec XVI w. rozpoczęła się równieŜ rosyjska ekspansja na tereny Syberii. Czynione w tym okresie próby uzyskania dostępu do Morza Bałtyckiego (wojna o Inflanty) zakończyły się niepowodzeniem.


16

Koniec rządów Iwana Groźnego zapoczątkował okres kryzysu państwa (wielka smuta), trwający aŜ do 1613 roku i wstąpienia na tron cara Michała, pierwszego z dynastii Romanowów. On, oraz jego następcy, Aleksy Michajłowicz oraz Fiodor III, umocnili władzę carską oraz dokonali dalszej ekspansji terytorialnej kraju. W 1682 roku na tron wstąpił Piotr I Wielki, który podjął działania na rzecz unowocześnienia i zeuropeizowania Rosji. Za jego czasów kraj ten zyskał dostęp do Bałtyku, na wybrzeŜu którego car wzniósł w 1703 roku nową stolicę, Petersburg. Przełamana została tym samym izolacja Rosji, która stała się liczącym się mocarstwem europejskim. Dalszy wzrost potęgi Rosji nastąpił za panowania carycy Katarzyny Wielkiej (1762-1796). W tym czasie imperium rozszerzyło się o część terytorium Polski, Krym oraz całe północne wybrzeŜe Morza Czarnego, obejmując coraz dalsze obszary Syberii i Alaskę (sprzedaną później Amerykanom). Syn carycy, Paweł I przyłączył do cesarstwa Gruzję. Osiągnięcie przez Rosję szczytowej pozycji w Europie nastąpiło w wyniku pokonania przez cara Aleksandra I wojsk napoleońskich w 1812 roku. Wcześniej car ten zajął Finlandię, Besarabię, a następnie Dagestan i AzerbejdŜan. Czasy panowania jego następcy, Mikołaja I, to okres krwawo tłumionych powstań (dekabrystów, listopadowego w Polsce i węgierskiego). Utrata przez Rosję pozycji europejskiego hegemona nastąpiła dopiero w efekcie przegranej wojny krymskiej, toczonej w latach 1853-1856. PoraŜka ta zachwiała autorytetem cesarstwa i skłoniła cara Aleksandra II do przeprowadzenia reform wewnętrznych, z których najwaŜniejszą było uwłaszczenie chłopów. Kontynuowana była przy tym ekspansja terytorialna na wschód (załoŜenie Władywostoku w 1860 roku) oraz na południe do granic z Persją i Afganistanem. Rywalizacja z Japonią o wpływy na Dalekim Wschodzie doprowadziła do przegranej przez Rosję wojny w latach 1904-1905. W okresie panowania carów Aleksandra III i Mikołaja II nastąpił dalszy wzrost niepokojów społecznych. Wybuchały strajki związane z gwałtownym i nierówno-miernym uprzemysłowieniem kraju oraz bardzo cięŜką sytuacją tworzącej się klasy robotniczej. Doprowadziło to do rewolucji w latach 1905-1907, która wymusiła na Mikołaju II pewną liberalizację systemu (uznanie podstawowych praw obywatelskich, utworzenie organu przedstawicielskiego – Dumy Państwowej). Znaczne pogorszenie się sytuacji gospodarczej państwa w związku m.in. z zaangaŜowaniem Rosji w I wojnę światową, spowodowało dalszą radykalizację nastrojów społecznych i zaowocowało wybuchem rewolucji w lutym 1917 roku, a w jej efekcie abdykacją cara. Powstały wtedy rząd tymczasowy przetrwał jednak tylko kilka miesięcy, do czasu kierowanej przez bolszewików rewolucji październikowej. Po przejęciu władzy przez bolszewików, w styczniu 1918 roku uchwalona została konstytucja Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, a w grudniu 1922 roku, z połączenia radzieckich republik Rosji, Ukrainy, Białorusi i Zakaukazia, powstał


17

Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. Na ponad 70 lat władzę w Rosji objęła partia komunistyczna. Ustrój polityczny Federacja Rosyjska jest największym państwem powstałym w wyniku rozpadu Związku Radzieckiego. W czerwcu 1990 roku proklamowana została suwerenność kraju, a po nieudanym puczu moskiewskim (będącym próbą powstrzymania rozpadu ZSRR) 24 sierpnia 1991 roku Rosja ogłosiła niepodległość. JuŜ wcześniej, w czerwcu 1991 roku, pierwszym prezydentem Federacji Rosyjskiej został wybrany dotychczasowy przewodniczący Rady NajwyŜszej FR, Borys Jelcyn, uzyskując w wyborach powszechnych 57,3 % głosów. W grudniu 1993 roku przyjęta została konstytucja Federacji Rosyjskiej, która wprowadziła prezydencki system rządów. Rosja jest państwem federacyjnym. Na czele państwa stoi prezydent, wybierany w wyborach powszechnych na 4-letnią kadencję. O stanowisko prezydenta moŜe ubiegać się obywatel Rosji liczący sobie minimum 35 lat, który od co najmniej 10 lat zamieszkuje na terenie Federacji. MoŜliwa jest jedna reelekcja. Do najwaŜniejszych uprawnień Prezydenta FR naleŜy m.in.: • zarządzanie wyborów do Dumy (niŜszej izby parlamentu) oraz moŜliwość

rozwiązania tej izby, • powoływanie w uzgodnieniu z Dumą premiera, powoływanie na wniosek premiera

poszczególnych ministrów, odwoływanie rządu, moŜliwość przewodniczenia jego obradom,

• przedkładanie Dumie projektów ustaw, • wydawanie dekretów (ukazów), • podpisywanie i ogłaszanie ustaw, • zwracanie się do Zgromadzenia Federalnego (obie izby parlamentu) z corocznym

orędziem na temat stanu państwa. Prezydent FR jest równieŜ posiadaczem rozległych uprawnień kreacyjnych, przedstawia kandydatów na stanowiska prezesa banku centralnego, sędziów Sądu Konstytucyjnego, Sądu NajwyŜszego, Naczelnego Sądu ArbitraŜowego i innych sądów federalnych oraz prokuratora generalnego. Prezydent Federacji Rosyjskiej jest takŜe najwyŜszym zwierzchnikiem sił zbrojnych, moŜe wprowadzać stan wojenny i wyjątkowy, tworzy Radę Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej i przewodniczy jej obradom, zatwierdza doktrynę wojskową państwa, powołuje i odwołuje najwyŜsze dowództwo Sił Zbrojnych Federacji.


18

MoŜe zostać odwołany z urzędu na podstawie wysuniętego przez Dumę oskarŜenia o zdradę stanu lub popełnienie innego cięŜkiego przestępstwa, potwierdzonego oskarŜeniem Sądu NajwyŜszego FR o wystąpieniu w działaniach prezydenta znamion przestępstwa oraz orzeczeniem Sądu Konstytucyjnego FR o zachowaniu obowiązującego trybu wysunięcia oskarŜenia. Prezydentem FR jest obecnie juŜ drugą kadencję Władimir Putin, który pełnił obowiązki prezydenta od 31 grudnia 1999 roku, po ustąpieniu Borysa Jelcyna. W wyniku wyborów, które odbyły się w marcu 2004 roku Władimir Putin został wybrany na drugą kadencję uzyskując aŜ 71,1 % głosów i zdecydowanie pokonując pozostałych rywali: m.in. kandydata partii komunistycznej Nikołaja Charitonowa (13,9 %), lidera partii Ojczyzna Siergieja Głazjewa (4,1 %) oraz przedstawicielkę prawicy Irinę Chakamadę (3,8 %). Władzę wykonawczą w Rosji sprawuje rząd federalny. Od 5 marca 2004 roku na jego czele stoi Michaił Fradkow, który zastąpił długoletniego premiera Michaiła Kasjanowa. Wraz ze zmianą na stanowisku szefa rządu nastąpiła istotna reorganizacja struktury gabinetu, a liczba jego członków zmniejszyła się z 30 do 18 osób. Obecnie w skład rządu wchodzi 21 osób: premier, trzech wicepremierów oraz 17 ministrów. Zgodnie z rosyjską konstytucją Prezydent posiada prawo odwołania rządu oraz przewodniczenia jego obradom. Organem władzy ustawodawczej jest dwuizbowy parlament – Zgromadzenie Federalne. Składa się ono z izby niŜszej, zwanej Dumą Państwową oraz izby wyŜszej, Rady Federacji. W Dumie, która wybierana jest na 4-letnią kadencję, zasiada 450 deputowanych2. Rada Federacji stanowi organ przedstawicielski podmiotów wchodzących w skład Federacji Rosyjskiej. Liczy ona 178 członków, po dwóch3 z kaŜdej spośród 89 federalnych jednostek administracyjnych (republik, obwodów, krajów, obwodów i okręgów autonomicznych oraz miast o znaczeniu federalnym). Oprócz działań legislacyjnych, do zadań parlamentu naleŜy m.in. zatwierdzanie kandydata na premiera, jednak odpowiedzialność rządu przed parlamentem jest ograniczona.

2 Spośród 450 deputowanych, połowa (225) wybieranych jest w wyborach proporcjonalnych z list partyjnych, przy 5 % progu wyborczym, a druga połowa w wyborach większościowych w okręgach jednomandatowych. 3 Od lipca 2000 roku jednego z członków Rady Federacji wyznacza prezydent lub gubernator danego podmiotu FR, a drugiego przewodniczący organu ustawodawczego lub przedstawicielskiego tej jednostki. Poprzednio członkami Rady byli sami szefowie regionalnych władz wykonawczych i ustawodawczych.


19

W wyborach do Dumy, które odbyły się 7 grudnia 2003 roku zdecydowanie zwycięŜyła pro-prezydencka partia Jedna Rosja (Jedinaja Rossija), zdobywając 37,6 % głosów i 222 mandaty. Kolejne miejsca zajęły Komunistyczna Partia Federacji Rosyjskiej (KPRF – 12,6 %, 52 mandaty), Liberalno-Demokratyczna Partia Rosji Władimira śyrynowskiego (LDPR – 11,5 %, 36 mandatów) oraz nacjonalistyczny Związek Ludowo-Patriotyczny – Ojczyzna (R-NPS – 9 %, 37 mandatów). Tylko dzięki kandydatom z okręgów jednomandatowych obecność w Dumie zapewniły sobie partie prawicowe – Jabłoko - Rosyjska Partia Demokratyczna Grigorija Jawlińskiego (J-RDP – 4,3 %, 4 mandaty) i Związek Sił Prawicy Borysa Niemcowa, Jegora Gajdara i Anatolija Czubajsa (SPS – 4 %, 3 mandaty). W ten sam sposób miejsca w niŜszej izbie parlamentu uzyskały populistyczna Agrarna Partia Rosji (APR – 3,6 %, 3 mandaty) i Ludowa Partia Federacji Rosyjskiej (NPRF – 1,2 %, 17 mandatów) a takŜe 67 kandydatów niezaleŜnych. W efekcie istniejącej w rosyjskiej ordynacji wyborczej moŜliwości głosowania przeciwko wszystkim kandydatom, w 11 okręgach jednomandatowych nie wyłoniono zwycięzców. Frekwencja wyborcza osiągnęła poziom 55,8 %. Tab. 2. Wyniki wyborów do Dumy Państwowej w grudniu 2003 roku.

Liczba uzyskanych mandatów Ugrupowanie wyborcze

Poparcie list w % z list w okręgach w sumie

Jedna Rosja 37,57 120 102 222

KPRF 12,61 40 12 52

LDPR 11,45 36 0 36

Ojczyzna 9,02 29 8 37

Jabłoko 4,30 - 4 4

Sojusz Sił Prawicowych 3,97 - 3 3

Agrarna Partia Rosji 3,64 - 3 3

Ludowa Partia FR 1,18 - 17 17

pozostałe partie 11,56 - 6 6

kandydaci niezaleŜni - - 67 67

przeciw wszystkim 4,70 - - -

łącznie 100,00 225 222 447 Źródło: www.duma.gov.ru


20

W ciągu pierwszej połowy 2004 roku oraz w kolejnych miesiącach układ sił politycznych w rosyjskiej Dumie podlegał przeobraŜeniom, polegającym głównie na „zasilaniu” frakcji zwycięskiego ugrupowania Jedna Rosja przez przedstawicieli niektórych mniejszych partii oraz niezaleŜnych deputowanych. W efekcie tych zmian, obecnie działa w Dumie jedynie pięć frakcji parlamentarnych, a ugrupowanie pro-prezydenckie dysponuje siłą ponad ⅔ głosów (rys. 3). Rys. 3. Podział miejsc w Dumie Państwowej w sierpniu 2006 roku

0,44%2,67%

6,44%

10,22%

68,89%

7,78% 3,56%Jedna Rosja - 310

KPRF - 46

Ojczyzna - 29

Ojczyzna - Narodowa Wola - 12

LDPR - 35

niezaleŜni - 16

vacat - 2

Źródło: www.duma.gov.ru NajwaŜniejsze organy władzy sądowniczej Federacji Rosyjskiej to Sąd Konstytucyjny, Sąd NajwyŜszy oraz Naczelny Sąd ArbitraŜowy. Sędziowie tych sądów powoływani są na urząd przez Radę Federacji z rekomendacji Prezydenta FR. Sędziów sądów federalnych niŜszego szczebla powołuje bezpośrednio Prezydent. Wszyscy sędziowie pełnią swój urząd doŜywotnio.


21

Podział administracyjny W skład Federacji Rosyjskiej od 1 grudnia 2005 roku wchodzi 88 podmiotów federalnych: 21 republik, 7 krajów, 48 obwodów, 1 obwód autonomiczny, 9 okręgów autonomicznych oraz dwa miasta o znaczeniu federalnym (Moskwa i Sankt Petersburg). Republiki są najbardziej autonomiczną formą podmiotów Federacji Rosyjskiej i funkcjonują przewaŜnie na obszarach zamieszkałych przez mniejszości narodowe. Posiadają własne konstytucje, organy i atrybuty władzy państwowej (prezydenta, parlament, sądy, flagę, godło, hymn, itp.) oraz prawo określania innych, poza rosyjskim, języków urzędowych. Na terenach, zamieszkiwanych przez mniej liczne mniejszości narodowe utworzone zostały okręgi autonomiczne. Z kolei nazwa kraj nadawana była historycznie w przypadku stosunkowo duŜych jednostek terytorialnych, które w momencie tworzenia uwaŜane były za słabiej rozwinięte gospodarczo. Kraje, obwody i okręgi autonomiczne posiadają własne organy ustawodawcze (przedstawicielskie) i wykonawcze, a na ich czele stoją gubernatorzy (w Moskwie i Petersburgu merowie). Zarówno prezydenci republik, jak i gubernatorzy pozostałych podmiotów federacji wybierani są w wyborach powszechnych i mają znaczny zakres kompetencji. Poprzez podmioty federalne realizowane jest bowiem około 50 % budŜetu całej federacji. Uprawnienia lokalnych parlamentów są stosunkowo niewielkie. W maju 2000 roku, na mocy dekretu prezydenta Putina obszar Federacji Rosyjskiej podzielony został na siedem okręgów federalnych: Centralny, Północno-Zachodni, Południowy, PrzywołŜański, Uralski, Syberyjski i Dalekowschodni. W okręgach tych rezydują tzw. pełnomocni przedstawiciele Prezydenta FR, posiadający uprawnienia kontrolne wobec podmiotów Federacji. NiezaleŜnie od wprowadzenia podziału na okręgi federalne, nadal funkcjonuje tradycyjny podział Federacji Rosyjskiej na 12 rejonów gospodarczych: Północny, Północno-Zachodni, Centralny, Wołgo-Wiacki, Centralno-Czarnoziemny, NadwołŜański (PowołŜe), Północno-Kaukaski, Uralski, Zachodnio-Syberyjski, Wschodnio-Syberyjski, Dalekowschodni oraz Obwód Kaliningradzki. Mimo zbieŜności części nazw jedynie Dalekowschodni Okręg Federalny i Rejon Gospodarczy tworzone są przez te same podmioty federalne i obejmują ten sam obszar. BliŜsze informacje na temat poszczególnych okręgów federalnych, rejonów gospodarczych oraz tworzących je jednostek terytorialnych zostały przedstawione w załącznikach nr 5, 6 i 7. W ostatnim czasie w Rosji obserwuje się tendencję do łączenia niektórych podmiotów federacji. Od 1 grudnia 2005 roku dotychczasowy Obwód Permski i Komi Permiacki Okręg Autonomiczny utworzyły wspólnie Kraj Permski. RównieŜ w 2007 roku nastąpią dwie istotne zmiany w podziale administracyjnym FR: 1 stycznia Tajmyrski i Ewenkijski Okręgi Autonomiczne zostaną przyłączone do Kraju Krasnojarskiego, natomiast 1 lipca Obwód Kamczacki i Koriacki Okręg Autonomiczny zostaną


22

połączone w Kraj Kamczacki. Z kolei 1 stycznia 2008 roku Ust-Ordyński Buriacki Okręg Autonomiczny zostanie włączony do Obwodu Irkuckiego. Zmiany te zostały zaakceptowane przez mieszkańców zainteresowanych regionów w drodze referendów. Wśród innych rozwaŜanych zmian warto wymienić połączenie Republiki Adygei i Kraju Krasnodarskiego, utworzenie Kraju Bajkalskiego, w skład którego weszłyby Obwody Irkucki i Czytyński, Republika Buriacja oraz Agiński Buriacki Okręg Autonomiczny, a takŜe połączenie Obwodu Kiemerowskiego, Kraju Ałtajskiego i Republiki Ałtaj. Tego typu dąŜenia mają przede wszystkich podłoŜe ekonomiczne, gdyŜ słabszym gospodarczo podmiotom terytorialnym łatwiej jest funkcjonować w ramach większych i silniejszych struktur. Łatwiej teŜ ubiegać się o wsparcie administracji centralnej, tym bardziej, iŜ łączenie podmiotów Federacji ma silne poparcie ze strony Kremla4.

4 www.rosjapl.info/rosja/podzial_administracyjny.php


23

II. UWARUNKOWANIA GEOPOLITYCZNE Współpraca z innymi krajami WNP i republikami bałty ckimi Mimo, iŜ po rozpadzie Związku Radzieckiego Rosja nie utrzymała pozycji jednego z dwóch głównych światowych mocarstw, znaczenie polityczne i gospodarcze tego państwa jest nadal bardzo duŜe. Szczególnie silny pozostaje wpływ Rosji na pozostałe byłe republiki radzieckie, przede wszystkim te tworzące istniejącą od 1991 roku Wspólnotę Niepodległych Państw. Praktycznie wszystkie kraje WNP, a takŜe kraje bałtyckie, są w dalszym ciągu w duŜym stopniu zaleŜne gospodarczo od Rosji, głównie ze względu na dostawy i tranzyt surowców energetycznych. Rosja, jest bowiem nie tylko największym producentem ropy naftowej i gazu ziemnego w tym regionie, ale takŜe monopolistą w zakresie transportu tych surowców oraz praktycznie jedynym źródłem zaopatrzenia w ropę i gaz dla tych krajów WNP, które nie posiadają własnych zasobów. Rosja pozostaje zazwyczaj jednym z głównych partnerów handlowych krajów WNP oraz jednym z waŜniejszych inwestorów w tym regionie. Jednocześnie istnieje częściowa zaleŜność rosyjskiej gospodarki od gospodarek krajów Wspólnoty (tranzyt surowców energetycznych, rynek zbytu towarów, więzy kooperacyjne). Mimo stworzenia pewnego stopnia integracji gospodarczej na obszarze WNP, Rosja kształtuje swoje stosunki z tymi krajami głównie na szczeblu bilateralnym. Główne cele Rosji na tym obszarze to przede wszystkim zapewnienie stabilizacji i bezpieczeństwa, ochrona interesów mniejszości rosyjskiej w poszczególnych krajach, kontrola nad zasobami naturalnymi WNP oraz ograniczanie obecności innych państw w tym regionie. WaŜnym partnerem Rosji na obszarze WNP jest Ukraina. Wynika to głównie ze względów militarnych (pozycja Rosji w basenie Morza Czarnego, rosyjska baza wojskowa w ukraińskim Sewastopolu na Krymie), tranzytowych (rosyjskie gazociągi, ropociągi i rurociągi produktowe, tranzyt kolejowy i drogowy przez Ukrainę do Europy Środkowej i Południowej oraz Turcji, biegnące przez Ukrainę dogodne połączenie między centralną Rosją a rosyjskim wybrzeŜem Morza Czarnego) oraz powiązań gospodarczych. Ze względu na dawne związki kooperacyjne, strategiczne znaczenie dla Rosji ma ukraiński przemysł rakietowy i kosmiczny, a w nieco mniejszym stopniu takŜe petrochemiczny, chemiczny i zbrojeniowy. Rosja kupuje na Ukrainie znaczne ilości Ŝywności, a ukraiński rynek jest waŜnym odbiorcą wielu rosyjskich towarów. W styczniu 2003 roku doszło do ostatecznego uzgodnienia lądowej granicy państwowej między oboma krajami, natomiast granica morska pozostaje nadal kwestią sporną. Większy niŜ w przypadku pozostałych krajów WNP stopień integracji łączy Rosję z Białorusią. Proces ten rozpoczął się styczniu 1995 roku od utworzenia Związku Celnego Białorusi i Rosji, który w 1997 roku przekształcił się w Związek Białorusi i Rosji, a w grudniu 1999 roku w Państwo Związkowe Białorusi i Rosji. Integracja

II. Uwarunkowania geopolityczne

24

odbywa się głównie na płaszczyźnie gospodarczej i zgodnie z traktatem z 1999 roku przewiduje ujednolicenie polityki cenowej, unifikację ustawodawstwa szczególnie w sferze gospodarczej, zharmonizowanie polityki celnej i handlu zagranicznego oraz wprowadzenie unii monetarnej. Obie strony widzą jednak proces integracyjny w odmienny sposób. Rosji zaleŜy przede wszystkim na integracji gospodarczej (wprowadzeniu wspólnej waluty, rozszerzeniu moŜliwości ekspansji rosyjskich firm), podczas gdy Białoruś stara się uzyskać status równoprawnego podmiotu w ramach wspólnego państwa, czego z kolei nie akceptuje Rosja. Dobrym przykładem relacji obydwu krajów był tzw. kryzys energetyczny, związany z przerwaniem przez Rosję dostaw gazu ziemnego na Białoruś w lutym 2004 roku. Do końca 2003 roku, na mocy międzyrządowego porozumienia, Białoruś kupowała rosyjski gaz po cenach obowiązujących na rosyjskim rynku wewnętrznym. W zamian za to kraj ten zobowiązał się do przeprowadzenia korzystnego dla Rosji procesu prywatyzacji przedsiębiorstwa sektora gazowego, Biełtransgaz. PoniewaŜ strona białoruska nie wywiązała się z tego porozumienia, rosyjski rząd zwolnił koncern Gazprom z obowiązku świadczenia dostaw dla Białorusi na preferencyjnych warunkach. Wobec odrzucenia przez Białoruś nowej, wyŜszej o ⅔ oferty cenowej Gazpromu, nastąpiło jednodniowe przerwanie dostaw5. Przykład ten pokazuje, iŜ w sytuacji naruszenia własnych interesów gospodarczych Rosja zdolna jest do bardzo radykalnych posunięć, nawet wobec tak bliskich partnerów jak Białoruś. W ostatnich latach istotnym obszarem działań integracyjnych Rosji i Białorusi jest polityka monetarna. W czerwcu 2003 roku banki centralne obydwu krajów uzgodniły zasady funkcjonowania centralnej administracji bankowej Państwa Związkowego. Wśród waŜniejszych postanowień warto wymienić ograniczenie roli Banku Centralnego Białorusi w zakresie polityki monetarnej, wspólne ustalanie polityki kredytowo-pienięŜnej przy zachowaniu decydującej roli Rosji w zakresie stabilizacji kursu rubla rosyjskiego, a takŜe wprowadzenie do Rady Dyrektorów Banku Rosji dwóch przedstawicieli Białorusi. Opóźnieniu ulega jednak wprowadzenie rubla rosyjskiego jako wspólnej waluty, co w rozliczeniach międzybankowych miało nastąpić juŜ w lipcu 2003 roku. Termin wprowadzenia unii monetarnej był juŜ wielokrotnie odkładany, głównie na skutek działań strony białoruskiej. Przewiduje się, Ŝe integracja w tym zakresie ostatecznie nastąpi w latach 2007-2009.

5 Konflikt ten udało się ostatecznie rozwiązać w czerwcu 2004 roku w efekcie podpisania porozumienia przewidującego rozpoczęcie w 2005 roku sprzedaŜy Białorusi gazu w cenie 46,48 USD/m3, czyli na warunkach nieznacznie róŜniących się od „komercyjnej” oferty Gazpromu przedstawionej w lutym 2004.


25

Stosunki gospodarcze, polityczne i wojskowe Rosji z pozostałymi krajami WNP charakteryzuje róŜny stopień wzajemnych powiązań. Stosunkowo najmniej zaleŜne gospodarczo od Rosji są Turkmenistan, Uzbekistan i AzerbejdŜan, posiadające bogate złoŜa surowców energetycznych. Jednak wszystkie te kraje są silnie związane z Rosją w kwestiach bezpieczeństwa, w związku z zagroŜeniem fundamentalizmem islamskim (Turkmenistan, Uzbekistan), ochroną granic i konfliktami lokalnymi (problem Górnego Karabachu w AzerbejdŜanie). Dla Turkmenistanu Rosja jest równieŜ głównym szlakiem tranzytowym w eksporcie gazu ziemnego z basenu Morza Kaspijskiego. Morze to zajmuje waŜne miejsce w stosunkach Rosji z Turkmenistanem, AzerbejdŜanem oraz Kazachstanem właśnie z uwagi na bogate zasoby surowców energetycznych, znajdujące się w jego regionie. Do tej pory jednak nie udało się osiągnąć porozumienia, co do zasad korzystania z tego akwenu, głównie ze względu na odmienne stanowisko w tej sprawie kraju spoza WNP, Iranu. Konieczność bliskiej współpracy z Rosją w jeszcze większym stopniu dotyczy wspomnianego Kazachstanu, a takŜe Kirgistanu i TadŜykistanu. Chodzi tu głównie o zaleŜność tych krajów w sferze bezpieczeństwa (gwarancja stabilności granic, napięte stosunki w regionie przekładające się na obecność wojsk rosyjskich w TadŜykistanie) oraz gospodarki (szczególnie Kazachstan). Kraje te, niezaleŜnie od udziału w WNP, tworzą wraz z Rosją, Białorusią i Uzbekistanem tzw. Euroazjatycką Wspólnotę Gospodarczą, mającą formę unii celnej. Układ ten oznacza stosowanie jednolitej (rosyjskiej) taryfy celnej w wymianie z krajami spoza WNP oraz brak kontroli celnej na granicach. Obecność wojsk rosyjskich charakteryzuje stosunki Federacji Rosyjskiej z Gruzją (problem Abchazji i Osetii Południowej), Armenią (granica z Turcją, stosunki z AzerbejdŜanem) oraz Mołdową (separatystyczna Republika Naddniestrzańska). Kraje te starają się prowadzić niezaleŜną politykę (zwłaszcza pro-zachodnio nastawiona Gruzja oraz mająca europejskie aspiracje Mołdowa, w mniejszym stopniu Armenia), jednak ich związki z Rosją pozostają silne. W przypadku państw bałtyckich, które 29 marca 2004 roku przystąpiły do NATO, a 1 maja 2004 roku stały się członkami Unii Europejskiej, Rosja posiada obecnie jedynie częściowe wpływy o charakterze gospodarczym, związane głównie z utrzymującą się zaleŜnością tych krajów od dostaw rosyjskiej ropy i gazu. Kraje bałtyckie juŜ we wczesnym etapie przemian gospodarczych dokonały zdecydowanej reorientacji geograficznej w zakresie wymiany gospodarczej, koncentrując się na kontaktach z krajami Unii Europejskiej. Litwa, Łotwa i Estonia nie prowadzą współpracy militarnej z Rosją, która jest przeciwna ich członkostwu w NATO.


26

WNP – Wspólnota Niepodległych Państw W skład Wspólnoty wchodzi obecnie 11 byłych republik radzieckich (za wyjątkiem republik bałtyckich oraz Turkmenistanu, który w 2005 roku zrezygnował z członkostwa i posiada jedynie status obserwatora). Nadzór nad pracami legislacyjnymi oraz koordynację działań w ramach Wspólnoty sprawuje Komitet Wykonawczy w Mińsku. NajwaŜniejsze kierunki funkcjonowania WNP: • koordynacja polityki zagranicznej, • współpraca w tworzeniu wspólnej przestrzeni ekonomicznej, • współpraca w rozwoju systemu transportu i telekomunikacji, • ochrona zdrowia, • ochrona środowiska naturalnego, • współpraca w zakresie polityki imigracyjnej i społecznej, • walka z zorganizowana przestępczością, • współpraca wojskowa, • wspólna ochrona granic. Realizacja porozumień, zawartych przez państwa Wspólnoty, uzaleŜniona jest od terminowego wykonania odpowiednich procedur legislacyjnych przez poszczególnych członków WNP, jak równieŜ od faktycznego wykonywania podpisanych umów. Mimo zaktywizowania roboczych spotkań przywódców WNP brak jest większego postępu w sprawie wdroŜenia przyjętych unormowań prawnych i gospodarczych. Z uwagi na pogłębiające się róŜnice pomiędzy członkami WNP znaczenie tej organizacji będzie prawdopodobnie stopniowo maleć. Rosnąć będzie z kolei rola dwóch nowych organizacji – Euroazjatyckiej Wspólnoty Gospodarczej (EAWG), grupującej państwa upatrujące swej szansy w bliŜszej współpracy z Rosją oraz Organizacji GUAM, którą tworzą Gruzja, Ukraina, AzerbejdŜan i Mołdowa, w większym stopniu liczące na partnerstwo z Unią Europejską lub, jak w przypadku AzerbejdŜanu, Turcją. Euroazjatycka Wspólnota Gospodarcza (EAWG) W dniach 6-10 października 2000 roku w stolicy Kazachstanu Astana, pięć państw członkowskich tworzących wcześniej unię celną – Rosja, Białoruś, Kazachstan, Kirgistan i TadŜykistan, porozumiały się w sprawie utworzenia Euroazjatyckiej Wspólnoty Gospodarczej (EAWG). Do 30 kwietnia 2001 roku nastąpiła ratyfikacja porozumienia przez rządy krajów załoŜycielskich. W październiku 2005 roku EAWG połączyła się z Organizacją Współpracy Centralno-Azjatyckiej (OWCA). W efekcie na początku 2006 roku nowym członkiem EAWG stał się Uzbekistan, który jako jedyny uczestnik OWCA znajdował się dotąd poza tym ugrupowaniem. Aktualnie status obserwatora w EAWG posiadają Armenia, Mołdowa i Ukraina.


27

Celem tej organizacji jest przede wszystkim zwiększenie stopnia integracji i efektywności współpracy gospodarczej – utworzenie jednolitej przestrzeni gospodarczej, wypracowanie wspólnych zasad handlu, unifikację systemów podatkowych, ujednolicenie polityki walutowej, współpraca w dziedzinie energetyki i transportu, stworzenie wspólnych koncepcji rozwoju społeczno-gospodarczego itp. Obecnie cele Euroazjatyckiej Wspólnoty Gospodarczej zbieŜne są z celami porozumienia o Wspólnej Przestrzeni Gospodarczej. Wśród priorytetów przyjętych przez członków Wspólnoty do realizacji w latach 2003-2006 naleŜy wymienić: • rozwój współpracy w zakresie wykorzystania zasobów hydroenergetycznych; • rozwój rolnictwa w krajach członkowskich; • współpraca w zakresie rozwoju infrastruktury transportowej; • współpraca w przemyśle gazowym. Do ciekawszych inicjatyw podejmowanych przez EAWG w latach 2004-2006 naleŜy m.in. zacieśnienie współpracy słuŜb celnych państw członkowskich i podjęcie tematu budowy systemu informacji celnej, wspólne działania na rzecz przyciągnięcia inwestorów zagranicznych (konferencja inwestycyjna w Moskwie we wrześniu 2005 roku), podjęcie kwestii utworzenia jednolitego rynku handlu zboŜem na terytorium EAWG, jako przeciwdziałanie konkurencji ze stromy UE, USA i Kanady. Wspólna Przestrzeń Gospodarcza (WPG) Inicjatywa utworzenia Wspólnej Przestrzeni Gospodarczej została podjęta w trakcie Szczytu WNP w Jałcie we wrześniu 2003 roku przez cztery państwa – Rosję, Ukrainę, Kazachstan i Białoruś. Struktura ta miała przyspieszyć integrację gospodarczą tworzących ją państw, co było trudne do osiągnięcia w ramach WNP. Proces integracyjny podzielono na następujące etapy: • utworzenie strefy wolnego handlu dla towarów produkowanych w państwach

tworzących WPG, • państwa członkowskie przyjmują jednolity kodeks celny, tworzą wspólny organ

regulujący – Komisję WPG, której przekaŜą pełnomocnictwa w zakresie polityki celnej i taryfowej, a takŜe w zakresie konkurencyjności,

• likwidacja granic i kontroli celnych, zaś pełnomocnictwa w zakresie regulacji naturalnych monopoli przekazane zostają organowi ponadnarodowemu.

Mimo kilku znaczących osiągnięć we współpracy członków WPG (m.in. podpisanie umów w sprawie pobierania podatku VAT we wzajemnej wymianie handlowej w 2004 roku) proces integracyjny w ramach tej struktury został obecnie znacznie spowolniony, głównie z uwagi na niejednoznaczną postawę Ukrainy. Nowe ukraińskie władze, zorientowane na bliŜszą współpracę z Unią Europejską, kilkakrotnie wyraŜały


28

wątpliwości co do potrzeby dalszego pogłębiania integracji w ramach WPG. Być moŜe w najbliŜszych miesiącach postawa Ukrainy ulegnie zmianie, w związku z powrotem do władzy premiera Wiktora Janukowycza, opowiadającego się za ścisłą współpracą gospodarczą z Rosją. Stosunki ze Stanami Zjednoczonymi oraz Unią Europejską W ostatnich latach, zwłaszcza za prezydentury W. Putina, Rosja stara się utrzymywać dobre stosunki z państwami zachodnimi, szczególnie koncentrując się na zacieśnianiu współpracy gospodarczej. Unia Europejska jest największym partnerem gospodarczym Rosji i waŜnym rynkiem zbytu rosyjskich surowców i energii. Przejawem woli utrzymania poprawnych relacji z Zachodem jest takŜe kontynuowanie przez Rosję współpracy z NATO, mające miejsce równieŜ po rozszerzeniu Sojuszu o kraje bałtyckie. Z drugiej strony Rosja często demonstruje niezaleŜność swojej polityki od państw zachodnich, zdecydowanie broniąc swoich odmiennych interesów. Przykładem moŜe być tu sprzeciw wobec rozszerzania NATO i rozmieszczania wojsk Sojuszu w nowych krajach członkowskich, brak zgody na rozbudowę systemu obrony przeciwrakietowej przez USA, czy teŜ postawa Rosji wobec kwestii Iraku. Działania rosyjskich władz na arenie międzynarodowej wyraźnie wskazują, iŜ kraj ten nadal pragnie odgrywać znaczącą rolę we współczesnym świecie, opierając się na swojej silnej pozycji w krajach WNP i niektórych państwach rozwijających się, na potencjale nuklearnym oraz prawie weta w Radzie Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych. Postawę Rosji wobec państw zachodnich moŜna interpretować zatem jako próbę przeciwstawiania się hegemonii Stanów Zjednoczonych oraz wspierania budowy wielobiegunowego ładu międzynarodowego, przy jednoczesnym zachowaniu dobrych relacji, szczególnie w sferze gospodarczej. Porozumienie z Unią Europejską Podstawowym dokumentem regulującym stosunki gospodarcze i handlowe pomiędzy Rosją a Unią pozostaje Porozumienie o partnerstwie i współpracy między Unią Europejską a Rosją (PCA), które weszło w Ŝycie 1 grudnia 1997 roku i obowiązuje do roku 2007. W związku z przystąpieniem z dniem 1 maja 2004 roku do UE nowych 10 państw (w tym Polski), na mocy Protokołu zawartego w trakcie posiedzenia Stałej Rady UE - FR w dniu 27 kwietnia 2004 roku w Luksemburgu „Porozumienie” objęło swoim działaniem równieŜ nowych członków Wspólnoty. Jak wykazała praktyka, w odniesieniu do części określonych w Porozumieniu kierunków współpracy, Rosja nie była w stanie wypełniać przyjętych na siebie zobowiązań, przede wszystkim w zakresie przystosowania ustawodawstwa rosyjskiego do prawa europejskiego. Po kilku latach obowiązywania tej umowy obie strony


29

ostatecznie uznały, iŜ Porozumienie straciło wiele na swojej aktualności, choć oficjalnie Ŝadna ze stron nie wystąpiła z wnioskiem o zmianę tego dokumentu. W kwietniu 2004 roku Komisja Europejska zaproponowała, aby zostały wypracowane Plany Działania (Action Plans), które określą moŜliwe do zrealizowania cele w czterech podstawowych obszarach („przestrzeniach”): • w ramach przestrzeni gospodarczej – zaproponowano określenie specyficznych

celów i środków bazujących na zobowiązaniach zawartych w porozumieniu ws. przystąpienia Rosji do WTO, w tym wprowadzenie międzynarodowych standardów, regulacji i transparentnych procedur w Rosji, wzmocnienie ustawodawstwa dotyczącego własności intelektualnej, uczciwej konkurencji, poprawy klimatu inwestycyjnego, zapewnienia stabilności systemu finansowego, standardów fitosanitarnych oraz zintensyfikowania dialogu energetycznego i współpracy dotyczącej ochrony środowiska;

• w przestrzeni wolności, bezpieczeństwa wewnętrznego i sprawiedliwości za cele uznano zapewnienie rządów prawa poprzez efektywny system sądowniczy, ustanowienie konsultacji nt. praw człowieka i podstawowych wolności, w tym mediów, współpracę w walce z terroryzmem, współpracę w zarządzaniu granicami, kontynuację działań dla ustanowienia w dłuŜszej perspektywie bezwizowego reŜimu przekraczania granic, implementację standardów międzynarodowych polityki azylowej oraz walkę ze zorganizowaną przestępczością;

• w przestrzeni bezpieczeństwa zewnętrznego – postulowano wzmocnienie dialogu i współpracy na arenie międzynarodowej, zarówno bilateralne, jak i w organizacjach międzynarodowych i regionalnych, w tym w zakresie zamroŜonych konfliktów w sąsiednich krajach (Mołdowa, Południowy Kaukaz), wypełnienie zobowiązań wynikających z członkostwa w OBWE, dialog nt. zarządzania kryzysowego, współpracę w walce z terroryzmem, z poszanowaniem praw człowieka – zgodnie z prawem międzynarodowym, współpracę w rozbrojeniu i nieproliferacji broni masowego raŜenia;

• przestrzeni badań naukowych, edukacji i kultury – zaproponowano dialog w celu integracji Rosji do Europejskiego Obszaru Badawczego, Europejskiego Obszaru Wykształcenia WyŜszego, zgodnie z procesem bolońskim.

Po trwających blisko rok uzgodnieniach na XV szczycie UE - Rosja w Moskwie w maju 2005 roku zatwierdzono „mapy drogowe” w wymienionych wyŜej czterech obszarach współpracy. W ten sposób dokonano inwentaryzacji wzajemnych stosunków, dla których ramy PCA okazały się za ciasne. „Mapy drogowe” to jednak nie koniec drogi, a początek nowego etapu umacniania dialogu Rosja - UE. Wspólna przestrzeń gospodarcza obejmuje szeroki wachlarz problemów współpracy w dziedzinie ekonomiczno-handlowej, telekomunikacji, transportu, energetyki, kosmosu, ochrony środowiska. Przewiduje ona działania sprzyjające rozwojowi handlu, tworzenia sprzyjających warunków do inwestycji i współpracy przemysłowej.


30

W obszarze wolności, bezpieczeństwa i wymiaru sprawiedliwości jeden z kluczowych elementów – to współpraca w zwalczaniu terroryzmu, przestępczości zorganizowanej, prania brudnych pieniędzy, nielegalnego handlu narkotykami. DuŜo miejsca w dokumencie poświęca się wspólnym działaniom w sprawie przestrzegania zasady nie dyskryminacji, włącznie z przeciwdziałaniem wszelkim formom nietolerancji i rasizmu, poszanowaniu praw człowieka. WaŜne miejsce zajmują problemy ułatwień w przemieszczaniu się i kontaktach między ludźmi. Uzgodniono oŜywienie dialogu w sprawie zniesienia wiz jako celu długofalowego a na obecnym etapie zakończenie prac nad uproszczeniem procedur wizowych i umową o readmisji. Przewiduje się równieŜ zwrócenie uwagi na przestrzeganie przez Rosję i UE zobowiązań wynikających z konwencji międzynarodowych w dziedzinie praw człowieka. Wszystkie przyszłe porozumienia w sprawie readmisji nie mogą stać w sprzeczności z tymi zobowiązaniami. Obszar bezpieczeństwa zewnętrznego przewiduje, Ŝe Rosja i UE kierować się będą wspólną odpowiedzialnością za utrzymanie ładu międzynarodowego, pokoju i bezpieczeństwa. Obszar badań naukowych, szkolnictwa, kultury nastawiony jest przede wszystkim na młodzieŜ. Mapa drogowa zakłada wspólne badania naukowe, współpracę w dziedzinie technologii, kształcenia i kultury. Na szczycie omówiono takŜe stan realizacji zobowiązań zawartych we wspólnym oświadczeniu UE – Rosja z dnia 27 kwietnia 2004 roku. Strona rosyjska pozytywnie oceniła postęp w dziedzinie ułatwień w tranzycie Kaliningrad - Rosja, natomiast krytycznie oceniła sytuację mniejszości rosyjskojęzycznej na Łotwie i Estonii. W dniu 5 października 2005 roku w Londynie odbył się XVI szczyt UE - Rosja poświęcony ocenie praktycznego wdraŜania „mapy drogowej” czterech wspólnych przestrzeni (zgodnie z postanowieniami szczytu z 10 maja 2005 roku). Obie strony z zadowoleniem oceniły stan prac w dziedzinie wspólnej przestrzeni ekonomicznej, której celem jest usuwanie barier w handlu i inwestycjach oraz wspieranie procesu reform i wzrostu konkurencyjności. Podkreślono znaczenie wejścia Rosji do WTO jako czynnika stabilizującego zasady współpracy UE - Rosja. Zwrócono szczególną uwagę na pogłębienie współpracy UE - Rosja w dziedzinie energii. Pozytywnie odnotowano prace w ramach Dialogu Energetycznego a szczególnie rezultaty pierwszego posiedzenia Stałej Rady Partnerstwa Ministrów Energii, na którym uzgodniono konkretne projekty w sferze efektywności wykorzystania energii, infrastruktury energetycznej, inwestycji i handlu nośnikami energii.


31

Stosunki z krajami Europy Środkowowschodniej Współpraca z krajami byłego bloku radzieckiego znajduje się na dalszym miejscu listy priorytetów rosyjskiej polityki zagranicznej. Zainteresowanie Rosji dobrymi stosunkami z tą grupą krajów, szczególnie w relacjach gospodarczych, wynika głównie z faktu, iŜ w większości są juŜ one członkami Unii Europejskiej. Rosja zainteresowana jest teŜ utrzymaniem swojej pozycji głównego dostawcy gazu ziemnego i ropy naftowej dla państw regionu oraz zapewnieniem dogodnych warunków tranzytu tych surowców na Zachód. Jednocześnie większość państw Europy Środkowej, dawnych członków RWPG, zdołała na tyle przebudować swoje gospodarki, iŜ obecnie ich zaleŜność ekonomiczna od Rosji jest stosunkowo niewielka. Kraje te przewaŜnie są juŜ członkami NATO, w związku z czym, w przeciwieństwie do państw WNP, pozostają poza strefą wpływów Rosji w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa. Inne fora współpracy międzynarodowej WaŜną płaszczyzną współpracy regionalnej w obszarze Azji jest Szanghajska Organizacja Współpracy (SOW), formalnie powstała w czerwcu 2001 roku, w skład której oprócz Rosji wchodzą Chiny, Kazachstan, Kirgizja, TadŜykistan i Uzbekistan. Pierwotną formą współpracy tych krajów (za wyjątkiem Uzbekistanu) była tzw. „szanghajska piątka” powołana do Ŝycia w 1996 roku. NajwaŜniejsze cele stawiane sobie przez członków SOW to wspólne zwalczanie ekstremizmu islamskiego, terroryzmu i lokalnych separatyzmów oraz działania antyterrorystyczne w regionie. W ramach tej organizacji, jej członkowie współdziałają w kwestiach polityki zagranicznej i polityki bezpieczeństwa, co obejmuje takŜe współpracę militarną. Organizacja ta jest obecnie głównym forum współpracy Rosji i Chin, a jej znaczenie po wydarzeniach 11 września 2001 roku oraz będącej ich następstwem operacji zbrojnej w Afganistanie, jest szczególnie duŜe. SOW stała się tym samym waŜnym partnerem do dialogu dla Stanów Zjednoczonych i innych państw zachodnich. W styczniu 2004 roku nastąpiło uroczyste otwarcie stałego Sekretariatu SOW w Pekinie. Rosja jest członkiem licznych organizacji międzynarodowych, w tym większości agend systemu Narodów Zjednoczonych (jest stałym członkiem Rady Bezpieczeństwa ONZ, posiadającym prawo weta). Aktywnie współpracuje z Unią Europejską oraz NATO, jest członkiem grupy G-8, będącej dla niej forum współpracy z najbardziej rozwiniętymi gospodarczo państwami świata. W ostatnim okresie Rosja czyni intensywne przygotowania do uzyskania członkostwa w Światowej Organizacji Handlu (WTO). WaŜnym wydarzeniem w tym zakresie było zakończenie w maju 2004 roku rozmów pomiędzy Rosją i Unią Europejską na temat


32

warunków akcesji do tej organizacji. W dniu 21 maja 2004 roku podpisano w Moskwie porozumienie między Federacją Rosyjską a Unią Europejską, zamykające kilkuletnie trudne negocjacje w tej sprawie. Wydarzenie to przybliŜyło znacznie Rosję do członkostwa w tej organizacji, z uwagi na szczególne znaczenie Unii Europejskiej w procesie negocjacyjnym, jak teŜ kluczową dla gospodarki rosyjskiej wagę jej stosunków z państwami wspólnoty europejskiej. W połowie 2006 roku trwały jeszcze negocjacje dwustronne z USA, Australią i Kolumbią. Jak oceniają obserwatorzy, po kilkumiesięcznym okresie, niezbędnym do opracowania raportu końcowego z negocjacji dwustronnych, moŜliwe jest formalne wejście Rosji do WTO w pierwszej połowie 2007 roku.


33

III. GOSPODARKA Sytuacja makroekonomiczna6 Od 1999 roku, czyli od zakończenia kryzysu finansowego, Rosja przeŜywa fazę bardzo dobrej koniunktury gospodarczej. Lata 2000-2006 okazały się najlepszym do tej pory okresem społeczno-gospodarczego rozwoju Rosji od początku transformacji. Poziom PKB rósł w tych latach średnio o 6,8 % rocznie. W 2003 roku PKB wzrósł o 7,3 %, a w 2004 roku o 7,2 %. Takie tempo wzrostu dochodu narodowego gwarantowało realizację programu, który przewidywał podwojenie PKB Rosji w ciągu najbliŜszych dziesięciu lat. Rok 2005 przyniósł jednak osłabienie tempa wzrostu PKB do poziomu 6,4 %. Spowodowane było to głównie niŜszym tempem wzrostu wolumenu eksportu, a takŜe spadkiem dynamiki wzrostu produkcji przemysłowej do poziomu 4 % (w porównaniu do 8,3 % w 2004 roku). Tempo wzrostu popytu zewnętrznego na rosyjskie towary i usługi obniŜyło się z 11,9 % w 2004 roku do 5,6 % w roku 2005. Popyt wewnętrzny utrzymywał się na wysokim poziomie 9,2 % wzrostu w odniesieniu do 2004 roku. Spowolnienie tempa rozwoju następowało mimo bardzo sprzyjających uwarunkowań zewnętrznych, związanych z rekordowo wysokimi cenami najwaŜniejszych towarów eksportowych Rosji na rynkach międzynarodowych (przede wszystkim ropy naftowej, gazu i metali kolorowych). Według szacunków na ten czynnik przypada ponad połowa wzrostu PKB. Ropa naftowa marki Urals, będąca głównym towarem eksportowym Rosji, kosztowała w 2005 roku średnio o prawie 47 % więcej niŜ rok wcześniej. Jednocześnie wolumen eksportu ropy naftowej w 2005 roku obniŜył się o 2,1 % w stosunku do 2004 roku, co miało kluczowy wpływ na spadek dynamiki wzrostu wolumenu całego rosyjskiego eksportu do poziomu 4,7 % (w porównaniu 10,7 % w 2004 roku), a w efekcie na wolniejsze tempo wzrostu PKB. Produkcja przemysłowa wzrosła w 2005 roku jedynie o 4 %, głównie na skutek osłabienia dynamiki produkcji sektora paliwowo-energetycznego, w tym wydobycia ropy naftowej, gdzie zanotowano wzrost zaledwie o 2,2 % (w porównaniu do 9 % w roku 2004). Produkcja samochodów osobowych spadła o 3,8 % (przy jednoczesnym wzroście importu nowych samochodów o 58 % oraz uŜywanych o 29 %), produkcja wagonów była mniejsza o 1,4 %, a obrabiarek o 11,4 %. Wyraźny spadek produkcji odnotowano równieŜ w przemyśle lekkim. Tempo przyrostu obrotów handlu detalicznego (o 12 %) w porównaniu z wyraźnie skromniejszym przyrostem realnych dochodów ludności (o 8,8 %) świadczy o znacznej skali kredytowania zakupów konsumpcyjnych. Tendencja ta występowała juŜ w 2004 roku. Kredyty dla osób fizycznych w 2005 roku wzrosły o 77,3 % i stanowiły juŜ

6 Na podstawie opracowania WEH w Moskwie „Sytuacja gospodarcza FR w 2005 r.”

III. Gospodarka

34

17,6 % łącznej wartości kredytów udzielonych przez rosyjskie banki. Nieznacznemu osłabieniu uległ popyt inwestycyjny. Inwestycje w 2005 roku wzrosły o 10,5 %, w porównaniu z 10,9 % w 2004 roku oraz 12,5 % w 2003 roku. Nadal jednak tempo wzrostu inwestycji moŜna uznać za wysokie, czemu sprzyjają rosnące dochody z eksportu oraz rosnące inwestycje sektora publicznego. W rolnictwie przyrost produkcji w 2005 roku wyniósł 2 % (w 2004 roku 1,6 %). Podobnie jak w roku poprzednim zebrano 78 mln ton ziarna, co pozwoliło zabezpieczyć potrzeby rynku wewnętrznego oraz przeznaczyć na eksport około 10 mln ton. Rok 2005 był kolejnym rokiem umacniania się finansów publicznych. Dochody budŜetowe osiągnęły poziom 23,6 % PKB, co oznacza wzrost o 3,5 % punktu procentowego w porównaniu z rokiem 2004. Mimo zwiększenia wydatków publicznych do rekordowych rozmiarów wzrosła nadwyŜka budŜetowa, przekraczając 7,5 % PKB. W ramach procesu sterylizacji rynku finansowego do Funduszu Stabilizacyjnego trafiło ponad 700 mld rubli a stan rachunków tego Funduszu na koniec 2005 roku wyniósł 1237 mld rubli (ok. 44 mld USD). Rezerwy walutowe Banku Rosji przekroczyły na koniec roku kwotę 182,24 mld USD (wzrost o 57,7 mld USD). Inflacja osiągnęła w 2005 roku poziom 10,9 % (w 2004 roku 11,7 %). Ceny Ŝywności wzrosły w ciągu roku o 9,6 % (w 2004 roku o 12,3 %), ceny towarów nieŜywnościowych o 6,4 % (w 2004 roku o 7,4 %), natomiast usługi dla ludności podroŜały aŜ o 21 % (w poprzednim roku o 17,7 %). Wzrost cen producentów wyniósł 13,4 % (w 2004 roku 28,8 %). Tab. 3. Podstawowe wskaźniki rozwoju gospodarczego w latach 2003-2005

(zmiana w % w porównaniu do roku poprzedniego)

Wskaźnik 2003 2004 2005

PKB 107,3 107,2 106,4 PKB (mld USD) 430,0 582,3 749,7 Produkcja przemysłowa 107,0 108,3 104,0 Produkcja rolna 101,3 103,1 102,0 Inwestycje 112,5 110,9 110,5 Budownictwo 114,4 110,1 110,5 Inflacja 112,0 111,7 110,9 Dochody realne ludności 114,9 109,9 108,8 Płace realne 110,9 110,8 109,7 Obroty handlu detalicznego 108,4 112,5 112,0 Eksport 126,7 134,8 134,1 Import 124,8 128,0 128,5 Stopa bezrobocia 8,6 8,3 7,6

Źródło: Rosstat, Ministerstwo Rozwoju Gospodarczego i Handlu


35

Rosyjski eksport osiągnął w 2005 roku wartość 245,3 mld USD, co oznacza wzrost o 34,1 %. ZłoŜył się na to głównie wzrost cen eksportowych o 26,9 %, przy niewielkim wzroście wolumenu – o 4,7 %. Dynamicznie wzrósł równieŜ import – o 28,5 % do poziomu 125,1 mld USD, przede wszystkim na skutek wzrostu wolumenu o 22,4 % oraz umiarkowanego wzrostu cen o 6,5 %. Tempo wzrostu wolumenu importu spadło, choć nadal import pełni istotną rolę w zaspokajaniu popytu wewnętrznego. Sprzyja temu silna aprecjacja rubla, którego realny kurs wzrósł w 2005 roku o ponad 10 %. Rys. 4. Zmiany PKB w latach 1993-2006*

-8,7

-12,7

-4,1 -4,9

5,1 4,77,3 7,2 6,4 6,0

10,0

-3,4

0,9

5,4

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006*

%

* prognoza Źródło: Międzynarodowy Fundusz Walutowy oraz Ministerstwo Rozwoju Gospodarczego i Handlu FR Podsumowując, w roku 2005 tempo wzrostu popytu zewnętrznego spadło i było po raz pierwszy niŜsze niŜ przyrost popytu wewnętrznego. Słabnący potencjał rozwojowy kreowany przez czynniki zewnętrzne jest w coraz większej skali uzupełniany przez popyt wewnętrzny, kreowany głównie przez gospodarstwa domowe. Ma on swe źródło w duŜej mierze w wypłatach z budŜetu na podwyŜki płac sfery budŜetowej, emerytur, rent i realizację róŜnego rodzaju programów socjalnych. W najbliŜszych latach tendencje te ulegną prawdopodobnie wzmocnieniu, a zaangaŜowanie państwa w realne procesy gospodarcze (np. poprzez inwestycje) równieŜ będzie rosnąć. Przy utrzymaniu się sprzyjających uwarunkowań zewnętrznych oraz wzmocnieniu finansowania procesów restrukturyzacji ze środków budŜetowych przewiduje się, Ŝe wysokie tempo wzrostu gospodarczego zostanie utrzymane równieŜ w najbliŜszych latach. Zgodnie z tymi załoŜeniami średnioroczne tempo wzrostu PKB w latach 2006-2008 powinno kształtować się na poziomie 5,8-6,0 %, w okresie 2009-2010 – 6,0-6,2 %, a w latach 2011-2015 – 6,7-6,8 %.

III. Gospodarka

36

Realne dochody ludności w 2005 roku wzrosły o 8,8 %, podczas gdy w roku 2004. wzrost ten wyniósł 9,9 %. Średnia miesięczna płaca osiągnęła poziom 8.530 rubli, co oznacza nominalny wzrost w porównaniu z 2004 roku o 23,6 %, a realny o 9,7 %. NajwyŜsze płace występują w przemyśle wydobycia surowców paliwowo-energetycznych (średnio 22.469 rubli), a najniŜsze w rolnictwie i leśnictwie (3.576 rubli). Średnie emerytury wzrosły w 2005 roku nominalnie o 23,1 % do poziomu 2.395 rubli. Średnie minimum socjalne w FR określono na 2.814 rubli. Dochody niŜsze od tego minimum uzyskiwało w 2005 roku 15,8 % ogółu społeczeństwa (w 2004 roku 17,8 %). Szybko rosnące dochody rosyjskiego społeczeństwa, przy znacznie niŜszym tempie wzrostu podaŜy towarów i usług, są jednym z głównych powodów utrzymywania się wysokiego, nadal dwucyfrowego poziomu inflacji. Presję inflacyjną powoduje takŜe ogromny napływ walut obcych, co związane jest występowaniem od wielu juŜ lat potęŜnej nadwyŜki w obrotach bieŜących bilansu płatniczego Rosji. Pomimo podejmowanych przez rząd w kolejnych latach prób sprowadzenia inflacji poniŜej progu 10 %, działania te jak dotąd nie przyniosły poŜądanego rezultatu. Rys. 5. Inflacja w latach 1995-2006*

131,3

21,811,0

20,1 15,1 12,0 11,7 10,9 8,5

84,4

36,518,6

0

50

100

150

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006*

%

* prognoza Źródło: Międzynarodowy Fundusz Walutowy Brak sukcesów w walce z inflacją stwarzać zaczyna realne zagroŜenie dla przebiegu procesów gospodarczych i jeszcze większe dla realizowanych programów socjalno-społecznych. Stąd teŜ w listopadzie 2005 roku przygotowany został program działań zmierzających do ograniczenia inflacji w krótkiej perspektywie. Mimo iŜ w 2005 roku inflacja utrzymywała się nadal na wysokim poziomie, zauwaŜalne było, w odróŜnieniu od poprzednich lat, znaczące jej spowolnienie w drugiej połowie roku. W okresie od czerwca do października ceny wzrosły jedynie


37

o 1,8 %, tj. przeszło dwukrotnie mniej niŜ w analogicznym okresie roku 2004. Było to głównie efektem administracyjnego nacisku na spowolnienie wzrostu cen paliw i usług komunalno-mieszkaniowych. Działanie te pozwoliły ograniczyć wzrost inflacji o co najmniej 2 punkty procentowe, gdyŜ jeszcze w czerwcu wskaźnik wzrostu cen (w odniesieniu do czerwca 2004 roku) wynosił 13,7 %. W programie rozwoju społeczno-gospodarczego oraz w załoŜeniach do budŜetu na rok 2006 poziom inflacji określony został w wysokości 8,5 %. Jest to więc kolejna próba sprowadzenia inflacji do wymiaru jednocyfrowego. Dla obniŜenia inflacji poniŜej 10 % niezbędne jest jednak podjęcie szeregu działań, szczególnie w odniesieniu do tych obszarów, które w ostatnim okresie kreowały szczególnie silne bodźce inflacyjne. I tak przewiduje się, Ŝe wzrost cen gazu ziemnego w 2006 roku na skutek działań administracyjnych nie powinien przekroczyć 11 % (w 2005 roku. 23 %), a energii elektrycznej i taryf dla kolejowych przewozów towarowych 7,5 %. Wzrost cen usług komunalno-mieszkaniowych nie powinien przekroczyć poziomu 15-20 %. Zahamowanie wzrostu cen w wymienionych obszarach skutkować powinno spadkiem wpływu tych czynników na poziom inflacji o 1,0-1,2 p.p. w porównaniu z 2005 rokiem. Zakłada się, Ŝe wraz ze spadkiem cen ropy naftowej na świecie obniŜy się równieŜ inflacjogenny efekt zmian cen materiałów napędowych. Przy takich uwarunkowaniach podstawowy, znacznie większy niŜ w 2005 roku wpływ na inflację w 2006 roku będą miały czynniki monetarne, w tym przede wszystkim związane ze wzrostem dochodów realnych ludności. Wkład czynników niemonetarnych zmniejszy się z 37 % w 2005 roku do 32 %. Pojawia się szereg czynników, które mogą negatywnie wpływać na moŜliwości ograniczenia inflacji. Do podstawowych zaliczyć moŜna: • WyŜszy wzrost cen na usługi komunalno-mieszkaniowe (o 25-30 %), co moŜe

nastąpić w przypadku nie podjęcia odpowiednich decyzji administracyjnych. • Utrzymywanie się znaczącej róŜnicy między szybkim wzrostem dochodów ludności

(20 % w wyraŜeniu nominalnym) i znacznie wolniejszym wzrostem podaŜy towarów (6-7,5 %). Największe niezbilansowanie w tym zakresie występuje na rynku Ŝywnościowym, w szczególności w odniesieniu do rynku mięsa i drobiu. Do podstawowych działań, które minimalizować mają wpływ tego czynnika zaliczyć moŜna postanowienie Rządu FR „O regulowaniu importu świeŜej, schłodzonej i zamroŜonej wołowiny, wieprzowiny i drobiu w latach 2006-2009”. Przewiduje się zwiększenie kwot oraz ułatwienia w imporcie powyŜej kwot importowych.

• Zwiększenie podaŜy pieniądza w 2005 roku. Agregat pienięŜny M2 odnotował w 2005 roku wzrost o ponad 38,5 % (program polityki pienięŜnej przewidywał jego wzrost o 20-32 %). Szczególnie szybki wzrost wystąpił w II połowie 2005 roku, co w konsekwencji moŜe wywierać duŜy wpływ na poziom inflacji w 2006 roku. Aby

III. Gospodarka

38

temu przeciwdziałać planuje się m.in. działania mające na celu zwiększenie skłonności do oszczędzania i zaufania do systemu bankowego, m.in. poprzez zwiększenie ubezpieczenia wkładów oszczędnościowych.

Istotnym czynnikiem inflacyjnym, o wzrastającej w ostatnich latach sile, jest bijący kolejne rekordy napływ środków dewizowych do Rosji. Niezwykle sprzyjająca koniunktura na rynku międzynarodowym skutkowała w 2005 roku ukształtowaniem się dodatniego salda obrotów bieŜących Rosji na poziomie około 95 mld USD (co stanowi ok. 13,5 % PKB). W 2006 roku oczekuje się, Ŝe nawet przy spadku cen ropy naftowej do poziomu 40-50 USD/baryłkę saldo operacji bieŜących wyniesie 65-93 mld USD. Pełna sterylizacja rynku finansowego z tym związana nastąpi poprzez zakładaną nadwyŜkę budŜetu federalnego oraz przyrost środków na rachunkach funduszu stabilizacyjnego. Zgodnie z projektem załoŜeń polityki pienięŜno-kredytowej na rok 2006 oczekiwany przyrost pieniędzy gotówkowych w obrocie, przy cenie ropy naftowej na poziomie 40-50 USD/bar. wyniesie 19-20 %. Jednak zwiększony napływ dewiz, szczególnie w przypadku jego jednoczesnego skorelowania z dodatkowym wzrostem dochodów ludności, moŜe kolejny raz nie pozwolić na obniŜenie inflacji do zakładanego poziomu. W przypadku zaistnienia niesprzyjających uwarunkowań inflacyjnych wzrost cen w 2006 roku moŜe osiągnąć 9,5-10 %. Inflacja w Rosji w ostatnich latach ma swe źródło w jednokierunkowo działających czynnikach popytowo-podaŜowych. Z jednej strony szybko wzrastające dochody realne ludności kreują szybko wzrastający popyt, z drugiej natomiast moŜliwości produkcyjne rosyjskiej gospodarki, w warunkach utrzymujących się ograniczeń importowych nie zabezpieczają adekwatnego strumienia podaŜowego, w szczególności w odniesieniu do dóbr konsumpcyjnych. Podstawowy wzrost dochodów ludności ma swe źródło w wydatkach budŜetu. Szacuje się, Ŝe w wyniku dodatkowych wypłat z budŜetu na róŜnego rodzaju cele i programy socjalne wykreowana została w 2005 roku dodatkowa inflacja w wysokości 1,4-1,8 %. W sytuacji kiedy rząd FR planuje realizację dalszych, skądinąd bardzo potrzebnych programów socjalnych i inwestycyjnych finansowanych ze środków budŜetowych, skuteczne zwalczanie inflacji wydaje się mało realne. Centralny Bank Rosji od wielu lat wskazuje na nadmierny wypływ pieniędzy budŜetowych na rynek, jako podstawowe źródło wzrostu cen. Przy istniejących ograniczeniach w działaniach antyinflacyjnych po stronie popytu cięŜar walki z inflacją z konieczności przeniesie się zapewne na stymulowanie podaŜy. Ograniczona wydolność przemysłu krajowego wskazuje, Ŝe kontynuowany będzie trend wzrastającej roli importu w tym zakresie7.

7 Jerzy Rudkowski, Radca Ambasady Rzeczpospolitej Polskiej w Moskwie


39

Rolnictwo Ziemie uprawne zajmują około 7 % terytorium Rosji. Najkorzystniejsze warunki glebowe istnieją w Centralno-Czarnoziemnym Rejonie Gospodarczym (Obwody Biełgorodzki, Kurski, Lipiecki, Tambowski i WoroneŜski), w którym udział ziem uprawnych wynosi aŜ 65 %. DuŜy udział gruntów rolnych występuje takŜe w rejonie Północno-Kaukaskim (44 %), na PowołŜu (32 %), w rejonie Centralnym (28 %), Wołgo-Wiackim (25 %), Uralskim (24 %) oraz w Obwodzie Kaliningradzkim (26 %). Tym samym, główne obszary upraw skoncentrowane są w centralnej i południowej części europejskiego terytorium Rosji, sięgając w części południowej terenów Zachodniej Syberii. Około 5 % terytorium kraju zajmują łąki i pastwiska, wliczając w to obszary tundry na północy, wykorzystywane do wypasu reniferów. Minimalny jest udział ogrodów i sadów, które zlokalizowane są niemal wyłącznie w rejonie Północno-Kaukaskim. Podstawową uprawą zboŜową jest pszenica, występująca na dobrych glebach w rejonie Centralno-Czarnoziemnym, w dorzeczu Donu i Kubania oraz na PowołŜu. Jęczmień uprawiany jest przede wszystkim na Północnym Kaukazie, a Ŝyto i owies, głównie w rejonie Centralnym i na terenach dalej wysuniętych na północ. W dorzeczu Kubania występują takŜe stosunkowo niewielkie obszary zasiewu kukurydzy. DuŜe znaczenie mają uprawy ziemniaka, które ciągną się szerokim pasem od linii WoroneŜ - Samara na południu do okolic Sankt Petersburga, sięgając aŜ do rejonu Archangielska na północy. Wśród roślin oleistych dominuje słonecznik, uprawiany głównie w ujściu Donu i Kubania oraz na PowołŜu. Na Dalekim Wschodzie istotne znaczenie mają uprawy soi. W ciepłych regionach Północnego Kaukazu, nad Morzem Czarnym w niewielkim zakresie uprawia się winorośl, herbatę (okolice Soczi) i bawełnę. Wśród owoców największy udział maja jabłka, występujące przede wszystkim na Północnym Kaukazie. W Rosji istnieją bardzo dobre warunki dla hodowli bydła, głównie w rozległym pasie wzdłuŜ południowych obrzeŜy strefy leśnej, takŜe w części azjatyckiej kraju. Trzoda chlewna występuje przede wszystkim w części europejskiej Rosji, w strefie stepowej i leśno-stepowej, z mniejszym udziałem na terenach zamieszkałych przez ludność muzułmańską. Owce, i w mniejszym zakresie kozy, hodowane są głównie na wyŜynnych i górskich obszarach Kaukazu, a takŜe na PowołŜu i w Syberii Zachodniej. W północnej części Rosji duŜe znaczenie ma hodowla reniferów. Liczbę tych zwierząt szacuje się na około 2 miliony sztuk, co stanowi blisko 90 % pogłowia na świecie. Około 30 % występujących w Rosji reniferów przypada na Półwysep Czukocki. Hodowla tych zwierząt ma charakter niezwykle ekstensywny i odbywa się na rozległych obszarach pastwisk tundrowych. Inne, dość egzotyczne zwierzęta, hodowane w niewielkim zakresie na pustynnych obszarach dolnego PowołŜa, to wielbłądy. Natomiast hodowlę zwierząt futerkowych – nutrii, lisów srebrzystych i pieśców prowadzi się głównie na terenie Syberii.

III. Gospodarka

40

Jak wspomniano wcześniej produkcja rolna w Rosji wzrosła w 2005 roku o 2 % w stosunku do roku poprzedniego. Produkcja zbóŜ wyniosła 78,2 mln ton (w 2004 roku 78,1 mln ton), z czego na eksport przeznaczono 10 mln ton. Wzrosła produkcja ziemniaków z 35,9 do 37,3 mln ton oraz warzyw z 14,6 do 15,2 mln ton. AŜ o ⅓ wyŜsze były zbiory ziarna słonecznikowego (6,4 mln ton wobec 4,8 mln ton w 2004 roku). Kontynuowany były natomiast regres w produkcji zwierzęcej – pogłowie bydła zmniejszyło się o blisko 7 % (z 23 do 21,4 mln sztuk), w tym pogłowie krów spadło o 7,8 % (z 10,3 do 9,5 mln sztuk). Nieznacznie wzrosło pogłowie trzody chlewnej (o 0,75 % do 13,5 mln sztuk) oraz owiec i kóz (o 2,25 % do 18,2 mln sztuk). Produkcja mięsa i drobiu spadła o 2 %, a mleka o 3,7 %. Obecnie najwaŜniejszymi celami rosyjskiego rolnictwa jest rozwój chowu trzody chlewnej, wzrost zbiorów zbóŜ oraz stały rozwój terenów wiejskich. Głównym dostawcą zbóŜ i roślin przemysłowych pozostają duŜe przedsiębiorstwa rolne (głównie spółdzielnie produkcyjne i przedsiębiorstwa kolektywne). Ich udział w produkcji zbóŜ w 2005 roku wyniósł 80,2 %, w zbiorach buraka cukrowego 87,6 %, a w dostawach ziarna słonecznika 84,4 %. Jednocześnie w przypadku powyŜszych upraw systematycznie zwiększa się udział gospodarstw farmerskich. W 2005 roku gospodarstwa te dostarczyły 18,3 % łącznej produkcji zboŜowej, 10,4 % produkcji buraków cukrowych oraz 26,6 % zbiorów ziarna słonecznikowego. Z kolei dominującą rolę w produkcji ziemniaków i warzyw odgrywają drobne gospodarstwa indywidualne, wywodzące się z tzw. działek przyzagrodowych. W 2005 roku dostarczyły one aŜ 91,6 % łącznej produkcji ziemniaków oraz 80,3 % produkcji warzyw. Gospodarstwa te mają równieŜ największy udział w produkcji mięsa i mleka (po 51,8 % w 2005 roku). Pozostała część produkcji zwierzęcej przypada w większości na przedsiębiorstwa rolne (ponad 45 % łącznej produkcji mięsa i mleka oraz 74,1 % produkcji jaj). Biorąc pod uwagę łączną wartość produkcji rolnej drobne gospodarstwa rolne miały w niej w 2005 roku 52,6 % udziału, przedsiębiorstwa rolne 41,4 % udziału, a gospodarstwa farmerskie 6 % udziału. Rok 2005 był zasadniczo pomyślny dla rosyjskiego rolnictwa, odnotowano pozytywne tendencje w rozwoju kompleksu gospodarki Ŝywnościowej. Wprowadzone w 2003 roku kwotowanie importu mięsa przyniosło pozytywne rezultaty dla rosyjskiego rynku. Wzrasta produkcja i powstają nowe przetwórnie drobiu. Rosja chce postawić na zwiększenie produkcji mięsa, a zwłaszcza wieprzowiny, by uniezaleŜnić się od importu. Obecnie około 43 proc. spoŜywanego mięsa pochodzi z importu, w tym wieprzowina stanowi 65 proc. Istotnym zadaniem będzie takŜe ustabilizowanie sytuacji na rynku zbóŜ oraz podniesienie przejrzystości handlu ziarnem. Niepokojącą tendencją w rosyjskim rolnictwie jest systematycznie kurczący się obszar zasiewów. W ciągu ostatnich 10 lat zmniejszył się on o ponad 25 mln ha do poziomu 77,6 mln ha. Wśród innych problemów wymienić naleŜy wysoki stopień zuŜycia parku maszynowego, zadłuŜenie producentów rolnych oraz niski poziom płac w rolnictwie.


41

Przemysł Jedną z podstawowych cech rosyjskiej gospodarki jest odziedziczona po okresie Związku Radzieckiego dominacja przemysłu cięŜkiego. Mimo, Ŝe struktura przemysłowa ulega stopniowym zmianom, nadal przypada na niego blisko 70 % przedsiębiorstw oraz około ¾ zatrudnienia. Innym, związanym z tym problemem jest nadmierna wielkość przedsiębiorstw. Budowane w czasach ZSRR gigantyczne kombinaty przemysłowe okazują się najczęściej zupełnie nieprzystosowane do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej. Nakłada się na to takŜe istniejąca pomiędzy byłymi republikami radzieckimi sieć powiązań kooperacyjnych. Zmiany polityczne na początku lat 90. sprawiły, iŜ część bazy surowcowej, podwykonawców i rynków zbytu rosyjskiego przemysłu znalazła się poza granicami kraju. Z drugiej strony, duŜa część rosyjskich przedsiębiorstw, szczególnie tych związanych z przemysłem wydobywczym, rozwija się bardzo dynamicznie, świetnie radząc sobie w warunkach gospodarki rynkowej. W 2005 roku produkcja przemysłowa wzrosła o 4,0 % (w 2004 roku o 8,3 %). Największy wkład w ten wzrost miały gałęzie przemysłu przetwórczego, które wytworzyły o 5,7 % więcej niŜ w 2004 roku, przyczyniając się w 90,5 % do wzrostu całej produkcji przemysłowej. Spośród poszczególnych branŜ największy wzrost odnotowano w produkcji urządzeń elektrycznych, elektronicznych i optycznych (o 20,7 %), produkcji środków transportu (o 6 %), w przemyśle metalurgicznym (o 5,7 %) oraz przemyśle gumowym i tworzyw sztucznych (o 5,5 %). PowyŜej średniej wzrosła równieŜ produkcja artykułów spoŜywczych (o 4,4 %). Przemysł wydobywczy w 2005 roku odpowiadał jedynie za 5,5 % ogólnego wzrostu produkcji przemysłowej uzyskując wzrost o 1,3 %. Nieco wyŜszy wzrost zanotował przemysł wydobycia surowców energetycznych (o 1,8 %). Warto zauwaŜyć, Ŝe jest to jedna z niewielu gałęzi rosyjskiego przemysłu, w której wartość produkcji przekroczyła poziom z 1991 roku (o 11,4 % w 2005 roku). Pozostałe gałęzie przemysłu, w których udało się to osiągnąć to przemysł celulozowo-papierniczy (gdzie przekroczono poziom z 1991 roku o 6,1 %) oraz przemysł elektryczny, elektroniczny i optyczny (5,4 %). Na drugim biegunie znajdują się przemysł tekstylny i skórzano-obuwniczy, które produkują odpowiednio 23,5 % i 21,2 % tego co w 1991 roku.

III. Gospodarka

42

Przemysł paliwowy Przemysł naftowy Rosja posiada ogromne złoŜa surowców mineralnych, w tym ropy naftowej i gazu ziemnego, których wydobycie i eksport stanowi podstawę gospodarki kraju. Potwierdzone zasoby ropy naftowej oceniane są na około 10,2 mld ton, co stanowi 6,2 % światowych zasobów i plasuje ten kraj na siódmym miejscu na świecie. Ropa wydobywana jest głównie na terenie Zachodniej Syberii (około 70 % całego wydobycia), a takŜe m.in. w Zagłębiu WołŜańsko-Uralskim (Tatarstan, Baszkortostan, Obwody Samarski i Permski), w Zagłębiu Timańsko-Peczorskim, na wschodzie Syberii, na północnym wybrzeŜu Morza Kaspijskiego i Północnym Kaukazie, na wyspie Sachalin – łącznie w 34 regionach Rosji. W 2005 roku wydobycie ropy naftowej osiągnęło 470,2 mln ton, o 2,2 % więcej niŜ w 2004 roku (w roku 2004 przyrost ten wyniósł 9,0 %). Tym samym Rosja ponownie zajmowała drugie miejsce na świecie pod względem wielkości wydobycia tego surowca (z udziałem 12,1 % w globalnej produkcji), ustępując jedynie Arabii Saudyjskiej. Utrzymanie wydobycia na obecnym poziomie oznaczać będzie wyczerpanie się rosyjskich zasobów w ciągu najbliŜszych 20 lat. Wydobycie ropy naftowej na terytorium Rosji osiągało szczytowe wartości (ponad 600 milionów ton rocznie) pod koniec lat 80., w czasach, kiedy Związek Radziecki był największym światowym producentem tego surowca. Po upadku ZSRR, rosyjski przemysł naftowy przeŜywał powaŜny kryzys, związany z mniejszymi zamówieniami krajowymi oraz spadkiem poziomu inwestycji. W okresie od 1992 roku do kryzysu gospodarczego w roku 1998, poziom wydobycia zmniejszył się z ponad 390 do niewiele ponad 300 milionów ton rocznie. Jednak od tego czasu, dzięki m.in. wysokim cenom ropy w latach 1999-2000 oraz 2002-2005, wydobycie systematycznie rośnie. Rosyjski przemysł naftowy zdominowany jest przez potęŜne prywatne przedsiębiorstwa, mające zazwyczaj zintegrowaną pionowo strukturę, obejmującą prace wiertnicze, wydobycie i przetwórstwo ropy, a takŜe sprzedaŜ paliw i produktów ropopochodnych poprzez sieć własnych stacji benzynowych. Główni potentaci rynku naftowego to koncerny LUKOIL, TNK-BP (Tiumeńska Kompania Naftowa - British Petroleum), Rosnieft, Surgutneftegaz oraz Sibneft. Łącznie firmy te produkują ok. ¾ wydobywanej w Rosji ropy naftowej. Warto zaznaczyć, iŜ firmy te, zarówno pod względem wielkości produkcji, jak i przede wszystkim posiadanych zasobów na eksploatowanych przez nie obszarach, są nie tylko liderami rynku rosyjskiego, ale stanowią światową czołówkę i realną konkurencję dla takich potęg jak ExxonMobil, Royal Dutch Shell czy British Petroleum.


43

Rys. 6. Produkcja ropy naftowej w Rosji w latach 1999-2005 w mln ton

304,8 323,3 348,1380,0

421,0470,2458,8

0

100

200

300

400

500

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Źródło: www.forum-ekonomiczne.pl, „Rosja 2005. Raport z transformacji” Rosyjski przemysł naftowy to 42 rafinerie, o łącznej mocy przetwórczej ponad 270 milionów ton rocznie, co ponad 2-krotnie przekracza krajowe zapotrzebowanie. Większość z tych zakładów jest jednak przestarzała i wymaga modernizacji. Największe rafinerie zlokalizowane są w Omsku, Angarsku i NiŜnim Nowgorodzie. Eksport rosyjskiej ropy naftowej spadł w 2005 roku o 2,1 % osiągając poziom 252,3 mln ton. Wydobycie i przetwórstwo gazu ziemnego Rosja posiada największe na świecie udokumentowane zasoby gazu ziemnego, szacowane na 47,8 bilionów m3. Głównym obszarem eksploatacji jest Jamało-Nieniecki Okręg Autonomiczny, w północno-zachodniej części Syberii, gdzie znajdują się największe na świecie złoŜa: Jamburskie, Urengojskie, Zapolarnoje i MiedwieŜje. Gaz wydobywany jest równieŜ m.in. w Chanty-Mansijskim Okręgu Autonomicznym (Syberia

2005 2004 zmiany % Razem 470,196 458,808 2,48 ŁUKOIL 87,85 84,1 4,5 TNK−BP 75,35 70,26 7,2 Rosnieft 74,4 21,599 244,5 Surgutnieftiegaz 63,85 59,6 7,1 Sybnieft 33,0 33,98 −2,9 Tatnieft 25,35 25,095 1,0 JUKOS 24,5 85,678 −71,4 Slawnieft 24,15 22,0 9,8 Gazprom 12,85 12,0 7,1 Russnieft 12,15 6,605 84,0 Basznieft 11,95 12,033 −0,7 Inne 24,796 25,858 −4,1

III. Gospodarka

44

Zachodnia) na Uralu i w regionie PowołŜa, na Północnym Kaukazie oraz na Morzu Barentsa. Gaz ziemny jest surowcem wspomagającym rozwój rosyjskiej gospodarki. I to zarówno poprzez bezpośrednie wpływy, jakie płyną z tytułu sprzedaŜy tego paliwa, jak i pośrednio – jako źródło taniej energii dla rosyjskich zakładów przemysłowych. Rosyjskie wydobycie gazu ziemnego stanowi jedną czwartą całego wydobycia tego surowca na świecie, kształtując się na poziomie około 600 mld m3 rocznie. Wydobycie w 2005 roku zwiększyło się o 0,9 %, osiągając poziom 638 mld m3. Mając taki poziom wydobycia, Rosja moŜe sobie pozwolić na preferencyjne ceny surowca na rynku wewnętrznym. Przemysł wydobycia gazu zdominowany jest przez koncern Gazprom, największego producenta gazu ziemnego na świecie (20 % udziałów w światowej produkcji). Gazprom został utworzony w roku 1993, jest największą rosyjską firmą, odpowiadającą za wytworzenie około 8 % PKB Rosji. Zapewnia około 20 % wpływów do budŜetu federalnego. Jego udział w krajowym wydobyciu wyniósł w 2005 roku 86,1 %. Koncern ten kontroluje 25 % światowych i 60 % rosyjskich rezerw gazu. Rys. 7. Produkcja gazu w Federacji Rosyjskiej w latach 2003-2005 w mld m3

646,6634,0620,3547,2545,1540,2

0

100

200

300

400

500

600

700

2003 2004 2005

Źródło: www.forum-ekonomiczne.pl, „Rosja 2005. Raport z transformacji” Gaz ziemny naleŜy do głównych surowców eksportowych FR, przy czym znaczna jego część trafia na rynki krajów Unii Europejskiej, których własne zasoby są stosunkowo skromne. Drogę gazu rosyjskiego do Europy przestawia rysunek 7, na którym zaznaczono istniejące i planowane połączenia rurociągowe między Rosją a Europą. Gaz jest transportowany głównie poprzez gazociągi ukraińskie rozgałęziające się w kierunku Słowacji i Austrii oraz na południe Europy, poprzez rozwijające się połączenie przez Bułgarię i Rumunię. Najnowszą drogą transportu gazu jest gazociąg „Blue Stream - Błękitny potok” biegnący po dnie Morza Czarnego do Turcji. Wiele kontrowersji budzi natomiast planowany Gazociąg Północny, który przebiegać ma po dnie Morza Bałtyckiego do Niemiec i innych państw Europy Zachodniej.


45

W 2005 roku eksport rosyjskiego gazu osiągnął poziom 206,8 mld m3, z czego do krajów WNP trafiło 47,3 mld m3, a do państw tzw. dalszej zagranicy 159,5 mld m3. Eksport w 2005 roku był o 3,2 % większy niŜ w roku poprzednim. Rys. 8. Gazociągi z Rosji do Europy

Źródło: www.forum-ekonomiczne.pl, „Rosja 2005 – raport z transformacji” Wiele zastrzeŜeń wobec rosyjskiego sektora gazowego zgłasza Unia Europejska, która oczekuje od Rosji realizacji następujących postulatów: • podwyŜszenia cen wewnętrznych na gaz, • ujednolicenia taryf zagranicznych i wewnętrznych na przesył gazu, • obniŜenia ceł eksportowych, • zabezpieczenia bezkolizyjnego tranzytu gazu za pośrednictwem rosyjskich gazociągów, • stworzenie moŜliwości budowy prywatnych gazociągów.

III. Gospodarka

46

Oprócz tego wnioskowano o likwidację monopolu „Gazpromu” na eksport gazu. Wypełnienie wszystkich warunków doprowadziłoby do radykalnej liberalizacji rosyjskiej polityki energetycznej, do czego Rosja nie jest jeszcze przygotowana. W wyniku rozmów Rosja zobowiązała się do przybliŜenia wewnętrznych cen gazu do cen rynkowych i zgodziła się z formułą zaproponowaną przez przedstawicieli UE, Ŝe cena powinna całkowicie pokrywać koszty i gwarantować normalny zysk. Cena gazu ziemnego dla odbiorców przemysłowych będzie stopniowo wzrastać z 35 USD za 1000 m3 w 2006 roku do 49-57 USD w 2010 roku. Oprócz tego Rosja zagwarantowała zabezpieczenie równego dostępu wszystkich firm wydobywczych, w tym zagranicznych, do gazociągów. Pozostałe postulaty nie zostały jak dotąd przez Rosję wypełnione. Dotychczas inne ustępstwa, ze strony Rosji, nie zostały zrealizowane. Gaz jest głównym towarem eksportowym, dostarczanym przez Rosję do UE. Wydobycie węgla Pod względem potwierdzonych zasobów węgla, szacowanych na ponad 157 mld ton (z tego 49 mld ton węgla kamiennego oraz 108 mld ton węgla brunatnego, łącznie 17,3 % światowych zasobów), Rosja ustępuje jedynie Stanom Zjednoczonym. Podobnie jak w innych krajach, rosyjski sektor węglowy przechodził w latach 90. powaŜny kryzys związany z drastycznym spadkiem zapotrzebowania na ten surowiec oraz dodatkowo zaniedbaniami z czasów Związku Radzieckiego. Znaczna cześć rosyjskiego węgla wydobywana jest w południowo-zachodniej części Syberii, głównie w Obwodzie Kiemierowskim (Zagłębie Kuźnieckie). Znajduje się tam około 35 % rosyjskich zasobów, w tym blisko ⅔ zapasów węgla koksującego, podstawowego surowca dla przemysłu metalurgicznego. Istotne znaczenie maja równieŜ kopalnie zlokalizowane w Kraju Krasnojarskim, na terenie Jakucji oraz w rejonie Workuty w republice Komi. Największe rosyjskie przedsiębiorstwa zajmujące się wydobyciem tego surowca to SUEK (Syberyjska Kompania Węglowo-Energetyczna, posiadająca 21 % udziału w rynku), KRU (Kuzbassrazrezugol, 15,5 % udziału), JuŜkuzbassugoll (6,3 %), Kuzbassugol (od 2003 roku będący częścią koncernu SUEK, 5,5 %), JuŜny Kuzbass (5,2 %), Jakutugol (3,5 %), Raspadskaja (2,8 %) oraz Vorkutaugol (2,4 %). KRU jest największym rosyjskim producentem węgla energetycznego (31 % udziału w produkcji tego paliwa), a takŜe największym eksporterem tego surowca. SUEK z kolei produkuje głównie węgiel brunatny (61 % udziału w tym segmencie rynku), natomiast Yuzhkuzbassugol jest czołowym producentem węgla koksowego (19 %). W ciągu ostatnich 12 lat, dzięki finansowanemu przez Bank Światowy kwotą 1,3 mld USD programowi naprawczemu, rosyjski przemysł węglowy został poddany gruntownej restrukturyzacji, a duŜa część kopalni została sprywatyzowana.


47

Rosyjski rząd realizuje obecnie strategię zwiększania wykorzystania węgla na rynku krajowym przy jednoczesnym ograniczaniu zuŜycia „eksportowych” surowców energetycznych – ropy naftowej i gazu. W wyniku tych działań na węgiel przypada obecnie juŜ ⅓ krajowej konsumpcji energii. ZagroŜeniem dla dalszego rozwoju tego sektora jest import bardzo taniego węgla z Kazachstanu i Chin. Wydobycie węgla w 2005 roku wyniosło 296 mln ton. Rosyjskie Ministerstwo Energetyki prognozuje wzrost produkcji węgla (kamiennego i brunatnego) do 400 mln ton w roku 2020, czyli poziomu z 1990 roku. Przewidywane zapotrzebowanie krajowe ma wówczas wynieść 360 mln ton, a więc na eksport dostępne będzie tylko około 40 mln ton. Główny nacisk będzie połoŜony na rynek wewnętrzny w związku z dynamicznym rozwojem gospodarczym. Rosja jest piątym na świecie eksporterem węgla, w związku z czym zmiany w wolumenie eksportowym muszą znaleźć odbicie w sytuacji na rynkach międzynarodowych, deficyt dostaw spowoduje wzrost cen. Obecnie jednak nadal pozycja Rosji w eksporcie węgla umacnia się (w 2005 roku eksport wyniósł 76,7 mln ton), gdyŜ eksporterzy znacząco poprawili jakość węgla oraz terminowość dostaw, oferując przy tym korzystniejsze ceny niŜ tradycyjni dostawcy na rynki europejskie (jak RPA czy Kolumbia). Rośnie teŜ rola Rosji jako dostawcy na rynki azjatyckie (głównie do Japonii). Kluczowym zagadnieniem dla rozwoju górnictwa w Rosji, a zwłaszcza potencjału eksportowego jest poprawa infrastruktury transportowej8. Przemysł metalurgiczny Wydobycie rud Ŝelaza i produkcja stali Największe zakłady zajmujące się wydobyciem i wzbogacaniem stali znajdują się w regionie Kurskiej Anomalii Magnetycznej (Lebedinsky GOK i Mikhailovsky GOK naleŜące do Grupy Usmanov-Anisimov oraz Stoilenski GOK) i dostarczają około 50 % produkowanej w Rosji rudy. Większe zakłady zlokalizowane są równieŜ w Karelii i obwodzie murmańskim (Kostomuksha, Olengorsk, Kovdor), a takŜe na Uralu (Kachkanar). W 2004 roku wydobycie rud Ŝelaza w Rosji osiągnęło poziom 94,1 mln ton. Na eksport trafiło 11,5 mln ton, jednak równoległy import w wysokości 9,7 mln ton umoŜliwił krajowe wykorzystanie na poziomie 92,3 mln ton. Rosja jest czwartym pod względem wielkości producentem stali na świecie (po Chinach, Japonii i Stanach Zjednoczonych), wykorzystującym własną bazę surowcową i dysponującym 9 % światowych mocy przetwórczych. Wzrostowi produkcji w ostatnich

8 Urszula Lorenz „Rosyjski węgiel energetyczny na rynkach międzynarodowych”, Polityka Energetyczna, tom 7, Zeszyt specjalny 2004, Wyd. Instytut GSMiE, Kraków.

III. Gospodarka

48

latach sprzyjały wysokie ceny stali na świecie (szczególnie w 2004 i 2005 roku), spowodowane w duŜym stopniu zwiększonym popytem na rynku chińskim oraz zwiększonym zuŜyciem stali w rosyjskim sektorze budowlanym. W 2005 roku rosyjskie zakłady metalurgiczne wyprodukowały 64,86 mln ton surowej stali, odnotowując wzrost o niespełna 0,9 % w porównaniu z rokiem 2004. ZuŜycie stali w Rosji w 2005 roku wyniosło 27 mln ton. W 2005 roku Rosja wyeksportowała 42 mln ton stali, o blisko 10 % więcej niŜ w roku poprzednim. WaŜniejsze rosyjskie zakłady metalurgiczne skupione są w trzech regionach: w centralnej i południowej części Uralu (Magnitagorsk, Czelabińsk, NiŜny Tagił, Orsk) gdzie zazwyczaj bazują na węglu z Zagłębia Kuźnieckiego i rudach z Kurskiej Anomalii Magnetycznej; w zachodniej części Rosji (Lipieck, Czerepowiec, Moskwa, Sankt Petersburg, Wołgograd) oraz na Syberii (Nowokuźnieck, Nowosybirsk, Krasnojarsk). Przemysł produkcji stali grupuje około 100 przedsiębiorstw, wśród których zdecydowanie dominują cztery koncerny dostarczające łącznie prawie 69 % łącznej produkcji stali i ponad 72 % produktów stalowych. Liderem jest Evraz Holding, sprawujący kontrolę nad trzema zakładami metalurgicznymi: w NiŜnym Tagile (NTMK), Nowokuźniekcu (NKMK) oraz Zachodnio-Syberyjskim Kombinatem Metalurgicznym (ZSMK). W 2005 roku zakłady te wytworzyły łącznie 21,3 % produkowanej w Rosji stali oraz 21,5 % całej produkcji wyrobów walcowanych. Pozostałą trójkę tworzą: zakłady metalurgiczne w Magnitogorsku (MMK, 11,4 mln ton stali w 2005 roku), przedsiębiorstwo Severstal (10,8 mln ton) i zakłady metalurgiczne w Lipiecku (NLMK, 8,5 mln ton). W Rosji przedsiębiorstwa metalurgiczne tworzą zintegrowane pionowo holdingi obejmujące zazwyczaj dostawców rudy i węgla, a często takŜe odbiorców wyrobów stalowych. Przykładem być moŜe firma Severstal, zlokalizowana w mieście Czerepowiec, posiadająca udziały w zakładach Kostomuksha i Olengorsk (ruda Ŝelaza), Vorkutaugol i Kuzbassugol (węgiel koksujący) oraz w Uljanowskich Zakładach Samochodowych (UAZ). W 2005 roku produkcja grupy Severstal (obejmującej równieŜ zakłady w Stanach Zjednoczonych i Europie Zachodniej) przekroczyła 12 mln ton stali surowej, natomiast przychody wyniosły 6,4 mld USD. Severstal, dzięki fuzjom i przejęciom, do 2015 roku moŜe stać się jednym z największych graczy w branŜy stalowej. W ostatnich latach koncern zrealizował wiele inwestycji. Ich wartość w 2004 roku wyniosła 1 mld USD. WaŜnym atutem Severstalu jest dostęp nie tylko do surowców, ale teŜ do taniego gazu i prądu. To wszystko sprawia, Ŝe Severstal jest jednym z najzyskowniejszych producentów stali w Rosji.


49

Podobnie, dynamicznie rozwijający się Nowolipiecki Kombinat Metalurgiczny, który za kwotę ponad 500 mln USD nabył 60 % udziałów w trzecich co do wielkości zakładach dostarczających rudę Ŝelaza, Stoilensky GOK. Firma jest takŜe współwłaścicielem portów, przez które eksportowane są jej wyroby stalowe, natomiast regularne dostawy węgla gwarantuje jej pakiet akcji przedsiębiorstwa Kuzbassugol. Inną interesującą tendencją są inwestycje zagraniczne rosyjskich kombinatów metalurgicznych. Na początku 2004 roku Severstal przejął za kwotę 285 mln USD duŜy amerykański koncern stalowy Rouge Industries, zapewniając sobie łatwiejszy dostęp do odbiorców w tamtejszym przemyśle samochodowym. Wcześniej na inwestycje poza Rosją zdecydował się kombinat z Lipiecka (NLMK), który kupił upadającą duńską firmę DanSteel oraz kombinat z Czelabińska (Meczel), będący obecnie właścicielem kilku zakładów w Rumunii i Chorwacji. W połowie 2006 roku Severstal podjął nieudaną próbę połączenia się z największym na świecie koncernem stalowym, firmą Acelor z Luxemburga (która ostatecznie połączyła się z Mittal Steel). Rosyjski przemysł stalowy został niemal całkowicie sprywatyzowany. Spośród większych zakładów, do skarbu państwa naleŜy jeszcze jedynie 17,7 % udziałów w Magnitogorskim Kombinacie Metalurgicznym. Ponad 65 % produkowanej w Rosji stali jest przeznaczane na eksport, głównie do Azji (40 %), Europy Zachodniej i Stanów Zjednoczonych. Istotnym utrudnieniem hamującym rozwój eksportu rosyjskiej stali na rynki europejskie jest obowiązywanie kontyngentów na produkty metalurgiczne w Unii Europejskiej. W związku z rozszerzeniem UE o 10 nowych członków Rosji udało się wynegocjować moŜliwość zwiększenia wielkości eksportu produkcji metalurgicznej na teren Unii o 477 tys. ton. Niektóre rosyjskie firmy mogą dodatkowo zwiększyć eksport, gdyŜ wynegocjowały indywidualne kwoty. Wydobycie i produkcja metali kolorowych Jednym z najwaŜniejszych rosyjskich producentów metali kolorowych jest firma Norilsk Nickel, będąca największym światowym dostawcą niklu i palladu oraz czołowym producentem platyny. Firma posiada takŜe ok. 10 % udziałów w światowym rynku produkcji kobaltu oraz 3 % rynku miedzi. Produkuje równieŜ znaczne ilości złota i srebra oraz selen i tellur. Na rynku rosyjskim Norilsk Nickel jest praktycznie monopolistą w zakresie produkcji niklu i kobaltu (odpowiednio 96 % i 95 % udziału) oraz największym producentem miedzi (55 % udziału) i złota. Koncern ten odpowiada za około 4,3 % całego rosyjskiego eksportu, jego udział w produkcji sektora metali kolorowych wynosi 27,9 %, udział w całej produkcji przemysłowej – 2,8 %, a udział w rosyjskim PKB – 1,9 %.

III. Gospodarka

50

Grupa Norilsk Nickel obejmuje zakłady wydobywcze i przetwórcze połoŜone w okolicach Norylska (Półwysep Tajmyr, północna Syberia) oraz w Obwodzie Murmańskim (Półwysep Kolski). Jednocześnie firma intensywnie się rozwija inwestując zarówno w Rosji, jak i zagranicą. W 2006 roku Norilsk Nickel wspólnie z rosyjską firmą inwestycyjną Interros zainwestował 217 mln USD w amerykańskie przedsiębiorstwo Plug Power, czołowego producenta ogniw paliwowych, do produkcji których wykorzystywane są pallad i platyna. Chcąc sprostać wymogom konkurencji na rynku międzynarodowym Norilsk Nickel zamierza przeznaczyć 3,5 mld USD na modernizację swoich zakładów do 2010 roku. Drugim po Norilsk Nickel producentem miedzi (ok. 40 % rosyjskiej produkcji) jest Uralski Kombinat Górniczo-Metalurgiczny (UGMK). Firma ta jest równieŜ liczącym się dostawcą cynku i ołowiu, a takŜe producentem stali, metali szlachetnych oraz wyrobów metalowych. Rosja produkuje takŜe ponad 3,5 miliona ton aluminium, będąc największym światowym eksporterem (25 % dostaw) tego metalu. Stanowiące surowiec do produkcji aluminium boksyty, wydobywa się w okolicach Tychwina (200 km na wschód od Sankt Petersburga), w Republice Komi, na Uralu oraz na Syberii. Ze względu na bardzo duŜą energochłonność produkcji, waŜniejsze zakłady przetwórstwa aluminium zlokalizowane są w pobliŜu elektrowni wodnych, dostarczających względnie taniej energii. Tak jest w przypadku dwóch głównych zakładów, mieszczących się w Bracku i Krasnojarsku, będących jednocześnie największymi hutami aluminium na świecie. Sektor ten zdominowany jest przez firmę Rosyjskie Aluminium (RUSAL) trzeciego co do wielkości producenta aluminium na świecie, który kontroluje około 75 % krajowej produkcji. Do firmy tej naleŜą wspomniane huty w Bracku i Krasnojarsku, a takŜe trzeci co do wielkości zakład w Sajanogorsku oraz huta w Nowokuźniecku. RUSAL zamierza zainwestować 10 mld USD (głównie na terenie Rosji), aby stać się największym producentem aluminium na świecie. Koncern ten zamierza wybudować w Rosji trzy nowe fabryki aluminium, z których kaŜda ma kosztować 2 mld USD. Drugim producentem aluminium jest powstała w 1996 roku firma SUAL (Syberyjsko-Uralska Spółka Aluminiowa) mająca pozostałe 25 % udziału w rosyjskim rynku. Wartość tej firmy szacowana jest na 3 mld USD. Jej zakłady zlokalizowane są na Uralu i Syberii (Irkuck), w Wołgogradzie oraz w północno-zachodniej części Rosji. NajwaŜniejszym projektem inwestycyjnym realizowanym przez tę firmę jest budowa kompleksu wydobywczo-produkcyjnego w Republice Komi, bazującego na największym w Europie i Azji Środkowotimańskim Zagłębiu Boksytów. Kompleks ten docelowo ma dostarczać 6 mln ton boksytów i 500 tys. ton aluminium rocznie.


51

Wydobycie i produkcja metali szlachetnych i diamentów Niemal cała rosyjska produkcja złota skoncentrowana jest na Syberii i na Dalekim Wschodzie. Łączna wielkość rosyjskich zasobów złota szacowana jest na 7 tys. ton, co plasuje Rosję na drugim miejscu na świecie, za Republiką Południowej Afryki. Największe odkryte złoŜe złota w Rosji nosi nazwę Pawlik i zlokalizowane jest w Obwodzie Magadańskim, a jego zasoby oceniane są na prawie 100 ton. RównieŜ w pobliŜu Magadanu znajdują się jedne z największych na świecie złóŜ srebra (złoŜa Dukat), oceniane na blisko 7 tys. ton czystego kruszcu. Według danych za 2005 roku wyprodukowano w Rosji około 170 ton złota. Stanowi to blisko 7 % produkcji światowej i lokuje Rosję na piątym miejscu na świecie za RPA, USA, Australią i Chinami. Wydobycie złota w 2005 roku było o 6 - 7 % niŜsze w porównaniu z rokiem 2004, na co złoŜyły się gorsze wyniki niemal wszystkich większych przedsiębiorstw wydobywczych w kraju. Przyczyn naleŜy upatrywać w wyczerpywaniu się zasobów obecnie eksploatowanych obiektów oraz w wysokich kosztach włączenia do eksploatacji nowych pokładów. W efekcie wiele mniejszych firm wydobywczych rezygnuje z dalszej działalności. Paradoksalnie sytuacji tej towarzyszy rekordowy wzrost cen złota na świecie – w okresie od 2000 do końca 2005 roku cena złota wzrosła dwukrotnie, z 270 do 540 USD za uncję. Spadek wydobycia złota spotkał się z reakcją władz federalnych, które zaproponowały wsparcie państwa dla tego strategicznego sektora. Państwo ma odgrywać większą rolę między innymi w sferze prac geologicznych i poszukiwawczych. Rząd rosyjski poparł równieŜ dyferencjację podatku od wydobycia surowców naturalnych (NDPI), tzw. „royalty”. W większości krajów, w których rozwija się przemysł wydobywczy, stawka NDPI wynosi 1 - 2 % od ceny realizacji, w Rosji zaś jest to 6 %. Obecna propozycja zakłada dwukrotne zmniejszenie wielkości tej opłaty. Dobrą informacją dla branŜy jest równieŜ zapowiedź zwiększenia udział złota w państwowych rezerwach walutowych (wynoszących ponad 180 mld USD). Czynnikiem stymulującym pozostaje rosnący popyt na metale szlachetne w przemyśle jubilerskim. Według danych izby probierczej FR, coroczny wzrost produkcji wyrobów ze złota sięga 18 - 20 %. Sprzyja temu popyt na artykuły jubilerskie na rynku lokalnym. Największym producentem złota w Rosji jest firma Polyus Gold, wchodząca wcześniej w skład koncernu Norilsk Nickel, która w 2006 roku została wydzielona jako osobny podmiot. Na Polyus Gold przypada obecnie około 20 % krajowego wydobycia. Pozycję lidera zawdzięcza on przejęciu w ostatnich latach kilku duŜych zakładów wydobywczych, m.in. Matrosov Pit i Lena Gold. Do aktywów tej firmy naleŜą wszystkie projekty związane z wydobyciem złota będące dotąd własnością Norilsk Nickel, w tym równieŜ 20 % udziałów w południowoafrykańskiej firmie Gold Fields Ltd.

III. Gospodarka

52

Liczącym się producentem złota i największym rosyjskim producentem srebra jest firma MNPO Polimetall. W skład tego holdingu wchodzi m.in. 7 górniczych i 6 wspomagających firm w Republice Buriatia. NaleŜą do niej takŜe złoŜa srebra w siedmiu regionach Rosji, oceniane na blisko 22 tys. ton. Firma posiada takŜe około 200 ton zasobów złota, którego wydobycie w 2005 roku wyniosło ponad 7,5 tony. Zainteresowanie rosyjskim przemysłem wydobycia złota wykazują takŜe zagraniczni inwestorzy. Przykładem jest kanadyjska firma „Gema Gold”, będąca właścicielem 75 % akcji „Czukockiego Przedsiębiorstwa Górniczo-Geologicznego” (CZGGK) w Obwodzie Magadańskim. Firma zamierza zainwestować w złoŜa „Kupoł” około 500 mln USD. W 2005 roku „Gema Gold” wydobyła w Rosji około 9 ton złota. Kolejny lider branŜy, rosyjsko-brytyjska firma „Highland Gold Mining Ltd.”, w 2005 roku planowała zwiększyć wydobycie złota w Rosji do 8,3 ton. Wartym odnotowania jest równieŜ przedsięwzięcie firm „Rio Tinto” i „Peter Hambro Mining”, które w 2004 roku utworzyły spółkę, w celu zagospodarowania rudy złota w paśmie Czagojanskoje (Wschodnia Syberia). Ogółem w 2005 roku wydobycie i poszukiwania geologiczne objęły 120-125 pokładów złota w 26 regionach Rosji. Istnieje duŜe prawdopodo-bieństwo spełnienia się rządowych prognoz, zgodnie z którymi do 2015 roku produkcja złota osiągnie poziom 200-215 ton9. Rosja zajmuje obecnie trzecie miejsce na świecie pod względem wielkości wydobycia diamentów (za Australią i Botswaną). NajwaŜniejsze rosyjskie kopalnie diamentów zlokalizowane są w zachodniej Jakucji. Kontrolę nad nimi sprawuje firma Alrosa (Ałmazy Rosiji-Sakcha), będąca państwowym monopolistą w zakresie wydobycia. Jest ona równocześnie jednym z największych światowych producentów tych kamieni szlachetnych, posiadającym około 25 % udziału w rynku. W 2005 roku Alrosa wydobyła na terenie Rosji diamenty o wartości 2,3 mld USD, natomiast przychody ze sprzedaŜy rosyjskich diamentów, w tym kamieni oszlifowanych, osiągnęły rekordową wartość 2,86 mld USD. Uwzględniając wydobycie naleŜących do firmy Alrosa kopalni diamentów w Angoli, łączny przychód zamknął się kwotą 3,1 mld USD. We wrześniu 2006 roku Alrosa podpisała historyczne porozumienie o współpracy ze swoim głównym konkurentem, południowoafrykańską firmą De Beers, zakładające wspólne poszukiwanie i eksploatację złóŜ diamentów na terenie Rosji i w Afryce.

9 Wasilij Zubkow, sprawozdawca ekonomiczny „RIA Novosti”, Przyszłość przemysłu wydobywczego złota w Rosji, Moskwa 18.02.2006


53

Przemysł drzewny i papierniczy Do Rosji naleŜy ponad 22 % światowych zasobów leśnych (około 763,5 mln ha), co odpowiada 80,7 mld m3 drewna. Lasy zajmują około 45 % terytorium kraju, z czego około ¾ znajduje się w części azjatyckiej. Przy tak duŜych zasobach leśnych roczne przyrosty surowca sięgają 750 mln m3, co w pełni pokrywa bieŜące potrzeby i pozwala na prowadzenie zrównowaŜonej gospodarki leśnej. W ostatnich latach Rosja pozyskuje rocznie jedynie 130-150 mln m3 drewna, czyli 4-krotnie mniej niŜ pozwalają na to obowiązujące normy. Ilość nielegalnie wycinanego drewna oceniana jest na 1,5-2 mln m3 rocznie. Według firmy PricewaterhouseCoopers, Rosja, ze swoimi olbrzymimi zasobami drewna i niskimi kosztami produkcji, moŜe stać się światowym liderem w przemyśle drzewnym. Choć rosyjska tarcica i masa papiernicza w coraz większej ilości dociera na rynki europejskie i azjatyckie, istniejący potencjał jest w duŜym stopniu niewykorzystany. Przykładowo według władz Krasnojarska, region wschodniej Syberii produkuje około 9,5 mln m3 drewna rocznie, podczas gdy jego potencjał wynosi 55 mln m3 rocznie. Obecne przychody Rosji z tytułu eksportu drewna wynoszą około 5 mld USD rocznie. Zdaniem ekspertów kwota ta mogłaby być nawet dwudziestokrotnie wyŜsza. Oznacza to, Ŝe drewno moŜe być dla Rosji tak samo strategicznym surowcem, jak ropa czy gaz. Rosyjski przemysł drzewny i papierniczy nadal jest bardzo rozdrobniony i wymaga znacznych inwestycji pozwalających na jego restrukturyzację, unowocześnienie i rozbudowę zakładów. Obecnie jedynym liczącym się na świecie rosyjskim przedsiębiorstwem w tej branŜy jest firma Ilim Pulp. Poziom inwestycji zagranicznych w sektorze jest nadal niski, jako Ŝe klimat dla inwestycji długoterminowych jest wciąŜ niesprzyjający. Sytuację nieco poprawiły niedawne zmiany w Kodeksie Leśnym, które zachęciły niektóre spółki europejskie, takie jak UPM, Stora Enso i Mondi, do rozpoczęcia inwestycji. Przewiduje się, Ŝe w niedalekiej przyszłości pozycja Rosja na tym rynku znacząco wzrośnie10. Zakłady przetwórstwa drewna są zlokalizowane często w miejscach przecinania się rzek (którymi jest ono spławiane) i linii kolejowych (którymi transportowany jest materiał juŜ przetworzony). Tak jest w przypadku zakładów mieszczących się w Omsku i Nowosybirsku. Zakłady takie tworzone są równieŜ w dolnym biegu rzek (Archangielsk, Igarka) oraz wzdłuŜ linii kolejowych (linie Murmańsk - Sankt Petersburg i Archangielsk - Wołogda). NajwaŜniejsze inwestycje zagraniczne w tym sektorze, za którymi stoją głównie firmy z krajów skandynawskich (Finlandii, Szwecji i Norwegii) zlokalizowane są w północno-zachodniej części kraju. Główne rynki

10 http://www.pwc.com/pl/pol/ins-sol/publ/2005/forest_survey2005.pdf

III. Gospodarka

54

zbytu to przede wszystkim Wielka Brytania, Niemcy, Dania, Holandia, Francja, Belgia, Chiny i Egipt. Przemysł celulozowo-papierniczy, ze względu na bardzo duŜe wykorzystanie wody, ulokowany jest najczęściej nad brzegami rzek, którymi ponadto dostarczany jest surowiec w postaci drewna. Zakłady papiernicze funkcjonują w pasie tajgi od Sankt Petersburga po Ural oraz na Syberii (Krasnojarsk, Brack, Bajkalsk). WaŜne ośrodki tego przemysłu to Obwód Permski (około 30 % krajowej produkcji), Karelia i Obwód Archangielski. Przemysł maszynowy Przemysł cięŜkich maszyn rozwinął się przede wszystkim w pobliŜu ośrodków hutniczych, a więc głównie na Uralu (Jekaterynburg, Czelabińsk, Magnitogorsk) oraz m.in. w Nowosybirsku i Irkucku. Z kolei przemysł elektromaszynowy ciąŜy zasadniczo w kierunku głównych ośrodków miejskich, czyli Moskwy, Sankt Petersburga i Nowosybirska, które zapewniają wykwalifikowaną siłę roboczą oraz dostęp do zaplecza naukowego. W Rosji produkowane są róŜnego rodzaju maszyny i urządzenia od reaktorów jądrowych, turbin, kotłów i wszelkiego typu obrabiarek, poprzez samochody, samoloty, statki morskie, lokomotywy, rakiety kosmiczne, maszyny rolnicze, po rozliczne urządzenia elektryczne i elektroniczne. Osobną kategorię stanowi rozbudowany przemysł zbrojeniowy, mający duŜe znaczenie dla gospodarki ze względu na wysoki stopień zaawansowania technologicznego. Niemal równy udział mają w nim przedsiębiorstwa państwowe, spółki z udziałem skarbu Państwa oraz firmy prywatne. Części tych zakładów udało się z powodzeniem rozwinąć technologie, które znajdują takŜe cywilne zastosowanie. W 2005 roku wartość eksportu rosyjskiego przemysłu zbrojeniowego osiągnęła rekordowy poziom 6,126 mld USD. Eksport w tym sektorze kontrolowany jest przez firmę Rosoboroexport, Największy udział w eksporcie miało uzbrojenie morskie (m.in. okręty podwodne). NajwaŜniejszymi odbiorcami rosyjskiej broni były Chiny, Korea Południowa, Indie, Jemen i Iran. Jednym z największym kontraktów podpisanych w 2005 roku była umowa na dostawę 29 systemów przeciwlotniczych krótkiego zasięgu Tor-M1 do Iranu o wartości 800 mln USD11.

11 www.defence.pl


55

Przemysł samochodowy Rosja jest jednym z czołowych producentów samochodów w Europie i na świecie. W 2005 roku sprzedano Rosji ponad 1,3 mln nowych pojazdów, co plasuje Rosję wśród 10 największych rynków motoryzacyjnych. Rosyjski przemysł samochodowy rozwija się bardzo dynamicznie, głównie dzięki rosnącemu zapotrzebowaniu na auta na rynku wewnętrznym oraz w niektórych innych krajach WNP. Największym producentem samochodów jest firma AvtoVAZ z siedzibą w mieście Togliatti, wytwarzająca najbardziej popularne w Rosji samochody marki Łada. Produkcja firmy AvtoVAZ to nadal ponad 60 % wszystkich samochodów osobowych wyprodukowanych na terenie Rosji, zaś jej udział w sprzedaŜy wynosi ok. 40 %. W 2005 roku firma ta wyprodukowała 721 tys. aut, niemal tyle samo co w roku poprzednim. W 2001 roku AvtoVAZ rozpoczął współpracę z koncernem General Motors, tworząc spółkę GM-AvtoVAZ, która produkowała początkowo terenowy model Chevrolet Niva a następnie równieŜ model Chevrolet Viva (na bazie Opla Astra). W 2005 roku z linii montaŜowych spółki zjechało ponad 50 tys. aut, jednak firma przynosi straty, a obaj jej główni udziałowcy nie są usatysfakcjonowane ze współpracy i zamierzają ją zrewidować. Aktualnie trwają przygotowania planu rozwoju AvtoVAZ na kolejne 14 lat. Plan przewiduje wybudowanie nowej fabryki, w której prowadzone będą prace nad opracowaniem trzech nowych płyt podłogowych, na których bazować będzie około dwunastu nowych modeli z segmentów B, C i D, małych sportowych coupe, nadwozi typu crossover, minivan i off-road. Nawiązaniem współpracy z AvtoVAZ powaŜnie zainteresowany jest Renault, który być moŜe obejmie część udziałów w firmie. Drugą pozycję wśród rosyjskich producentów zajmuje firma Iś-Avto, której zakłady znajdują się w mieście IŜewsk w Republice Udmurtskiej. Wytworza ona głównie samochody osobowe, zarówno własne modele IŜ-Oda, jak równieŜ produkowanych wcześniej przez AvtoVAZ samochodów Łada VAZ 2106. Firma współpracuje równieŜ z koreańskim koncernem KIA, czego efektem jest montaŜ w fabryce w IŜewsku modelu KIA Spectra. Kolejne miejsce pod względem wielkości produkcji zajmuje przedsiębiorstwo GAZ (Gorki Awtomobilnyj Zawod), mieszczące się w NiŜnym Nowgorodzie, którego sztandarowym wyrobem są samochody marki Wołga. Firma produkuje równieŜ samochody terenowe i terenowo-rekreacyjne (Ataman, Kombat, Tigr) oraz dostawcze (Sobol, Gazel), a takŜe samochody cięŜarowe i autobusy. W 2006 roku Gaz podpisał porozumienie z amerykańskim koncernem Daimler Chrysler, zakładające uruchomienie produkcji modelu Chrysler Sebring, z wykorzystaniem przeniesionych do Rosji linii montaŜowych.

III. Gospodarka

56

Innym, liczącym się krajowym producentem jest firma UAZ z Uljanowska, wchodząca w skład koncernu Severstal-Avto, oferująca przede wszystkim samochody terenowe (m.in. UAZ Simbir) oraz niewielkie samochody dostawcze. W najbliŜszym czasie firma planuje przeznaczyć na budowę drugiego zakładu produkcyjnego kwotę od 70 do 150 mln USD. Znaczna część produkcji firmy UAZ jest eksportowana na Bliski Wschód, do Afganistanu, Mongolii i Etiopii. Szansą na zdobycie nowych rynków eksportowych ma być przygotowywany nowy model UAZ Patriot. DuŜą popularnością w Rosji cieszą się takŜe samochody marki Moskwicz, produkowane przez przedsiębiorstwo o tej samej nazwie (wcześnie AZLK) w stolicy kraju. WaŜnym dostawcą samochodów cięŜarowych jest firma KAMAZ, której zakłady zlokalizowane są głównie na terenie Tatarstanu, ale równieŜ poza terytorium FR. KAMAZ oferuje pełną gamę samochodów cięŜarowych a takŜe małolitraŜowy, tani model KAMAZ Oka, będący nadal, dzięki swojej niskiej cenie, jednym z bardziej popularnych samochodów w Rosji. W produkcji samochodów cięŜarowych specjalizuje się równieŜ moskiewska firma ZIŁ, oferująca ponadto luksusowe limuzyny, wykorzystywane m.in. do przewozu najwaŜniejszych osób w państwie. Rosyjski sektor samochodowy przyciąga coraz więcej inwestycji. Od kilku juŜ lat na terenie Rosji produkowane bądź montowane są modele takich światowych marek jak wspomniane juŜ GM i Kia, a takŜe Ford (Focus), BMW (modele 3, 5 i 7), Renault (Dacia Logan), Citroen i Hyundai. Inwestycje rozwaŜa Nissan. W 2006 roku decyzję o uruchomieniu montaŜu wybranych modeli w mieście Kaługa podjął koncern Volkswagen, który docelowo zamierza produkować tu 115 tys. aut rocznie. Wśród aut oferowanych przez zagranicznych producentów największą popularnością cieszą się samochody japońskie, wśród których liderem jest Toyota. Jednak pierwsze miejsce zajmuje obecnie koreański koncern Hyundai, który w 2005 roku sprzedał w Rosji blisko 70 tys. nowych samochodów. Rosyjski rynek oceniany jest jako bardzo perspektywiczny, a większość zagranicznych koncernów przewiduje w najbliŜszych latach znaczny wzrost sprzedaŜy swoich modeli w tym kraju. Przemysł spoŜywczy Zakłady przemysłu spoŜywczego koncentrują się w pobliŜy duŜych rynków zbytu (Moskwa i Sankt Petersburg), a takŜe występują na obszarach hodowli i uprawy produktów rolnych. DuŜe zakłady mięsne zlokalizowane są na Północnym Kaukazie, Uralu oraz PowołŜu, przemysł cukrowniczy skupia się na obszarze uprawy buraków, czyli w Centralno-Czarnoziemnym Rejonie oraz w Krajach Stawropolskim i Krasnodarskim. Przetwórstwo rybne rozwinęło się zarówno w portach morskich (m.in. Murmańsk, Archangielsk, delta Wołgi, porty Dalekiego Wschodu), jak i śródlądowych (nad jeziorem Bajkał oraz nad rzekami syberyjskimi).


57

Liderem w sektorze produktów mlecznych jest firma Wimm-Bill-Dann, która posiada ponad 34 % udziału w rynku. Firma ta powstała w 1992 roku w oparciu o rosyjski kapitał i obecnie naleŜy do niej 25 zakładów produkcyjnych w 21 miastach Rosji i innych krajów WNP, a takŜe 26 oddziałów handlowych. Wimm-Bill-Dann jest takŜe jednym z liderów w produkcji soków owocowych (około 20 % udziału w rynku), a jednocześnie największą rosyjska firmą przemysłu spoŜywczego. W 2005 roku Wimm-Bill-Dann zwiększyła sprzedaŜ o blisko 18 % do poziomu 1,4 mld USD. Istotne znaczenie w sektorze produktów mlecznych ma równieŜ obecność inwestorów zagranicznych. Francuska firma Danone posiada fabrykę jogurtów w obwodzie moskiewskim, a swoje produkty mleczne wytwarzają w pobliŜu Moskwy równieŜ niemiecka firma Mawy (Ehrmann) oraz holenderska Campina. Sektor owocowo-warzywny zdominowany jest przez zrzeszenie ASSAGROS, skupiające 15 największych producentów i importerów. Wśród nich prym wiodą firmy Biełaja Dacza i Dimitrowskoje Sieło z Moskwy, Mir Fruktow i RTPK Rusagro z obwodu moskiewskiego oraz Nord Owoszcz i Gruppa Konfei z Sankt Petersburga, które razem kontrolują około 70 % rynku. Rosja jest jednym z największych w Europie producentów słodyczy, co uzasadnia duŜe zainteresowanie rosyjskim rynkiem największych światowych wytwórców tej branŜy. Swoje zakłady uruchomiły tu takie koncerny jak amerykański Mars, niemieckie Stollwerck Ros i Fazer, włoski Ferrero, czy brytyjski Cadbury Schweppes. Szwajcarska firma Nestle juŜ obecnie jest liderem na rynku czekolady, a Kraft Jacobs Suchard jednym z czołowych dostawców kawy. Najwięksi lokalni producenci słodyczy to przedsiębiorstwo Krasnyj Oktiabr, mające około 20 - 25 % udziału w rynku moskiewskim oraz firma Rot Front, której zakłady równieŜ mieszczą się w stolicy kraju. Bardzo dynamicznie rozwija się rynek piwa. W kraju, w którym znacznie większą tradycję ma spoŜywanie mocniejszych trunków, konsumpcja piwa przekroczyła juŜ 40 litrów na osobę rocznie i nadal szybko rośnie. Sektor ten opiera się głównie na importowanym surowcu (chmielu) oraz zagranicznych liniach technologicznych. Większość rynku kontrolują następujące podmioty: skandynawski Baltic Beverages Holding, będący właścicielem największego rosyjskiego browaru Baltika w Sankt Petersburgu (22 % udziału w rynku), międzynarodowy koncern Sun Interbrew, posiadający zakłady m.in. w Permie, Iwanowie, Kursku, Wołgogradzie, Omsku i Jekaterynburgu, duński Carlsberg oraz rosyjski Oczakowo, zajmujący dominującą pozycję na rynku moskiewskim. Największym podmiotem w sektorze wyrobów spirytusowych jest utworzony przez rosyjski rząd w maju 2000 roku holding Rosspiritprom. Grupuje on ponad 100 państwowych producentów, dostarczających około 60 % spirytusu i ⅓ napojów alkoholowych (z wyłączeniem wina i piwa). Pod kontrolą holdingu znajdują się

III. Gospodarka

58

najwaŜniejsze rosyjskie zakłady tej branŜy, w tym przedsiębiorstwo Kristal, wytwarzające takie znane wódki, jak Stolichnaya (numer 1 pod względem ilości sprzedanych butelek na świecie !) i Moskovskaya. W przemyśle tytoniowym dominują koncerny zagraniczne, przede wszystkim amerykański Philip Morris (Izhora), British American Tobacco i niemiecki Reemtsma. Pierwszy z nich kontroluje trzy zakłady w Kraju Krasnodarskim i jeden w obwodzie leningradzkim, drugi posiada fabryki w Moskwie, Saratowie i Sankt Petersburgu, a trzeci prowadzi swoją działalność poprzez spółkę Reemtsma-Volga, sprzedającą około 20 miliardów sztuk papierosów rocznie. Przemysł chemiczny Wśród najwaŜniejszych branŜ rosyjskiego przemysłu chemicznego warto wymienić przemysł tworzyw sztucznych (centralna Rosja, PowołŜe, Syberia), przemysł cementowy (Woskriesieńsk, Briańsk) oraz produkcję nawozów sztucznych. Przemysł gumowy i produkcji opon rozwinął się w takich miastach jak Togliatti, Omsk, Moskwa, Jarosław i WoroneŜ. W Togliatti znajduje się równieŜ jeden z największych na świecie zakładów produkcji amoniaku. Przemysł tworzyw sztucznych rozwija się niezwykle dynamicznie m.in. w związku z przechodzeniem w sektorze budownictwa oraz w gospodarce komunalnej od technologii rur stalowych i zastępowania ich instalacjami z materiałów syntetycznych. Ocenia się, Ŝe około 40 % istniejących instalacji wodno-kanalizacyjnych w Rosji wymaga modernizacji, co generować będzie bardzo duŜe zapotrzebowanie na rury plastikowe. Inną dziedziną stymulującą wzrost popytu na tworzywa sztuczne jest dynamicznie rozwijający się przemysł samochodowy (patrz wyŜej). Jednak najszybciej rozwijającym się rynkiem dla tworzyw sztucznych jest przemysł opakowań. W związku z rosnącymi wymaganiami rosyjskich konsumentów rośnie zapotrzebowanie na wysokiej jakości opakowania charakteryzujące się ciekawym wzornictwem, co w efekcie zwiększa wykorzystanie tworzyw sztucznych. Import opakowań jest stopniowo zastępowany przez produkcję krajowych zakładów. W 2005 nowy zakład produkcji opakowań miękkich (głównie dla przemysłu spoŜywczego) uruchomiła szwajcarska Amcor Rentsch. Wzrost produkcji następuje we wszystkich sektorach rynku tworzyw sztucznych. Przewiduje się, Ŝe do 2010 roku zuŜycie polietylenu moŜe wzrosnąć do około 1,5 mln ton rocznie, natomiast wykorzystanie polichlorku winylu w roku 2007 moŜe osiągnąć nawet 570.000 ton. Obecne zuŜycie PCW w Rosji na jednego mieszkańca jest kilkukrotnie mniejsze niŜ w krajach Europy Zachodniej. Dalszy wzrost popytu będzie generowany głównie przez budownictwo. Jednocześnie przewiduje się spadek


59

znacznego obecnie importu tego surowca w związku ze zwiększeniem zdolności produkcyjnych krajowych dostawców. Przykładowo, międzynarodowy koncern chemiczno-farmaceutyczny Solvay planuje wspólne przedsięwzięcie w zakresie produkcji PCW z grupą Nikos. Pierwszy zakład o zdolnościach produkcyjnych 200 tys. ton rocznie ma zostać uruchomiony w roku 2008. W najbliŜszych latach spodziewany jest równieŜ znaczący wzrost popytu na polipropylen, którego zuŜycie do 2010 roku moŜe się nawet podwoić i osiągnąć poziom 1,2 mln ton rocznie. Aktualnie przetwórstwem tworzyw sztucznych zajmuje się w Rosji około 2.000 firm12. Przemysł farmaceutyczny i kosmetyczny Przemysł farmaceutyczny rozwija się w ostatnich latach bardzo dynamicznie. Liderem rosyjskiego rynku jest firma Avetis, powstała z połączenia sił niemieckiego koncernu Hoechst i francuskiego Rhone-Poulenc Rorer. Inne waŜne przedsiębiorstwa w tej branŜy to duński Novo Nordisk, główny dostawca insuliny do Rosji oraz brytyjski GlaxoSmithKline. Wśród firm rosyjskich największe znaczenie mają przedsiębiorstwa Akrichin, Brynzałow i Nizpharm. Odkupieniem 25 % udziałów tej ostatniej firmy od Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju interesowała się w 2004 roku największa polska spółka farmaceutyczna Polpharma13. Lata 2004-2005 okazały się niezwykle udane dla branŜy perfumeryjnej i kosmetycznej w Rosji. Związane jest to głównie z poprawiającą się sytuacją ekonomiczną kraju, wyraźnym wzrostem dochodów ludności, szczególnie powiększaniem się grupy zamoŜnych konsumentów, a takŜe z tradycyjnym zamiłowaniem Rosjan do kosmetyków i perfum. Obecnie, wszystkie największe światowe koncerny kosmetyczne są obecne w Rosji (część z nich traktuje Rosję jako główny rynek dla swoich produktów), a krajowi producenci znacznie poprawili jakość produkcji oraz standardy zarządzania i marketingu. Poziom konkurencji na tym rynku bardzo wzrósł, a wszyscy liczący się producenci prowadzą intensywne kampanie promocyjne i marketingowe. Znacznym zmianom uległ w ostatnich latach system dystrybucji kosmetyków – miejsce targów i bazarów przejęły centra handlowe, wyspecjalizowane sklepy oraz apteki. Szczególnie dynamicznie zwiększa się popularność kupowania kosmetyków w aptekach. Najszybciej rozwijające się kategorie produktów kosmetycznych w Rosji to kosmetyki typu dwa w jednym, produkty dla niemowląt, produkty dla męŜczyzn oraz produkty typu anti-age. Mimo rosnącej konkurencji potencjał rozwojowy rosyjskiego rynku kosmetycznego jest oceniany nadal jako bardzo duŜy14.

12 http://www.tworzywa.com.pl/aktualnosci/aktualnosci.asp?ID=2196 13 „Rosyjski rynek to szansa” Rzeczpospolita 157, 7 lipca 2004 14 Katarzyna Pietrucha, Bio-Tech Consulting, www.biotechnologia.com.pl/?sectionID=37&show=473

III. Gospodarka

60

Handel zagraniczny Obroty i struktura towarowa Charakterystyczna cechą wymiany towarowej Rosji z zagranicą jest utrzymująca się od początku lat 90. wyraźna nadwyŜka eksportu nad importem. Po blisko 40 % spadku obrotów na początku lat 90. następował stopniowy wzrost wymiany z zagranicą aŜ do roku 1997. Kryzys lat 1998-99 spowodował ponowne zmniejszenie obrotów handlowych o blisko 30 %, przy czym tendencja ta była znacznie silniejsza w przypadku importu (spadek o blisko 45 %). Rosyjski handel zagraniczny po kryzysie finansowym to skokowy wzrost eksportu w roku 2000 (o prawie 40 %), powtarzany w nieco tylko wolniejszym rocznym tempie w latach 2003-2005. Choć uzyskanie w 2000 roku przychodów z eksportu na poziomie 105 mld USD wydawało się znakomitym osiągnięciem, wzrost cen na podstawowe towary eksportowe Rosji – paliwa i metale sprawił, Ŝe nieosiągalny, jak się wtedy wydało poziom 200 mld USD został z łatwością złamany i znacznie przekroczony w ciągu zaledwie 5 lat. Rys. 9. Obroty handlu zagranicznego Federacji Rosyjskiej w latach 1994-2005

0

50

100

150

200

250

300

350

400

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

mld

US

D

Import

Eksport

Źródło: Goskomstat Rosiji www.gks.ru W 2005 roku wartość rosyjskiego eksportu osiągnęła rekordowy poziom 243,6 mld USD, co oznacza wzrost o 32,9 % w porównaniu z rokiem 2004, w tym do krajów „dalszej zagranicy” 210,1 mld USD (wzrost o 37,3 %), a do państw WNP 33,5 mld USD (wzrost o 11 %). Wysoka dynamika eksportu w podstawowej części związana była z rekordowo wysokimi cenami ropy naftowej, metali kolorowych, gazu ziemnego i innych towarów eksportowanych przez Rosję.


61

Tab. 4. Dynamika cen, wolumenu oraz wartości rosyjskiego eksportu (w % w stosunku do roku ub.)

2003 2004 2005

Wartość 126,7 134,8 132,9

Ceny 114,6 122,7 126,9

Wolumen 110,5 110,7 104,7

Źródło: opracowanie na podstawie danych Ministerstwa Rozwoju Gospodarczego i Handlu oraz Komitetu ds. Statystyki Średnia cena ropy marki Urals, eksportowanej przez Rosję wyniosła w 2005 roku 50,6 USD za baryłkę, tj. o 46,9 % więcej niŜ w roku 2004. W ciągu roku na światowym rynku ropy notowano coraz nowe rekordy cenowe – w sierpniu i wrześniu 2005 roku średnia cena ropy Urals przekraczała 58 USD za baryłkę. Średnia cena eksportowanego przez Rosję gazu wzrosła w 2005 roku o 27,6 %. Wysokie wzrosty cen wystąpiły równieŜ w przypadku metali kolorowych. W całym 2005 roku średnia cena miedzi wzrosła o 28,3 %, cena niklu o 6,8 %, natomiast cena aluminium o 10,6 %. O niespełna 1 % spadły jedynie ceny wyrobów stalowych. Utrzymuje się w dalszym ciągu, a nawet pogłębia, zdecydowanie surowcowy charakter rosyjskiego eksportu. Udział surowców paliwowo-energetycznych w 2005 roku wyniósł 64,6 % (w 2004 roku 57,8 %), metali i kamieni szlachetnych 17 % (w 2004 roku 20,2 %), produktów przemysłu chemicznego 5,9 % (6,6 %), drewna oraz wyrobów celulozowo-papierniczych 3,4 % (3,9 %), a maszyn i urządzeń 5,6 % (7,8 %). W 2005 roku wartość rosyjskiego importu osiągnęła 125,3 mld USD (zwiększając się w porównaniu z rokiem poprzednim o 28,7 %), w tym na kraje „dalszej zagranicy” przypadło 103,5 mld USD (wzrost o 33,5 %) a na kraje WNP 21,8 mld USD (wzrost o 9,8 %)15. Wzrostowi importu sprzyjało rozszerzenie popytu krajowego przy jednoczesnym spadku konkurencyjności produkcji krajowej wobec dóbr importowanych. Na spadek konkurencyjności wpłynęło wspomniane juŜ umocnienie się kursu rubla, jak równieŜ wzrost cen producentów oraz kosztów produkcji. Umocnienie się kursu rubla wobec dolara w wyraŜeniu realnym wyniosło 3,9 %, wobec euro 18,8 %, a wzrost realnego efektywnego kursu rubla wyniósł 10,5 %. Podstawowym czynnikiem wzrostu importu w 2005 roku było, w odróŜnieniu od eksportu, zwiększenie wolumenu, przy stosunkowo skromnym wzroście cen.

15 125,3 mld USD to wartość importu szacowana wg metody bilansu płatniczego. Wartość importu z uwzględnieniem jedynie statystyki celnej wyniosła 98,5 mld USD. Wartość eksportu według tej statystyki wyniosła 241,4 mld USD, saldo natomiast 142,9 mld USD.

III. Gospodarka

62

Tab. 5. Dynamika cen, wolumenu oraz wartości rosyjskiego importu (w % w stosunku do roku ub.)

Źródło: opracowanie na podstawie danych Ministerstwa Rozwoju Gospodarczego i Handlu oraz Komitetu ds. Statystyki W strukturze towarowej importu udział maszyn i urządzeń wyniósł 44,0 % (w 2004 roku 41,2 %), towarów rolno-spoŜywczych 17,7 % (18,3 %), wyrobów chemicznych 16,5 % (15,8 %), metali 7,7 % (8,0 %), wyrobów tekstylnych i obuwia 4,0 % (4,6 %), a produktów mineralnych 3,1 % (4,0 %). Uwzględniając przeznaczenie importu, nadal dominującą rolę odgrywał import konsumpcyjny, choć jego udział obniŜył się z 52 % w roku 2004 do 51 % w roku następnym. Wzrosła rola importu inwestycyjnego (wzrost udziału z 23,5 do 25 %), a nieznacznie spadła importu surowcowego (z 24,5 do 24 %). Obroty handlu zagranicznego to najszybciej rozwijająca się sfera gospodarcza w Rosji, a dynamicznie rosnące dochody z eksportu stały się w ostatnich latach lokomotywą wzrostu gospodarczego. Główni partnerzy handlowi Rosji W strukturze geograficznej rosyjskiego eksportu podstawowy udział mają kraje spoza obszaru WNP, na które w 2005 roku przypadało 86,5 % eksportu i 80,8 % importu. W tej grupie dominują wyraźnie państwa rozszerzonej Unii Europejskiej (EU-25), do których trafiło 55,3 % rosyjskiego eksportu (o wartości 133,5 mld USD) i które dostarczyły 44,22 % importowanych przez Rosję towarów (43,6 mld USD). Udział państw WNP w rosyjskim eksporcie wyniósł w 2005 roku 13,5 % (w 2004 roku 16,22 %), a w imporcie 19,21 % (wobec 23,44 % w roku 2004). Znaczącym dostawcą towarów do Rosji stają się kraje azjatyckie, głównie Chiny, Japonia i Korea Południowa. Na te trzy państwa przypadło 17,34 % rosyjskiego importu.

2003 2004 2005

Wartość 124,8 128,0 128,7

Ceny 97,9 106,1 106,5

Wolumen 127,5 124,2 122,4


63

Tab. 6. NajwaŜniejsi partnerzy handlowi Rosji w eksporcie w 2005 roku

Lp. Kraj przeznaczenia Eksport (mln USD) Udział (%) Ogółem 241 352,1 100,00

1 Holandia 24 595,4 10,19

2 Niemcy 19 731,1 8,18

3 Włochy 19 057,7 7,90

4 Chiny 13 048,3 5,41

5 Ukraina 12 403,1 5,14

6 Turcja 10 859,8 4,50

7 Szwajcaria 10 476,1 4,34

8 Białoruś 10 093,6 4,18

9 Polska 8 623,4 3,57 10 Wielka Brytania 8 270,8 3,43

11 Finlandia 7 645,0 3,17

12 Kazachstan 6 526,9 2,70

Pozostałe 90 020,9 37,30

Źródło: rosyjska statystyka celna GTK FR Polska w roku 2005 była dziewiątym co do wielkości odbiorcą rosyjskich towarów z udziałem w rosyjskim eksporcie w wysokości 3,57 %. Zarówno miejsce jak i udział nie uległy większym zmianom w ostatnich trzech latach. Według rosyjskiej statystyki celnej, wartość rosyjskiego eksportu do Polski w roku 2005 przekroczyła 8,6 mld USD, wzrastając o 53,7 % w stosunku do roku 2004 (w 2004 roku wartość ta wyniosła 5,6 mld USD, w 2003 roku 4,4 mld USD). Ponad 88 % dostaw do Polski stanowiły produkty mineralne, w tym ropa naftowa oraz gaz ziemny 86,0 %. Z kolei na liście państw – czołowych dostawców towarów do Rosji, Polska zajęła w 2005 roku trzynaste miejsce. Jej udział w łącznej kwocie rosyjskiego importu wyniósł 2,79 %. Według rosyjskich słuŜb celnych import z Polski osiągnął w 2005 roku wartość 2,74 mld USD i był o prawie 18,8 % wyŜszy niŜ w roku poprzednim.

III. Gospodarka

64

Tab. 7. NajwaŜniejsi partnerzy handlowi Rosji w imporcie w 2005 roku

Lp. Kraj pochodzenia Import (mln USD) Udział (%) Ogółem 98 505,3 100,00

1 Niemcy 13 239,9 13,44

2 Ukraina 7 774,4 7,89

3 Chiny 7 249,3 7,36

4 Japonia 5 831,7 5,92

5 Białoruś 5 712,9 5,80

6 USA 4 560,0 4,63

7 Włochy 4 407,6 4,47

8 Korea Płd. 4 002,2 4,06

9 Francja 3 668,1 3,72

10 Kazachstan 3 208,0 3,26

11 Finlandia 3 085,9 3,13

12 Wielka Brytania 2 775,5 2,82

13 Polska 2 744,0 2,79 Pozostałe 30 245,8 30,70

Źródło: rosyjska statystyka celna GTK FR

Handel zagraniczny – aspekt regionalny WaŜna cechą charakterystyczną handlu zagranicznego Rosji jest bardzo nierównomierny udział w nim poszczególnych podmiotów federacji. Jedynie 60 spośród 88 regionów Rosji prowadzi regularną wymianę handlową z zagranicą, przy czym zdecydowanie największą aktywność w tym względzie przejawia Moskwa. Energetyka Rosyjski sektor energetyczny obejmuje 440 elektrowni konwencjonalnych (zasilanych węglem, gazem ziemnym lub ropą naftową) i hydroelektrowni oraz 10 elektrowni atomowych składających się łącznie z 30 reaktorów. Potencjał produkcyjny tego sektora sięga 205,6 gigawata (GW), co czyni go czwartym co do wielkości systemem energetycznym na świecie (po Stanach Zjednoczonych, Japonii i Chinach). Około 68 % potencjału wytwórczego jest zlokalizowane w elektrowniach konwencjonalnych, 21,5 % przypada na elektrownie wodne, a pozostałe 10 % na elektrownie jądrowe. System dystrybucji energii składa się z 2,7 miliona km linii przesyłowych, w tym 150 tys. km linii wysokiego napięcia.


65

Sektor ten zdominowany jest przez przedsiębiorstwo Jedinyje Energeticzeskije Systiemy Rossii (Połączone Systemy Energetyczne Rosji - RAO JES), które jest największym w Federacji Rosyjskiej producentem energii elektrycznej i cieplnej. Prawie 52,7 % udziałów w RAO JES naleŜy do państwa. Elektrownie i elektrociepłownie wchodzące w skład holdingu wytwarzają przeszło 70 % całej produkowanej w FR energii elektrycznej. Pozostałe 30 % produkują elektrownie dwóch regionalnych kompanii energetycznych nie wchodzących w skład RAO JES Rossii – spółek akcyjnych Irkuckenergo i Tatenergo – obecnie kontrolowanych przez władze regionalne obwodu irkuckiego i Tatarstanu (nieco ponad 15 %) oraz elektrownie atomowe (10-14 %). RAO JES jest teŜ największym w Rosji dystrybutorem energii elektrycznej i cieplnej oraz niemal wyłącznym właścicielem sieci magistrali przesyłowych na terenie całego kraju. Przeszło 96 % sieci (w tym wszystkie linie wysokiego napięcia i magistrale łączące systemy regionalne) są własnością RAO JES16. Koncern ten jest ponadto głównym operatorem Federalnego Hurtowego Rynku Energii i Mocy (FOREM), który dysponuje nadwyŜkami energii wytworzonej w rosyjskich elektrowniach wszystkich typów (konwencjonalnych, wodnych i atomowych). RAO JES, posiadając 80 % głosów we władzach FOREM, kontroluje wszystkie dokonywane tu transakcje kupna-sprzedaŜy energii. Obecna struktura monopolu energetycznego uformowała się w okresie prywatyzacji rosyjskiego przemysłu na początku lat 90. Na mocy prezydenckich dekretów z sierpnia i listopada 1992 roku wszystkie elektrownie w Rosji, z wyjątkiem atomowych, podzielono między holding RAO JES Rossii i regionalne energetyczne spółki akcyjne – AO-Energo. W efekcie rosyjski monopol energetyczny JES Rossii składa się z 73 regionalnych systemów energetycznych w róŜnym stopniu kontrolowanych przez macierzysty holding. Do RAO JES naleŜy od 25 do 100 % akcji w poszczególnych elektrowniach i lokalnych spółkach energetycznych. RAO JES posiada takŜe kontrolne pakiety 32 wielkich elektrowni (w tym 12 elektrowni wodnych), będących samodzielnymi podmiotami rosyjskiego rynku energetycznego. W skład struktury RAO JES wchodzi ponadto Centralny Zarząd Dyspozytorski (CZD) – generalny dyspozytor energii na cały wewnętrzny rynek energetyczny FR.

16 Sieć energetyczna na terenie FR nie obejmuje całego obszaru kraju - izolowane w sensie energetycznym są peryferie północne i wschodnie: Kamczatka, Jakucja, Sachalin; ograniczony jest teŜ przepływ między Syberią a Uralem (główna linia wysokiego napięcia między tymi regionami przebiega przez Kazachstan). RAO JES jest wyłącznym dysponentem sieci przesyłowych o łącznej długości 2679,6 tys. km, obejmujących pozostałą część terytorium FR; w tym ponad 150 tys. km magistrali wysokiego napięcia. W sumie monopol kontroluje 96,3 % rosyjskich sieci energetycznych, za co pobiera opłaty abonamentowe od regionalnych AO-Energo i niezaleŜnych odbiorców. Opłaty za transport energii stanowią powaŜną część dochodów holdingu.

III. Gospodarka

66

RAO JES jest drugą (po Gazpromie) firmą w Rosji pod względem przychodów ze sprzedaŜy. W roku 2005 koncern osiągnął przychód ze sprzedaŜy na poziomie ponad 16 mld dolarów. Dochód firmy po opodatkowaniu wyniósł 1215 mln USD, a rentowność 7 %. RAO zatrudnia 622 tysiące ludzi. Rosyjska agencja ratingowa Ekspert RA przyznała RAO JES ocenę A+ (najwyŜszą jest A++) podkreślając coraz lepsze wyniki finansowe firmy, a takŜe niskie zadłuŜenie. Prezesem RAO JES jest Anatolij Czubajs – były wicepremier, minister skarbu, finansów i jeden z autorów sukcesu wyborczego Borysa Jelcyna w roku 1996. Przewodniczącym rady nadzorczej jest Aleksander Wołoszyn – były szef administracji prezydenckiej. W latach 90. potencjał wytwórczy sektora energetycznego został zmniejszony o około 5 % w związku z zamknięciem kilku przestarzałych elektrowni atomowych. Towarzyszył temu równieŜ spadek produkcji energii elektrycznej do poziomu niespełna 790 mld kilowatogodzin w 1998 roku. Od tego czasu obserwuje się dynamiczny wzrost produkcji energii. Obecny potencjał energetyczny Rosji pod względem ilościowym w pełni zaspokaja krajowe potrzeby, a nawet pozwala na znaczny eksport nadwyŜek energii. Istotnym problemem jest jednak wysoki stopień zuŜycia infrastruktury produkcyjnej i przesyłowej oraz brak odpowiednich środków na konserwacje i remonty. Według ocen specjalistów przy obecnym poziomie nakładów, w najbliŜszych latach blisko jedna trzecia mocy wytwórczych powinna zostać wyłączona z uŜytkowania, co moŜe zaowocować powaŜnym kryzysem i przerwami w dostawach energii. Istotnym problemem jest takŜe niska rentowność sektora, związana z regulowanym systemem ustalania taryf za energię elektryczną. Dostrzegając konieczność restrukturyzacji systemu energetycznego, w marcu 2003 roku Prezydent Putin podpisał pakiet ustaw przewidujących liberalizację cen energii elektrycznej począwszy od 1 lipca 2005 roku oraz rozpoczęcie likwidacji monopolu RAO JES w 2006 roku. Istniejące w ramach RAO JES przedsiębiorstwa produkcyjne i dystrybucyjne mają zostać sprywatyzowane, natomiast sieć przesyłowa wysokiego napięcia pozostanie pod kontrolą państwa. Reforma sektora ma umoŜliwi ć przyciągnięcie tak potrzebnych inwestycji, równieŜ zagranicznych. Wysoki stopień zuŜycia urządzeń wytwórczych dotyczy szczególnie energetyki atomowej. AŜ 17 spośród działających 30 reaktorów (wszystkie znajdują się w europejskiej części kraju) funkcjonuje od ponad 20 lat i niebawem wymagać będzie zamknięcia bądź generalnej modernizacji. Większość z nich to urządzenia tego samego typu co reaktory elektrowni w Czernobylu. Pomimo to, rosyjski rząd planuje zwiększanie udziału energetyki atomowej w ogólnej produkcji energii w najbliŜszych latach poprzez modernizację i wydłuŜenie czasu działania istniejących reaktorów (instalacja nowoczesnych systemów zabezpieczających) oraz budowę nowych. Do 2010 roku Federalna Agencja Energetyki Atomowej (dawny Minatom) zamierza sfinansować kwotą około 1,5 mld USD dokończenie rozpoczętej jeszcze w latach 80. budowy


67

5 reaktorów. Agencja przewiduje, Ŝe do 2020 roku rosyjskie elektrownie atomowe będą dostarczać 300 mld kWh energii rocznie, czyli dokładnie dwa razy więcej niŜ obecnie. Planowane jest równieŜ zwiększenie wykorzystania energii wodnej. Dotyczy to przede wszystkim rosyjskiego Dalekiego Wschodu oraz niektórych regionów Syberii, gdzie podaŜ energii jest często niewystarczająca. RAO JES podało w czerwcu 2003 roku, Ŝe zamierza przeznaczyć na rozwój tego sektora energetyki kwotę 14 mld USD. Najnowsza elektrownia wodna o nazwie Bureja, zlokalizowana na rzece Amur, została uruchomiona w lipcu 2003 roku. Priorytetowe traktowanie energetyki atomowej oraz hydroenergetyki związane jest z chęcią ograniczenia wykorzystania tradycyjnych paliw, takich jak ropa naftowa czy gaz ziemny, i zwiększenia tym samym moŜliwości eksportu tych surowców. Telekomunikacja Telefonia stacjonarna Telekomunikacja jest jednym z najdynamiczniej rozwijających się i najbardziej perspektywicznych sektorów rosyjskiej gospodarki. Niemniej jednak rozwój ten następuje bardzo nierównomiernie. O ile w większych miastach dostęp do usług telekomunikacyjnych jest juŜ najczęściej na dobrym poziomie, o tyle na znacznych obszarach oddalonych regionów wiejskich nawet dostęp do telefonu jest nadal bardzo trudny lub czasem nie ma go wcale. Na 100 mieszkańców Rosji przypada obecnie niespełna 30 linii telefonicznych, a lista oczekujących na podłączenie telefonu liczy około 2,3 miliona osób. Restrukturyzacja sektora rozpoczęła się w 1992 roku od częściowej prywatyzacji wszystkich 89 regionalnych operatorów telekomunikacyjnych, przy zachowaniu przez państwo 51 % udziałów. W 1994 roku na tej bazie utworzone zostało państwowe przedsiębiorstwo Svyazinvest, kontrolujące operatorów regionalnych. Obecnie Otwarta Spółka Akcyjna Svyazinvest jest jednym z największych holdingów telekomunikacyjnych na świecie. W skład Svyazinvestu wchodzi m.in. siedmiu duŜych operatorów regionalnych, a takŜe OAO Giprosvyaz oraz OAO Rostelecom, czyli krajowy i międzynarodowy operator telekomunikacyjny. Spółki zaleŜne holdingu obsługują sieci telefonów publicznych, które w styczniu 2005 roku obejmowały 32,9 mln linii telefonicznych. Spółki zaleŜne mają licencje na dostawę lokalnych, krajowych, długodystansowych i międzynarodowych usług telefonicznych, przesyłu danych itp. Ponadto, oferują dostęp do sieci bezprzewodowych oraz usługi telefonii komórkowej. Konsolidacja operatorów regionalnych miała na celu wzmocnienie ich pozycji i umoŜliwienie wypracowania spójnej polityki

III. Gospodarka

68

inwestycyjnej. Głównym problemem operatorów pozostają regulowane przez państwo opłaty na podstawowe usługi telekomunikacyjne (połączenia lokalne), które nie pozwalają na pełne pokrycie kosztów. W efekcie firmy te zmuszone są do utrzymywania wysokich stawek na połączenia długodystansowe. Między innymi dzięki temu bardzo dynamicznie rozwija się w Rosji rynek „alternatywnych” operatorów telefonii stacjonarnej. Tworzą go głównie spółki załoŜone przez rosyjskie podmioty wspólnie z wiodącymi zagranicznymi przedsiębiorstwami telekomunikacyjnymi. Adresują one swoje usługi przede wszystkim do klientów korporacyjnych oraz zamoŜniejszych klientów indywidualnych, oferując wysoko dochodowe usługi, takie jak transmisja danych, telefonia bezprzewodowa, dostęp do Internetu oraz połączenia międzynarodowe i krajowe długodystansowe. PoniewaŜ opłaty za usługi tych firm są ustalane w dolarach, przeszły one znacznie łagodniej kryzys lat 1998-99 niŜ tradycyjni teleoperatorzy. Rynek alternatywnych operatorów stacjonarnych rozwija się niemal wyłącznie w największych aglomeracjach przede wszystkim w Moskwie oraz Sankt Petersburgu i NiŜnym Nowgorodzie. Ocenia się, iŜ w Moskwie aŜ 80 % klientów korporacyjnych korzysta z ich usług oraz Ŝe obsługują oni ponad 20 % połączeń długodystansowych. Liderzy rynku to firmy Sovintel (naleŜąca do Golden Telecom), Comstar, MTU-Inform i Telmos. W Rosji istnieje jeszcze około 47 tys. miejscowości, głównie na terenach północnych części europejskiej, na Syberii i Dalekim Wschodzie, które nie mają łączności telefonicznej ze światem. Oznacza to, Ŝe grupie małych miejscowości wiejskich aŜ 55,7 % nie posiada ani jednego podłączenia telefonicznego. W Ustawie „O łączności”, obowiązującej od początku 2004 roku, przewidziano jak najszybszą instalację w kaŜdym zamieszkałym punkcie FR minimum jednego automatu telefonicznego (radiowego lub przewodowego) z zapewnieniem bezpłatnego dostępu do słuŜb natychmiastowej pomocy. Ustawa zobowiązuje równieŜ do tworzenia punktów powszechnego dostępu do Internetu. W realizacji tego zadania ma pomóc utworzenie funduszu kompensacyjnego, który gromadzić będzie dwuprocentowe potrącenia od dochodów firm-operatorów. Zgromadzone w ten sposób środki będą zasilać przedsiębiorstwa zajmujące się nierentownymi, lecz ze społecznego punktu widzenia waŜnymi projektami z dziedziny tzw. „powszechnych usług łączności”. Przy obecnych poziomach dochodów rosyjskich firm telekomunikacyjnych roczne wpływy do funduszu kompensacyjnego wyniosą około 200 milionów dolarów17.

17 Nowosti” z 30.04.2005, Marina Pustilnik, Moskwa


69

Telefonia komórkowa Niezwykle gwałtowny wzrost przeŜywa w ostatnim okresie rynek telefonii komórkowej. Dominującą pozycję mają trzej operatorzy o zasięgu federalnym: Mobilnyje Telesystiemy (MTS), Vimpelcom oraz Megafon, kontrolujący łącznie około 86 % rynku. Liderem jest firma MTS, której głównymi właścicielami są rosyjska grupa finansowo-przemysłowa AFK Sistema (51 %) oraz niemiecka firma T-Mobile (naleŜąca do Deutsche Telecom, 25 % akcji). Firma posiada około 34,4 % udziału w rynku (wg stanu na koniec maja 2006 roku), jej usługi są dostępne w 87 regionach Rosji, a takŜe na Białorusi, na Ukrainie, w Turkmenistanie i Uzbekistanie. W sierpniu 2006 roku z usług firmy MTS oraz jej spółek zaleŜnych korzystało 66,66 miliona abonentów, z tego na terenie Rosji około 48 milionów. MTS jest równieŜ liderem na wiodącym rynku moskiewskim (około 25 mln abonentów), z udziałem 42,7 %. Na drugim miejscu znajduje się firma VimpelCom, z naleŜącą do niej marką Bee Line. W czerwcu 2006 roku posiadała ona ponad 50 milionów abonentów, z czego około 47 milionów na terytorium Rosji, a pozostała część w Kazachstanie, na Ukrainie, w Uzbekistanie i innych krajach WNP. Dawało jej to 33,6 % udział w całym rynku rosyjskim oraz pozycję wicelidera na rynku moskiewskim (39,6 %). NajwaŜniejszymi udziałowcami VimpelCom są norweska firma Telenor oraz rosyjska grupa finansowa Alfa (po około 25 % akcji). Firma odnotowuje w ostatnim czasie najwyŜsze przyrosty w zakresie pozyskiwania nowych klientów. Kolejna firma, MegaFon, powstała z połączenia kilku regionalnych operatorów sieci komórkowych i ma około 18,4 % udziału w rynku, a z jej usług w lipcu 2006 roku korzystało prawie 26,8 miliona abonentów. Jednocześnie firma ta jest liderem na obszarze Sankt Petersburga, gdzie z jej usług korzysta około 37 % z ponad 8 mln abonentów. Właścicielami MegaFon są rosyjskie firmy Telecominvest (31,3 % akcji) i CT-Mobile (25,1 %) oraz zagraniczni udziałowcy, firmy Sonera Holding B.V. (26 %), Telia International AB (8,1 %) i IPOC International Growth Fund Limited (8 %). Łączna liczba uŜytkowników telefonów komórkowych w Rosji na koniec maja 2006 roku wynosiła blisko 137,5 mln abonentów. Oznacza to ponad 95 % pokrycie, czyli Ŝe juŜ niebawem na jednego mieszkańca Rosji przypadać będzie średnio jeden telefon komórkowy (jedna karta SIM). Nie oznacza to wcale konieczności zahamowania dalszego wzrostu liczby abonentów, gdyŜ np. w Moskwie wskaźnik pokrycia wynosi 145 % a w Sankt Petersburgu 125 %. Obecnie główni rosyjscy operatorzy przymierzają się do uruchomienia usług trzeciej generacji.

III. Gospodarka

70

WaŜną zmianą dla uŜytkowników telefonów komórkowych w Rosji w 2006 roku było zniesienie od 1 lipca pobierania przez operatorów opłat za lokalne rozmowy przychodzące. Stało się tak w związku z podpisaną przez Prezydenta FR ustawą zmieniającą prawo telekomunikacyjne18. Operatorzy telefonii komórkowej mogą jednak nadal pobierać opłaty za rozmowy przychodzące w przypadku połączeń z jednego regionu Rosji do drugiego lub połączeń zagranicznych. Internet Bardzo szybko rozwija się równieŜ rynek usług internetowych. W grudniu 2005 roku liczba uŜytkowników sieci Internet w Rosji szacowana była na 23,7 mln osób, co oznacza wskaźnik penetracji rynku na poziomie 16,5 %. Prawie 70 % udziału w rynku mają kontrolowani przez Svyazinvest operatorzy regionalni, którzy swoją przewagę zawdzięczają dostępowi do duŜej grupy klientów, korzystających dotychczas z ich usług telefonicznych. Pozostałe firmy starają się konkurować głównie oferując szybszy dostęp do sieci. NajwaŜniejsi „alternatywni” dostawcy Internetu to firmy RTKomm.RU (10 % udziału w rynku), Golden Telecom (blisko 9 %), MTU-Intel (niespełna 7 %) oraz Transtelecom (około 5,5 %). Rozwój dostępu do Internetu oraz popularyzacja e-biznesu stanowi jedno z prioryte-towych działań rosyjskiego rządu, który zgodnie z przyjętym w połowie 2001 roku programem, planuje przeznaczyć na ten cel 2,6 mld USD do 2010 roku. Główny nacisk połoŜony będzie na maksymalne wykorzystywanie moŜliwości jakie stwarza Internet przez poszczególne ministerstwa i agendy rządowe (łącznie ze sferą zakupów rządowych), a takŜe na rozwój edukacji poprzez sieć, co ma szczególne znaczenie w przypadku oddalonych regionów Rosji. Transport System transportowy podlega Ministerstwu Transportu Rosji i obejmuje transport samochodowy, transport morski, Ŝeglugę śródlądową, transport lotniczy, transport kolejowy i pasaŜerską komunikację miejską. Poza nadzorem Ministerstwa Transportu pozostaje jedynie transport rurociągowy.

18 www.idg.pl, www.pcworld.pl


71

Rys. 10. Struktura gałęziowa przewozów ładunków i pasaŜerów (w %)*

43,82

3,5 2,38 0,01

21,91

92,13

34,09

1,83 0,20,10

20

40

60

80

100

przewozy towarowe przewozy pasaŜerskie

kolejowy drogowy śródlądowy morski lotniczy* wg pracy przewozowej w 2005 r. bez uwzględnienia przewozów transportem rurociągowym Źródło: dane Ministerstwa Transportu Rosji Transport kolejowy Transport kolejowy, który wykonuje ponad 92 % ogółu przewozów towarowych i prawie 44 % wszystkich przewozów pasaŜerskich, jest podstawą systemu transportowego Rosji oraz waŜnym czynnikiem rozwoju rosyjskiej gospodarki. Koleją transportuje się około 90 % przewoŜonego węgla, 98 % rudy, 94 % metali Ŝelaznych, 81 % nawozów, 76 % drewna i wyrobów z drewna. W eksploatacji znajduje się około 27 tys. wagonów pasaŜerskich, ponad 15 tys. zespołów trakcyjnych (stosowanych w pasaŜerskich przewozach aglomeracyjnych) i 560 tys. wagonów towarowych. Pod względem ogólnej długości sieci (85,4 tys. km) Rosja ustępuje tylko Stanom Zjednoczonym, a pod względem długości linii zelektryfikowanych (43 tys. km) jest światowym liderem. Do końca 2010 roku przewiduje się elektryfikację kolejnych 6 tys. km. Długość linii dwu i wielotorowych wynosi 36,3 tys. km, a około 62 tys. km (72 % sieci) wyposaŜonych jest w system blokady samoczynnej. Bardzo rozległa powierzchnia kraju oraz warunki klimatyczne sprawiają, Ŝe gęstość linii kolejowych jest mała (0,5 km/100 km2), tj. poniŜej średniej światowej. Koleje rosyjskie (podobnie, jak koleje pozostałych krajów byłego ZSRR) mają szeroki rozstaw torów – 1520 mm. Charakterystyczną cechą jest teŜ gwiaździsty kształt sieci, której ośrodkami centralnymi jest Moskwa i Sankt Petersburg. Powoduje to znaczne dysproporcje w rozmieszczeniu linii kolejowych na obszarze kraju.

III. Gospodarka

72

Rosyjskie Koleje Państwowe (RśD) w 2005 roku przewiozły 1273 mln ton towarów, o 4,26 % więcej niŜ w 2004 roku. W przeliczeniu na wykonaną pracę przewóz towarów osiągnął poziom 1858 mld tonokilometrów (wzrost o 3,1 % w stosunku do roku poprzedniego). Jednocześnie koleje przewiozły w 2005 roku 1320 mln pasaŜerów, o około 15 mln mniej niŜ w 2004 roku. Głównym problemem z jakim zmagają się rosyjskie koleje jest niedostosowanie taryf przewozowych do rzeczywistych kosztów przewozu. Taryfy na przewozy kolejowe są ustalane w trybie administracyjnym i choć są stopniowo podnoszone (w 2005 roku o 10,3 %) to tempo tych podwyŜek nie zadowala władz kolei. Trudności kolei wynikają równieŜ z faktu, Ŝe w ostatnich latach w sposób preferencyjny traktowany jest eksport towarów przez rosyjskie porty morskie. Kierownictwo RśD od dłuŜszego czasu domaga się reformy polityki taryfowej w transporcie, argumentując, iŜ ujednolicenie taryf spowoduje powrót potoków towarowych do korzystania z tradycyjnych tras transportowych. Będzie to korzystne nie tylko dla portów bałtyckich, zyska na tym takŜe ruch drogowy między Europą Zachodnią a Rosją i innymi krajami WNP. Nowi operatorzy prywatni mają swobodę w kształtowaniu cen przewozów, natomiast RśD obowiązują ceny ustalone przez federalną komisję ds. regulacji taryf. Dlatego RśD dąŜy do przejęcia odpowiedzialności za kształtowanie taryf. Koleje państwowe w Rosji znajdują się w długotrwałym procesie reformy. W latach 2007-2013 przewidziany jest trzeci etap przekształceń rosyjskich kolei zakładający m.in. kontynuację pozyskiwania środków finansowych na rozwój kolei poprzez sprzedaŜ części udziałów w spółkach zaleŜnych od RśD inwestorom prywatnym. Do priorytetowych zadań naleŜeć będzie m.in. zwiększenie bezpieczeństwa i efektywności w ruchu pasaŜerskim i towarowym, zmniejszenie kosztów i modyfikacja polityki taryfowej, techniczna odnowa systemów trakcji, dalszy rozwój i modernizacja sieci, kontynuacja restrukturyzacji przedsiębiorstwa oraz promocja transportu kolejowego. Transport drogowy Rosja posiada sieć dróg o łącznej długości blisko 905 tys. km, z tego 593 tys. km to drogi publiczne (w tym 541 tys. km o nawierzchni utwardzonej). Jednak stan i poziom techniczny istniejącej sieci nie odpowiada potrzebom rosyjskiej gospodarki i jej społeczeństwa. Wskaźnik gęstości sieci drogowej w Rosji (niecałe 32 km dróg publicznych z utwardzoną nawierzchnią na 1000 km2 powierzchni) jest bardzo niski nie tylko w porównaniu do rozwiniętych krajów Europy Zachodniej, ale takŜe najniŜszy wśród wszystkich krajów WNP. Około 80 % całej sieci stanowią drogi najniŜszej kategorii. Jedynie na ⅓ dróg dopuszczony jest ruch samochodów cięŜarowych o masie powyŜej 6 ton. Mimo, Ŝe rozwój i modernizacja dróg kołowych wymagają olbrzymich nakładów inwestycyjnych, w ostatnich latach nastąpiło zmniejszenie wielkości środków finansowych przeznaczonych na remonty i budowę


73

dróg. Obecnie trwają prace nad przygotowaniem narodowego programu modernizacji i rozwoju sieci dróg Rosji do 2025 roku zatytułowanego „Drogi Rosji XXI wieku”. Realizacja załoŜeń programu jest jednym z priorytetowych zadań rządu rosyjskiego. W 2005 roku transportem samochodowym przewieziono 612 mln ton ładunków, jednak w przeliczeniu na wykonaną pracę przewozową znaczenie tego rodzaju transportu jest stosunkowo niewielkie i wynosi 37 mld tonokilometrów, czyli niespełna 2 % całego obrotu towarowego w Rosji. Większe znaczenie transport samochodowy (autobusowy) utrzymuje w zakresie przewozu pasaŜerów – w 2005 roku korzystało z niego ponad 15,6 mld osób. Transport lotniczy Z uwagi na niezwykle rozległe terytorium kraju transport lotniczy ma waŜne znaczenie dla gospodarki Rosji i jej mieszkańców. Sektor lotnictwa cywilnego Rosji obejmuje 800 tys. km tras lotniczych, 210 przewoźników, 393 porty lotnicze (w tym 70 międzynaro-dowych oraz 62 o znaczeniu federalnym), 13 zakładów lotniczych, 120 ośrodków organizacji ruchu lotniczego, 15 szkół (w tym 3 wyŜsze i 12 średnich), 6 instytutów naukowo-badawczych. Ogółem w sektorze zatrudnionych jest 223 tys. osób19. Odnowienie floty i modernizacja portów lotniczych pozostaje głównym problemem rozwoju rosyjskiego sektora lotniczego. Największym rosyjskim przewoźnikiem pozostaje dawny monopolista, „Aeroflot - Rosyjskie Linie Lotnicze S.A.”, w którym 51,17 % udziałów naleŜy do państwa. „Aeroflot” kontroluje 11 % przewozów krajowych i 39 % przewozów zagranicznych, realizuje regularne połączenia do 63 miast w 47 krajach świata oraz do 24 miast na terenie Rosji, utrzymuje 115 swoich przedstawicielstw za granicą i na terenie Federacji Rosyjskiej. Przedsiębiorstwo zatrudnia ponad 15 tys. osób, w tym ponad 500 pilotów. W 2005 roku Aeroflot przewiózł 6,8 mln pasaŜerów. Aeroflot posiada 83 samoloty, w tym sześć typu Boeing, jeden Airbus 310, sześć dalekodystansowych IŁ 96-300, 3 towarowe DC-10-30F oraz inne. Od roku 1998 park samolotowy wzbogacił się o dwa Boeingi 777-200 a do końca 2005 roku o trzy Airbusy A321, osiem A319, i siedem A320. Nowe samoloty wykonują ponad 70 % wszystkich lotów. Samoloty produkcji rosyjskiej zostały zmodernizowane oraz dostosowane do europejskich wymogów pod względem hałasu i nawigacji (na podwyŜszenie standardu bezpieczeństwa wydano 11,2 mln USD). W celach podniesienia standardu jakości obsługi pasaŜerów Aeroflot modernizuje wnętrza pokładów swoich samolotów TU-154, które obecnie wykonują codzienne połączenie na trasie Moskwa-Warszawa-Moskwa. Linie lotnicze Aeroflot w ciągu roku przewoŜą ponad 5 milionów pasaŜerów.

19 Na podstawie danych Państwowej SłuŜby Lotnictwa Cywilnego Rosji, http://www.gsga.ru

III. Gospodarka

74

W latach 2005-2010 „Aeroflot” zamierza pozyskać do 30 średniej wielkości samolotów o zasięgu do 2300 km, mogących przewozić od 65 do 100 osób. Przewoźnik duŜo uwagi przywiązuje do rozszerzenia współpracy z innymi liniami lotniczymi. W ciągu ostatnich kilku lat „Aeroflot” podpisał umowy code-sharingowe z 17 przewoźnikami zagranicznymi, m.in.: „PLL LOT”, „Air France”, „Lufthansa”, „Austrian Airlines”, „Malev”, „CSA”. Do 2007 roku firma planuje wybudować w Moskwie własny terminal „Szeremietiewo-3”. Pozostałe waŜniejsze rosyjskie linie lotnicze to „Siberia”, „Pułkowo”, „Krasnojarskie Linie Lotnicze” („KrasAir”), „Utair”, „Domodiedowskie Linie Lotnicze” („DAL”) oraz „Uralskie Linie Lotnicze”. NaleŜy podkreślić, iŜ strategia transportowa Rosji wskazuje na szczególne znaczenie transportu powietrznego jako środka zapewniającego długodystansowe połączenia pasaŜerskie. Transport lotniczy nie ma alternatywy w rejonach pozbawionych transportu naziemnego. W odniesieniu do portów lotniczych strategia państwa zakłada konieczność precyzyjnego oddzielenia nie podlegającej prywatyzacji własności państwa i zakończenia procesu usamodzielniania się przewoźników lotniczych i operatorów lotniskowych. Sieć portów lotniczych Rosji powinna mieć w przyszłości strukturę opartą na lotniskach podstawowych (regionalnych), pełniących funkcję duŜych węzłów przesiadkowych. WaŜną rolę będą teŜ odgrywać lokalne lotniska. To pozwoli nie tylko optymalizować system linii lotniczych, ale i znacząco podnieść jakość lokalnych przewozów. W sferze doskonalenia taryfowych regulacji usług lotniskowych strategia transportowa zakłada, Ŝe po zakończeniu procesu podziału przedsiębiorstw lotniczych na porty i kompanie lotnicze, będą wyeliminowane przesłanki dyskryminacji cenowej przewoźników w przewozach na liniach wewnętrznych. Ponadto, w miarę rozwoju konkurencji, zmianie ulegać będzie system pobierania opłat lotniskowych i taryf, dostosowując się do międzynarodowych zasad. Wydatki na realizację inwestycji w transporcie lotniczym w latach 2005-2010 wyniosą ponad 492 mld rubli, w tym z budŜetu federalnego ponad 60 miliardów. W 2005 roku na rozwój naziemnej bazy lotnisk przeznaczono w budŜecie federalnym przeszło 6 mld rubli, a w 2006 roku – 11 miliardów. Potencjał wzrostu przewozów w Rosji jest wciąŜ wysoki, jednak rozwój branŜy utrudniają dwa zasadnicze problemy: • niezadowalający stan infrastruktury transportu powietrznego, • brak uregulowań w zakresie stosunków państwo - prywatny inwestor. Stan naziemnej infrastruktury lotniczej nie odpowiada dynamice rynku i w przyszłości będzie stanowić hamulec w rozwoju tego sektora. Przy stabilnym wzroście przewozów obserwuje się równie stabilny spadek liczby portów lotniczych. Główną przyczyną niezadowalającego stanu infrastruktury jest brak środków na jej


75

modernizację. Dla rosyjskiego lotnictwa cywilnego charakterystyczne jest połączenie w jeden podmiot prawny portu lotniczego i kompanii lotniczej – są to głównie państwowe przedsiębiorstwa unitarne i spółki akcyjne. Większość z nich cierpi na niedostatek inwestycji i znajduje się na granicy bankructwa. Problem niezadowalającego stanu infrastruktury wynika równieŜ z tendencji ciąŜenia sieci lotniczej w stronę centrum. Obecnie prawie połowa potoków pasaŜerskich przypada na cztery rosyjskie lotniska: moskiewskie porty Szeremietiewo, Domodiedowo, Wnukowo oraz Pułkowo w Sankt Petersburgu. Łącznie na 14 % lotnisk przypada 88 % obsługiwanych pasaŜerów, co powoduje, Ŝe pozostałe lotniska znajdują się na krawędzi bankructwa. Na Zachodzie do 60 % zysków portów lotniczych generuje działalność pozalotnicza, w Rosji wskaźnik ten wynosi 10 %. Bez podjęcia działań na rzecz odnowy infrastruktury transport lotniczy nie ma perspektyw rozwoju. Drugi kluczowy problem hamujący rozwój transportu lotniczego tkwi w nieuregulowaniu stosunków państwo – prywatny inwestor. Związane jest to z odmiennością interesów podmiotów prywatnych, dla których kluczowe znaczenie ma wynik ekonomiczny, oraz państwa dla którego istotna jest realizacja celów społecznych i zapewnienie bezpieczeństwa podróŜnym. Wyjściem z tej sytuacji moŜe być umowa inwestycyjna między państwem a komercyjnym przedsiębiorstwem na zasadach partnerstwa publiczno-prywatnego. Rozwiązanie to pozwala wykorzystać wszystkie posiadane przez obie strony zasoby dla osiągnięcia poprawy jakości zarządzania aktywami portu lotniczego i pełnej realizacji potencjału rynkowego20. Transport morski śegluga morska, mając niewielki udział w przewozach ładunków ogółem (ok. 2,4 %), odgrywa waŜną rolę w obsłudze rosyjskiego handlu zagranicznego. Porty morskie obsługują ponad 75 % tego typu transakcji. W 2005 roku drogą morską przewieziono 17 mln ton towarów. Największym rosyjskim armatorem jest „Sovkomflot”, który posiada 77 statków nowej generacji (średni wiek floty wynosi 7,7 lata), w tym 33 tankowce do przewozu ropy naftowej i produktów ropopochodnych. Zdecydowana większość przewozów tego armatora realizowana jest w transporcie międzynarodowym. Mimo, Ŝe długość linii brzegowej naleŜącej do Rosji wynosi aŜ 37,6 tys. km, ze względu na warunki klimatyczne dla potrzeb transportu morskiego wykorzystywane mogą być jedynie wybrzeŜa Morza Bałtyckiego na zachodzie, Morza Czarnego na południu, Oceanu Spokojnego na wschodzie oraz Mórz Białego i Barentsa na północy. Rosja posiada 44 morskie porty handlowe, z których 20 to porty zamarzające. NajwaŜniejsze porty to: Sankt Petersburg, Primorsk, Ust-Ługa, Wyborg, Wysock i Kaliningrad nad

20 Jurczik A.: Aeroporty Rossii: kakim im byt’, GraŜdanskaja aviacija. 2005, nr 11, s. 2-4. (Opracowanie E. Malinowska - http://gbk.net.pl/articles.php?lng=pl&pg=336)

III. Gospodarka

76

Bałtykiem, Noworosyjsk i Soczi nad Morzem Czarnym, Władywostok, Wostoczny, Nachodka, Magadan i Pietropawłowsk Kamczacki na Dalekim Wschodzie oraz Murmańsk nad Morzem Barentsa i Archangielsk nad Morzem Białym. W rosyjskich portach morskich obecnie eksploatuje się ponad 500 nabrzeŜy o ogólnej długości 80 tys. metrów. W 2005 roku przeładowano tu łącznie 407 mln ton ładunków. Całkowita zdolność przeładunkowa rosyjskich portów do 2010 roku ma zostać zwiększona do 542,2 mln ton. Największym rosyjskim portem jest Noworosyjsk (w 2005 roku przeładowano tu 113,3 mln ton), przez który eksportowana jest znaczna część rosyjskiej (i nie tylko) ropy naftowej. Jego znaczenie będzie nadal rosnąć w związku z uruchamianiem kolejnych projektów naftowych w rejonie Morza Kaspijskiego. Oprócz Noworosyjska, jeszcze dwa porty, Wostoczny i Murmańsk, są w stanie przyjmować największe na świecie statki o nośności przekraczającej 100 tys. ton. Federacja Rosyjska, dąŜąc do zmniejszenia uzaleŜnienia od portów zagranicznych, nadaje priorytet budowie nowych portów i rozbudowie istniejących. Zdolność przeładunkowa rosyjskich portów nadbałtyckich ma być podwojona, a w dłuŜszej perspektywie nawet potrojona (głównie w portach Primorsk i Ust-Ługa). Primorsk, połoŜony w Zatoce Fińskiej na północny zachód od Petersburga, jest nowym portem, specjalizującym się w obsłudze ropy naftowej i jej produktów. Projektowana zdolność przeładunkowa to 74 mln t rocznie. Niezbędne inwestycje ocenia się na 14,5 mld rubli (ok. 518 mln USD). Ich realizacja pozwoli na przeniesienie tu znacznej części eksportu ropy z zagranicznych portów bałtyckich. W porcie Ust-Ługa (połoŜonym 110 km na północny zachód od Sankt Petersburga) od 2003 roku czynny jest terminal węglowy, w którym przeładowuje się około 1 mln ton węgla rocznie. W 2006 roku został tu uruchomiony drugi terminal węglowy (o wydajności 3 mln ton), a takŜe terminal promowy kolejowo-samochodowy, który umoŜliwił poł ączenie rejonu Petersburga z Bałtijskiem, przedporciem Kaliningradu oraz z niemieckimi portami na Bałtyku. Prowadzone są prace projektowe nad kolejnymi terminalami, których docelowa zdolność przeładunkowa ma wynieść 34,5 mln t. Łączne koszty planowanych tu inwestycji są oceniane na 25,3 mld rubli (prawie 1 mld USD). Port będzie przeznaczony do przeładunku węgla, nawozów mineralnych, drobnicy, kontenerów i ładunków płynnych, a takŜe towarów łatwo psujących się. W najbliŜszych latach rozbudowane zostaną bałtyckie porty Wyborg i Wysock oraz czarnomorski port Noworosyjsk. Nowe porty powstaną w Tiemriuku nad Morzem Azowskim i w Tamanie w Cieśninie Kerczeńskiej. Do czasu ukończenia rozbudowy portu Ust-Ługa najwaŜniejszą bramą dla handlu zagranicznego Rosji na Bałtyku będzie Sankt Petersburg. Przeładunki w portach rosyjskich prawdopodobnie będą nadal koncentrować się na surowcach, nośnikach energii i innych towarach masowych, np. nawozach mineralnych. Większego znaczenia nabierze teŜ z pewnością przeładunek


77

kontenerów. Obecnie czołową rolę w tym zakresie pełnią terminale kontenerowe w Sankt Petersburgu, przeładowujące ponad 700 tys. TEU (standardowych kontenerów) rocznie, oraz terminal w porcie Wostocznyj-Nachodka na Dalekim Wschodzie, w którym przeładunek sięga 300 tys. TEU. Do rywalizacji między terminalami kontenerowymi włączy się teŜ Ust-Ługa, gdzie w 2007 roku zostanie oddany do eksploatacji terminal o zdolności przeładunkowej 820 tys. TEU rocznie (docelowo 3,3 mln TEU)21. Reformy przeprowadzane w róŜnych sektorach rosyjskiej gospodarki nie ominęły takŜe Ŝeglugi morskiej. Większość portów morskich została sprywatyzowana i przekształcona w spółki akcyjne, świadczące obecnie róŜnego rodzaju usługi transportowo-spedycyjne, przeładunkowo-składowe i inne. Utworzono teŜ 18 zarządów (administracji) portów morskich, z których część posiada filie i przedstawicielstwa. KaŜdy zarząd portu podlega bezpośrednio Ministerstwu Transportu Rosji. Transport wodny śródlądowy Rosja dysponuje największą w świecie siecią śródlądowych dróg wodnych przystosowanych do Ŝeglugi. Ich łączna długość wynosi prawie 102 tys. km. Ponadto, system Ŝeglugi śródlądowej obejmuje ok. 700 urządzeń hydrotechnicznych (śluzy, zapory, itp.) oraz 128 portów rzecznych. Sieć Ŝeglownych rzek łączy 16,5 tys. km kanałów (m.in. WołŜańsko-Bałtycki, Białomorsko-Bałtycki, Wołga-Don oraz Kanał im. Moskwy). W europejskiej części Rosji tworzą one zwarty system Ŝeglugi śródlądowej – tzw. Jednolity System Głębokowodny o długości 6,5 tys. km, który posiada dobre warunki do integracji z europejską siecią dróg wodnych oraz obsługi międzynarodowego korytarza transportowego „Północ-Południe”. Gęstość dróg wodnych w Rosji wynosi ponad 5 km/1000 km2 powierzchni, a w części europejskiej dochodzi do 10 km/1000 km2. Surowe warunki naturalne sprawiają jednak, Ŝe większość rzek, zwłaszcza płynących w północnej i północno-wschodniej części kraju, zamarza na dłuŜszy okres (od 100 do 240 dni). Największy udział w całkowitych przewozach ładunków, jak i pasaŜerów, mają rzeki Wołga i Kama. DuŜymi portami leŜącymi nad Wołgą są: NiŜny Nowgorod, Kazań, Wołgograd, Astrachań. WaŜniejsze rzeki na północy europejskiej części Rosji to: Północna Dwina i jej dopływy, Onega, Swir, Niewa. Szczególnie duŜą rolę ten rodzaj transportu odgrywa dla regionów Północy, Syberii i Dalekiego Wschodu. WaŜne znaczenie gospodarcze mają przede wszystkim Amur, Jenisiej, Lena, Ob i Irtysz.

21 Kulke-Fiedler Ch.: Russische Häfen. Hohe Dynamik. Internationale Transport Zeitschrift.-2005, nr 9-10, s. 16-17.

III. Gospodarka

78

Flota rosyjskich przewoźników Ŝeglugi śródlądowej charakteryzuje się bardzo wysokim stopniem dekapitalizacji. Brakuje barek specjalistycznych oraz statków typu „rzeka-morze”. Perspektywy rozwoju Ŝeglugi śródlądowej naleŜy upatrywać w zwiększeniu kombinowanych, kolejowo-wodnych przewozów ładunków eksportowych. W celu zapewnienia obsługi w ruchu międzynarodowych przewozów kontenerowych, w ramach realizacji podprogramu „Śródlądowy transport wodny”, przewiduje się stworzenie sieci terminali kontenerowych w St. Petersburgu, Moskwie, Jarosławiu, Kazaniu, Permie, Samarze, Wołgogradzie oraz centrum logistycznego w NiŜnim Nowgorodzie. W 2005 roku wodnym transportem śródlądowym w Rosji przewieziono 108 mln ton towarów, a w przeliczeniu na wykonaną pracę 71 mld tonokilometrów. Transport rurociągowy Transport rurociągowy jest jednym z waŜniejszym elementów rosyjskiej gospodarki. Ogólna długość systemu rurociągów Rosji wynosi 219 tys. km, w tym: gazociągów – 153,8 tys. km, ropociągów – 48,7 tys. km, ropociągów produktowych – 19,3 tys. km. Za pomocą systemu transportu rurociągowego przesyła się 100 % wydobytego gazu ziemnego, 93 % wydobytej ropy naftowej oraz 50 % produktów ropopochodnych. Oprócz tego eksploatuje się rurociągi przemysłowe o całkowitej długości ok. 300 tys. km. Ropa naftowa, gaz i produkty ropopochodne dostarczane są do odbiorców na rynku wewnętrznym oraz w 25 krajach świata. Jednolity System Zaopatrzenia Gazowego, podlegający przedsiębiorstwu „Gazprom”, posiada zdolność przepustową ponad 600 mld m3 rocznie. Istniejąca sieć rurociągów jest ciągle modernizowana i rozbudowywana. Wśród ostatnich projektów na uwagę zasługują trzy: „Bałtycki system rurociągowy” (BTS) oraz gazociągi „Bł ękitny potok” i Gazociąg Północny. Celem projektu BTS jest stworzenie nowej drogi eksportu rosyjskiej ropy naftowej, co pozwoli w duŜym stopniu zmniejszyć zaleŜność rosyjskich eksporterów od usług tranzytowych państw regionu Morza Bałtyckiego – Łotwy, Litwy, Estonii i Finlandii. Realizacja projektu odbywa się w trzech etapach. W ramach pierwszego etapu, który ukończono pod koniec grudnia 2001 roku, wybudowano odcinek ropociągu Jarosławl - Kiriszy o długości 264 km oraz terminal do przeładunku ropy naftowej w Primorsku. Drugi etap projektu BTS ukończono pod koniec 2003 roku. Gazociąg „Błękitny potok”, który oddano do uŜytku 30 grudnia 2002 roku umoŜliwia dostawy rosyjskiego gazu ziemnego z Rosji przez Morze Czarne do Turcji. Zaprojektowana zdolność przesyłowa rurociągu wynosi 16 mld m3 gazu rocznie. Ogólna długość rurociągu wynosi 1213 km i składa się z dwóch odcinków lądowych i odcinka morskiego. Po raz pierwszy w praktyce światowej prawie 400 km rurociągu zostało ułoŜone na głębokości 2150 m.


79

Wiele emocji, szczególnie w Polsce, budzi najnowszy projekt – Gazociąg Północny. Jest to wspólne rosyjsko niemieckie przedsięwzięcie, którego koszt ma wynieść około 4 mld EUR. Kontrowersje budzi fakt, iŜ znaczna część gazociągu przebiegać będzie po dnie Morza Bałtyckiego, z ominięciem krajów bałtyckich i Polski. Planowana długość tego gazociągu to 1200 km. Jego zdolność przesyłowa po ukończeniu budowy pierwszej nitki w 2010 roku osiągnie poziom 27 mld m3 rocznie, a docelowo ma wynieść 55 mld m3. Obecnie rosyjskie rurociągi transportują surowce energetyczne głównie do krajów europejskich, jednak bardzo powaŜnie rozwaŜane są moŜliwości dostarczania ropy i gazu na rynki azjatyckie, głównie do Chin. Międzynarodowe korytarze transportowe Ze względu na swoje połoŜenie geograficzne oraz poziom rozwoju systemu transportowego, Rosja mogłaby odgrywać duŜo większą niŜ dotychczas rolę w obsłudze handlu pomiędzy Europą a Azją. Dlatego jednym z kluczowych zadań współczesnej polityki transportowej Rosji staje się rozwój międzynarodowych korytarzy transportowych, które sprzyjałyby zwiększeniu przewozów tranzytowych przez ten kraj, a takŜe zapewniały sprawne i efektywne powiązania w kierunku Europa - Azja. System międzynarodowych korytarzy transportowych przebiegających przez terytorium Rosji obejmuje: • trzy z dziesięciu paneuropejskich korytarzy transportowych:

- Korytarz nr I (odgałęzienie): Helsinki-Tallin-Ryga-Sowietsk-Kaliningrad- Mamonowo-Gdańsk,

- Korytarz nr II: Berlin-Warszawa-Mińsk-Krasnoje-Moskwa-NiŜnij Nowgorod, - Korytarz nr IX: Helsinki-Busłowskaja-Sanki Petersburg-Moskwa-Suziemka-

Kijów-Lubaszewka-Kiszyniów-Bukareszt-Dimitrowgrad-Alexandroupoli i jego odgałęzienie Kijów-Mińsk-Wilno-Kowno-Niestierow-Kaliningrad,

• dwa z czterech euroazjatyckich lądowych korytarzy transportowych: - „Północ-Południe”: Europa Północna-Rosja-Morze Kaspijskie-Zatoka Perska-

Indie, - „Transsyb” i jego odgałęzienia: Europa - Rosja - Azja,

• korytarze „Primorje-1” i „Primorje-2”, które łączą północno-wschodnie regiony Chin poprzez porty Kraju Primorskiego Rosji z euroazjatyckimi korytarzami transportowymi,

• „Północna Droga Morska”: Murmańsk-Archangielsk-Kandałaksza-Dudinka.

III. Gospodarka

80

Podstawowym rodzajem transportu w wymienionych powyŜej korytarzach transportowych (za wyjątkiem ostatniego) jest kolej. Ogólna długość linii objętych systemem rosyjskich międzynarodowych korytarzy transportowych wynosi 23,1 tys. km. Są to w 95 % dwutorowe linie wyposaŜone w systemy blokady samoczynnej. Około 17 tys. km tych linii zelektryfikowano. Maksymalną dopuszczalną prędkość ustalono w granicach 100-120 km/h w ruchu pasaŜerskim i 80 km/h w ruchu towarowym. Jednym z najwaŜniejszych dla Rosji szlaków tranzytowych jest Transsyberyjska Magistrala Kolejowa – najdłuŜsza na świecie trasa kolejowa, ciągnąca się na dystansie 10 tys. km od Moskwy do Władywostoku. Magistrala ta, wybudowana na przełomie XIX i XX wieku ł ączy ze sobą główne miasta i okręgi Syberii i Dalekiego Wschodu z centralną Rosją. Magistrala biegnie przez 8 stref czasowych, przez m.in. Jekaterynburg, Omsk, Nowosybirsk, Krasnojarsk, Irkuck i Chabarowsk.

Rys. 11. Schemat Transsyberyjskiej Magistrali Kolejowej

Źródło: http://www.irkutsk-baikal.com/tourspl_transsib.htm


81

Trasa ta łączy się z Magistralą Bajkalsko-Amurską (BAM) oraz z linią transmandŜurską biegnącą do Ułan-Bator i Pekinu. Obecnie Kolej Transsyberyjska to dwutorowa, zelektryfikowana na całej długości (9288 km) magistrala, pozwalająca na prowadzenie cięŜkich składów pociągów. Rozwojowi przewozów tą magistralą sprzyjają przeprowadzane przedsięwzięcia organizacyjno-techniczne. W 1998 roku rozpoczął regularne kursy przyspieszony pociąg kontenerowy w relacji Nachodka (Daleki Wschód) - Brześć - Europa Zachodnia. Odległość 10.538 km do stacji Busłowskaja (na granicy z Finlandią) pokonuje on w 9 dni ze średnią prędkością marszrutową 1140 km na dobę. Zdolność przewozowa linii wynosi ok. 100 mln ton ładunków rocznie, w tym 200-250 tys. kontenerów TEU w tranzycie międzynarodowym w kaŜdym kierunku. Zakończenie modernizacji TMK zwiększy przepustowość linii do 1 mln TEU, a takŜe uczyni ją jedną z najnowocześniejszych linii kolejowych na świecie. Wykorzystanie potencjalnych moŜliwości magistrali pozwoliłoby Rosji juŜ w najbliŜszej przyszłości stać się waŜnym ogniwem w procesie integracji systemów transportowych Europy i Azji. Program „Modernizacja systemu transportowego Rosji” (2002-2010) W 2002 roku rozpoczęła się realizacja Federalnego Programu „Modernizacja systemu transportowego Rosji”. Ogólna wartość inwestycji zaplanowanych do 2010 roku ma wynieść ponad 4.600 mld rubli (w cenach 2001 roku), z czego ponad połowa środków pochodzić będzie ze źródeł pozabudŜetowych. Realizacja Programu będzie się odbywać w dwóch etapach. W pierwszym etapie (w latach 2002-2005) rozwój systemu transportowego koncentrował się na modernizacji istniejącego potencjału oraz usunięciu barier rozwojowych. Drugi etap (lata 2006-2010) ma zapewnić przyśpieszony rozwój systemu transportowego, a takŜe zwiększenie efektywności i jakości obsługi transportowej. Program składa się z 11 podprogramów. Dziewięć z nich dotyczy konkretnych gałęzi transportu: „Transport kolejowy”, „Transport morski”, „Lotnictwo cywilne”, „Jednolity system organizacji ruchu lotniczego”, „Transport wodny śródlądowy”, „Śródlądowe drogi wodne”, „Drogi kołowe”, „Bezpieczeństwo ruchu drogowego”, „Reforma publicznego transportu pasaŜerskiego”. Podprogramy „Międzynarodowe korytarze transportowe” oraz „Informatyzacja” mają funkcje integrujące w stosunku do pozostałych podprogramów. Najwięcej środków finansowych planuje się przeznaczyć na rozwój i modernizację dróg kołowych.

III. Gospodarka

82

Rynek pracy Rosyjski rynek pracy charakteryzuje się duŜym zróŜnicowaniem z punktu widzenia wysokości płac oraz moŜliwości znalezienia zatrudnienia (stopa bezrobocia), a jednocześnie stosunkowo małą, choć rosnącą, mobilnością siły roboczej pomiędzy regionami. Oficjalne statystyki dotyczące liczby zarejestrowanych bezrobotnych, nie odzwierciedlają rzeczywistej sytuacji, gdyŜ nie uwzględniają róŜnych form bezrobocia częściowego i ukrytego. Liczebność aktywnej zawodowo ludności wynosiła na koniec grudnia 2005 roku 73,8 mln (w 2004 roku 73,4 mln). Liczba bezrobotnych (określana według metodologii ILO) stanowi 5,6 mln (spadek o 0,4 %), a więc 7,6 %. Oficjalnie zarejestrowanych jest 1,8 mln bezrobotnych. Rys. 12. Stopa bezrobocia w Rosji w latach 1995-2005

0

2

4

6

8

10

12

14

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

stopa bezrobocialiczona metodąILO

oficjalna stopabezrobocia(zarejestrowanibezrobotni)

Źródło: Goskomstat Mała mobilność rosyjskiego rynku pracy wiąŜe się m.in. ze słabo rozwiniętym rynkiem wynajmu mieszkań oraz wysokim poziomem cen w tym zakresie w stosunku do płac, problemami mieszkaniowymi w wielu miastach, a takŜe obowiązującym nadal systemem pozwoleń na zameldowanie. Ponadto pracownicy często są związani z przedsiębiorstwem poprzez kredyt na zakupy w zakładowej stołówce lub sklepie, a takŜe poprzez zaległości w wypłatach wynagrodzeń. Rosyjskie społeczeństwo jest generalnie dobrze wykształcone, w związku z czym pozyskanie wykwalifikowanych i dobrze przygotowanych pracowników, w szczegól-ności w specjalizacjach technicznych, nie stanowi duŜego problemu. Systematycznie wzrasta równieŜ stopień przygotowania pracowników w zakresie znajomości zasad funkcjonowania i realiów gospodarki rynkowej, a takŜe znajomości języków obcych. Najlepsza sytuacja w tym zakresie jest oczywiście w duŜych aglomeracjach miejskich (Moskwa i Sankt Petersburg), duŜo gorsza w regionach peryferyjnych.


83

Płace a zamoŜność społeczeństwa Zgodnie z rezultatami badań Instytutu Planowania Społecznego i ośrodka „ROMIR-monitoring” do kategorii „ludzi biednych” w Rosji zalicza się około 60 procent dorosłego społeczeństwa. Dochody tej grupy nie przekraczają 110 dolarów miesięcznie. Wielu z tych osób nie wystarcza pieniędzy na jedzenie. Większość mieszka na wsi, spora część pracuje w sektorze państwowym, a najbiedniejszą grupę stanowią emeryci. Według danych Ministerstwa Rozwoju Gospodarczego i Handlu w czerwcu 2006 roku średnia miesięczna płaca w Rosji osiągnęła historyczne maksimum – 303 dolary (8655 rubli). Kwota ta jest duŜo wyŜsza niŜ w innych krajach WNP, a jednocześnie nadal znacznie niŜsza niŜ np. w Polsce, Czechach czy na Węgrzech. Dodatkowo, połowę wzrostu dochodów w Rosji niweluje inflacja. W Rosji dynamicznie rozwija się tzw. klasa średnia, do której zalicza się 25 procent pracujących Rosjan. Ich zarobki przewyŜszają 20 tysięcy rubli miesięcznie. Szybko powiększa się równieŜ grupa osób najbogatszych, którzy stanowią obecnie zaledwie 0,4 % pracującego społeczeństwa jednak posiadają znaczącą siłę nabywczą. Istnieją obawy, Ŝe pogłębiające się rozwarstwienie dochodów rosyjskiego społeczeństwa (statystycznie dochody najbogatszych zwiększają się dwukrotnie szybciej, niŜ wzrasta poziom Ŝycia najbiedniejszych) moŜe doprowadzić do socjalnej eksplozji. System ulg socjalnych 22 Od 1 stycznia 2005 roku zaczęła obowiązywać w Rosji ustawa o monetaryzacji ulg likwidująca liczne przywileje socjalne, takie jak np. bezpłatne przejazdy komunikacyjne oraz zniŜki na usługi komunalne, z których korzystało około 32 mln mieszkańców tego kraju. Ustawa ta miała na celu zredukowanie olbrzymiego balastu socjalnego będącego pozostałością po radzieckim systemie państwa opiekuńczego. Podstawowym powodem jej wprowadzenia była chęć długofalowego zabezpieczenia finansów publicznych przed niewypłacalnością, co mogło mieć miejsce w wypadu zmiany koniunktury światowej na rosyjskie surowce eksportowe. W zamian za zniesienie ulg osoby uprawniony otrzymały rekompensaty pienięŜne. Ustawa o monetaryzacji ulg objęła wiele kategorii obywateli m.in. emerytów, inwalidów, samotne matki, wojskowych itd., którzy podzieleni zostali na dwie grupy – osoby uprawnione do pomocy z budŜetu federalnego (około 12 mln obywateli, m.in. kombatanci i inwalidzi) oraz osoby korzystające z pomocy wypłacanej z funduszy

22 Na podstawie artykułu „Protesty społeczne w Rosji po likwidacji systemu ulg socjalnych”, Jadwiga RogoŜa, współpraca: Iwona Wiśniewska, 20 stycznia 2005 r., Komentarze, Ośrodek Studiów Wschodnich; www.osw.waw.pl.

III. Gospodarka

84

regionalnych (około 20 mln obywateli, m.in. weterani pracy, osoby represjonowane). Ulgi na dotychczasowych zasadach w pełnym wymiarze mieli otrzymywać jedynie deputowani i ich asystenci, honorowi obywatele miast, bohaterowie Związku Radzieckiego i Rosji oraz milicjanci pełniący czynna słuŜbę. W przypadku pomocy finansowanej z budŜetu federalnego w miejsce dotychczasowych ulg osoby uprawnione miały otrzymać rekompensatę w wysokości od 350 do 3000 rubli (12,5 - 107 USD) oraz pakiet socjalny w wysokości 450 rubli, prawo do ulgowych przejazdów podmiejskich, bezpłatnych lekarstw i leczenia w sanatoriach, a takŜe prawo do korzystania z usług komunalno-mieszkaniowych na dotychczasowych ulgowych zasadach. Władze regionalne nie zostały zobligowane przez ustawę do zamiany dotychczasowych ulg na ekwiwalent pienięŜny. Przeprowadzenie tej operacji zostało jedynie rekomendowane przez władze federalne jednak bez wskazania źródeł finansowania. BudŜet centralny przeznaczył na wsparcie regionów w tym zakresie kwotę 38 mld rubli, która stanowiła jedynie niewielką część środków potrzebnych do wykonania ustawy. W efekcie tylko 4 spośród 89 rosyjskich regionów wprowadziły pełną monetaryzację ulg, natomiast aŜ 17 regionów pozostało przy dotychczasowym systemie. Jednym z błędów popełnionych przy wdraŜaniu ustawy był brak sprawnego przepływu informacji i decyzji pomiędzy centrum i regionami. Ponadto wystąpiły opóźnienia w wydaniu aktów wykonawczych, zdecydowanie zawiodła akcja informująca społeczeństwo o zakresie i skutkach wprowadzenia ustawy. W rezultacie w pierwszych dniach stycznia nie było pełnej informacji kto jest uprawniony do jakich ulg oraz które instytucje (np. apteki, sanatoria) mogą realizować ulgowe usługi. Wiele osób dotychczas korzystających z przywilejów dowiedziało się o ich utracie dopiero gdy ustawa zaczęła obowiązywać. Bezpośrednie negatywne skutki ustawy dotyczyły w znakomitej części najbiedniejszych grup rosyjskiego społeczeństwa – emerytów, rencistów, weteranów. W połączeniu z nieodpowiednim przygotowaniem informacyjnym reformy zaowocowało to licznymi protestami w wielu miastach w całej Rosji. Reakcją władz było częściowe łagodzenie skutków wprowadzonej ustawy poprzez m.in. wcześniejszą i wyŜszą niŜ zapowiadano podwyŜkę emerytur oraz zwiększenie dotacji dla sieci transportowych. RozwaŜane jest równieŜ wykorzystanie na wypłaty rekompensat części środków z Funduszu Stabilizacyjnego, stanowiącego zabezpieczenie na wypadek kryzysu finansów państwa, utworzonego z nadwyŜki budŜetowej uzyskanej w ostatnich latach dobrej koniunktury gospodarczej.


85

Proces wprowadzania ustawy o monetaryzacji ulg pokazał, iŜ rosyjskie społeczeństwo jest w daleko większym stopniu wraŜliwe na niekorzystne zmiany w sferze socjalno bytowej niŜ np. na obserwowane wcześniej działania władz zwiększające centralizację państwa i zmniejszające poziom demokratyzacji w kraju. Biorąc pod uwagę fakt, iŜ rosyjska gospodarka jest nadal bardzo czuła na zmiany koniunktury gospodarczej na świecie (głównie zmiany cen surowców energetycznych i metali) wielu obserwatorów wskazuje, iŜ ewentualne pogorszenie się sytuacji gospodarczej moŜe zaowocować protestami społecznymi i w ten sposób wpływać na stabilizację polityczną. Związki zawodowe Rosyjski ruch związkowy jest zdominowany przez Federację NiezaleŜnych Związków Zawodowych Rosji, będącą spadkobierczynią państwowych struktur pracowniczych z czasów Związku Radzieckiego. Na początku lat 90. dość wyraźnie występowało zjawisko faworyzowania przez rząd członków FNZZR poprzez rozmaite regulacje legislacyjne, co w efekcie utrudniało rozwój nowych organizacji związkowych. Na terenie poszczególnych zakładów zdarzały się próby tłumienia aktywności nowych niezaleŜnych związków, podejmowane często wspólnie przez kierownictwa przedsiębiorstw i działaczy FNZZR. Przeciwstawiając się tym zjawiskom i chcąc uzyskać większy wpływ na działania legislacyjne i decyzje rządu, niektóre krajowe i regionalne niezaleŜne organizacje pracownicze utworzyły w 1995 dwie nowe centrale związkowe, Konfederację Pracy Rosji (KTR) oraz Ogólnorosyjską Konfederację Pracy (VKT). W listopadzie 2001 roku wszystkie trzy rosyjskie centrale związkowe uzyskały członkostwo w Międzynarodowej Konfederacji Związków Zawodowych. Od 1992 w Rosji funkcjonuje system partnerstwa społecznego w ramach którego na szczeblu federalnym działa Komisja Trójstronna regulująca stosunki pracy i sprawy socjalne złoŜona z przedstawicieli ogólnorosyjskich zrzeszeń związków zawodowych, pracodawców i rządu, działająca na postawie Ustawy o Rosyjskiej Komisji Trójstronnej ds. regulacji stosunków pracy i spraw socjalnych. System ten obejmuje umowę generalną pomiędzy wszystkimi partnerami społecznymi, 65 umów branŜowych, 78 trójstronnych umów regionalnych, ok. 175 tys. umów szczebla zakładowego. Ostatnia umowa generalna została podpisana w grudniu 2004 na lata 2005-2007. Podstawowym instrumentem chroniącym interesy członków związku w przedsiębiorstwie jest umowa zbiorowa, która obejmuje obecnie 85 % zakładów pracy, w których działają podstawowe organizacje związkowe.

III. Gospodarka

86

Charakterystyka rosyjskich związków zawodowych 23 Federacja NiezaleŜnych Związków Zawodowych Rosji (FNRP) powstała w 1990 roku na zjeździe Ogólnorosyjskiej Rady Centralnej Związków Zawodowych. W 1995 roku związek startuje w wyborach do Dumy Państwowej w ramach bloku wyborczego „Zwi ązki zawodowe i rzemieślnicy Rosji - sojusz pracy”. Działając na forum Dumy FNRP uzyskał poparcie dla związkowego projektu Kodeksu Pracy FR. We wrześniu 2004 roku FNPR podpisał z frakcją Dumy „Jedinaja Rossija” „Porozumienie o współpracy i współdziałaniu”. FNPR jest największą organizacją związkową w Rosji liczącą ok. 31 milionów członków, co stanowi 93 % wszystkich członków związków w kraju. Jest organizacją o strukturze federacyjnej, pełni funkcję koordynującą, nie zarządzającą. W jej skład wchodzi 48 ogólnorosyjskich związków branŜowych, 79 terytorialnych zrzeszeń związkowych oraz około 250 tys. organizacji podstawowych. NajwyŜszym organem władzy jest Zjazd, który zbiera się co 5 lat. Organami wykonawczymi są Rada Generalna i Komitet Wykonawczy. FNPR odgrywa wiodącą role w działaniach strony związkowej w Rosyjskiej Komisji Trójstronnej mając 24 spośród 30 miejsc przypadających związkom zawodowym. FNPR określa swoją rolę jako konstruktywnego oponenta władzy w przypadku jej działań wbrew interesom pracowniczym, występuje przeciwko ofensywie kapitału zagranicznego wobec praw robotników i obywateli oraz stworzeniu stref „taniej siły roboczej”, walczy o rozwój partnerstwa społecznego. Ponadto FNPR prowadzi politykę zwiększenia wpływu związków zawodowych na proces uregulowania produkcji, zwiększenia nakładów kapitałowych na tworzenie efektywnych miejsc pracy, wymagających wykwalifikowanych kadr, działa na rzecz terminowego wypłacania wynagrodzeń i zlikwidowania zaległości w tej sferze oraz zapewnienia równości szans zwłaszcza w sferze zatrudnienia kobiet i męŜczyzn. FNPR jest związkiem posiadającym własną sieć związkowych instytucji szkoleniowych i rozwinięty system edukacji związkowej, przy czym wiodącą rolę odgrywają Akademia Pracy i Stosunków Społecznych posiadająca certyfikat UNESCO oraz Uniwersytet Związkowy w St. Petersburgu. Konfederacja Pracy Rosji (KTR) została załoŜona w kwietniu 1995. Członkami załoŜycielami były następujące związki: Federacja Kontrolerów Ruchu Lotniczego, Rosyjska Unia Dokerów, Unia Brygad Lokomotyw Kolejowych, Rosyjska Unia Marynarzy, Asocjacja Załóg Lotniczych oraz ugrupowania regionalne. Konfederacja

23 Joanna Posmyk, Dział Zagraniczny KK, grudzień 2005 r., http://www.solidarnosc.org.pl/ zagranica/swiat/kraje/rosja.htm


87

słuŜy tworzeniu, działalności i jednoczeniu wolnych związków zawodowych w celu ochrony praw i interesów konstytucyjnych, zawodowych, pracy i ekonomiczno-społecznych pracowników, co ma słuŜyć tworzeniu korzystnych warunków pracy dla jej członków i podwyŜszeniu standardów Ŝycia ich rodzin. Do KTR naleŜy 1250 tys. osób, przy czym statut związku wyklucza członkostwo przedstawicieli zarządu przedsiębiorstwa. KTR intensywnie współpracuje z VKT, FNPR i innymi większymi organizacjami związkowymi Rosji. Nie ma natomiast formalnych związków z jakąkolwiek partią polityczną i nie występowała teŜ z poparciem dla partii politycznych, choć przedstawiciele KTR kandydowali w wyborach do Dumy. Związek deklaruje gotowość współpracy z tymi partiami politycznymi, które będą gotowe wesprzeć ich w obronie praw pracowniczych dotyczących kwestii ekonomicznych i socjalnych oraz pomóc związkowi w reformowaniu prawa pracy. Ogólnorosyjska Konfederacja Pracy (VKT) została załoŜona 12 sierpnia 1995 roku łącząc NiezaleŜny Związek Górników Rosji (NPG) oraz kilka ugrupowań regionalnych i branŜowych, które ukształtowały się jako „alternatywne” lub nowe związki. VKT liczy 1270 tys. członków (w tym prawie 30 % to kobiety). W skład Konfederacji wchodzą zrzeszenia branŜowe (Związek Zawodowy Pracowników Naukowych i InŜynieryjno-Technicznych, Rosyjski Związek Zawodowy Metalowców, Związek Zawodowy Pracowników SłuŜb Publicznych, NiezaleŜny Związek Górników Rosji, związek zawodowy pracowników moskiewskiego metra). Regionalne organizacje członkowskie istnieją w 80 podmiotach Federacji Rosji; NajwyŜszym organem jest Zjazd VKT, który zbiera się co 3 lata. Od lutego 2000 roku VKT tworzy wraz z KTR Radę Koordynacyjną obu organizacji. Od 1999 roku VKT bierze udział w pracach Komisji Trójstronnej ds. stosunków pracy i spraw socjalnych i wraz z FNPR i KTR uczestniczy w opracowywaniu i podpisywaniu Umowy Generalnej. VKT jest niezaleŜna od rządu i partii politycznych. W wyborach parlamentarnych VKT nie poparła Ŝadnego z kandydatów, ale wystawiła własnych i ma reprezentantów w Dumie, gdzie działają oni w międzyfrakcyjnej związkowej grupie parlamentarnej „Solidarność”. System oświaty Konstytucja Federacji Rosyjskiej gwarantuje wszystkim obywatelom prawo do zdobycia wykształcenia. Państwo ma obowiązek zapewnienia pełnego dostępu do bezpłatnej nauki przedszkolnej, nauki w szkole podstawowej oraz ogólnokształcących i zawodowych państwowych oraz municypalnych szkołach średnich. KaŜdy obywatel, który pozytywnie przejdzie procedurę kwalifikacyjną (konkursową) ma prawo do uzyskania bezpłatnego wykształcenia wyŜszego na uczelni publicznej. Nauka w szkole podstawowej jest obowiązkowa, rozpoczyna się w wieku 6 lat i zasadniczo obejmuje 9 klas. Nauka w szkole średniej trwa co najmniej przez kolejne dwa lata (w szkołach ogólnokształcących). Obecnie funkcjonujący system edukacji

III. Gospodarka

88

daje moŜliwość dość swobodnego wyboru i kształtowania profilu wykształcenia. W latach 90. zaczęły dynamicznie rozwijać się nowe typy szkół średnich, takie jak licea (specjalizujące się zazwyczaj w naukach ścisłych i przygotowujące kandydatów na uczelnie techniczne) i gimnazja (najczęściej o profilu humanistycznym, prowadzące naukę często juŜ od poziomu 5 klasy), a takŜe zawodowe szkoły wyŜsze typu college. Nauka w szkole średniej kończy się uzyskaniem świadectwa (atiestat o sriedniem połnom obszczem obrazowanii), uprawniającego do ubiegania się o miejsce na wyŜszej uczelni. Liczba studentów w Rosji sięga 3 milionów osób. W efekcie, na 10 tysięcy mieszkańców przypada ponad 200 studentów, co stanowi wyŜszy wskaźnik, niŜ w przypadku wielu krajów zachodnich. Co roku rosyjskie uczelnie przyjmują około 600 tys. nowych studentów, a ich mury opuszcza około 500 tys. absolwentów. W Rosji funkcjonuje ponad 600 państwowych uczelni wyŜszych, z których ¼ posiada status uniwersytetów. Wśród nich, około 50 to klasyczne uniwersytety, a około 30 to politechniki. Największą grupę wśród uczelni wyŜszych stanowią tzw. instytuty, oferujące wykształcenie wyŜsze w określonych specjalnościach (np. Instytut Łączności). Ponad ⅓ państwowych uczelni zlokalizowana jest w Centralnym i Północno-Zachodnim Okręgach Federalnych, z czego zdecydowana większość, bo około 70 %, w Moskwie i Sankt Petersburgu. W ostatnim czasie w Rosji powstaje coraz więcej uczelni prywatnych, jednak ich znaczenie jest nadal stosunkowo niewielkie. Mimo, Ŝe istnieje juŜ ponad 200 takich instytucji, uczęszcza do nich jedynie niewiele ponad 1 % z łącznej liczby studentów. Najwięcej, bo aŜ 40 % uczelni prywatnych znajduje się w Moskwie. Jednym z czynników ograniczających rozwój prywatnego szkolnictwa wyŜszego moŜe być fakt, iŜ nauka w takiej szkole nie daje moŜliwości odroczenia słuŜby wojskowej. Główne zadania jakie stoją przed rosyjskim systemem oświaty do 2010 roku to: • ustalenie jednolitej struktury ściśle określonych i porównywalnych stopni naukowych

(kwalifikacji); • wprowadzenie porównywalnych z ogólnoeuropejskimi systemów wielopoziomowego

szkolnictwa wyŜszego (licencjat, magister); • wprowadzenie kredytowego systemu pracochłonności dyscyplin (zamiast przyjętych

obecnie godzin wykładowych); • stworzenie odpowiadającego państwowego systemu kontroli jakości i kwalifikacji

(akredytacji) programów edukacyjnych i uczelni wyŜszych; • opracowanie na wyŜszych uczelniach systemów i mechanizmów kontroli jakości

procesu nauczania.


89

Ochrona środowiska Problemy związane z degradacją środowiska naturalnego w Rosji są bardzo złoŜone i wynikają z wieloletnich zaniedbań oraz niedostrzegania lub teŜ lekcewaŜenia kwestii ekologicznych w okresie istnienia Związku Radzieckiego. Jednym z głównych czynników, które wpłynęły destrukcyjnie na środowisko, były ogromne inwestycje przemysłowe, przede wszystkim te prowadzone do połowy lat 70. bez uwzględnienia podstawowych norm i zasad ekologicznych. Wielkie zakłady przemysłu cięŜkiego o duŜym stopniu szkodliwości dla środowiska, takie jak gigantyczne kombinaty metalurgiczne i huty, czy teŜ zakłady przemysłu chemicznego, budowano nie instalując w nich urządzeń odpylających i filtrów. W efekcie, skaŜenie powietrza w takich miastach jak Magnitogorsk, Czelabińsk, Nowokuźnieck, gdzie dominował przemysł metalurgiczny oraz Ufa, w której zlokalizowane były duŜe przedsiębiorstwa chemiczne, jest jednym z najwyŜszych na świecie. Ponadto, budowane w czasach ZSRR zakłady przemysłowe właściwie nie uwzględniały kwestii efektywności wykorzystania surowców, w związku z czym zuŜywały ogromne ilości energii, wody i innych materiałów. Na stan zanieczyszczenia wód szczególnie ujemny wpływ miał intensywnie rozwijany przemysł celulozowo-papierniczy. W pewnym okresie zagroził on nawet funkcjonowaniu jeziora Bajkał, jednak pod naciskiem międzynarodowej opinii publicznej, w porę udało się zapobiec degradacji tego unikalnego, najgłębszego na świecie naturalnego zbiornika słodkowodnego. Zanieczyszczenie wielu rzek i jezior, szczególnie w mocno zurbanizowanej europejskiej części kraju, wynikało równieŜ z faktu, iŜ wiele duŜych miast nie posiadało jakichkolwiek oczyszczalni ścieków komunalnych. Skutki tych zaniedbań widoczne są przede wszystkim w przypadku Wołgi. Kolejnym czynnikiem, który znacząco zakłócił funkcjonowanie środowiska naturalnego na wielu obszarach Rosji, były budowy ogromnych hydroelektrowni. Jednym z waŜniejszych przykładów katastrofalnych skutków tego typu inwestycji na terytorium byłego ZSRR jest jezioro Aralskie. W efekcie uruchomienia licznych elektrowni wodnych na Wołdze, zakłóceniu uległy stosunki wodne w jej dorzeczu, a takŜe o blisko 2 metry obniŜył się poziom wód Morza Kaspijskiego. Przy tworzeniu gigantycznego Zbiornika Rybińskiego na Wołdze, pod wodą znalazło się ponad 4,5 tysiąca km2 gruntów. Podobne inwestycje prowadzone na tej rzece w okolicach Samary i Saratowa spowodowały zalanie znacznych obszarów szczególnie Ŝyznych czarnoziemów. WaŜnym problemem jest postępująca degradacja gleby, w tym gruntów uprawnych, głównie w wyniku erozji naturalnej (działanie wiatru i wody), nieodpowiedniego nawoŜenia, a takŜe w następstwie zanieczyszczeń przemysłowych. Szczególnie trudna sytuacja w zakresie degradacji środowiska naturalnego, w tym zanieczyszczenia gleb, występuje na obszarach wykorzystywanych do celów militarnych. Poligony i bazy

III. Gospodarka

90

wojskowe rozmieszczone na terytorium Rosji zajmują w przybliŜeniu 12,8 mln hektarów, a jeszcze do połowy lat 80. zarządzające nimi władze wojskowe nie były zobowiązane do przestrzegania Ŝadnych przepisów z zakresu ochrony środowiska. Przykładem niemal całkowitego zniszczenia środowiska naturalnego jest wyspa Nowa Ziemia, na której przez długie lata prowadzone były próby z bronią jądrową. Z uwagi na powstałe skaŜenie radioaktywne jest to obecnie obszar praktycznie wyłączony z moŜliwości jakiegokolwiek uŜytkowania. Osobnym i bardzo istotnym problemem jest takŜe kwestia składowania zuŜytego paliwa jądrowego oraz odpadów radioaktywnych, pochodzących z elektrowni atomowych, a takŜe napędzanych tym paliwem statków morskich i podwodnych. Problemami ekologii i ochrony środowiska w Rosji zajmuje się Ministerstwo Zasobów Naturalnych, które przejęło te funkcje od zlikwidowanego w 2000 roku Państwowego Komitetu ds. Ekologii. Zapisy dotyczące obowiązku ochrony środowiska naturalnego znajdują się w rosyjskiej konstytucji, a podstawowym aktem prawnym regulującym tę sferę jest znowelizowana w styczniu 2002 roku Ustawa „O ochronie środowiska naturalnego”. Rosja jest stroną wszystkich waŜniejszych umów i porozumień międzynarodowych w tej dziedzinie, dotyczących m.in. zanieczyszczenia powietrza, zmian klimatycznych, róŜnorodności biologicznej, ochrony obszarów arktycznych, ochrony zagroŜonych gatunków, kontroli przemieszczania i usuwania niebezpiecznych odpadów, ochrony warstwy ozonowej, itd. W październiku 2004 roku Rosja ratyfikowała tzw. Protokół z Kioto, umowę międzynarodową dotyczącą zmian klimatu i ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, umoŜliwiając tym samym wejście tego porozumienia w Ŝycie24. Mimo wielu zaniedbań w dziedzinie ekologii, juŜ w czasach ZSRR podejmowano liczne próby ratowania i ochrony rzadkich gatunków fauny i flory. W Rosji funkcjonuje obecnie 78 rezerwatów przyrody oraz 22 parki narodowe, zajmujące łącznie około 204 tys. km2 (co odpowiada prawie ⅔ terytorium Polski), czyli 1,2 % powierzchni kraju. Największy z rezerwatów ma blisko 18 tys. km2 i znajduje się w delcie Leny. Inne większe obszary przyrody chronionej to rezerwat Kronocki na Kamczatce, o powierzchni prawie 10 tys. km2 z unikalną w skali światowej Doliną Gejzerów, rezerwat Ałtajski (8,6 tys. km2) oraz Peczorsko-Iłycki (7,2 tys. km2). WaŜniejsze znaczenie mają równieŜ rezerwaty Sichotealiński (3,1 tys. km2), na obszarze którego znajduje się tzw. tajga ussuryjska oraz Barguziński (2,5 tys. km2), gdzie chronione są ekosystemy tajgi syberyjskiej, a takŜe dwa rezerwaty kaukaskie (Kaukaz i Teberdy).

24 Dzięki ratyfikacji Protokołu przez Rosję spełniony został warunek ratyfikacji tego porozumienia przez państwa odpowiadające łącznie za co najmniej 55 % światowej emisji dwutlenku węgla.


91

Podstawowe załoŜenia polityki gospodarczej Rosji do 2008 roku25 W kwietniu 2005 roku Rząd FR zatwierdził Program społeczno-gospodarczego rozwoju na rok 2006 oraz na okres do 2008 roku. Utrzymywanie się bardzo sprzyjających uwarunkowań zewnętrznych spowodowało korektę wielu parametrów tego programu. Ocenia się, Ŝe przy zachowaniu ukształtowanych aktualnie tendencji w gospodarce tempo wzrostu gospodarczego osiągnęłoby 5,8 - 6,0 % rocznie. Podstawowymi czynnikami wzrostu będą w dalszym ciągu sprzyjające uwarunkowania zewnętrzne. Przyjęto, Ŝe ceny ropy naftowej marki Urals, eksportowanej przez Rosję, wyniosą 48 USD/bar. w 2005 roku (w rzeczywistości przekroczyły one 50 USD/bar.) oraz 28 - 40 USD/bar. w latach 2006-2008. ZałoŜono utrzymanie się surowcowego charakteru eksportu. Według prognoz eksport ropy naftowej ma wzrosnąć z 257,6 mln ton w 2004 roku do 268,6 mln ton w 2005 roku (w rzeczywistości obniŜył się do 252,3 mln ton) i 292 mln ton w 2008 roku, natomiast eksport gazu ziemnego ma się zwiększyć z 200,4 mld m3 w 2004 roku do 203 mld m3 w 2005 roku (przekroczył ten poziom osiągając 206,8 mld m3) i 256 mld m3 w 2008 roku. Udział maszyn i urządzeń w eksporcie powinien wzrosnąć z 7,8 % w 2004 roku do 9 % w roku 2008 (w 2005 roku wyniósł zaledwie 5,4 %). Przyjmuje się utrzymanie wysokiego tempa przyrostu dochodów realnych ludności, które zwiększać się będą w latach 2006-2008 w tempie 8,3-8,9 %. Zakłada się znaczące obniŜenie inflacji, chociaŜ w świetle tendencji jakie występują aktualnie w gospodarce te załoŜenia są mało realne. We wrześniu 2005 roku sformułowane zostały tzw. priorytetowe programy narodowe firmowane przez Prezydenta Putina. Programy te obejmują cztery dziedziny, tj. ochronę zdrowia, rolnictwo, oświatę i gospodarkę mieszkaniową. W budŜecie na 2006 rok na ich realizację przewidziano 134,5 mld rbl (ok. 4,8 mld USD), z tego na program zdrowie 62,6 mld rbl, na oświatę 30,8 mld rbl, na program mieszkaniowy 30,8 mld rbl oraz na rolnictwo 19,2 mld rbl. Programy te mają przede wszystkim charakter socjalny, gdyŜ większość środków, w szczególności w odniesieniu do oświaty i słuŜby zdrowia, ma zostać przeznaczona na podwyŜki płac i inne formy poprawy sytuacji materialnej osób zatrudnionych w tych sferach gospodarki. Realizacja programów nie otwiera znaczących moŜliwości współpracy dla polskich firm. Wyjątek stanowi program mieszkaniowy, w którym przewidziane jest zwiększone zaangaŜowanie finansowe państwa w stworzenie finansowej infrastruktury wspierania budownictwa.

25 Ministerstwo Gospodarki „Polska - Rosja, dwustronne stosunki gospodarcze”, Departament Międzynarodowej Współpracy Dwustronnej, marzec 2006, Warszawa

III. Gospodarka

92

Budownictwo mieszkaniowe naleŜy do najszybciej rozwijających się dziedzin gospodarczych w Rosji. Mimo to ciągle rosnące ceny na rynku nieruchomości, w szczególności rynku mieszkaniowym, wskazują, Ŝe popyt w sposób znaczący przewyŜsza moŜliwości podaŜowe. Według analiz rządowych „problem mieszkaniowy” dotyczy 61 % rosyjskich rodzin, a jego rozwiązanie przy obecnym tempie budownictwa mieszkaniowego w Rosji wymagałoby 38 lat. W efekcie rosyjski rząd przyjął priorytetowy program narodowy „Dostępne i komfortowe mieszkanie – obywatelom Rosji”. W programie zwraca się uwagę głównie na stronę popytową, w mniejszym stopniu na zwiększenie podaŜowy. Zgodnie z załoŜeniami tego programu do 2010 roku w Rosji będzie się budować dwa razy więcej mieszkań niŜ obecnie, a wartość kredytów hipotecznych wzrośnie w tym czasie 20-krotnie. Aby rozwiązać problemy mieszkaniowe władze federalne zamierzają tylko w 2006 roku przeznaczyć na realizację programu mieszkaniowego 63,8 mld rbl, z tego 25 mld rbl na bezpłatne mieszkania dla róŜnego rodzaju grup ludności, którym tego typu mieszkanie przysługuje (weterani, inwalidzi, przesiedleńcy z rejonów Skrajnej Północy Rosji i in.). Przewiduje się równieŜ 5 mld rbl w charakterze subsydiów wspierających kupno mieszkań dla innych uprzywilejowanych grup, tj. młodych rodzin i specjalistów pracujących w rolnictwie. Stronę popytową ma wspierać takŜe zwiększenie kapitału podstawowego Agencji Hipotecznego Kredytowania Mieszkalnictwa (AHKM) do 3,7 mld rbl oraz przeznaczenie 14 mld rbl na gwarancje państwowe dla kredytów udzielanych przez AHKM. Innym narzędziem wspierania budownictwa mieszkaniowego mają być gwarancje państwowe i subsydiowanie stawek procentowych kredytów przeznaczonych na przygotowanie infrastruktury komunalnej na nowych obszarach budownictwa. Przewidziane w programie przedsięwzięcia powinny skutkować zwiększeniem rozmiarów budownictwa mieszkaniowego z 41,2 mln m2 w 2004 roku do 80 mln m2

w 2010 roku. W tym samym okresie wartość kredytów hipotecznych powinna wzrosnąć z 20 mld rbl w 2004 roku do 415 mld rbl w 2010 roku, przy jednoczesnym spadku stawek procentowych z obecnych 13-15 % do 8 %. W efekcie liczba rodzin, które stać na kupno mieszkania wzrosnąć powinna, z obecnych 9 % do 30 % w 2010 roku. Nowy program mieszkaniowy stymuluje silnie stronę popytową, co przy braku adekwatnych działań po stronie podaŜowej moŜe skutkować w pierwszej kolejności dalszym wzrostem cen na rynku mieszkaniowym, oddalając tym samym perspektywę istotnej poprawy sytuacji w tym zakresie.


93

Sytuacja taka stwarza dodatkowe moŜliwości dla polskich firm budowlanych, oferujących potencjał wykonawczy, zwiększający realne moŜliwości realizacji programu rządowego. Jest to tym bardziej interesujące, Ŝe proponowane rozwiązania uzupełniają pakiet 27 aktów prawnych, przyjętych przez Dumę w końcu ubiegłego roku, które ukierunkowane były na uproszczenie procedur obowiązujących na rynku budowlanym oraz rynku nieruchomości. Idące za obecnymi rozwiązaniami pieniądze z budŜetu w sposób istotny zmniejszają ryzyko działalności firm budowlanych i instytucji im towarzyszących, tj. banków i KUKE, na rosyjskim rynku usług budowlanych. W warunkach szybkiego wzrostu, w gospodarce rosyjskiej narastać zaczęła nierównowaga między szybko wzrastającym popytem a nie nadąŜającą za nim podaŜą krajowych towarów i usług. Zjawisko to zilustrować moŜna od strony popytowej wzrostem dochodów realnych ludności (popyt konsumpcyjny), które zwiększyły się w latach 2001-2005 o 62,9 % oraz dynamiką wzrostu inwestycji (popyt inwestycyjny), które w tym samym okresie zwiększyły się o 53,1 %. W tym samym czasie po stronie podaŜy produkcja przemysłowa wzrosła jedynie o 28,6 %, produkcja rolna o 14,0 %, a podaŜ usług dla ludności o 29,0 %. Tendencje w tym zakresie ulegną pogłębieniu, szczególnie w okresie 2006-2008, na które to lata przewiduje się średnioroczny wzrost produkcji przemysłowej o 4,6 %, podczas gdy dochody realne ludności zwiększą się średnio o 8,9-9,1 % rocznie a inwestycje o 9,8-11,1 %. Przewiduje się równieŜ, Ŝe w latach 2004-2015 produkcja przemysłowa wzrośnie o 73 %, podczas gdy dochody realne ludności o 197-215 %, a inwestycje o 130-131 %. Efektem luki jaka tworzyła się między szybko wzrastającym popytem a nie nadąŜającą za tym podaŜą był dynamiczny wzrost importu. NaleŜy on do najdynamiczniej wzrastających kategorii ekonomicznych w Rosji. W latach 2001-2005 wskaźnik dynamiki importu ukształtował się na poziomie 347,7 (import z Polski odnotował w tym samym okresie dynamikę 394,2). W ostatnich latach dostawy z importu zaspokajają 55-75 % przyrostu popytu. Silne ssanie importowe, jakie stwarzała szybko rozwijająca się gospodarka i wytworzona luka podaŜowo-popytowa, jest dodatkowo znacznie wzmacniane realną aprecjacją rubla (w latach 2003-2005 rubel wzmocnił się w stosunku do dolara amerykańskiego o przeszło 40 %) oraz inflacją, która ma ciągle wymiar dwucyfrowy (10,9 % w 2005 roku). Oba te czynniki działają proimportowo, inflacja pogarszając konkurencyjność produkcji krajowej wobec towarów z importu, aprecjacja poprzez „tanienie” importu. Tendencje te będą się umacniały, stąd teŜ w rządowych programach rozwojowych przewiduje się dalszy dynamiczny wzrost importu. W projekcie załoŜeń do programu rozwoju gospodarczego Rosji do roku 2015 przyjęto, Ŝe import w wyraŜeniu realnym (fizyczne rozmiary) wzrastał będzie w latach 2006-2008 średniorocznie o 17,7-17,9 %, w latach 2009-2011 o 10,1-11,3 %, zaś w okresie 2011-2015 o 8,7-9,0 %. Oznacza to, Ŝe w okresie 2004-2015 wskaźnik dynamiki wzrostu importu osiągnie poziom 366-400.

III. Gospodarka

94

Istotne rezerwy we wzroście rosyjskiego importu widać dobitnie na przykładzie jego dotychczasowych rozmiarów. Rosja eksportuje obecnie dwukrotnie więcej niŜ importuje. Import Rosji według statystyki celnej jest niŜszy niŜ import Polski (w roku 2005 rosyjski import wyniósł 98,5 mld USD, a polski 101 mld USD). Uwzględniając przedstawione uwarunkowania, wydaje się uzasadnionym szacunek, Ŝe polski eksport do Rosji moŜe wzrastać w najbliŜszych latach w tempie około 20 % rocznie, co oznacza, Ŝe jego wartość moŜe osiągnąć w 2008 roku około 7 mld USD wobec obecnych około 4 mld USD na koniec 2005 roku.


95

IV. PRZEKSZTAŁCENIA STRUKTURALNE Prywatyzacja Proces prywatyzacji rosyjskiej gospodarki rozpoczął się w lipcu 1992 roku, w wyniku podpisania przez Prezydenta Borysa Jelcyna dekretu nakazującego wszystkim duŜym przedsiębiorstwom przekształcenie się w spółki akcyjne w terminie do 1 października 1992 roku. W efekcie tej inicjatywy, w ciągu pięciu lat własność prywatna została wprowadzona do ponad 14 tysięcy duŜych i średnich przedsiębiorstw, a około 40 milionów Rosjan stało się ich udziałowcami. Obecnie ponad 80 % przedsiębiorstw jest w całości lub częściowo w rękach prywatnych. Dają one pracę więcej niŜ połowie wszystkich zatrudnionych w gospodarce. Proces prywatyzacji spowodował powstanie rynku kapitałowego, przy czym większość pozostających obecnie w obrocie akcji to efekt programu masowej prywatyzacji. Rozpoczął się on w pierwszej połowie 1994 roku, kiedy to mniejszościowe udziały w 300 spośród największych rosyjskich przedsiębiorstw, w tym takich gigantów jak Gazprom, RAO JES, LUKOIL, ZIŁ czy Norilsk Nickel, zostały sprzedane w publicznej ofercie. Jednak poniewaŜ podstawowym załoŜeniem tego procesu było szybkie tempo i duŜa skala, jego efekty nie do końca były takie jak oczekiwano. W konsekwencji, prywatyzacja duŜej części przedsiębiorstw nie spowodowała przejęcia odpowiedzialności przez nowego strategicznego właściciela, a co za tym idzie nie doprowadziła do ich restrukturyzacji i wzmocnienia kapitałowego. Jednym z waŜnych aktywów, które nadal w większości pozostaje w rękach państwa jest ziemia. UwaŜa się, Ŝe proces prywatyzacji gruntów rolnych stanowi podstawowy warunek rozwoju efektywnego rolnictwa. Program prywatyzacji Zasady procesu prywatyzacji określone zostały w przyjętym w 1993 roku Państwowym Programie Prywatyzacji Przedsiębiorstw Państwowych i Komunalnych. Od czasu jego przyjęcia program ten był wielokrotnie modyfikowany i dostosowywany do zmieniających się realiów rosyjskiej gospodarki. Prowadzenie procesu prywatyzacji powierzone zostało Państwowemu Komitetowi ds. Zarządzania Własnością Państwową (GKI). W późniejszym czasie rolę tę przejęło Ministerstwo ds. Stosunków Własnościowych. Utworzony został równieŜ Federalny Fundusz Własności, zajmujący się bezpośrednio sprzedaŜą majątku państwowego. Obie te instytucje nadzorowały pracę funduszy własnościowych zorganizowanych na szczeblu municypalnym i regionalnym, odpowiedzialnych za sprzedaŜ przypisanej im części majątku państwa. W ramach reformy rządu podjętej w marcu 2004 roku zarówno

IV. Przekształcenia strukturalne

96

Ministerstwo ds. Stosunków Własnościowych, jak i Federalny Fundusz Własności zostały rozwiązane, a ich obowiązki przejęło Ministerstwo Rozwoju Gospodarczego i Handlu. Zgodnie z Państwowym Programem Prywatyzacji, kaŜde przystępujące do niego przedsiębiorstwo zobowiązane było do przygotowania planu prywatyzacji, który podlegał zatwierdzeniu przez odpowiedni fundusz własnościowy. Plan taki opierać się musiał na jednej z trzech, zatwierdzonych przez GKI, metod prywatyzacji. Metoda pierwsza zakładała przekazanie byłym i obecnym pracownikom 25 % udziałów w przedsiębiorstwie w postaci akcji uprzywilejowanych (w zakresie prawa do dywidendy), ale nie dających prawa głosu. Przewidywała ona równieŜ moŜliwość zakupu przez pracowników dodatkowych 10 % udziałów z prawem głosu, po cenie o 30 % niŜszej niŜ wynikająca z wartości księgowej przedsiębiorstwa według wyceny z lipca 1992 roku. Metoda ta, początkowo najczęściej stosowana przez duŜe przedsiębiorstwa, miała istotne mankamenty. Wprowadzenie akcji nie dających prawa do głosowania spowodowało, iŜ liczba udziałów potrzebnych do uzyskania kontroli nad przedsiębiorstwem została obniŜona z 51 do 38 %. Doprowadzało to często do niejasnej sytuacji w zakresie ilości posiadanych przez poszczególne podmioty udziałów oraz praw głosu. Łączna liczba udziałów określana była na podstawie wartości księgowej przedsiębiorstwa z 1992 roku, podzielonej przez standardową wartość nominalną, wynoszącą zazwyczaj 500 lub 1000 rubli. PoniewaŜ wartość księgowa na potrzeby prywatyzacji była określana przez same przedsiębiorstwa, powszechne było jej zaniŜanie. W połączeniu ze zjawiskiem hiperinflacji, doprowadziło to do przejęcia kontroli nad wieloma przedsiębiorstwami za cenę będącą często jedynie niewielką częścią ich faktycznej wartości. Druga metoda prywatyzacji, którą wybrało 75 % średnich i duŜych przedsiębiorstw, przewidywała moŜliwość zakupu przez byłych i obecnych pracowników 51 % udziałów w danej firmie, na zasadach zamkniętej subskrypcji, po cenie o 70 % wyŜszej od odpowiadającej wartości księgowej z lipca 1992 roku. Zgodnie z tą metodą emitowane były tylko akcje zwykłe, dające równe prawo głosu. Część przedsiębiorstw uznanych przez rząd za strategiczne, została początkowo wyłączona z procesu prywatyzacji. Dotyczyło to przede wszystkim sektora telekomunikacji, energetyki oraz wydobycia ropy naftowej i gazu. Następnie jednak niektóre z nich zostały poddane prywatyzacji, gdy na przełomie lat 1993-1994 wprowadzone zostało pojęcie tzw. złotych udziałów, dających państwu prawo weta w najwaŜniejszych kwestiach, będących przedmiotem obrad walnych zgromadzeń właścicieli. Lista firm, w których państwo nie zamierzało sprzedawać swoich udziałów, była stopniowo zawęŜana.


97

Powszechna prywatyzacja i powstanie rynku kapitałowego W ramach przyjętego Państwowego Programu Prywatyzacji, kaŜdy rosyjski obywatel uzyskał prawo do otrzymania bezpłatnego bonu własnościowego. Począwszy od października 1992 roku, wydanych zostało 146 milionów takich bonów, po jednym dla kaŜdego obywatela. W odróŜnieniu od innych krajów, w których ten sposób prywatyzacji został zastosowany, rosyjskie bony własnościowe były od początku w pełni wymienialne, co zaowocowało natychmiastowym powstaniem ich rynku wtórnego. Bony mogły być wymieniane na akcje przedsiębiorstw, zgodnie z dekretem Prezydenta Jelcyna, nakazującym wszystkim duŜym i średnim spółkom akcyjnym przeznaczenie minimum 29 % ich udziałów na tego typu transakcje. Dystrybucji powszechnych bonów własnościowych towarzyszyło powstanie specjalnych funduszy inwestycyjnych. Instytucje te rozpoczęły emitowanie własnych akcji wymienialnych na bony, a takŜe zaczęły skupowanie bonów za gotówkę. W rezultacie tych działań, 640 funduszy przejęło od obywateli około 65 milionów bonów. Jednak jedynie 4 z nich (First Voucher, Alfa Capital, Moscow Invest oraz MMM-Invest) zdołały zgromadzić ponad 1 milion bonów, a tylko 21 funduszy przekroczyło poziom 100 tys. bonów. Oprócz funduszy, na obszarze całego kraju błyskawicznie wyrosła rozbudowana sieć brokerów i pośredników, zajmujących się skupowanie bonów od ludności i odsprzedaŜą ich funduszom inwestycyjnym i innym zainteresowanym inwestorom. Program masowej prywatyzacji został zakończony w 1994 roku. Przetargi prywatyzacyjne Oprócz powszechnej prywatyzacji z wykorzystaniem bonów, rosyjski rząd sprzedawał naleŜące do siebie udziały w poszczególnych przedsiębiorstwach równieŜ poprzez organizowanie przetargów. Ich przedmiotem były zazwyczaj znaczne pakiety akcji, przewaŜnie dające kontrolę nad danym przedsiębiorstwem. W rozstrzyganiu przetargów obowiązywała prosta zasada, iŜ wygrywa najwyŜsza oferta, ustalana na podstawie aktualnej wartości proponowanych inwestycji w okresie następnych trzech lat. Począwszy od 1995 roku w ramach tej formy prywatyzacji państwo sprzedawało duŜym inwestorom swoje udziały w takich firmach, jak m.in. Surgutneftgaz, Norilsk Nickel czy LUKOIL. W latach 1996-1997 największą transakcją prywatyzacyjną była sprzedaŜ za kwotę 1,87 mld USD 25 % udziałów w przedsiębiorstwie telekomunikacyjnym Svyazinvest konsorcjum kierowanemu przez Uneximbank i finansistę Georga Sorosa. Proces prywatyzacji przebiegał bardzo dynamicznie aŜ do sierpnia 1998 roku i wybuchu kryzysu finansowego, który spowodował załamanie się rynku kapitałowego. W efekcie, wiele zaplanowanych przetargów prywatyzacyjnych zostało w tym czasie odwołanych lub przełoŜonych. Dotyczyło to m.in. próby sprzedaŜy państwowego przedsiębiorstwa naftowego Rosneft. Po zakończeniu kryzysu proces prywatyzacji został wznowiony.


98

Wśród najwaŜniejszych transakcji tego okresu wymienić naleŜy sprzedaŜ we wrześniu 2000 roku 85 % udziałów w przedsiębiorstwie naftowym ONAKO jednemu z krajowych potentatów w tej branŜy, firmie TKN, za kwotę 1,08 mld USD oraz nabycie w grudniu 2002 roku przez konsorcjum złoŜone z firm TKN i Sibneft prawie 75 % udziałów w innym przedsiębiorstwie naftowym, Slavneft, za kwotę 1,86 mld USD. Obecnie poszczególne projekty prywatyzacyjne są podejmowane w zaleŜności od aktualnej sytuacji gospodarczej, potrzeb budŜetowych oraz trendów w gospodarce światowej. W okresie wysokich cen surowców energetycznych, rosyjski rząd nie jest zmuszony do wykorzystywania prywatyzacji jako źródła finansowania budŜetu państwa. PoniewaŜ prywatyzacja największych rosyjskich zakładów została praktycznie zakończona, obecnie działania rządu skupiać się będą na sprzedaŜy udziałów w około 14 tysiącach średniej wielkości przedsiębiorstw państwowych. W rękach państwa mają pozostać jedynie podmioty o znaczeniu strategicznym. Zakończenie tego procesu planowane jest na 2008 rok. Ustawa o prywatyzacji Ustawa „O prywatyzacji własności państwowej i komunalnej w Federacji Rosyjskiej” została przyjęta w grudniu 2001 roku. Reguluje ona szczegółowo zasady sprzedaŜy majątku naleŜącego do państwa, w tym podmiotów federalnych i ośrodków komunalnych, osobom fizycznym i prawnym. Ustawa określa m.in. procedury planowania prywatyzacji, wymogi jakie powinni spełniać potencjalni nabywcy, dopuszczalne metody prywatyzacji, a takŜe specyficzne zasady prywatyzacji niektórych typów majątku. Zgodnie z nią, rząd federalny zobowiązany jest do przygotowania programu prywatyzacyjnego na kaŜdy kolejny rok (obejmującego listę przedsiębiorstw przewidzianych do prywatyzacji) oraz składania sprawozdania przed Dumą Państwową z działań prywatyzacyjnych w roku poprzednim.


99

Prywatyzacja ziemi Jednym z najwaŜniejszych wydarzeń w procesie transformacji rosyjskiej gospodarki, było wejście w Ŝycie Kodeksu Ziemskiego w październiku 2001 roku. OŜywione dyskusje i debaty polityczne nad kwestią własności ziemi toczyły się w Rosji od początku lat 90. i dopiero administracji prezydenta Putina udało się doprowadzić do zniesienia tej podstawowej przeszkody w rozwoju nowoczesnej gospodarki rynkowej. Kodeks Ziemski uznał prawo podmiotów prywatnych do nabywania i posiadania na własność ziemi o przeznaczeniu pozarolniczym, w tym przemysłowym oraz potwierdził prawo własności do działek z indywidualną zabudową mieszkalną i rekreacyjną (dacze). Wprowadził równieŜ swobodę dysponowania ziemią, w tym jej dzierŜawienia i sprzedaŜy osobom trzecim, a takŜe uprościł związane z tym procedury i zmniejszył zakres arbitralnych decyzji urzędniczych w tym zakresie. W praktyce jednak prywatna własność ziemi funkcjonowała w ograniczonym zakresie jeszcze przed uchwaleniem wspomnianego kodeksu. Dotyczyło to głównie ziemi nabywanej wraz z majątkiem prywatyzowanych przedsiębiorstw. Kodeks Ziemski wprowadził natomiast moŜliwość nabywania ziemi pod nowo budowane nieruchomości. Sam Kodeks Ziemski dotyczy tylko działek miejskich i przemysłowych, czyli jedynie około 2 % terytorium Rosji (choć o najwyŜszej wartości jednostkowej). Znacznie większych obszarów ziemi dotyczy przewidziana kodeksem Ustawa federalna „O obrocie gruntami rolnymi”, która weszła w Ŝycie w czerwcu 2002 roku. Jeszcze we wczesnym okresie transformacji ustrojowej, około 12 milionów pracowników państwowych i kolektywnych gospodarstw rolnych oraz emerytów otrzymało prawo własności do 120 milionów hektarów ziemi, w postaci tzw. udziałów ziemskich. W praktyce jednak nie istniała moŜliwość rozporządzania tymi zasobami, gdyŜ udziały ziemskie nie były przypisane do określonych gruntów. W efekcie, według róŜnych szacunków, na 20 do 30 milionach hektarów gruntów rolnych, w ostatnim dziesięcioleciu zaprzestano działalności rolniczej. Nowa ustawa, zachowując kontrolę państwa nad racjonalnym i celowym wykorzystaniem gruntów rolnych, jednoznacznie potwierdziła prawo do ich prywatnej własności i wprowadziła pełną swobodę rozporządzania nimi. Obejmuje to moŜliwość przekazywania ziemi do kapitału zakładowego tworzonych podmiotów gospodarczych, prawo do oddawania w dzierŜawę lub zarząd powierniczy, a takŜe sprzedaŜy lub prowadzenia na niej działalności rolniczej. Jedynym istotnym ograniczeniem jest brak moŜliwości sprzedaŜy gruntów rolnych cudzoziemcom. Mogą oni jednak dzierŜawić tego rodzaju ziemię na okres do 49 lat. Wprowadzenie do obrotu rynkowego zasobów ziemi, moŜe znacząco wpłynąć na zwiększenie poziomu kapitalizacji rosyjskich przedsiębiorstw. W 2002 roku wiele zakładów przemysłowych, głównie na Uralu i Syberii, gdzie ziemia jest jeszcze relatywnie tania, zaczęło wykupywać uŜytkowane przez siebie grunty, a do masowego


100

skupu ziemi rolnej przygotowuje się duŜa grupa rosyjskich holdingów rolniczych. W kraju, w którym ziemia jest występującym w bodaj największej obfitości zasobem, utworzenie i rozwój rynku obrotu ziemią, stanowić powinno jeden z waŜnych mechanizmów dynamicznego rozwoju gospodarczego. Istotne znaczenie dla rozwoju prywatnej własności gruntów rolnych ma równieŜ Ustawa „O prywatnych gospodarstwach rolnych”, która weszła w Ŝycie w czerwcu 2003 roku. Wprowadziła ona prawo prowadzenia działalności rolniczej w formie prywatnych gospodarstw rolnych, rozumianych jako przedsięwzięcie rodzinne, oparte na wspólnej własności określonych gruntów rolnych. Gospodarstwa prywatne nie mogą być tworzone w formie osób prawnych. Ustawa określa procedury tworzenia takich gospodarstw oraz sposób podziału majątku gospodarstwa w przypadku opuszczenia go przez jednego z właścicieli. WaŜnym postanowieniem ustawy, jest zapis wyłączający z moŜliwości podziału naleŜące do gospodarstwa zasoby ziemi i środki produkcji. Prawo do tworzenia prywatnych gospodarstw rolnych mają, zgodnie z Ustawą, nie tylko obywatele Federacji Rosyjskiej, ale równieŜ cudzoziemcy oraz osoby nie posiadające obywatelstwa Ŝadnego kraju.


101

V. FINANSE BudŜet państwa NajwaŜniejszą cechą charakterystyczną rosyjskiej polityki budŜetowej ostatnich sześciu lat jest utrzymujące się dodatnie saldo budŜetu państwa. Dochody skonsolidowanego budŜetu Federacji Rosyjskiej, obejmującego budŜet federalny, budŜety podmiotów federacji oraz fundusze pozabudŜetowe, osiągnęły w 2005 roku poziom 7611,6 mld rubli, co stanowiło 35,2 % PKB. Wydatki budŜetu skonsolidowanego w tym samym roku wyniosły 5941,4 mld rubli, czyli 27,5 % PKB. Efektem było dodatnie saldo w wysokości 1670,2 mld rubli (7,7 % PKB). Dochody samego budŜetu federalnego osiągnęły w 2005 roku wartość 5125,1 mld rubli, czyli 23,7 % PKB. W wyraŜeniu nominalnym oznaczało to wzrost o blisko 50 % w stosunku do roku poprzedniego (w 2004 roku dochody wyniosły 3426,3 mld rubli), natomiast w odniesieniu do PKB wzrost wyniósł 3,5 punktu procentowego. Zwiększenie dochodów wiązało się przede wszystkim ze wzrostem wpływów podatkowych, uwarunkowanych wzrostem cen paliw i surowców. W strukturze dochodów główną pozycję stanowiły wpływy podatkowe (62,2 % udziału), wśród których czołowe miejsce zajmowały wpływy z tytułu podatku VAT (28,7 % wszystkich dochodów i 46,2 % wpływów podatkowych). Wśród pozostałych dochodów największe znaczenie miały cła i opłaty celne (32,8 % wszystkich dochodów). Wydatki budŜetu federalnego wyniosły 3512,3 mld rubli (wzrost nominalny o 30,3 %) i stanowiły 16,2 % PKB (w 2004 roku 15,9 %). Na obsługę długu państwowego w 2005 roku przeznaczono kwotę 208,4 mld rubli, co stanowiło 5.9 % wszystkich wydatków budŜetowych oraz około 1 % PKB. Na obronę narodową i sferę bezpieczeństwa wydatkowano 1031,2 mld rubli (29,4 % wszystkich wydatków), a na cele socjalne oraz kulturę wydano 475,9 mld rubli (13,5 %). Transfery do budŜetów niŜszych szczebli (regionalnych) stanowiły 13,9 % wszystkich wydatków federalnych, natomiast transfery do funduszy pozabudŜetowych 21,6 %. Znaczna przewaga dochodów nad wydatkami pozwoliła wypracować nadwyŜkę budŜetową w wysokości 1612,9 mld rubli (ok. 57 mld USD), tj. 7,5 % PKB (w 2004 roku 4,3 %). Według ustawy budŜetowej na 2006 rok dochody budŜetu federalnego powinny wynieść 5046,1 mld rubli (20,7 % PKB), w tym wpływy z podatków 3167,8 mld rubli (12,99 % PKB). Wydatki zaplanowano na kwotę 4270,1 mld rubli (17,5 % PKB), w związku z czym nadwyŜka dochodów nad wydatkami ma wynieść 776 mld rubli (3,2 % PKB). Procentowo w 2006 roku najbardziej wzrosną wydatki na cele socjalne, podczas gdy do 2005 roku najszybciej rosły wydatki na resorty siłowe. Ogółem wydatki socjalne wzrosną o 28 % w porównaniu z rokiem 2005.

V. Finanse

102

Czołowe miejsca pod względem procentowego wzrostu wydatków w 2006 roku zajmują słuŜba zdrowia – wzrost o 81,3 % (127,3 mld rubli), sport – o 48,7 % (5,6 mld rubli) i edukacja – o 29,5 % (206 mld rubli). Na resorty siłowe w roku 2006 przeznaczonych zostanie 5 % PKB, co jest rekordem wśród krajów nie będących w stanie wojny. W roku 2006 budŜet wyda na obronę 668,3 mld rubli, czyli o 20,5 % więcej, niŜ w roku 2005, a na bezpieczeństwo o 22,5 % więcej niŜ rok wcześniej (540 mld rubli). Bezpośrednie wydatki na wojsko zwiększą się o 22,1 %. Znacznie więcej środków otrzymają organy prokuratury – wzrost o 31,6 %, Federalna SłuŜba Bezpieczeństwa – o 37 % oraz więziennictwo – o 27 %. Prawie o jedną trzecią więcej zaplanowano na utrzymanie administracji państwowej, a o 38 % więcej na funkcjonowanie sądów. Rys. 13. Struktura wydatków budŜetu federalnego w 2006 roku

ZadłuŜenie zagraniczne Rekordowo sprzyjająca koniunktura zewnętrzna, w tym przede wszystkim wysokie i wciąŜ rosnące ceny ropy naftowej skutkują napływem środków dewizowych w rozmiarach, które nie były przewidywane nie tylko w Ŝadnym ze średnio okresowych planów rozwoju społeczno-gospodarczego (w Rosji są to 3 letnie plany kroczące), ale nawet w corocznych załoŜeniach do budŜetu. Napływające z zagranicy środki dewizowe w wyniku procesu sterylizacji rynku trafiają do: • rezerw walutowych Banku Centralnego. W 2004 roku rezerwy te zwiększyły się o

47,65 mld USD, tj. o 61,9 % i według stanu na dzień 1 stycznia 2005 roku wyniosły 124,5 mld USD. W 2005 roku rezerwy walutowe wzrosły o 46,4 % do poziomu 182,24 mld USD, a do końca sierpnia 2006 roku zwiększyły się o dalsze 77,6 mld USD osiągając wartość blisko 259,9 mld USD;

Wydatki

Działalność międzynarodowa

1,4%

Administracja3,4%

Obsługa zadłuŜenia11,1%Sfera socjalna

15,3%

Transfery na rzecz budŜetów niŜszych

szczebli21,5%

Pozostałe10,2%

Obrona narodowa17,8%

Bezpieczeństwo wewnętrzne i

władza sądownicza13,7%

Dofinansowanie przemysłu,

rolnictwa,transportu, itd.5,4%


103

• budŜetu federalnego, który według szacunków w I połowie 2006 roku osiągnął nadwyŜkę w wysokości 1083,4 mld rubli, czyli prawie 40,2 mld USD, co stanowi 8,9 % PKB;

• Funduszu Stabilizacyjnego, w którym na koniec 2004 roku zgromadzono środki o wartości ok. 18,5 mld USD. Do końca 2005 roku stan rachunków Funduszu zwiększył się do kwoty około 44 mld USD (1237 mld rubli). Rekordową wartość Fundusz Stabilizacyjny zanotował na początku sierpnia 2006 roku osiągając poziom 2207,33 mld rubli, czyli 82,14 mld USD. Do początku września 2006 roku wartość funduszu obniŜyła się do poziomu 64,73 mld USD.

Szybki i ciągle zwiększający się napływ dewiz przyspieszył i znacznie oŜywił dyskusję w kręgach rządowo-gospodarczych Rosji o zagospodarowaniu tych środków, w tym w szczególności w odniesieniu do środków gromadzonych na rachunkach Funduszu Stabilizacyjnego. ChociaŜ dyskusja na ten temat ciągle trwa (szczególnie oŜywione jej aspekty dotyczą finansowania programów rozwojowych, socjalnych i reform podatkowych), to na początku 2005 roku najwięcej zwolenników znalazła koncepcja wcześniejszej spłaty, ze środków Funduszu, publicznego zadłuŜenia zagranicznego Rosji, ocenianego – według stanu na 1 stycznia 2005 roku – na 97,4 mld USD. W ramach realizacji tej koncepcji Rosja ze znaczącym wyprzedzeniem spłaciła swe zobowiązania wobec Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW). Ostatnia rata zobowiązań w wysokości 3,3 mld USD przelana została na rachunek MFW 31 stycznia 2005 roku. Spłacając swe zobowiązania w tym terminie, zamiast do końca 2008 roku Rosja zaoszczędziła na odsetkach 240 mln USD. Równolegle toczyły się negocjacje w sprawie wcześniejszej spłaty zobowiązań wobec innych wierzycieli, w tym przede wszystkim wobec Klubu Paryskiego. Wobec tego ostatniego Rosja planowała spłatę swych zobowiązań w najbliŜszych trzech latach po ok. 10 mld USD rocznie, spodziewając się przy tym dyskonta polegającego na zmniejszeniu wyjściowego poziomu zadłuŜenia nawet o 20 %. W praktyce jednak wielu członków Klubu Paryskiego nie zgodziło się na takie rozwiązanie, warunkując wcześniejszą spłatę zwiększeniem sumy podstawowej o część naleŜnych odsetek. W wyniku negocjacji w dniu 13 maja 2005 roku podpisano porozumienie, na mocy którego Rosja otrzymała prawo wcześniejszej spłaty zadłuŜenia w wysokości 15 mld USD (według nominalnej wartości), tj. prawie ⅓ całego zadłuŜenia wobec wierzycieli z Klubu Paryskiego. Spośród członków Klubu, na takie rozwiązanie zgodziło się 16 wierzycieli (zgody nie wyraziła Szwajcaria). W dniu 22 sierpnia 2005 roku Rosja przekazała ostatnią transzę z uzgodnionej sumy wcześniejszej spłaty zadłuŜenia. Według szacunków Ministerstwa Finansów FR wcześniejsza spłata części zadłuŜenia wobec Klubu Paryskiego pozwoli Rosji zaoszczędzić na oprocentowaniu zaciągniętych kredytów ok. 6 mld USD w perspektywie do roku 2020.

V. Finanse

104

W wyniku działań podjętych przez rosyjski rząd w 2005 roku publiczne zadłuŜenie zagraniczne Rosji zmniejszyło się w ciągu tego roku o rekordową kwotę 26,1 mld USD do poziomu 71,3 mld USD wg stanu na 1 stycznia 2006 roku, w tym zadłuŜenie wobec członków Klubu Paryskiego (głównie kredyty zaciągnięte w czasach ZSRR) zmniejszyło się o 21,1 mld USD. Strukturę zadłuŜenia publicznego Rosji w połowie 2006 roku ilustruje tabela poniŜej. Tab. 8. Publiczne zadłuŜenie zagraniczne Rosji (stan na 1 lipca 2006 roku w mld USD)

ZadłuŜenie wobec Klubu Paryskiego 24,3 ZadłuŜenie wobec innych wierzycieli rządowych 2,9 ZadłuŜenie wobec byłych krajów RWPG 2,0 Kredyty komercyjne 1,1 Kredyty międzynarodowych organizacji finansowych 5,5 Euroobligacje (głównie Klub Londyński) 31,2 Obligacje umieszczone na rynku wewnętrznym 5,7 Gwarancje rządowe nominowane w walucie zagranicznej 0,2 Razem 72,9

Źródło: Dane Ministerstwa Finansów FR Wśród obecnych priorytetów, z uwagi na skalę, na pierwszym miejscu postrzega się zadłuŜenie wobec Klubu Londyńskiego. Podkreśla się przy tym, Ŝe wcześniejsza spłata zadłuŜenia w tym przypadku jest zabiegiem znacznie mniej skomplikowanym, nie wymagającym uzgodnień i negocjacji, tak jak to było w przypadku Klubu Paryskiego, gdyŜ podstawowa część zadłuŜenia wobec kredytorów z Klubu Londyńskiego, tj. 20,4 mld USD w 2000 roku została zamieniona na euroobligacje. W tej sytuacji wystarczającą operacją jest zorganizowanie skupu tych obligacji przez sieć zagranicznych banków26. Według danych Banku Centralnego FR całkowite zadłuŜenie zagraniczne Rosji (obejmujące dług państwowy (publiczny), zadłuŜenie Banku Centralnego, banków komercyjnych oraz przedsiębiorstw niefinansowych) na początku stycznia 2006 roku wynosiło 258,4 mld USD, co oznacza, Ŝe w ciągu 2005 roku zwiększyło się o 43,9 mld USD. ZłoŜyło się na zwiększenie zadłuŜenia w sektorze prywatnym – dług banków komercyjnych wzrósł z 43,5 do 50,2 mld USD, natomiast zadłuŜenie przedsiębiorstw zwiększyło się ze 103 do 126 mld USD. W rezultacie udział długu publicznego w całkowitym długu zagranicznym Rosji stanowi obecnie 27,6 %, podczas gdy jeszcze na początku 2000 roku wskaźnik ten wynosił 74,7 % (patrz rys. 14).

26 Jerzy Rutkowski, Radca Handlowy Wydziału Ekonomiczno-Handlowego FR Ambasady RP w Moskwie


105

Rys. 14. Wartość zadłuŜenia zagranicznego Rosji w latach 1996-2005 (stan na koniec roku) w mld USD

0

50

100

150

200

250

300

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

mili

ard

y U

SD

Całkowite zadłuŜenie Dług publiczny

Źródło: Bank Centralny FR Mimo iŜ całkowite zadłuŜenie zagraniczne Rosji zwiększyło się w ciągu ostatnich czterech lat o 112,1 mld USD (czyli o 76,6 %) to nie stanowi ono obecnie większego zagroŜenia dla stabilności rosyjskiej gospodarki. W warunkach dynamicznie rosnącego dochodu narodowego Rosji, wskaźnik całkowitego zadłuŜenia kraju w stosunku do PKB obniŜył się z poziomu 45 % na początku 2003 roku do 28,6 % na początku 2006 roku. Stosunek zagranicznego długu publicznego do PKB wynosi obecnie zaledwie 7,9 %. Transakcje walutowe Od 18 czerwca 2004 roku obowiązują w Rosji nowe przepisy dotyczące wymienialności walut i transakcji walutowych. Wynikają one z nowej Ustawy „O regulacjach i kontroli walutowej” przyjętej 10 grudnia 2003 roku. Wśród najwaŜniejszych zmian wprowadzonych przez nową Ustawę wymienić naleŜy zlikwidowanie podziału na transakcje „bieŜące” i „kapitałowe” oraz objęcie regulacjami nie tylko transakcji dotyczących zagranicznych walut i papierów wartościowych, ale równieŜ transakcji w rublach oraz sprzedaŜy i kupna rosyjskich papierów wartościowych. Obecnie, transakcje walutowe moŜna podzielić na trzy podstawowe kategorie: • transakcje pomiędzy rezydentami i nierezydentami; • transakcje w walutach obcych i w zakresie zagranicznych papierów wartościowych

zawierane pomiędzy rezydentami; • transakcje pomiędzy nierezydentami, odbywające się na terenie Rosji.

V. Finanse

106

Transakcje walutowe między rezydentami i nierezydentami Zgodnie z nową Ustawą transakcje walutowe między rezydentami i nierezydentami mogą być prowadzone bez ograniczeń, za wyjątkiem pewnych typów transakcji, wobec których Ustawa dopuszcza wprowadzenie ograniczeń. Ograniczenia mogą być wprowadzone wobec: • transakcji dotyczących handlu zagranicznego, w ramach których rezydent udziela

nierezydentowi kredytu handlowego (odroczenie płatności w eksporcie lub zaliczka na towary importowane) na okres dłuŜszy niŜ 180 dni;

• zakupu przez rezydenta udziałów lub akcji w przedsiębiorstwie od nierezydentów; • transakcji związanych z udzieleniem lub otrzymaniem kredytu lub poŜyczki w

walutach obcych lub rublach; • transakcji dotyczących zagranicznych lub krajowych papierów wartościowych. Wobec powyŜszych transakcji Ustawa przewiduje moŜliwość wprowadzenia jedynie dwóch następujących typów ograniczeń: • postawienia rezydentowi lub nierezydentowi wymogu zdeponowania na osobnym

rachunku kwoty w walucie krajowej, w wysokości i na okres określony przez powołane do tego instytucje, w oparciu o Ustawę;

• postawienia rezydentowi lub nierezydentowi wymogu wykorzystania do transakcji walutowych specjalnego rachunku bankowego.

PowyŜsze ograniczenia, w zaleŜności od typu transakcji, mogą być wprowadzone przez Rząd FR, Bank Centralny FR lub obie te instytucje działające ze sobą w porozumieniu. JeŜeli ograniczenia nie zostaną wprowadzone, to transakcje walutowe mogą być prowadzone bez Ŝadnych restrykcji. Transakcje walutowe pomiędzy rezydentami Transakcje w walutach obcych oraz dotyczące zagranicznych papierów wartościowych, zawierane pomiędzy rezydentami są zasadniczo zabronione. Ustawa dopuszcza jedynie kilka typów takich transakcji. Są to m.in.: • transakcje z udziałem pośredników (agentów), w ramach których pośrednik (agent)

świadczy usługę w zakresie zawarcia i realizacji kontraktu, którego stroną jest nierezydent (dotyczyć to moŜe przepływu towarów, usług, informacji, praw własności intelektualnej, itp.);

• transakcje dotyczące egzekucji obowiązkowych płatności (podatków, opłat, itp.) w walutach obcych, na rzecz budŜetów wszystkich szczebli;

• transakcje pomiędzy rezydentem a uprawnionym bankiem, dotyczące udzielenia lub spłaty poŜyczki lub kredytu, spłaty odsetek, itp.;


107

• transakcje dotyczące zakupu przez rezydentów w uprawnionych do tego bankach skryptów dłuŜnych denominowanych w walutach obcych.

Transakcje walutowe pomiędzy nierezydentami Transakcje walutowe zawierane na terenie Rosji pomiędzy nierezydentami nie podlegają ograniczeniom. Jedynie w przypadku transakcji dotyczących rosyjskich papierów wartościowych naleŜy stosować się do procedur ustanowionych przez Bank Centralny FR, co moŜe wiązać się z wymogiem wykorzystania do tego celu specjalnego rachunku. Zagraniczne rachunki bankowe rezydentów Osoby fizyczne będące rosyjskimi rezydentami mają od 18 czerwca 2004 roku moŜliwość otwierania bez ograniczeń rachunków w bankach znajdujących się na terenie państw będących członkami Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) lub Finansowej Grupy Zadaniowej ds. problemu prania brudnych pieniędzy (FATF)27. Osoby te mają równieŜ moŜliwość dokonywania w oparciu o te rachunki wszelkich transakcji walutowych, które nie wiąŜą się z przekazaniem własności lub świadczeniem usług na terenie Rosji. Podobne uprawnienia do otwierania rachunków w zagranicznych bankach w krajach OECD i FATF oraz dokonywania w oparciu o nie wszelkich transakcji nie dotyczących rosyjskich rezydentów, uzyskały 19 czerwca 2005 roku rosyjskie osoby prawne. MoŜliwość otwierania rachunków bankowych w krajach nie będących członkami OECD lub FATF rosyjskie osoby fizyczne i prawne uzyskały równieŜ 19 czerwca 2005 roku, przy czym w tym zakresie obowiązuje specjalna procedura ustanowiona przez Bank Centralny FR. Polityka kursowa i rezerwy walutowe Walutą Federacji Rosyjskiej jest rosyjski rubel, który równy jest 100 kopiejkom. W 1998 roku zarządzono denominację rubla w stosunku 1:1000. Banknoty wyemitowane przed przeprowadzeniem denominacji straciły waŜność. Obecnie oprócz banknotów o nominałach 5, 10, 50, 100, 500, 1000 i 5000 rubli rosyjska waluta pojawia się równieŜ w monetach o nominałach 1, 5, 10 i 50 kopiejek oraz 1, 2 i 5 rubli. Kurs rosyjskiego rubla (RUR) ustalany jest przez Bank Centralny FR, na podstawie kursu kształtującego się na krajowym rynku walutowym. Bank Centralny, w ramach prowadzonej polityki kursowej, dokonuje w razie potrzeby interwencji na rynku walut w celu stabilizacji kursów. Do godziny 11.30 w czasie sesji kupna-sprzedaŜy waluty

27 Financial Action Task Force on Money Laundering

V. Finanse

108

amerykańskiej na Moskiewskiej Międzybankowej Giełdzie Walutowej dokonuje się ustalenie wysokości średniego kursu zawierania transakcji kupna-sprzedaŜy tej waluty. Centralny Bank Rosji na podstawie tego kursu ustala oficjalny kurs na następny dzień kalendarzowy. Tab. 9. Kurs dolara amerykańskiego wobec rubla na koniec miesiąca w latach 2002-2006

Miesiąc 2002 2003 2004 2005 2006 Styczeń 30,68 31,82 28,49 28,08 28,12 Luty 30,94 31,58 28,52 27,77 28,12 Marzec 31,11 31,38 28,49 27,83 27,76 Kwiecień 31,19 31,10 28,88 27,77 27,27 Maj 31,30 30,71 28,99 28,09 26,98 Czerwiec 31,44 30,35 29,03 28,67 27,08 Lipiec 31,44 30,26 29,10 28,63 26,87 Sierpień 31,56 30,50 29,24 28,55 26,74 Wrzesień 31,63 30,61 29,22 28,50 Październik 31,74 29,86 28,77 28,42 Listopad 31,84 29,74 28,24 28,73 Grudzień 31,78 29,45 27,75 28,78

Źródło: Centralny Bank Rosji Rys. 15. Kształtowanie się kursu dolara i euro wobec rubla w latach 1995-2006

0

5

10

15

20

25

30

35

40

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 08/2006

w R

UR

Kurs USD na koniec roku Kurs EURO na koniec roku

Źródło: Obzor Ekonomiki Rossiji i Bank Centralny FR W 2005 roku średni kurs dolara amerykańskiego do rubla ukształtował się na poziomie 28,28 RUR/USD. W ciągu roku wartość dolara wyraŜona w rublach wzrosła stosunkowo nieznacznie (o 3,1 %), z poziomu 27,75 RUR/USD na początku roku do 28,78 RUR/USD na koniec roku. NajwyŜszy kurs dolar zanotował na początku grudnia (28,99), natomiast największe umocnienie rubla wobec dolara nastąpiło w marcu (minimalny kurs 27,46). Z kolei w stosunku do euro rubel umocnił się dość wyraźnie z poziomu 37,84 RUR/EUR na początku roku do 34,19 na koniec grudnia


109

(wzrost kursu nominalnego o 9,3 %). NajniŜszy kurs euro notowano w listopadzie (33,68), natomiast średni kurs za cały 2005 rok osiągnął wartość 35,26 RUR/EUR. W wyraŜeniu realnym na przestrzeni 2005 roku rubel wzmocnił się w stosunku do dolara o 3,9 %, natomiast wobec euro aŜ o 18,8 %. Efektywny realny kurs rubla wobec walut obcych zwiększył się w ciągu roku o 10,5 %. Sytuacja ta z pewnością niepokoi znaczną część rosyjskiego społeczeństwa, która przechowuje swoje oszczędności w walucie. Po doświadczenia kryzysu 1998 roku mieszkańcy Rosji nadal większym zaufaniem obdarzają waluty obce (głównie dolary) niŜ walutę krajową. Umocnienie się rubla oznacza dla nich zmniejszenie wartości ich realnego kapitału. Odbywa się to wraz ze wzrostem cen na podstawowe towary konsumpcyjne. Rys. 16. Wielkość rezerw walutowych Rosji w latach 1996-2006

15,3 17,8 12,2 12,534,5

47,876,9

124,5

182,24

259,9

27,9

0

50

100

150

200

250

300

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 09/2006

Poziom rezerw walutowych Rosji w mld USD

Źródło: Obzor Ekonomiki Rossiji, marzec 2004 oraz Bank Centralny FR W ostatnich latach Rosja niezwykle dynamicznie powiększa swoje rezerwy walutowe, zajmując pod względem ich wielkości piąte miejsce na świecie po Japonii, Chinach, Tajwanie i Korei Południowej. W 1998 roku rosyjskie rezerwy waluty i złota wynosiły niewiele ponad 12 mld dolarów. Gwałtowny wzrost światowych cen ropy naftowej, który zaczął się w 1999 roku, skierował do Rosji strumień petrodolarów i zaczął powiększać rezerwy walutowe. Najszybciej zwiększały się one w latach 2004-2005, kiedy Rosja zaczęła szybko podnosić podatki związane z eksportem ropy naftowej. W ciągu 2004 roku rosyjskie rezerwy wzrosły o 61 proc., sięgając kwoty 124,5 mld USD. W 2005 roku powiększyły się o kolejne 40 proc., do 182,2 mld USD. W 2006 roku następował

V. Finanse

110

dalszy dynamiczny wzrost rosyjskich rezerw, osiągając w sierpniu swoje historyczne maksimum na poziomie 277 mld USD. Na początku września wartość rezerw obniŜyła się do 259,9 mld USD. System bankowy Do czasu uzyskania niepodległości Rosja naleŜała do radzieckiego systemu bankowego, składającego się z Państwowego Banku ZSRR oraz kilku wyspecjalizowanych banków działających w poszczególnych sektorach gospodarki i ich republikańskich oddziałów. Obowiązujący obecnie dwupoziomowy system bankowy został stworzony w latach 1990-1992. Funkcję banku centralnego spełnia Bank Centralny Federacji Rosyjskiej (Bank Rosji). Banki komercyjne działają na podstawie licencji wydanych przez Bank Rosji i pozostają pod jego nadzorem. Funkcjonowanie systemu bankowego określone jest Konstytucją FR, ustawami federalnymi, Kodeksem Cywilnym, dekretami Prezydenta FR oraz uchwałami Banku Centralnego. Bank centralny Bank Centralny Federacji Rosyjskiej (Bank Rosji) został utworzony 13 lipca 1990 roku, w oparciu o strukturę Rosyjskiego Banku Republikańskiego, wchodzącego w skład Banku Państwowego (Gosbanku) ZSRR. W grudniu 1990 roku Rada NajwyŜsza Rosyjskiej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Radzieckiej przyjęła ustawę o Banku Centralnym RSFRR, która zatwierdzała status tego banku jako centralnej instytucji systemu bankowego republiki (podległej Radzie NajwyŜszej RSFRR) i określała jego podstawowe funkcje obejmujące nadzorowanie obiegu pieniądza, polityki monetarnej oraz obrotów gospodarczych z zagranicą, a takŜe koordynowanie funkcjonowania pozostałych banków. Po rozpadzie Związku Radzieckiego, w listopadzie 1991 roku, bank ten przejął od Banku Państwowego ZSRR funkcje emisji pieniądza oraz ustalania kursu walutowego na terenie Rosji. Z kolei w grudniu 1991 roku przejął on wszystkie aktywa, pasywa i majątek Gosbanku ZSRR. Obecna nazwa banku przyjęta została w pierwszej połowie 1992 roku. W latach 1991-1992 Bank Centralny FR nadzorował powstawanie systemu bankowego w Rosji oraz organizował własne struktury. Po utworzeniu instytucji skarbu państwa w Federacji Rosyjskiej w grudniu 1992 roku przestał on pełnić funkcje rozliczeniowe względem budŜetu federalnego. W latach 1992-1995 pod kierunkiem Banku Centralnego powstał system nadzoru i kontroli systemu bankowego w Rosji oraz system regulacji i kontroli wymiany walutowej. W tym czasie Bank Rosji rozpoczął, w imieniu Ministerstwa Finansów FR, organizowanie rynku papierów wartościowych skarbu państwa (GKO). Z kolei w kwietniu 1995 roku Bank Centralny zaprzestał udzielania poŜyczek na rzecz budŜetu federalnego oraz poszczególnych sektorów gospodarki.


111

Przyjęta w 1993 roku Konstytucja Federacji Rosyjskiej, określiła w art. 75 podstawowe funkcje Banku Centralnego i zapewniła tej instytucji niezaleŜność od władz wykonawczych federacji i jej podmiotów. Ogromnym wyzwaniem dla Banku Centralnego FR i całego systemu bankowego Rosji był kryzys finansowy, który rozpoczął się w sierpniu 1998 roku. W celu przezwycięŜenia jego skutków, Bank Rosji podjął szereg działań na rzecz wzmocnienia systemu bankowego kraju, poprawy wyników i utrzymania płynności finansowej banków. Część nieefektywnych banków została zlikwidowana, powołana została Agencja ds. Restrukturyzacji Instytucji Kredytowych oraz Międzyresortowy Komitet Koordynacyjny ds. Rozwoju Systemu Bankowego w Rosji. W efekcie podjętych kroków rosyjski system bankowy zdołał pokonać skutki kryzysu w połowie 2001 roku. W okresie pokryzysowym polityka monetarna Banku Rosji koncentrowała się na utrzymaniu stabilizacji finansowej i stworzeniu warunków dla zrównowaŜonego wzrostu gospodarczego kraju. Działania Banku miały na celu obniŜanie tempa inflacji, zapobieganie nadmiernym wahaniom kursu walutowego oraz restrukturyzację i dalszy rozwój systemu bankowego. W 2002 roku przyjęta została nowa Ustawa „O Banku Centralnym”, która zwiększyła zakres kontroli parlamentu nad tą instytucją. Zgodnie z nią Przewodniczącego Banku Rosji mianuje Prezydent FR, a zatwierdza Duma Państwowa. Do najwaŜniejszych działań podjętych przez Bank Centralny FR w ostatnich latach naleŜy przygotowanie aktów wykonawczych i wdroŜenie Ustawy federalnej „O ubezpieczeniach depozytów osób fizycznych w bankach Federacji Rosyjskiej”, przyjętej w grudniu 2003 roku. Ustawa ta wprowadziła obowiązek ubezpieczania depozytów ludności oraz określiła mechanizmy funkcjonowania tego systemu. Problemy, na których bank Centralny koncentruje swoją uwagę to takŜe wzmocnienie nadzoru bankowego w związku z pojawianiem się nowych rodzajów ryzyk finansowych, rozwijanie systemu kredytu hipotecznego przez banki komercyjne, a takŜe przeciwdziałanie zjawisku fikcyjnej kapitalizacji banków, przejawiającym się w sztucznym zaniŜaniu bądź zawyŜaniu poziomu rezerw obowiązkowych przez niektóre banki. WaŜnym krokiem podjętym przez Bank Centralny FR w roku 2006 była decyzja o rezygnacji z wymogu obowiązkowej sprzedaŜy części wpływów walutowych, które otrzymują krajowi eksporterzy. Wymóg odsprzedaŜy walut został wprowadzony w Rosji w pierwszych latach reform gospodarczych, gdy w kraju panował wyraźny niedobór zasobów walutowych. Przy obecnym poziomie rezerw walutowych problem taki nie istnieje, w związku z czym zlikwidowanie tego obowiązku, oczekiwane przez ekonomistów i eksporterów, zostało przyjęte jako kolejny krok na drodze ku nowemu modelowi regulacji systemu walutowego i pełnej wymienialności rubla, przewidywanej

V. Finanse

112

na 2007 rok. NiezaleŜnie od swojego symbolicznego charakteru, decyzja ta prawdopodobnie wpłynie na dalsze umocnienie się rubla. Przedstawiciele Centralnego Banku FR niejednokrotnie oświadczali, iŜ kurs na poziomie 27-28 rubli za dolara jest zawyŜony i utrzymuje się wyłącznie dzięki ingerencji Banku Rosji, który skupuje nadwyŜki walut kosztem dodatkowo emitowanych rubli28. Banki komercyjne Rosyjski system bankowy, który poniósł szczególnie dotkliwe straty na skutek kryzysu finansowego w 1998 roku, obecnie rozwija się bardzo dynamicznie, szybciej niŜ cała rosyjska gospodarka. Do 1998 roku banki komercyjne w niewielkim stopniu realizowały podstawowe funkcje związane z pozyskiwaniem depozytów oraz udzielaniem kredytów, koncentrując się na działalności finansowej związanej z rynkiem walutowym i rynkiem długów oraz pełniąc rolę kanałów odpływu kapitału. Było to jedną z głównych przyczyn załamania się ówczesnego systemu. Jego odbudowa, odbywająca się pod nadzorem Banku Rosji, opierała się przede wszystkim na wzmocnieniu funkcji banków, jako instytucji pośredniczących w zamianie pozyskiwanych od ludności i przedsiębiorstw środków pienięŜnych na kredyty, głównie dla sfery produkcyjnej. W czerwcu 2006 roku w Rosji funkcjonowało 1229 instytucji kredytowych, o 56 mniej niŜ w czerwcu 2005 roku. ZłoŜyło się na to głównie zmniejszenie o 52 podmioty liczby banków, których w połowie 2006 roku było łącznie 1182. Łączna wartość kapitałów własnych całego systemu bankowego osiągnęła na koniec 2005 roku poziom 1241,8 mld rubli, co oznacza wzrost w ciągu roku o ponad 31 %. Stanowiło to równowartość 43,1 mld USD. W tym samym okresie wartość zarejestrowanych kapitałów zakładowych rosyjskich banków zwiększyła się o 16,8 %, do poziomu 444,4 mld rubli. Na początku czerwca 2006 roku funkcjonowało 255 rosyjskich banków posiadających zarejestrowany kapitał powyŜej kwoty 300 mln rubli. Wartość aktywów rosyjskich banków zwiększyła się w ciągu 2005 roku o ponad 36,6 % do poziomu 9750,3 mld rubli (338,8 mld USD). Wartość kredytów udzielonych przez rosyjskie banki na rzecz sektora przedsiębiorstw oraz ludności wzrosła w 2005 roku o blisko 40,3 % i osiągnęła poziom 5454 mld rubli. W tym samym czasie wartość środków pozyskanych od klientów banków zwiększyła się o 44 % i wyniosła 5707,7 mld rubli. Przez ostatnie dwa lata wyŜszym tempem wzrostu charakteryzuje się pozyskiwanie przez banki środków od przedsiębiorstw. W 2005 roku środki te zwiększyły się aŜ o 48,7 % do kwoty 2953,1 mld rubli. Depozyty osób fizycznych wzrosły o 39,3 % do poziomu 2754,6 mld rubli. W efekcie wyraźnie poprawiły się wyniki sektora bankowego mierzone w stosunku do PKB: aktywa banków stanowiły 45,1 % PKB (42,1 % w 2004 roku), natomiast kredyty dla przedsiębiorstw i ludności 25,3 % PKB (22,9 % w 2004 roku). Mimo znacznego wzrostu, wartość

28 Kiriłł Gusiew, Instytut Europy RAN – dla RIA Novosti z 06.05.2006, Moskwa


113

udzielonych kredytów w odniesieniu do PKB znacznie odbiega od wskaźników rejestrowanych w rozwiniętych gospodarkach rynkowych, wynoszących od 40 do 100 %. Zdecydowanym liderem wśród rosyjskich banków jest Sbieriegatielnyj Bank Rossiji (Sbierbank), pełniący w czasach radzieckich rolę polskiego banku PKO, czyli instytucji prowadzącej rachunki oszczędnościowe społeczeństwa. Bank ten jest kontrolowany przez państwo, a większościowy pakiet udziałów naleŜy do Banku Rosji. Kapitał własny Sbierbanku we wrześniu 2006 roku wynosił ponad 322,5 mld rubli (11,9 mld USD) i stanowił około 25 % kapitalizacji całego systemu bankowego. Jeszcze większy jest udział tego banku w łącznych aktywach sektora. W lipcu 2006 roku suma bilansowa Sbierbanku wyniosła 2933,5 mld rubli (ponad 108,6 mld USD), czyli prawie 30 % aktywów wszystkich rosyjskich banków. Sbierbank posiada potęŜną sieć 940 oddziałów (stan z czerwca 2006) i pomimo, Ŝe ich liczba spada (rok wcześniej było o 71 placówek Sbierbanku więcej), to nadal prawie 30 % oddziałów wszystkich funkcjonujących w Rosji banków, naleŜy do tego potentata. Dzięki temu jest on równieŜ niekwestionowanym liderem w zakresie pozyskiwania depozytów od ludności. We wrześniu 2006 roku na rachunkach Sbierbanku zdeponowane były oszczędności społeczeństwa o wartości ponad 1768,8 mld rubli. Szczególnie dominująca jest pozycja Sbierbanku w zakresie depozytów rublowych, gdzie posiada on 57,2 % rynku, natomiast w obszarze oszczędności walutowych jego udział sięga 41,7 %. Bank ten zajmuje takŜe pierwsze miejsce, jeśli chodzi o wartość udzielonych kredytów. Wartość jego portfela kredytowego we wrześniu 2006 roku wynosiła 2268,7 mld rubli, co stanowiło prawie 30 % wszystkich udzielonych przez rosyjskie banki poŜyczek komercyjnych. Zysk Sbierbanku po pierwszych 8 miesiącach 2006 roku wyniósł ponad 76,4 mld rubli, czyli około 2,83 mld USD. W lipcu 2006 roku funkcjonowało w Rosji jeszcze sześć banków o wartości aktywów przekraczającej kwotę 200 mld rubli. Były to Wniesztorgbank (755,2 mld rubli; bank z większościowym udziałem naleŜącym do państwa, w czasach radzieckich zajmujący się finansową obsługą handlu zagranicznego), Gazprombank (517,8 mld rubli), Bank Moskwy (301,7 mld rubli), Alfa-bank, Bank Uralsib i Rosbank. Za nimi plasowała się grupa kolejnych ośmiu podmiotów o aktywach przekraczających 100 mld rubli. Tym samym w Rosji funkcjonuje juŜ 15 banków, których aktywa przekroczyły barierę 100 mld rubli, podczas gdy w 2004 roku takich banków było jedynie 7. Nadal duŜą rolę w sektorze bankowym odgrywa państwo, głównie ze względu na większościowy udział w dwóch największych rosyjskich instytucjach kredytowych, Sbierbanku i Wniesztorgbanku29. W efekcie, na banki państwowe przypada ponad ⅓ kapitalizacji całego sektora, ponad 40 % jego aktywów i udzielonych kredytów oraz

29 Ponad 60 % udziałów w Sbierbanku posiada Bank Centralny FR, natomiast właścicielem 99,9 % akcji Wniesztorgbanku jest Rząd FR (skarb państwa).

V. Finanse

114

blisko ¾ wartości zgromadzonych depozytów osób fizycznych. Grupa banków, w których państwo posiada ponad 50 % akcji liczyła pod koniec 2005 roku 32 podmioty. Z kolei znaczenie kapitału zagranicznego w rosyjskim sektorze bankowym jest w dalszym ciągu stosunkowo niewielkie. W połowie 2006 roku działało w Rosji 140 podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego, w tym 45 banków ze 100 % udziałem zagranicznym oraz 13 banków z większościowym udziałem zagranicznym. Banki kontrolowane przez zagraniczny kapitał posiadały na koniec 2005 roku 8,3 % udziału w łącznych aktywach rosyjskiego sektora bankowego (w 2004 roku 7,6 %) oraz 9,2 % udziału w jego łącznej kapitalizacji (w 2004 roku 7,8 %). Banki te koncentrują się przede wszystkim na obsłudze kredytowo-rozliczeniowej klientów oraz świadczeniu usług bankowych, głównie klientom indywidualnym. Ich udział w sumie kredytów udzielonych instytucjom niefinansowym wyniósł w grudniu 2005 roku 7,4 % (6,2 % w 2004 roku). Z kolei udział banków z kapitałem zagranicznym w łącznej wartości depozytów indywidualnych rosyjskiego społeczeństwa pozostawał stosunkowo niewielki i wynosił 3,4 %, choć zwiększył się w stosunku do 2004 roku o 0,6 punktu procentowego. Banki zagraniczne wykorzystują w walce konkurencyjnej z bankami rosyjskim następujące czynniki: • niską kapitalizację banków rosyjskich, • nowocześniejsze produkty bankowe, • lepszą znajomość światowego systemu bankowego, • nowoczesne metody zarządzania i marketingu, umoŜliwiające obniŜenie kosztów

działalności, • elastyczną politykę wobec klienta. Interesujący jest równieŜ regionalny aspekt funkcjonowania sektora bankowego. Podobnie jak ma to miejsce w wielu innych obszarach Ŝycia gospodarczego, dominującą pozycję w sektorze bankowym zajmuje Moskwa oraz obwód moskiewski, gdzie zarejestrowanych jest ponad połowa wszystkich rosyjskich instytucji kredytowych. Ponadto, wśród 50 największych pod względem aktywów banków Rosji, jedynie 11 ma swoje siedziby poza Moskwą, w tym 5 w Sankt Petersburgu. W efekcie, udział banków regionalnych w łącznych aktywach sektora wynosi jedynie 15 %. Sytuacja ta powoduje powaŜne dysproporcje w dostępie do usług bankowych. W przypadku większości podmiotów federalnych jest on oceniany jako niewystarczający. Najlepsza sytuacja w tym względzie, poza Moskwą i Obwodem Moskiewskim, jest w Sankt Petersburgu oraz w Obwodach Magadańskim, Kaliningradzkim i NiŜegorodzkim. Rosyjski system bankowy czeka z pewnością w najbliŜszych latach proces dalszej konsolidacji oraz ograniczenia liczby funkcjonujących w jego ramach podmiotów. Podniesienie wartości minimalnego kapitału własnego do poziomu równowartości 5 mln EUR, w ocenie ekspertów spowoduje docelowo zmniejszenie liczby banków o połowę.


115

Obecnie wymóg ten spełnia około 600 podmiotów, czyli mniej niŜ połowa wszystkich działających w Rosji instytucji bankowych. Rynek kart płatniczych 30 Głównym wydawcą kart w Rosji jest Sbierbank. Bank ten posiada około 35 % rosyjskiego rynku kart płatniczych. Większość wydawanych przez Sbierbank kart to karty wydawane w ramach tzw. projektów przelewu wynagrodzeń. Bank podpisuje umowę z pracodawcą o otwarciu rachunków wszystkim jego pracownikom i automatycznym przelewaniu na ten rachunek wynagrodzenia za pracę. W tej sytuacji pracownik nie ma moŜliwości wyboru banku, lecz zostaje przez pracodawcę postawiony przed faktem dokonanym. Do otwartego w ten sposób rachunku jest dołączona elektroniczna karta płatnicza. Zaletą tego rozwiania dla banku, jest brak konieczności rozwijania sieci punktów handlowych akceptujących karty, bowiem większość klientów, którzy otrzymują karty w ramach takich projektów, pobiera od razu całą swoja pensję w postaci jednorazowej wypłaty z bankomatu. Jak się ocenia w ramach tzw. projektów przelewu wynagrodzeń zostało wydanych 80-90 % wszystkich międzynarodowych kart płatniczych w Rosji. Wartym odnotowania projektem na rynku kart płatniczych jest Moskiewska Karta Socjalna. Jest to wspólne przedsięwzięcie władz Moskwy, moskiewskiego metra i kolei oraz Banku Moskwy. Realizacji projektu dokonała firma Rosan. Karta ma charakter wielofunkcyjny, jest w pierwszej kolejności kartą identyfikacyjną, z zakodowanym numerem ubezpieczenia społecznego swojego posiadacza. Jest wyposaŜona w pasek magnetyczny oraz wtopiony w nią, bezstykowy chip. Jako karta bezstykowa jest ona wykorzystywana przy korzystaniu z ubezpieczenia społecznego, w czasie wizyt u lekarza itp. W ten sam sposób jest takŜe wykorzystywana w moskiewskim metrze i kolei podmiejskiej jako karta, na której został zakodowany bilet miesięczny (działa podobnie jak Warszawska Karta Miejska).

30 www.kartyonline.net

V. Finanse

116

Od czerwca 2002 karta jest takŜe międzynarodową kartą płatniczą Visa Electron wydawaną przez Bank Moskwy i jest połączoną z odpowiednim rachunkiem bankowym w tym banku. Projekt Moskiewskiej Karty Socjalnej został bardzo wysoko oceniony na świecie, uzyskując liczne nagrody. Między innymi karta została nagrodzona tytułem „Najbardziej innowacyjnego produktu roku” na Advanced Card Award 2002 w Londynie. Rosja jest krajem o ogromnym potencjale, równieŜ w zakresie rozwoju rynku kart płatniczych. W przyszłości rynek rosyjski, moŜe stać się dla organizacji płatniczych jednym z najwaŜniejszych rynków w Europie i na świecie. Na razie jednak dystans, jaki dzieli Rosję od innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej jest znaczący. Zdecydowana większość wydawanych w Rosji kart, to ze względu na niski poziom zamoŜności społeczeństwa, karty debetowe. Karty obciąŜeniowe i kredytowe zarezerwowane są jedynie dla najbogatszych Rosjan, a ich uzyskanie obwarowane jest wieloma warunkami. Te same czynniki powodują, Ŝe duŜą popularnością cieszą się krajowe marki kart, które są jednak stopniowo wypierane przez posiadające większą funkcjonalność międzynarodowe karty debetowe. W Moskwie i Sankt Petersburgu płacenie kartą oraz korzystanie z bankomatów jest popularne i łatwo dostępne. Podobnie jest w innych większych rosyjskich miastach. W mniejszych miejscowościach usługi związane z wykorzystaniem kart płatniczych są mało rozpowszechnione, a liczba bankomatów jest niewielka. Leasing Podstawowymi aktami prawa rosyjskiego, które regulują funkcjonowanie leasingu są: 1. Federalna Ustawa „O leasingu” z 29 października 1998 roku ze zmianami i

uzupełnieniami z 26 grudnia 2001 roku. 2. Kodeks Cywilny Federacji Rosyjskiej, rozdział 34 „DzierŜawa finansowa (leasing)”. 3. Federalna Ustawa „O przystąpieniu Federacji Rosyjskiej do Konwencji Ottawskiej

Unidroit – O międzynarodowym leasingu kapitałowym” z 8 lutego1998 roku. 4. Kodeks Podatkowy Federacji Rosyjskiej, część II, rozdział 25. W ustawie tej leasing zdefiniowany jest jako całokształt ekonomicznych i prawnych stosunków wynikłych z zawarcia i realizacji umowy leasingu oraz z nabycia przedmiotu leasingu. Umowa leasingu definiowana jest z kolei jako porozumienie na podstawie, którego podmiot leasingujący jest zobowiązany do zakupu określonej rzeczy od sprzedawcy wskazanego przez leasingobiorcę i dostarczenia jej leasingobiorcy do czasowego uŜywania w zamian za opłatę. Umowa leasingu moŜe przewidywać, Ŝe leasingujący moŜe dokonać wyboru sprzedawcy oraz leasingowanych urządzeń.


117

Ustawa „O leasingu” w odróŜnieniu do rozwiązań polskich definiuje rzeczy, które mogą stanowić przedmiot leasingu. W art. 3. ustawy wskazane jest, Ŝe leasingowane mogą być wszystkie niekonsumpcyjne dobra, budynki, zabudowania, sprzęt, środki transportu i inne ruchome i nieruchome środki trwałe, które moŜna wykorzystać w działalności gospodarczej. Z moŜliwości leasingu wyłączone są działki gruntowe i inne naturalne obiekty, a takŜe środki trwałe, którymi swobodny obrót jest zakazany federalnymi aktami prawnymi lub dla których ustanowiono szczególny porządek obrotu. Postanowienia zawarte w rosyjskiej ustawie o leasingu, definiują równieŜ strony umowy leasingu, a takŜe określają szczegółowo ich prawa i obowiązki. Inaczej jak w przypadku regulacji polskich, do strony umowy leasingowej zaliczany jest podmiot dostarczający przedmiot leasingu. Definiowany jest on jako podmiot prywatny albo prawny, który na podstawie umowy sprzedaŜy zawartej z leasingodawcą, sprzedaje na określony czas przedmiot leasingu. Przepisy ustawy przewidują, Ŝe strony umowy leasingu mogą, ale nie muszą być podmiotami zarejestrowanymi w Rosji. Wynika to z dąŜenia ustawodawcy do wykorzystania tego instrumentu do finansowania działalności inwestycyjnej rosyjskich przedsiębiorstw w ramach kooperacji z podmiotami zagranicznymi. W odróŜnieniu od regulacji polskich, ustawodawca rosyjski dość szczegółowo uregulował kwestię praw i obowiązków stron umowy leasingu. Powszechnymi źródłami prawa są w tym przypadku przepisy prawa cywilnego, ustawa o leasingu oraz postanowienia umowne. Ustawa przyznaje korzystającemu prawo do występowania bezpośrednio przeciwko dostawcy przedmiotu leasingu z roszczeniami dotyczącymi jakości i kompletności dostarczonej rzeczy oraz terminowości jej dostawy. Jest to rozwiązanie podobne do regulacji przyjętych w polskim Kodeksie Cywilnym, na podstawie których z chwilą zawarcia przez finansującego umowy ze zbywcą z mocy ustawy przechodzą na korzystającego uprawnienia z tytułu wad rzeczy przysługujące finansującemu względem zbywcy. Postanowienia rosyjskiej ustawy zapewniają leasingodawcy silną ochronę w sytuacji, kiedy leasingobiorca zalega z zapłatą więcej niŜ dwóch rat leasingowych. Istnieje wtedy moŜliwość skierowania do instytucji finansowej Ŝądania pobrania kwoty odpowiadającej zaległym ratom. Polskie rozwiązania nie przewidują tego rodzaju moŜliwości. Podobnie jak w rozwiązaniach polskich warunkiem zawarcia umowy leasingu jest forma pisemna. W celu zawarcia dodatkowych warunków określających prawa i obowiązki stron kontraktu, naleŜy zawrzeć porozumienia uzupełniające, odnoszące się np. do zabezpieczeń. DuŜy nacisk połoŜony jest na precyzyjne zdefiniowanie przedmiotu leasingu pod warunkiem niewaŜności. Ma to na celu zagwarantowanie pewności obrotu gospodarczego realizowanego z wykorzystaniem leasingu. Polskie rozwiązania nie wprowadzają takiego warunku. Wynika to przede wszystkim z mniej stabilnego otoczenia gospodarczego w Rosji aniŜeli w Polsce.

V. Finanse

118

Rozwiązania rosyjskie precyzyjnie określają prawa stron umowy leasingu w odniesieniu do przedmiotu leasingu po zakończeniu okresu obowiązywania umowy. Wynika z nich, Ŝe obowiązkiem korzystającego jest zwrócenie przedmiotu leasingu podmiotowi finansującemu. Ustawa przewiduje takŜe, Ŝe w umowie moŜna zawrzeć rozwiązania dotyczące warunków zakupu przedmiotu leasingu przez korzystającego. Odpowiada to ogólnie funkcjonującym w polskiej praktyce gospodarczej rozwiązaniom w zakresie leasingu operacyjnego oraz finansowego. Istotnymi postanowieniami z punktu widzenia praktycznego funkcjonowania leasingu w Ŝyciu gospodarczym są zapisy określające prawa i obowiązki stron umowy w zakresie serwisowania oraz napraw gwarancyjnych. Obowiązki te podobnie jak w rozwiązaniach polskich spoczywają na korzystającym. Rozwiązaniem przyczyniającym się do zagwarantowania pewności obrotu realizowanego z wykorzystaniem leasingu jest wymóg krajowej rejestracji rzeczy stanowiących przedmiot umów leasingu. Ustawa precyzyjnie reguluje kwestię odpowiedzialności z tytułu m.in. zniszczenia, kradzieŜy przedmiotu leasingu. Wynika z nich, Ŝe ryzyko związane z wystąpieniem tego rodzaju zdarzeń spoczywa na korzystającym od momentu akceptacji przez niego przekazanego przedmiotu. Postanowienia ustawy przewidują, Ŝe płatności leasigowe zgodnie z ustawą o podatkach i opłatach, są w całości zaliczane do kosztów związanych z produkcją lub jej realizacją. Odnosi się to zarówno do części odsetkowej raty oraz jej części kapitałowej. Z przepisów ustawy wynika, Ŝe przedmiot leasingu oddany leasingobiorcy zgodnie z umową leasingu jest zaliczany do składników majątku leasingobiorcy lub leasingodawcy, w zaleŜności od postanowień stron umowy. Strony umowy leasingowej mają prawo, zgodnie ze wzajemnym porozumieniem, zastosować przyspieszoną amortyzację przedmiotu leasingu. Odpisy amortyzacyjne są dokonywane przez stronę umowy leasingu, do składników majątku której zaliczany jest przedmiot leasingu. Poprzez zastosowanie przyspieszonej amortyzacji znacznie szybciej zmniejsza się bilansowa wartość środka trwałego w skutek czego podatek jest niŜszy. Jest to przejaw dąŜenia ustawodawcy do zapewnienia warunków do jak najszerszego wykorzystywania tego instrumentu w Ŝyciu gospodarczym. Z uwagi na ograniczenia w zakresie podaŜy średnio i długoterminowych środków finansowych, rosyjski ustawodawca określił warunki umoŜliwiające leasingodawcy pozyskiwanie środków finansowych przeznaczonych na finansowanie prowadzonej działalności leasingowej z zagranicy.


119

Dostrzegając duŜe moŜliwości związane z tą formą finansowania inwestycji rosyjskich przedsiębiorstw, przepisy ustawy „O leasingu” dają przepustkę rządowi Federacji Rosyjskiej oraz władzom regionalnym do wspierania działalności firm leasingowych. Pomoc ta występuje w następujących formach: • Realizacji programów leasingowych jako części średnio i długoterminowych

programów socjalno-ekonomicznego rozwoju Federacji Rosyjskiej lub poszczególnych regionów.

• Tworzeniu funduszy zabezpieczających inwestycje bankowe w projekty leasingowe, których przedmiotem jest własność państwowa.

• Udziału państwowego kapitału w tworzeniu infrastruktury działalności leasingowej w określonych projektach inwestycyjno-leasingowych.

• Składaniu zamówień państwowych na towary niezbędne dla potrzeb państwowych, w firmach prowadzących działalność leasingową.

• Protekcjonizmie państwowym w sferze opracowywania, produkcji i uŜytkowania wyposaŜenia z zastosowaniem wysokich technologii.

• Finansowaniu z budŜetu federalnego i udzielaniu gwarancji państwowych dla realizacji projektów leasingowych (budŜet rozwoju Federacji Rosyjskiej) w tym równieŜ z udziałem firm - nierezydentów.

• Udzielaniu kredytów inwestycyjnych pod realizację projektów leasingowych. • Udzielaniu bankom i innym organizacjom kredytowym, zwolnień z podatku

dochodowego od zysków od kredytów udzielanych podmiotom leasingu, na czas nie krótszy niŜ trzyletni okres realizacji leasingu.

• Udzielaniu ulg podatkowych i kredytowych firmom leasingowym w celu stworzenia korzystnych warunków dla ich funkcjonowania.

• Tworzeniu i doskonaleniu bazy prawnej zabezpieczającej ochronę prawnych i własnościowych interesów uczestników transakcji leasingowych.

• Udzieleniu leasingodawcom, w celu stymulowania procesu odnawiania parku maszynowego, prawa stosowania przyspieszonej amortyzacji oraz prawa do 35 % odpisu amortyzacyjnego w pierwszym roku eksploatacji przedmiotu leasingu, jeśli całkowity okres jego eksploatacji wynosi ponad trzy lata.

• UmoŜliwieniu leasingobiorcom zajmującym się przetwórstwem rolno-spoŜywczym, realizacji płatności z tytułu leasingu poprzez dostawy swojej produkcji.

• MoŜliwości traktowania zwierząt rasowych jako przedmiotu leasingu w operacjach w kompleksie rolno-przemysłowym.

• Tworzeniu funduszu państwowych gwarancji eksportowych w przypadku między-narodowego leasingu, którego przedmiotem są rosyjskie maszyny i urządzenia.

V. Finanse

120

Mechanizm funkcjonowania leasingu w rosyjskiej działalności gospodarczej Z ekonomicznego punktu widzenia leasing umoŜliwia przedsiębiorstwu pozyskiwanie urządzeń o charakterze inwestycyjnym w zamian za przekazywane podmiotowi finansującemu opłat leasingowych. Z podobnych przyczyn jak w Polsce, leasing staje się coraz bardziej popularną formą finansowania działalności inwestycyjnej rosyjskich przedsiębiorstw. Wynika to z ekonomicznej efektywności oraz duŜej elastyczności tego instrumentu. Olbrzymi wpływ na popularność leasingu wywiera równieŜ niska dostępność kredytów średnio i długoterminowych na rynku rosyjskim. Obecnie większość transakcji leasingowych w Rosji zawierana jest na okres 3-letni. W przypadku kredytów inwestycyjnych tak długi okres spłaty kredytu naleŜy do rzadkości. Jako przykład moŜna wskazać kryzys rosyjskiego sektora bankowego z roku 1998 i ograniczenie akcji kredytowej rosyjskich banków. Przyczyniło się to do tego, Ŝe w okresie od 1998 roku do stycznia 2000 roku liczba firm leasingowych wzrosła w Rosji z 550 do ok. 1400. W 2002 i 2003 roku czynnikami powodującymi dalszy wzrost popytu na tą formę finansowania inwestycji był bardzo szybki wzrost gospodarczy oraz korzystne zmiany w systemie podatkowym. Pomimo, Ŝe leasing jest w Rosji bardzo dynamicznie rozwijającą się formą finansowania inwestycji, znaczenie jego w Ŝyciu gospodarczym jest mniejsze aniŜeli w wysoko rozwiniętych krajach świata. Według informacji z połowy roku 2003 tylko ok. 4,3 % inwestycji przeprowadzanych przez rosyjskie przedsiębiorstwa finansowane było w formie leasingu. W gospodarkach wysoko rozwiniętych udział ten wynosi ok. 40-50 %. W związku z liberalizacją międzynarodowych przepływów finansowych, poprawą zdolności rosyjskiego systemu bankowego do dostarczania środków finansujących zakup leasingowanych maszyn i urządzeń, rola leasingu w rozwoju gospodarczym Rosji będzie bez wątpienia wzrastać. Według standardowych kalkulacji opłacalności wykorzystania leasingu w porównaniu do kredytu przyjmuje się, Ŝe oszczędności wynoszą ok. 10-15 %. Pomimo bardzo dobrych perspektyw rozwoju rosyjskiego rynku usług leasingowych, istnieją czynniki ograniczające ten rozwój. Nieprzewidywalność rosyjskiej gospodarki powoduje, Ŝe podmioty prowadzące działalność w zakresie usług finansowych funkcjonują w warunkach zwiększonego ryzyka. Konieczność uwzględniania premii za ryzyko powoduje, Ŝe usługa leasingowa jest stosunkowo droga. Relatywnie wysoki koszt leasingu, podobnie zresztą jak innych instrumentów finansowych, wynika z wysokich kosztów po stronie pasywów bilansowych instytucji finansowych. Prowadzenie działalności w warunkach zwiększonego ryzyka powoduje, Ŝe firmy leasingowe spotykają się często z problemami określenia moŜliwości płatniczych klienta. Wynika to z tego, Ŝe sytuacja finansowa duŜej liczby firm rosyjskich nie jest odzwierciedlona w prowadzonych przez nie sprawozdaniach finansowych. Bardzo często doskonale prosperująca firma ze względów podatkowych wykazuje złe wskaźniki ekonomiczne.


121

Istotnym czynnikiem ograniczającym rozwój rynku usług leasingowych w Rosji jest nieznajomość tego instrumentu oraz niedoinformowanie przedsiębiorców i to nie tylko przedstawicieli małego i średniego biznesu, ale takŜe menadŜerów zarządzających duŜymi firmami. Wynika to z obawy przed tą relatywnie nową formą finansowania i strachem przed „wpadnięciem” w pułapkę finansową. Wysokość transakcji leasingowych zawartych w Rosji w roku 2005 jest oceniana na 5 mld USD31, a w Europie – na 93,5 mld USD. W Rosji udział leasingu w finansowaniu wkładów kapitałowych nie przekracza 5 %. Według róŜnych źródeł, w Rosji działa około 300 towarzystw leasingowych, z których najlepiej prosperują firmy usługowe z udziałem kapitału zagranicznego. Konkurencja znacznie rozszerzyła moŜliwości wyboru dla leasingobiorców. Jednak warunki transakcji leasingowych są w dalszym ciągu skomplikowane; obowiązują terminy od 3 do 5 lat, płatności z góry, z zasady 20-30 %, a stawki procentowe wahają się od 11 % do 17 % w walucie i od 15 % do 22 % w rublach. Procedura rozpatrywania wniosku jest dość długa, najczęściej trwa od 2-3 tygodni do miesiąca w zaleŜności od kwoty projektu, jego złoŜoności i rodzajów zabezpieczenia. Nadal niewielkie znaczenie ma leasing nieruchomości. Jego udział w roku 2004 wyniósł 1 % wartości finansowej transakcji leasingowych (w Europie – 18 %). Mało zagospodarowana jest równieŜ nisza usług dla małych i średnich przedsiębiorstw. Rys. 17. Przedmioty leasingu w Rosji w 2005 roku.

Źródło: „Ekonomika i śyzń”, 2005 r.

31 CIRHZ Warszawa, na podst. „Ekonomika i śyzń” , 2005 r.

V. Finanse

122

Rynek ubezpieczeń

Wielkość rosyjskiego rynku ubezpieczeń, mierzonego wartością zebranych przez firmy ubezpieczeniowe składek, w 2005 roku wyniosła 490,6 mld rubli, czyli ponad 17 mld USD. Oznacza to wzrost w ciągu roku zaledwie o 4 %. Wielkość łącznej premii ubezpie-czeniowej nie pokazuje jednakŜe pozytywnych zmian w strukturze ubezpieczeń, które zaszły w Rosji w ostatnich kilku latach, a w roku 2005 w szczególności. W latach 2000-2001 najbardziej dynamicznie rozwijającym się segmentem tego rynku były „ubezpieczenia na Ŝycie”, na które jeszcze w 2001 roku przypadało 50,5 % wartości składek. Ubezpieczenia te nie miały jednak wiele wspólnego z klasycznym, długoterminowym ubezpieczeniem na Ŝycie. Były to w zdecydowanej większości ukryte formy wynagrodzenia pracowników, stosowane przez rosyjskie firmy w celu uniknięcia płacenia podatków. Firmy ubezpieczeniowe były w tym przypadku jedynie nie ponoszącymi Ŝadnego ryzyka ubezpieczeniowego pośrednikami między pracodawcą i pracownikami, otrzymującymi za to określoną prowizję. W latach 2002-2005 wartość składek na tego typu „ubezpieczenia” zmniejszyła się radykalnie głównie dzięki podejmowanym przez rząd inicjatywom legislacyjnym, utrudniającym unikanie płacenia podatków przez przedsiębiorstwa. W efekcie udział produktów antypodatkowych w łącznej wartości składek obniŜył się z 21,7 % w 2004 roku do jedynie 5,2 % w roku 2005. Z kolei „klasyczne” ubezpieczenia odnotowały w tym samym okresie wzrost o przeszło 25 %. Jednocześnie wartość wypłat w sektorze ubezpieczeniowym osiągnęła w 2005 roku poziom 274,5 mld rubli, o 17,2 mld rubli mniej niŜ w roku poprzednim. Było to równieŜ rezultatem minimalizowania udziału pseudo-ubezpieczeń na Ŝycie. NaleŜy zaznaczyć, iŜ rynek rzeczywistych ubezpieczeń na Ŝycie w Rosji jest dopiero w początkowej fazie rozwoju. W Rosji działa nadal wiele małych firm ubezpieczeniowych, którym trudno będzie się utrzymać na rynku w najbliŜszych latach. Od 1 lipca 2006 roku minimalny poziom kapitału dla firm ubezpieczeniowych oferujących ubezpieczenia majątkowe został podniesiony do 20 mln rubli, dla firm oferujących ubezpieczenia na Ŝycie do 40 mln rubli, natomiast dla firm zajmujących się reasekuracją do 80 mln rubli. Od 1 lipca 2007 roku progi te wyniosą odpowiednio 30, 60 i 120 mln rubli. Ocenia się, Ŝe powyŜsze wymogi wypełnić będzie w stanie nie więcej niŜ 600 podmiotów. WaŜnym wydarzeniem na rynku ubezpieczeń będzie równieŜ wejście w Ŝycie w połowie 2007 roku nowej regulacji zakazującej towarzystwom asekuracyjnym prowadzenia jednocześnie działalności w sektorze ubezpieczeń na Ŝycie i reasekuracji ryzyk majątkowych. Początkowo prawo to miało obowiązywać od 31 grudnia 2004 roku, jednak ze względu na naciski firm ubezpieczeniowych, które argumentowały, iŜ potrzebują więcej czasu na przygotowania tej operacji, jego wprowadzenie zostało odłoŜone32.

32 http://www.rzu.gov.pl/archiwum/rynek_ubezp_zyciowe.htm


123

Na czele listy największych ubezpieczycieli znajdują się firmy Rosgosstrach, Ingosstrach, (obie będące spadkobiercami państwowych ubezpieczycieli z czasów ZSRR), Grupa SOGAZ (głównym akcjonariuszem której jest koncern Gazprom), RESO-Garantija, Grupa Ubezpieczeniowa Kapitał (naleŜąca do koncernu LUKOIL, w skład której wchodzą m.in. spółki Kapitał Strachowanie i Kapitał Pierestrachowanie – poprzednio znana pod nazwą Industrija Re), ROSNO (której udziałowcem jest niemiecka grupa Allianz), Dom Ubezpieczeniowy WSK (Wojskowe Przedsiębiorstwo Ubezpieczeniowe), Grupa UralSib, Grupa Alfa-Strachowanie oraz MAKS (Moskiewska Akcyjna Spółka Ubezpieczeniowa). śadna z powyŜszych firm nie posiada jednak pozycji dominującej – największa z nich, Rosgosstrach posiada niespełna 7,5 % udziału w rynku. Znaczenie firm z udziałem kapitału zagranicznego w sektorze ubezpieczeń jest w dalszym ciągu stosunkowo niewielkie. Na rynku działa około 60 podmiotów w całości lub częściowo naleŜących do nierezydentów. WyraŜane jakiś czas temu obawy przed zdominowaniem sektora ubezpieczeń przez kapitał zagraniczny okazały się, jak dotąd, nieuzasadnione. WaŜnym wydarzeniem na rynku ubezpieczeń było wprowadzenie w lipcu 2003 roku obowiązkowych ubezpieczeń od odpowiedzialności cywilnej (OC) dla posiadaczy pojazdów. Zdecydowanym liderem w tym segmencie w 2005 roku była firma Rosgosstrach, która zebrała w postaci składek ponad 16,2 mld rubli. Kolejne miejsca w sprzedaŜy obowiązkowych ubezpieczeń komunikacyjnych zajęły firmy RESO-Garantija (5,6 mld rubli) i Ingosstrach (3,2 mld rubli). Rosyjskie Stowarzyszenie Ubezpieczycieli Komunikacyjnych – RAMI jest jedyną w Rosji instytucją pełniąca funkcje funduszu gwarancyjnego w obszarze ubezpieczeń. Organ ten został ustanowiony ustawą federalną „O obowiązku ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych” z 25 kwietnia 2002 roku. RAMI ma charakter niekomercyjny (posiada własne fundusze niezaleŜne od państwa) i jest jedynym ogólnorosyjskim profesjonalnym zrzeszeniem ubezpieczycieli komunikacyjnych. Działalność RAMI nie podlega nadzorowi ze strony jakiejkolwiek instytucji, jednynie w ograniczonym zakresie program tego Stowarzyszenia jest akceptowany przez federalny nadzór ubezpieczeniowy. BieŜąca działalność Rosyjskiego Stowarzyszenia Ubezpieczycieli Komunikacyjnych wykracza daleko poza funkcje samochodowego funduszu gwarancyjnego w rozumieniu Drugiej Dyrektywy Komunikacyjnej (84/5/EWG). Oprócz zadań polegających na wypłacaniu odszkodowań za szkody wywołane ruchem pojazdów nieubezpieczonych oraz niezidentyfikowanych do RAMI pełni takŜe funkcje koordynacyjne, regulacyjne, reprezentacyjne i konsultacyjno-informacyjne dla sektora ubezpieczeń komunikacyjnych. RAMI jest równieŜ rosyjskim biurem Zielonej Karty, choć Rosja stanie się członkiem tego systemu dopiero w latach 2007-2008.

V. Finanse

124

Rynek kapitałowy Rozwój rosyjskiego rynku kapitałowego rozpoczął się na początku lat 90. wraz z rozpoczęciem procesu prywatyzacji gospodarki oraz emisji powszechnych bonów własnościowych33. W początkowej fazie rynek rozwijał się bardzo Ŝywiołowo. W Moskwie, Sankt Petersburgu i innych większych miastach powstawały konkurujące ze sobą giełdy papierów wartościowych, a wszystko to odbywało się bez udziału instytucji o charakterze regulacyjnym. Pewna normalizacja sytuacji nastąpiła w momencie utworzenia w 1993 roku Federalnej Komisji ds. Rynku Papierów Wartościowych, której zadaniem stało się wprowadzenie reguł funkcjonowania rynku kapitałowego oraz zasad postępowania jego uczestników. WaŜnym wydarzeniem dla rynku kapitałowego było utworzenie w 1995 roku Giełdy Papierów Wartościowych RTS (Russian Trading System), która skonsolidowała część giełd regionalnych w jeden ogólnorosyjski system wyceny akcji i obligacji. W początkowej fazie giełda RTS funkcjonowała w oparciu o system komputerowy dostarczony przez NASDAQ, a od 1998 roku transakcje giełdowe przeprowadzane są z wykorzystaniem samodzielnie opracowanego przez RTS systemu. Od początku na giełdzie RTS notowane były akcje największych rosyjskich spółek, cieszące się duŜym zainteresowaniem inwestorów, dzięki czemu wyniki tych notowań szybko stały się swego rodzaju barometrem rosyjskiej gospodarki i były przytaczane przez największe światowe agencje, takie jak Reuters czy Bloomberg. Indeks giełdy RTS (RTSI), po raz pierwszy wyznaczony 1 września 1995 roku, w krótkim czasie stał się najwaŜniejszym rosyjskim indeksem giełdowym. Jest on tworzony w oparciu o aktualne kursy akcji takich rosyjskich gigantów, jak RAO JES, Gazprom, LUKOIL, Surgutneftgaz, czy Norilsk Nickel. Notowania prowadzone są zarówno w dolarach amerykańskich, jak i w rublach. W 2005 roku indeks RTS znajdował się w trendzie wzrostowym osiągając rekordowy poziom 880 punktów. Akcje rosyjskich przedsiębiorstw cieszą się duŜym zainteresowaniem zagranicznych inwestorów – wolumen rosyjskich akcji będących w obrocie na giełdzie w Londynie przewyŜsza liczbę sprzedawaną w Moskwie. Rosyjski rynek akcji jest w dalszym ciągu zdominowany przez firmy petrochemiczne (choć stopniowo rośnie zainteresowanie firmami innych branŜ), które odpowiadają za blisko połowę wartości głównego indeksu giełdowego. W efekcie sytuacja na rynku akcji jest niezwykle uzaleŜniona od wahań cen ropy naftowej na świecie. Inną cechą rosyjskiego rynku giełdowego jest zdecydowana przewaga inwestorów instytucjonalnych nad indywidualnymi. Wśród przeciętnych Rosjan inwestowanie w papiery wartościowe jest nadal bardzo mało popularne. Szacuje się, Ŝe liczba

33 Więcej na ten temat znajduje się w rozdziale dotyczącym procesu prywatyzacji.


125

indywidualnych inwestorów w Rosji wynosi zaledwie 50 tys. osób, czyli mniej niŜ 0,05 % całej populacji34. Innym bardzo liczącym się miejscem notowań rosyjskich papierów wartościowych jest Moskiewska Międzybankowa Giełda Walutowa (MICEX). Od momentu powstania tj. od 2002 roku jest to główne miejsce operacji wymiany walut w Rosji, a kurs rubla wobec walut obcych określany na tym parkiecie, stanowi podstawę dla Banku Rosji do ustalenia kursu oficjalnego. Od 1994 roku na MICEX prowadzone są notowania krótkookresowych obligacji skarbu państwa (GKO). Dzięki zastosowaniu nowoczesnego systemu transakcyjnego, utworzenia sieci biur w poszczególnych bankach i instytucjach finansowych oraz włączeniu do współpracy giełd regionalnych, MICEX stał się najwaŜniejszym miejscem obrotu papierami rządowymi. Dzienne obroty na rynku akcji MICEX w 2006 roku sięgały 400-500 mln USD. Notowania kursów akcji i obligacji na MICEX prowadzone są w rublach. MICEX to 500 bezpośrednich uczestników rynku oraz regionalne centra realizowania handlu, zlokalizowane (oprócz Moskwy) w Nowosybirsku, St. Petersburgu, Rostowie nad Donem, Jekaterinburgu, Władywostoku, NiŜnym Nowgorodzie i Samarze. Na giełdzie MICEX moŜna obracać róŜnymi instrumentami finansowymi jednak ok. 80 % transakcji przypada na handel walutami. Rynek MICEX daje moŜliwość zawierania transakcji terminowych, realizowanych głównie na dolara i euro. Do pełnej oferty brakuje tu przede wszystkim kontraktów terminowych na ropę, metale, zboŜa lub inne surowce i produkty rolno-spoŜywcze. Sytuacja ta nie wynika jednak z braku stosownej inicjatywy przedstawicieli MICEX, ale jest w głównej mierze spowodowana niechęcią poszczególnych środowisk branŜowych do wprowadzenia przejrzystości cenowej jaką zapewnia obrót giełdowy35. W celu aktywizacji indywidualnych inwestorów, w 2006 roku giełda MICEX, współpracując ze szwajcarską firmą Zurich Capital Management, wdroŜyła nowy system Z-trade, który umoŜliwia dostęp do notowań giełdy i dokonanie transakcji za pośrednictwem Internetu. Dotychczas połowa obrotów MICEX pochodziła z usług internetowych, jednak dostęp do nich miały tylko podmioty gospodarcze. Obecnie dostęp do transakcji walutowych mają równieŜ inwestorzy indywidualni.

34 Na podstawie BBC News, "Russian market celebrates 10th birthday", Alexander Koliandre z 01.09.2005 35 http://www.doakcji.pl/dmwiad/0000000207.pdf

V. Finanse

126

Fundusze powiernicze Fundusze powiernicze są stosunkowo nowym instrumentem na rynku rosyjskim, lecz przyciągają coraz większą uwagę rosyjskich inwestorów. Rząd Rosji przyjął w 2005 roku projekt zmian w ustawach „O rynku papierów wartościowych” i „O funduszach inwestycyjnych”, który zmniejszy obciąŜenia administracyjne uczestników rynku papierów wartościowych i umocni instytucję inwestowania zbiorowego. Rozwojowi rynku papierów wartościowych w Rosji nie sprzyjał słaby system finansowy, związany z kryzysami lat 90., niski poziom zaufania wśród ludności, wysoki poziom ryzyka, a takŜe zwyczajny brak środków finansowych, które moŜna by zainwestować. Poprawa sytuacji gospodarczej w Rosji i wzrost dochodów społeczeństwa spowodowały wzrost zainteresowania instrumentami inwestycyjnymi. Rosjanie tradycyjnie przechowywali swe oszczędności w walucie, jednakŜe obserwowane w ostatnich latach umacnianie się kursu rubla wobec walut powoduje, Ŝe staje się to mniej opłacalne. W rezultacie w 2004 roku wartość aktywów skoncentrowanych w instrumentach inwestowania zbiorowego przekroczyła 200 mld rubli, zwiększając się trzykrotnie w stosunku do roku poprzedniego. Inwestowanie w fundusze powiernicze w Rosji jest duŜo bardziej zyskowne od lokat bankowych – fundusze akcyjne przyniosły w 2004 roku średnio 20 % zysku, fundusze obligacji 15 %, a inwestycje w najlepsze fundusze pozwoliły zyskać nawet 60 %. Wśród indywidualnych klientów funduszy powierniczych w Rosji przewaŜają młodzi ludzie z wysokimi dochodami. Fundusze powiernicze inwestują w akcje i obligacje rosyjskich firm, jednak stopniowo zmniejszają udział inwestycji w branŜe surowcowe (ze względu na wysokie ryzyko polityczne i niestabilność cen surowców). Coraz większą popularność zyskują inwestycje w firmy zajmujące się handlem detalicznym, przedsiębiorstwa telekomunikacyjne i inne. W projekcie Strategii rozwoju rynków finansowych przedstawionym przez Federalną SłuŜbę ds. Rynków Finansowych zapisana została koncepcja wprowadzenia do 2008 roku mechanizmów kompensacyjnych w odniesieniu do inwestycji w fundusze powiernicze. Ocenia się, Ŝe wprowadzenie tego typu zabezpieczeń skłoni do zainteresowania się rynkiem papierów wartościowych istotną część rosyjskiego społeczeństwa36.

36 Nina Kulikowa, RIA Nowosti z 18.02.2005, MOSKWA, Nowe moŜliwości inwestycyjne dla Rosjan


127

VI. SYSTEM PODATKOWY 37 System podatkowy Rosji obejmuje trzy podstawowe kategorie podatków: federalne, regionalne i lokalne. Wszystkie one funkcjonują w oparciu o prawodawstwo federalne, jednak w zakresie dwóch ostatnich kategorii władze regionalne i lokalne mają prawo ustalania stawek oraz określania szczegółowych procedur. W 2006 roku w Federacji Rosyjskiej obowiązywały następujące podatki: • federalne:

- podatek od wartości dodanej (НДС) – Rozdział 21 Kodeksu Podatkowego FR, - podatek akcyzowy – Rozdział 22 Kodeksu Podatkowego FR, - podatek dochodowy od osób fizycznych – Rozdział 23 Kodeksu Podatkowego

FR, - jednolity podatek socjalny – Rozdział 24 Kodeksu Podatkowego FR, - podatek od dochodu organizacji – Rozdział 25 Kodeksu Podatkowego FR, - podatek o wydobycia zasobów naturalnych – Rozdział 26 Kodeksu Podatkowego

FR, - podatek wodny – Rozdział 25.2 Kodeksu Podatkowego FR, - opłaty za korzystanie z obiektów przyrodniczych i wodnych zasobów

biologicznych – Rozdział 25.1 Kodeksu Podatkowego FR, - opłaty państwowe – Rozdział 25.3 Kodeksu Podatkowego FR,

• regionalne: - podatek od majątku organizacji – Rozdział 30 Kodeksu Podatkowego FR, - podatek od gier – Rozdział 29 Kodeksu Podatkowego FR, - podatek transportowy – Rozdział 28 Kodeksu Podatkowego FR,

• miejskie: - podatek od ziemi – Ustawa FR z dnia 11.10.1991 Nr 1738-1 w redakcji z dnia

25.07.2002, - podatek od majątku osób fizycznych – Ustawa FR z dnia 09.12.1001 Nr 2003-1.

• specjalne systemy podatkowe: - System podatkowy dla producentów towarów rolnych (Jednolity Podatek

Rolniczy) – Rozdział 26.1 Kodeksu Podatkowego FR, - Uproszczony system podatkowy – Rozdział 26.2 Kodeksu Podatkowego FR, - System podatkowy w formie jednolitego podatku od dochodu przy specjalnych

rodzajach działalności – Rozdział 26.3 Kodeksu Podatkowego FR, - System podatkowy w zakresie umów o rozdziale produkcji tzw. Production

Sharing Agreements – Rozdział 26.4 Kodeksu Podatkowego FR.

37 Rozdział przygotowany w oparciu o „Doing Business in the Russian Federation”, 2004, wydany przez PricewaterhouseCoopers.

VI. System podatkowy

128

W latach 2004-2005 rosyjski system podatkowy został znacznie uproszczony, a część obowiązujących dotąd podatków została zlikwidowana. Zlikwidowane podatki federalne to: • Podatek od transakcji papierami wartościowymi, • Opłata celna, • Podatek za korzystanie z zasobów surowcowych, • Podatek od spadków i darowizn, • Opłata za korzystanie z nazw „Rosja” i „Federacja Rosyjska”, • Opłata za licencję i prawo produkcji i obrotu spirytusem etylowym. Szczególnie wiele emocji i kontrowersji wzbudziła likwidacja podatku od spadków i darowizn, który przestał obowiązywać od 1 stycznia 2006 roku. Spośród podatków regionalnych zlikwidowany został podatek leśny, natomiast na szczeblu lokalnym zlikwidowano podatek reklamowy i opłatę rejestracyjną od osób fizycznych zajmujących się działalnością przedsiębiorczą. Przepisy zabezpieczające przed unikaniem płacenia podatków Jednym z waŜniejszych przepisów w tym zakresie są regulacje dotyczące tzw. wyceny transakcji, w prowadzone 1 stycznia 1999 roku. Zgodnie z nimi władze podatkowe mają prawo skorygowania cen uzgodnionych między stronami w ramach transakcji, w sytuacji, gdy w krótkim okresie czasu ceny zmieniły się o ponad 20 %. Ponadto, korekta moŜe być zastosowana tylko wtedy, gdy ceny w ramach danej transakcji róŜnią się od cen rynkowych o ponad 20 %. Przepisy te obowiązują nie tylko w stosunku do transakcji handlu zagranicznego, ale równieŜ dotyczą transakcji na rynku wewnętrznym. Od 1 stycznia 2002 roku obowiązują przepisy dotyczące kapitalizacji, na mocy których płatność odsetek dokonana przez rosyjskie przedsiębiorstwo na rzecz podmiotu zagranicznego, który jest (bezpośrednio lub pośrednio) właścicielem ponad 20 % udziałów w tym przedsiębiorstwie, moŜe być potraktowana nie jako rozliczenie odsetek, ale jako dywidenda. Przepisy te mają zastosowanie tylko w przypadku jeŜeli zadłuŜenie rosyjskiego przedsiębiorstwa wobec podmiotu zagranicznego jest ponad trzykrotnie wyŜsze niŜ wielkość udziału tego podmiotu zagranicznego w rosyjskim przedsiębiorstwie.


129

Administracja podatkowa Podatki, cła i opłaty ustanawiane są w oparciu o ustawy i tylko w ten sposób mogą być zmienione. Za kwestie związane z naliczaniem i pobieraniem podatków odpowiada federalne Ministerstwo Finansów. Współpracuje ono z Federalną Agencją ds. Przestępstw Gospodarczych i Podatkowych przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych. Agencja, która od 1 lipca 2003 roku przejęła obowiązki Policji Podatkowej, otrzymała szerokie uprawnienia w obszarze wykrywania przypadków naduŜyć podatkowych. Warto przy tym podkreślić, Ŝe niezapłacenie podatków na kwotę przekraczającą 500 tys. rubli jest, zgodnie z rosyjskim prawem, traktowane jako przestępstwo kryminalne. Rejestracja podatników KaŜda osoba prawna ma obowiązek zarejestrować się w urzędzie podatkowym w miejscu swojej lokalizacji, jak równieŜ we wszystkich innych okręgach podatkowych, w których posiada swoje oddziały, przedstawicielstwa, a nawet nieruchomości i pojazdy. Zagraniczna osoba prawna podlega obowiązkowi rejestracji podatkowej we wszystkich okręgach, w których prowadzi działalność przez więcej niŜ 30 dni w ciągu roku lub w których posiada nieruchomości lub pojazdy. Uproszczona rejestracja podatkowa przysługuje zagranicznym osobom prawnym, które nie prowadzą działalności w Rosji, ale posiadają w tym kraju nieruchomości lub chcą otworzyć rachunek rublowy w rosyjskim banku. Opodatkowanie przedsiębiorstw – podatek od zysku Od 1 stycznia 2002 roku podstawowa stawka podatku od zysku, będącego odpowiednikiem podatku dochodowego od osób prawnych, została obniŜona z 35 % do 24 %. Dochody państwa generowane według tej stawki są od 2005 roku dzielone pomiędzy poszczególne szczeble budŜetowe w następujących proporcjach: • 6,5 % budŜet federalny; • do 17,5 % (ale nie mniej niŜ 13,5 %) budŜet regionalny38. Podatkiem tym objęte są zyski rosyjskich osób prawnych osiągnięte na terytorium Rosji i poza jej granicami, a takŜe zyski zagranicznych osób prawnych mające swoje źródło na terenie Rosji. Podatek dotyczy dochodów ze sprzedaŜy towarów, pracy i usług, sprzedaŜy majątku oraz wszystkich innych dochodów nie wyłączonych z opodatkowania.

38 Do końca 2004 roku 2 % podatku od zysku trafiało do budŜetów lokalnych, 5 % do budŜetu federalnego a 17 % do budŜetów regionalnych (z moŜliwością obniŜenia maksymalnie do 13 %).


130

Wszystkie rosyjskie osoby prawne zobowiązane są do prowadzenia ksiąg według tzw. Rosyjskich Standardów Rachunkowych oraz równolegle (od 1 stycznia 2002 roku) według Podatkowego Systemu Rachunkowego. Wyliczenie wymiaru podstawy do opodatkowania następuje obecnie według tego drugiego systemu. Obliczenie przychodów ze sprzedaŜy oraz wydatków moŜliwe jest obecnie jedynie przy zastosowaniu metody rejestrowania przepływów finansowych w okresie, w którym faktycznie miały one miejsce (accrual basis). Nie dotyczy to jedynie małych firm, których kwartalne przychody ze sprzedaŜy nie przekraczają 1 miliona rubli. Odliczenia kosztów uzyskania przychodu Nowe przepisy dotyczące podatku od zysku, wprowadzone w II części Kodeksu Podatkowego i obowiązujące od 1 stycznia 2002 roku, znacznie rozszerzyły listę moŜliwych do odliczenia wydatków przedsiębiorstwa. Według aktualnych zapisów firma moŜe odliczać wydatki poniesione w ramach prowadzonej działalności mającej na celu generowanie zysku. Wydatki te musza być jednak ekonomicznie uzasadnione oraz udokumentowane. Nowy Kodeks Podatkowy wprowadził listę wydatków, które nie podlegają odliczeniom lub podlegają tylko w ograniczonym zakresie. Niektóre z waŜniejszych ograniczeń dotyczą: • premii ubezpieczeniowych, odliczanych według określonych limitów; ponadto nie

wszystkie rodzaje dobrowolnych ubezpieczeń podlegają odliczeniom; • kosztów reprezentacyjnych, w przypadku których limit odliczeń stanowi

maksymalnie 4 % funduszu płac; • niektórych rodzajów wydatków reklamowych, których odliczenia mogą stanowić

jedynie 1 % procent obrotów przedsiębiorstwa; • oprocentowania kredytów (w określonych wypadkach); • diet wypłacanych w ramach podróŜy słuŜbowych, które mogą być odliczane tylko

według określonych zasad. • wydatków na badania i rozwój (B+R), które nie przyniosły pozytywnych wyników

– odliczyć moŜna 70 % takich wydatków w równych częściach ciągu trzech lat. Wprowadzone zostały takŜe nowe regulacje w zakresie moŜliwych do odliczenia odpisów amortyzacyjnych. Nowością jest np. moŜliwość wyboru pomiędzy metodą liniową i bilansową. Podlegający amortyzacji majątek został podzielony na 10 kategorii według okresu uŜytkowania, zgodnie z klasyfikacją zatwierdzoną przez Rząd FR. Aktywa niematerialne podlegają amortyzacji przez okres ich istnienia. JeŜeli okres uŜytkowania nie jest moŜliwy do ustalenia, dla celów podatkowych przyjmuje się, iŜ jest to 10 lat.


131

Płatności podatków Według rosyjskiego prawa rok podatkowy musi być równoznaczny z rokiem kalendarzowym. Podatek od zysku płacony jest za okres jednego roku, według formuły kwartalnej, z co miesięcznym odprowadzeniem zaliczek, lub teŜ płacony jest co miesiąc. DuŜe podmioty gospodarcze (spółki akcyjne) mają moŜliwość wyboru pomiędzy tymi dwoma formami płacenia podatku. Według formuły co miesięcznej, zapłacenie podatku oraz złoŜenie deklaracji podatkowej za dany miesiąc, musi nastąpić do 28 dnia następnego miesiąca. Według formuły kwartalnej, miesięczne zaliczki, wyliczone na podstawie wysokości zysku w poprzednim kwartale, muszą być płacone do 28 dnia kaŜdego miesiąca. Kwartalne rozliczenie podatku następuje do 28 dnia miesiąca, następującego po danym kwartale, natomiast roczne rozliczenie podatkowe naleŜy złoŜyć do 28 marca następnego roku. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz przedstawicielstwa i filie zagranicznych osób prawnych zwolnione są z obowiązku płacenia co miesięcznych zaliczek i podlegają jedynie rozliczeniu kwartalnemu i rocznemu. Straty poniesione przez przedsiębiorstwa od 1 stycznia 2002 roku mogą być rozliczane przez okres 10 lat. Jednocześnie kwota strat, którą podatnik chce rozliczyć w danym roku, nie moŜe przekroczyć 30 % wysokości podstawy opodatkowania. W przypadku reorganizacji, straty podmiotu podlegającego temu procesowi mogą być odliczane przez nowo powstały podmiot. Zwolnienia podatkowe Do końca 2001 roku obowiązywał szereg zwolnień podatkowych, które zostały zlikwidowane wraz z wejściem w Ŝycie nowych regulacji Kodeksu Podatkowego. Jak wspomniano wcześniej, ulgi przyznawane przez władze regionalne w zakresie podatku od zysków, nie mogą przekraczać czterech punktów procentowych. Wszelkie zwolnienia i ulgi w podatku od zysku przyznane przez władze regionalne i lokalne przed 1 lipca 2001 roku obowiązują do końca okresu, na który zostały przyznane, a jeśli okres ten nie został określony, do momentu zwrotu nakładów inwestycyjnych, lecz nie dłuŜej niŜ trzy lata. Tym samym, od 1 stycznia 2004 roku wszelkie zwolnienia przyznane przed 1 stycznia 2002 roku przestały obowiązywać. Specjalne regulacje podatkowe Niektóre rodzaje działalności gospodarczej np. prowadzenie gier i zakładów, podlegają opodatkowaniu według odrębnych zasad i nie dotyczą ich przepisy o podatku od zysków.


132

Władze regionalne, w ramach swojej jurysdykcji, mogą wprowadzić podatek od dochodów kalkulacyjnych, w formie ryczałtu, nakładany na osoby fizyczne i prawne prowadzące pewne rodzaje działalności gospodarczej (np. handel detaliczny czy transport), spełniające określone kryteria (dotyczące np. powierzchni handlowej). Stawka tego podatku wynosi 15 %, a jego płatnicy są zwalniani z większości innych podatków. Podobnie, spełniające określone kryteria małe przedsiębiorstwa mogą stosować uproszczony system podatkowo-księgowy oraz płacić ujednolicony podatek od dochodu i jednocześnie nie płacić części innych podatków. Z kolei przedsiębiorstwa, farmy i indywidualni przedsiębiorcy wytwarzający produkty rolne, mogą być zobligowani do płacenia jednolitego podatku rolnego, w miejsce większości innych podatków, o ile ich przychody z tego rodzaju działalności w roku poprzednim przekroczyły 70 % ich łącznych przychodów. Opodatkowanie zagranicznych przedsiębiorstw Jak zostało wspomniane wcześniej, zagraniczne osoby prawne podlegają, zgodnie z rosyjskim prawem, opodatkowaniu (podatkiem od zysku) w zakresie dochodów wygenerowanych na terenie Rosji. Obowiązek ten jako zasada dotyczy podmiotów, które na terenie Rosji posiadają tzw. stałą strukturę. MoŜe to być oddział, przedstawicielstwo, biuro, agencja lub kaŜda inna struktura, poprzez którą zagraniczne przedsiębiorstwo prowadzi działalność gospodarczą w Rosji. Za posiadające na terenie Rosji „stałą strukturę”, uwaŜane są równieŜ te podmioty zagraniczne, które prowadzą swoją działalność za pośrednictwem przedstawiciela. Przedstawicielem takim moŜe być rosyjska osoba fizyczna lub prawna, która reprezentuje interesy podmiotu zagranicznego na podstawie umowy, działa w jego imieniu i ma prawo zawierania i negocjowania w jego imieniu umów. Przedstawicielstwa i filie zagranicznych przedsiębiorstw podlegają opodatkowaniu na takich samych zasadach co firmy rosyjskie. Przy ustalaniu podstawy do opodatkowania, uzyskane dochody mogą być pomniejszone o poniesione koszty, w ten sam sposób jak w przypadku rosyjskich przedsiębiorstw. Kodeks Podatkowy nie precyzuje, czy moŜliwe jest odliczanie kosztów poniesionych przez centralę przedsiębiorstwa za granicą w związku z funkcjonowaniem jego przedstawicielstwa lub filii w Rosji, choć taką moŜliwość przewiduje większość podpisanych przez Rosję umów o unikaniu podwójnego opodatkowania. W sytuacji, gdy zagraniczne przedsiębiorstwo nie utworzyło na terenie Rosji „stałej struktury” i nie jest chronione umową o unikaniu podwójnego opodatkowania, stosuje się wobec niego ryczałtowe stawki podatkowe, pobierane u źródła i wynoszące 15 %


133

w odniesieniu do dywidend i dochodów uzyskanych z tytułu udziału w przedsiębiorstwie z kapitałem zagranicznym, 10 % w przypadku dochodów z tytułu frachtu oraz 20 % w odniesieniu do niektórych pozostałych dochodów, w tym oprocentowania od kapitału. Opodatkowanie udziałowców Wszystkie dywidendy wypłacane rosyjskim przedsiębiorstwom i osobom fizycznym (rezydentom) przez inne rosyjskie przedsiębiorstwa, podlegają opodatkowaniu podatkiem ryczałtowym w wysokości 9 %, który jest odprowadzany przez płatnika. Dochody kapitałowe muszą być włączane do łącznej kwoty dochodów osiągniętych przez przedsiębiorstwo rezydenta ze źródeł na całym świecie i są opodatkowane podatkiem od zysku. Nie ma osobnego podatku od dochodów kapitałowych. Straty poniesione przy sprzedaŜy papierów wartościowych mogą być odliczane tylko do wysokości zysków osiągniętych ze sprzedaŜy tej samej kategorii papierów wartościowych. Straty poniesione przy sprzedaŜy środków trwałych mogą być odliczane w równych ratach przez pozostały okres, w którym dane aktywa podlegałyby amortyzacji. W przypadku osób fizycznych, mających status rezydenta na terenie Rosji, ich dochody kapitałowe, opodatkowane są według obowiązujących zasad opodatkowania dochodów osobistych (stawka liniowa 13 %). Dywidendy wypłacane przez rosyjskie przedsiębiorstwa osobom prawnym nie mającym statusu rezydenta, są opodatkowane według stawki 15 %. Z kolei do dywidend płaconych zagranicznym osobom fizycznym stosuje się stawkę 30 %, chyba Ŝe dana umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania przewiduje inaczej. Dochody kapitałowe osiągnięte przez przedstawicielstwo (filię, biuro) zagranicznej osoby prawnej opodatkowane są według standardowej stawki podatku od zysku. W przypadku braku „stałej struktury”, od dochodów kapitałowych zagranicznego przedsiębiorstwa potrącany jest ryczałtowy podatek w wysokości 20 %. W odniesieniu do dochodów kapitałowych zagranicznych osób fizycznych, podobnie jak w przypadku dywidend, stosowana jest stawka 30 %. W przypadku reorganizacji osoby prawnej, wszelkie transfery aktywów prowadzone w ramach tego procesu, nie są traktowane jako sprzedaŜ z punktu widzenia podatku od zysków.


134

Opodatkowanie osób fizycznych Podobnie jak w wielu innych systemach podatkowych, ustalenie statusu rezydenta związane jest z ilością dni w roku, w czasie których dana osoba przebywała na terenie Rosji. Tym samym za rezydenta uwaŜana jest taka osoba (równieŜ obcokrajowiec), która w danym roku kalendarzowym (a od 2007 roku w ciągu dowolnych 12 miesięcy) była obecna na terytorium Rosji przez 183 dni lub dłuŜej, włączając dzień wyjazdu, ale nie licząc dnia przybycia. Rosyjscy rezydenci w rozliczeniu podatkowym powinni uwzględnić wszystkie dochody ze źródeł krajowych i zagranicznych. Natomiast nierezydenci, jeŜeli nie chroni ich umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania, powinni rozliczyć się ze wszystkich dochodów mających swoje źródła na terenie Rosji, włączając w to dochody z pracy, dochody z wynajmu, dywidendy, itd. Płatnicy • Osoby fizyczne będące rezydentami podatkowymi FR, • Osoby fizyczne nie będące rezydentami podatkowymi FR, uzyskujące dochody od

podmiotów znajdujących się w FR. Wysokość podatku Od 1 stycznia 2001 roku, dochody indywidualne rosyjskich rezydentów obciąŜone są liniowym podatkiem dochodowym w wysokości 13 %. WyŜsza stawka podatku na poziomie 35 % stosowana jest w przypadku następujących dochodów: • wygranych, wypłacanych przez organizatorów loterii, totalizatorów i innych gier

hazardowych (w tym równieŜ automatów do gier); • dowolnych wygranych i nagród, otrzymywanych w związku z udziałem w

konkursach, grach i innych przedsięwzięciach reklamowych (w przypadku dochodu powyŜej 2000 rubli);

• wypłat ubezpieczeniowych wynikających z umów dobrowolnego ubezpieczenia w przypadku przekroczenia określonego limitu;

• dochodów od wkładów bankowych w rublach, jeŜeli ich oprocentowanie przekracza ¾ istniejącej stawki refinansowej Banku Centralnego FR oraz dochodów od wkładów walutowych oprocentowanych według stawki wyŜszej niŜ 9 % w skali roku.

W przypadku dochodów w postaci dywidendy od udziałów w rosyjskich lub zagranicznych przedsiębiorstwach stawka podatku wynosi 9 %. Dochody nierezydentów indywidualnych są opodatkowane według stawki 30 %.


135

Ulgi, odliczenia i zwolnienia Zwolnieniu z podatku dochodowego od osób fizycznych podlegają następujące dochody: • większość ustawowych dodatków do wynagrodzenia; • emerytury; • odszkodowania za wypadki przy pracy; • zasiłki dla bezrobotnych; • wydatki poniesione w czasie pełnienia obowiązków słuŜbowych (w ramach

określonych limitów); • wypłaty z tytułu ubezpieczeń obowiązkowych i niektórych dobrowolnych, w tym

dobrowolnego ubezpieczenia medycznego. Inne zwolnienia podatkowe, dotyczące wyłącznie rezydentów, obejmują m.in. dochody ze sprzedaŜy domu lub mieszkania do kwoty 1 miliona rubli lub innego majątku o wartości do 125.000 rubli, w przypadku, gdy dana nieruchomość była własnością sprzedającej go osoby przez okres krótszy niŜ 5 lat lub 3 lata w przypadku innych form majątku. Przy przekroczeniu terminu odpowiednio 5 i 3 lat dochód uzyskany ze sprzedaŜy majątku jest w całości zwolniony z podatku dochodowego. NajwaŜniejsze ulgi podatkowe przysługujące rosyjskim rezydentom obejmują: • wydatki do kwoty 1 miliona rubli poniesione na zakup lub budowę domu lub

mieszkania (obejmujące takŜe odsetki od poŜyczki bankowej zaciągniętej na ten cel); takie odliczenie podatnik moŜe dokonać jeden raz w Ŝyciu;

• kwoty przekazane na cele charytatywne określonym organizacjom (do 25 % łącznych dochodów);

• wydatki na cele edukacyjne podatnika lub jego dzieci do kwoty 38.000 rubli (od 2007 roku kwota ta wzrośnie do 50.000 rubli), a takŜe wydatki na leczenie podatnika lub jego rodziny do kwoty 38.000 rubli (50.000 rubli od 2007 roku).

Jednolity podatek socjalny Na mocy II części Kodeksu Podatkowego, z dniem 1 stycznia 2001 roku wprowadzony został tzw. jednolity podatek socjalny. Na mocy Ustawy Federalnej z 20 lipca 2004 roku „O wniesieniu zmian do rozdziału 24 części drugiej Kodeksu Podatkowego FR oraz Ustawy Federalnej „O obowiązkowym ubezpieczeniu emerytalnym w Federacji Rosyjskiej (...)”, z dniem 1 stycznia 2005 roku zostały wprowadzone nowe stawki jednolitego podatku socjalnego oraz nowe wysokości składek na obowiązkowe ubezpieczenie emerytalne. W przypadku podmiotów realizujących wypłaty wynagrodzeń dla osób fizycznych, obowiązują obecnie następujące wysokości składek:


136

a) w odniesieniu do organizacji; indywidualnych przedsiębiorców; osób fizycznych nie będących indywidualnymi przedsiębiorcami:

Fundusz obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego

Podstawa opodatkowania

(zarobki pracownika brutto narastająco)

Do budŜetu federalnego

Na federalny fundusz

ubezpieczenia społecznego

fundusz federalny

fundusz terytorialny

Razem

do 280 tys. rubli 20,0 % 3,2 % 0,8 % 2,0 % 26,0 % od 280 tys. rubli do 600 tys. rubli

56000 rubli + 7,9 % od sumy ponad 280 tys. rubli




72800 rubli + 10 % od sumy ponad 280 tys. rubli

ponad 600 tys. rubli 81280 rubli + 2,0 % od sumy ponad 600 tys. rubli

12480 rubli 3840 rubli 7200 rubli 104800 rubli + 2,0 % od sumy ponad 600 tys. rubli

b) w przypadku płatników – producentów towarów rolnych, organizacji twórców ludowych, wspólnot rodowych i rodzinnych rdzennych narodów Północy, zajmujących się tradycyjnymi formami gospodarowania:


Podstawa opodatkowania

(zarobki pracownika brutto narastająco)

Do budŜetu federalnego

Na federalny fundusz

ubezpieczenia społecznego

fundusz federalny

fundusz terytorialny

Razem

do 280 tys. rubli 15,8 % 2,2 % 0,8 % 1,2 % 20,0 % od 280 tys. rubli do 600 tys. rubli





56000 rubli + 10 % od sumy ponad 280 tys. rubli


9680 rubli 3520 rubli 5280 rubli 88000 rubli + 2,0 % od sumy ponad 600 tys. rubli

c) w przypadku indywidualnych przedsiębiorców (opłacających podatek za samych siebie; w tym członków farmerskich gospodarstw rolnych):


Podstawa opodatkowania (dochód brutto narastająco)

Do budŜetu federalnego fundusz federalny fundusz

terytorialny

Razem

do 280 tys. rubli 7,3 % 0,8 % 1,9 % 10,0 % od 280 tys. rubli do 600 tys. rubli






3840 rubli 6600 rubli 39520 rubli + 2,0 % od sumy ponad 600 tys. rubli

d) w przypadku adwokatów (płacących podatek indywidualnie za samych siebie): Fundusz obowiązkowego

ubezpieczenia zdrowotnego Podstawa

opodatkowania (dochód brutto narastająco)

Do budŜetu federalnego fundusz federalny fundusz

terytorialny

Razem

do 280 tys. rubli 5,3 % 0,8 % 1,9 % 8,0 % od 280 tys. rubli do 600 tys. rubli






3840 rubli 6600 rubli 33920 rubli + 2,0 % od sumy ponad 600 tys. rubli


137

Zgodnie z Ustawą płatnicy, którzy spełniają kryteria przynaleŜności do więcej niŜ jednej spośród powyŜszych kategorii płatników są zobowiązani odprowadzać podatek z kaŜdego z tych tytułów. Chodzi tu m.in. o sytuację, gdy indywidualny przedsiębiorca zatrudnia pracownika (pracowników) za którego odprowadza podatek według jednej stawki, a jednocześnie płaci podatek za samego siebie według innej skali. Począwszy od 1 stycznia 2002 roku, część jednolitego podatku socjalnego, która przekazywana jest do budŜetu federalnego jest pomniejszana o obowiązkowe ubezpieczenie emerytalne. Ubezpieczenie to wyliczane jest, podobnie jak wspomniany podatek, od kwoty wynagrodzenia brutto pracownika narastająco w ciągu roku. Wspomniana wcześniej Ustawa z 20 lipca 2004 roku wprowadziła od 1 stycznia 2005 roku następujące malejące wartości składek: 1) dla ubezpieczonych występujących w charakterze pracodawców (organizacji,

indywidualnych przedsiębiorców i osób fizycznych nie będących indywidualnymi przedsiębiorcami), za wyjątkiem tych wymienionych w punkcie 2.

Dla osób urodzonych w 1967 roku i młodszych Podstawa do ustalenia

wysokości składki (zarobki pracownika brutto

narastająco w ciągu roku)

Dla osób urodzonych w 1966 roku i starszych

na finansowanie ubezpieczeniowej części

emerytury

na finansowanie ubezpieczeniowej części emerytury

na finansowanie inwestycyjnej części

emerytury do 280 tys. rubli 14,0 % 8,0 % 6,0 % od 280 tys. rubli do 600 tys. rubli




ponad 600 tys. rubli 56800 rubli 32320 rubli 24480 rubli

2) dla występujących w charakterze pracodawców organizacji zajmujących się produkcją towarów rolnych, wspólnot rodowych i rodzinnych rdzennych narodów Północy zajmujących się tradycyjnymi formami gospodarowania oraz gospodarstw farmerskich:

Dla osób urodzonych w 1967 roku i młodszych Podstawa do ustalenia


narastająco w ciągu roku)

Dla osób urodzonych w 1966 roku i starszych

na finansowanie ubezpieczeniowej części

emerytury


na finansowanie inwestycyjnej części

emerytury do 280 tys. rubli 10,3 % 4,3 % 6,0 % od 280 tys. rubli do 600 tys. rubli




ponad 600 tys. rubli 46440 rubli 21960 rubli 24480 rubli

W latach 2005-2007 dla ubezpieczonych występujących w charakterze pracodawców (organizacji, indywidualnych przedsiębiorców i osób fizycznych nie będących indywidualnymi przedsiębiorcami) zatrudniających osoby urodzone w 1967 roku i młodsze stosuje się następujące stawki składek:


138

1) dla pracodawców za wyjątkiem tych wymienionych w punkcie 2. Dla osób urodzonych w 1967 roku

i młodszych na lata 2005-2007 Podstawa do ustalenia


narastająco w ciągu roku) na finansowanie ubezpieczeniowej

części emerytury na finansowanie inwestycyjnej

części emerytury do 280 tys. rubli 10,0 % 4,0 % od 280 tys. rubli do 600 tys. rubli



ponad 600 tys. rubli 40480 rubli 16320 rubli

2) dla występujących w charakterze pracodawców organizacji zajmujących się produkcją towarów rolnych, wspólnot rodowych i rodzinnych rdzennych narodów Północy zajmujących się tradycyjnymi formami gospodarowania oraz gospodarstw farmerskich:

Dla osób urodzonych w 1967 roku i młodszych na lata 2005-2007

Podstawa do ustalenia wysokości składki (zarobki

pracownika brutto narastająco w ciągu roku)


na finansowanie inwestycyjnej części emerytury

do 280 tys. rubli 6,3 % 4,0 % od 280 tys. rubli do 600 tys. rubli



ponad 600 tys. rubli 30120 rubli 16320 rubli

Pracodawcy są równieŜ zobowiązani do płacenia obowiązkowych ubezpieczeń wypadkowych, których stawki wynoszą od 0,2 % do 8,5 % łącznej kwoty wynagrodzenia pracownika, w zaleŜności od rodzaju wykonywanej przez niego pracy i stopnia jej „wypadkowości”. Podatek VAT SprzedaŜ towarów i usług na terenie Rosji oraz import towarów do Rosji są obłoŜone podatkiem od wartości dodanej (VAT). Podatek ten naliczany jest przez sprzedawców towarów i usług oraz importerów towarów. Niektóre usługi zlecone podmiotom zagranicznym, ale wykonywane na rzecz rezydentów rosyjskich (usługi konsultingowe, dotyczące kwestii patentowych, licencji, itp.) równieŜ są objęte tym podatkiem. Podobnie usługi związane z rosyjskim rynkiem nieruchomości. Kodeks podatkowy FR, wprowadził 3 stawki podatku VAT tj: 0 %, 10 % i 18 %. Podstawową stawka jest 18 %. Stawką podatku 0 % objęte są następujące grupy towarów i usług: - towary (w tym od 1 stycznia 2005 roku ropa naftowa, kondensat gazowy i gaz

ziemny eksportowane na terytorium WNP) eksportowane za granicę pod warunkiem ich faktycznego wywozu poza obszar celny FR i udokumentowane przedstawieniem słuŜbom podatkowym odpowiednich dokumentów;


139

- usługi bezpośrednio związane z eksportem i importem towarów (transport, załadunek i przeładunek, dokonywane przez rosyjskich przewoźników itp.);

- usługi przewozu pasaŜerskiego i bagaŜowego poza granicę FR; - usługi wykonywane w przestrzeni kosmicznej; - niektóre urządzenia i usługi medyczne; - metale szlachetne w odniesieniu do płatników realizujących wydobycie i produkcję

ze złomu i odpadów; - towary i usługi przeznaczone dla oficjalnych potrzeb przedstawicielstw dyploma-

tycznych i prywatnego uŜytku personelu dyplomatycznego i administracyjno-technicznego tych przedstawicielstw, włączając członków ich rodzin. Przepisy te stosowane są, na zasadzie wzajemności, wobec personelu dyplomatycznego tych krajów, które przewidują analogiczne zasady w stosunku do przedstawicielstw dyplomatycznych Federacji Rosyjskiej.

Stawką 10 % objęte są: • artykuły rolno-spoŜywcze m.in. bydło rogate i drób, mięso i podstawowe produkty

mięsne, mleko i nabiał, olej roślinny, jaja, margaryna, chleb i wyroby piekarskie, zboŜa, pasze, odpady zbóŜ, produkty spoŜywcze dla dzieci i diabetyków, ziemniaki i warzywa, nasiona oleiste i produkty ich przerobu;

• towary dla dzieci m.in. wyroby z dzianiny dla noworodków i dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, odzieŜ (poza wyrobami z naturalnej skóry i futra) dla noworodków i dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, obuwie (z wyłączeniem sportowego), łóŜeczka dziecięce, materace dziecięce, wózki, przybory szkolne, pieluchy jednorazowe, zabawki;

• niektóre podstawowe lekarstwa i urządzenia medyczne; • prasa i czasopisma (za wyjątkiem wydawnictw o charakterze erotycznym). VAT zapłacony w związku z wydatkami poniesionymi w ramach wykonywania działalności równieŜ objętej tym podatkiem, a takŜe za zakupione lub importowane aktywa trwałe lub niematerialne, moŜe być zaliczany na poczet podatku, który płatnik jest zobowiązany przekazać w związku ze sprzedaŜą własnych towarów i usług. W praktyce jednak zwrot nadpłaconego podatku w gotówce jest trudny do uzyskania. Płatności podatku VAT powinny być dokonywane co miesiąc lub co kwartał, w zaleŜności od wielkości przychodów ze sprzedaŜy jakie dany podmiot generuje. Rozliczenie tego podatku musi nastąpić do 20 dnia miesiąca następującego po danym okresie rozliczeniowym.


140

Podatek akcyzowy i inne podatki Podatek akcyzowy Podatek akcyzowy jest podatkiem nakładanym na wybrane towary konsumpcyjne (napoje spirytusowe, wino, piwo, tytoń i samochody osobowe), a takŜe paliwa i smary silnikowe. Podatek ten jest płacony przy sprzedaŜy wspomnianych towarów wyprodukowanych na terenie Rosji, w przypadku importu tych towarów, w sytuacji wniesienia takich towarów do kapitału zakładowego przedsiębiorstwa, wykorzystania ich na potrzeby własne producenta, a takŜe w innych podobnych sytuacjach. JeŜeli dany producent wykorzystuje towary akcyzowe jako surowce do produkcji innych towarów akcyzowych, moŜe, przy spełnieniu określonych warunków, odzyskać podatek zapłacony przy zakupie omawianych surowców. Akcyza zazwyczaj płacona jest przez producenta danego towaru. Wyjątkiem są napoje alkoholowe, w przypadku których stawka akcyzy płacona jest w równych częściach przez producentów i hurtowników. Akcyza od towarów importowanych jest naliczana i płacona razem z opłatami celnymi. Takie towary akcyzowe, jak napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe, podlegają obowiązkowemu oznakowaniu znakiem akcyzy. Stawki dla wszystkich towarów akcyzowych określone zostały kwotą w rublach za daną jednostkę miary towaru. Podatek majątkowy (od osób prawnych) Podatek majątkowy jest podatkiem regionalnym, obowiązującym na podstawie aktów prawnych przyjętych przez władze poszczególnych regionów. Akty te określają wysokość podatku, sposoby i terminy jego płatności, a takŜe format składanych deklaracji. Władze regionalne mogą równieŜ wprowadzać zwolnienia od płacenia tego podatku. Podstawą do naliczania podatku majątkowego jest majątek nieruchomy i ruchomy. Za przedmiot opodatkowania nie jest uznawana ziemia i inne obiekty przyrody (np. akweny wodne), a takŜe majątek wykorzystywany w celu prowadzenia działalności rolnej lub wykorzystywany przez federalne organy władzy wykonawczej w związku z prowadzoną działalnością wojskową lub zastępczą w celu zabezpieczenia bezpieczeństwa i obronności FR. Maksymalna stawka podatku majątkowego wynosi 2,2 %, przy czym władze regionalne mogą ustalić róŜne stawki tego podatku dla róŜnych rodzajów podmiotów.


141

Podatek transportowy Od 1 stycznia 2003 roku, władze regionalne uzyskały prawo nakładania podatku transportowego na wszystkich właścicieli zarejestrowanych w Rosji pojazdów. Jego wysokość jest zaleŜna od mocy silnika pojazdu lub jego tonaŜu. Stawki tego podatku są ustalane przez władze regionalne. Wytyczne co do stawek tego podatku wymienione w Kodeksie Podatkowym FR w odniesieniu np. do samochodów osobowych, mieszczą się w przedziale od 5 do 30 rubli za 1 KM mocy silnika. Stawki podatku ustanowione przez władze regionalne mogą być maksymalnie pięciokrotnie wyŜsze lub pięciokrotnie niŜsze od stawek wymienionych w ustawie federalnej. Podatek transportowy jest płacony raz w roku. Podatek od wydobycia surowców mineralnych Podatek ten płacony jest przez podmioty zajmujące się wydobyciem określonych surowców mineralnych na terytorium Rosji. Podstawą naliczania tego podatku jest wartość jednostki wydobywanego surowca pomnoŜona przez jego ilość. Przykładowe stawki tego podatku wynoszą 4 % w przypadku węgla, 4,8 % w przypadku rud Ŝelaza, 6,5 % w odniesieniu do metali szlachetnych, 16,5 % w odniesieniu do ropy naftowej oraz 17,5 % w przypadku kondensatu gazowego. Stawka podatku od wydobycia gazu ziemnego wynosi 147 rubli za 1000 m3. Podatek od ziemi (podatek gruntowy) Podatek od ziemi jest nakładany przez władze lokalne, a jego stawki zaleŜą od lokalizacji danej działki, jej standardu, stanu zagospodarowania, dostępnej infrastruktury, itd. NajwyŜsze stawki tego podatku obowiązują w Moskwie, Sankt Petersburgu i innych duŜych miastach, a takŜe w regionach wydobycia ropy naftowej. PoniewaŜ nadal większość ziemi jest w rękach państwa, podatek ten ma jeszcze stosunkowo niewielkie zastosowanie. Częściej natomiast płacony jest czynsz za dzierŜawę ziemi, który kalkulowany jest na tych samych zasadach i przy wykorzystaniu tych samych przeliczników, jak w przypadku podatku od ziemi. Płatnikami podatku od ziemi są osoby fizyczne i prawne będące właścicielami działek. Podatek gruntowy opłacany jest w równych ratach nie później niŜ 15 września i 15 listopada. Organy władz miejskich oraz samorządy lokalne mają uprawnienia do wyznaczania innych terminów płatności. Stawki ustanawiane są przez władze lokalne i nie mogą być większe niŜ: • 0,3 % wartości działki w stosunku do:

- obszarów o przeznaczeniu rolnym lub wchodzących w skład obszarów zamieszkałych i wykorzystywanych do produkcji rolnej;


142

- obszarów zajętych przez spółdzielnie mieszkaniowe i infrastrukturę kompleksu komunalno-mieszkaniowego lub przeznaczonych dla budownictwa mieszkaniowego,

- obszarów naleŜących do prywatnego gospodarstwa, sadów, ogrodów lub przeznaczonych do hodowli zwierząt,

• 1,5 % wartości działki w stosunku do pozostałych rodzajów ziem. Podatek wodny Jest to podatek o charakterze federalnym, płacony przez osoby fizyczne i prawne wykorzystujące zasoby wodne Federacji Rosyjskiej. Jest płacony w cyklu kwartalnym, nie później niŜ 20 dnia miesiąca następującego po zakończeniu danego kwartału. Szczegółowe informacje nt. wysokości stawek tego podatku moŜna znaleźć na stronie internetowej Wydziału Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Moskwie pod adresem http://www.polweh.ru/pl-warunki-podatki/wodny.doc.


143

VII. PROWADZENIE DZIAŁALNO ŚCI GOSPODARCZEJ39 Formy działalności gospodarczej Inwestorzy zagraniczni zainteresowani prowadzeniem działalności gospodarczej w Rosji mogą utworzyć w tym kraju przedstawicielstwo lub oddział, albo teŜ powołać samodzielnie lub wspólnie z partnerem rosyjskim nową osobę prawną. Podstawowe formy osób prawnych, umoŜliwiające prowadzenie działalności gospodarczej w Rosji to: • spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (OOO), • zamknięta spółka akcyjna (ЗАО), • otwarta spółka akcyjna (OAO). Ich funkcjonowanie zostało uregulowane następującymi ustawami: • Ustawą „O spółkach akcyjnych” z 26 grudnia 1995 roku (zawiera regulacje

dotyczące zamkniętych i otwartych spółek akcyjnych), • Ustawą „O spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością” z 8 lutego 1998 roku. Na mocy powyŜszych aktów prawnych zlikwidowane zostały funkcjonujące poprzednio formy osób prawnych: towarzystwo z ograniczoną odpowiedzialnością (TOO), spółka akcyjna typu zamkniętego (АОЗТ) oraz spółka akcyjna typu otwartego (AOOT). Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (OOO) 40 Najpopularniejszą formą prowadzenia działalności gospodarczej w Rosji jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Jej załoŜycielami moŜe być jedna bądź kilka osób fizycznych lub prawnych. Podstawowe cechy tej formy spółki to: • ograniczona ilość wspólników – od 1do 50; jednoosobowym uczestnikiem spółki

nie moŜe być inna jednoosobowa spółka kapitałowa; w przypadku, jeŜeli liczba udziałowców spółki przekroczy 50 osób (fizycznych lub prawnych), spółka powinna przekształcić się w spółkę akcyjną typu otwartego lub spółdzielnię kooperacyjną, gdyŜ w przeciwnym razie zgodnie z prawem podlega likwidacji;

39 Rozdział przygotowany na podstawie materiałów opracowanych przez Wydział Ekonomiczno Handlowy Ambasady RP w Moskwie. 40 Bardziej szczegółowe informacje na temat przepisów prawnych dotyczących tworzenia spółek z o.o. na terenie Rosji moŜna znaleźć na stronie internetowej Wydziału Ekonomiczno Handlowego Ambasady RP w Moskwie www.polweh.ru, w części zatytułowanej „Warunki dostępu do rynku rosyjskiego”, w opracowaniu p. Andrzeja Zygmunta.

VII. Prowadzenie działalności gospodarczej

144

• moŜliwość wystąpienia wspólnika ze spółki w dowolnym czasie bez potrzeby uzyskania zgody pozostałych wspólników oraz związany z takim wystąpieniem obowiązek wypłacenia wspólnikowi przez spółkę jego udziałów w środkach pienięŜnych lub w naturze,

• ograniczona odpowiedzialność wyraŜająca się w tym, Ŝe wspólnik nie odpowiada za zobowiązania spółki (ponad wartość własnego udziału), a spółka nie odpowiada za zobowiązania wspólnika,

• minimalna wartość kapitału zakładowego będąca równowartością 100-krotnej minimalnej płacy41, czyli obecnie 10 tys. rubli (około 370 USD).

Zgodnie z § 11 Ustawy „O spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością”, załoŜyciele spółki zawierają umowę załoŜycielską oraz zatwierdzają statut spółki. Umowa i statut spółki są jej dokumentami załoŜycielskimi. JeŜeli spółkę zakłada jedna osoba dokumentem załoŜycielskim jest jedynie zatwierdzony przez nią statut. W przypadku dwóch lub więcej wspólników konieczne jest zawarcie umowy załoŜycielskiej. Umowa spółki, jest dokumentem, w którym załoŜyciele zobowiązują się do jej utworzenia i określają zasady wspólnej działalności po utworzeniu spółki. Umowa taka powinna zawierać równieŜ następujące informacje: • dane wszystkich załoŜycieli spółki, • wielkość kapitału zakładowego oraz udział w nim poszczególnych załoŜycieli, • wartość i wyszczególnienie udziałów oraz tryb i terminy ich wniesienia; • zasady odpowiedzialności załoŜycieli w przypadku niewypełnienia obowiązku

wniesienia udziałów; • warunki i zasady podziału zysków między wspólników; • skład organów spółki; • zasady, na jakich moŜliwe jest zakończenie uczestnictwa w spółce przez

wspólników. Z kolei statut spółki obejmować powinien następujące dane: • pełna i skrócona nazwę spółki; • informację o siedzibie spółki; • informacje o składzie, kompetencjach i trybie wyłonienia organów spółki oraz

trybie podejmowania przez nie decyzji; • informację o wysokości kapitału zakładowego oraz wielkości udziału kaŜdego ze

wspólników; • prawa i obowiązki wspólników;

41 Płaca minimalna, którą przyjmuje się na potrzeby ustalania kapitału zakładowego spółek wynosi 100 rubli. Oficjalnie obowiązująca płaca minimalna w gospodarce od 1 maja 2006 roku wynosi 1100 rubli.


145

• informacje o trybie przekazania udziału lub części udziału w spółce osobie trzeciej;

• informacje o trybie zabezpieczenia dokumentów spółki oraz inne informacje przewidziane ustawą.

Wspólnicy wybierają organy wykonawcze spółki, a w przypadku wniesienia do kapitału zakładowego wkładów niepienięŜnych zatwierdzają ich wycenę pienięŜną. Decyzje o zatwierdzeniu statutu spółki, a takŜe decyzje o zatwierdzeniu wyceny wnoszonych wkładów niepienięŜnych, muszą być przyjęte jednogłośnie. Połowa kapitału zakładowego musi zostać wniesiona przed rejestracją spółki, natomiast pozostała część w terminie określonym w statucie, jednak nie później niŜ rok od momentu rejestracji. ZałoŜyciele (wspólnicy) spółki ponoszą solidarną odpowiedzialność w zakresie zobowiązań związanych z załoŜeniem spółki i powstających do momentu jej rejestracji. Spółka ponosi odpowiedzialność za zobowiązania załoŜycieli związane z jej utworzeniem tylko w przypadku, jeśli w przyszłości ich działania zostaną zatwierdzone przez ogólne zebranie wspólników. Zamknięta spółka akcyjna (ЗАО) Podstawowymi cechami zamkniętej spółki akcyjnej są: • ograniczona ilość akcjonariuszy (do 50); jednoosobowym uczestnikiem spółki nie

moŜe być inna jednoosobowa spółka kapitałowa; w przypadku, jeŜeli liczba udziałowców spółki przekroczy 50 osób (fizycznych lub prawnych), spółka powinna przekształcić się w spółkę akcyjną typu otwartego, gdyŜ w przeciwnym razie na mocy prawa podlega likwidacji;

• obowiązek wniesienia 50 % kapitału zakładowego najpóźniej trzy miesiące po rejestracji spółki, a pozostałych 50 % w terminie określonym statutem (najpóźniej w ciągu roku od momentu rejestracji);

• brak moŜliwości otrzymania części majątku spółki w zamian za akcje będące własnością akcjonariusza;

• moŜliwość wprowadzenia do statutu zapisu, Ŝe jeŜeli akcjonariusz chce sprzedać swoje akcje, powinien je najpierw zaproponować pozostałym akcjonariuszom spółki (prawo pierwokupu), a sprzedaŜ osobom trzecim jest moŜliwa po cenie nie niŜszej od zaproponowanej akcjonariuszom,

• ograniczona odpowiedzialność wyraŜająca się tym, Ŝe akcjonariusz nie odpowiada za zobowiązania spółki, a spółka nie odpowiada za zobowiązania akcjonariusza,

• moŜliwość zaistnienia sytuacji, kiedy w 3AO jest tylko jeden akcjonariusz, • minimalna wartość kapitału zakładowego (akcyjnego) stanowiąca równowartość 100

płac minimalnych (10 tys. rubli).


146

Spółka jest zobowiązana do prowadzenia rejestru akcjonariuszy, w którym podaje się liczbę i imienną listę akcjonariuszy, a takŜe ilość i typ akcji, które są w ich posiadaniu. ZałoŜycielami takiej spółki mogą być zarówno osoby fizyczne jak i prawne. Otwarta spółka akcyjna (OAO) Podstawowymi cechami otwartej spółki akcyjnej są: • nieograniczona liczba akcjonariuszy, • brak moŜliwości otrzymania części majątku spółki w zamian za akcje będące

własnością akcjonariusza (w przypadku, gdy akcjonariusz chce zbyć swoje akcje, moŜe je sprzedać temu, kto zaproponuje najwyŜszą cenę),

• ograniczona odpowiedzialność wyraŜająca się w tym, Ŝe akcjonariusz nie odpowiada za zobowiązania spółki, a spółka nie odpowiada za zobowiązania akcjonariusza,

• moŜliwość zaistnienia sytuacji, kiedy w spółce jest tylko jeden akcjonariusz, • minimalna wartość kapitału zakładowego stanowiąca równowartość 1000-krotnej

płacy minimalnej, czyli 100 tys. rubli (około 3700 USD). Spółka musi prowadzić rejestr akcjonariuszy, w którym zapisana jest liczba oraz imienny skład akcjonariuszy posiadających powyŜej 5 % akcji, a takŜe ilość i typ akcji, które są w ich posiadaniu. Zgodnie z paragrafem 10 ustawy „O spółkach akcyjnych” powołanie spółki otwartej bądź zamkniętej następuje na zebraniu załoŜycielskim. W przypadku załoŜenia spółki przez jedną osobę decyzja podejmowana jest jednoosobowo. Decyzja o powołaniu spółki powinna odzwierciedlać rezultaty głosowania załoŜycieli oraz przyjęte przez nich decyzje w sprawach wyboru organów zarządu spółki. Decyzje o załoŜeniu spółki, zatwierdzeniu jej statutu oraz wyceny pienięŜnej papierów wartościowych, innych wartości lub praw majątkowych czy teŜ innych praw posiadających wycenę pienięŜną, wnoszonych przez załoŜycieli do kapitału zakładowego spółki, muszą być podejmowane jednogłośnie. Wybór organów spółki dokonywany jest przez załoŜycieli większością ¾ głosów. NajwyŜszym organem jest walne zebranie akcjonariuszy, natomiast organem wykonawczym zarząd. Kompetencje organów są określone ustawą. Ilość posiadanych głosów zazwyczaj odpowiada ilości rozdzielonych pomiędzy załoŜycieli akcji. ZałoŜyciele spółki zawierają między sobą pisemna umowę o jej utworzeniu, określającą zasady realizacji wspólnej działalności dotyczącej tworzenia spółki, wysokość kapitału zakładowego spółki, kategorie i typy akcji podlegające podziałowi między załoŜycieli, wysokość opłat za akcje spółki i zasady ich wnoszenia oraz prawa i obowiązki załoŜycieli dotyczące powołania spółki. Drugim dokumentem załoŜycielskim spółki jest jej statut.


147

Rejestracja przedsiębiorstw Od 1 lipca 2002 roku, zgodnie z zapisem § 2 Ustawy Federalnej Nr 129 z 8 sierpnia 2001 roku „O rejestracji osób prawnych” i zapisami Uchwały Rządu FR Nr 319 z 17 maja 2002 roku „O pełnomocnym organie wykonawczym władzy federalnej realizującym rejestrację osób prawnych”, obowiązek rejestracji państwowej osób prawnych oraz przedsiębiorców indywidualnych został nałoŜony na organy podatkowe. W efekcie dwie czynności rejestracyjne – rejestrację państwową i podatkową moŜna było od tego momentu zrealizować w jednym miejscu. Rejestracja państwowa osób prawnych odbywa się poprzez wniesienie do państwowego rejestru informacji o utworzeniu lub reorganizacji osób prawnych, a takŜe innych informacji, zgodnie z ustawodawstwem federalnym. Na mocy Ustawy federalnej Nr 185 z 23 grudnia 2003 roku nastąpiło dalsze uproszczenie procedur rejestracji osób prawnych. W efekcie od 1 stycznia 2004 roku za pośrednictwem organów podatkowych realizowana jest równieŜ obowiązkowa rejestracja osoby prawnej w odpowiednich oddziałach trzech funduszy socjalnych (Funduszu Ubezpieczenia Społecznego FR, Funduszu Emerytalnym FR oraz Funduszu Obowiązkowego Ubezpieczenia Zdrowotnego FR), a takŜe w oddziale urzędu statystycznego. Całość procedury rejestracji zajmuje od 2 do 3 tygodni. Rejestracja państwowa Rejestracja osób prawnych odbywa się w terenowych oddziałach urzędów podatkowych zajmujących się rejestracją płatników podatku, stosownie do miejsca siedziby osoby prawnej. Zasady te dotyczą zarówno rejestracji nowo tworzonych osób prawnych, tych które powstają w wyniku reorganizacji istniejących podmiotów, rejestracji zmian w dokumentach załoŜycielskich, a takŜe likwidacji osób prawnych. Adres właściwego organu podatkowego zajmującego się rejestracją przedsiębiorstw na określonym terenie, w przypadku Moskwy moŜna znaleźć na stronie internetowej www.mosnalog.ru. Dokumenty składane w urzędzie rejestrującym muszą mieć formę zgodną z wytycznymi przyjętymi przez Rząd FR. Powinny być one złoŜone osobiście przez pełnomocnika osoby prawnej lub przesłane pocztą. Notarialne poświadczenie dokumentów niezbędne jest tylko w ściśle określonych, przewidzianych prawem przypadkach. Pełnomocnikiem osoby prawnej uprawnionym do składania dokumentów rejestracyjnych moŜe być: • osoba kierująca działającym w sposób ciągły organem wykonawczym

rejestrowanej osoby prawnej lub inna osoba posiadająca prawo działania bez pełnomocnictwa w imieniu tej osoby prawnej,


148

• załoŜyciel (załoŜyciele) osoby prawnej (w sytuacji jej tworzenia), • osoba kierująca podmiotem występującym jako załoŜyciel rejestrowanej osoby

prawnej, • zarządzający działający na mocy konkursu lub przewodniczący komisji

likwidacyjnej (likwidator),w przypadku likwidacji osoby prawnej, • inna osoba działająca na podstawie pełnomocnictwa przewidzianego ustawą

federalną (lub innego upowaŜnionego pełnomocnictwa państwowego albo samorządowego).

Składający dokumenty rejestracyjne potwierdza swoim podpisem oświadczenie o ich złoŜeniu w organie rejestrującym i okazuje dokument identyfikacyjny oraz podaje, jeśli posiada, numer identyfikacji podatkowej. Podpis złoŜony na powyŜszym oświadczeniu powinien być poświadczony notarialnie. Procedura rejestracyjna trwa nie dłuŜej niŜ pięć roboczych dni od daty złoŜenia dokumentów (ich otrzymania przez organ rejestrujący). W ciągu tych pięciu dni przygotowywane jest świadectwo rejestracji osoby prawnej (formularz P51001) lub wydawana jest decyzja o odmowie rejestracji. Odmowa moŜe być udzielona w przypadku braku złoŜenia wszystkich wymaganych dokumentów lub ich złoŜenia w niewłaściwym terytorialnie organie rejestrującym. Odmowa rejestracji państwowej moŜe być zaskarŜona w trybie sądowym. Realizacja działalności gospodarczej bez rejestracji, dostarczenie fałszywych informacji, naruszenie terminów i porządku rejestracji, pociągają za sobą groźbę odpowiedzialności administracyjnej i karnej. Za rejestrację osób prawnych, w tym równieŜ rejestrację zmian, wprowadzanych do dokumentów załoŜycielskich osób prawnych, pobierana jest opłata w wysokości 2000 rubli (zgodnie z Ustawą Federalną z 21.03.2002 nr 31-Ф3). Od wniesienia tej opłaty zwolnione są organy władzy państwowej, terenowe organy samorządowe, związki zawodowe oraz stowarzyszenia związków zawodowych przy ich rejestracji państwowej w charakterze osób prawnych. Za datę rejestracji uwaŜa się datę wprowadzenia przez organ podatkowy odpowiedniego zapisu w Jednolitym Rejestrze Państwowym. Pewne specyficzne regulacje dotyczą rejestracji osób prawnych powstałych w wyniku reorganizacji istniejących podmiotów prawnych. Reorganizacja osoby prawnej, w formie przekształcenia, jest uwaŜana za zakończoną w chwili rejestracji nowej osoby prawnej oraz zaprzestania działalności przez przekształcany podmiot. Podobnie reorganizacja w formie połączenia jest uwaŜana za zakończoną w momencie zarejestrowania nowej osoby prawnej oraz zaprzestania działalności przez łączące się podmioty. W przypadku, gdy następuje podział osób prawnych, staje się on faktem w momencie, gdy rejestruje się ostatnia z nowo powstałych organizacji, a podmiot ulegający podziałowi przestaje działać. JeŜeli natomiast następuje wydzielenie osoby


149

prawnej z innego podmiotu proces ten kończy się w momencie rejestracji ostatniego z nowo tworzonych podmiotów. W przypadku wprowadzenia zmian do danych osoby prawnej w związku ze zmianą adresu jej siedziby, organ rejestrujący wprowadza do rejestru odpowiedni zapis i przesyła dokumenty do organu rejestrującego, zgodnie z nowym adresem osoby prawnej. Dokumenty rejestracyjne Dokumenty, które naleŜy złoŜyć w momencie rejestracji nowo tworzonej osoby prawnej: • podpisane przez składającego (pełnomocnika osoby prawnej) podanie o rejestrację

na oficjalnym formularzu P11001; • decyzja o utworzeniu osoby prawnej w formie protokołu z zebrania

załoŜycielskiego, umowy lub innego dokumentu zgodnego z prawem Federacji Rosyjskiej;

• dokumenty załoŜycielskie osoby prawnej – statut i umowa spółki (oryginały lub kopie poświadczone notarialnie);

• wypis z rejestru zagranicznych osób prawnych danego kraju pochodzenia lub inny równowaŜny dokument potwierdzający status prawny zagranicznej osoby prawnej – załoŜyciela;

• potwierdzenie uiszczenia opłaty rejestracyjnej; • wniosek o wprowadzenie do rejestru podatkowego na formularzu nr 12-1-1. Przy rejestracji osoby prawnej tworzonej w drodze reorganizacji (przekształcenia, połączenia, rozdzielenia, wydzielenia), do organu rejestrującego naleŜy dostarczyć następujące dokumenty: • podpisane przez składającego podanie o rejestrację kaŜdej nowo powstającej

osoby prawnej, tworzonej drogą reorganizacji, na oficjalnym formularzu P12001; • dokumenty załoŜycielskie kaŜdej powstającej w wyniku reorganizacji nowej osoby

prawnej (oryginały lub kopie poświadczone notarialnie); • decyzję o reorganizacji osoby prawnej; • umowa o połączeniu lub przyłączeniu w przypadkach przewidzianych prawem

federalnym; • dokument regulujący przejęcie zobowiązań – akt przekazania lub bilans

rozdzielający; • potwierdzenie uiszczenia opłaty państwowej.


150

W przypadku rejestracji zmian wprowadzanych do dokumentów załoŜycielskich osoby prawnej oraz zmian w informacjach o osobie prawnej zawartych juŜ w rejestrze państwowym złoŜyć naleŜy: • podanie na oficjalnym formularzu P13001; • zawiadomienie o wprowadzeniu zmian w dokumentach załoŜycielskich osoby

prawnej na formularzu P13002; • dokument potwierdzający wprowadzenie zmian w dokumentach załoŜycielskich

osoby prawnej; • potwierdzenie uiszczenia opłaty państwowej. Chcąc wprowadzić do rejestru państwowego zmiany informacji o osobie prawnej, nie dotyczące zmian w dokumentach załoŜycielskich, w organie rejestrującym składa się podanie o wprowadzenie tych zmian na oficjalnym formularzu P14001. Otwarcie tymczasowego rachunku bankowego W przypadku tworzenia spółki z ograniczoną odpowiedzialnością istnieje wspomniany wcześnie wymóg wniesienia połowy wartości kapitału zakładowego jeszcze przed rejestracją osoby prawnej. W tym celu (jeŜeli kapitał wnoszony jest w formie środków pienięŜnych) konieczne jest otworzenie tymczasowego rachunku bankowego. Rachunek ten słuŜy jedynie zdeponowaniu kapitału zakładowego (lub jego części) i nie mogą być prowadzone na nim Ŝadne operacje rozliczeniowe. Zostaje on zamknięty po uzyskaniu przez daną osobę prawną pieczęci, która jest podstawowym wymogiem przy otwieraniu bankowego rachunku rozliczeniowego. Oprócz wniosku o otwarcie tymczasowego rachunku, banki wymagają złoŜenia potwierdzonych notarialnie kopii statutu i umowy spółki oraz decyzji o jej utworzeniu (protokołu z zebrania załoŜycielskiego). Wydanie pieczęci osoby prawnej Wniosek o zatwierdzenie wzoru pieczęci składa się w odpowiednim dla siedziby spółki rejestrze pieczęci (np. w Moskwie w Centralnym Miejskim Rejestrze Pieczęci). Oprócz wniosku na specjalnym formularzu oraz wzoru pieczęci, złoŜyć naleŜy: • decyzję dyrektora spółki o przygotowaniu pieczęci; • zaświadczenie o rejestracji państwowej (potwierdzona notarialnie kopia lub

oryginał i kserokopia); • notarialnie potwierdzoną kopię statutu spółki; • dokument potwierdzający pełnomocnictwa dyrektora spółki np. protokół walnego

zgromadzenia, na którym dokonano wyboru dyrektora; • kopie dokumentów toŜsamości dyrektora spółki i głównego księgowego;


151

• w przypadku jeŜeli w pieczęci wykorzystane są znaki towarowe i/lub elementy graficzne – potwierdzoną notarialnie kopię zaświadczenia Rosyjskiego Urzędu Patentowego o ich zarejestrowaniu;

• pokwitowanie o wniesieniu opłaty za zatwierdzenie wzoru pieczęci. Wszystkie składane dokumenty muszą być opatrzone podpisem dyrektora spółki. Koszt zatwierdzenia wzoru pieczęci wynosi 630 rubli, natomiast koszt wykonania pieczęci waha się w przedziale 250-900 rubli. Uzyskanie numeru statystycznego Oprócz Podstawowego Państwowego Numeru Rejestracyjnego (OGRN), nadawanego w ramach rejestracji państwowej oraz Numeru Identyfikacji Podatkowej (INN), kaŜda osoba prawna musi uzyskać równieŜ numery kodów statystycznych, nadawanych przez Państwowy Komitet ds. Statystyki (Goskomstat). Łącznie kaŜdy podmiot gospodarczy otrzymuje numery kodów odpowiadających sześciu następującym klasyfikacjom statystycznym: • kod danej organizacji w Jednolitym Rejestrze Państwowym; • kod przynaleŜności do organu administracyjnego; • kod przynaleŜności terytorialnej (kod siedziby); • kod rodzaju działalności gospodarczej; • kod formy własności; • kod formy organizacyjno-prawnej. Dokumenty, które naleŜy złoŜyć w celu uzyskania numerów kodów obejmują stosowny wniosek, kopię statutu i umowy spółki, kopię zaświadczenia o rejestracji państwowej, kopię decyzji lub protokołu z zebrania załoŜycielskiego spółki, kopie informacji o numerach kodów statystycznych nadanych osobom prawnym, będącym załoŜycielami danej spółki, a takŜe pełnomocnictwa osoby składającej. Jak wspomniano wyŜej, od 1 stycznia 2004 roku dokumenty w sprawie nadania numerów kodów statystycznych moŜna składać za pośrednictwem urzędów podatkowych. Opłata za nadanie kodów wynosi około 170 rubli. Rejestracja podatkowa Obecnie wniosek o nadanie Numeru Identyfikacji Podatkowej (INN) składany jest razem z wnioskiem o rejestrację państwową. JeŜeli jednak tak się nie stało, wniosek o rejestrację podatkową naleŜy złoŜyć po otrzymaniu zaświadczenia o rejestracji państwowej. Komplet wymaganych dokumentów obejmuje: • wniosek o wpisanie do rejestru; • dokument potwierdzający wpłatę kapitału załoŜycielskiego;


152

• zarządzenie o powołaniu głównego księgowego lub o powierzeniu obowiązku prowadzenia ksiąg rachunkowych dyrektorowi generalnemu;

• potwierdzone kopie dokumentów załoŜycielskich spółki oraz decyzji o jej utworzeniu i o powołaniu dyrektora generalnego;

• dokumenty potwierdzające prawo do adresu siedziby spółki (umowa najmu, akt własności, itp.);

• kopie dokumentów toŜsamości dyrektora generalnego i głównego księgowego oraz ich zaświadczenia o posiadanym INN;

• ewentualne pełnomocnictwa. Rejestracja w państwowych funduszach socjalnych KaŜda osoba prawna ma obowiązek zarejestrowania się jako płatnik jednolitego podatku socjalnego, odprowadzanego do trzech państwowych funduszy: Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Funduszu Emerytalnego oraz Funduszu Obowiązkowego Ubezpieczenia Medycznego. Od 1 stycznia 2004 roku rejestracji w kaŜdym z tych funduszy moŜna dokonać za pośrednictwem urzędu podatkowego. Za niedokonanie rejestracji grozą kary w wymiarze od 5000 do 10000 rubli. Oprócz odpowiedniego wniosku o rejestrację w danym funduszu wymagane jest złoŜenie potwierdzonych kopii dokumentów załoŜycielskich spółki oraz innych dokumentów standardowo wymaganych w pozostałych procedurach rejestracyjnych. MoŜliwość rejestracji poprzez urzędy podatkowe jest niedawno wprowadzonym udogodnieniem, w związku z czym wymogi stawiane przez poszczególne urzędy w zakresie składanych dokumentów mogą się róŜnić. NaleŜy jednak sądzić, Ŝe stopniowo wdraŜana w Rosji procedura tzw. jednego okna, w którym będzie moŜna zrealizować wszystkie etapy rejestracji przedsiębiorstwa, pozwoli docelowo na uniknięcie powielania składanych dokumentów potrzebnych we wszystkich procedurach rejestracyjnych. Otworzenie rachunku bankowego Po uzyskaniu wszystkich wymaganych zaświadczeń rejestracyjnych, ostatnią procedurą konieczną do podjęcia normalnej działalności przez osobę prawną jest otworzenie rachunku rozliczeniowego w banku. Pierwszym krokiem w tym celu jest notarialne potwierdzenie karty bankowej, czyli karty zawierającej wzory podpisów oraz pieczęci. Standardowo wymagane jest złoŜenie dwóch wzorów podpisów, przy czym pierwszy naleŜeć powinien do dyrektora generalnego spółki lub innych osób ze ścisłego kierownictwa, natomiast drugi podpis składają osoby zajmujące się finansami spółki (główny księgowy, dyrektor finansowy). Aby otrzymać potwierdzenie karty bankowej naleŜy przedstawić notariuszowi zaświadczenie o rejestracji państwowej, dokumenty załoŜycielskie (statut, umowę), protokół zebrania załoŜycielskiego spółki, decyzje o powołaniu dyrektora generalnego, głównego księgowego i innych osób, których podpisy znajdą się na karcie. Podpisanie karty bankowej następuje w obecności notariusza.


153

Oprócz potwierdzonej notarialnie karty bankowej do otworzenia rachunku w banku wymagane są zazwyczaj następujące dokumenty: • komplet wypełnionych i podpisanych dokumentów bankowych (wniosek o

otwarcie rachunku, umowy na świadczenie usług bankowych, itd.) • potwierdzona notarialnie kopia zaświadczenia o rejestracji państwowej; • potwierdzona notarialnie kopia zaświadczenia o nadaniu numerów kodów

statystycznych; • potwierdzona notarialnie kopia zaświadczenia o wprowadzeniu do rejestru

podatkowego; • zaświadczenia z trzech funduszy socjalnych; • potwierdzone notarialnie kopie dokumentów załoŜycielskich (statut i umowa); • potwierdzona pieczęcią i podpisem dyrektora generalnego decyzja o utworzeniu

spółki (protokół zebrania załoŜycielskiego); • potwierdzona pieczęcią i podpisem dyrektora generalnego decyzja o powołaniu

dyrektora generalnego; • potwierdzona pieczęcią i podpisem dyrektora generalnego decyzja o powołaniu

dyrektora generalnego oraz pozostałych osób mających prawo do podpisywania dokumentów bankowych.

O otwarciu rachunku bankowego naleŜy w ciągu 10 dni powiadomić urząd podatkowy. Za niedotrzymanie tego wymogu grozi grzywna w wysokości 5000 rubli. Likwidacja przedsiębiorstwa W momencie likwidacji osoby prawnej, komisja likwidacyjna (likwidator) zawiadamia organ podatkowy o zakończeniu procesu likwidacji osoby prawnej nie wcześniej niŜ po upływie dwóch miesięcy od momentu zamieszczenia w prasie informacji o likwidacji osoby prawnej. Likwidację osoby prawnej uwaŜa się za zakończoną i równoznaczną z zaprzestaniem przez nią działalności, w momencie wprowadzenia stosownego zapisu w rejestrze państwowym. Chcąc dokonać wyrejestrowania osoby prawnej w związku z jej likwidacją do organu rejestrującego naleŜy w pierwszej kolejności dostarczyć następujące dokumenty (w ciągu 3 dni od podjęcia decyzji o likwidacji): • zawiadomienie o podjęciu decyzji o likwidacji osoby prawnej na formularzu

P15001; • zawiadomienie o utworzeniu komisji likwidacyjnej i wyznaczeniu likwidatora na

formularzu P15002; • protokół z zebrania załoŜycieli, na którym podjęta została decyzja o likwidacji lub

stosowne postanowienie sądu, a takŜe decyzję o utworzeniu komisji likwidacyjnej; • ewentualne pełnomocnictwo.


154

Następnie, po przygotowaniu pośredniego bilansu likwidacyjnego, organ który podjął decyzję o likwidacji składa do organu rejestracyjnego, zawiadomienie o przygotowaniu tego bilansu na formularzu P15003. Po zatwierdzeniu bilansu likwidacyjnego, likwidator składa następujące dokumenty: • podanie o wyrejestrowanie osoby prawnej na oficjalnym formularzu P16001;

w podaniu potwierdza się, Ŝe likwidacja przeprowadzona jest zgodnie z prawem, a rozliczenia z wierzycielami są uregulowane;

• potwierdzenie uiszczenia opłaty państwowej w wysokości 2000 rubli. Akredytacja przedstawicielstw i filii przedsiębiorstw zagranicznych Rozpoczynając działalność gospodarczą na terytorium Rosji wielu zagranicznych przedsiębiorców nie decyduje się na utworzenie nowej osoby prawnej według wymogów rosyjskiego prawa, wybierając utworzenie przedstawicielstwa lub oddziału swojej firmy. W teorii zadania przedstawicielstwa zagranicznego przedsiębiorstwa powinny być ograniczone do pośredniczenia i innych funkcji pomocniczych, jednak w praktyce rosyjskie władze dopuszczają znacznie szerszy zakres działań przedstawicielstw. Ostatnio akceptowane jest nawet prowadzenie przez przedstawicielstwa podmiotów zagranicznych sprzedaŜy towarów i usług denominowanej w rublach, co było dotąd największym ograniczeniem tych form organizacyjnych. W efekcie wielu zagranicznych przedsiębiorców decyduje się na utworzenie przedstawicielstwa wychodząc z załoŜenia, iŜ samo jego powołanie będzie mniej skomplikowane, a prowadzenie w tej formie działalności wiązać się będzie z mniejszymi wymogami sprawozdawczymi. Niemniej jednak w wypadku bardziej złoŜonych form prowadzenia działalności gospodarczej, związanych z uruchomieniem produkcji, utworzeniem wspólnych przedsięwzięć z rosyjskimi przedsiębiorstwami, prowadzeniem działalności licencjonowanej, itp. powołanie do Ŝycia nowej osoby prawnej wydaje się wygodniejszym rozwiązaniem. Ponadto, jak zostało wspomniane w poprzednim rozdziale, praktycznie cała procedura rejestracji rosyjskich spółek i przedsiębiorców odbywa się obecnie w jednym miejscu (urzędy podatkowe), natomiast akredytowanie i zarejestrowanie przedstawicielstwa lub oddziału firmy zagranicznej nadal wymaga odwiedzenia kilku instytucji. Warunkiem otworzenia w Rosji przedstawicielstwa lub oddziału zagranicznego przedsiębiorstwa jest jego akredytacja. W przypadku przedstawicielstwa moŜna ją uzyskać w niektórych rosyjskich ministerstwach lub w Izbie Handlowo Przemysłowej FR, jednak dominującą rolę w tym zakresie pełni Państwowa Izba Rejestracyjna. Przypada na nią około 85 % wszystkich akredytacji udzielonych przedstawicielstwom zagranicznych przedsiębiorstw. Przewaga Izby polega m.in. na tym, Ŝe jako jedyna instytucja ma moŜliwość jednoczesnego dokonania obowiązkowej rejestracji danego przedstawicielstwa w tzw. Zbiorczym Rejestrze Państwowym. Firmy ubiegające się


155

o uzyskanie akredytacji dla swego przedstawicielstwa lub oddziału, mogą takŜe skorzystać z dodatkowych usług Izby, związanych z akredytacją pracowników, wsparciem wizowym, czy teŜ uzgodnieniem wzorów pieczęci. Izba została utworzona na mocy dekretu Prezydenta FR w 1994 roku przy Ministerstwie Gospodarki. We wrześniu 1998 roku Izba przeszła pod nadzór Ministerstwa Sprawiedliwości. Utworzenie (akredytacja) przedstawicielstwa Przedstawicielstwo zagranicznej osoby prawnej moŜe zostać utworzone tylko za zgodą organu akredytacyjnego, czyli na przykład Państwowej Izby Rejestracyjnej. W razie potrzeby, organ akredytujący moŜe wyrazić zgodę na utworzenie oddziałów regionalnych przedstawicielstwa. Na utworzenie przedstawicielstwa lub jego oddziałów poza Moskwą niezbędne jest uzgodnienie ich lokalizacji z miejscowymi władzami. Akredytacja jest dokonywana na okres od 1 roku do 3 lat i w razie potrzeb moŜe być przedłuŜana. Otrzymanie akredytacji jest równoznaczne z uzyskaniem pozwolenia na utworzenie przedstawicielstwa. Oprócz akredytacji konieczne jest dokonanie wpisania przedstawicielstwa do rejestru państwowego, co w przypadku akredytacji za pośrednictwem Państwowej Izby Rejestracyjnej odbywa się jednocześnie. Wpisanie do rejestru stanowi potwierdzenie oficjalnego statusu przedstawicielstwa na szczeblu federalnym i jest wymagane przy otwieraniu rachunków bankowych, zgłoszeniach do celów podatkowych, rejestracji w funduszach socjalnych, procedurach wizowych i celnych. Pozwolenie na utworzenie przedstawicielstwa wydawane jest zazwyczaj w ciągu 21 dni od daty złoŜenia pełnego kompletu dokumentów. W razie konieczności, termin ten moŜe zostać skrócony do 7 dni. Do uzyskania akredytacji przedstawicielstwa w Państwowej Izbie Rejestracyjnej niezbędne są następujące dokumenty: • pisemny wniosek o pozwolenie utworzenia przedstawicielstwa zagranicznej osoby

prawnej w FR wraz z uzasadnieniem (na papierze firmowym, podpisany przez osobę kierującą zagranicznym przedsiębiorstwem i opatrzony firmową pieczęcią, zawierający podstawowe informacje o zagranicznym przedsiębiorstwie, podający powody utworzenia przedstawicielstwa oraz okres na jaki ma być powołane, a takŜe informacje o prowadzonej współpracy z firmami rosyjskimi i perspektywach ich rozwoju);

• świadectwo rejestracji zagranicznej osoby prawnej lub wypis z rejestru handlowego (bankowego) kraju jej siedziby;

• statut zagranicznej osoby prawnej (jeŜeli ustawodawstwo państwa, w którym jest zarejestrowana ta osoba nie przewiduje potrzeby statutu, to naleŜy przedstawić stosowny dokument wydany w tym państwie, potwierdzający tę zasadę) – kopia potwierdzona notarialnie;

• decyzja zagranicznej osoby prawnej o utworzeniu przedstawicielstwa w FR – oryginał i kopia potwierdzona notarialnie;


156

• dokument rekomendacyjny, potwierdzający zdolność płatniczą zagranicznej osoby prawnej, wydany przez obsługujący ją bank w kraju jej rejestracji (dokument ten jest waŜny w ciągu 6 miesięcy od daty wydania);

• generalne pełnomocnictwo udzielone kierującemu przedstawicielstwem zagranicznej osoby prawnej – oryginał lub kopia potwierdzona notarialnie;

• pełnomocnictwo dla osoby upowaŜnionej do prowadzenia spraw w Państwowej Izbie Rejestracyjnej – oryginał;

• regulamin przedstawicielstwa zagranicznej osoby prawnej – oryginał lub kopia potwierdzona notarialnie;

• dokument potwierdzający adres przedstawicielstwa (np. świadectwo wynajmu lokalu, nieruchomości lub stosowny akt własności);

• co najmniej dwa listy polecające od rosyjskich partnerów biznesowych (na drukach firmowych i opieczętowane);

• dokument o uzgodnieniu z administracją danego regionu FR faktu utworzenia przedstawicielstwa zagranicznej osoby prawnej na jego terenie – oryginał lub kopia potwierdzona notarialnie lub przez tamtejszy organ władzy;

• druk „Informacje o przedstawicielstwie zagranicznej osoby prawnej” w dwóch egzemplarzach z podpisem przedstawiciela zagranicznej osoby prawnej i pieczęcią firmową.

W przypadku dokumentów zagranicznych wymagana jest ich legalizacja konsularna oraz potwierdzone notarialnie lub konsularnie tłumaczenie na język rosyjski. Wszystkie dokumenty, za wyjątkiem rekomendacji banku, są waŜne przez jeden rok od daty wydania. Opłata akredytacyjna wynosi: • na okres 1 roku – 1000 USD, • na okres 2 lat – 2000 USD, • na okres 3 lat – 2500 USD. Akredytacja i rejestracja oddziału zagranicznej osoby prawnej Akredytacją oddziałów zagranicznych osób prawnych na terytorium Rosji oraz ich wprowadzeniem do rejestru państwowego zajmuje się tylko i wyłącznie Państwowa Izba Rejestracyjna. Akredytacja jest dokonywana na okres od 1 roku do 5 lat. Do uzyskania akredytacji oddziału zagranicznej osoby prawnej niezbędne są następujące dokumenty: • pisemny wniosek o przeprowadzenie akredytacji oddziału zagranicznej osoby

prawnej i wprowadzenie jej do rejestru państwowego (na papierze firmowym, podpisany przez osobę kierującą zagranicznym przedsiębiorstwem i opatrzony firmową pieczęcią, zawierający podstawowe informacje o zagranicznym


157

przedsiębiorstwie, podający powody utworzenia oddziału w Rosji oraz okres na jaki ma być powołany, a takŜe informacje o prowadzonej współpracy z firmami rosyjskimi i perspektywach ich rozwoju);

• druk „Informacje o akredytacji.........” potwierdzony pieczęcią zagranicznej osoby prawnej lub przez jej pełnomocnika – 2 egzemplarze;

• wypis z rejestru handlowego kraju pochodzenia zagranicznej osoby prawnej lub inny dokument potwierdzający fakt rejestracji zagranicznej osoby prawnej zgodnie z ustawodawstwem kraju jej siedziby – oryginał lub kopia potwierdzona notarialnie;

• statut zagranicznej osoby prawnej (jeŜeli ustawodawstwo państwa, w którym jest zarejestrowana ta osoba nie przewiduje potrzeby statutu, to naleŜy przedstawić stosowny dokument wydany w tym państwie, potwierdzający tę zasadę) – kopia potwierdzona notarialnie;

• dokument potwierdzający zdolność płatniczą zagranicznej osoby prawnej wydany przez obsługujący ją bank (dokument ten jest waŜny w ciągu 6 miesięcy od daty wydania);

• decyzja o utworzeniu oddziału – oryginał i kopia potwierdzona notarialnie; • jej regulamin (положение) – oryginał i kopia potwierdzona notarialnie; • dokument o uzgodnieniu z administracją danego regionu FR utworzenia

akredytowanego oddziału – oryginał lub kopia potwierdzona notarialnie albo przez tamtejszy organ władzy;

• pełnomocnictwo wydane kierującemu oddziałem zagranicznej osoby prawnej; • pełnomocnictwo dla osoby upowaŜnionej do prowadzenia spraw w Państwowej

Izbie Rejestracyjnej – oryginał; • wnioski stosownych ekspertyz w przypadkach przewidzianych rosyjskim

ustawodawstwem (np. Ministerstwa Energetyki FR, Państwowego Komitetu Ekologii);

W przypadku dokumentów zagranicznych wymagana jest ich legalizacja konsularna oraz potwierdzone notarialnie lub konsularnie tłumaczenie na język rosyjski. Wszystkie dokumenty, za wyjątkiem rekomendacji banku, są waŜne przez jeden rok od daty wydania. Opłata akredytacyjna wynosi: • na okres 1 roku – 1000 USD, • na okres 2 lat – 2000 USD, • na okres 3 lat – 2500 USD, • na okres 5 lat – 3500 USD.


158

Kupowanie istniejących firm Bardzo często przedsiębiorcy rozpoczynający działalność w Rosji spotykają się z propozycją kupienia, najczęściej od firm prawniczych, istniejącej juŜ firmy, zarejestrowanej tylko w celu jej sprzedaŜy. Firma taka posiada ustaloną i zarejestrowaną nazwę, adres prawny, opłacony ustawowy kapitał, jest zarejestrowana w rejestrze państwowym i posiada rachunek bankowy. Zakup takiej firmy jest korzystny dla przedsiębiorców, którzy chcą szybko rozpocząć działalność i nie planują zmieniać ustalonej juŜ nazwy firmy. Zmiana nazwy jest oczywiście moŜliwa, lecz czas pełnego przerejestrowania na nową nazwę jest często dłuŜszy niŜ rejestracja firmy od podstaw. Przy zakupie istniejącej firmy naleŜy zwrócić szczególną uwagę na: 1. Datę rejestracji Jeśli firma została zarejestrowana wcześniej niŜ w bieŜącym kwartale, w komplecie dokumentów firmy powinny znajdować się informacje nt. prowadzonej pełnej księgowości (bilans) oraz wyciągi dotyczące funduszu emerytalnego i ubezpieczenia socjalnego. W przeciwnym razie po zakupieniu firmy konieczne będzie odtworzenie całej księgowości. Ponadto, Inspekcja Podatkowa ma prawo zablokować rachunek firmy, która nie przekazuje rozliczeń w ustalonych terminach. Warto pamiętać, iŜ fakt nie prowadzenia działalności przez firmę nie zwalnia jej z obowiązku prowadzenia księgowości i przekazywania stosownych rozliczeń (z zerową kwotą) w terminie. 2. Dane załoŜyciela firmy Jeśli załoŜycielem sprzedawanej firmy jest osoba fizyczna warto wcześniej sprawdzić czy nie będzie problemów z przerejestrowaniem takiej firmy. 3. Kapitał ustawowy firmy Statutowy kapitał firmy moŜe mieć postać majątku, takiego jak np. komputer, faks, kopiarka. Po zakupie firmy, jeŜeli jest to „fikcyjny majątek” naleŜy go szybko spisać z ewidencji, gdyŜ w innym wypadku moŜe to doprowadzić do nałoŜenia wysokich kar przez Inspekcję Podatkową w trakcie inwentaryzacji majątku firmy. Jeśli ustawowy kapitał firmy występuje w postaci środków pienięŜnych naleŜy sprawdzić, czy pieniądze te faktycznie znajdują się na rachunku firmy. Bardzo często takie firmy posiadają „wirtualny kapitał”. Przed rejestracją firmy bank wydaje dokument potwierdzający wpłatę 50 % ustawowego kapitału i często po otwarciu rachunku pieniądze są szybko wypłacane. W związku z tym, najkorzystniejsze dla kupującego jest uzgodnienie ze sprzedającym takich warunków, w których kupujący wpłaca 100 % kapitału ustawowego. Przy przerejestrowaniu firmy kapitał powinien być opłacony w 100 %, gdyŜ w przeciwnym wypadku dokonane przerejestrowanie moŜe być uznane później za nieobowiązujące.


159

4. Adres prawny Komplet dokumentów powinien zawierać oryginał umowy wynajmu lokalu, siedziby osoby prawnej, a takŜe potwierdzoną notarialnie kopię dokumentów stwierdzających prawo wynajmującego do powyŜszego adresu. Warto teŜ zwrócić uwagę na termin i czas zawarcia umowy oraz to czy istnieje moŜliwość jej przedłuŜenia. Od podmiotu sprzedającego firmę naleŜy uzyskać informację, czy moŜliwe będzie przerejestrowanie firmy pod tym samym adresem. 5. Rachunek firmy Firma powinna posiadać aktywny rachunek rozliczeniowy w banku. Dodatkowo naleŜy domagać się dokumentu potwierdzającego brak przepływów pienięŜnych na rachunku firmy. 6. Komplet dokumentów firmy Pełny zestaw dokumentów funkcjonującej firmy powinien zawierać: • świadectwo rejestracji spółki; • zarejestrowany statut spółki; • decyzję o utworzeniu spółki; • decyzję o wyznaczeniu głównego księgowego; • potwierdzenie uzyskania niezbędnych kodów statystycznych; • świadectwo zgłoszenia firmy do ewidencji w Inspekcji Podatkowej; • informację o zgłoszeniu firmy do Funduszu Emerytalnego; • informację o zgłoszeniu firmy do funduszy regionalnych; • świadectwo wpisania firmy do ewidencji Funduszu Ubezpieczenia Socjalnego; • zawiadomienie o wpisie do ewidencji w charakterze płatnika składek ubezpieczenia

wypadkowego w miejscu pracy; • umowę dotyczącą załoŜenia rachunku bankowego; • wyciąg z banku potwierdzający załoŜenie rachunku; • kopię potwierdzonego zgłoszenia do Inspekcji Podatkowej informacji o otwarciu

rachunku rozliczeniowego (niektóre oddziały Inspekcji nie chcą potwierdzać takiego dokumentu);

• umowę wynajmu lokalu lub inny dokument potwierdzający prawo do korzystania z danego adresu prawnego;

• najlepiej potwierdzoną notarialnie kopię dokumentu potwierdzającego prawo właściciela lokalu do powyŜszego adresu (a tym samym jego wynajmu);

• podanie o wykonanie pieczątki firmy; • w przypadku spółki akcyjnej – zawiadomienie o rejestracji emisji akcji,

zarejestrowaną decyzję o emisji papierów wartościowych i sprawozdanie z emisji. Wraz z dokumentami, sprzedający powinien przekazać okrągłą pieczątka firmy.


160

W sprawach związanych z ewentualną akredytacją najlepiej zasięgać informacji w Państwowej Izbie Rejestracyjnej (Государственная регистрационная палата) przy Ministerstwie Sprawiedliwości FR. Rachunkowość i audyt Jedna z podstawowych róŜnic pomiędzy rozumieniem rachunkowości w Rosji, a praktyką międzynarodową wynika z faktu, iŜ w języku rosyjskim brak słowa na precyzyjne określenie rachunkowości w znaczeniu prowadzenia sprawozdawczości finansowej. Rosyjskie odpowiedniki „buchgaltieria” i „scziotawodztwo” odnoszą się raczej do zasad prowadzenia księgowości. Tym samym, Rosyjskie Zasady Rachunkowości (RAS) w większym stopniu dotyczą księgowości niŜ sprawozdawczości finansowej. Ustalaniem zasad rachunkowości w Rosji zajmują się odpowiednie władze państwowe a nie, jak ma to miejsce w niektórych innych krajach, niezaleŜne organizacje zrzeszające księgowych i audytorów finansowych. Obowiązuje trzystopniowy system regulacji prawnych dotyczących rachunkowości. Pierwszy szczebel tworzy Ustawa Federalna „O rachunkowości”, Kodeks Cywilny oraz inne ustawy federalne. Drugi szczebel obejmuje Rosyjskie Zasady Rachunkowości, Plan kont i inne regulacje, ustanawiane przez Bank Centralny FR (dla banków i innych instytucji kredytowych) oraz Ministerstwo Finansów (dla pozostałych podmiotów gospodarczych). Zasady prowadzenia rachunkowości, stosowane przez dane przedsiębiorstwo, które stanowią trzeci stopień regulacji, muszą odpowiadać wymienionym wyŜej przepisom wyŜszych szczebli. Rosyjskie Zasady Rachunkowości są stopniowo dostosowywane do Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (IAS - International Accounting Standards), choć do osiągnięcia ich pełnej zgodności jest jeszcze daleko. Istniejące róŜnice są nadal duŜe i dotyczą głównie braku uregulowania pewnych kwestii w rosyjskich przepisach. Niemniej jednak, podjęta w 1998 roku reforma systemu rachunkowości znacząco przybliŜyła wywodzące się z gospodarki centralnie planowanej reguły księgowości do międzynarodowej praktyki stosowanej w gospodarce rynkowej. Ustawowe sprawozdania finansowe Jedyną oficjalnie dopuszczalną formą sprawozdawczości finansowej są ustawowe sprawozdania finansowe, których struktura, forma prezentacji, itp. określona jest w RAS „Sprawozdanie finansowe przedsiębiorstwa”. Sprawozdanie to powinno być sporządzone w języku rosyjskim oraz obejmować dane i wartości wyraŜone w rosyjskich rublach. Jest ono obligatoryjnie dostarczane udziałowcom przedsiębiorstwa, organom statystycznym oraz organom podatkowym. Podstawowe sprawozdanie finansowe przedsiębiorstwa


161

powinno obejmować bilans przedsiębiorstwa, rachunek zysków i strat (rachunek wyników) oraz uwagi do tych dokumentów, obejmujące m.in. sprawozdanie z przepływu środków pienięŜnych (cash flow statement). W przypadku małych przedsiębiorstw dopuszczalne jest stosowanie uproszczonych zasad rachunkowości. Sprawozdania finansowe przygotowywane są za kaŜdy rok kalendarzowy. Zgodnie z Ustawą „O rachunkowości”, ustawowe roczne sprawozdanie finansowe musi być udostępnione wszystkim zainteresowanym podmiotom, w tym bankom, inwestorom, wierzycielom, klientom, dostawcom, itp. Jedynym warunkiem moŜe być w tym wypadku opłacenie przez zainteresowanego kosztów powielenia tego dokumentu. Ustawa określa równieŜ, iŜ roczne sprawozdania finansowe sporządzane przez niektóre rodzaje przedsiębiorstw (np. otwarte spółki akcyjne, towarzystwa ubezpieczeniowe) muszą zostać opublikowane. MoŜna to zrobić poprzez publikację w ogólnodostępnej prasie lub poprzez dystrybucję specjalnie przygotowanej broszury informacyjnej. Sprawozdania finansowe powyŜszych podmiotów powinny być równieŜ dostarczane do odpowiedniego regionalnego urzędu statystycznego w celu ich udostępnienia wszystkim zainteresowanym. Sprawozdania otwartych spółek akcyjnych muszą zawierać dodatkowo raport audytorski. W przypadku duŜych spółek dopuszcza się uproszczoną formę publikowanego bilansu oraz rachunku wyników. Sprawozdania finansowe spółek za dany rok sprawozdawczy (kalendarzowy) muszą być opublikowane w terminie do 1 czerwca następnego roku. Przepisy dotyczące sprawozdawczości finansowej stosuje się równieŜ w odniesieniu do oddziałów i przedstawicielstw zagranicznych osób prawnych, chyba Ŝe inne postanowienia zawarte są w stosownych umowach bilateralnych zawartych przez Federację Rosyjską. W odniesieniu do oddziałów i przedstawicielstw mogą być stosowane rosyjskie zasady rachunkowości lub zasady rachunkowości kraju siedziby zagranicznej osoby prawnej, pod warunkiem, iŜ nie są one sprzeczne ze standardami międzynarodowymi IAS. Jednak nawet w przypadku tej drugiej opcji, księgowość podatkowa musi być prowadzona zgodnie z wymogami rosyjskiego Kodeksu Podatkowego. Rosyjskie prawo przewiduje równieŜ wymóg przygotowania skonsolidowanego sprawozdania finansowego przez grupy gospodarcze złoŜone z większej liczby spółek. Dokument ten ma jednak drugorzędne znaczenie w stosunku do ustawowego sprawozdania finansowego pojedynczego podmiotu, w związku z czym w praktyce często zdarza się, iŜ nie jest przygotowywany. Sprawozdanie skonsolidowane moŜe być przygotowane zgodnie z IAS, pod warunkiem spełnienia określonych wymogów proceduralnych. Decyzja o wyborze standardów rachunkowych do przygotowania sprawozdania skonsolidowanego podejmowana jest przez zarząd spółki-matki lub jej udziałowców.


162

Plan kont Wszystkie przedsiębiorstwa, za wyjątkiem banków oraz instytucji finansowanych przez państwo, muszą stosować plan kont przedstawiony w tabeli poniŜej oraz prowadzić system księgowości podwójnej (double-entry bookkeeping system). Tab. 10. Podstawowe kategorie planu kont obowiązującego w Federacji Rosyjskiej Kategoria Numery kont Kategoria Numery kont Aktywa inne niŜ obrotowe (środki trwałe)

01-09 Rozliczenia 60-79

Zapasy 10-19 Majątek netto 80-89 Koszty produkcji 20-39 Wyniki finansowe 90-99 Gotowe wyroby i produkty 40-49 Konta pozabilansowe 001-011 Środki pienięŜne 50-59 Źródło: PricewaterhouseCoopers „Doing Business in the Russian Federation” Audyt finansowy Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady audytu finansowego jest przyjęta w 2001 roku Ustawa Federalna „O działalności audytorskiej”, która w szczególności określa prawa i obowiązki firm zajmujących się badaniem sprawozdawczości finansowej. Instytucją ustanawiającą standardy i rekomendacje w zakresie audytu oraz nadzorującą działalność biegłych rewidentów jest Ministerstwo Finansów FR. Obecnie obowiązujące w Rosji standardy audytorskie są zasadniczo zgodne z praktyką międzynarodową. Zgodnie z rosyjskim prawodawstwem, niektóre kategorie przedsiębiorstw mają obowiązek poddania własnych rocznych sprawozdań finansowych badaniu przez niezaleŜnych rewidentów księgowych. Obowiązek ten obejmuje: • wszystkie otwarte spółki akcyjne; • banki i inne instytucje finansowe, firmy ubezpieczeniowe, giełdy papierów

wartościowych i giełdy towarowe, fundusze inwestycyjne, fundusze charytatywne i inne fundusze nieinwestycyjne;

• inne spółki, których roczne przychody ze sprzedaŜy w danym roku przekroczyły o 500 tysięcy razy kwotę oficjalnej płacy minimalnej (50 milionów rubli) oraz spółki, których aktywa bilansowe przekroczyły kwotę płacy minimalnej o 200 tysięcy razy (20 milionów rubli).

Audyt finansowy musi być dokonany przed publikacją sprawozdania. Skonsolidowane sprawozdania finansowe nie podlegają obowiązkowemu badaniu.


163

Ochrona własności intelektualnej W latach 1992-1993 przyjęte zostały w Rosji ustawy regulujące kwestie ochrony patentów, znaków towarowych oraz znaków określających miejsce pochodzenia towaru42, a takŜe praw autorskich dotyczących półprzewodników, programów komputerowych, prac literackich, artystycznych i naukowych oraz nagrań audiowizualnych. Rosyjskie prawo patentowe, które jest zgodne z wytycznymi Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO), przewiduje m.in. narodowe traktowanie zagranicznych właścicieli patentów oraz ochronę patentową chemikaliów i produktów farmaceutycznych. Zgodnie z nim wynalazki chronione są przez okres 20 lat, wzory przemysłowe przez 10 lat a wzory uŜytkowe przez 5 lat. Ustawa o znakach towarowych i znakach określających miejsce pochodzenia towaru, po raz pierwszy wprowadziła ochronę znaków „appellation d’origine” oraz zapewniła ochronę radzieckich znaków towarowych w oparciu o certyfikat rejestracji. Ustawa dotycząca praw autorskich i pochodnych, przyjęta w 1993 roku i zgodna z Konwencją Berneńską, chroni wszystkie formy twórczości artystycznej, włączając w to nagrania audiowizualne i programy komputerowe, przez okres Ŝycia ich autora oraz następne 50 lat. Z kolei ustawa o topografii układów scalonych z września 1992 roku chroni tego rodzaju projekty przez okres 10 lat od ich rejestracji. Wprowadzone w czerwcu 2002 roku poprawki do tej ustawy zapewniły jej pełną zgodność z wymogami stosownych uregulowań, obowiązujących w ramach WTO (TRIPS). Federacja Rosyjska jest stroną wszystkich waŜniejszych umów międzynarodowych dotyczących ochrony własności intelektualnej, w tym m.in. Konwencji Paryskiej „O ochronie własności przemysłowej”, Konwencji Berneńskiej „O ochronie utworów literackich i artystycznych”, a takŜe Traktatu o Współpracy Patentowej, Genewskiej Konwencji Fonograficznej oraz Umowy Madryckiej w sprawie międzynarodowej rejestracji znaków towarowych, handlowych, itp. Pomimo przyjęcia wszystkich wymienionych wyŜej ustaw oraz podpisania wielu porozumień międzynarodowych z zakresu ochrony własności intelektualnej, w praktyce prawo to jest dość często naruszane. Obowiązujący od 1 stycznia 1997 roku nowy Kodeks Karny, po raz pierwszy wprowadził kary za naruszenie praw własności intelektualnej. Kary te zostały nawet znacznie zaostrzone w nowym Artykule 146 Kodeksu Karnego, przyjętym w kwietniu 2003 roku. W rzeczywistości jednak wyroki skazujące za tego rodzaju przestępstwa naleŜą do rzadkości, a przypadki faktycznego odbycia kary więzienia w praktyce nie mają miejsca. Największy problem dotyczy, podobnie jak w Polsce, „piractwa” w zakresie nagrań muzycznych i filmowych (płyt CD i DVD) oraz programów komputerowych, ale takŜe ksiąŜek, markowej odzieŜy oraz

42 Appellation d’origine


164

innych towarów konsumpcyjnych. Na terenie kraju działają nielegalne wytwórnie płyt CD i DVD, których liczba niestety wzrasta. Straty producentów i autorów związane z problemem „piractwa” w Rosji są szacowane na setki milionów dolarów rocznie. Znak towarowy43 Znaki towarowe rejestruje się w Federalnej Agencji ds. Własności Intelektualnej, Patentów i Znaków Towarowych (Rospatent), Moskwa, BierieŜkowskaja nab. 1, http://www.fips.ru/, tel. (495) 240-6015; 240-6138, fаx: (495) 243-3337, 956-4374. Znak towarowy moŜe być słowem, frazą, symbolem, ale takŜe dźwiękiem, kolorem lub nawet zapachem. Dopuszczalne jest łączenie wymienionych elementów. Znak towarowy nie moŜe zawierać określenia rodzaju towaru, jego jakości i miejsca produkcji i pochodzenia: np. Zdanie „Wspaniała (jakość) kawa (rodzaj) suwalska (miejsce pochodzenia/produkcji)” nie zostanie w Rosji zarejestrowane jako znak towarowy, ale moŜe być wykorzystywane np. w akcji promocyjnej. Znak towarowy nie moŜe zawierać nieprawdy oraz takich elementów, które mogą doprowadzić klienta do błędu co do towaru lub producenta. Jeśli w znaku planuje się wykorzystać nazwy wywodzące się z nauki, literatury lub sztuki naleŜy posiadać zgodę właściciela. W przypadku zastosowania w symbolu emblematów państwowych i samorządowych naleŜy posiadać zgodę kompetentnego organu (np. w przypadku herbu – zgodę Komitetu Heraldycznego FR). Wymagana dokumentacja: • wniosek o rejestrację znaku towarowego – w dwóch egzemplarzach; • wzór znaku i jego opis – w pięciu egzemplarzach; • spis towarów mających być oznakowanych znakiem towarowym (towary muszą

być opisane zgodnie z systemem klas Międzynarodowej Klasyfikacji Towarów i Usług).

• opłata za złoŜenie wniosku – 8,5 tys. rubli oraz 1,5 tys. rubli za kaŜdą klasę MKTiU powyŜej jednej.

Przed złoŜeniem wniosku warto dokonać sprawdzenia czy dany symbol nie jest juŜ zarejestrowany. Niektórzy pośrednicy dokonują tego samodzielnie korzystając z dostępnych na rynku baz danych, jednakŜe w takich bazach są wyłącznie znaki juŜ zarejestrowane – wg szacunków WEH kaŜdorazowo około 70 tysięcy „znaków” jest na etapie rozpatrzenia, ponadto bazy nie zawierają danych o znakach przedsiębiorstw spoza Rosji, które jeszcze nie rozpoczęły działalności na rynku FR. W Rospatencie

43 Na podstawie informacji zamieszczonej na stronie internetowej Wydziału Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Moskwie, http://www.polweh.ru/pl-warunki-znak/indexp.shtml


165

sprawdzenie znaku „słownego” trwa ok. 1-2 tygodnie, „graficznego” – ok. 2 tygodnie. Koszt sprawdzenia wynosi ok. 100 USD za znak plus opłata manipulacyjna. Procedura rejestracji: • Dokumentację moŜna złoŜyć osobiście, poprzez pośrednika, przesłać faksem (w

takim wypadku w ciągu miesiąca naleŜy dostarczyć oryginał dokumentacji) lub pocztą. Do czasu rejestracji znaku towarowego w kaŜdej chwili moŜna wycofać wniosek.

• Najpierw dokonywana jest ekspertyza formalna, tj. sprawdzenie dostarczonej dokumentacji – w przypadku braków formalnych naleŜy złoŜyć dodatkowe wyjaśnienia. W przypadku poprawności formalnej, wnioskodawca otrzymuje powiadomienie o przyjęciu wniosku. Następnie dokonywana jest analiza symboli oraz ustanawiany jest priorytet wniosku, tj. jeśli kilku wnioskodawców złoŜyło wniosek o zarejestrowanie identycznego symbolu, ustalane jest pierwszeństwo wnioskodawcy. W trakcie analizy eksperci mogą się zwrócić do wnioskodawcy o wyjaśnienia – na pisemne zapytanie naleŜy odpowiedzieć najpóźniej w ciągu dwóch miesięcy.

• Po zakończeniu ww. procedur następuje rejestracja znaku. Wnioskodawca otrzymuje decyzję Rospatentu zawierającą: opis znaku, nazwę i adres firmy, datę zgłoszenia wniosku, priorytet znaku towarowego, spis towarów i usług. Na podstawie powyŜszej decyzji i po wniesieniu przez wnioskodawcę opłaty 10 tysięcy rubli, symbol zostaje włączony do Państwowego Rejestru Znaków Towarowych i Znaków Usług. Włączenie do rejestru jest ogłaszane w oficjalnym biuletynie Rospatentu.

• W przeciągu miesiąca od daty rejestracji wnioskodawca otrzymuje świadectwo znaku towarowego waŜne 10 lat od dnia złoŜenia do Rospatentu wniosku o rejestrację. Chcąc zachować prawo do znaku towarowego po upływie tego okresu naleŜy moŜna ponownie złoŜyć wniosek o rejestrację.

Zatrudnianie pracowników Rosyjskie społeczeństwo powszechnie uchodzi za dobrze wykształcone, a kwalifikacje pracowników, szczególnie w specjalnościach technicznych, są zazwyczaj wysokie. Rosjanie dość łatwo i chętnie dostosowują się do zasad i metod pracy firm zagranicznych. Szczególnie dotyczy to młodych pracowników. Znalezienie dobrze przygotowanych, wykwalifikowanych i znających języki obce pracowników w danej specjalności w Moskwie, Sankt Petersburgu oraz niektórych innych większych miastach, nie stanowi większego problemu. Inaczej sytuacja przedstawia się w mniejszych i oddalonych ośrodkach. Średnia wysokość płac jest nadal znacząco niŜsza niŜ w Polsce, a tym bardziej odbiega od standardów zachodnioeuropejskich, niemniej


166

jednak wynagrodzenia kadry kierowniczej najwyŜszego szczebla coraz bardziej zbliŜają się do poziomu stosowanego w firmach zachodnich. Między innymi z tej właśnie przyczyny zainteresowanie pracą w przedsiębiorstwach z większościowym udziałem kapitału zagranicznego jest duŜe. Jednocześnie, w ostatnim okresie duŜe rosyjskie firmy zaczynają coraz częściej oferować dodatkowe świadczenia oraz warunki pracy wzorowane na firmach zachodnich. Stosunki między pracodawcą i pracownikiem są bardzo szczegółowo uregulowane w Kodeksie Pracy, obowiązującym od 1 lutego 2002 roku. Ich podstawową cechą jest wysoki poziom ochrony pracownika. Dotyczy to m.in. ochrony przed bezprawnym zwolnieniem z pracy, szkodliwymi bądź uciąŜliwymi warunkami pracy, a takŜe pracą w nadgodzinach. Zasadniczo, zwolnienie pracownika jest w Rosji nadal procedurą trudną i skomplikowaną. Niemniej jednak, w porównaniu z poprzednio funkcjonującymi przepisami, pochodzącymi jeszcze z lat 70., nowy Kodeks Pracy dał pracodawcom większą elastyczność działania. Wprowadził on m.in. moŜliwość zawierania umów o pracę na czas określony, moŜliwość zwolnienia pracownika bez zgody związków zawodowych, zakaz ingerowania związków zawodowych w zarządzanie przedsiębiorstwem, prawo pracodawców do zrzeszania się we własne związki, a takŜe moŜliwość wypłaty do 20 % wynagrodzenia w naturze. Zatrudnienie pracownika musi odbyć się na zasadzie pisemnej umowy, której warunki nie mogą być mniej korzystne, niŜ te przewidziane Kodeksem Pracy. Zasadniczo, umowa o pracę powinna być zawarta na czas nieokreślony. Umowy na czas określony nie mogą być zawierane łącznie na okres dłuŜszy niŜ pięć lat, przy czym Kodeks Pracy szczegółowo określa sytuacje w jakich tego rodzaju kontrakty mogą być zawierane. Umowa o pracę powinna zawierać dokładne informacje na temat obowiązków powierzonych pracownikowi, gdyŜ zgodnie z Kodeksem Pracy nie moŜna od pracownika wymagać wykonywania zadań nie wymienionych w takiej umowie. Próbny okres zatrudnienia nie moŜe być zazwyczaj dłuŜszy niŜ 3 miesiące, a w przypadku niektórych kategorii pracowników moŜe wynosić maksymalnie 6 miesięcy. Na okres próbny nie moŜna zatrudniać m.in. pracowników w wieku poniŜej 18 lat. W przypadku zwolnienia pracownika, z uwagi na dość skomplikowane procedury, firmy zajmujące się doradztwem personalnym zalecają zasięgnięcie opinii prawnej przed podjęciem stosownych działań. W sytuacji gdy wymówienie składa pracownik, musi to zrobić przynajmniej z dwutygodniowym wyprzedzeniem.


167

Wynagrodzenie i świadczenia Rosyjskie prawo zasadniczo nie zezwala na wypłacanie wynagrodzenia na terenie Rosji w walucie innej niŜ w rublach. Rosjanie zatrudnieni w przedstawicielstwach firm zagranicznych mogą jednak otrzymywać wynagrodzenie w walucie obcej, tylko na tej zasadzie, iŜ są zatrudnieni przez zagraniczną osobę prawną, która nie jest rosyjskim rezydentem w myśl przepisów o wymianie walutowej. W tej sytuacji umowa o pracę powinna być podpisana z podmiotem zagranicznym a wypłaty wynagrodzenia muszą być dokonywane przelewem bankowym z zagranicy. W pozostałych wypadkach wypłata wynagrodzenia musi odbywać się w rublach. Zgodnie z obowiązującym prawem, wszyscy pracownicy mają prawo do płatnych zwolnień chorobowych. Wysokość zasiłku chorobowego w związku z czasową niezdolnością do pracy nie moŜe przekraczać ustalonej ustawowo kwoty. Coraz bardziej popularną, wzorowaną na standardach zachodnich formą dodatkowego wynagradzania pracowników jest opłacanie przez pracodawcę moŜliwości korzystania z prywatnych klinik lekarskich. W przeszłości powszechnie stosowanym i nadal jeszcze spotykanym zwyczajem było zapewnienie pracownikom posiłku w ciągu dnia. DuŜe i połoŜone w oddalonym miejscach zakłady przemysłowe oferują często takŜe takie dodatkowe świadczenia, jak zakwaterowanie, opieka przedszkolna dla dzieci oraz dojazdy do miejsca pracy. W Rosji obowiązuje 40 godzinny, pięcio lub sześciodniowy tydzień pracy. Prawo szczegółowo określa limity pracy w godzinach nadliczbowych i w święta oraz wysokość naleŜnego z tego tytułu wynagrodzenia. Zgodnie z obowiązującym prawem, w dniu poprzedzającym kaŜde z oficjalnych świąt wolnych od pracy, dzień pracy jest o jedną godzinę krótszy niŜ zwykle. KaŜdemu pracownikowi przysługuje minimum 28 dni pełnopłatnego urlopu wypoczynkowego rocznie. Prawo do urlopu pracownik zyskuje po przepracowaniu nieprzerwanie 6 miesięcy u jednego pracodawcy. Przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy muszą być negocjowane z załogą danego zakładu pracy i przez nią zatwierdzone. W przypadku nowo uruchamianych przedsiębiorstw konieczne jest uzyskanie akceptacji inspekcji BHP. W praktyce jednak przepisy związane z bezpieczeństwem i higieną w miejscu pracy nie są tak rygorystyczne, jak w wielu innych krajach i nie są zazwyczaj bardzo ściśle przestrzegane. Od stycznia 1997 roku, w Rosji obowiązuje system, na mocy którego wszyscy pracownicy otrzymują numer identyfikacyjny związany z ich indywidualnym rachunkiem w Funduszu Emerytalnym. System ten w pierwszej fazie nakładał na pracodawcę obowiązek wystąpienia o numery identyfikacyjne dla wszystkich swoich pracowników (jeŜeli ich do tej pory nie uzyskali) oraz uzyskania pełnej historii


168

zatrudnienia całego personelu, w szczególności danych dotyczących wysokości uposaŜeń. Na tej podstawie, w momencie przejścia na emeryturę, pracownik otrzymać ma świadczenie odpowiadające składkom przekazanym na jego konto. Teoretycznie systemem tym objęci są równieŜ zatrudnieni w Rosji cudzoziemcy. Obecnie wysokość świadczeń płaconych przez państwo (rent i emerytur, zasiłków macierzyńskich, zasiłków dla bezrobotnych) jest bardzo niska w stosunku do kosztów utrzymania. W związku z tym powszechne w Rosji jest zjawisko kontynuowania pracy po przejściu na emeryturę lub poszukiwania innych, dodatkowych źródeł dochodu. Zatrudnianie cudzoziemców W celu podjęcia pracy na terytorium Rosji, cudzoziemcy muszą przede wszystkim uzyskać wizę umoŜliwiającą wjazd na obszar kraju. Obowiązek ten dotyczy obywateli większości państw świata (poza WNP). Do wniosku o wydanie wizy musi być dołączone zaproszenie od rosyjskiej osoby fizycznej lub prawnej. W ciągu trzech dni od przybycia wizę naleŜy zarejestrować w stosownym urzędzie imigracyjnym, co umoŜliwia pobyt na terytorium Rosji w okresie jej waŜności. Wejście w Ŝycie 1 listopada 2002 roku Ustawy Federalnej „O statusie cudzoziemców na terytorium Federacji Rosyjskiej”, wprowadziło dwustopniowy proces uzyskiwania pozwoleń na zatrudnianie cudzoziemców. W pierwszym etapie, pracodawcy chcący zatrudniać cudzoziemców muszą uzyskać specjalne pozwolenie, określające planowaną ilość zagranicznych pracowników. Drugi etap polega na uzyskaniu przez pracodawcę indywidualnych pozwoleń na pracę dla kaŜdego zatrudnianego cudzoziemca. Obowiązek uzyskania pozwolenia na zatrudnianie cudzoziemców rozciąga się równieŜ na przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego, w których pracują menadŜerowie i specjaliści nie będący obywatelami Rosji. Do tej pory, na mocy dekretu prezydenckiego z 1993 roku zagraniczni menadŜerowie wysokiego szczebla byli wyłączeni z tego obowiązku. Pozwolenie nie jest konieczne w przypadku pracowników firmy zagranicznej wykonujących prace montaŜowe, obsługę serwisową, gwarancyjną lub naprawy pogwarancyjne dostarczonych do Rosji urządzeń. Ustawa z listopada 2002 roku wprowadziła następujące podstawowe zasady wydawania pozwoleń na pracę: • Pozwolenie na pracę moŜe być wydawane obcokrajowcom, którzy ukończyli 18 lat; • Obywatel obcego państwa moŜe otrzymać pozwolenie na pracę, jeśli jest

zarejestrowany w FR jako indywidualny przedsiębiorca i zamierza prowadzić działalność gospodarczą bez osobowości prawnej, lub jest zaproszony w charakterze zagranicznego pracownika przez pracodawcę na zasadzie umowy o pracę lub umowy cywilno-prawnej;


169

• Pozwolenie wydawane jest pracodawcy lub zamawiającemu wykonanie robót (usług) dla kaŜdego zagranicznego pracownika;

• Warunkiem otrzymania pozwolenia jest wpłacenie przez pracodawcę kaucji do organu wydającego pozwolenie, na pokrycie kosztów ewentualnego wyjazdu pracownika za granicę FR;

• Pracodawcą lub zamawiającym wykonanie pracy (usługi), występującym o pozwolenie na pracę dla pracowników, moŜe być obywatel obcego państwa zarejestrowany w Rosji jako indywidualny przedsiębiorca.

• Wszystkie dokumenty przygotowywane poza granicami FR powinny być legalizowane w odpowiednich placówkach dyplomatycznych FR lub wydziałach konsularnych, jeśli nie zostały przyjęte inne zasady w umowach dwustronnych. Jeśli dokumenty są przygotowane w języku innym niŜ rosyjski (np. kopia dyplomu) powinny być dodatkowo załączone notarialnie potwierdzone tłumaczenia na język rosyjski. Jeśli kopie dokumentów są przekazane bez okazania oryginałów równieŜ powinny zostać notarialnie potwierdzone.

• Przyjęcie wniosku (po sprawdzeniu prawidłowego wypełnienia dokumentów) zostaje potwierdzone podpisem wnioskodawcy w obecności pełnomocnego pracownika organu spraw wewnętrznych.

• Wniosek jest rejestrowany i otrzymuje kolejny numer. • Wnioskodawca otrzymuje dokument potwierdzający przyjęcie wniosku do

rozpatrzenia. • Termin rozpatrzenia wniosku nie powinien przekroczyć 30 dni. W ciągu kolejnych

10 dni wnioskodawca musi zostać poinformowany na piśmie o rezultacie rozpatrzenia wniosku a w przypadku odmowy wydania pozwolenia musi być podana przyczyna.

• Pracodawca jest zobowiązany uzyskać pozwolenie na pracę dla pracownika z zagranicy przed rozpoczęciem przez niego pracy w Federacji Rosyjskiej.

Wniosek o pozwolenie na pracę składa pracodawca lub indywidualny przedsiębiorca do odpowiedniego terytorialnego organu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Formularz wniosku powinien być wypełniony w języku rosyjskim. Jeśli dołączone do wniosku dokumenty są przygotowane w języku innym niŜ rosyjski (np. kopia dyplomu) powinny być dodatkowo załączone notarialnie potwierdzone tłumaczenia na język rosyjski. Termin rozpatrzenia wniosku nie powinien przekroczyć 30 dni. W ciągu kolejnych 10 dni wnioskodawca musi zostać poinformowany na piśmie o rezultacie rozpatrzenia wniosku, a w przypadku odmowy wydania pozwolenia musi być podana przyczyna. Pracodawca jest zobowiązany uzyskać pozwolenie na pracę dla pracownika z zagranicy przed rozpoczęciem przez niego pracy.


170

Za naruszenie Ustawy „O statusie cudzoziemców na terytorium Federacji Rosyjskiej” (na przykład zatrudnianie cudzoziemców bez stosownych pozwoleń) groŜą surowe kary, obejmujące nawet deportację zagranicznych pracowników. Osoby pracujące bez pozwolenia muszą się liczyć z odmową ponownego wydania wizy wjazdowej na terytorium Rosji, natomiast pracodawcy naruszający powyŜszą ustawę naraŜają się na wysokie kary pienięŜne oraz duŜe prawdopodobieństwo, Ŝe ubiegając się o pozwolenie na zatrudnienie cudzoziemców nie otrzymają go. Sprawdzanie wiarygodności partnerów gospodarczych44 W kaŜdym rosyjskim urzędzie skarbowym znajduje się ogólnodostępny państwowy rejestr osób prawnych, odpowiednik polskiego Krajowego Rejestru Sądowego. Czas oczekiwania na informację wynosi 5 dni, a opłata wynosi 200 rubli. Aby uzyskać informację kto jest właścicielem danej nieruchomości i czy jest obciąŜona hipoteką, naleŜy zwrócić się z zapytaniem do jednego z miejscowych organów Ministerstwa Sprawiedliwości, przy których funkcjonują wydziały ksiąg wieczystych. Informacje z rosyjskich wywiadowni gospodarczych są mało wiarygodne. Rejestr niewypłacalnych dłuŜników nie istnieje. MoŜna się jednak zwrócić do sądu gospodarczego z pytaniem, czy konkretna firma nie ma otwartego postępowania układowego lub upadłościowego. Izby przemysłowo-handlowe odgrywają ograniczoną rolę w sprawdzaniu wiarygodności partnera.

44 Na podstawie opracowania „Polski przedsiębiorca za granicą – Rosja” dostępnego pod adresem http://www.wroclaw.pl/m8123/p8415.aspx


171

VIII. INWESTYCJE ZAGRANICZNE Ramy prawne Proces tworzenia prawa regulującego działalność inwestycyjną w Rosji, w tym napływ inwestycji zagranicznych, rozpoczął się jeszcze przed rozpadem ZSRR i jest nadal kontynuowany. Jego podstawą są zapisy pierwszej części Kodeksu Cywilnego, określające główne zasady działalności gospodarczej i funkcjonowania przedsiębiorstw. W lutym 1999 roku Prezydent FR podpisał Ustawę „O działalności inwestycyjnej w Federacji Rosyjskiej realizowanej w formie nakładów inwestycyjnych”. Ustawa ta określa prawne i ekonomiczne podstawy działalności inwestycyjnej na terenie Rosji, a takŜe ustanawia gwarancje równej ochrony praw, interesów i majątku podmiotów tej działalności, niezaleŜnie od form własności. PowyŜsza ustawa stanowi m.in., iŜ: • obiektem działalności inwestycyjnej mogą być dowolne obiekty nowotworzonego

lub modernizowanego majątku, mające prywatną, państwową, komunalną lub inną formę własności;

• inwestorami mogą być osoby fizyczne i prawne, a takŜe nieposiadające osobowości prawnej zrzeszenia osób prawnych, organy państwowe, jednostki samorządu lokalnego oraz inwestorzy zagraniczni;

• w przypadku inwestycji zagranicznych, znaczenie nadrzędne wobec ustawy mają zawarte przez Rosję umowy międzynarodowe;

• inwestorzy mają równe prawa do prowadzenia działalności inwestycyjnej, a projekty inwestycyjne rozpatrywane są w sposób jawny;

• organy samorządu terytorialnego mają prawo regulowania działalności inwestycyjnej na swoim terenie, jednak w zgodzie z ustawodawstwem federalnym;

• podejmowanie decyzji o realizacji inwestycji przez państwo powinno być zgodne z ustaleniami ustawy, a przeprowadzanie prac inwestycyjnych powinno być zlecane w drodze przetargu.

Ustawa o inwestycjach zagranicznych W lipcu 1999 roku przyjęta została Ustawa „O zagranicznych inwestycjach w Federacji Rosyjskiej”, zapewniająca równe traktowanie i stabilne warunki prowadzenia działalności przez inwestorów zagranicznych, rozstrzyganie sporów z udziałem arbitraŜu międzynarodowego, swobodę repatriacji zysku oraz państwowe gwarancje ochrony inwestycji zagranicznych. Ustawa nie dotyczy wkładów kapitałowych w bankach i w innych organizacjach kredytowych, a takŜe organizacji ubezpieczeniowych oraz niekomercyjnych.

VIII. Inwestycje zagraniczne

172

PowyŜsza ustawa definiuje m.in. następujące podstawowe pojęcia: • inwestor zagraniczny, którym moŜe być zagraniczna osoba prawna, obywatel innego

państwa lub osoba bez obywatelstwa, a takŜe międzynarodowa organizacja lub inne państwo;

• inwestycja zagraniczna, określana jako wkład kapitału zagranicznego w podmiot działalności gospodarczej na terytorium FR;

• zagraniczna inwestycja bezpośrednia, która moŜe mieć następujące formy: - nabycie przez inwestora zagranicznego nie mniej niŜ 10 % udziałów w kapitale

zakładowym (akcyjnym) organizacji komercyjnej, - wkład kapitału w fundusze podstawowe oddziału zagranicznej osoby prawnej

tworzonej w Rosji, - występowanie przez inwestora zagranicznego w roli leasingodawcy urządzeń,

których kod towarowy zawarty jest w rozdziałach XVI i XVII nomenklatury towarowej współpracy gospodarczej z zagranicą (ТН ВЭД) – o wartości celnej nie mniejszej niŜ 1 milion RUR;

• priorytetowy projekt inwestycyjny, który definiowany jest jako projekt o wartości nie mniejszej od 1 mld RUR lub projekt, w którym udział inwestorów zagranicznych wynosi nie mniej niŜ 100 milionów RUR;

• łączne obciąŜenie podatkowe, na które składają się cła i podatki za wyjątkiem akcyzy i НДС (VAT) na towary produkcji rosyjskiej oraz fundusze socjalne bez funduszu emerytalnego.

Ponadto, Ustawa stwierdza, Ŝe uregulowania prawne dotyczące działalności inwestorów zagranicznych i moŜliwości dysponowania wytworzonym przez nich zyskiem, nie mogą być mniej korzystne, niŜ takie same uregulowania dla rosyjskich inwestorów, poza wyjątkami zapisanymi w federalnych ustawach. Ograniczenia dla inwestorów zagranicznych mogą być ustanawiane tylko w takim wymiarze, w którym jest to niezbędne dla ochrony podstaw ustroju konstytucyjnego, moralności, zdrowia, praw innych osób oraz zapewnienia bezpieczeństwa państwa. Aktualnie brak aktów wykonawczych określających takie ograniczenia. Ustawa zapewnia inwestorom zagranicznym pełną i bezwarunkową ochronę praw i interesów na terytorium Federacji Rosyjskiej. Zgodnie z nią, inwestor ma prawo do rekompensaty strat wynikających z bezprawnych działań lub zaniechania określonych czynności ze strony organów państwa, lokalnych samorządów, czy teŜ odpowiedzialnych urzędników tych organów, zgodnie z kodeksem cywilnym FR. Inwestor zagraniczny ma prawo realizować inwestycje w dowolny sposób, zgodny z ustawodawstwem FR. MoŜe on teŜ na podstawie umowy przekazać swoje prawa i obowiązki innej osobie.


173

Majątek inwestora zagranicznego nie moŜe podlegać przymusowej konfiskacie, nacjonalizacji, czy rekwizycji, poza wyjątkami określonymi ustawą FR lub umową międzynarodową. Przy ustawowej rekwizycji lub nacjonalizacji inwestorowi zwraca się wartość majątku. Inwestorowi zagranicznemu zapewnia się równieŜ stabilność warunków ekonomicznych na okres zwrotu kosztów inwestycji (nie dłuŜej niŜ 7 lat od momentu rozpoczęcia finansowania projektu inwestycyjnego), pod warunkiem, Ŝe udział kapitału zagranicznego w projekcie inwestycyjnym przekracza 25 % lub jeŜeli jest to projekt priorytetowy. Stabilność ta oznacza niezmienny poziom łącznych obciąŜeń podatkowych oraz brak ewentualnych nowych ograniczeń działalności. Ustawa dopuszcza równieŜ, stosownie do umów międzynarodowych zawartych przez Federacje Rosyjską, rozstrzyganie sporów nie tylko przez rosyjskie sądy i system arbitraŜu, ale równieŜ w drodze arbitraŜu międzynarodowego. Gwarantuje takŜe swobodne korzystanie (po zapłaceniu przewidzianych prawem podatków i opłat) z legalnie uzyskanych na terytorium FR dochodów i zysku, a takŜe przekazywanie ich bez przeszkód poza granice Rosji w walucie zagranicznej. Inwestor moŜe równieŜ bez przeszkód wywieźć majątek wwieziony poprzednio do Rosji. Zgodnie z Ustawą, inwestor zagraniczny moŜe nabywać akcje i inne papiery wartościowe organizacji gospodarczych i skarbu państwa, zgodnie z obowiązującą ustawą o papierach wartościowych, a takŜe uczestniczyć w procesie prywatyzacji majątku państwowego. Ustawa przewiduje ulgi celne dla uczestników priorytetowych projektów inwestycyjnych (zgodnie z obowiązującym ustawodawstwem celnym i podatkowym) i zezwala na stosowanie ulg regionom FR, w ramach ich kompetencji. Tworzenie i likwidacja przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym powinny być realizowane zgodnie z Kodeksem Cywilnym i innymi ustawami regulującymi te procedury (ustawa o spółkach akcyjnych i ustawa o spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością). Nowotworzone osoby prawne podlegają państwowej rejestracji w ciągu pięciu dni roboczych od złoŜenia stosownych dokumentów w terytorialnych oddziałach organów podatkowych prowadzących rejestrację płatników podatku. Procedury rejestracyjne zostały omówione w rozdziale VII. Prowadzenie działalności gospodarczej. Ustawa przewiduje równieŜ tworzenie i likwidację oddziałów zagranicznych osób prawnych, które równieŜ podlegają rejestracji. Określa ona szczegółowo wymagania dotyczące statutu oddziału. Ustawa stanowi, iŜ oddział tworzony jest w celu realizacji na obszarze Federacji Rosyjskiej tej samej działalności, którą organizacja macierzysta prowadzi poza granicami Rosji. Oddział realizuje część lub wszystkie funkcje, w tym funkcję przedstawicielstwa, w imieniu organizacji macierzystej.


174

Jak juŜ wyŜej wspomniano, w świetle Ustawy, odmowa rejestracji organizacji komercyjnej z udziałem inwestycji zagranicznych lub oddziału zagranicznej osoby prawnej, moŜe nastąpić „w celu ochrony podstaw ustroju konstytucyjnego, moralności, zdrowia, praw innych osób, względów obronności i zapewnienia bezpieczeństwa państwa”. Przyjęcie powyŜszej ustawy wywołało potrzebę nowelizacji szeregu istniejących aktów prawnych oraz przyjęcia nowych. Działania legislacyjne dotyczyły m.in.: • Zmiany Ustawy „O działalności inwestycyjnej w FR”. Odpowiednia ustawa

„O zmianach i uzupełnieniach” została przyjęta 2 stycznia 2000 roku i obecnie obowiązuje zaktualizowana ustawa, uzupełniona o ustalenia wynikające z Ustawy „O inwestycjach zagranicznych”, w zakresie definicji projektów priorytetowych, okresu zwrotu kosztu inwestycji, łącznego obciąŜenia podatkowego, gwarancji i ochrony inwestycji oraz kontroli realizacji zobowiązań inwestorów;

• Przyjęcia w lipcu 2001 roku Ustawy „O rejestracji osób prawnych”, która określa zasady dotyczące państwowej rejestracji organizacji komercyjnych z inwestycjami zagranicznymi i akredytacji filii zagranicznych osób prawnych;

• Przyjęcia w sierpniu 2001 roku Ustawy „O licencjonowaniu niektórych rodzajów działalności” W paragrafie 17 Ustawy zamieszczony jest wykaz rodzajów działalności, których prowadzenie wymaga licencji. Ich ilość została ograniczona o połowę, do około 100 rodzajów działalności. Ponadto minimalny okres na jaki wydaje się licencję został podwyŜszony z 3 do 5 lat. Opłata wnoszona przy składaniu wniosku o wydanie licencji wynosi 300 rubli, a za jej wydanie 1000 rubli. Decyzja o wydaniu licencji powinna być podjęta w ciągu 60 dni. Ustawa ta weszła w Ŝycie 11 lutego 2002 roku;

• uregulowania prawnego działalności leasingowej, która na mocy zapisów Ustawy „O inwestycjach zagranicznych”, została uznana za rodzaj bezpośredniej inwestycji zagranicznej. Uregulowanie działalności leasingowej (Ustawa „O leasingu” z października 1998 roku) pozwoliło na rozwój tego rodzaju procesów inwestycyjnych. Do końca 1999 roku, 1278 organizacje uzyskały licencje na prowadzenie działalności leasingowej, w tym 108 organizacji z udziałem nierezydentów, a więc inwestorów zagranicznych.

Ponadto, podejmowano działania w zakresie zawierania umów międzypaństwowych o wzajemnej ochronie inwestycji. Dotychczas Rosja podpisała 54 takie umowy, z których 35 ratyfikowała. Wśród nieratyfikowanych, znajduje się umowa z Polską. Rosja zaproponowała w 2001 roku nowy, uwzględniający wymagania WTO, zapis umowy. W 2006 roku prowadzone były polsko-rosyjskie rozmowy w tej sprawie.


175

Ochronie interesów inwestorów na terytorium FR mają słuŜyć równieŜ45: • zakończenie negocjacji z WTO w terminie umoŜliwiającym udział Federacji Rosyjskiej

w wypracowaniu decyzji nowej rundy wielostronnych negocjacji handlowych; • doprowadzenie ustawodawstwa w zakresie inwestycji zagranicznych do zgodności

z wymaganiami WTO; • optymalizacja struktury rosyjskiej taryfy importowej, funkcji i metod pracy słuŜb

celnych, stworzenie efektywnego systemu punktowej ochrony sektorów gospodarki przed szkodliwym dla nich wpływem importu towarów i usług;

• stworzenie systemu wsparcia eksportu towarów i usług zgodnego z normami WTO; • zapewnienie realizacji zobowiązań i kontrola realizacji praw wynikających z

umów międzynarodowych Federacji Rosyjskiej, a takŜe doskonalenie umowno-prawnej bazy stosunków handlowych z krajami WNP i niektórymi państwami dalszej zagranicy na zasadach wzajemności.

Specjalne Strefy Ekonomiczne46 Wśród głównych celów tworzenia SSE w Federacji Rosyjskiej moŜna wymienić przede wszystkim: • rozwój nowych rozwiązań technicznych i technologicznych oraz ich

wykorzystanie w gospodarce narodowej, • przyciąganie kapitału zagranicznego, nowoczesnej techniki i technologii, opanowanie

doświadczeń w zakresie zarządzania, przygotowanie wykwalifikowanych kadr, • rozwój eksportu, • zwiększenie konkurencyjności wytwarzanych wyrobów i świadczonych usług, • zagospodarowanie istniejącego majątku przemysłowego i infrastruktury gospodarczej, • tworzenie nowych miejsc pracy, • zagwarantowanie szybkiego tempa rozwoju tych regionów kraju w których

zlokalizowane są wszystkie typy SSE, • zagospodarowanie nie wykorzystanych zasobów naturalnych z zachowaniem

zasad równowagi ekologicznej. Zasady i tryb ustanowienia specjalnych stref ekonomicznych w Federacji Rosyjskiej zostały określone w ustawie federalnej z dnia 22 lipca 2005 roku Nr 116-Ф3 „O specjalnych strefach ekonomicznych w Federacji Rosyjskiej”. Ustawa nie reguluje zasad funkcjonowania istniejących przed jej uchwaleniem Specjalnych Stref Ekonomicznych w Obwodzie. Kaliningradzkim i Magadanie. Zgodnie z postanowieniami

45 Strategia rozwoju Federacji Rosyjskiej do 2010 roku w zakresie integracji Federacji Rosyjskiej z gospodarką światową. 46 Na podstawie opracowania Wydziału Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Moskwie, http://www.polweh.ru/pl-sse/indexp.shtml


176

ustawy, Specjalna Strefa Ekonomiczna (SSE) jest to część terytorium Federacji Rosyjskiej, na której obowiązują szczególne zasady realizacji działalności gospodarczej. Strefy ekonomiczne tworzone mają być na okres 20 lat i okres ten nie podlega przedłuŜeniu. Mogą być tworzone dwa typy stref ekonomicznych tj.: • przemysłowo-produkcyjne, kaŜda o powierzchni nie większej niŜ 20 km2,

posiadające na swoim terytorium od 30 do 50 inwestorów - rezydentów (moŜe zostać utworzonych od 10 do 15 takich stref),

• techniczno-wdroŜeniowe, o łącznej powierzchni do 2 km2 (powstanie od 7 do 10 tego typu obszarów).

Zgodnie z ustawą zgodę na powstanie SSE inwestor otrzymuje od Rządu FR. W momencie powstania strefy na jej terytorium nie powinny znajdować się jakiekolwiek obiekty naleŜące do osób fizycznych lub prawnych (z wyłączeniem obiektów państwowych lub naleŜących do władz miejskich). Specjalny status na terytorium stref będą miały wyłącznie osoby prawne (rosyjskie i zagraniczne), które w określonym trybie zostaną zarejestrowane w charakterze „rezydentów” SSE. „Rezydentem” SSE moŜe być osoba prawna zarejestrowana na jej terytorium, po podpisaniu z Dyrekcją SSE Porozumienia Inwestycyjnego. Na terenie stref przemysłowo-produkcyjnych minimalny poziom wartości inwestycji (zapisany w Porozumieniu Inwestycyjnym) wynosi 10 mln euro, przy czym w pierwszym roku funkcjonowania na obszarze strefy inwestor powinien zainwestować kapitał na poziomie nie mniejszym niŜ 1 mln euro. W przypadku stref techniczno-wdroŜeniowych inwestorzy nie mają prawa do dotacji, subsydiów i subwencji z budŜetu federalnego. PowyŜsza Ustawa przewiduje ponadto, iŜ w okresie obowiązywania Porozumienia Inwestycyjnego inwestor ma zagwarantowaną stabilność prawną, tzn. podstawy prawne jego działalności nie mogą być mniej korzystne niŜ w momencie rejestracji (z wyjątkiem regulacji dotyczących opodatkowania towarów akcyzowych). Na terytorium stref mogą prowadzić działalność firmy i osoby nie będące „rezydentami” SSE. Nie będą posiadały jednak Ŝadnych ulg i preferencji przysługujących inwestorom - rezydentom. Inwestorzy - rezydenci SSE mogą być zwolnieni z podatku od zysku, a takŜe z podatku od majątku firmy i podatku ziemskiego, płaconych do budŜetów regionalnych i lokalnych. W strefach techniczno-wdroŜeniowych obniŜono stawki Jednolitego Podatku Socjalnego (przykładowo najwyŜsza stawka została obniŜona z 26 % do 14 %), jak równieŜ wprowadzono zwolnienie z podatków od majątku i nieruchomości na okres 5 lat. Na terytorium SSE przewidziane jest utworzenie wolnego obszaru celnego. Inwestorzy - rezydenci będą mogli wwozić na teren strefy bez opłat celnych i podatkowych urządzenia i materiały konieczne dla realizacji projektu inwestycyjnego. Tereny pod inwestycje na obszarze


177

SSE będą podlegały wyłącznie dzierŜawie (nie będą sprzedawane). Inwestorzy - rezydenci, którzy wybudują nieruchomość, po zakończeniu okresu funkcjonowania strefy będą mieli prawo do pierwokupu działki wg jej wartości rynkowej. Na terytorium SSE zabronione jest tworzenie obiektów o znaczeniu militarnym i obronnym. W strefach nie mogą prowadzić działalności równieŜ firmy z sektora wydobywczego, elektroenergetycznego, metalurgicznego oraz produkujące towary, na które obowiązuje akcyza (z wyjątkiem samochodów osobowych i motocykli) lub wytwarzające sprzęt wojskowy. Rezydent nie będzie miał prawa prowadzić innej działalności gospodarczej niŜ ta przewidziana w Projekcie Inwestycyjnym. Dotychczas zgodnie z uchwałą z dnia 13 września 2005 roku powstało sześć stref ekonomicznych: a) strefy przemysłowo-produkcyjne:

• Rejon JełabuŜski Republiki Tatarstan. W celu organizacji infrastruktury tej Strefy w 2006 roku wydzielona została kwota ponad 100 mln USD (z budŜetu FR i budŜetu Republiki Tatarstan). Celem utworzenia Strefy „Ałabuga” było przyciągnięcie inwestycji zagranicznych i krajowych przede wszystkim dla rozwoju produkcji komponentów samochodowych, elektroniki powszechnego uŜytku oraz przetwórstwa polimerów. WwoŜone na terytorium Strefy importowane urządzenia i wyroby kompletujące są zwolnione z ceł importowych. Dodatkowym bodźcem dla inwestorów są ulgi i zwolnienia z niektórych podatków lokalnych. Pierwsi rezydenci tej Strefy to m.in. GENERAL MOTORS, HYUNDAI, GMT, GEORG FISCHER, GORENJE. Zadeklarowali oni znaczące inwestycje i wzrost produkcji. Planowana wartość inwestycji w Strefie „Ałabuga” ma wynieść ok. 25 mld rbl (prawie 1 mld USD). Ponad ⅓ tej kwoty ma zostać zainwestowana do 2008 roku. Wartość produkcji Strefy do 2008 roku ma osiągnąć wartość 27 mld USD, a w ciągu kolejnych 5 lat powinna zwiększyć się do poziomu 43 mld rbl (1,6 mld USD).

• Rejon Griaziński w Obwodzie Lipieckim. Celem utworzenia Strefy w Obwodzie Lipieckim było przyciągnięcie inwestycji zagranicznych i krajowych dla rozwoju produkcji przede wszystkim towarów rynkowych (m.in. AGD, mebli). Rozwiązania prawne obowiązujące w tej strefie są podobne jak w przypadku Strefy „Ałabuga”. Rezydentami tej Strefy są m.in. ELEKTROLUX, INDESIT, SIEMENS, SEST, PRO-MODUL, VERNIGLASS. Wartość planowanych inwestycji w tej Strefie jest identyczna jak w Strefie „Ałabuga”. Do 2008 roku wartość produkcji Strefy ma wynieść 13,5 mld rubli (ok. 500 mln USD) a do 2013 roku 39 mld rbl (1,5 mld USD).

b) strefy techniczno-wdroŜeniowe: • Dubna, Obwód Moskwiewski – ze specjalizacją fizyka jądrowa, • Sankt Petersburg – ze specjalizacją technologie informacyjne i produkcja

specjalistycznych przyrządów,


178

• Tomsk – ze specjalizacją produkcja nowych materiałów, • Moskwa (Zielenograd) – ze specjalizacją mikroelektronika.

Drugi etap tworzenia stref w Rosji przewidywany jest na lata 2006-2007. Powstanie 5 stref techniczno-wdroŜeniowych (lub tzw. techno-parków) oraz 2 - 3 nowe strefy przemysłowo-produkcyjne: prawdopodobnie na południu – w Kraju Stawropolskim, w północno-zachodnim regionie – w Obwodzie Wołogodzkim i na Dalekim Wschodzie – w Komsomolsku na Amurze lub Kraju Chabarowskim. Na mocy rozporządzenia Prezydenta FR, w sierpniu 2005 roku Rząd FR powołał do Ŝycia Federalną Agencję ds. Zarządzania Specjalnymi Strefami Ekonomicznymi podległą Ministerstwu Rozwoju Gospodarczego i Handlu FR. Podstawowymi celami tej Agencji jest kontrola i zarządzanie systemem stref ekonomicznych w Federacji Rosyjskiej, w tym m.in.: • selekcja zgłoszeń dotyczących utworzenia specjalnej strefy ekonomicznej; • prowadzenie bazy danych obszarów odpowiednich dla utworzenia SSE oraz

nieruchomości znajdujących się na terytorium stref; • zarządzanie nieruchomościami państwowymi i samorządowymi znajdującymi się na

terytorium SSE; • prowadzenie rejestracji inwestorów - rezydentów SSE; • kontrola realizacji przez inwestorów - rezydentów SSE warunków porozumień

inwestycyjnych; • organizacyjno-techniczne zabezpieczenie działalności Rad Nadzorczych SSE. Agencja realizuje swoje funkcje poprzez oddziały terytorialne oraz we współpracy z właściwymi organami federalnymi, m.in. z Federalną SłuŜbą Podatkową FR. Specjalna Strefa Ekonomiczna w Obwodzie Kaliningradzkim Duma Państwowa FR w dniu 23 grudnia 2005 roku przyjęła ustawę „O Specjalnej Strefie Ekonomicznej w Obwodzie Kaliningradzkim i o wprowadzeniu zmian do niektórych aktów normatywnych Federacji Rosyjskiej”. Przyjęta Ustawa reguluje nowy porządek prawny powstały w związku z powołaniem i funkcjonowaniem specjalnych stref ekonomicznych, z uwzględnieniem geopolitycznego połoŜenia Obwodu Kaliningradzkiego i ma na celu przyspieszenie społeczno-gospodarczego rozwoju tego regionu. Ustawa weszła w Ŝycie z dniem 1 kwietnia 2006 roku. Została przyjęta na okres 25 lat, a prawa nabyte z tytułu poprzedniej Ustawy z 1996 roku obowiązywać będą jeszcze przez 10 lat (okres przejściowy).


179

Organem zarządzającym SSE jest Administracja Strefy działająca w ramach Administracji Obwodu i powoływana w uzgodnieniu z władzami federalnymi. Do zadań administracji naleŜy m.in. prowadzenie rejestru rezydentów, rozpatrywanie wniosków dotyczących wpisania bądź wykreślenia z rejestru, kontrola realizacji deklaracji inwestycyjnych, ochrona ustawowych praw rezydentów, opracowywanie sprawozdań. Ustawa zakłada, Ŝe prawo do bezcłowego wwozu towarów na terytorium Obwodu przysługiwać będzie podmiotom posiadającym status rezydenta Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Deklarację towarową, w trybie SSE moŜe złoŜyć tylko podmiot zarejestrowany w Obwodzie. Towary wwiezione w oparciu o Ustawę o SSE mogą być wykorzystywane wyłącznie na terytorium Obwodu Kaliningradzkiego. Zasadom bezcłowego wwozu nie podlegają towary akcyzowe, a takŜe towary, których wwóz jest zabroniony zgodnie z ustawodawstwem Federacji Rosyjskiej. Zakaz ten, decyzją władz federalnych podjętą na wniosek Administracji Obwodu, moŜe być czasowo rozszerzany na inne grupy towarów. Cło w odniesieniu do wwiezionych towarów bądź produktów ich przetworzenia naleŜy opłacić, zgodnie z Kodeksem Celnym FR, z chwilą dopuszczenia ich do swobodnego obrotu (odroczona płatność). Rezydentem SSE moŜe być osoba prawna odpowiadająca wymogom Ustawy i wpisana do rejestru rezydentów. Wpisanie do rejestru wymaga spełnienia następujących warunków: • osoba prawna została powołana zgodnie z ustawodawstwem FR i zarejestrowana

w Obwodzie Kaliningradzkim, • produkcja towarów realizowana jest wyłącznie na terytorium Obw. Kaliningradzkiego, • inwestycje realizowane są na terenie Obwodu Kaliningradzkiego. Rezydentami nie mogą być organizacje finansowe, w tym kredytowe i ubezpieczeniowe oraz instytucje rynku papierów wartościowych, a takŜe osoby prawne stosujące specjalne tryby podatkowe przewidziane ustawodawstwem Federacji Rosyjskiej. Uzyskanie statusu rezydenta SSE wymaga przedłoŜenia Administracji Strefy projektu inwestycyjnego zakładającego zainwestowanie w okresie 3 lat kwoty 150 mln rubli, tj. około 5 mln euro. Inwestycje w SSE Obwodu Kalinigradzkiego mogą być dokonywane w kapitał podstawowy, koszty prac projektowo-poszukiwawczych, nowe budownictwo, techniczną rekonstrukcję budynków, maszyny urządzenia i wyposaŜenie (z wyłączeniem samochodów osobowych, statków sportowych, turystycznych i spacerowych oraz wydatków na budownictwo i rekonstrukcję lokali mieszkaniowych). Na poczet inwestycji nie moŜna zaliczyć przekazanych odpłatnie lub nieodpłatnie, w tym przez osoby trzecie, maszyn, urządzeń, środków transportu, które były juŜ zarejestrowane w dniu wejścia w Ŝycie Ustawy. Deklaracja inwestycyjna powinna określać cel projektu


180

inwestycyjnego (rodzaj towarów i usług), ogólny zakres finansowania i trzyletni harmonogram realizacji projektu. Ustawa określa takŜe obszary wyłączone z działalności w ramach SSE tj.: • sektor wydobycia ropy i gazu, a takŜe działalność usługową w tej dziedzinie, • produkcję alkoholu etylowego, wyrobów spirytusowych, wyrobów tytoniowych i

innych towarów akcyzowych z wyłączeniem samochodów osobowych i motocykli, zgodnie z wykazem zatwierdzanym przez Rząd Federacji Rosyjskiej,

• handel hurtowy i detaliczny, • remont AGD i przedmiotów osobistego uŜytku, • sfera działalności finansowej. Ustawa przewiduje znaczne ulgi podatkowe dla rezydentów. Obejmują one całkowite zwolnienie z podatku dochodowego i z podatku od nieruchomości na okres 6 lat, a na kolejne 6 lat – zwolnienie w wysokości 50 %. Ustawa ma sprzyjać zwiększeniu inwestycji zagranicznych w Obwodzie Kaliningradzkim, co z kolei powinno przełoŜyć się na wzrost regionalnego PKB. Rządowi eksperci szacują, Ŝe dzięki nowej Ustawie gospodarka Obwodu Kaliningradz-kiego będzie rozwijała się w latach 2006-2010 w tempie ok. 10-15 % rocznie. NajwaŜniejsze akty wykonawcze dotyczące funkcjonowania SSE w Obwodzie Kaliningradzkim: 1. Postanowienie (zarządzenie, uchwała) Rządu FR Nr 171 z 30.03.2006 „O

zatwierdzeniu Przepisów zastosowania kryteriów wystarczającego przetwarzania i wydawania stosownych certyfikatów w odniesieniu do produktów przetworzenia towarów, wwiezionych zgodnie z trybem celnym wolnej strefy celnej, stosowanym w Obwodzie Kaliningradzkim”.

2. Postanowienie rządu FR Nr 184 z 31.03.2006 „O zatwierdzeniu wykazu prostych operacji montaŜowych i innych, realizacja których w sposób istotny nie zmienia stanu towaru i które nie odpowiadają kryteriom wystarczającego przetworzenia towarów, pochodzących z terytorium SSE w Obwodzie Kaliningradzkim”.

3. Postanowienie rządu FR Nr 185 z 31.03.2006 „O zatwierdzeniu wykazu towarów podlegających akcyzie, na produkcję których nie moŜe być skierowany projekt inwestycyjny, realizowany przez rezydenta SSE w Obwodzie Kaliningradzkim”.

4. Postanowienie rządu FR Nr 186 z 31.03.2006 „O wykazie towarów których objęcie trybem celnym wolnej strefy celnej, stosowanym w Obwodzie Kaliningradzkim, jest zabronione”.


181

Inwestycje zagraniczne w Federacji Rosyjskiej Dobra koniunktura rosyjskiej gospodarki przekłada się równieŜ na dynamiczny wzrost napływu inwestycji zagranicznych, szczególnie w okresie ostatnich trzech lat. Według danych Federalnej SłuŜby Statystyki Państwowej FR w 2005 roku do Rosji napłynęło 53,65 mld USD w postaci róŜnych form inwestycji zagranicznych. Dla porównania w roku 2004 napływ inwestycji zagranicznych wyniósł 40,5 mld USD, a w 2003 roku 29,7 mld USD. Udział inwestycji bezpośrednich, które w 2005 roku osiągnęły 13,07 mld USD, wyniósł 24,4 % łącznej kwoty. Nadal utrzymywała się wysoka dynamika napływu inwestycji bezpośrednich – w porównaniu z rokiem 2004 zwiększyły się one o 38,8 %. W dalszym ciągu nieznaczny udział w ogólnej sumie inwestycji zagranicznych miały w 2005 roku inwestycje portfelowe. W tej postaci wpłynęło do Rosji zaledwie 453 mln USD (o 120 mln USD więcej niŜ przed rokiem), co stanowi tylko 0,8 % łącznych wpływów. Tym samym największy udział (74,8 %) miały tzw. inne formy inwestycji zagranicznych, obejmujące przede wszystkim wpływy kapitału w postaci róŜnego rodzaju kredytów, w tym kredytów handlowych. Osiągnęły one poziom 40,1 mld USD. Ta forma inwestycji cechowała się równieŜ dynamicznym wzrostem w porównaniu z rokiem poprzednim (o ponad 30 %), jednak w większości są to środki, które Rosja będzie musiała w perspektywie zwrócić. W pierwszym półroczu 2006 roku napłynęło do Rosji ponad 23,4 mld USD w postaci inwestycji zagranicznych, co oznacza wzrost w porównaniu z pierwszym półroczem 2005 roku o 41,9 %. Inwestycje bezpośrednie wyniosły przy tym 6,4 mld USD (wzrost o 43,6 %), inwestycje portfelowe 499 mln USD (wzrost o 2,9 raza), natomiast kredyty kwalifikowane jako inwestycje ponownie stanowiły zdecydowaną większość napływającego kapitału osiągając poziom 16,47 mld USD. Oznacza to ich wzrost o blisko 39,1 %. Inwestycje w formie kredytów, mają nadal jeszcze największy udział w łącznej, nagromadzonej kwocie inwestycji zagranicznych. Z łącznej zainwestowanej sumy 128 mld USD, która napłynęła do Rosji do końca czerwca 2006 roku, na inwestycje w tej właśnie formie przypada 50,1 %, czyli prawie 64,1 mld USD. Warto przy tym zaznaczyć, Ŝe w połowie 2005 roku kredyty stanowiły 52,1 % wszystkich inwestycji zagranicznych w Rosji. W efekcie udział nagromadzonych inwestycji bezpośrednich wzrósł w ciągu roku z 46,1 % do 48,1 %, osiągając wartość 61.561 milionów USD. W formie inwestycji portfelowych zgromadzone zostało niewiele ponad 2,3 mld USD, czyli jedynie 1,8 % wszystkich inwestycji zagranicznych.


182

Rys. 18. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Rosji w latach 1997-2006

02468

101214

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 I poł.2006

wartość w mld USD

Źródło: Goskomstat FR Najwięcej inwestycji zagranicznych skierowano w 2005 roku do handlu hurtowego i detalicznego oraz do działalności serwisowej (serwisy motoryzacyjne, AGD itp.). Łączna wartość inwestycji w tych sektorach wyniosła 20,5 mld USD (38,2 %), z czego aŜ 19,7 mld USD miało formę kredytów. Do sektorów przetwórczych trafiło blisko 18 mld USD (33,5 %), do branŜy wydobywczej 6 mld USD (11,2 %), a do sektora transportu i łączności 3,8 mld USD (8,4 %). W sferę operacji na rynku nieruchomości zainwestowano 2,6 mld USD (4,9 %), a w sferę działalności finansowej 1,8 mld USD (3,4 %). Biorąc pod uwagę jedynie inwestycje bezpośrednie, największym zainteresowaniem wśród inwestorów cieszył się przemysł przetwórczy (6 mld USD, czyli ok. 46 % łącznej kwoty inwestycji bezpośrednich), w tym w szczególności przemysł petrochemiczny (3,5 mld USD). RównieŜ wydobycie surowców energetycznych miało istotny udział (3,9 mld USD) w inwestycjach bezpośrednich w Rosji w samym 2005 roku. ZbliŜoną „strukturę branŜową” mają takŜe inwestycje zagraniczne nagromadzone do końca pierwszego półrocza 2006 roku. Największy udział (32 %) mają tu gałęzie przemysłu przetwórczego, w które zainwestowano dotąd łącznie 40,9 mld USD. Kolejne pozycje zajmują: przemysł wydobywczy (28 mld USD, 21,9 %), handel detaliczny i hurtowy oraz działalność serwisowa (27 mld USD, 21,1 %), transport i łączność (11,9 mld USD, 9,3 %), rynek nieruchomości (10 mld USD, 7,8 %) oraz sektor finansowy (6,4 mld USD, 5 %). W strukturze geograficznej inwestycji zagranicznych w Rosji w ostatnich latach zachodzą stosunkowo niewielkie zmiany. W samym 2005 roku najwięcej zainwestowały w Rosji firmy zarejestrowane w: Luksemburgu (13,8 mld USD, 25,8 %), Holandii (8,9 mld USD, 16,6 %), Wielkiej Brytanii (8,6 mld USD, 16 %), na Cyprze (5,1 mld USD, 9,5 %), w Niemczech (3 mld USD, 5,6 %), w Szwajcarii (2 mld USD, 3,8 %), w USA (1,6 mld USD, 2,9 %) oraz we Francji (1,4 mld USD, 2,7 %). Z kolei według stanu na


183

koniec czerwca 2006 roku, najwięcej kapitału zainwestowały firmy zarejestrowane na Cyprze (25,6 mld USD, 20 %), w Holandii (22 mld USD, 17,2 %), w Luksemburgu (19,4 mld USD, 15,1 %), w Wielkiej Brytanii (13,8 mld USD, 10,7 %), w Niemczech (10,2 mld USD, 8 %), w Stanach Zjednoczonych (8,3 mld USD, 6,5 %) oraz na Wyspach Dziewiczych (3,1 mld USD, 2,4 %). Najwięcej zagranicznych inwestycji bezpośrednich po pierwszym półroczu 2006 roku pochodziło z Cypru (19,5 mld USD, 31,7 %), z Holandii (18,3 mld USD, 29,7 %) oraz ze Stanów Zjednoczonych (4,8 mld USD, 7,8 %). Geograficzna struktura inwestycji zagranicznych w Rosji wskazuje na znaczący udział operacji realizowanych przez organizacje o charakterze holdingowym, zarejestrowane m.in. w Luksemburgu i na Cyprze. Są to często inwestycje rosyjskie bądź inwestycje pochodzące z krajów trzecich. Niezwykle dynamicznie rosnące przychody z eksportu powodują, Ŝe równieŜ rosyjskie firmy rozwijają swoje inwestycje zagraniczne. W pierwszej połowie 2006 roku wywieziono z Rosji kapitał o wartości 15,5 mld USD. W tym samym okresie wartość kapitału powracającego do Rosji wyniosła 14,3 mld USD. Oznacza to, iŜ rosyjskie inwestycje netto w pierwszym półroczu 2006 roku osiągnęły poziom 1,2 mld USD. W rezultacie na koniec czerwca 2006 roku wartość nagromadzonych rosyjskich inwestycji zagranicznych wyniosła 8190 mln USD. Najwięcej rosyjskiego kapitału ulokowane zostało na Cyprze (ponad 1 mld USD), na Wyspach Bahama, w Holandii, w Stanach Zjednoczonych, w Wielkiej Brytanii, na Ukrainie, w Giblartarze, w Szwajcarii, na Litwie i w Iranie. Większość rosyjskich inwestycji w Holandii (680 mln USD), w Stanach Zjednoczonych (566 mln USD), na Gibraltarze (489 mln USD), w Wielkiej Brytanii (349 mln USD), a takŜe w Iranie (294 mln USD) i na Litwie (278 mln USD) to inwestycje bezpośrednie. Rosyjskie inwestycje portfelowe występują przede wszystkim na Ukrainie (378 mln USD). Atrakcyjność inwestycyjna regionów Mimo iŜ wartość inwestycji zagranicznych w Rosji w ostatnich latach dynamicznie rośnie, to nadal problemem jest ich nierównomierne rozmieszczenie. Do niedawna większość firm zagranicznych rozpoczynających działalność w Rosji lokowało swoje kapitały niemal wyłącznie w Moskwie. W 1997 roku na stolicę kraju przypadało blisko 70 % skumulowanych inwestycji zagranicznych. Obecnie udział ten wynosi około 30 % i nadal spada, jednak Moskwa pozostaje w centrum zainteresowania inwestorów. W 2004 roku do stolicy Rosji napłynęło 15,36 mld USD, czyli 37,9 % łącznej kwoty inwestycji zagranicznych. Jedynie nieznaczna część tej kwoty (1,86 mld USD) miała postać inwestycji bezpośrednich.


184

Istotna część pozostałych inwestycji zagranicznych trafia do grupy 6-7 regionów o duŜym znaczeniu przemysłowym (np. Obwody Moskiewski, Omski, Swierdłowski, Czelabiński, Lipiecki) lub wydobywczym (m.in. Obwód Sachaliński, Okręgi Autonomiczne Chanty-Mansijski i Jamało-Nieniecki). Dość znaczne kapitały zagraniczne zdołał przyciągnąć równieŜ Kraj Krasnodarski, obejmujący m.in. atrakcyjne turystycznie obszary nad Morzem Czarnym. W ostatnich latach rośnie takŜe znaczenie inwestycyjne Sankt Petersburga, który uznawany jest za lokalizację bardzo perspektywiczną. W efekcie, czołowa dziesiątka najbardziej atrakcyjnych, z punktu widzenia zagranicznych inwestorów, regionów Rosji, stała się miejscem lokalizacji ponad 80 % wszystkich kapitałów obcych. W 2004 roku najwięcej, bo aŜ 3,27 mld USD, czyli 34,73 % łącznej kwoty bezpośrednich inwestycji zagranicznych, napłynęło do Obwodu Sachalińskiego, gdzie realizowane są znaczące projekty inwestycyjne w obszarze wydobycia ropy naftowej i gazu. Kolejne pozycje zajęły Moskwa (19,72 %), Obwód Lipiecki (11,44 %), Obwód Moskiewski (8,1 %) oraz Jamało-Nieniecki Okręg Autonomiczny (6,95 %). Łącznie do wymienionych regionów trafiło ponad 7,6 mld USD, czyli prawie 81 % zagranicznych inwestycji bezpośrednich skierowanych do Rosji w 2004 roku. Od kilku lat atrakcyjność inwestycyjna regionów analizowana jest przez rosyjską firmę Ekspert RA. Prowadzona przez nią ocena dokonywana jest w oparciu o dwa podstawowe kryteria: • potencjał gospodarczy regionu, • ryzyko inwestycyjne. W ostatnim opublikowanym zestawieniu, obejmującym ocenę za lata 2004-2005, wszystkie regiony Rosji podzielone zostały na 12 kategorii, w zaleŜności od atrakcyjności lokalnego klimatu dla inwestycji. Ilustruje to poniŜsza tabela.


185

Tab. 11. Ranking atrakcyjności inwestycyjnej regionów Rosji 1A wysoki potencjał i minimalne ryzyko –

2A średni potencjał i minimalne ryzyko –

3A niski potencjał i minimalne ryzyko –

1B wysoki potencjał i umiarkowane ryzyko – Sankt Petersburg, Moskwa, Obwody Moskiewski i Swierdłowski, Chanty-Mansijski Okręg Autonomiczny.

2B średni potencjał i umiarkowane ryzyko – Republika Tatarstan, Obwody Rostowski, NiŜegorodzki, Republika Baszkortostan, Kraj Krasnodarski, Obwody Samarski, Leningradzki, Permski, Kiemierowski, Wołgogradzki, Nowosybirski, Jamało-Nieniecki Okręg Autonomiczny, Kraj Krasnojarski, Republika Sacha (Jakucja), Obwody Irkucki i Czelabiński.

3B1 obniŜony potencjał i umiarkowane ryzyko – Obwody Lipiecki, Biełgorodzki, Jarosławski, Wołogodzki, Tiumeński, Kaliningradzki, Republika Czuwaszja, Obwody Tomski, KałuŜski, Archangielski, Penzeński, Saratowski, Riazański i Orenburski, Kraj Stawropolski, Obwody Twerski, Murmański, WoroneŜski, Kurski, Omski i Tulski, Republika Udmurtska, Kraj Primorski, Obwód Ulianowski, Kraj Chabarowski, Obwód Władimirski.

3B2 nieznaczny potencjał i umiarkowane ryzyko – Obwód Nowgorodzki, Mordowia, Obwód Orłowski, Republika Chakasja, Obwody Pskowski i Kostromski, Republika Adygeja, Obwód Kirowski, Republika Ałtaj, Nieniecki Okręg Autonomiczny, Obwód Smoleński, Republika Karelia, Obwody Iwanowski, Tambowski i Astrachański, Republika Buriatia, Agiński Buriacki Okręg Autonomiczny.

1C wysoki potencjał i wysokie ryzyko –

2C średni potencjał i wysokie ryzyko –

3C1 obniŜony potencjał i wysokie ryzyko – Republika Komi, Obwód Briański, Kraj Ałtajski, Republika Dagestan.

3C2 nieznaczny potencjał i wysokie ryzyko – Republika Marii-El, Obwody Czytyński, Amurski i Kurgański, Czukocki Okręg Autonomiczny, śydowski Obwód Autonomiczny, Ewenkijski i Komi Pirmiacki Okręgi Autonomiczne, Obwód Sachaliński, Republiki Północna Osetia-Alania i Kałmykia, Tajmyrski Okręg Autonomiczny, Obwód Kamczacki Republika Karaczajewo-Czerkieska, Obwód Magadański, Republika Tywa.

3D niski potencjał i ekstremalne ryzyko – Republika Kabardyno-Bałkarska, Ust-Ordyński Buriacki Okręg Autonomiczny, Republika Inguszetia, Koriacki Okręg Autonomiczny, Republika Czeczenia.

Źródło: Agencja Ratingowa Ekspert RA


186

W porównaniu z poprzednim ratingiem (2003/2004) pięć regionów poprawiło swój ranking inwestycyjny, a w ośmiu przypadkach ranking ten uległ obniŜeniu. NajwaŜniejsze zmiany to poprawa oceny Obwodów Irkuckiego i Nowosybirskiego (z 2C do 2B) oraz Kraju Primorskiego (z 3C1 do 3B1), a takŜe spadek notowań Obwodu Saratowskiego i Kraju Chabarowskiego (z 2B do 3B1) oraz Obwodu Smoleńskiego (3B1 do 3B2). Ponownie Ŝaden z regionów nie uzyskał najwyŜszej oceny (A) w kategorii ryzyka inwestycyjnego.


187

IX. WARUNKI PROWADZENIA HANDLU ZAGRANICZNEGO 47 Ramy prawne Podstawą rosyjskiego systemu celnego jest Kodeks Celny (Ustawa Federalna nr 61 z 28 maja 2003 roku) obowiązujący od 1 stycznia 2004 roku oraz taryfa celna importowa. Pełny tekst Kodeksu Celnego oraz aktualną taryfę celną (TH BЭД) znaleźć moŜna na stronie internetowej www.tks.ru. Te dwa akty prawne regulują szczegółowo zasady ustalania i wysokość stawek celnych importowych Federacji Rosyjskiej. NaleŜy podkreślić, Ŝe zarówno prawo celne, jak i taryfa celna, opracowane zostały na podstawie zasad obowiązujących w krajach członkowskich WTO i Unii Europejskiej. Nowy Kodeks Celny 48 Nowy Kodeks Celny stanowi waŜny krok w kierunku zapewnienia większej przejrzystości oraz uproszczenia procedur celnych. Wśród najwaŜniejszych zmian wprowadzonych na mocy nowego Kodeksu wymienić naleŜy: • nałoŜenie na Federalną SłuŜbę Celną (dawny Komitet ds. Ceł) zakazu wydawania

dodatkowych aktów prawnych sprzecznych z Kodeksem; • umoŜliwienie rozwiązywania sporów ze SłuŜbą celną na drodze sądowej; • określenie szczegółowej i skończonej listy dokumentów, które naleŜy dostarczyć

do odprawy celnej; • ograniczenie maksymalnego czasu odprawy celnej z 10 do 3 dni; • nałoŜenie na władze celne zakazu odmowy przyjęcia deklaracji celnej

zawierającej niedokładne informacje, jeŜeli nie mają one wpływu na wniesienie opłat celnych;

• umoŜliwienie odprawy celnej towarów przez dowolny urząd celny; • umoŜliwienie przyspieszonej odprawy celnej dla towarów łatwo psujących się,

przesyłek ekspresowych oraz pilnych materiałów informacyjnych (mass media). Ponadto przewidziano moŜliwość wcześniejszego deklarowania, przedstawiania dokumentów w postaci elektronicznej. Skrócono termin przekazania towarów importerom, co obniŜy koszty związane z przechowywaniem towarów w terminalach i oczekiwaniem środków transportu na odprawę.

47 Rozdział opracowany na podstawie materiałów WEH Ambasady RP w Moskwie. 48 Na podstawie opracowania Nowy Kodeks Celny w Federacji Rosyjskiej, zamieszczonego w biuletynie Instytutu Koniunktur i Cen HZ „Rynek - Wschodni Partnerzy”, dostępnego pod adresem http://www.ikchz.pl/pdf/pa027922.pdf

IX. Warunki prowadzenia handlu zagranicznego

188

Nowy Kodeks w sposób bezpośredni reguluje stosunki prawne w sferze celnej (dotychczas obowiązywało ponad 3 tys. aktów prawnych, pism, wyjaśnień i innych dokumentów przyjętych przez PKC FR), co powoduje, Ŝe stabilne i przewidywalne stają się zasady celne i jednoznaczna jest praktyka ich stosowania na całym terytorium Rosji. W nowym Kodeksie Celnym osobom fizycznym wyjeŜdŜającym poza granice Rosji zezwolono, bez opłaty cła i podatków, na wywiezienie towarów na sumę 65 tys. rubli (z wyjątkiem środków transportu). W odniesieniu do środków transportu, a takŜe towarów, których wartość mieści się w przedziale 65 - 650 tys. rubli, stosowane są jednolite stawki opłat celnych i podatków, określane przez rząd. Kodeks ustala zasady dostępu do rynku wybranych usług związanych z prowadzeniem handlu zagranicznego, takich jak terminale celne, przewozy pod kontrolą celną, brokerzy celni. Zwiększony został z 3 do 5 lat okres obowiązywania zezwoleń na prowadzenie działalności w tej sferze. Nowy Kodeks nie przewiduje licencjonowania działalności związanej z zakładaniem sklepów handlu bezcłowego, składów celnych, a takŜe działalności pośredników - brokerów i przewoźników. Zliberalizowano tryb prowadzenia składów celnych. Interwencję rządu ograniczono do określenia wykazu towarów, które nie mogą być odprawiane w trybie celnym (towary mające znaczenie dla bezpieczeństwa jądrowego, wypełnienia przez państwo zobowiązań międzynarodowych itp.). W związku z wprowadzeniem elektronicznego deklarowania, urząd celny moŜe monitorować przekazywanie płatności w trybie on-line. W rezultacie towar nie musi być przekazywany do magazynu do chwili potwierdzenia dokonania płatności celnych. Nowy Kodeks celny zaostrzył sankcje w odniesieniu do firm prowadzących w sposób nieuczciwy lub nierzetelny działalność w obszarze handlu zagranicznego, a takŜe wprowadził ułatwienia dla podmiotów, które nie naruszyły prawa celnego i podatkowego. Towary takich firm mogą być umieszczone na „białej liście” i przewoŜone tzw. „zielonym korytarzem”. W odniesieniu do tych firm stosowany jest system uproszczony, nie przewiduje on wnikliwej kontroli. Do kategorii podmiotów „nieprzejrzystych” zaliczono firmy, które niejednokrotnie naruszały ustawodawstwo podatkowe i celne, a takŜe firmy „jednodniowe” i firmy zarejestrowane na podstawie zagubionych (lub skradzionych) dokumentów. Wobec takich podmiotów stosowane będą wnikliwe procedury celne oraz konsekwentnie egzekwowane wszelkie naruszenia prawa.


189

Taryfa celna i pozostałe akty prawne Układ rosyjskiej taryfy celnej jest taki sam jak taryfy Unii Europejskiej w zakresie zastosowanej nomenklatury towarowej i zastosowania podziału na sekcje i działy. Natomiast, w odróŜnieniu od unijnej, rosyjska taryfa celna podaje wyłącznie stawki celne odpowiadające stawkom konwencyjnym, natomiast odpowiedniki stawek autonomicznych i preferencyjnych nie są uwzględnione w taryfie celnej, lecz w innych aktach prawnych. Do celów analitycznych i porównawczych moŜna przyjąć stawki celne z rosyjskiej taryfy celnej oraz stawki celne konwencyjne z unijnej taryfy celnej. Ponadto, szeroko stosowane są kombinowane stawki celne (wg polskiego nazewnictwa – specyficzne) polegające na alternatywnym stosowaniu stawki ad valorem lub stawki wyraŜonej w euro od jednostki miary wwoŜonego towaru. Zgodnie z załoŜeniami rosyjska taryfa celna spełnia trzy podstawowe funkcje: fiskalną, ochronną i socjalną. Pozostałe akty prawne mające znaczenie w zakresie ustawodawstwa celnego to: • Ustawa nr 157-ФЗ z dnia 13 października 1995 roku „O regulowaniu przez państwo

działalności w handlu zagranicznym” (ze zmianami w 1997 i 1999 roku); • Ustawa z 14 kwietnia 1998 roku nr 63-ФЗ „O środkach ochrony interesów

gospodarczych Federacji Rosyjskiej w sferze wymiany towarowej z zagranicą”; • Uchwała rządu FR z 6 listopada 1992 roku nr 854 „O licencjonowaniu i kwotowaniu

eksportu i importu towarów (prac, usług) na terytorium FR”, wraz z późniejszymi zmianami. Ostatnie zmiany zostały wprowadzone Uchwałą rządu FR nr 148 z 22 lutego 2000 roku;

• Uchwała rządu FR z 13 sierpnia 1997 roku nr 1013 „O zatwierdzeniu wykazu towarów, prac i usług podlegających obowiązkowej certyfikacji”;

• Uchwała rządu FR z 7 lipca 1999 roku nr 766 „O zatwierdzeniu wykazu towarów, w stosunku do których moŜe być wymagana deklaracja zgodności. Sposób zatwierdzenia deklaracji zgodności i jej rejestracji” (ostatnia zmiana na mocy Ustawy z 24 maja 2000 roku nr 403);

• Pismo Państwowego Urzędu Celnego z 19 grudnia 2000 roku nr 01-06/36951, określające zasady pobierania przez Urzędy Celne podatku NDS i akcyzy w związku z wejściem w Ŝycie od 1 stycznia 2001 roku II części Kodeksu Podatkowego FR.

Preferencje celne Rosyjski system preferencji celnych obejmuje następujące grupy krajów: • kraje, którym Federacja Rosyjska udzieliła Klauzuli NajwyŜszego Uprzywilejowania

(KNU) na zasadzie wzajemności; do towarów pochodzących z tych krajów stosuje się stawki celne w wysokości określonej w rosyjskiej taryfie celnej importowej; KNU stosowana jest w stosunku do 127 krajów, w tym do krajów Unii Europejskiej.


190

• kraje, które nie posiadają KNU; w stosunku do nich stosuje się stawki celne w dwukrotnej wysokości stawek określonych w rosyjskiej taryfie celnej;

• kraje rozwijające się, dla których stosuje się stawki celne w wysokości 75 % stawek określonych w rosyjskiej taryfie celnej.

• kraje najmniej rozwinięte, dla których stosuje się zerowe stawki celne. • kraje wchodzące w skład Wspólnoty Niepodległych Państw. Od towarów

pochodzących z tych krajów cło nie jest pobierane. Od tej generalnej zasady mogą być jednak wyjątki. Tak na przykład w 1997 roku nałoŜone zostało 25 % cło na import cukru z Ukrainy, przy jednoczesnym ustaleniu kontyngentu bezcłowego. U podstaw tej decyzji leŜał niekontrolowany import cukru z krajów trzecich poprzez Ukrainę, co pozwalało uniknąć opłaty cła.

Stawki celne Pełną informację na temat aktualnie obowiązujących w Federacji Rosyjskiej stawek celnych moŜna uzyskać w Wydziale Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Moskwie. Stawki celne importowe Dotychczasowa polityka rządu FR w zakresie ustalania wysokości ceł importowych charakteryzowała się obniŜaniem stawek celnych na surowce i półfabrykaty oraz podwyŜką stawek na towary wysoko przetworzone, w celu ochrony rynku wewnętrznego. Uchwałą nr 830 z 30 listopada 2001 roku, rząd FR podjął decyzję o wprowadzeniu od 1 stycznia 2002 roku nowej Taryfy Celnej. Nowa taryfa ustanowiła nowe stawki celne na 140 pozycji towarowych, przy czym w odniesieniu do 90 % pozycji stawka celna została obniŜona. WaŜniejsze zmiany wprowadzone przez nową taryfę to: • zmniejszenie z 20 do 15 % stawki celnej na sprzęt i części audio oraz video, • zmniejszenie z 15 do 10 % stawki celnej na części do kineskopów, • zmniejszenie z 20 do 10 % stawki celnej na statki i inne jednostki pływające, • zmniejszenie z 10 do 5 % stawki celnej na niektóre warzywa i owoce (winogrona

świeŜe lub suszone, dynie, arbuzy, morele, wiśnie, czereśnie, brzoskwinie), • zmiana stawki na meble – 20 % dla całej grupy i nie mniej niŜ 0,5 - 0,7 EUR za kg

w zaleŜności od kodu (poprzednio 0,6 - 2,0 EUR za kg), • zmiana stawki na olej roślinny – stawka bazowa pozostała na poziomie 15 %,

wprowadzono jednak ograniczenie, Ŝe dla oleju w pojemnikach do 10 litrów stawka


191

celna wynosi nie mniej niŜ 0,14 EUR za litr, w pozostałych przypadkach nie mniej niŜ 0,1 EUR za litr,

• zwiększenie z 5 do 10 % stawki celnej na ryŜ, • zwiększenie z 5 do 15 % stawki na spręŜarki do lodówek. Praktycznie dla całej

grupy 841430 stawka wynosi 15 %, • obniŜenie stawki na kawior czerwony – stawka podstawowa pozostała na poziomie

20 %, lecz jej minimalna wysokość została zmniejszona z 22 do 11 EUR za kg. Ogółem średnia waŜona stawka celna została obniŜona z 10,5 % do 9,8 %. W ramach podpisanego w kwietniu 2004 roku porozumienia pomiędzy Rosją a Unią Europejską, kończącego proces negocjacji dwustronnych związanych z przystąpieniem Rosji do WTO, kraj ten przyjął na siebie dalsze zobowiązania w zakresie poziomu stawek importowych. Od momentu przystąpienia Rosji do WTO średnia stawka celna na towary przemysłowe nie będzie mogła przekroczyć 7,6 %, w przypadku ryb i przetworów rybnych 11 %, a w przypadku towarów rolnych 13 %. Ponadto przyjęte zostaną kwoty importowe na świeŜe i mroŜone mięso oraz drób w rozmiarze około 600 milionów EUR rocznie (15 % eksportu towarów rolnych z UE do Rosji). Stawki celne eksportowe Rosja utrzymuje stawki celne w odniesieniu do eksportu wybranych towarów takich jak ropa naftowa i produkty naftowe, drewno, metale. Przykładowe stawki celne wynoszą: 15 % w przypadku niektórych gatunków ryb oraz złomu Ŝelaznego, minimum 6,5 % w przypadku niektórych minerałów i rud, od 5 do 10 % w przypadku drewna, 6,5 % w przypadku spirytusu i napojów alkoholowych. Wysokość cła eksportowego na ropę naftową oraz produkty naftowe weryfikowana jest na mocy postanowienia rządu co dwa miesiące. Od 1 października 2006 roku stawka celna na eksportowaną z Rosji ropę naftową wynosi 237,6 USD za tonę. Celem ceł eksportowych jest z jednej strony niedopuszczenie do nadmiernego eksportu wybranych towarów i zabezpieczenie rodzimego przemysłu przetwórczego przed nadmierną „ucieczką” za granicę krajowych surowców do produkcji, z drugiej zaś przychody z tych ceł stanowią istotne zasilanie budŜetu federalnego. Cłem wywozowym nie są obciąŜone towary eksportowane do krajów członkowskich Unii Celnej (Białorusi, Kazachstanu, Kirgizji, Uzbekistanu, TadŜykistanu).


192

Środki ochronne Przyjęta w 1998 roku Ustawa „O środkach ochrony interesów gospodarczych Federacji Rosyjskiej w sferze wymiany towarowej z zagranicą”, jest, obok Kodeksu Celnego, Taryfy Celnej oraz Ustawy „O regulowaniu działalności w handlu zagranicznym”, podstawowym aktem prawnym regulującym system handlu zagranicznego Federacji Rosyjskiej. Ustawa ta jest nie tylko etapem na drodze dostosowywania rosyjskiego prawa do wymogów WTO, ale takŜe moŜe być narzędziem ochrony sektorowej. Ustawa wprowadza stosowane w międzynarodowej wymianie towarowej narzędzia ochrony rynku mające na celu: • ochronę gałęzi gospodarki rosyjskiej i wybranych podmiotów gospodarczych przed

negatywnym wpływem zagranicznej konkurencji; • stworzenie warunków dla efektywnej integracji Federacji Rosyjskiej z gospodarką

światową; • utrzymanie równowagi bilansu płatniczego Federacji Rosyjskiej poprzez

regulowanie importu towarów; • zabezpieczenie zaopatrzenia rynku wewnętrznego w przypadku krytycznego braku

na nim towarów rolno-spoŜywczych i innych, poprzez regulowanie eksportu takich towarów;

• niezakłócony eksport rosyjskich towarów na rynki zagraniczne. Przepisy ustawy odnoszą się wyłącznie do wymiany towarowej, nie zajmuje się ona natomiast usługami, obiektami własności intelektualnej, inwestycjami i kontrolą walutową. W dziedzinach tych prowadzone są odrębne, bardziej lub mniej zaawanso-wane, prace legislacyjne, mające na celu dostosowanie prawa do standardów WTO. Dla realizacji wyŜej przedstawionych celów omawiana ustawa przewiduje następujące środki ochronne: • specjalne środki ochronne; • środki antydumpingowe; • środki kompensujące; • czasowe ograniczenie importu; • środki ochronne przy eksporcie towarów. Specjalne środki ochronne Specjalne środki ochronne mogą być zastosowane w przypadku stwierdzenia przez federalny organ władzy wykonawczej, Ŝe import określonego towaru do Federacji Rosyjskiej realizowany jest w ilości i na warunkach przynoszących istotny uszczerbek dla gałęzi gospodarki rosyjskiej lub groŜących takim uszczerbkiem. Specjalne środki


193

ochronne mogą przyjąć formę kwot importowych lub ceł specjalnych i mają charakter niedyskryminacyjny, niezaleŜny od kraju pochodzenia towaru. Środki antydumpingowe Podstawą do zastosowania środków antydumpingowych jest stwierdzenie federalnego organu władzy państwowej, w wyniku przeprowadzonego obiektywnego dochodzenia, Ŝe dumpingowy import określonego towaru powoduje lub moŜe spowodować istotny uszczerbek dla określonych gałęzi przemysłu rosyjskiego. Środki antydumpingowe mogą być stosowane w odniesieniu do towaru będącego przedmiotem dumpingu oraz do producentów (eksporterów) tego towaru w danym kraju, z uwzględnieniem praktyki stosowania środków antydumpingowych w stosunkach handlowych z tym krajem. Środki antydumpingowe mogą być teŜ stosowane indywidualnie, w stosunku do towaru lub do konkretnych producentów (eksporterów) danego towaru. Środki antydumpingowe w formie cła antydumpingowego mogą być wprowadzane przez rząd Federacji Rosyjskiej w oparciu o wyniki postępowania, które potwierdzi istnienie związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy importem po cenach dumpingowych a zaistniałym istotnym uszczerbkiem dla gospodarki rosyjskiej lub zagroŜeniem jego wystąpienia. Środki kompensujące Środki kompensujące stosowane są wtedy, gdy upowaŜniony organ władzy wykonawczej stwierdzi, Ŝe import określonego towaru, przy produkcji lub eksporcie którego stosowane były subsydia innego kraju, powoduje lub moŜe spowodować istotny uszczerbek dla określonej gałęzi gospodarki rosyjskiej. W szczególności wymagane jest stwierdzenie, Ŝe: • subsydia mają charakter specyficzny, to znaczy są w sposób oczywisty przyznane

ograniczonej liczbie przedsiębiorstw czy organizacji, a sposób ich przyznawania jest wyraźnie selektywny. Takiego charakteru nie mają subsydia przyznawane w oparciu o kryteria obiektywne (np. ilość zatrudnionych, wielkość produkcji), bez wskazywania konkretnego przedsiębiorstwa czy gałęzi gospodarki;

• subsydia przewyŜszają 5 % wartości towaru; • subsydia są wykorzystane na finansowanie podstawowej działalności producenta

czy eksportera; • subsydia stosowane są wielokrotnie.


194

Czasowe ograniczenia importu Czasowe ograniczenie importu moŜe być wprowadzone w celu: • utrzymania równowagi bilansu płatniczego Federacji Rosyjskiej; formą ograniczenia

importu moŜe być przede wszystkim kwotowanie importu lub inne środki uznane za niezbędne;

• realizacji celowych federalnych programów rozwoju, ochrony produkcji nowych rodzajów towarów lub ochrony gałęzi gospodarki rosyjskiej przechodzących restrukturyzację systemową; ograniczenie importu wprowadzane jest na wniosek zainteresowanego federalnego organu władzy wykonawczej lub organu administracji regionalnej w formie kwotowania importu na okres do czterech lat, na zasadzie niedyskryminowania;

• realizacji przedsięwzięć związanych z ograniczeniem produkcji towarów rolno-spoŜywczych i wytwarzanych z naturalnych surowców morskich oraz działań słuŜących niwelowaniu czasowych nadwyŜek takich towarów; w takich przypadkach wprowadza się ograniczenia importu w formie kwoty importowej.

Środki ochronne przy eksporcie towarów Środki takie moŜna zastosować głównie (ale nie tylko) w odniesieniu do istotnie waŜnych towarów rolno-spoŜywczych w przypadku ich krytycznego braku na rynku wewnętrznym, w celu likwidacji lub zmniejszenia tego braku. Ograniczenie eksportu wprowadza rząd Federacji Rosyjskiej na wniosek zainteresowanego federalnego organu władzy wykonawczej lub organu administracji regionalnej w formie zakazu eksportu lub kwotowania eksportu na okres do trzech lat. Kwoty wwozowe W prawodawstwie rosyjskim obowiązuje generalna zasada realizacji wymiany towarowej z zagranicą bez ograniczeń ilościowych. JednakŜe przepisy Ustawy Federalnej z 13 października 1995 roku „O regulowaniu przez państwo działalności w handlu zagranicznym” dopuszczają ich wprowadzanie w celu: • zapewnienia bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej; • wykonania międzynarodowych zobowiązań Federacji Rosyjskiej; • ochrony rynku wewnętrznego.


195

Przykłady postępowań ochronnych Prowadzone w ostatnich latach przez rząd rosyjski postępowania ochronne dotyczyły m.in. importu syropu skrobiowego, wyrobów cukierniczych oraz spręŜarek, a takŜe wwozu towarów na obszar Wolnej Strefy Ekonomicznej w Kaliningradzie. Na import syropu skrobiowego, do 1 lutego 2000 roku obowiązywało wprowadzone na okres 180 dni tymczasowe cło specjalne w wysokości 16 % (nie mniej niŜ 0,07 EUR/kg), dodawane do dotychczasowego 5 % cła. Przed końcem obowiązywania okresu ochronnego na wniosek rosyjskiego zrzeszenia producentów krochmalu, wszczęto kolejne postępowanie ochronne. W jego efekcie, w marcu 2003 roku uchwałą rządu FR ponownie wprowadzono, tym razem na okres 2,5 roku ochronną, wwozową stawkę celną na dotychczasowych zasadach. W dniu 14 lipca 2000 roku rząd FR wprowadził na okres do końca 2005 roku ilościowe ograniczenia dla towarów, wwoŜonych z innych państw na teren Wolnej Strefy Ekonomicznej w Obwodzie Kaliningradzkim. W postanowieniu rządu zawarty został wykaz towarów objętych tymi ograniczeniami. Dla większości pozycji limit zmniejszany jest corocznie, np. dla mięsa drobiowego limit w 2000 roku wynosił 15 tys. ton, a w 2005 roku juŜ tylko 3 tys. ton. W październiku 2000 roku ograniczony został postanowieniem rządu wywóz z Rosji paliwa, w konstrukcyjnie do tego przygotowanych zbiornikach samochodów zarejestrowanych w Polsce i realizujących międzynarodowy przewóz. Dla samochodów cięŜarowych maksymalna ilość wywoŜonego paliwa wynosi 200 litrów, dla autobusów 600 litrów. W lutym 2001 roku Ministerstwo Rozwoju Gospodarczego i Handlu FR wszczęło postępowania ochronne w odniesieniu do importu niektórych wyrobów cukierniczych. Po zakończeniu postępowania wprowadzono na okres 180 dni od maja do listopada 2001 roku, dodatkowe cło w wysokości 21 %, lecz nie mniej niŜ 0,18 EUR za kg. W grudniu 2001 roku obowiązywanie stawek ochronnych zostało przedłuŜone o kolejne 2,5 roku. W maju 2002 roku wszczęto postępowanie w odniesieniu do importu spręŜarek hermetycznych lub półhermetycznych o mocy powyŜej 0,4 kW, stosowanych w urządzeniach chłodniczych i sklasyfikowanych kodem towarowym 841430910. Zgodnie z rozporządzeniem Państwowego Komitetu Ceł z grudnia 2000 roku, od 2 marca 2001 roku wywóz złomu i odpadów metali kolorowych i Ŝelaza jest moŜliwy tylko przez określone przejścia graniczne. Nie ma wśród nich przejść kolejowych w kierunku Polski.


196

Ograniczenia importowe – zezwolenia i licencje Zgodnie z Ustawą z 13 października 1995 roku „O regulowaniu przez państwo działalności w handlu zagranicznym” (ze zmianami i uzupełnieniami z 8 czerwca 1997 roku) prawo rosyjskie, przyjmując jako zasadę realizację wymiany towarowej z zagranicą bez ograniczeń, dopuszcza ich stosowanie w wyjątkowych wypadkach, w celu: • zapewnienia bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej; • wykonania zobowiązań międzynarodowych Rosji; • ochrony rynku krajowego; • zapewnienia przestrzegania moralności i porządku prawnego; • ochrony Ŝycia i zdrowia ludzi, ochrony świata zwierząt i roślin oraz środowiska

naturalnego jako całości. Oprócz kwot dostępu do rynku, często stosowanym instrumentem są licencje. W imporcie licencjonowaniem objęte są następujące towary i grupy towarów: • sprzęt i usługi o przeznaczeniu wojskowym; • materiały wybuchowe i pirotechniczne; • materiały i technologie jądrowe; • narkotyki, środki psychotropowe, trucizny; • maszyny i urządzenia szyfrujące; • kamienie i metale szlachetne, ich rudy i wyroby z nich; • substancje niszczące ozon; • alkohol etylowy, napoje alkoholowe; • tytoń; • chemiczne środki ochrony roślin; • odpady przemysłowe; • usługi budowlano-przemysłowe. • telewizory kolorowe. Licencje wydawane są przez regionalne oddziały Ministerstwa Rozwoju Gospodarczego i Handlu. Natomiast kontrolą obrotu sprzętem specjalnym zajmuje się obecnie Komisja przy Prezydencie FR ds. współpracy wojskowo-technicznej FR z zagranicą. Licencje dzielą się na jednorazowe i generalne. Licencje jednorazowe wydawane są na dany kontrakt i mają waŜność 12 miesięcy. Licencje generalne wydawane są na określony towar z podaniem jego ilości i wartości, lecz bez wskazania konkretnego nabywcy czy sprzedawcy towaru. Podstawą do wydania licencji generalnej jest rozporządzenie rządu określające termin jej waŜności. Podstawą odmowy przyznania licencji moŜe być niewłaściwe sformułowanie wniosku, przedstawienie niewiarygodnych informacji o zamierzonej transakcji lub wprowadzenie do kontraktu warunków, które mogą przynieść uszczerbek interesom ekonomicznym Federacji


197

Rosyjskiej. Ze względu na tak ogólne sformułowanie moŜliwości odmowy wydania licencji, istnieje realna moŜliwość stosowania tego instrumentu dla dyskryminowania lub preferowania określonych dostawców lub krajów. Poza licencjonowaniem, wwóz pewnych towarów moŜe być uzaleŜniony od uzyskania zgody lub zezwolenia wydawanego przez: • Ministerstwo Ochrony Zdrowia i Spraw Socjalnych – dla lekarstw; • Ministerstwo Zasobów Naturalnych – dla roślin i zwierząt dziko Ŝyjących; • Ministerstwo Technologii Informacyjnych i Łączności – dla urządzeń

radioelektronicznych i wysokiej częstotliwości; • Ministerstwo Spraw Wewnętrznych – na broń i amunicję dla celów niewojskowych. PowyŜsza lista nie obejmuje dokumentów wydawanych przez właściwe instytucje certyfikujące. Kontyngenty i inne ograniczenia eksportowe Zgodnie z prawodawstwem rosyjskim, kwotowanie i licencjonowanie eksportu towarów moŜe być stosowane w oparciu o międzynarodowe zobowiązania Federacji Rosyjskiej, a takŜe w odniesieniu do wybranych towarów, w oparciu o te same kryteria, jak przy licencjonowaniu importu. Pierwszy przypadek dotyczy towarów, w odniesieniu do których funkcjonują międzynarodowe porozumienia o samoograniczeniu eksportu półfabrykatów i wyrobów gotowych (np. tekstylia, wyroby stalowe). Druga grupa towarów obejmuje: • zwierzęta i rośliny dziko Ŝyjące; • surowce do produkcji lekarstw; • lekarstwa wydawane bezpłatnie lub ulgowo oraz dla lecznictwa zamkniętego i

przychodni; • urządzenia szyfrujące; • broń i produkcję podwójnego przeznaczenia oraz materiały i instalacje jądrowe; • kamienie i metale szlachetne i półszlachetne oraz wyroby z nich; • mineralne i paleontologiczne materiały kolekcjonerskie; • środki psychotropowe, narkotyki, trucizny; • informacje o rejonach występowania surowców energetycznych na terytorium oraz

w rejonie szelfu i morskiej strefy ekonomicznej Federacji Rosyjskiej Eksport powyŜszych towarów jest realizowany zgodnie z procedurą określaną specjalnymi decyzjami prezydenta i rządu FR. Rozdział kwot i wydawanie licencji dokonywany jest w formie: • konkursu (ocena wszystkich istotnych warunków kontraktu z uwzględnieniem

wpływów budŜetowych) lub aukcji (kryterium maksymalnej ceny);


198

• faktycznej realizacji eksportu do sumarycznego wykonania kwoty (w tym przypadku moŜe być przewidziane pierwszeństwo producenta).

Szczególnym ograniczeniom podlega współpraca międzynarodowa w zakresie współpracy wojskowo-technicznej. Eksportem produkcji o przeznaczeniu wojskowym mogą zajmować się przedsiębiorstwa konstrukcyjne i produkcyjne, które uzyskają takie uprawnienia oraz powołani do tego celu pośrednicy państwowi. Procedury celne Procedury celne związane z przemieszczeniem przez granicę celną Federacji Rosyjskiej towarów i środków transportu określone są w Kodeksie Celnym Federacji Rosyjskiej i innych aktach prawnych. Zgodnie z przepisami prawnymi, niektóre towary podlegają kontroli ze strony innych organów państwowych (kontroli weterynaryjnej, fitosanitarnej, ekologicznej, itp.) i w takich przypadkach zakończenie odprawy celnej następuje po dokonaniu tych czynności. W skład procedury celnej wchodzą operacje wstępne oraz właściwa odprawa celna. Operacje wstępne Operacje wstępne obejmują przeprowadzenie przez urzędników celnych następujących czynności: • przyjęcie zawiadomienia o przekroczeniu granicy celnej FR; • odprawę towarów przewoŜonych pod kontrolą celną; • przyjęcie zawiadomienia o przybyciu towarów i środków transportu do miejsca

dostawy; • kontrolę przemieszczenia towarów i środków transportu do depozytu celnego

i dokonanie związanych z tym formalności; • przyjęcie skróconej deklaracji; • pobranie próbek i wzorców przez inne organy kontroli państwowej; • kontrolę spełnienia warunków przebywania towarów i środków transportowych

w miejscu dostawy i w depozycie celnym; • przekazanie niezbędnych dokumentów i informacji osobom dokonującym właściwej

odprawy celnej.


199

Właściwa odprawa celna Właściwa odprawa celna ma na celu podporządkowanie towaru i środków transportu właściwemu reŜimowi celnemu i składa się z następujących etapów: • przyjęcia i rejestracji deklaracji celnych, co obejmuje sprawdzenie spełnienia

warunków dla przyjęcia deklaracji celnej, w tym przeprowadzenia operacji wstępnych, przyjęcie deklaracji, sprawdzenie jej pod względem formalnym i rejestracja deklaracji;

• kontroli prawidłowości określenia kodu towaru i spełnienia reguł nietaryfowych regulacji handlu zagranicznego;

• kontroli walutowej i kontroli wartości celnej, obejmujących m.in. sprawdzenie wiarygodności informacji zawartych w deklaracji celnej, prawidłowości wyboru metody oceny wartości celnej oraz prawidłowości jej zgłoszenia;

• kontroli płatności celnych, obejmującej naliczenie ewentualnych ulg i kar; • rewizji celnej i zwolnienia towaru, przy czym rewizja celna dotyczy wszystkich

partii towaru wwoŜonego z tzw. dalszej zagranicy, natomiast towary wwoŜone z krajów WNP rewidowane są wybiórczo.

Na okres odprawy celnej, do momentu zwolnienia towaru lub przemieszczenia go na obszar objęty innym reŜimem celnym, towar umieszczany jest w depozycie celnym, przy czym okres ten nie moŜe przekraczać dwóch miesięcy. W przypadku nie dokonania formalności celnych przez podmiot deklarujący w wymaganym terminie, towar podlega konfiskacie. Decyzja o winie deklarującego oraz o konfiskacie towaru była dotychczas podejmowana arbitralnie przez organ celny. W marcu 1998 roku Sąd NajwyŜszy Federacji Rosyjskiej podjął uchwałę o niezgodności tej procedury z Konstytucją FR i postanowił, Ŝe decyzje takie muszą mieć formę wyroku sądowego. Potwierdził to równieŜ nowy Kodeks Celny obowiązujący od 1 stycznia 2004 roku. W przypadku naruszenia procedury odprawy celnej uniemoŜliwiającego jej dokonanie, towar nie jest wpuszczany na rosyjski obszar celny. Decyzję taką podejmuje naczelnik organu celnego dokonującego odprawy. Nie dotyczy to przypadku błędów mających charakter techniczny, które moŜna usunąć. Towar, co do którego odmówiono dokonania odprawy celnej musi, w okresie ustalonego depozytu celnego, być poddany pod inny reŜim celny lub wywieziony z rosyjskiego obszaru celnego, gdyŜ w przeciwnym wypadku podlega konfiskacie. Poniesione opłaty celne w takiej sytuacji nie podlegają zwrotowi.


200

Dokumenty celne Dokumenty niezbędne dla dokonania odprawy celnej towaru dzielą się na podstawowe i uzupełniające. Dokumenty podstawowe, przedstawienie których jest warunkiem koniecznym dokonania odprawy celnej, obejmują: • deklarację celną towarową; • deklarację wartości celnej; • licencję, w przypadku, gdy towar podlega licencjonowaniu; • certyfikat zgodności dla towarów podlegających obowiązkowej certyfikacji; • świadectwo pochodzenia towaru; • dokumenty płatnicze, potwierdzające zapłatę przewidzianych przepisami prawnymi

ceł, opłat celnych i ewentualnych innych naleŜności; • metrykę transakcji importowej; • zezwolenia innych niŜ celne organów państwowych, jeŜeli towar podlega kontroli

tych organów. Do dokumentów uzupełniających zalicza się dokumenty niezbędne do potwierdzenia wiarogodności przedstawionych informacji i kontroli przestrzegania taryfowych i nietaryfowych regulacji związanych z przemieszczaniem towaru przez granicę celną, a takŜe dokumenty potrzebne do kontroli walutowej i statystyki celnej. Deklaracja celna towarowa Zgodnie z Protokołem o wzajemnym udzieleniu gwarancji celnych pomiędzy organami celnymi Federacji Rosyjskiej, Republiki Białoruś i Rzeczpospolitej Polskiej z 1 lipca 1992 roku, zawartym przez główne urzędy celne tych krajów, strony protokołu uznają wzajemnie dokumenty celne. Oznacza to, Ŝe przemieszczenie towarów pomiędzy organami celnymi stron Protokołu moŜe następować w oparciu o Jednolity Dokument Administracyjny (SAD) stosowany w Polsce lub Deklarację Celną Towarową stosowaną w Rosji i na Białorusi. Do SAD lub Deklaracji Celnej Towarowej naleŜy dołączyć, oprócz dokumentów wymaganych przepisami kraju wywozu, dodatkowe dwa formularze dla organów celnych kraju wwozu, wypełnione jak dla tranzytu. Deklaracja wartości celnej Zgodnie z Kodeksem Celnym FR wartość celną towaru określa się w oparciu o ogólne zasady i metody oceny wartości celnej przyjęte w praktyce międzynarodowej. Przy ustalaniu wartości celnej towaru do ceny transakcyjnej dolicza się: • wydatki związane z dostarczeniem towaru do portu lotniczego, portu morskiego lub

innego miejsca wwozu towaru na obszar celny Federacji Rosyjskiej; • wartość transportu;


201

• wydatki na załadunek, wyładunek, przeładunek towaru; • koszt ubezpieczenia; • wydatki poniesione przez nabywcę na prowizje komisyjne i brokerskie oraz koszt

pakowania; • opłaty licencyjne i inne za uŜywanie obiektów stanowiących cudzą własność

intelektualną. Dla ustalenia wartości celnej towaru, organ celny moŜe zaŜądać przedstawienia dodatkowych dokumentów, takich jak: • kontrakty z innymi partnerami, które moŜna odnieść do danej transakcji; • rachunki za płatności na rzecz osób trzecich na korzyść sprzedawcy; • rachunki za usługi komisu i brokerskie, mające związek z wycenianym towarem; • dokumenty księgowe; • umowy autorskie lub licencyjne; • licencje importowe (eksportowe); • rachunki za składowanie; • zamówienia na dostawę; • katalogi, specyfikacje, cenniki producentów; • kalkulacja cenowa producenta (za jego zgodą); • inne dokumenty przydatne do oceny wartości celnej. Do ustalenia wartości celnej stosowane są następujące metody: • według ceny transakcyjnej na wwoŜone towary, faktycznie zapłaconej lub

podlegającej zapłacie; • według ceny transakcyjnej na identyczne towary; • według ceny transakcyjnej na jednorodne towary; • wyliczenia wartości; • złoŜenia wartości; • rezerwowa. Wartość towaru i metodę oceny podaje deklarujący towar, jednakŜe ostateczna decyzja w tym zakresie naleŜy do organu celnego. Świadectwo pochodzenia towaru Świadectwo pochodzenia towaru naleŜy przedstawić organowi dokonującemu odprawy celnej w przypadku, gdy: • towar pochodzi z kraju, któremu Federacja Rosyjska udzieliła preferencji celnych; • dotyczy to towaru, na wwóz którego z danego kraju wprowadzone są ograniczenia

ilościowe lub inne środki regulowania działalności w handlu zagranicznym;


202

• jest to przewidziane porozumieniami międzynarodowymi lub rosyjskimi przepisami prawnymi w zakresie ochrony środowiska naturalnego, zdrowia, praw rosyjskich konsumentów, porządku publicznego, bezpieczeństwa narodowego i innych Ŝywotnych interesów Federacji Rosyjskiej.

W przypadku preferencji celnych, obowiązek przedstawienia świadectwa pochodzenia towaru jako warunku realizacji tych preferencji, dotyczy towarów pochodzących z krajów rozwijających się i słabo rozwiniętych oraz z krajów WNP. Zgodnie z Kodeksem Celnym zasady określenia kraju pochodzenia towaru zgodne są z praktyką międzynarodową. Istotne jest postanowienie mówiące, Ŝe jako kraj pochodzenia towaru moŜna rozumieć takŜe grupę krajów, unie celne, region lub część kraju. Z postanowienia tego wynika fakt, Ŝe świadectwo pochodzenia nie obowiązuje w przypadku przepływów towarowych pomiędzy krajami Euroazjatyckiej Wspólnoty Gospodarczej, to jest pomiędzy Federacją Rosyjską, Białorusią, Kazachstanem, Kirgistanem, Uzbekistanem i TadŜykistanem. Sytuacja taka ma określone konsekwencje. Pozwala eksporterom z krajów trzecich, przy współpracy z firmą z jednego z krajów tej wspólnoty, wwozić towar do drugiego kraju unikając opłaty cła i podatku, zmniejszając w ten sposób dochody budŜetowe kraju przeznaczenia towaru. Największe straty ponosi Rosja w związku z brakiem rosyjsko-białoruskiej granicy celnej. Ponadto, szczególnie w przypadku polskich towarów przewoŜonych do Rosji przez Białoruś, zostaje znacznie zniekształcona statystyka celna. Metryka transakcji importowej Przedstawienie metryki transakcji importowej, zawierającej wyciąg z kontraktu importowego i potwierdzonej przez bank, jest warunkiem przyjęcia towaru do odprawy celnej. Jest to specyficzny dokument stosowany w Federacji Rosyjskiej, mający na celu zagwarantowanie, Ŝe towar, za który importer juŜ zapłacił w walucie obcej został faktycznie wwieziony do Rosji. W przypadku niedostarczenia towaru dokument ten ma zabezpieczyć zwrot zapłaconej kwoty na rachunek bankowy. Dokumentu tego nie naleŜy traktować jako dodatkowego wymogu formalnego, komplikującego formalności celne. Ideą jego wprowadzenia było ograniczenie niekontrolowanego i nielegalnego wywozu wartości dewizowych za granicę. Zezwolenia innych organów państwowych Obowiązujące akty prawne przewidują konieczność przedstawienia odpowiednich świadectw (zezwoleń) wystawionych przez następujące organy: • przy wwozie produktów roślinnych i zwierzęcych – przez Ministerstwo Rolnictwa

FR;


203

• przy wwozie wyrobów jonizujących – przez Państwowy Komitet Nadzoru Sanitarno-Epidemiologicznego;

• przy przewoŜeniu broni i amunicji do celów niewojskowych – przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych;

• przy wwozie środków radioelektronicznych i urządzeń wysokiej częstotliwości – przez Ministerstwo Łączności.

Zezwolenia takie wydawane są w oparciu o odpowiednie świadectwo wystawione przez upowaŜniony organ kraju wywozu. Sprawy związane ze świadectwami fitosanitarnymi i weterynaryjnymi oraz certyfikatem zgodności zostały omówione w osobnych rozdziałach. Podsumowując naleŜy stwierdzić, Ŝe formalne wymagania zarówno w zakresie procedur celnych, jak i dokumentów celnych są oparte na praktyce międzynarodowej i są zasadniczo takie same, jak te określone w polskim prawie celnym, z wyjątkiem metryki transakcji importowej. Podatki i opłaty VAT i akcyza Poza cłem, od towarów wwoŜonych do Federacji Rosyjskiej pobierany jest podatek od wartości dodanej VAT (NDS) i akcyza. Podatki te mają na celu wyrównanie obciąŜeń nakładanych na krajowe i importowane towary, zgodnie z praktyką międzynarodową i wymaganiami WTO. Dlatego stawki podatku od wartości dodanej i akcyzy są takie same dla towarów krajowych i importowanych. Podatek VAT jest naliczany od wartości celnej towaru (zawierającej koszty transportu, ubezpieczenia i inne powstałe przed dotarciem towaru na granicę celną), powiększonej o cło, akcyzę oraz opłatę celną. Z podatku VAT w imporcie zwolniony jest wybrany sprzęt medyczny oraz urządzenia techniczne i części do nich stanowiące kapitał zakładowy przedsiębiorstwa. BliŜsze informacje dotyczące wysokości i zasad naliczania podatku VAT oraz akcyzy zostały przedstawione w rozdziale „VI. System podatkowy”.


204

Opłaty celne 49 Oprócz podatku VAT i akcyzy, pobierane są równieŜ opłaty za czynności dokonywane przez organy celne (opłaty celne). Z dniem 1 stycznia 2005 roku weszło w Ŝycie Rozporządzenie Rządu FR nr 863 z 28 grudnia 2004 roku o opłatach za odprawę celną towarów, w tym środków transportu przekraczających granicę celną Federacji Rosyjskiej. Obowiązują następujące stawki: • 500 rubli – za odprawę towarów, których wartość celna nie przekracza 200 tys.

rubli; • 1 tys. rubli – za odprawę towarów, których wartość celna wynosi 200 tys. rubli

1 kop. i więcej, ale nie przekracza 450 tys. rubli; • 2 tys. rubli – za odprawę celną towarów, których wartość celna wynosi 450 tys. rubli

1 kop. i więcej ale nie przekracza 1,2 mln rubli; • 5,5 tys. rubli – za odprawę celną towarów, których wartość celna wynosi 1,2 mln

rubli 1 kop. i więcej, ale nie przekracza 2,5 mln rubli; • 7,5 tys. rubli – za odprawę celną towarów, których wartość celna wynosi 2,5 mln

rubli 1 kop. i więcej, ale nie przekracza 5 mln rubli; • 20 tys. rubli – za odprawę celną towarów, których wartość celna wynosi 5 mln rubli

1 kop. i więcej, ale nie przekracza 10 mln rubli; • 50 tys. rubli – za odprawę celną towarów, których wartość celna wynosi 10 mln

rubli 1 kop. i więcej, ale nie przekracza 30 mln rubli; • 100 tys. rubli – za odprawę celną towarów, których wartość celna wynosi 30 mln

rubli 1 kop. i więcej. Przy odprawie celnej towarów przewoŜonych przez granicę FR transportem kolejowym zgodnie z trybem celnym tranzytu międzynarodowego, opłata za odprawę celną wynosi 500 rubli za kaŜdą partię towarów przewoŜonych na podstawie jednego listu przewozowego w jednym środku transportu. Przy odprawie wwoŜonych na terytorium celne FR i wywoŜonych z FR papierów wartościowych nominowanych w walucie obcej, opłata celna wynosi 500 rubli za partię papierów wartościowych odprawionych według jednej deklaracji celnej. Przy odprawie celnej towarów przewoŜonych przez granicę FR przez osoby fizyczne na uŜytek własny, rodzinny i inny nie związany z realizacją działalności przedsiębiorczej, z wyjątkiem samochodów osobowych sklasyfikowanych w pozycji towarowej 8702 i 8703, opłata celna wynosi 250 rubli.

49 www.eksporter.gov.pl/ppe/informacje


205

Przy odprawie celnej statków powietrznych, morskich, rzecznych i mieszanych (rzeka - morze) przewoŜonych przez granicę FR, opłata za odprawę celną wynosi 10 tys. rubli. W przypadku powtórnego przedłoŜenia deklaracji celnej na ten sam towar wwoŜony w tym samym trybie, opłata celna za odprawę wynosi 500 rubli. Opłata ta nie jest pobierana, gdy towar jest importowany jako pomoc humanitarna lub jest bezpłatnie przekazywany państwu, czy teŜ jest przeznaczony dla kompletnych obiektów przemysłowych lub dla przedstawicielstw dyplomatycznych. Opłata jest wnoszona wyłącznie w rublach, gdy towar jest dostarczany w ramach kredytów gwarantowanych przez rząd FR lub rozliczeń clearingowych. Standaryzacja i certyfikacja Od 1 lipca 2003 roku obowiązuje nowa Ustawa z 27 grudnia 2002 roku „O regulowaniu technicznym”, wprowadzająca nowe zasady w systemie certyfikacji i standaryzacji. Ustawa ta wprowadziła reguły ustalania, stosowania i realizacji obowiązkowych wymogów dla produkcji, procesów produkcyjnych, warunków eksploatacyjnych, przechowywania, przewozów, sprzedaŜy i utylizacji. Wyodrębnia ona dwie podstawowe kategorie reglamentacji: • reŜimy techniczne, czyli obowiązkowe wymogi wprowadzane przez ustawy,

umowy międzynarodowe i uchwały rządu; • standardy – wymogi stosowane dobrowolnie. ReŜimy techniczne dotyczą m.in. norm promieniowania, bezpieczeństwa biologicznego, mechanicznego, poŜarowego, przemysłowego, termicznego, chemicznego, elektrycznego, jądrowego, itp., zawierają obowiązkowe wymogi w stosunku do procesów produkcji, eksploatacji itp. ReŜimy dzielą się na ogólne (dotyczące kaŜdego rodzaju produkcji) oraz specjalne (dotyczące wyodrębnionych rodzajów produkcji). W zakresie trybu opracowywania i stosowania standardów, Ustawa wprowadziła podstawową zasadę ich stosowania – zasadę dobrowolności. Dobrowolne potwierdzanie zgodności dokonywane jest z inicjatywy wnioskodawcy na warunkach umowy z organem certyfikacji. Przedmiotem takiego trybu potwierdzania zgodności są: produkcja, procesy produkcyjne, warunki eksploatacji, przechowywania, przewozów, sprzedaŜy i utylizacji, roboty i usługi oraz inne obiekty, w stosunku do których ustanawiane są wymogi, wynikające ze standardów, systemów dobrowolnej certyfikacji i umów. Standardy zatwierdzane są przez narodowy organ do spraw standaryzacji. Potwierdzenie zgodności produkcji i usług z obowiązującymi standardami i reŜimami dokonywane jest w formie deklaracji zgodności lub obowiązkowej certyfikacji. Obowiązkowe potwierdzanie zgodności dokonywane jest


206

wyłącznie w przypadkach określonych odpowiednimi reŜimami technicznymi i jedynie w zakresie zgodności z wymogami reŜimów technicznych. Dotyczy to produkcji wprowadzanej do obrotu na terytorium Federacji Rosyjskiej. Deklaracja zgodności i certyfikat zgodności mają jednakową siłę prawną i obowiązują na całym terytorium Rosji. Deklarowanie zgodności dokonywane jest w oparciu o własne dowody lub dowody uzyskane z udziałem organu do spraw certyfikacji lub akredytowanych laboratoriów badawczych. Przy wwozie na terytorium Rosji produkcji podlegającej obowiązkowemu potwierdzeniu zgodności, organom celnym przedłoŜona powinna być, równocześnie z deklaracją celną, deklaracja lub certyfikat zgodności lub teŜ dokument o ich uznaniu w oparciu o umowy międzynarodowe. Wykazy produkcji, objętej wymogiem obowiązkowego potwierdzania zgodności w przywozie na terytorium Rosji zatwierdzane są przez rząd tego kraju, zgodnie z reŜimami technicznymi. Mimo, iŜ zakres obowiązkowej certyfikacji został znacznie ograniczony, w praktyce większość sprzedawanych na terytorium Rosji towarów musi być zgodna z rosyjskimi normami GOST. W przypadku duŜej grupy towarów ich wwóz do Rosji jest moŜliwy bez posiadania certyfikatu zgodności (certyfikacja dobrowolna), jednak nie jest moŜliwe ich wprowadzenie do sprzedaŜy. Wiodącym organem państwowym w zakresie standaryzacji i certyfikacji jest obecnie Federalna Agencja ds. Regulacji Technicznych i Metrologii (FATRM), która przejęła funkcje Państwowego Komitetu FR ds. Standaryzacji, Metrologii i Certyfikacji (GOSSTANDART). Zadaniem Agencji jest m.in. formułowanie i realizacja polityki państwa w zakresie standaryzacji, realizacja kontroli przestrzegania obowiązkowych wymagań wynikających ze standardów państwowych oraz określanie zasad stosowania międzynarodowych standardów, norm i rekomendacji. Procedura certyfikacji produkcji RozróŜniane są dwa podstawowe typy certyfikacji: certyfikacja produkcji oraz certyfikacja partii towaru. Pierwsza z tych procedur jest droŜsza, bardziej skomplikowana i długotrwała oraz najczęściej obejmuje wizytację zakładu produkcyjnego przez pracowników organu certyfikującego. Certyfikacja produkcji obejmuje, złoŜenie wniosku o certyfikację oraz podjęcie decyzji w sprawie wniosku. Decyzja taka wskazuje schemat certyfikacji, wykaz niezbędnych dokumentów technicznych, wykaz akredytowanych laboratoriów mogących przeprowadzić badanie produkcji oraz wykaz ośrodków certyfikacyjnych, które mogą przeprowadzić certyfikację produkcji lub systemu zapewnienia jakości (jeśli przewiduje to schemat certyfikacji). Decyzja winna być wydana w ciągu jednego miesiąca od daty złoŜenia wniosku. Wyboru laboratorium i ośrodka certyfikacji dokonuje wnioskodawca.


207

W ramach procedury certyfikacji dokonywane są: • wybór i identyfikacja wzorców oraz ich badanie; • ocena produkcji; • wydanie i rejestracja certyfikatu zgodności (waŜny jest tylko certyfikat

zarejestrowany); • oznaczenie produkcji znakiem zgodności; • kontrola inspekcyjna certyfikowanej produkcji (o charakterze periodycznym lub

nieplanowanym, przynajmniej raz do roku w celu potwierdzenia utrzymania warunków potwierdzonych certyfikacją).

W przypadku negatywnych wyników oceny zgodności organ certyfikacyjny wydaje decyzję o odmowie wydania przedmiotowego certyfikatu, podając przyczyny. Czas waŜności certyfikatu ustala ośrodek certyfikacyjny, przy czym okres ten nie moŜe przekraczać 3 lat. W przypadku produkcji rolno-spoŜywczej okres ten wynosi 1 rok. W przypadku niedotrzymania warunków związanych z kontrolą inspekcyjną, ośrodek certyfikacyjny moŜe anulować lub zawiesić certyfikat zgodności i związany z nim znak zgodności. W przypadku zawieszenia, ośrodek certyfikacyjny określa działania korygujące, których spełnienie jest warunkiem przywrócenia certyfikatu. Wydawanie certyfikatów zgodności na partię towaru stosowane jest najczęściej w przypadku jednorazowych lub nierytmicznych dostaw, a takŜe na dany kontrakt. Nie ustala się przy tym terminu waŜności certyfikatu. W praktyce jest on uzyskiwany przed dostawą lub ewentualnie towar jest dostarczany bez certyfikatu i oczekuje w depozycie celnym na jego wydanie. Pełny spis instytucji certyfikacyjnych, które posiadają akredytację Federalnej Agencji ds. Regulacji Technicznych i Metrologii i mają prawo wydawania certyfikatów zgodności moŜna znaleźć na stronie internetowej Agencji www.gost.ru. Lista ta obejmuje około 1200 instytucji, posiadających róŜny zakres akredytacji. Certyfikaty zgodności mogą być wydawane równieŜ przez zagraniczne wyspecja-lizowane firmy w oparciu o akredytację FATRM lub GOSSTANDART, a takŜe przez zagraniczne przedstawicielstwa FATRM. Polskie firmy zainteresowane uzyskaniem certyfikatów zgodności mogą skorzystać z usług następujących instytucji: • SGS Polska Sp. z o.o.; adres: Gdynia, ul. Kwiatkowskiego 60, tel./fax: (058) 6213521;

kontakt: pani Małgorzata Widz (e-mail: [email protected]); internet: www.sgs.pl/uslugi/gost.htm. Firma jest częścią szwajcarskiego SGS Holding S.A., który posiada akredytację GOSSTANDART.

• w zakresie potwierdzania zgodności produktów spoŜywczych z normami rosyjskimi – Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-SpoŜywczych, która przejęła funkcje Centralnego Inspektoratu Standaryzacji; adres: Warszawa, ul. Wspólna 30, tel. (022) 6232900, faks: (022) 6232998; internet: www.ijhar-s.gov.pl. Inspekcja


208

posiada dwa laboratoria (w Gdyni i Poznaniu), które mają akredytacje w systemach GOST-R oraz GOSSANEPIDNADZOR (Federalnego Centrum Państwowego Nadzoru Sanitarno-Epidemiologicznego przy Ministerstwie Zdrowia FR). Akredytacja dotyczy następujących grup produktów: wyrobów makaronowych, cukru, wyrobów cukierniczych, olei roślinnych, przetworów owocowych i warzywnych, wyrobów winiarskich, likierowych i spirytusowych, piwa, napojów bezalkoholowych, produktów skrobiowych, melasowych, koncentratów spoŜywczych, herbaty, kawy, przypraw, produktów mięsnych i drobiarskich, produktów jajczarskich, produktów mleczarskich, konserw rybnych, produktów zboŜowych, ziaren zbóŜ, roślin oleistych, strączkowych, produkcji szklarniowej i sadowniczej oraz miodu naturalnego. Inspekcja sama nie wystawia certyfikatów zgodności jednak wyniki jej badań stanowią podstawę do wystawienia takich certyfikatów. IJHAR-S współpracuje w tym zakresie z Centrum Certyfikacji i Metrologii w Kaliningradzie oraz z Centrum Certyfikacji w Krakowie.

• Centrum Certyfikacji i Metrologii w Kaliningradzie, Kaliningrad, ul. Bolnicznaja 4, tel. (+7-0112) 433147, 434276. Jest to niekomercyjna organizacja wyodrębniona z regionalnej struktury GOSSTANDART (obecnie FATRM).

• Centrum Certyfikacji w Krakowie, pani Ałła Marchwicka, tel. (012) 6297100, 6297101, faks: (012) 6297102, Kraków, e-mail: [email protected]. Jednostka komercyjna pełniąca rolę wyłącznego przedstawiciela na Polskę Rosyjskiego Centrum Badań i Certyfikacji ROSTEST-Moskwa.

• Polsko-Rosyjski Portal Współpracy Gospodarczej www.ewm1.pl. Informacje na temat usług w zakresie certyfikacji: e-mail: [email protected], tel/fax: (058) 3047430 lub tel. 0609 970226.

Znakowanie Zgodnie ze wspomnianą wyŜej Ustawą „O ochronie praw konsumentów” na towarach konsumpcyjnych, zarówno rosyjskich jak i importowanych, powinna być umieszczona informacja o: • standardach, które musi dany towar spełniać; • podstawowych właściwościach towaru, w przypadku towarów spoŜywczych – ich

składzie, wadze, objętości, kaloryczności, zawartości substancji szkodliwych, przeciwwskazaniach w uŜywaniu;

• odpowiedzialności gwarancyjnej producenta; • zasadach i warunkach bezpiecznego i efektywnego uŜywania towaru; • terminie waŜności lub przydatności; • adresach producenta lub sprzedawcy i firm upowaŜnionych do rozpatrywania

reklamacji oraz dokonywania napraw; • certyfikacji obowiązkowej.


209

Informację taką powinien umieścić na opakowaniu producent lub sprzedawca. Rosyjskie standardy związane z opakowaniami zasadniczo odpowiadają międzynarodowym normom ISO 122. Wymogi sanitarne i fitosanitarne W stosunku do większości towarów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, w szczególności produktów spoŜywczych, mogących mieć bezpośredni wpływ na zdrowie ludzkie, podobnie jak w innych krajach obowiązują podwyŜszone wymogi bezpieczeństwa. W związku z tym towary te podlegają obowiązkowej kontroli na spełnienie wymagań sanitarnych, fitosanitarnych i weterynaryjnych. Potwierdzeniem spełnienia tych wymogów jest świadectwo higieniczne, fitosanitarne lub weterynaryjne. Świadectwo higieniczne jest obowiązkowe dla następujących grup towarów: • surowców Ŝywnościowych, artykułów spoŜywczych, dodatków do Ŝywności,

konserwantów, materiałów i wyrobów mających kontakt z artykułami spoŜywczymi; • towarów dla dzieci: zabawek, odzieŜy (w tym pościeli), obuwia, ksiąŜek

i przyborów szkolnych, mebli, wózków, itp.; • materiałów, urządzeń i wyposaŜenia stosowanych w zaopatrzeniu w wodę pitną; • artykułów perfumeryjno-kosmetycznych • produkcji chemicznej i petrochemicznej dla celów produkcyjnych, gospodarczych

i rolniczych, artykułów chemicznych, w tym nawozów sztucznych; • polimerów i materiałów syntetycznych, przeznaczonych do zastosowania

w budownictwie, transporcie, produkcji mebli i innych przedmiotów uŜytku domowego, włókien i nici chemicznych, tekstyliów, sztucznej skóry i materiałów tekstylnych do produkcji obuwia;

• maszyn i urządzeń do uŜytku domowego; • wyrobów kontaktujących się ze skórą ludzką. Ponadto, zwierzęta Ŝywe, surowce i produkty pochodzenia zwierzęcego, pasza dla zwierząt oraz preparaty weterynaryjne podlegają kontroli weterynaryjnej. Dla towarów pochodzących z importu, świadectwo higieniczne wydawane jest w oparciu o certyfikaty producenta i oficjalnego organu kraju eksportera, potwierdzające jakość i bezpieczeństwo produkcji. Świadectwo higieniczne wydawane jest przez Państwowy Nadzór Sanitarno-Epidemiologiczny na rodzaj produkcji, a nie na partię towaru. Podobnie jak w przypadku procedur celnych czy certyfikacji obowiązkowej, z formalno-prawnego punktu widzenia rosyjskie przepisy i wymogi sanitarne, odnoszące się do towarów importowanych do Rosji, w zasadzie nie odbiegają od regulacji stosowanych w praktyce międzynarodowej i nie zawierają specyficznych, szczególnie


210

zaostrzonych, czy dyskryminacyjnych wymagań. Natomiast w praktyce, uzyskanie świadectwa jest zazwyczaj kosztowne i długotrwałe. W efekcie, przepisy te są przez niektóre firmy omijane (co umoŜliwia niedoskonałość systemu kontroli granicznej) i na rynek trafia towar tani, lecz nie spełniający wymagań sanitarnych. W sierpniu 1999 roku Państwowy Komitet Celny FR opublikował przepisy, zawierające wykaz towarów podlegających obowiązkowej kontroli fitosanitarnej przy wwozie na rosyjski obszar celny. Towary wymienione w wykazie uporządkowano według kodów taryfy celnej, co znacznie upraszcza posługiwanie się tym wykazem, a takŜe uniemoŜliwia dowolną interpretację odnośnie zaliczenia danego towaru do kontroli fitosanitarnej. Wspomniane przepisy stwierdzają, iŜ zakończenie odprawy celnej towarów wymienionych w wykazie moŜliwe jest po wystawieniu aktu kontroli fitosanitarnej przez inspektora Państwowej SłuŜby Kwarantanny Roślin FR w miejscu dokonywania odprawy celnej. Do przeprowadzenia kontroli niezbędne jest świadectwo fitosanitarne kraju eksportera. W pewnych sytuacjach kontroli fitosanitarnej mogą podlegać takŜe towary nie wymienione w wykazie, w tym równieŜ opakowania i środki transportu. W takich przypadkach dokument potwierdzający przeprowadzenie kontroli wystawiany jest wyłącznie w sytuacji wydania przez inspektora Państwowej SłuŜby Kwarantanny Roślin FR decyzji zakazującej wwozu towaru do Rosji. Rejestracja nowych produktów Obowiązkowa rejestracja nowych produktów spoŜywczych (a takŜe materiałów i wyrobów mających kontakt z Ŝywnością), produktów kosmetycznych, środków do higieny jamy ustnej i produktów tytoniowych została wprowadzona postanowieniem Rządu FR z 21 grudnia 2000 roku. Po kolejnych odroczeniach, termin wejścia tego przepisu w Ŝycie ustalono na 1 stycznia 2003 roku. Rejestracja dotyczy nowych produktów wyprodukowanych w Federacji Rosyjskiej, a takŜe nowych produktów wwoŜonych na obszar celny FR. Szczegółowe zasady rejestracji zawarte są w Rozporządzeniu Ministerstwa Zdrowia FR nr 89 z 26 marca 2001 roku. Rejestrację prowadzi Ministerstwo Zdrowia FR, a w przypadku produktów pochodzenia zwierzęcego, wspólnie z Ministerstwem Rolnictwa FR. Rejestracja produktów importowanych musi nastąpić przed ich wwozem na obszar celny FR. W celu otrzymania dokumentu rejestracyjnego dla importowanych produktów, importer powinien złoŜyć w Departamencie Nadzoru Sanitarno-Epidemiologicznego Ministerstwa Zdrowia FR następujące dokumenty: • wniosek o rejestrację, • specyfikację produktu,


211

• kopie dokumentów (wydanych przez pełnomocne organy kraju pochodzenia towaru) potwierdzających bezpieczeństwo towaru,

• dokument potwierdzający opłatę za rozpatrzenie wniosku (300 rubli). Wydanie świadectwa rejestracyjnego następuje w okresie nie dłuŜszym niŜ 40 dni od chwili złoŜenia wniosku, a w ciągu 5 dni od momentu wniesieniu opłaty za jego wydanie (1000 rubli). Świadectwo zostaje wydane na czas nieograniczony. Producent (dostawca, importer) powinien umieścić informację o rejestracji (numer i data wydania) na etykiecie produktu (opakowaniu lub dodatkowej wkładce), w instrukcji obsługi, danych technicznych, a takŜe w reklamie produktu. Wykaz produktów podlegających państwowej rejestracji: • Wody mineralne. • śywność dla dzieci. • Produkty spoŜywcze dietetyczne. • Wyroby mięsne, wzbogacone białkiem i (lub) mikroelementami. • Konserwy mięsne, wzbogacone białkiem i (lub) mikroelementami. • Produkty mleczne, wzbogacone witaminami i (lub) mikroelementami. • Dodatki do Ŝywności (stabilizatory, regulatory kwasowości, barwniki, słodziki, itp.). • Biologiczne aktywne dodatki do Ŝywności. • Produkty Ŝywnościowe otrzymane na podstawie modyfikacji genetycznych. • Produkty Ŝywnościowe (w tym surowce) wyprodukowane na podstawie nowych

technologii. • Materiały i urządzenia mające kontakt z Ŝywnością. • Produkcja perfumeryjna i kosmetyczna. • Środki i materiały do higieny jamy ustnej. • Wyroby tytoniowe, włączając surowiec i akcesoria. Wymogi związane z ochroną praw konsumenta Podstawowym aktem prawnym dotyczącym ochrony konsumenta jest Ustawa FR „O ochronie praw konsumentów”, w redakcji z grudnia 1995 roku. Określa ona podstawowe zasady ochrony nabywcy towarów. Natomiast najwaŜniejszym aktem wykonawczym w tej dziedzinie jest Uchwała Rządu FR nr 55 z 19.01.1998 „O zatwierdzeniu reguł sprzedaŜy poszczególnych rodzajów towarów, spisu towarów długotrwałego uŜytkowania, na które nie rozciąga się Ŝądanie kupującego bezpłatnego udostępniania, w okresie remontu lub wymiany towaru, analogicznego towaru oraz spisu towarów niespoŜywczych (przemysłowych) niewłaściwej jakości, nie


212

podlegających zwrotowi lub wymianie na towar analogiczny innego rozmiaru, kroju, gabarytu, fasonu, kolorytu lub kompletacji”. Dokument ten dokonuje zmian w dotychczasowych zasadach sprzedaŜy obowiązujących w Federacji Rosyjskiej, które dotyczą równieŜ towarów importowanych. Stąd moŜna mówić o pewnych dodatkowych barierach, mimo Ŝe dokument jako całość jest oceniany, jako bardziej liberalny w porównaniu do poprzednio obowiązujących w tym zakresie przepisów. Na podstawie nowych przepisów sprzedający jest zobowiązany przekazać kupującemu maksymalną ilość informacji o danym towarze, w taki sposób, aby mógł on na ich podstawie dokonać właściwego, z jego punktu widzenia, wyboru. Przedmiotowy przepis podkreśla obowiązek zamieszczania informacji w języku rosyjskim o sprzedaŜy, towarach i ich producentach. Szczegółowo sprawę oznakowania towarów konsumpcyjnych, zarówno spoŜywczych, jak i przemysłowych, reguluje Instrukcja GOSSTANDART nr 200/30 z 29 grudnia 1998 roku „O procedurze znakowania znakami zgodności, towarów i produkcji sprzedawanych na terytorium Federacji Rosyjskiej wraz z towarzyszącą im informacją chroniącą od podróbek”. Instrukcja ta uszczegóławia postanowienia odpowiedniej Uchwały Rządu FR nr 601 z 17 maja 1997 roku. Obecnie obowiązujące reguły sprzedaŜy są jednakowe dla wszystkich grup towarowych. WiąŜe się to przede wszystkim z generalną zmianą struktury handlu detalicznego w Rosji, w której zaczynają przewaŜać sklepy wielobranŜowe, wypierające sklepy firmowe i jednobranŜowe. Zawieranie umów handlowych Kontrakty muszą być zawarte na piśmie pod rygorem niewaŜności. Rosja ratyfikowała bowiem konwencję Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaŜy towarów, sporządzoną w Wiedniu 11 kwietnia 1980 roku, z wyjątkiem przepisów dotyczących formy. Nie koniec jednak na tym. Gdy stroną umowy z tamtej strony jest osoba prawna, transakcja powinna uzyskać tzw. paszport. Sporządza go bank, który będzie obsługiwał transakcję dewizowo. Następnie kontrakt powinien być zarejestrowany w urzędzie celnym. Umowy barterowe są dodatkowo kontrolowane przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Szczególna uwaga zwracana jest na wysokość cen, aby nie wywozić z Rosji i nie sprowadzać do niej towarów zbyt tanio. Obywatel Rosji, który dokona przedpłaty za importowany towar, naraŜony jest na Ŝądanie przelania na rachunek depozytowy organu celnego równowartości tej kwoty. Jeśli otrzyma towar w ustawowym terminie dziewięćdziesięciu dni, to pieniądze zostaną mu zwrócone.


213

W przypadku reklamacji jakościowej i ilościowej w Rosji stosowane są ogólne warunki handlu zagranicznego. Wolno jednak w umowie przewidzieć procedury szczególne. W razie wątpliwości naleŜy powoływać się na przepisy prawa międzynarodowego i praktykę, na co pozwala konwencja wiedeńska. Przy imporcie termin płatności nie powinien przekraczać dziewięćdziesięciu dni. Jeśli ma być dłuŜszy, to konieczne jest pozwolenie banku centralnego Rosji. Coraz częściej spotykaną formą zabezpieczenia płatności są gwarancja bankowa (niekiedy potwierdzona przez bank zachodni) i akredytywa. Za opóźnienie zapłaty naleŜą się odsetki umowne. Zasadą jest, Ŝe ich suma nie powinna przekraczać długu głównego. Jeśli jednak umowa na ten temat milczy, odsetki za zwłokę określa się na podstawie publikowanych średnich stawek bankowych odsetek od kredytów dewizowych krótkoterminowych, które moŜna uzyskać u wierzyciela. Przedawnienie w sprawach gospodarczych w zasadzie wynosi trzy lata, ale np. w wypadku roszczeń z tytułu transportu – jeden rok, a umów ubezpieczeniowych – dwa lata. Rosja nie ratyfikowała konwencji nowojorskiej z 14 czerwca 1974 roku o przedawnieniu w międzynarodowej sprzedaŜy towarów, przewidującej czteroletni termin przedawnienia. Bariery dla usług O ile handel zagraniczny w zakresie produkcji materialnej jest w Federacji Rosyjskiej szczegółowo unormowany (niezaleŜnie od stopnia dostosowania tych przepisów do wymogów międzynarodowych), o tyle w sferze usług istnieją jedynie ograniczone, fragmentaryczne regulacje, przy generalnym braku uregulowań systemowych. Brak jest przede wszystkim prawidłowej definicji usług oraz związanego z nią ich klasyfikatora. Wycinkowe regulacje w tym zakresie nie są usystematyzowane. Wynika to przede wszystkim z faktu, iŜ do 1993 roku ta sfera w rozumieniu przyjętym w wolnorynkowej gospodarce światowej praktycznie nie istniała, jak równieŜ nie istniał rynek usług, a pod pojęciem usługi rozumiano świadczenia na rzecz ludności i rozwiązywanie problemów socjalnych, a nie działalność komercyjną. Dopiero w ostatnim okresie, szczególnie w związku z negocjacjami związanymi z przystąpieniem Rosji do WTO, tworzona jest od podstaw baza prawna dla działalności usługowej, w tym w sferze wymiany międzynarodowej.


214

Zdecydowana większość regulacji prawnych podejmowana jest na poziomie ministerstw, urzędów centralnych, związków profesjonalnych i regionów. Na przykład sprawy związane z usługami budowlanymi regulują przepisy Ministerstwa Budownictwa, ale teŜ w pewnym zakresie Związku Architektów, sprawy działalności ubezpieczeniowej – przepisy Ministerstwa Finansów, usług bankowych – Banku Centralnego. Przy tym na regulacje organów centralnych mogą nakładać się specyficzne przepisy administracji lokalnej. Tak więc prowadzenie działalności usługowej na rynku rosyjskim wymaga poruszania się w gąszczu przepisów obowiązujących na róŜnych szczeblach administracji państwowej i organizacji uŜyteczności publicznej oraz poddawaniu się długotrwałym procesom certyfikacyjnym oraz uzyskiwaniu licencji.


215

X. WSPÓŁPRACA GOSPODARCZA Z POLSKĄ50 Ramy prawne Od 1 maja 2004 roku, w wyniku przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, nastąpiły zmiany w bazie prawno-traktatowej polsko-rosyjskiej współpracy gospodarczej, związane w szczególności z nowymi zobowiązaniami RP wynikającymi z członkostwa w Unii. Bazowym dokumentem regulującym zagadnienia współpracy gospodarczej z Rosją stał się od 1 maja 2004 roku Układ o partnerstwie i współpracy UE - FR z 24.06.1994 (Układ zastąpił wypowiedziany Traktat między RP i FR o handlu i współpracy gospodarczej z 25.08.1993 i obowiązuje od 1 maja 2004 roku w oparciu o Protokół podpisany przez zainteresowane strony 27 kwietnia 2004 roku w Luksemburgu). Oprócz Układu o partnerstwie i współpracy, UE i FR zawarły następujące umowy, które stały się obowiązujące w polsko-rosyjskich stosunkach gospodarczych: - Porozumienie między Rządem FR i UE o wniesieniu zmian do Porozumienia

między Rządem FR i Europejską Wspólnotą Węgla i Stali o handlu wyrobami stalowymi z 09.07.2002, zatwierdzone Uchwałą Rządu FR Nr 251 z 27.05.2004,

- Porozumienie między Rządem FR i UE o handlu wyrobami włókienniczymi z 23.07.1998.

Wśród podpisanych dwustronnych umów i porozumień gospodarczych między Rzeczpospolitą Polską a Federacją Rosyjską naleŜy wymienić następujące dokumenty: - Umowa między Rządem RP a Rządem FR o współpracy gospodarczej z 02.11.2004

(weszła w Ŝycie 14.12.2004), która m.in. powołuje Polsko-Rosyjską Międzyrządową Komisję ds. Współpracy Gospodarczej.

- Umowa między Rządem RP a Rządem FR w sprawie unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i majątku z 22.05.1992.

- Porozumienie między Rządem RP a Rządem FR o budowie systemy gazociągów dla tranzytu gazu rosyjskiego przez terytorium RP i dostawach gazu rosyjskiego do RP z 25.08.1993.

- Protokół między Rządem RP a Rządem FR w sprawie przedsięwzięć organizacyjnych zmierzających do zapewnienia realizacji porozumienia między Rządem RP a Rządem FR o budowie systemu gazociągów dla tranzytu gazu rosyjskiego przez terytorium RP i dostawach gazu rosyjskiego do RP z 25.08.1993, z 18.02.1995.

- Protokół Dodatkowy do Porozumienia między Rządem RP a Rządem FR o budowie systemu gazociągów dla tranzytu rosyjskiego gazu przez terytorium RP i dostawach rosyjskiego gazu do RP z 25 sierpnia 1993 roku, z 12.02.2003.

50 Na podstawie materiałów opracowanych przez Ministerstwo Gospodarki „Polska - Rosja, dwustronne stosunki gospodarcze”, Departament Współpracy Dwustronnej, Warszawa, marzec 2006

X. Współpraca gospodarcza z Polską

216

- Porozumienie między Rządem RP a Rządem FR o współpracy północno-wschodnich województw RP i Obwodem Kaliningradzkim FR z 22.05.1992.

- Porozumienie między Rządem RP a Rządem FR o współpracy regionów RP z Regionem Sankt Petersburga z 02.10.1992.

- Umowa między Rządem RP a Rządem FR o współpracy transgranicznej z 02.10.1992. - Umowa między Rządem RP a Rządem FR w sprawie przejść granicznych z 22.05.1992. - Umowa między Rządem RP a Rządem FR o przebudowie dróg i budowie drogowych

przejść granicznych dla zapewnienia komunikacji drogowej między Elblągiem (RP) i Kaliningradem (FR) z 27.06.2003.

- Umowa między Rządem RP a Rządem FR o komunikacji lotniczej z 26.07.2002. - Umowa między Rządem RP a Rządem FR o międzynarodowych przewozach

drogowych z 30.08.1996. - Protokół podpisany 12.09.2003 o wprowadzeniu zmian i uzupełnień do Umowy między

Rządem RP a Rządem FR o międzynarodowych przewozach drogowych z 30.08.1996. - Porozumienie między Rządem RP a Rządem FR o współpracy w sprawach celnych

z 18.02.1995. - Umowa między Rządem RP a Rządem FR o współpracy w dziedzinie ochrony

środowiska z 25.08.1993. - Umowa między Rządem RP i Rządem FR o współpracy w dziedzinie zapobiegania

awariom przemysłowym, klęskom Ŝywiołowym i likwidacji ich skutków z 25.08.1993. - Porozumienie między Rządem RP i Rządem FR o wczesnym powiadamianiu o awarii

jądrowej, o wymianie informacji związanej z obiektami jądrowymi i o współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej z 18.02.1995.

- Porozumienie między Rządem RP a Rządem FR o współpracy w dziedzinie nauki i techniki z 08.1993.

- Umowa między Rządem RP a Rządem FR o współpracy w dziedzinie polityki antymonopolowej z 15.03.1994.

- Porozumienie między Rządem RP a Rządem FR o współpracy wojskowo-technicznej z 22.04.2003.

- Umowa miedzy Rządem RP a Rządem FR o współpracy w dziedzinie turystyki z 17.01.2002.

- Umowa między Rządem RP a Rządem FR o zasadach zatrudniania obywateli polskich na terytorium FR oraz obywateli rosyjskich na terytorium RP z 15.03.1994.

- Porozumienie o współpracy między Ministerstwem Infrastruktury RP a Państwowym Komitetem ds. Budownictwa i Gospodarki Mieszkaniowej FR z 27.06.2003.

- Porozumienie między Ministrem Finansów RP a Ministerstwem Podatków i Opłat FR o wzajemnej pomocy administracyjnej i wymianie informacji w sprawach podatkowych z 26.04.2004.

- Porozumienie między Generalnym Inspektorem Celnym RP i Federalną SłuŜbą Policji Podatkowej FR o współpracy w walce z przestępstwami w sferze działalności gospodarczej z 11.06.2002.


217

- Porozumienie między Generalny Inspektorem Informacji Finansowej a Komitetem Monitoringu Finansowego FR o wymianie informacji w zakresie zapobiegania i zwalczania procederu prania pieniędzy z 24.06.2003.

- Umowa między Rządem RP a Rządem FR o wzajemnych stosunkach i współpracy w dziedzinie gospodarki rybnej z 05.07.1995 (po przystąpieniu RP do UE Umowa zarządzana przez Komisję Europejską).

- Porozumienie między Ministerstwem Rolnictwa i Gospodarki śywnościowej RP a Ministerstwem Rolnictwa i Gospodarki śywnościowej FR o współpracy gospodarczej i naukowo-technicznej w dziedzinie kompleksu rolno-przemysłowego z 15.03.1994 (podlega zastąpieniu nowym porozumieniem).

- Umowa między Rządem RP a Rządem FR o współpracy w lotniczym i morskim poszukiwaniu i ratownictwie z 13.11.1996 (wejście w Ŝycie Umowy wymaga zawarcia porozumienia roboczego między centrami koordynacji poszukiwania i ratownictwa).

Sprawy systemu wizowego zostały uregulowane w Umowie między Rządem RP a Rządem FR o warunkach podróŜy obywateli RP i obywateli FR z 18.09.2003. W dniu 1 lipca 2005 roku podczas rozmów w Warszawie współprzewodniczących narodowych sekcji Polsko-Rosyjskiej Międzyrządowej Komisji do spraw Współpracy Gospodarczej podpisany został Regulamin Komisji. Uzgodniono m.in. powołanie sześciu grup roboczych: ds. handlu i inwestycji, ds. współpracy w sektorze paliwowo-energetycznym, ds. współpracy finansowo-bankowej, ds. współpracy w dziedzinie turystyki, ds. współpracy wojskowo-technicznej, ds. współpracy gospodarczej regionów. W dniu 1 lipca 2005 roku podpisane zostało Memorandum o współpracy w dziedzinie małej i średniej przedsiębiorczości pomiędzy Polską Agencją Rozwoju Przedsiębiorczości a Ministerstwem Rozwoju Gospodarczego i Handlu FR. WaŜne znaczenie dla zwiększenia bezpieczeństwa polskich inwestycji w Rosji i dla obniŜenia kosztów ubezpieczenia inwestycji w KUKE S.A. mieć będzie polsko-rosyjska Umowa w sprawie popierania i wzajemnej ochrony inwestycji, prace nad którą zostały wznowione po okresie zawieszenia. Planowana jest równieŜ kontynuacja rozmów w sprawie zawarcia innych umów bilateralnych z Rosją, w tym m.in. umowy o transporcie morskim, nowej umowy o komunikacji kolejowej przez granicę państwową, umowy o Ŝegludze po Zalewie Wiślanym/Kaliningradzkim, umowy o współpracy w zapobieganiu i likwidacji zanieczyszczeń Morza Bałtyckiego. Trwają równieŜ prace w zakresie uzgodnienia międzyrządowej deklaracji i – w przypadku zainteresowania stron – innych dokumentów dotyczących polsko-rosyjskiej współpracy w sektorze naftowym.


218

WaŜne znaczenie dla rozwoju polsko-rosyjskich stosunków gospodarczych będą miały warunki członkostwa Rosji w WTO, które ukształtują stabilne reguły handlu oraz określą warunki dostępu towarów i usług do rynku rosyjskiego (m.in. poziom ochrony celnej). W dniu 21 maja 2004 roku podczas 13 szczytu UE - Rosja osiągnięte zostało porozumienie pomiędzy Unią Europejską i FR w zakresie warunków przystąpienia Rosji do WTO. Uzgodnienia są wiąŜące dla Polski jako członka Unii. Członkostwo Rosji w WTO wymaga dokonania przez FR, analogicznych jak z UE, uzgodnień z innymi partnerami, w tym ze Stanami Zjednoczonymi. Współpraca handlowa Lata 1993-1997 to okres dynamicznego wzrostu polskiego eksportu na rynek rosyjski. W roku 1997 osiągnął on poziom 2155 mln USD. Trend wzrostowy kontynuowany był do sierpnia 1998 roku, czyli do wystąpienia kryzysu finansowego w Rosji. W jego następstwie polski eksport do tego kraju uległ gwałtownemu załamaniu, osiągając w 1999 roku poziom zaledwie 710 mln USD, tj. ok. 31 % wartości sprzed dwóch lat. Od roku 2000 stopniowo następowała odbudowa pozycji polskich eksporterów na rynku rosyjskim. W roku 2003 polski eksport do Rosji osiągnął poziom 1512,3 mln USD, tj. nieznacznie przekroczył 70 % wartości z roku 1997. Wielu ekspertów prognozowało, Ŝe osiągnięcie poziomu eksportu z roku 1997 będzie moŜliwe dopiero na koniec 2005 roku. Jednak mimo wielu obaw związanych z faktem wejścia Polski do UE, w 2004 roku obroty wzajemne, w tym w szczególności polski eksport do Rosji rozwijały się bardzo dynamicznie. Na koniec roku eksport, odnotowując niespotykaną dotychczas dynamikę wzrósł o 88,0 %, osiągając rekordowy poziom 2842,7 mln USD, a więc o ⅓ wyŜszy niŜ w najlepszym dotychczas 1997 roku. Import, wzrastając o 22,6 % osiągnął równieŜ rekordowy poziom 6390,6 mln USD. W efekcie wzajemne obroty przekroczyły wartość 9,2 mld USD.


219

Tab. 12. Polsko-rosyjskie obroty handlowe (wg polskiej statystyki) w latach 2001-2005 (wartości w mln USD)

2001 2002 dynamika 2002/2001

2003 dynamika 2003/2002

2004 dynamika 2004/2003

2005 dynamika 2004/2003

Eksport do Rosji

1059 1331,8 125,8 1512,3 113,6 2842,7 188,0 3960,5 139,3

Import z Rosji

4422 4407,4 99,7 5214,7 118,3 6390,6 122,6 8985,5 140,6

Obroty 5481 5739,2 104,7 6727,0 117,2 9233,3 137,3 12946,0 140,2

Saldo -3363 -3075,6 x -3702,4 x -3548,0 x -5025,0 x

Źródło: polska statystyka celna W praktyce nie tylko nie potwierdziły się obawy, wypowiadane zarówno po polskiej, jak i po rosyjskiej stronie, związane z moŜliwością wystąpienia negatywnych zjawisk, hamujących wzajemne obroty handlowe po 1 maja 2004 roku, a wręcz przeciwnie nastąpiło znaczące przyspieszenie w zakresie dynamiki współpracy. Dynamika polskiego eksportu do Rosji po pierwszych czterech miesiącach 2004 roku wynosiła 127,4 (przy wskaźniku dla całego polskiego eksportu 144,3). Natomiast na koniec roku osiągnęła poziom 188,0 (w porównaniu z 137,7 dla całego eksportu). Podobne tendencje, choć w mniejszym zakresie wystąpiły po stronie importu. W 2005 roku polsko-rosyjskie obroty handlowe nadal rozwijały się bardzo dynamicznie (wzrost o 40,2 %), jednak głównie za sprawą szybko rosnącego importu (wzrost o 40,6 % w porównaniu do 22,6 % w roku 2004) i przy wyraźnie niŜszym niŜ w 2004 roku, choć nadal wysokim (39,3 %) tempie wzrostu eksportu. W okresie pierwszych 11 miesięcy 2005 roku wszystkie wiodące grupy towarowe w polskim eksporcie utrzymały wysoką dynamikę wzrostu. Szczególnie wysokie wskaźniki osiągnęły takie grupy jak: - wyroby metalurgiczne (dynamika 157,0 przy wielkości dostaw 310,3 mln USD), - tworzywa sztuczne i wyroby z nich (175,8 i wartości 326,5 mln USD), - pojazdy i jednostki pływające (153,6 i wartości 205,3 mln USD), - maszyny i urządzenia mechaniczne (153,4 i wartości 765,0 mln USD), - materiały i wyroby włókiennicze (152,8 i wartości 132,3 mln USD). Wysoką dynamiką wzrostu eksportu charakteryzowały się farmaceutyki (dynamika 162,6 i wartości 111,9 mln USD), kosmetyki, obuwie, meble. Dynamicznie wzrastał eksport polskiej odzieŜy. Jego wartość osiągnęła. 64 mln USD, przy wskaźniku dynamiki na poziomie 152,9. Wysoką pozycję w eksporcie (wartość 304,2 mln USD i udział w polskim eksporcie do Rosji na poziomie 8,4 %), mimo niŜszej od średniej dynamiki (132,0), utrzymuje grupa papier i wyroby papierowe. To samo dotyczy całej grupy wyroby przemysłu chemicznego (wartość eksportu 488,2


220

mln USD, dynamika 123,8 oraz udział w całym polskim eksporcie do Rosji na poziomie 13,4 %). Kontynuuje odbudowywanie swojej pozycji na rynku rosyjskim eksport artykułów rolno-spoŜywczych. Mimo utrudnień w dostępie do rynku stosowanych przez stronę rosyjską, wzrósł on w okresie od stycznia do listopada 2005 o 34,5 %, osiągając wartość 591,5 mln USD51 oraz 16,3 % udziału w całym polskim eksporcie do Rosji. Zaostrzenie wymogów i procedur weterynaryjnych i sanitarnych skutkowało spadkiem eksportu w porównaniu z analogicznym okresem ubiegłego roku w sekcji zwierzęta Ŝywe i produkty pochodzenia zwierzęcego o 15,3 %, w tym mięsa o 9,2 %, produktów mleczarskich o 24,4 %, zwierząt Ŝywych o 20,8 %. Jednocześnie jednak dynamicznie wzrastał eksport w sekcji produkty pochodzenia roślinnego (dynamika 141,5 i wartość 218,7 mln USD) oraz gotowe artykuły spoŜywcze (dynamika 153,5 i wartość 293,2 mln USD). W pierwszej z tych sekcji szczególnie szybko wzrastał eksport w dziale Ŝywe drzewa i inne rośliny (dynamika 201,6 i wartość 17,4 mln USD) oraz warzywa (dynamika 177,8 i wartość 83,3 mln USD). Według danych rosyjskiej statystyki celnej wartość importu artykułów rolno-spoŜywczych z Polski wyniosła w całym 2005 roku 588,8 mln USD i była o 12,8 % wyŜsza niŜ w roku poprzednim. W roku 2005 obroty towarowe z Rosją zbliŜyły się do poziomu 13,0 mld USD, przy czym polski eksport do Rosji osiągnął wartość 3960,5 mln USD. Oznacza to, Ŝe Rosja stała się szóstym, co do wartości polskim rynkiem eksportowym z udziałem 4,4 % w łącznej kwocie polskiego eksportu. Po stronie importu nie następują większe zmiany w strukturze towarowej. Ponad 88 % stanowią paliwa, a inne znaczące pozycje towarowe to wyroby chemiczne 3,3 % (nawozy, chemia organiczna), metalurgia 4,4 %, rudy metali 2,1 %. W 2005 roku Rosja ugruntowała pozycję drugiego (po Niemczech) partnera handlowego Polski po stronie importu. Wartość importu z Rosji w 2005 roku wyniosła 8985,5 mln USD. Ujemne dla Polski saldo obrotów towarowych z Rosją przekroczyło w 2005 roku kwotę 5,0 mld USD. Jest to poziom rekordowy i oznacza, Ŝe Rosja, na którą przypada ok. 4,4 % polskiego eksportu i ok. 8,9 % polskiego importu kreuje ponad 43 % ujemnego salda w całych obrotach polskiego handlu zagranicznego.

51 Według polskiej statystyki celnej


221

Perspektywy rozwoju polskiego eksportu do Rosji 52 Stabilizacja sytuacji gospodarczej i finansowej w Rosji, wzrost płac realnych oraz aprecjacja rubla powinny sprzyjać zwiększaniu importu towarowego, zarówno towarów o charakterze konsumpcyjnym, jak i towarów przemysłowych i dóbr inwestycyjnych. Ten kierunek powinien być brany pod uwagę przez polskich producentów/eksporterów. W świetle prognoz gospodarczych Rosji na lata 2006-2008 i dalszą perspektywę, które zakładają szybki, aczkolwiek nieco wolniejszy niŜ dotychczas rozwój, naleŜy przewidywać, Ŝe przy utrzymaniu się wysokiego popytu na towary o charakterze rynkowym, w tym na art. rolno-spoŜywcze, wzrośnie import ukierunkowany na zakup nowych technologii, maszyn i urządzeń. Wyniki w latach 2004-2005 potwierdziły te tendencje. Warunkiem coraz większego udziału polskich towarów w szybko rosnącym imporcie Rosji jest przechodzenie od drogich, gotówkowych form płatności do bardziej atrakcyjnych dla importera kredytowych form płatności. Zwiększone zaangaŜowanie ubezpieczeniowe Korporacji Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych sprzyjać powinno tym tendencjom. WaŜnym czynnikiem warunkującym wzrost polskiego eksportu jest zwiększenie polskiego zaangaŜowania inwestycyjnego w Rosji. Uwzględniając przedstawione uwarunkowania, w tym w szczególności te o charakterze wewnętrznym (wzrastający poziom importochłonności rozwoju gospodarczego w Rosji, stymulowany szybkim wzrostem popytu konsumpcyjnego, jako efektu wzrostu dochodów realnych, oraz inwestycyjnego, wzmacniany dodatkowo postępującą aprecjacją rubla w wyniku szerokiego napływu dewiz na rynek wewnętrzny) wydaje się w pełni uzasadnionym szacunek, Ŝe polski eksport do Rosji moŜe wzrastać w najbliŜszych latach w tempie ok. 20 % rocznie, co oznacza, Ŝe jego wartość moŜe osiągnąć w 2008 roku ok. 7 mld USD. W perspektywach zwiększenia polskiego eksportu na rynek rosyjski uwzględnić naleŜy usługi budowlane. Ta część rynku rosyjskiego cechuje się w ostatnich latach bardzo duŜym potencjałem rozwojowym. Dotyczy to wszystkich segmentów tego rynku, a więc budownictwa komunalno-mieszkaniowego, hotelowo-biurowego, handlowo-rekreacyjnego oraz konserwatorsko-rekonstrukcyjnego. Budownictwo mieszkaniowe naleŜy do najszybciej rozwijających się dziedzin gospodarczych w Rosji. Ciągle rosnące ceny na rynku nieruchomości (w tym na rynku mieszkaniowym

52 Na podstawie opracowania pracowników WEH Ambasady RP w Moskwie pod tym samym tytułem zamieszczonego w Biuletynie Ekonomicznym nr 84, dostępnym pod adresem http://www.polweh.ru/be/be84/be84.htm


222

w szczególności) wskazują, Ŝe popyt w sposób znaczący przewyŜsza moŜliwości podaŜowe. Sytuacja taka stwarza dodatkowe moŜliwości dla polskich firm budowlanych. Ograniczeniem mogą być tu jedynie moŜliwości wykonawcze polskich firm budowlanych oraz kredytowo-ubezpieczeniowe limity polskich banków i KUKE. Aktywność polskich podmiotów gospodarczych w Rosji W ostatnich latach rośnie aktywność polskich podmiotów gospodarczych w Rosji. Coraz więcej polskich firm zainteresowanych jest załoŜeniem firmy w tym kraju. Najczęściej wybieraną formą działalności gospodarczej jest rejestracja spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub działalność poprzez przedstawiciela. Jednak pomimo duŜego zainteresowania rynkiem rosyjskim ilość nowo rejestrowanych firm jest niewielka. Jest to spowodowane m.in. wysokimi kosztami procedur rejestracyjnych (średni koszt rejestracji firmy „pod klucz” wynosi w Moskwie około 2500 USD), a takŜe problemami prawnymi związanymi z nową ustawą o zatrudnianiu obcokrajowców. Ze względu na wysokie stawki celne firmy coraz częściej decydują się na przeniesienie części produkcji do Rosji. Dodatkowym argumentem przyciągającym polskie firmy na rynek rosyjski jest niŜsze niŜ w Polsce opodatkowanie osób fizycznych i prawnych. Głównymi rejonami aktywności polskich podmiotów gospodarczych są Moskwa, Obwód Moskiewski, Obwód Kaliningradzki, Sankt Petersburg i Obwód Leningradzki. Główne bariery w eksporcie i współpracy gospodarczej z Rosją Jednym z najwaŜniejszych problemów w dostępie polskich towarów do rynku rosyjskiego jest kosztowny proces certyfikacji produktów. W przypadku certyfikacji produkcji seryjnej koszt wynosi ok. 4000 USD dla jednego kodu taryfy celnej. Pomimo to, część firm decyduje się na przeprowadzenie tej procedury. Od 1 lipca 2003 roku obowiązuje nowa Ustawa z 27 grudnia 2002 roku „O regulowaniu technicznym”, która wprowadziła nowe zasady w systemie certyfikacji i standaryzacji. Podstawową zmianą jest wprowadzenie dwóch kategorii reglamentacji: reŜimów technicznych jako wymogów obowiązkowych oraz standardów mających charakter dobrowolny. Więcej informacji na ten temat znajduje się w rozdziale IX. Warunki prowadzenia handlu zagranicznego – Standaryzacja i certyfikacja. Niekorzystna dla polskich eksporterów jest rosyjska taryfa celna uwzględniająca dla niektórych produktów tzw. składową specyficzną wyraŜoną w postaci EUR/jednostka towaru. Szczególnie dotyka to polskich eksporterów jabłek (PCN 0808), gdzie składowa specyficzna (przy stawce ad valorem równej 0 %) wynosi od 0,1 do 0,2 EUR za 1 kg w zaleŜności od pory roku. Podobna sytuacja występuje w przypadku mebli (PCN 9401,


223

9403) gdzie składowa specyficzna (przy stawce ad valorem równej 20 %) wynosi nie mniej niŜ 0,5 do 1,4 EUR za kg. Stosunkowo tanie polskie towary są w takich przypadkach niekonkurencyjne w odniesieniu do towarów rosyjskich. Współpraca gospodarcza – aspekt regionalny Współpracę regionalną Polski z Rosją regulują następujące podstawowe umowy: • Porozumienie między Rządem RP a Rządem FR o współpracy północno-wschodnich

województw Polski z Obwodem Kaliningradzkim z maja 1992 roku. Zawiera ono postanowienia dotyczące powołania pełnomocników oraz Rady ds. współpracy. Rada powołała dotychczas szereg tematycznych komisji roboczych, w tym komisję ds. handlowo-gospodarczych.

• Porozumienie między Rządem RP a Rządem FR o współpracy polskich województw z regionem Sankt Petersburga z października 1992 roku. Na jego mocy powołano pełnomocników oraz Radę ds. współpracy. W ramach Rady działa obecnie 6 zespołów problemowych.

• Umowa między Rządem RP a Rządem FR o współpracy transgranicznej z października 1992 roku.

Współpraca regionalna w 2005 roku Regionalizacja polsko-rosyjskich kontaktów gospodarczych powinna stać się jednym z czynników wzrostu polskiej obecności handlowej i inwestycyjnej w FR. Przed 2003 rokiem 50 - 60 % polskich towarów kupowały firmy zarejestrowane w Moskwie, natomiast w 2005 roku wskaźnik ten wyniósł 46 % i najprawdopodobniej będzie nadal malał. Wpływa na to m.in. wzrastający potencjał gospodarczy regionów, wdraŜane rozwiązania prawne (m.in. lokalne udogodnienia dla inwestorów, w tym zagranicznych), często relatywnie niŜsze koszty produkcji (ziemi, mediów, pracy), moŜliwość oddziaływania władz regionalnych na rozwiązywanie bieŜących problemów działalności firm zagranicznych, a takŜe porządkowanie systemu celnego na szczeblu federalnym (co ogranicza monopol moskiewskich firm, które dotychczas najbardziej skutecznie potrafiły znajdować odpowiednie rozwiązania i samodzielnie oferować regionom konkurencyjne cenowo towary importowane, w tym z Polski). Polskie priorytety regionalne w Rosji 53 Pierwszoplanowe priorytety 1. Moskwa. 2. Sankt Petersburg.

53 Na podstawie analizy dokonanej przez WEH Ambasady RP w Moskwie


224

3. Obwód Moskiewski (m.in. 3 miejsce w polskim eksporcie do Rosji, znaczące polskie inwestycje w FR, jeden z wiodących regionów pod względem atrakcyjności inwestycyjnej, współpraca międzyregionalna z Województwem Mazowieckim).

4. Obwód Leningradzki (m.in. 5 miejsce w polskim eksporcie do Rosji, wysokie tempo rozwoju gospodarczego, dostateczna atrakcyjność inwestycyjna).

5. Obwód Kaliningradzki (m.in. znaczenie geopolityczne, 2 miejsce w polskim eksporcie do Rosji).

Regiony bardzo waŜne 1. Republika Baszkortostan. 2. Republika Tatarstan (m.in. wysoki potencjał do współpracy z ww. regionami, dobra

kondycja finansowa, dostateczna atrakcyjność inwestycyjna, wysoka pozycja Tatarstanu w dostawach do Polski – 4 miejsce w polskim imporcie z Rosji. NaleŜy zwrócić uwagę, Ŝe w odniesieniu do Republiki Tatarstan realizowany jest największy wartościowo celowy program federalny (obecnie do 2006 roku) – gwarancje kredytowe rządu federalnego ok. 360 mln USD. Istnieją potencjalne moŜliwości udziału polskich firm w wielu sektorach, w tym w przemyśle chemicznym i petrochemicznym, leasingu urządzeń, budownictwie i materiałach budowlanych, przetwórstwie rolno-spoŜywczym, przemyśle motoryzacyjnym i stoczniowym, rekonstrukcji dróg, ekologii, gospodarce komunalnej, sprzęcie i urządzeniach medycznych. Łącznie planowana jest realizacja ponad 100 przedsięwzięć gospodarczych). Ponadto, w mieście Jełabuga (Republika Tatarstan) utworzona została SSE, gdzie produkowane będą m.in. komponenty i akcesoria samochodowe, elektronika powszechnego uŜytku, a takŜe wyroby przetwórstwa polimerów. W celu organizacji infrastruktury Strefy, w 2006 roku z budŜetów FR i Republiki Tatarstan wydzielone zostały środki w wysokości 100 mln USD.

Regiony waŜne 1. Obwód Swierdłowski (m.in. 7 miejsce w polskim eksporcie do Rosji, niska

zaleŜność finansowa od Centrum, wysoka atrakcyjność inwestycyjna, stabilne tempo rozwoju gospodarczego, jedno z wiodących miejsc pod względem przyciągania inwestycji).

2. Obwód NiŜegorodzki (m.in. 8 miejsce w polskim eksporcie do Rosji, niska zaleŜność finansowa od Centrum, dostateczna atrakcyjność inwestycyjna, stabilne tempo rozwoju gospodarczego).

3. Obwód Tiumeński, włączając okręgi autonomiczne: Jamało-Nieniecki i Chanty-Mansijski (m.in. niezaleŜność finansowa od Centrum, drugie miejsce w dostawach do Polski (surowce), wysokie tempo rozwoju gospodarczego, wysoki udział inwestycji). Chanty-Mansijski Okręg Autonomiczny przedstawił szeroką ofertę współpracy dla polskich województw.


225

4. Obwód Jarosławski (m.in. niska zaleŜność finansowa od Centrum, wysoka atrakcyjność inwestycyjna, aktywne kontakty z Polską – porozumienie o współpracy regionalnej z Województwem Dolnośląskim, realizacja programu przedsięwzięć pod kątem przygotowań do obchodów 1000-lecia Jarosławlia przypadającego na 2010 rok).

5. Obwód Samarski (m.in. 13 miejsce w polskim eksporcie do Rosji, niska zaleŜność finansowa od Centrum, dostateczna atrakcyjność inwestycyjna).

6. Obwód Nowgorodzki (m.in. 16 miejsce w polskim eksporcie do Rosji, wysoka atrakcyjność inwestycyjna, aktywne kontakty z Polską, w tym realizowana w regionie największa polska inwestycja: „Pfleiderer Grajewo”).

7. Krasnodarski Kraj (m.in. 14 miejsce w polskim eksporcie do Rosji, dostateczna atrakcyjność inwestycyjna, znaczące moŜliwości zbytu maszyn rolniczych).

8. Obwód Kiemierowski (m.in. 6 miejsce w polskim eksporcie do Rosji, dostateczna atrakcyjność inwestycyjna, stabilne tempo rozwoju gospodarczego, szerokie moŜliwości współpracy, szczególnie w zakresie maszyn i urządzeń górniczych, urządzeń ochrony środowiska).

9. Obwód Rostowski (m.in. 10 pozycja w polskim eksporcie do Rosji, dostateczna atrakcyjność inwestycyjna, szerokie moŜliwości rozwoju współpracy).

Regiony z rozwiniętymi kontaktami gospodarczymi z Polską (i nieco niŜszym potencjałem) 1. Obwód Pskowski. 2. Obwód Nowosybirski. 3. Obwód Saratowski. 4. Obwód Smoleński (kontakty międzyregionalne z Województwem Mazowieckim i

Województwem Warmińsko-Mazurskim). 5. Obwód Riazański. 6. Obwód Kurski. 7. Obwód Władimirski. 8. Obwód Archangielski. 9. Obwód Tulski. 10. Obwód Orłowski. Regiony z relatywnie wysokim (nie w pełni wykorzystywanym) potencjałem do współpracy 1. Obwód Lipiecki (w Griazienskim Rejonie utworzona została SSE – m.in. produkcja

AGD i mebli). 2. Obwód Biełgorodzki. 3. Obwód Wołogodzki. 4. Obwód Astrachański.


226

5. Obwód Irkucki. 6. Obwód Omski. 7. Obwód Tomski. 8. Obwód Wołgogradzki. 9. Krasnojarski Kraj. 10. Obwód Permski. 11. Republika Czuwaszja. 12. Obwód Twerski. Przedstawione powyŜej grupy priorytetów regionalnych nie wykluczają oczywiście współpracy z innymi regionami Rosji, zgodnie z zainteresowaniami handlowymi, produkcyjnymi i inwestycyjnymi polskiego biznesu. Współpraca inwestycyjna54 W latach 2000-2004 napływ polskich inwestycji do Rosji według danych Federalnej SłuŜby Statystyki Państwowej FR w poszczególnych okresach kształtował się następująco: • 2000 rok: 11,2 mln USD (w tym bezpośrednie 7,5 mln USD, tj. ok. 67 %,

pozostałe 3,7 mln USD, portfelowych brak), • 2001 rok: 9,5 mln USD (w tym bezpośrednie 7,0 mln USD, tj. ok. 74 %, pozostałe

3,7 mln USD, portfelowych brak), • 2002 rok: 5,2 mln USD (w tym bezpośrednie 4,1 mln USD, tj. ok. 79 %, pozostałe

1,1 mln USD, portfelowych brak), • 2003 rok: 20,1 mln USD (w tym bezpośrednie 17 mln USD, tj. ok. 85 %, pozostałe

3,1 mln USD, portfelowych brak), • 2004 rok: 39,5 mln USD (w tym inwestycje bezpośrednie 33 mln USD, tj. 83,5 %,

pozostałe 6,5 mln USD, portfelowe 0,3 mln USD). W okresie trzech kwartałów 2005 roku napływ polskich inwestycji do Rosji wyniósł 77,5 mln USD, w tym inwestycje bezpośrednie 41,7 mln USD (53,9 %), pozostałe 35,8 mln USD (46,1 %), portfelowych brak. Najwięcej inwestycji w okresie trzech kwartałów 2005 roku skierowano do sektorów przetwórczych – 57,3 mln USD (74,0 %), a wśród nich do: przetwórstwa drewna i produkcji wyrobów z drewna – 28,6 mln USD (49,9 % inwestycji w sektorach przetwórczych), produkcji środków transportu i urządzeń – 16,0 mln USD (28,0 %), produkcji włókienniczej – 3,0 mln USD (5,2 %), metalurgii i produkcji wyrobów

54 Na podstawie opracowania Radcy A. Miloty z WEH Ambasady RP w Moskwie „Polskie inwestycje w Rosji” - Biuletyn Ekonomiczny nr 84 http://www.polweh.ru/be/be84/be84.htm


227

metalowych – 2,7 mln USD (4,6 %), produkcji chemicznej – 2,2 mln USD (3,9 %), a następnie do sfery finansowej – 13,9 mln USD (17,9 % łącznej sumy polskich inwestycji), handlu hurtowego i detalicznego oraz remontów – 2,7 mln USD (3,4 %), operacji z nieruchomościami, dzierŜawy i świadczenia usług – 2,7 mln USD (3,4 %). NaleŜy zwrócić uwagę na wysoki poziom (46,1 %) polskich inwestycji pozostałych (o charakterze kredytowym). Najwięcej tego typu kredytów z Polski dotyczyło sfery produkcji środków transportu i urządzeń – 15,8 mln USD (44,2 % inwestycji pozostałych), sektora finansowego – 13,9 mln USD (38,8 %), a takŜe metalurgii i produkcji wyrobów metalowych – 2,7 mln USD (7,4 %) oraz handlu hurtowego i detalicznego oraz remontów – 1,7 mln USD (4,9 %). Znaczące inwestycje w pozostałych dziedzinach były polskimi inwestycjami bezpośrednimi. PowyŜsze dane wskazują na aktywizację działalności inwestycyjnej polskich firm w Rosji, szczególnie w 2005 roku, przy czym plany inwestycyjne polskich przedsiębiorstw (m.in. GRAJEWA w Wielkim Nowgorodzie (płyty wiórowe), FORTE we Włodzimierzu (meble), firmy BIOTON w Orle (produkcja insuliny), Toruńskich Zakładów Materiałów Opatrunkowych – „Bella-Jegoriewsk” w Obwodzie Moskiewskim (materiały higieniczne) oraz plany produkcyjne niektórych innych polskich przedsiębiorstw (m.in. w zakresie produkcji rowerów, artykułów przemysłowych gospodarstwa domowego, wyrobów ceramiki sanitarnej, okien dachowych, przetwórstwa drewna, chemii budowlanej, wyrobów kosmetycznych i higienicznych, mebli, opakowań, przetwórstwa rolno-spoŜywczego: produkcji napojów, przypraw, wyrobów cukierniczych), wręcz wskazują na moŜliwość ich dalszego zasadniczego zwiększenia w perspektywie 2006 roku. Polskie inwestycje na rynku rosyjskim na koniec września 2005 roku kształtowały się według w.w. źródła na poziomie 133,9 mln USD. W strukturze polskich inwestycji w Rosji przewaŜają inwestycje bezpośrednie – 94,9 mln USD (70,9 %), co jest wskaźnikiem znacznie wyŜszym niŜ średni dla inwestycji zagranicznych w FR, inwestycje pozostałe 35,3 mln USD (26,4 %), natomiast portfelowe 3,7 mln USD (2,7 %). Zakumulowane polskie inwestycje (według stanu na koniec września 2005 roku) skierowane zostały głównie do następujących sektorów (według Federalnej SłuŜby Statystyki Państwowej FR): - przetwórczy – 94,0 mln USD (70,2 %), w tym głównie do przetwórstwa drewna i

produkcji wyrobów z drewna – 45,7 mln USD (48,7 % polskich inwestycji w sektorach przetwórczych), produkcji środków transportu i urządzeń – 19,7 mln USD (21,0 % polskich inwestycji w sektorach przetwórczych), produkcji wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych – 9,0 mln USD (9,6 %), produkcji włókienniczej i krawiectwa – 5,5 mln USD (5,8 %), produkcji wyrobów spoŜywczych, włączając napoje i tytoń – 4,9 mln USD (5,2 %), produkcji chemicznej – 1,5 mln USD (1,6 %);

- sfera finansowa – 21,7 mln USD (16,2 % łącznej sumy polskich inwestycji);


228

- handel hurtowy i detaliczny oraz remonty – 10,1 mln USD (7,6 %); - operacje z nieruchomościami i świadczenie usług – 5,7 mln USD (4,3 %); - budownictwo – 1,7 mln USD (1,2 %). Całość lub przewaŜającą część polskich inwestycji w produkcję środków transportu i urządzeń oraz sektor finansowy stanowią inwestycje tzw. pozostałe (głównie o charakterze kredytowym). Znaczna część inwestycji takŜe w sferę handlu hurtowego i detalicznego odnosi się do inwestycji pozostałych (43,4 %). Wszystkie polskie inwestycje portfelowe dotyczą sfery produkcji środków transportu i urządzeń. W pozostałych dziedzinach zdecydowanie przewaŜają inwestycje bezpośrednie. Polskie inwestycje w Rosji są stosunkowo rozdrobnione. W Rosji zarejestrowano ponad 400 przedsiębiorstw z udziałem polskiego kapitału (z uwzględnieniem wszystkich firm zarejestrowanych w Obwodzie Kaliningradzkim FR i nie uwzględnionych w rejestrze centralnym, liczba ta jest zdecydowanie wyŜsza), ok. 200 przedsiębiorstw ze 100 % polskim kapitałem, ponad 20 filii polskich firm, a takŜe ponad 70 przedstawicielstw polskich przedsiębiorstw. Regionalna lokalizacja polskich inwestycji w Federacji Rosyjskiej Według danych Federalnej SłuŜby Statystyki Państwowej FR, najwięcej polskich inwestycji ulokowano (na koniec września 2005 roku) w Północno-Zachodnim Okr ęgu Federalnym Rosji (bez Obw. Kaliningradzkiego) – 63,0 mln USD. Największe przedsięwzięcie inwestycyjne realizowane jest w Obwodzie Nowgorodzkim – 45,7 mln USD (zajmuje pierwsze miejsce wśród rosyjskich regionów pod względem wielkości polskich inwestycji) przez firmę GRAJEWO, która uruchomiła duŜy zakład produkcji płyt wiórowych. Docelowe plany inwestycyjne firmy oceniane są nawet na kilkaset milionów USD. Na drugim miejscu pod względem polskich inwestycji w Północno-Zachodnim Okręgu Federalnym Rosji jest Sankt Petersburg (16,9 mln USD) – miasto zajmuje czwarte miejsce wśród rosyjskich regionów pod względem wielkości polskich inwestycji. Polscy inwestorzy i firmy usługowe prowadzą stałą współpracę z ok. 50 przedsiębiorstwami regionu. W rejonie gatczinskim Obwodu Leningradzkiego funkcjonowały m.in. spółki NOVOL-u (produkcja szpachlówek samochodowych) i Lukullussa z Nowego Dworu Mazowieckiego (produkcja wyrobów mięsnych). W regionie funkcjonuje m.in. salon meblowy firmy Studio-Rustica z Gdańska. Polsko-Rrosyjska spółka „MEDPOL” produkuje ozdoby choinkowe i artykuły higieniczne w Kronsztadzie. Przedstawiciel polskiej firmy BOLIX w Sankt Petersburgu zrealizował szereg projektów budowlanych w technice dociepleń budynków metodą Bolix.


229

Na drugim miejscu wśród rosyjskich regionów pod względem wielkości polskich inwestycji jest Obwód Kaliningradzki – 24,3 mln USD (według stanu na koniec września 2005 roku). W regionie zarejestrowanych jest ponad 500 firm z udziałem kapitału polskiego. Są to z reguły firmy działające w sektorze budowlanym, handlu i usług. Wśród bardziej znaczących firm działających na rynku Obwodu Kaliningradzkiego moŜna wymienić między innymi „Budimex”, „Construction”, „Alwa” (budownictwo), „Chołod System” (produkcja sprzętu chłodniczego), „Dospel” (wentylacja), „Maspex” (produkcja kawy). W roku 2004 podpisany został duŜy kontrakt na budowę fabryki krochmalu w Bagrationowsku, a takŜe otwarte zostało biuro przedstawicielstwa polskiej firmy, która zamierza uruchomić w regionie montaŜ liczników gazowych. Na trzecim miejscu wśród rosyjskich regionów pod względem wielkości polskich inwestycji jest Obwód Moskiewski – 22,7 mln USD (według stanu na koniec września 2005 roku). W Obwodzie Moskiewskim zarejestrowano ok. 30 przedsiębiorstw z udziałem polskiego kapitału. Zakres ich działalności jest szeroki i obejmuje m.in. opracowywanie, produkcję i sprzedaŜ wodomierzy i innej aparatury (ZAO „Wodomierz” w mieście Mytyszcze); uruchomiony został zakład produkcji klejów i budowlanych materiałów wykończeniowych (ATLAS - RUŚ w mieście Dubna), produkcji artykułów higienicznych w Obwodzie Moskiewskim („BELLA-Jegoriewsk”) – w grudniu 2004 roku uruchomiona została produkcja w drugim budynku produkcyjnym „Belli” w Jegoriewsku, a we wrześniu 2005 roku nowoczesne Centrum Logistyczne. Prowadzone są rozmowy w sprawie budowy w Obwodzie Moskiewskim zakładów sektora rolno-spoŜywczego (w tym produkcji napojów oraz jogurtów, a takŜe pakowania i produkcji przypraw oraz wyrobów cukierniczych), produkcji budowlanej, armatury sanitarnej, artykułów przemysłowych gospodarstwa domowego, wyrobów opakowaniowych (m.in. z tworzyw sztucznych), montaŜu rowerów, produkcji wyrobów higienicznych i chusteczek nawilŜanych i innych branŜach. Stosunkowo aktywnie działają polscy inwestorzy takŜe w innych regionach Centralnego Okr ęgu Federalnego Rosji (łączna wartość polskich inwestycji w tym okręgu wynosiła na koniec września 2005 roku 41,4 mln USD). W okręgu polskie przedsiębiorstwa zainwestowały (poza Obwodem Moskiewskim) równieŜ m.in. w Moskwie (12,3 mln USD, piąte miejsce wśród rosyjskich regionów pod względem wielkości polskich inwestycji), Obwodzie Władimirskim (4,9 mln USD, szóste miejsce wśród rosyjskich regionów pod względem wielkości polskich inwestycji) – 15 grudnia 2005 roku nastąpiło oficjalne otwarcie zakładu produkcji mebli FORTE we Włodzimierzu – meble mieszkaniowe i biurowe (wcześniej w sierpniu 2005 roku uruchomiony został salon meblowy tej firmy we Włodzimierzu), Obwodzie Orłowskim (1,2 mln USD, ósme


230

miejsce wśród rosyjskich regionów pod względem wielkości polskich inwestycji) – w mieście Orzeł polska firma BIOTON rozpoczęła budowę zakładu produkcji insuliny. Inwestycje i plany inwestycyjne polskich przedsiębiorstw obejmują równieŜ inne regiony, w tym Obwód Smoleński (funkcjonuje m.in. wspólne polsko-rosyjskie przedsiębiorstwo ZAO „ETS” w sferze materiałów i prac budowlanych), Obwód Tulski (m.in. plany zakupu zakładu i uruchomienia przetwórstwa drewna), Obwód Twerski (plany produkcji mebli). Znaczny potencjał dla rozwoju polskich inwestycji w Rosji prezentuje Republika Tatarstan, jednak dotychczas zaangaŜowanie inwestycyjne Polski w regionie wynosi zaledwie 3,7 mln USD (siódme miejsce wśród rosyjskich regionów pod względem wielkości polskich inwestycji), przy czym dotyczy w całości inwestycji portfelowych w sferze produkcji środków transportu i urządzeń. Polskie firmy uczestniczą oraz prowadzą rozmowy w sprawie udziału w realizacji szeregu obiektów budowlanych, w tym w Moskwie, Obwodzie Kaliningradzkim, Obwodzie Moskiewskim, Republice Tatarstan (m.in. modernizacja i budowa kompleksu hotelowego w Kazaniu), Obwodzie Smoleńskim, Sankt Petersburgu, Astrachaniu, Irkucku, Nowosybirsku, Rostowie i innych ośrodkach regionalnych. W mieście Gagarin w Obwodzie Smoleńskim polskie przedsiębiorstwo wybudowało terminal logistyczny dla firmy Classen. Realizowana jest budowa Centrum SprzedaŜy i Obsługi Volkswagena w Moskwie. Prowadzone są działania w zakresie podjęcia budowy centrum hotelowego w Moskwie. Mniejsze wartościowo przedsięwzięcia z udziałem polskiego kapitału realizowane w ostatnim okresie – poza sferą handlu i pośrednictwa – występują najczęściej w sferze materiałów budowlanych, przetwórstwa drewna, opakowań z tworzyw sztucznych, a takŜe w przemyśle papierniczym, przetwórstwie owocowo-warzywnym, przemyśle lekkim, produkcji farb i lakierów. Dla wzrostu polskiego zaangaŜowania inwestycyjnego na rynku rosyjskim waŜne znaczenie ma stabilizacja warunków prowadzenia działalności inwestycyjnej w FR, czemu sprzyjałoby uzgodnienie i zawarcie polsko-rosyjskiej Umowy w sprawie popierania i wzajemnej ochrony inwestycji, prace nad którą zostały aktualnie wznowione. Z kolei według danych Państwowej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych, rosyjskie inwestycje w Polsce na koniec 2004 roku ukształtowały się na poziomie 409,1 mln USD. PAIiIZ zarejestrował trzech inwestorów rosyjskich z inwestycjami powyŜej 1 mln USD: - GAZPROM (401 mln USD) realizujący budowę systemu gazociągów tranzytowych

przez terytorium Polski oraz inwestujący w sferę telekomunikacji,


231

- LUKOIL (5,5 mln USD) – stacje gazowe, - Bagdasarian - ŚnieŜka S.A. w Wałbrzyskiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej

(2,6 mln USD) – branŜa spoŜywcza (wyroby cukiernicze). Istnieje takŜe szereg innych przykładów oraz planów inwestycyjnych i produkcyjnych rosyjskich firm w Polsce, m.in. w sferze produkcji z tworzyw sztucznych, montaŜu maszyn rolniczych, samochodów cięŜarowych, dostawczych i terenowych, produkcji wagonów dla warszawskiego metra, metalurgii, produkcji nawozów mineralnych oraz cystern dla przewozu ciekłego amoniaku, przetwórstwa rolno-spoŜywczego (mroŜonki, soki), produkcji mebli itd., a takŜe projektów udziału rosyjskich przedsiębiorstw w procesach prywatyzacyjnych oraz przedsięwzięciach infrastrukturalnych (terminale logistyczno-transportowe, przejścia graniczne) w RP. W celu rozpowszechnienia informacji na temat warunków inwestowania w Polsce wśród potencjalnych rosyjskich inwestorów, w lutym 2005 roku PAIiIZ wraz z Erenst&Young Law w Moskwie i kancelarią Domański, Zakrzewski, Palinka, we współpracy z WEH, zorganizowała w Moskwie seminarium poświęcone warunkom prawnym i moŜliwościom inwestowania w Polsce, w którym wzięło udział ok. 20 rosyjskich przedsiębiorstw. Współpraca w sektorze paliwowo-energetycznym We wrześniu 2005 roku odbyło się spotkanie współprzewodniczących grupy roboczej ds. współpracy w sektorze paliwowo-energetycznym Polsko-Rosyjskiej Międzyrządowej Komisji ds. Współpracy Gospodarczej, podczas którego omówiono kwestie, jakie winny być rozpatrzone na pierwszym posiedzeniu grupy roboczej w sektorze naftowym, gazowym i węglowym oraz w elektroenergetyce. Transport pierwotnych nośników energii Najistotniejszą kwestią dla polsko-rosyjskiej współpracy w sektorze paliwowo-energetycznym w 2005 roku było podpisanie 8 września 2005 roku przez Gazprom, BASF i E.ON. AG umowy o budowie gazociągu Północno-Europejskiego o długości 1200 km pod dnem Morza Bałtyckiego. Gazociąg połączy port Wyborg koło St. Petersburga z niemieckim portem Greiswald. Przewiduje się, Ŝe docelowa przepustowość gazociągu osiągnie 55 mld m3 gazu ziemnego rocznie. Pierwsze dostawy mają rozpocząć się w 2010 roku. W związku z wyczerpywaniem się złóŜ gazu ziemnego na Morzu Północnym, strona rosyjska planuje w kolejnych latach przedłuŜenie gazociągu do W. Brytanii.


232

Celem budowy gazociągu jest umocnienie pozycji Rosji na chłonnym rynku europejskim, co ma szczególne znaczenie wobec planowanego zakończenia w 2008 roku liberalizacji rynku gazu ziemnego w Europie. Ponadto planowany gazociąg zmniejsza uzaleŜnienie Rosji od krajów tranzytowych, co jest zgodne z załoŜeniami rosyjskiej „Strategii energetycznej do 2020 roku”. Według ocen ekspertów koszty przesyłu nowym gazociągiem będą niŜsze wobec uniknięcia konieczności ponoszenia opłat za tranzyt. Gazprom podkreśla, Ŝe budowa nowego gazociągu nie oznacza zaprzestania dostaw gazociągiem Jamał - Europa, będzie jedynie uzupełnieniem jego mocy przesyłowych. Rosyjski koncern nie wyklucza równieŜ budowy w przyszłości drugiej nitki gazociągu Jamał - Europa. Decyzję uzaleŜnia jednak od kształtowania się popytu na gaz ziemny na rynku europejskim. Analizując zagadnienie transportu pierwotnych nośników energii przez Rosję naleŜy podkreślić, Ŝe Rosja: - utrzymuje monopol na transport ropy naftowej i gazu ziemnego poprzez będące pod

kontrolą państwa firmy Gazprom i Transnieft, - zachowuje monopolistyczną pozycję dostawcy pierwotnych nośników energii do

Polski, krajów bałtyckich, jak i innych nowych członków UE. - posiada większościowe lub znaczące udziały w firmach operatorach zajmujących się

przesyłem ropy naftowej i gazu ziemnego w większości nowych członków UE. Koncern Gazprom planuje zwiększenie z 48 % do 50 % swoich udziałów w spółce EuRoPol Gaz, zajmującej się przesyłem rosyjskiego gazu przez Polskę.

W problematyce dotyczącej tranzytu pierwotnych nośników energii – istotnym równieŜ z punktu widzenia interesów Polski – jest rola Rosji, jako kraju tranzytowego w stosunku do partnerów z WNP, w tym zwłaszcza Kazachstanu, Turkmenistanu, a w przyszłości Uzbekistanu, które próbują „przebić się” ze swoimi pierwotnymi nośnikami energii na chłonny rynek europejski. Rosja dąŜy to kontroli dostaw z tych krajów, co ułatwia jej postsowiecki system transportowy ropy naftowej i gazu ziemnego będący pod kontrolą firm Transnieft i Gazprom. Podpisana w listopadzie 2005 roku 5-letnia umowa na transport gazu ziemnego przez terytorium Kazachstanu spowodowała, Ŝe Gazprom stał się praktycznie monopolistą w przesyle surowca nie tylko z Kazachstanu, ale i z Tukmenistanu oraz z Uzbekistanu. Uregulowania dotyczące transportu pierwotnych nośników energii naleŜą do istotnych punktów spornych w dialogu energetycznym Rosja - UE. Rosja nie ratyfikowała dotychczas Traktatu o Europejskiej Karcie Energetycznej ani Protokołu Tranzytowego, który przewiduje zapewnienie stronom trzecim dostępu do swej infrastruktury transportowej.


233

Rosja, jak się wydaje winna być zainteresowana szybkim rozwiązaniem kwestii tranzytu wobec przewidywanego wkrótce przystąpienia do WTO, w której istnieją jednoznaczne uregulowania dotyczące swobody tranzytu i niedyskryminacji w tej kwestii krajów trzecich. W odpowiedzi na rosnące zainteresowanie dywersyfikacją dostaw pierwotnych nośników energii w krajach UE w tym i w Polsce – Rosja w swych planach energetycznych przewiduje nowe inwestycje umoŜliwiające jej wyjście na nowe rynki zbytu i nowych odbiorców, co ma wpłynąć na zmniejszenie uzaleŜnienia od odbiorców europejskich. Szczególnie istotną rolę w strategii energetycznej Rosji zaczynają odgrywać rynki Azji Południowo-Wschodniej, zwłaszcza rynek Korei Płd, Japonii, Chin oraz rynek amerykański. Rosja planuje zagospodarowanie złóŜ ropy naftowej i gazu ziemnego w Syberii Wschodniej i na Dalekim Wschodzie i budowę infrastruktury zapewniającej transport surowców. W grudniu 2004 roku zapadła decyzja o budowie rurociągu Syberia Wschodnia - Ocean Spokojny o przepustowości 80 mln ton. Budową rurociągu zainteresowani są przyszli odbiorcy Chiny, Korea Płd. i Japonia. Mimo znacznych kosztów tego projektu, jest on uznawany obecnie za jedną z priorytetowych inwestycji w tym regionie. Nowym tematem, któremu poświęca się w ostatnich miesiącach wiele uwagi jest „wejście” Rosji na rynek gazu skroplonego (LNG). Zagadnienie to ma równieŜ istotne znaczenie dla Polski wobec planowanej budowy terminalu LNG w pobliŜu Gdańska lub Świnoujścia. Rosja planuje stać się w najbliŜszych latach liderem na światowym rynku LNG. Obecnie jedynym zrealizowanym projektem jest „Sachalin-2”, z którego rozpoczną się dostawy LNG juŜ w 2008 roku. Ponadto koncern Gazprom planuje budowę zakładów skraplania gazu w Murmańsku (ze złóŜ sztokmanowskich) i w okręgu leningradzkim. PowyŜsze projekty LNG nastawione są głównie na dostawy na chłonny rynek amerykański, a takŜe dla odbiorców azjatyckich (głównie Japonia i Korea Płd., w przyszłości Chiny). Gazprom gotowy jest w przyszłości dostarczać LNG równieŜ odbiorcom europejskim. O wadze, jaką przykłada się do rozwoju produkcji i eksportu LNG w Rosji świadczy ostatnia decyzja o zmniejszeniu ceł eksportowych na LNG. Jest to chyba jedyny dotychczas przypadek zniesienia ceł na towar jeszcze nie produkowany w kraju. Umocnienie pozycji Rosji, jako dostawcy pierwotnych nośników energii w krajach Azji Południowo-Wschodniej i na rynku amerykańskim mogą mieć, jak się wydaje, wpływ na politykę i ewentualne „usztywnienie” stanowiska w rozmowach z UE dotyczących zarówno dostaw surowców, jak i budowy nowych sieci transportowych.


234

Współpraca w dziedzinie turystyki Wprowadzenie wiz wjazdowych do Polski wpłynęło na czasowe zahamowanie napływu turystów rosyjskich do Polski. Generalnie jednak, zainteresowanie Polską jako kierunkiem wyjazdów turystycznych obywateli rosyjskich, pozostaje nadal stosunkowo wysokie. Prowadzona na rynku rosyjskim promocja walorów turystycznych naszego kraju sprzyja utrzymaniu się tej tendencji. Otwarcie 23 marca 2004 roku Polskiego Ośrodka Informacji Turystycznej POT w FR i jego aktywna działalność, wspierana przez WPHiI, w dłuŜszej perspektywie powinna zaowocować wzrostem wyjazdów turystycznych obywateli rosyjskich do Polski. WaŜnym elementem promocji polskiej oferty turystycznej pozostają warsztaty turystyczne organizowane corocznie w Moskwie przez WPHiI i POT, w których uczestniczą polskie i rosyjskie firmy turystyczne, a takŜe udział licznych polskich firm turystycznych w najwaŜniejszych imprezach targowo-wystawienniczych organizowanych na terenie FR, w tym w prestiŜowych międzynarodowych wystawach turystycznych w Moskwie (MITT, MITF) i Sankt Petersburgu (Invetex CIS). Warsztaty turystyczne odbywają się równieŜ w ostatnich latach w Sankt Petersburgu – towarzyszą zawsze targom turystycznym INVETEX - CIS - TRAVEL Market, na których to Polska posiada corocznie od kilku lat własne stoisko narodowe. Przy tamtejszym konsulacie działa „Polski Klub Turystyczny” skupiający rosyjskich tour-operatorów współpracujących z polską, wiele firm uzyskało tzw. akredytację dla sprawnego załatwiania formalności wizowych. Zainteresowanie Polską, jest duŜe a podstawowym problemem są wysokie koszty podróŜy do Polski (niestety przegrywające konkurencję np. z krajami basenu Morza Śródziemnego). Międzynarodowe warsztaty turystyczne zorganizowane we wrześniu 2005 roku w Swietłogorsku z udziałem między innymi POT i kilkudziesięciu polskich firm turystycznych, a takŜe prezentacja firm turystycznych województwa Warmińsko- Mazurskiego wykazały, iŜ istnieją znaczne potencjalne moŜliwości rozwoju współpracy w tym obszarze. Bez wątpienia czynnikiem stymulującym rozwój turystyki byłoby dalsze udroŜnienie przejść granicznych oraz uruchomienie Ŝeglugi promowej po Zalewie Wiślanym, w tym połączenia promowego Gdynia/Elbląg-Bałtyjsk. W opinii WEH - Moskwa, nadal znaczące rezerwy rozwoju turystyki przyjazdowej do Polski tkwią w aktywizacji promocji polskiej oferty turystyki biznesowej, w tym organizacji przyjazdów do Polski tzw. grup motywacyjnych. Procesy te mogą zostać


235

zintensyfikowane poprzez zawieranie odpowiednich umów, np. przez polskie organizacje samorządu gospodarczego z rosyjskimi instytucjami (m.in. regionalnymi strukturami ds. turystyki). Memorandum o współpracy (w tym w zakresie organizacji przedsięwzięć w dziedzinie turystyki biznesowej) zostało zawarte w marcu 2004 roku pomiędzy Stowarzyszeniem Polski Klub Biznesu i Komitetem Współpracy Gospodarczej z Zagranicą miasta Moskwa. Współpraca w dziedzinie rolnictwa W okresie poprzedzającym kolejne rozszerzenie UE o 10 państw Federacja Rosyjska poinformowała UE o konieczności wprowadzenia jednolitego certyfikatu weterynaryjnego na produkty pochodzenia zwierzęcego podlegające obrotowi handlowemu pomiędzy UE a FR. Od początku 2004 roku trwały rozmowy przedstawicieli słuŜb weterynaryjnych FR i UE dotyczące wprowadzenia ww. certyfikatu. W kwietniu 2004 roku Komisja Europejska poinformowała państwa przystępujące do UE o wymogu kontroli przez rosyjskie słuŜby weterynaryjne (w terminie do 1 września 2004) zakładów, które zamierzają eksportować swoją produkcję (produkty pochodzenia zwierzęcego) na rynek rosyjski. Tylko te zakłady, które uzyskały pozytywną ocenę rosyjskich słuŜb weterynaryjnych mogą eksportować do Rosji. Rozpoczęty w połowie lipca 2004 I etap kontroli objął 75 zakładów (zakłady – ubojnie, przetwarzające i składujące mięso czerwone), z których 19 zostało pod koniec sierpnia 2004 dopuszczonych do eksportu na rynek rosyjski. Podobne kontrole odbyły się w większości nowych państw członkowskich UE. W okresie od 29 września do 4 listopada 2004 roku odbył się II etap kontroli, który objął 74 polskie zakłady mleczarskie. W latach 2004-2005 strona rosyjska informowała o przypadkach wysyłania z Polski produktów pochodzenia roślinnego (np. mandarynki hiszpańskie i pietruszka włoska) certyfikowanych przez polskie słuŜby fitosanitarne, które zawierały szkodniki roślinne niedozwolone rosyjskimi przepisami fitosanitarnymi. Rosyjskie słuŜby sanitarne zastrzegały, Ŝe w przypadku powtarzania się podobnych problemów polskie produkty pochodzenia roślinnego zostaną obłoŜone zakazem eksportu na terytorium FR. Decyzją Federalnej SłuŜby Nadzoru Weterynaryjnego i Fitosanitarnego FR z dnia 9.11.2005 od 10 listopada 2005 roku obowiązuje czasowe ograniczenie wwozu z Polski do Rosji mięsa wołowego, wieprzowego i drobiowego oraz surowych przetworów mięsnych. Z kolei od 14 listopada 2005 roku podobne ograniczenie dotyczy wwozu produktów pochodzenia roślinnego.


236

Perspektywy współpracy Stabilizacja sytuacji gospodarczej i finansowej w Rosji, wzrost płac realnych oraz aprecjacja rubla powinny sprzyjać zwiększaniu importu towarowego, zarówno towarów o charakterze konsumpcyjnym, jak i towarów przemysłowych i dóbr inwestycyjnych. Ten kierunek powinien być brany pod uwagę przez polskich producentów i eksporterów. Szczególnie w świetle prognoz gospodarczych Rosji, które zakładają szybki rozwój tego kraju w kolejnych latach, naleŜy przewidywać, Ŝe przy utrzymaniu się wysokiego popytu na towary o charakterze rynkowym, w tym na artykuły rolno-spoŜywcze, wzrośnie import ukierunkowany na zakup nowych technologii, maszyn i urządzeń. Warunkiem coraz większego udziału polskich towarów w szybko rosnącym imporcie Rosji jest przechodzenie od drogich, gotówkowych form płatności do bardziej atrakcyjnych dla importera kredytowych form płatności. Zwiększone zaangaŜowanie ubezpieczeniowe Korporacji Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych sprzyjać powinno tym tendencjom. Istotnym warunkiem intensyfikacji polskiego eksportu na rynek rosyjski jest równieŜ kontynuowanie działań dotyczących usuwania barier i problemów występujących w polsko-rosyjskim handlu i współpracy gospodarczej. WaŜnym czynnikiem warunkującym wzrost polskiego eksportu jest dalsze zwiększanie polskiego zaangaŜowania inwestycyjnego w Rosji. Szczególnie waŜne znaczenie dla perspektyw współpracy polsko-rosyjskiej ma Program „Rozwój Obwodu Kaliningradzkiego do 2010 roku”, ukierunkowany na wyrównanie poziomu rozwoju gospodarczego tego regionu z Polską i Litwą, w kontekście zbliŜającego się rozszerzenia Unii Europejskiej. Włączenie się Polski do realizacji zadań przewidzianych w programie mogłoby, obok doraźnego wzrostu współpracy gospodarczej z tym obwodem, zapewnić polskim firmom stałą obecność na rynku lokalnym, a w efekcie na całym rynku rosyjskim. Przekazany stronie polskiej wykaz 14 priorytetowych projektów inwestycyjnych Obwodu Kaliningradzkiego wraz z ich charakterystyką, stwarza takie moŜliwości. Uwarunkowania gospodarcze w Rosji wskazują na istnienie korzystnej koniunktury dla dostaw polskich towarów i usług na rynek rosyjski. Popyt na towary z Polski kreowany będzie m.in. przez takie grupy wyrobów jak: - materiały budowlane, wykończeniowe, ceramika sanitarna (w tym materiały

izolacyjne, chemia budowlana, ceramika sanitarna, okna, płytki ceramiczne), - wyroby z tworzyw sztucznych (w tym opakowania, akcesoria dla budownictwa i

przemysłu motoryzacyjnego, włókna z tworzyw sztucznych, opony), - kosmetyki (w tym preparaty do upiększania, makijaŜu, pielęgnacji skóry, m.in. kremy), - artykuły higieniczno-kosmetyczne (podpaski, pieluszki i inne),


237

- preparaty farmaceutyczne, - niektóre wyroby przemysłu lekkiego (w tym artykuły odzieŜowe, bielizna, obuwie,

poszczególne rodzaje tkanin), - komponenty i akcesoria do produkcji mebli (meble gotowe trudno jest lokować na

rosyjskim rynku z uwagi na restrykcyjną politykę celną). Niejednorodnie moŜe kształtować się sytuacja w grupie artykułów rolno-spoŜywczych. Z jednej strony w FR wzrasta popyt na większość towarów tej grupy, szczególnie na wyroby i przetwory pochodzenia roślinnego, wody mineralne, przyprawy, wyroby piekarnicze i cukiernicze, z drugiej natomiast występują bariery w dostępie do rynku rosyjskiego (ograniczenie dostaw z Polski do Rosji mięsa i artykułów pochodzenia roślinnego, nie zakończone procedury kontroli polskich zakładów mięsnych, mleczarskich, przetwórstwa ryb warunkujące uzyskanie certyfikatów weterynaryjnych umoŜliwiających eksport do FR). W związku z tym, aktywizacja polskich dostaw uzaleŜniona jest w znacznym stopniu od likwidacji wymienionych ograniczeń. Wzrost popytu zarówno inwestycyjnego, jak i konsumpcyjnego w Rosji zwiększa zapotrzebowanie na dostawy towarów z branŜy maszyn i urządzeń oraz artykułów przemysłowych dla gospodarstw domowych. W odniesieniu do polskiego eksportu moŜliwości wzrostu dotyczą w szczególności: aparatury do oczyszczania i filtrowania, maszyn i urządzeń rolniczych i do przetwórstwa rolno-spoŜywczego, urządzeń górniczych, maszyn budowlano-drogowych, urządzeń i technologii dla gospodarki komunalno-mieszkaniowej, komponentów i akcesoriów samochodowych, sprzętu chłodniczego (m.in. dla obiektów handlowych), a takŜe sprzętu dla gospodarstw domowych (kuchenki, pralki, wózki dziecięce). Wzrasta zainteresowania polskimi usługami zarówno budowlano-montaŜowymi (we wszystkich segmentach tego rynku, a więc w budownictwie komunalno-mieszkaniowym, hotelowo-biurowym, handlowo-rekreacyjnym, konserwatorsko-rekonstrukcyjnym), jak i transportowo-tranzytowymi (plany budowy terminali logistyczno-transportowych na terytorium Polski), a takŜe usługami w zakresie doradztwa i konsultingu biznesowego. Wymienione sektory naleŜą do szybko rozwijających się segmentów rosyjskiego rynku, przy czym wewnętrzne źródła podaŜowe nie nadąŜają za dynamiką popytu. Czynnikiem warunkującym moŜliwości wzrostu polskiego eksportu, zwłaszcza maszyn i urządzeń oraz usług, jest kreowanie konkurencyjnej oferty kredytowej, co wiąŜe się z koniecznością pozyskiwania przez polskich przedsiębiorców odpowiednich produktów kredytowo-ubezpieczeniowych, przy aktywnym zaangaŜowaniu KUKE S.A. i banków. Generalnym warunkiem rozwoju obecności towarów z Polski jest podejmowanie przez polskie firmy, na szerszą niŜ dotychczas skalę, działalności w zakresie rozwoju inwestycji bezpośrednich na rynku miejscowym. Przykładem uzasadniającym takie


238

rozumowanie jest skuteczna (z punktu widzenia ich rozwoju) obecność firm z całego świata, głównie z Europy i wzrost sprzedaŜy produkcji wytwarzanej na miejscu w Rosji, przy uŜyciu maszyn i urządzeń z krajów inwestorów, sprowadzonych technologii, nadzoru i serwisu. Na wzmocnienie efektywności ekonomicznej takiej działalności moŜe równieŜ wpłynąć moŜliwość zaopatrywania się w odpowiednie surowce do produkcji z kraju inwestora. Działalność Ministerstwa Gospodarki w zakresie promocji eksportu Ministerstwo Gospodarki realizuje szereg działań promocyjnych, mających na celu kreowanie pozytywnego wizerunku polskiej gospodarki, rozwój współpracy gospodarczej z zagranicą i przede wszystkim wzrost polskiego eksportu. Odbywa się to poprzez finansowe wspieranie działań promocyjnych podejmowanych głównie przez przedsiębiorców czy organizacje samorządu gospodarczego, a takŜe realizację własnych przedsięwzięć promocyjnych, przede wszystkim przy wykorzystaniu Wydziałów Promocji Handlu i Inwestycji Ambasad i Konsulatów RP za granicą. W ramach systemu Sektorowego Programu Operacyjnego „Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw w latach 2004-2005” SPO-WKP, współfinansowanego z funduszy strukturalnych, udzielono wsparcia przedsiębiorstwom polskim uczestniczącym w targach i wystawach organizowanych w Rosji. Wykaz wystaw i targów dofinansowywanych w danym roku kalendarzowym jest ogłaszany na stronach internetowych www.wkp.gov.pl i www.exporter.gov.pl. W 2007 roku na liście „B” targów o priorytetowym znaczeniu dla polskiej gospodarki, udział w których został objęty dofinansowaniem w ramach SPO-WKP, znalazło się 40 zorganizowanych w Rosji imprez targowo-wystawienniczych. Wykaz wyŜej wspomnianych imprez targowo-wystawienniczych zorganizowanych bądź planowanych w tym kraju w latach 2007-2008 objętych dofinansowaniem w ramach list „B” i „C”, zawiera załącznik nr 18. Warto przy tym podkreślić, iŜ na liście „C” figurują imprezy podlegające dofinansowaniu w miarę osiągalności środków finansowych. Portal Promocji Eksportu 30 kwietnia 2003 roku uruchomiony został Portal Promocji Eksportu. System ten integruje rozproszone zasoby informacji o tematyce gospodarczej istotnej dla eksportera i udostępnia je w portalu internetowym: www.eksporter.gov.pl. W szczególności zawiera on informacje o profilach eksportowych polskich przedsiębiorstw, zapytaniach ofertowych z zagranicy, ofertach polskich eksporterów, moŜliwościach oferowania


239

polskich produktów na rynkach międzynarodowych, warunkach dostępu do rynków międzynarodowych (tak w rozumieniu geograficznym jak i branŜowym), dostępnym w Polsce instrumentarium wspierania eksportu dla przedsiębiorców. Działalność promocyjna WPHiI (dawne WEH) Kolejnym waŜnym obszarem działań Ministerstwa Gospodarki podejmowanych na rzecz polskich eksporterów jest działalność promocyjna Wydziałów Promocji Handlu i Inwestycji polskich ambasad, powstałych w miejsce dotychczasowych Wydziałów Ekonomiczno-Handlowych. Placówki te koncentrują się na sferze promocji polskiego eksportu i inwestycji zagranicznych w Polsce. Ich zadaniem jest m.in., wspomaganie małych i średnich firm w ich kontaktach gospodarczych z partnerami w kraju urzędowania placówki, organizacja seminariów, konferencji, udział w targach i wystawach (przede wszystkim w tych, na których nie są obecni polscy wystawcy), działalność wydawnicza. Z kolei zadania dotyczące makroekonomicznej reprezentacji interesów Polski za granicą, w tym m.in. przygotowywanie analiz rynkowych i branŜowych, analizowanie regulacji prawnych, utrzymywanie kontaktów z administracją gospodarczą danego kraju itp. leŜą obecnie w gestii nowo powstałych Wydziałów Ekonomicznych. Oferta KUKE SA 55 Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych Spółka Akcyjna (KUKE) powstała w 1991 roku. Oferuje swoje produkty ubezpieczeniowe duŜym, średnim i małym eksporterom, realizującym swoją wymianę handlową w kraju i za granicą na warunkach krótko, średnio i długoterminowych. Ukraina znajduje się w obszarze zawodowego zainteresowania Korporacji Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych, która zgodnie ze swoją misją tworzy warunki sprzyjające promocji polskiego eksportu na warunkach kredytowych oraz umacnianiu pozycji polskich eksporterów, ich towarów i usług na rynku międzynarodowym. W ramach tych, w zaleŜności od konkretnego zapotrzebowania, rozszerzana jest gama produktów ubezpieczeniowych i utrzymywane są stałe kontakty z wieloma agencjami ubezpieczeń kredytów działających w róŜnych krajach, co pozwala na bieŜącą identyfikację potrzeb eksporterów.

55 Na podstawie materiału informacyjnego Korporacji Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych SA


240

System ubezpieczeń krótkoterminowych W zakresie ubezpieczeń krótkoterminowych KUKE S.A. oferuje produkty ubezpieczeniowe dla małych i średnich oraz duŜych eksporterów w tym równieŜ dla takich, którzy prowadzą sprzedaŜ krajową. Ochroną ubezpieczeniową objęta jest sprzedaŜ z terminem odroczenia płatności do 2 lat. System ubezpieczenia naleŜności krótkoterminowych oferowanych przez KUKE S.A. skierowany jest do eksporterów prowadzących sprzedaŜ cykliczną, jak i dokonujących pojedynczych wysyłek przede wszystkim dóbr konsumpcyjnych oraz realizujących usługi. KUKE S.A. przygotowała takŜe instrumenty ubezpieczeniowe, które mogą ułatwić eksporterom dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania. W tym celu Korporacja zawarła z wiodącymi bankami w kraju porozumienia dotyczące przyjmowania cesji praw do przyszłych odszkodowań z umów ubezpieczenia jako zabezpieczenia kredytu, o który występuje eksporter do banku. Krótkoterminowe produkty ubezpieczeniowe ze wsparciem Skarbu Państwa: 1. Ubezpieczenie krótkoterminowych naleŜności z tytułu sprzedaŜy eksportowej od ryzyka nierynkowego Produkt ten umoŜliwia ubezpieczenie zarówno całej sprzedaŜy eksportowej jak i pojedynczych wysyłek realizowanych z odroczonym terminem płatności do krajów podwyŜszonym ryzyku tj. Algieria, Armenia, AzerbejdŜan, Białoruś, Birma, Dominikana, Ekwador, Serbia i Czarnogóra, Gambia, Gujana, Irak, Iran, Kazachstan, Kirgistan, Kuba, Libia, Macedonia, Mołdowa, Mongolia, Nigeria, Pakistan, Federacja Rosyjska, Somalia, Turkmenistan, Ukraina, Uzbekistan, Wenezuela, Wietnam. KUKE S.A. oferuje róŜne warianty tej formy ubezpieczenia, i tak: eksporter moŜe ubezpieczyć płatność w rachunku otwartym lub jeŜeli takie są wymogi kontraktu z gwarancją akceptowanego banku, banku centralnego lub gwarancją rządową.

2. Ubezpieczenie kosztów poszukiwania zagranicznych rynków zbytu Produkt adresowany jest do krajowych przedsiębiorstw produkcyjnych, usługowych oraz handlowych. Przedsiębiorcy, którzy mogą ubiegać się o ubezpieczenie, powinni prowadzić działalność gospodarczą nie krócej niŜ trzy lata i uzyskiwać roczne przychody netto ze sprzedaŜy nie większe niŜ równowartość 50 mln EUR. Korporacja ubezpiecza koszty i wydatki ponoszone w związku z podejmowaniem działań zmierzających do wejścia na zagraniczne rynki zbytu od ryzyka nie zawarcia z kontrahentami z tych rynków, z przyczyn niezaleŜnych od przedsiębiorcy, kontraktów eksportowych o wartości wystarczającej do pokrycia poniesionych kosztów. Ubezpieczenie to pomaga przedsiębiorcom zachować płynność finansową w trakcie podejmowania działań zmierzających do zawarcia kontraktów eksportowych z partnerami zagranicznymi oraz zabezpieczyć się przed ryzykiem niepowodzenia tych działań. DuŜą zaletą ubezpieczenia


241

jest moŜliwość otrzymania środków finansowych (zaliczek) przez przedsiębiorców uzyskujących roczne przychody netto ze sprzedaŜy nie większe niŜ równowartość w złotych kwoty 1 mln EUR, zanim działania na zagranicznych rynkach zbytu przyniosą wymierne rezultaty w postaci przychodów ze sprzedaŜy.

Krótkoterminowe produkty ubezpieczeniowe na rachunek własny:

1. Ubezpieczenie krótkoterminowych naleŜności eksportowych – polisa obrotowa bądź saldo niezapłaconych naleŜności Ta forma ubezpieczenia jest szczególnie przydatna dla eksporterów realizujących sprzedaŜ cykliczną. Zabezpiecza kontrahenta zagranicznego ona przed niewypłacalnością spowodowaną ryzykiem handlowym, czyli z tytułu prawnie stwierdzonej niewypła-calności lub zwłoki w zapłacie oraz ryzykiem politycznym. Przedmiotem ubezpieczenia są naleŜności za dostawy towarów lub usług płatne w terminie do dwóch lat, przysługujące od kontrahentów prywatnych, pochodzących z ponad 160 krajów. 2. Ubezpieczenie krótkoterminowych naleŜności eksportowych Europolisa Produkt został stworzony z myślą o małych i średnich eksporterach. Polisa ta jest przeznaczona dla przedsiębiorstw realizujących roczną sprzedaŜ eksportową do 800 tys. EUR do krajów: Andora, Austria, Belgia, Bułgaria, Cypr, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Islandia, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Malta, Monako, Niemcy, Norwegia, Portugalia, Rumunia, San Marino, Słowacja, Słowenia, Szwajcaria, Szwecja, Węgry, Wielka Brytania i Włochy. UmoŜliwia ona ubezpieczanie takŜe pojedynczych transakcji realizowanych w kredycie z kontrahentem zagranicznym. Zawiera cały szereg ułatwień dla małego eksportera oraz uproszczoną procedurę obsługi.

3. Ubezpieczenie krótkoterminowych naleŜności krajowych – polisa obrotowa bądź saldo niezapłaconych naleŜności Produkt przeznaczony jest dla przedsiębiorców realizujących transakcje, w których przedmiotem ubezpieczenia są naleŜności za wysłane towary lub zrealizowane usługi w kraju płatne w terminie do 1 roku. Korporacja obejmuje ochroną ubezpieczeniową ryzyko utraty naleŜności w wyniku bankructwa, bądź zwłoki w regulowaniu naleŜności przez kontrahentów krajowych. 4. Ubezpieczenie pakietowe (ubezpieczenie krótkoterminowych naleŜności eksportowych i krajowych Produkt ten przeznaczony jest dla przedsiębiorstw realizujących transakcje związane ze sprzedaŜą krajową oraz eksportem towarów lub realizacją usług poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Przedmiotem ubezpieczenia są naleŜności powstałe z tytułu dostaw towarów lub wykonania usług płatne w terminie do 2 lat w przypadku sprzedaŜy eksportowej i do 1 roku w przypadku sprzedaŜy krajowej. Taka forma ubezpieczenia naleŜności jest szczególnie korzystna dla eksporterów realizujących


242

sprzedaŜ cykliczną. Produkt zapewnia kompleksowe zarządzanie portfelem naleŜności ryzyk kredytowych firmy (krajowych i eksportowych) przy otrzymaniu jednakowej stawki ubezpieczeniowej dla eksportu i kraju.

System ubezpieczeń średnio i długoterminowych Oferta Korporacji w tym zakresie skierowana jest do eksporterów realizujących inwestycje, które wymagają średnio- lub długoterminowego kredytowania. W zaleŜności od formy finansowania kontraktu realizowanego w kredycie powyŜej 2 i więcej lat istnieje moŜliwość ubezpieczenia kredytu eksportowego udzielonego przez eksportera lub ubezpieczenia kredytu dla nabywcy udzielonego przez bank lub inną instytucję finansową. Korporacja obejmuje ochroną ubezpieczeniową kredyty na finansowanie polskiego eksportu udzielane zarówno przez banki krajowe jak i zagraniczne. Ubezpieczenia kontraktów eksportowych średnio- i długoterminowych mogą być realizowane na zasadach kredytu dostawcy lub kredytu dla nabywcy. Ubezpieczenia średnio i długoterminowe są w całości realizowane ze wsparciem Skarbu Państwa. 1. Kredyt dostawcy jest najbardziej tradycyjną formą kredytowania kontrahenta zagranicznego przez eksportera, który udzielając kredytu kupieckiego świadomie godzi się na odroczenie zapłaty za dostarczony towar czy zrealizowaną usługę. Przedmiotem ubezpieczenia są naleŜności z tytułu realizacji kontraktu eksportowego, dotyczącego dostawy krajowych produktów lub usług, finansowanego kredytem o okresie spłaty 2 i więcej lat. NaleŜności te ubezpieczane są zarówno od ryzyka istniejącego przed wysyłką towarów lub usług, jaki i od ryzyka istniejącego po tej wysyłce. 2. Kredyt dla nabywcy jest to kredyt celowy udostępniony bezpośrednio kontrahentowi zagranicznemu bądź jego bankowi z przeznaczeniem na finansowanie konkretnego projektu eksportowego przez bank krajowy lub zagraniczny bądź inną instytucję finansującą eksport. Kredyt dla nabywcy stanowi dogodną formę finansowania sprzedaŜy bez angaŜowania środków własnych eksportera. Taka forma finansowania eksportu umoŜliwia natychmiastowe otrzymanie naleŜności za dostarczony towar czy zrealizowaną usługę po przedłoŜeniu w banku dokumentów potwierdzających, iŜ całość lub część kontraktu została zrealizowana. 3. Ubezpieczenie leasingu finansowego Adresatem produktu są instytucje dokonujące leasingu finansowego krajowych towarów dostarczanych przez polskich przedsiębiorców. Przedmiotem ubezpieczenia jest naleŜność główna wraz z marŜami i innymi opłatami przysługującymi instytucji finansującej na podstawie umowy leasingu finansowego dotyczącego dostaw krajowych towarów i usług, którego spłata rat leasingowych wynosi dwa lub więcej lat. Korporacja moŜe objąć ochroną ubezpieczeniową równieŜ kwotę przeznaczoną na finansowanie składki ubezpieczeniowej.


243

4. Ubezpieczenie inwestycji bezpośrednich za granicą W ramach ubezpieczeń inwestycji bezpośrednich za granicą ochroną ubezpieczeniową są obejmowane długoterminowe inwestycje polskich przedsiębiorstw. Ubezpieczenie udzielane jest od ryzyka poniesienia przez krajowych inwestorów straty w następstwie zdarzeń określonych jako ryzyko polityczne. Inwestycje bezpośrednie za granicą, które mogą zostać objęte ochroną ubezpieczeniową, powinny prowadzić do utworzenia i prowadzenia za granicą nowego przedsiębiorstwa lub uzyskania skutecznego wpływu na przedsiębiorstwo juŜ istniejące poza granicami kraju, aŜ do uzyskania nad nim całkowitej kontroli. System gwarancji ubezpieczeniowych Gwarancje kontraktowe udzielane eksporterowi przez KUKE S.A. potwierdzają wiarygodność firmy na rynkach międzynarodowych, pozwalają spełnić wymogi importera i umoŜliwiają zawarcie kontraktu. Podnoszą równieŜ skuteczność prawną kontraktu. Gwarancje znajdujące się w ofercie Korporacji to: 1. Gwarancje przetargowe Pisemne zobowiązanie KUKE S.A. do zapłaty kwoty wskazanej w gwarancji w przypadku gdyby zleceniodawca (oferent), który wygrał przetarg, odmówił podpisania kontraktu na warunkach oferty lub w inny sposób naruszył zobowiązania wynikające z przystąpienia do przetargu. Gwarancja przetargowa jest składana jako wadium przez przystępującego do przetargu.

2. Gwarancje zwrotu zaliczki – pisemne zobowiązanie Korporacji do wypłacenia importerowi (beneficjentowi gwarancji) oznaczonej w niej kwoty w przypadku gdyby eksporter (zleceniodawca) nie wykonał umowy i odmówił zwrotu zaliczki. Sumą gwarancji jest kwota zaliczki przekazanej eksporterowi przez importera. Gwarancja wchodzi w Ŝycie po wpływie zaliczki na konto zleceniodawcy. 3. Gwarancje wykonania i dobrego wykonania kontraktu Zobowiązanie KUKE S.A. do zapłacenia określonej w gwarancji kwoty, w przypadku gdy zleceniodawca (eksporter) nie wykona, bądź nieprawidłowo wykona kontrakt i odmówi naprawienia szkody, zrekompensowania straty bądź teŜ zapłacenia kar umownych. Tym rodzajem gwarancji importer (beneficjent gwarancji) stara się zabezpieczyć przed wszystkimi negatywnymi konsekwencjami niewłaściwego wykonania kontraktu. W związku z tym takŜe zakres zdarzeń objętych tą gwarancją moŜe być bardzo szeroki. 4. Gwarancje celne KUKE S.A. udziela gwarancji na zabezpieczenie zapłaty kwoty naleŜności z długu celnego, które po przedłoŜeniu Urzędowi Celnemu umoŜliwiają wprowadzenie towaru na polski obszar celny bez potrzeby uprzedniego uiszczenia stosownych naleŜności


244

oraz objęcie go procedurą celną (dopuszczenia do obrotu, uszlachetniania czynnego w systemie zawieszeń, tranzytu, składu celnego, odprawy czasowej). Korporacja jest gwarantem akceptowanym przez wszystkie urzędy celne. Uzyskanie gwarancji w KUKE S.A. następuje po złoŜeniu zlecenia oraz po akceptacji ryzyka. 5. Regwarancje Korporacja udziela równieŜ regwarancji będących zabezpieczeniem gwarancji wystawionych przez bank. Regwarancja moŜe być wykorzystana przez eksportera jako zabezpieczenie dla banku wystawiającego gwarancję kontraktową na rzecz importera. Udzielenie gwarancji kontraktowej oraz regwarancji następuje po złoŜeniu zlecenia na formularzu stosowanym przez KUKE SA oraz po akceptacji ryzyka.

6. Gwarancje dla banków refinansujących kredyt dostawcy Produkt ułatwia krajowym przedsiębiorcom dostęp do refinansowania udzielonych przez nich kredytów dostawcy o okresie spłaty 2 i więcej lat. Beneficjentami gwarancji są banki, które nabywają wierzytelności eksporterów powstałe z tytułu udzielonych przez nich kredytów dostawcy. Gwarancje mogą dotyczyć skupu weksli wystawionych w związku z udzielonymi przez krajowych przedsiębiorców kredytami dostawcy. Korporacja moŜe równieŜ zagwarantować spłatę wierzytelności w związku, z którymi nie zostały wystawione weksle, w przypadku zawarcia przez bank umowy kredytowej z dłuŜnikiem zagranicznym.

7. Gwarancje dla banków potwierdzających akredytywy Produkt umoŜliwia wspieranie przez Korporację polskich eksporterów, którzy realizują kontrakty, w których płatność za dostarczone towary i usługi dokonywana jest w formie nieodwołalnej akredytywy potwierdzonej przez bank krajowy. W ramach udzielanych gwarancji Korporacja jest zobowiązana do pokrycia części płatności wynikającej z akredytywy w przypadku niezrealizowania zobowiązań przez bank zagraniczny, który akredytywę otworzył. UmoŜliwi wi ęc ona bankowi krajowemu ograniczenie ryzyka związanego z potwierdzeniem akredytywy, poprzez przekazanie tego ryzyka Korporacji. W celu zawarcia umowy ubezpieczenia naleŜy złoŜyć odpowiedni wniosek na formularzu ustalonym przez KUKE S.A dostępnym na stronach www.kuke.com.pl. Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych Spółka Akcyjna 00-121 Warszawa, ul. Sienna 39 Tel.: (+48 22) 356 83 00, fax.: (+48 22) 313 01 20 Infolinia: 0 801 805 853, lub 0 801 80 KUKE, (+48 22) 313 08 53 E-mail: [email protected] Strona internetowa: www.kuke.com.pl


245

Instytucje i organizacje współpracujące z Federacją Rosyjską Wydział Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Moskwie WPHiI Ambasady RP w Moskwie posiada na bieŜąco aktualizowaną stronę internetową www.polweh.ru, będącą znakomitym źródłem informacji na temat warunków dostępu do rynku rosyjskiego oraz przepisów dotyczących inwestowania i prowadzenia działalności gospodarczej w tym kraju. Poprzez stronę internetową WPHiI udostępnia równieŜ oferty i zapytania handlowe firm rosyjskich zainteresowanych nawiązaniem kontaktów z polskimi partnerami. Ponadto, WPHiI w Moskwie oferuje polskim przedsiębiorcom pomoc w następującym zakresie: • pomaga w organizowaniu misji gospodarczych, przyjazdów studyjnych oraz

rozmów handlowych; • oferuje moŜliwość skorzystania ze stoisk informacyjnych WPHiI w celu

zaprezentowania polskich ofert współpracy podczas imprez wystawienniczych i targów odbywających się w Rosji;

• udostępnia materiały informacyjne, opracowania dotyczące procesów gospodarczych w Rosji oraz polsko-rosyjskiej współpracy handlowej i gospodarczej, a takŜe informacje o moŜliwościach współpracy;

• prezentuje środowiskom biznesowym Rosji polską ofertę współpracy gospodarczej; • rozpowszechnia otrzymywane z Polski oferty handlowe i propozycje współpracy

wśród potencjalnych klientów za pośrednictwem własnej strony internetowej oraz rosyjskich organizacji biznesowych.

Polsko-Rosyjska Izba Handlowo-Przemysłowa 56 Izba zarejestrowana została 8 października 1993 roku. Głównym celem jej działalności jest stworzenie płaszczyzny do nawiązywania wzajemnych kontaktów pomiędzy nowymi strukturami i instytucjami, przede wszystkim zaś pomiędzy partnerami gospodarczymi, przedsiębiorstwami i przedsiębiorcami w Polsce i Federacji Rosyjskiej, reprezentowanie interesów gospodarczych członków PRIHP wobec władz RP i FR, a takŜe informacje, usługi, doradztwo, organizowanie współpracy między członkami Izby. Działalność swą Izba prowadzi poprzez wymianę informacji prawnej, handlowej i gospodarczej, ułatwianie kontaktów pomiędzy potencjalnymi kontrahentami, organizację misji handlowych, sympozjów i seminariów szkoleniowych, konferencji, przygotowywanie wydawnictw informacyjnych, inspirowanie tworzenia i nowelizacji przepisów w dziedzinie polityki gospodarczej oraz prezentowanie opinii członków Izby w tym zakresie. 56 Tekst na podstawie informacji zamieszczonej na stronie internetowej PRIHP (www.prihp.com.pl).


246

Mając na uwadze rosnące zapotrzebowanie na informację o wiarygodnych i solidnych kontrahentach, PRIHP powołała w styczniu 1996 roku Biuro usług konsultingowych przy przedstawicielstwie Izby w Moskwie. Działalność Biura obejmuje usługi informacyjno-prawne oraz sprawdzanie wiarygodności firm rosyjskich. We wszystkich swych działaniach Izba współpracuje z Izbą Handlowo-Przemysłową Federacji Rosyjskiej; Izba współdziała teŜ z Wydziałami Ekonomiczno-Handlowymi: Federacji Rosyjskiej w Warszawie i Rzeczpospolitej w Moskwie. Od lutego 1995 roku PRIHP jest zrzeszona w stowarzyszeniu JEWRAZJA – międzynarodowej organizacji grupującej konsorcja przemysłowo-gospodarcze Europy i Azji. W październiku 1997 roku Izba uzyskała certyfikat Państwowej Izby Rejestracyjnej przy Ministerstwie Gospodarki FR uprawniający do przygotowywania i przedkładania do rejestracji dokumentów załoŜycielskich przedstawicielstw i firm zagranicznych. W kwietniu 1998 roku PRIHP, podpisała umowę z Rosyjskim Centrum Badań i Certyfikacji dotyczącą wykonywania certyfikatów zgodności z normą GOST-R dla towarów eksportowanych do Rosji. W ramach wykonywanej usługi wystawiane są następujące certyfikaty: Certyfikat Zgodności z Normą GOST-R, Świadectwo Higieniczne. Izba jest równieŜ abonentem systemu informacji komputerowej, zawierającego aktualne informacje prawne oraz zapytania i oferty handlowe z terenu całej Rosji. PRIHP zrzesza ponad dwieście firm. Wśród nich są małe i średnie przedsiębiorstwa, a takŜe potęŜne jak ElektromontaŜ Export, Meble Kler, Jutrzenka, Eurocargo Rail, Energopol, Bartimpex. Wszystkie nawiązują nowe bądź odnawiają stare kontakty handlowe. Od kilku lat Izba bierze udział w najbardziej prestiŜowych imprezach targowych i wystawienniczych na terenie Rosji i Wspólnoty Niepodległych Państw. Udział w targach i wystawach jest obecnie jedną z najskuteczniejszych form promocji. Polsko-Rosyjska Izba Handlowo-Przemysłowa posiada kilkuletnie doświadczenie w organizacji oficjalnych wystąpień firm polskich na targach i wystawach na terenie Rosji i WNP. Izba Gospodarcza Rynków Wschodnich w Suwałkach (Polsko-Litewska Izba Gospodarcza Rynków Wschodnich) PLIG RW działa na rynku polskim od 1992 roku. Powołana z inicjatywy firm z obu stron granicy Polsko-Litewska Izba Gospodarcza objęła swym zasięgiem równieŜ kraje nadbałtyckie. W związku z rozszerzeniem działalności zmieniono jej nazwę na Polsko-Litewską Izbę Gospodarczą Rynków Wschodnich. Izba jest partnerem regionów, instytucji i izb gospodarczych z Ukrainy, Rosji, Litwy, Łotwy, Estonii, Białorusi i Kazachstanu, jest równieŜ członkiem Krajowej Izby Gospodarczej i


247

Stowarzyszenia Bałtyckich Izb Gospodarczych (Baltic Sea Chamber of Commerce Association - BCCA) w Kilonii. PLIG jest akredytowanym ośrodkiem Krajowego Systemu Usług na Rzecz Małych i Średnich Przedsiębiorstw oraz Programu Promocji Eksportu PHARE 2000. W ramach działań na rzecz intensyfikacji współpracy gospodarczej ze Wschodem i tworzenia narzędzi wspomagających eksport, Izba stworzyła i realizuje kompleksowy program POLEXPORT, mający na celu promowanie i wprowadzanie polskich firm na rynki wschodnie. W ramach tego programu Izba organizuje targi, wystawy, szkolenia, spotkania biznesowe, misje gospodarcze, badania rynku, doradztwo eksportowe i konsultacje. Kilkakrotnie w ciągu roku organizowane są misje handlowe do Rosji i przyjmowane kilkudziesięcioosobowe grupy biznesmenów z tego kraju. Do stałych imprez organizowanych przez Izbę naleŜą: • Bałtyckie Forum Gospodarcze, • Forum Gospodarcze Rynków Wschodnich, • spotkania biznesowe i branŜowe szkolenia dla eksporterów, • polskie wystawy narodowe POLEXPORT w Kaliningradzie, Kownie, Rydze

i Ałmaty (objęte refundacją Ministerstwa Gospodarki). Izba wydaje szereg publikacji, m.in. „Poradnik eksportera na Wschód”, skrypty o poszczególnych krajach (Białoruś, Estonia, Kazachstan, Litwa, Łotwa, Rosja, Ukraina), raporty marketingowe i branŜowe. Wydała równieŜ przewodnik turystyczny „Suwalszczyzna” oraz poradnik dla lokalnej społeczności Euroregionu Niemen o odnawialnych źródłach energii. Centrum Informacji Rynkowej Instytutu Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego Wychodząc naprzeciw potrzebom polskich przedsiębiorców, CIR IKC HZ wydawało od początku roku 1991 do marca 2003 serię biuletynów informacyjnych poświęconych waŜniejszym dla polskiego handlu zagranicznego rynkom, w tym miesięcznik „Rynek – Wschodni Partnerzy” poświęcony głównie Rosji, Ukrainie, Białorusi i krajom bałtyckim oraz innym byłym republikom. W biuletynach publikowano szczegółowe i aktualne informacje gospodarcze, branŜowo-towarowe, legislacyjne, organizacyjno-techniczne, handlowe i praktyczne, niezbędne przedsiębiorcom polskim działającym na omawianych rynkach. Obecnie Centrum Informacji Rynkowej IKC HZ, jako Redakcja Makroekonomiczna, publikuje ww. informacje na stronach, naleŜącego do Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, Portalu Promocji Eksportu: http://www.eksporter.gov.pl.


248

Informacje w Portalu podzielone są na osiem kategorii, a mianowicie: podstawowe informacje o kraju, rozwój gospodarczy, handel zagraniczny, współpraca gospodarczo-handlowa z Polską, regulacje prawno-administracyjne dostępu do rynku, rynki branŜowo-towarowe, targi i wystawy oraz informacje praktyczne. Warszawskie Biuro Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju Przemysłowego (UNIDO – Biuro Promocji Inwestycji i Technologii) Do października 2006 roku Biuro nieodpłatnie świadczyło polskim przedsiębiorcom usługi promocyjne dotyczące inwestycji i kooperacji przemysłowej, eksportu polskich towarów i usług oraz eksportu polskich technologii. Działania promocyjne prowadzone były m.in. za pomocą komputerowych baz danych zawierających polskie oferty eksportowe, technologiczne i kooperacyjne, rozpowszechniane w międzynarodowej sieci UNIDO Exchange. Biuro słuŜyło polskim przedsiębiorcom informacjami o poszczególnych krajach, rozpowszechniając je m.in. w postaci przewodników wydawanych co roku pod patronatem Ministerstwa Gospodarki (równieŜ w formie ksiąŜkowej). Aktualne wersje ww. przewodników dostępne są w wersji elektronicznej na stronie internetowej www.unido.pl. Biuro organizowało równieŜ liczne seminaria i szkolenia na temat rynków wschodnich. Z dniem 12 października 2006 roku Biuro UNIDO zakończyło swoją działalność w Polsce. Krajowa Izba Gospodarcza – Centrum Promocji Sp. z o.o. GIG CP Sp. z o.o. specjalizuje się w organizowaniu targów i wystaw zagranicą. Jest członkiem Warszawskiej Korporacji Targowej oraz Federacji Organizatorów Targów i Wystaw Zagranicą. Bezpośrednie kontakty z organizatorami targów i wystaw w kraju i za granicą, wieloletnie i wszechstronne doświadczenie sprawiają, Ŝe Centrum Promocji jest w stanie zaoferować polskim przedsiębiorcom pomoc w: • zorganizowaniu uczestnictwa w targach i wystawach w kraju i za granicą, • nawiązaniu kontaktów handlowych, • zorganizowaniu misji gospodarczych, • przygotowaniu materiałów reklamowych i informacyjnych, • organizacji konferencji prasowych, • doradztwie i szkoleniach w zakresie prawa gospodarczego, • promowaniu wizerunku przedsiębiorstwa. Adresy innych placówek, organizacji i firm zainteresowanych współpracą z polskimi przedsiębiorcami na rynkach wschodnich znajdują się w załączniku nr 14.


249

XI. MIESZKA Ć W FEDERACJI ROSYJSKIEJ Informacje dla wyjeŜdŜających do Rosji57 Wiza, przepisy wjazdowe Od 1 października 2003 roku obowiązują zasady wjazdu na podstawie wiz określone w polsko-rosyjskiej umowie międzyrządowej o warunkach podróŜy obywateli obu państw. Okres waŜności paszportu powinien obejmować co najmniej okres zamierzonego pobytu. Przy wjeździe do Rosji nie ma obowiązku okazania biletu powrotnego ani określonej kwoty pieniędzy. Obywatele polscy, którzy mają waŜne bilety uprawniające do podróŜy do państwa docelowego lub inne dowody potwierdzające tranzytowy cel podróŜy i dokumenty uprawniające do wjazdu do państwa docelowego, na ich podstawie oraz na podstawie waŜnego dokumentu stwierdzającego toŜsamość, przejeŜdŜają przez terytorium Rosji bez obowiązku posiadania wiz tranzytowych. W takich przypadkach okres pobytu na terytorium Rosji nie moŜe być dłuŜszy niŜ 10 dni, licząc od dnia wjazdu, w ramach waŜności wizy kraju docelowego. Zasada ta nie ma zastosowania w odniesieniu do terytorium Obwodu Kaliningradzkiego przy przejazdach tranzytowych do Republiki Litewskiej. Obywatele polscy mający zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony lub kartę stałego pobytu na terenie Rosji na ich podstawie oraz na podstawie waŜnego dokumentu stwierdzającego toŜsamość wjeŜdŜają, przebywają i wyjeŜdŜają z Rosji bez obowiązku posiadania wiz. Na granicy naleŜy wypełnić kartę migracyjną, która jest następnie podstawą do zameldowania w miejscu pobytu. Obywatele polscy, którzy w trakcie pobytu w Rosji utracili dokumenty stwierdzające toŜsamość, mogą opuścić ten kraj na podstawie nowych dokumentów wydanych przez przedstawicielstwo dyplomatyczne lub urząd konsularny, bez obowiązku uzyskania wiz wyjazdowych. Obywatelom polskim zamieszkałym na stałe w Polsce przedstawi-cielstwa dyplomatyczne i urzędy konsularne Rosji mogą wydawać bezpłatne wizy, w tym uprawniające do nieograniczonej liczby wjazdów z waŜnością do jednego roku, waŜne tylko na podróŜ do Obwodu Kaliningradzkiego Federacji Rosyjskiej, bez obowiązku przedstawienia zaproszenia. Taka wiza, zawierająca adnotację „prigranicznyj obmien”, nie daje prawa wjazdu do innych części Rosji. Uprawnia ona do pobytu nie przekraczającego 72 godzin. PrzedłuŜenie tego okresu moŜe nastąpić jedynie w przypadku zamieszkiwania w jednym z hoteli z prawem do przyjmowania cudzoziemców (ich wykaz zamieszczony jest na stronie internetowej Konsulatu Generalnego RP w Kaliningradzie: www.polkonkaliningrad.ru) lub w wyjątkowych sytuacjach – w trybie rejestracji w organach spraw wewnętrznych. Przekroczenie pobytu poza wskazany okres karane jest grzywną nakładaną przez milicję lub słuŜbę ochrony granicy oraz automatycznym wydaleniem z terytorium Rosji, bez moŜliwości

57 Na podstawie opracowania Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP „Polak za granicą”.

XI. Mieszkać w Federacji Rosyjskiej

250

odwołania. Cudzoziemcy, w tym obywatele polscy, zamierzający wyjechać z Obwodu Kaliningradzkiego do Polski przez drogowe przejścia graniczne naraŜeni są na długotrwałe, sięgające nawet 6 dni, oczekiwanie w kolejce na wjazd na teren przejścia granicznego, w bardzo trudnych warunkach socjalnych. Oszuści – za nieformalną opłatą – oferują moŜliwość przekroczenia granicy poza kolejnością; jest to działanie całkowicie bezprawne. Nie zaleca się wykorzystywania terytorium Obwodu Kaliningradzkiego do przejazdów tranzytowych do Republiki Litewskiej. Przepisy celne Restrykcje celne nie odbiegają od powszechnie przyjętych standardów. Przy czasowym wwozie do Rosji środka transportu na okres do 2 miesięcy odprawy celnej naleŜy dokonać w granicznym urzędzie celnym. W ruchu lądowym między RP a Rosją kontrola graniczna i celna odbywa się na granicy polsko-białoruskiej; wyjątek stanowią samochody cięŜarowe (tiry), które podlegają oddzielnej kontroli celnej na granicy białorusko-rosyjskiej. Od osób udających się do Rosji przez Białoruś samochodem osobowym nie będącym ich własnością wymagane jest wpłacenie do kasy białoruskiego urzędu celnego kwoty gwarancyjnej w wysokości od 500 do 1000 USD. Przy powrocie do Polski kaucję moŜna odebrać w urzędzie, który ją pobrał, w godzinach jego urzędowania. Warunkiem posługiwania się takim samochodem jest pełnomocnictwo od właściciela pojazdu, przetłumaczone na język rosyjski. Przy wjeździe do Rosji naleŜy deklarować wszystkie przewoŜone pieniądze oraz wartościowe przedmioty (biŜuteria, telefony komórkowe, aparaty fotograficzne, kamery itp.) oraz dopilnować, aby celnik podpisał, ostemplował i zwrócił deklarację. Wywóz waluty w kwocie do 3 tys. USD moŜliwy jest bez deklarowania, kwoty od 3 do 10 tys. USD naleŜy wpisać do deklaracji celnej. Przy wywozie kwot powyŜej 10 tys. USD naleŜy je zadeklarować oraz okazać wyciąg bankowy stwierdzający źródło pochodzenia pieniędzy. Przy wwozie, by uniknąć ewentualnych problemów, zaleca się deklarowanie kwot powyŜej 1 tys. USD. Bez opłat celnych moŜna wywozić: wyroby alkoholowe – 2 l, papierosy – 200 szt., cygara – 50 szt., czarny i czerwony kawior – 250 g, szlachetne gatunki ryb – 2 kg. Wywóz dzieł sztuki (przedmiotów muzealnych) moŜliwy jest jedynie za okazaniem zezwolenia Ministerstwa Kultury Rosji, przy czym funkcjonariusze urzędów celnych często stosują rozszerzoną interpretację tego, co jest dziełem sztuki. Przepisy prawne Posiadanie narkotyków, nawet w minimalnej ilości na własny uŜytek, a takŜe innych środków psychotropowych jest uwaŜane za przestępstwo zagroŜone karą pozbawienia wolności (posiadanie do 3 lat, handel – od 8 do 20 lat). Sankcje za innego rodzaju przestępstwa: kradzieŜ w zaleŜności od wartości szkody – do 10 lat, rozbój – od 3 do 15 lat, gwałt – od 3 do 15 lat, przemyt dzieł sztuki i waluty – od 6 miesięcy do 12 lat


251

pozbawienia wolności. Podczas poruszania się poza miejscem zamieszkania naleŜy mieć przy sobie dokumenty. Obowiązuje ustawa o zakazie spoŜywania alkoholu w miejscach publicznych. Meldunek Po przyjeździe do Rosji naleŜy bezwzględnie dopełnić obowiązku meldunkowego (rejestracji), najpóźniej w terminie 3 dni roboczych od dnia wjazdu. Organem meldunkowym jest właściwy terytorialnie dla miejsca pobytu oddział OWIR. Goście hotelowi meldowani są za pośrednictwem recepcji. Za brak wymaganego meldunku grozi grzywna, a w razie dłuŜszego pobytu bez zameldowania nawet wydalenie. Hotele i podmioty świadczące usługi hotelarskie mają prawo przyjmować cudzoziem-ców, którzy utracili dokumenty toŜsamości i uzyskali w swoim przedstawicielstwie nowe dokumenty na wyjazd z Rosji, na okres do 10 dni, licząc od dnia wydania nowych dokumentów. Ubezpieczenie Osoby podróŜujące samochodem muszą wykupić ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej. Ubezpieczenie OC moŜna wykupić u licznych agentów ubezpieczeniowych działających w rejonie przejść granicznych. Wskazane jest wykupienie ubezpieczenia zdrowotnego. Zielona karta nie jest honorowana. Szczepienia, słuŜba zdrowia Występuje zagroŜenie AIDS, gruźlicą i chorobami układu pokarmowego (zwłaszcza na prowincji). Odnotowano ogniska ptasiej grypy. Zalecane są szczepienia przeciwko dyfterytowi, tęŜcowi, gruźlicy, Ŝółtaczce typu A i B oraz chorobie wywołanej przez ukąszenie kleszczy. Między RP a Rosją obowiązuje umowa gwarantująca wzajemną bezpłatną pomoc medyczną w razie nagłych wypadków i zachorowań. W przypadku dłuŜszego leczenia i skomplikowanych zabiegów naleŜy jednak liczyć się z koniecznością pokrycia ich kosztów oraz zakupu drogich lekarstw i preparatów. Informacje dla kierowców W przypadku krótkiego pobytu nie jest wymagane międzynarodowe prawo jazdy. Przy dłuŜszym pobycie zaleca się jego posiadanie. W przypadku posługiwania się polskim prawem jazdy zalecane jest posiadanie jego oficjalnego tłumaczenia na język rosyjski, gdyŜ zdarza się, Ŝe miejscowi funkcjonariusze milicji nie znają alfabetu łacińskiego i mogą kwestionować przedstawiony dokument. Zaleca się tankować samochody (zwłaszcza na prowincji) w markowych stacjach benzynowych, lepiej nie kupować taniego paliwa, gdyŜ moŜe uszkodzić silnik. Mogą występować problemy


252

z dostępem do wiarygodnego serwisu pojazdów lepszych marek. Stan większości dróg pozostawia wiele do Ŝyczenia, piesi i kierowcy nie przestrzegają przepisów drogowych. W Obwodzie Kaliningradzkim występują specyficzne ograniczenia szybkości: 40 km/godz. na obszarze zabudowanym i 70 km/godz. na obszarze nie zabudowanym.

PodróŜowanie po kraju Z wyjątkiem oznaczonych specjalnych stref wojskowych poruszanie się po Rosji nie podlega ograniczeniom. Na terenie Obwodu Kaliningradzkiego cudzoziemcy mają zakaz wjazdu do Bałtijska; przy wjeździe na teren Mierzei Kurońskiej obowiązuje opłata ekologiczna. Po pozostałym terytorium Obwodu Kaliningradzkiego moŜna się poruszać bez przeszkód z wyjątkiem 2 km strefy przygranicznej wzdłuŜ wszystkich granic Obwodu, do której wstęp wymaga przepustki organów spraw wewnętrznych. NaleŜy unikać wypraw w rejony konfliktów (dotyczy to zwłaszcza północnego Kaukazu) – zdarzają się uprowadzenia i porwania dla okupu. Uwaga! Ze względu na zdarzające się zaginięcia turystów, np. podczas wypraw w góry, przypomina się, by we własnym interesie bezwzględnie powiadamiać i rejestrować kaŜde wyjście w góry czy udanie się na spływ po rzekach w odpowiednich punktach rejestrujących tego typu ruch turystyczny. Bezpieczeństwo w kraju Występuje spore zagroŜenie przestępczością pospolitą (kradzieŜe, napady rabunkowe, włamania, oszustwa i pobicia). Nie naleŜy zachowywać się w taki sposób, który by sugerował, Ŝe mamy przy sobie większą sumę pieniędzy, zwłaszcza w takich miejscach jak hotele, restauracje, stacje benzynowe itp. NaleŜy unikać przygodnych znajomości, nie wdawać się w przygodne interesy, zabierać przypadkowych pasaŜerów, korzystać z zaproszeń do prywatnych mieszkań nieznanych bliŜej osób, a takŜe korzystać z poczęstunku alkoholem. Sugeruje się, by większe sumy pieniędzy, bilety, dokumenty i kosztowności przechowywać w skrytkach hotelowych. Najlepiej mieć przy sobie jedynie niezbędne kwoty oraz korzystać z kart kredytowych. Nie naleŜy samotnie spacerować i podróŜować samochodem nocą oraz zatrzymywać się poza parkingami i oznaczonymi miejscami postojowymi.

Przydatne informacje • Pieniądze moŜna wymieniać bez ograniczeń w bankach i kantorach, ale niektóre z

nich, np. w Obwodzie Kaliningradzkim, wymagają okazania paszportu. NaleŜy wystrzegać się wymiany poza kantorami i bankami, mimo lepszego kursu, gdyŜ moŜna otrzymać fałszywe banknoty. Bankomaty przyjmują karty płatnicze światowych sieci. Banki pośredniczą w transferze z zagranicy pieniędzy dla osób prywatnych.


253

• Lepiej nie kupować alkoholu w kioskach i przydroŜnych straganach – moŜna się nim zatruć. NaleŜy zwracać uwagę na termin przydatności do spoŜycia artykułów spoŜywczych.

• Na terenie Rosji w duŜej części placówek kulturalnych (muzea, teatry, galerie sztuki) obowiązują róŜne ceny dla obywateli miejscowych i cudzoziemców.

PodróŜowanie PodróŜowanie samochodem Polska graniczy z Rosją jedynie poprzez będący enklawą Obwód Kaliningradzki, natomiast podróŜ do pozostałych miejsc w tym kraju wymaga przejazdu przez inne państwa. W przypadku podróŜy do Moskwy najbardziej popularna trasa wiedzie przez przejście graniczne z Białorusią w Terespolu-Brześciu, a następnie przez stolicę tego kraju, Mińsk i dalej przez Smoleńsk do stolicy Rosji. Droga od granicy Polski ma długość ponad 1200 km i dzięki dwóm pasom ruchu w kaŜdą stronę zapewnia dość dobre warunki podróŜowania. Została ona zmodernizowana z okazji Olimpiady w Moskwie w 1980 roku w związku z czym często nadal zwana jest „olimpijką”. Do Sankt Petersburga najszybciej podróŜuje się drogą biegnącą przez Kowno na Litwie oraz łotewskie miasto Daugavpils. W Rosji, na obszarach miejskich, których nazwy oznaczone są tablicami z białym tłem, samochody mogą poruszać się z prędkością do 60 km/h. Na pozostałych obszarach zabudowanych, które oznaczone są niebieskimi tablicami z nazwami miejscowości, a takŜe na obszarach niezabudowanych, obowiązującą prędkością maksymalną jest 90 km/h. Na autostradach i drogach szybkiego ruchu (magistralach) posiadających stosowne oznaczenia, prędkość maksymalna wynosi 110 km/h. Jazda bez zapiętych pasów jest wykroczeniem, ale najczęściej nie jest karana zbyt surowo. Stacje benzynowe w Rosji oferują zazwyczaj benzyny 76, 92, 95 i 98 oktanowe oraz olej napędowy. Ceny paliw ulegają wahaniom, jednak są zasadniczo niŜsze w porównaniu do cen w Polsce i wynoszą od 10 do 15 rubli za litr. NaleŜy unikać przypadkowych i nieoznakowanych stacji benzynowych, na których moŜe być sprzedawane paliwo niskiej jakości. Większą gwarancję dają stacje naleŜące do duŜych koncernów paliwowych, takich jak LUKOIL, TNK, czy Slavneft.


254

PodróŜowanie samolotem i koleją Pomiędzy Warszawą i Moskwą istnieją regularne, codzienne połączenia kolejowe, obsługiwane zarówno przez PKP, jak i koleje rosyjskie. PodróŜ na tej trasie trwa około 24 godzin, co po części wynika z konieczności wymiany podwozi w wagonach na granicy z Białorusią na szerokotorowe. Pociągi z Polski kończą bieg na Dworcu Białoruskim (Biełoruskij Wokzał), połoŜonym blisko centrum miasta. Koleją moŜna dojechać bezpośrednio takŜe do Sankt Petersburga oraz kilku innych rosyjskich miast. Zasadniczo kolej jest najpewniejszym środkiem transportu, umoŜliwiającym dotarcie w wiele oddalonych obszarów Rosji. W części europejskiej sieć kolejowa jest dobrze rozbudowana i łączy wszystkie waŜniejsze ośrodki miejskie. Natomiast podróŜe na obszar Syberii i Dalekiego Wschodu moŜliwe są dzięki słynnej Magistrali Transsyberyjskiej i jej odgałęzieniom. Regularne połączenia lotnicze między Warszawą i Moskwą (dwa loty dziennie) utrzymywane są przez PLL LOT i rosyjskie linie Aerofłot. DuŜą zaletą tej formy podróŜy jest krótki czas jej trwania, wynoszący jedynie dwie godziny. Samoloty z Polski lądują na lotnisku Szeremietiewo-2, połoŜonym około 20 km od północnych krańców miasta. Przejazd do centrum Moskwy oferują liczni „taksówkarze”, jednak koszt ich usług moŜe wynosić nawet 50 - 100 USD. Lepszym rozwiązaniem jest skorzystanie ze specjalnych autobusów oraz busów (tzw. marszrutnoje taksi), które za równowartość około 1 USD pozwolą dostać się do najbliŜszych stacji moskiewskiego metra (Riecznoj Wokzał i Planiernaja). Dalej moŜna bardzo sprawnie podróŜować metrem lub skorzystać z taksówki za znacznie niŜszą cenę niŜ bezpośrednio z lotniska. Bezpośrednie połączenie lotnicze funkcjonuje równieŜ między Warszawą i Sankt Petersburgiem, natomiast do innych większych miast Rosji moŜna się dostać z przesiadką w Moskwie. Poruszanie się komunikacją lotniczą na liniach krajowych, nie naleŜy jednak do szczególnie bezpiecznych, gdyŜ duŜa część przewoźników korzysta z bardzo wysłuŜonych samolotów, nie spełniających międzynarodowych standardów. Ponadto, ta forma podróŜowania jest stosunkowo droga, gdyŜ koszt przelotu jest często znacznie wyŜszy, niŜ na podobnej długości trasie w połączeniach międzynarodowych.


255

śycie codzienne W publikowanych przez zachodnie media rankingach Moskwa jest często uznawana za najdroŜsze miasto w Europie i jedno z najdroŜszych na świecie pod względem kosztów utrzymania. Opinia ta jednak nie do końca odzwierciedla rzeczywistość. JeŜeli weźmie się pod uwagę koszty pobytu w najlepszych hotelach Moskwy i Sankt Petersburga, ceny w ekskluzywnych restauracjach, czy teŜ koszty wynajmu mieszkania lub powierzchni biurowej w dobrym punkcie miasta, to faktycznie są one często znacznie wyŜsze niŜ w wielu metropoliach europejskich i amerykańskich. Za kolację w dobrej restauracji moŜna zapłacić nawet ponad 100 USD, noc w dobrym hotelu moŜe oznaczać wydatek 300 - 400 USD, a ceny wynajmu nowoczesnych mieszkań i lokali uŜytkowych w centrum miasta mogą sięgać kilkuset dolarów za metr. Jeśli jednak uwzględni się ceny podstawowych artykułów konsumpcyjnych, wynajem mieszkań o średnim standardzie w bardziej oddalonych punktach Moskwy i Sankt Petersburga oraz stołowanie się w miejscach uczęszczanych przez Rosjan, to koszty utrzymania okaŜą się bardzo zbliŜone do tych występujących w Polsce, a w niektórych wypadkach niŜsze. Rekreacja i turystyka Rosja, dzięki swej bogatej historii i wynikającej z rozległości terytorialnej kraju róŜnorodności przyrodniczej i kulturowej, stanowi niezwykle ciekawy cel wypraw turystycznych. Dla amatorów klasycznych wycieczek krajoznawczych atrakcją będą z pewnością wspaniałe zabytki Moskwy i jej okolic („Zołotoje Kolco”), zwany „Wenecją Północy” Sankt Petersburg wraz z okolicznymi letnimi rezydencjami carów (Peterchof, Carskie Sioło), a takŜe pamiętający czasy średniowiecznej świetności Nowgorod (Nowogród Wielki). Interesująca moŜe być równieŜ moŜliwość podziwiania rosyjskich krajobrazów w trakcie rejsu najdłuŜszą rzeką Europy, Wołgą połączona ze zwiedzaniem wielu połoŜonych wzdłuŜ jej brzegów miast. Osoby ceniące nadmorski wypoczynek z pewnością przyciągną walory Soczi i innych rosyjskich kurortów nad Morzem Czarnym, oferujących słoneczną pogodę, kąpiele w ciepłym morzu, a takŜe pobyty lecznicze i piesze górskie wędrówki. Jeszcze więcej atrakcji znajdą dla siebie w Rosji turyści unikający utartych szlaków, wielbiciele dzikiej przyrody i przygód. Osobom mającym więcej czasu i lubiącym wyprawy z plecakiem, wiele wraŜeń dostarczą z pewnością podróŜe do miejsc na dalekiej północy, poza kołem polarnym, a przede wszystkim przejazd koleją Transsyberyjską i podziwianie pięknej syberyjskiej przyrody okolic jeziora Bajkał, Gór Ałtaj i wielu mniej znanych, choć równie pięknych i unikalnych miejsc. Tego typu wyprawy dają takŜe moŜliwość kontaktów z mieszkańcami odległych zakątków Rosji, w tym przedstawicieli róŜnych narodowości, którzy słyną z serdeczności i gościnności wobec przybyszów.


256

Rosyjskie święta (dni wolne od pracy) • 1-5 stycznia – Nowy Rok (wakacje noworoczne) • 7 stycznia – BoŜe Narodzenie (prawosławne) • 23 lutego – Dzień Obrońcy Ojczyzny • 8 marca – Dzień Kobiet • Wielkanoc (zgodnie z kalendarzem prawosławnym) • 1 maja – Święto Pracy i Wiosny • 9 maja – Dzień Zwycięstwa • 12 czerwca – Dzień Rosji (Święto Niepodległości) • 4 listopada – Dzień Jedności Narodowej W przypadku jeŜeli dane święto wypada w sobotę lub niedzielę, wolny od pracy jest zazwyczaj równieŜ następujący po nim poniedziałek.


257

XII. ZAŁ ĄCZNIKI Nr 1. DANE I WSKAŹNIKI MAKROEKONOMICZNE................................................... 258 Nr 2. POLSKIE PRZEDSTAWICIELSTWA DYPLOMATYCZNE W ROSJI ................. 259 Nr 3. ROSYJSKIE PRZEDSTAWICIELSTWA DYPLOMATYCZNE W POLSCE......... 260 Nr 4. MINISTERSTWA I WYBRANE ORGANY CENTRALNE..................................... 261 Nr 5. OKRĘGI FEDERALNE I TWORZĄCE JE PODMIOTY FR ................................... 263 Nr 6. REJONY GOSPODARCZE FEDERACJI ROSYJSKIEJ.......................................... 264 Nr 7. PODMIOTY TERYTORIALNE FEDERACJI ROSYJSKIEJ................................... 265 Nr 8. IZBY HANDLOWO-PRZEMYSŁOWE.................................................................... 267 Nr 9. BANKI ....................................................................................................................... 274 Nr 10. PRZEDSTAWICIELSTWA ZAGRANICZNYCH FIRM DORADCZYCH............. 276 Nr 11. NAJWIĘKSZE ROSYJSKIE FIRMY KONSULTINGOWE I AUDYTORSKO-

DORADCZE .............................................................................................................. 277 Nr 12. BIURA PRAWNO-DORADCZE SPECJALIZUJĄCE SIĘ W OBSŁUDZE POLSKO-

ROSYJSKICH KONTAKTÓW GOSPODARCZYCH.............................................. 279 Nr 13. FIRMY UBEZPIECZENIOWE.................................................................................. 282 Nr 14. POLSKIE ORGANIZACJE ZAANGAśOWANE WE WSPÓŁPRACĘ Z ROSJĄ .. 284 Nr 15. INSTYTUCJE WSPIERAJĄCE POLSKICH EKSPORTERÓW .............................. 285 Nr 16. POLSCY ORGANIZATORZY TARGÓW I WYSTAW ZAGRANICĄ .................. 286 Nr 17. ROSYJSCY ORGANIZATORZY WYSTAW I TARGÓW...................................... 287 Nr 18. IMPEZY TARGOWE W ROSJI OBJĘTE DOFINANSOWANIEM W RAMACH

SYSTEMU SPO-WKP ............................................................................................... 289 Nr 19. STAWKI PODATKU AKCYZOWEGO ................................................................... 292 Nr 20. NAJWIĘKSZE ROSYJSKIE PRZEDSIĘBIORSTWA.............................................. 293 Nr 21. HOTELE W MOSKWIE............................................................................................ 294 Nr 22. INFORMACJE NA STRONACH INTERNETOWYCH........................................... 300

XII. Załączniki

258

Nr 1. DANE I WSKAŹNIKI MAKROEKONOMICZNE

Wyszczególnienie 2005 2006 (I-VI)

1. Produkt krajowy brutto (zmiana w %) 6,4 6,5

2. Produkcja przemysłowa (zmiana w %) 4,0 4,4

3. Produkcja rolna (zmiana w %) 2,0 1,1

4. Nakłady inwestycyjne (zmiana w %) 10,5 10,8

5. Wskaźnik wzrostu cen towarów i usług (%) 10,9 10,1

6. Średnie wynagrodzenie miesięczne (RUR) 8530 9897

7. Eksport (mld USD) 243,6 144,1

8. Eksport (zmiana w %) 32,9 31,3

9. Import (mld USD) 125,3 69,7

10. Import (zmiana w %) 28,7 26,5

11. Stopa bezrobocia wg ILO (%) 7,6 7,4

12. Dochody budŜetu federalnego (mld RUR) 5127,2 2938,1

13. Wydatki budŜetu federalnego (mld RUR) 3514,3 1854,7

14. Kurs walutowy na koniec okresu (RUR/USD) 28,81 27,08

15. Rezerwy walutowe na koniec okresu (mld USD) 182,2 250,6

Źródło: Bank Centralny FR


259

Nr 2. POLSKIE PRZEDSTAWICIELSTWA DYPLOMATYCZNE W RO SJI Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Moskwie 123557, Moskwa, ul. Klimaszkina 4 tel.: (+7-495) 231-1500, faks: (+7-495) 231-1515, 231-1535, 254-2286 e-mail: [email protected] http://www.moskwa.polemb.net Wydział Promocji Handlu i Inwestycji 123557, Moskwa, ul. Klimaszkina 4 tel.: (+7-495) 231-1611, faks: (+7-495) 254-3422, 231-1615 e-mail: [email protected] www.polweh.ru Wydział Konsularny 123557, Moskwa, ul. Klimaszkina 4 Telefony: (+7-495) 231-1551 (sekretariat), 231-1600 (całodobowa informacja wizowa), 231-1556 (sprawy paszportowe), 231-1573 (sprawy wizowe), 2311560 (sprawy obywatelskie, repatriacja, zamieszkanie w Polsce), 231-1563 (sprawy polonijne), 231-1559 (informacja prawna), 231-1608 (opieka konsularna), 231-1561 (informacja prawna, legalizacje i tłumaczenia dokumentów); faks: (+7-495) 231-1555, e-mail: [email protected] Konsulat Generalny RP w Sankt Petersburgu 191036 Sankt Petersburg, ul. 5 Sowietskaja 12/14, tel. (+7-812) 3363-140, 3363-141, 2744-314, faks: (+7-812) 2744-318 e-mail: [email protected] http://www.konsulatrp.ru Wydział Ekonomiczny 193130 Sankt Petersburg, ul. 5 Sowietskaja 12/14, tel.: (+7-812) 2744-328, faks: (+7-812) 2744-318 e-mail: [email protected] http: //www.weh.spb.ru Konsulat Generalny RP w Kaliningradzie 236000 Kaliningrad, Kasztanowa Aleja 51, tel.: (+7-4012) 935577, 950419, 955638, tel./faks: (+7-4012) 955436 Adres do korespondencji pocztowej: ul. Hozjusza 1, 14-500 Braniewo, skr. poczt. 20 e-mail: [email protected] http://www.polkon-kaliningrad.ru Wydział Ekonomiczny 236000 Kaliningrad, Prospekt Mira 81/2 tel.: (+7-4012) 218-741, faks: (+7-4012) 216-287 e-mail: [email protected] http://www.weh-kaliningrad.ru Konsulat Generalny RP w Irkucku 664003 Irkuck, ul. Suche Batora 18 tel. (+07-3952) 288-010, faks: (+07-3952) 288-012 e-mail: [email protected] Polskie Centrum Kultury w Moskwie 123557, Moskwa, ul. Klimaszkina 4 tel.: (+7-495) 231-1602, faks: (+7-495) 231-1504 e-mail: [email protected] http: www.ipol.ru

XII. Załączniki

260

Nr 3. ROSYJSKIE PRZEDSTAWICIELSTWA DYPLOMATYCZNE W POLSCE Ambasada Federacji Rosyjskiej 00-761 Warszawa, ul. Belwederska 49, tel.: (22) 6213453, 6215575, 6215954, faks: (22) 6253016 e-mail: [email protected] http: www.poland.mid.ru godziny pracy: poniedziałek – piątek, 09.00-13.00 i 14.00-18.00 Wydział Konsularny (obejmuje woj. mazowieckie, łódzkie, lubelskie i podlaskie) 00-761 Warszawa, ul. Belwederska 25 C tel.: (22) 8495111, faks: (22) 8494085 e-mail: [email protected] godziny otwarcia: 08.00-12.00 w poniedziałek, wtorek, czwartek i piątek Przedstawicielstwo Handlowe 00-761 Warszawa, ul. Belwederska 25 tel.: (22) 8495817, 8494680, faks: (22) 8490463 e-mail: [email protected], [email protected] godziny pracy: poniedziałek – piątek, 08.00-12.30 i 13.30-17.00 Konsulat Generalny Federacji Rosyjskiej w Gdańsku (obejmuje woj. pomorskie, kujawsko-pomorskie, warmińsko-mazurskie i zachodnio-pomorskie) 80-251 Gdańsk, ul. Batorego 15 tel.: (58) 3411088; faks: (58) 3416200, 3414092; e-mail: [email protected] godziny otwarcia: 08.30-12.30 w poniedziałek, środę, piątek Konsulat Generalny Federacji Rosyjskiej w Krakowie (obejmuje woj. małopolskie, podkarpackie, śląskie, świętokrzyskie) 31-144 Kraków, ul. Biskupia 7 tel.: (12) 4222647; faks: (12) 4229066 e-mail: [email protected] godziny otwarcia: 08.00-12.00 w poniedziałek, środę, piątek Konsulat Generalny Federacji Rosyjskiej w Poznaniu (obejmuje woj. wielkopolskie, lubuskie, opolskie i dolnośląskie) 60-567 Poznań, ul. Bukowska 53 A tel.: (61) 8417523, 8417740; faks: (61) 8474997 e-mail: [email protected] godziny otwarcia: 08.30-12.30 w poniedziałek, środę, piątek


261

Nr 4. MINISTERSTWA I WYBRANE ORGANY CENTRALNE Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Министерство внутренних дел Российской Федерации 119049, Москва, ул. Житная, 16 tel.: (+7-495) 237-7585, 222-6669, 239-6971 e-mail: [email protected], http://www.mvd.ru Ministerstwo Zdrowia i Rozwoju Społecznego Министерство здравоохранения и социального развития Российской Федерации 127994, Москва, Рахмановский пер., 3/25 tel.: (+7-495) 927-2848, faks: (+7-495) 504-4446 e-mail: [email protected] http://www.mzsrrf.ru Ministerstwo Spraw Zagranicznych Министерство иностранных дел Российской Федерации 119200, Москва, Смоленская-Сенная пл., д. 32/34 tel.: (+7-495) 244-1606 e-mail: [email protected], http://www.mid.ru Ministerstwo Kultury i Komunikacji Masowej Министерство культуры и массовых коммуникаций Российской Федерации 109074, Москва, Китайгородский проезд, 7 tel.: (+7-495) 928-3872, faks: (+7-495) 928-1791 e-mail: [email protected], http://www.mkmk.ru Ministerstwo Obrony Министерство обороны Российской Федерации 119160, Москва, Знаменка ул., д. 19 tel.: (+7-495) 293-3854, faks: (+7-495) 296-8436 http://www.mil.ru Ministerstwo Edukacji i Nauki Министерство образования и науки Российской Федерации 103905, Москва, ул. Тверская, д. 11 tel.: (+7-495) 237-9763, 629-7062, faks: (+7-495) 629-0891 e-mail: [email protected], http://www.mon.gov.ru Ministerstwo Zasobów Naturalnych Министерство природных ресурсов Российской Федерации 123242, Москва, Б. Грузинская. ул, д. 4/6 tel.: (+7-495) 254-4800, faks: (+7-495) 254-4310, 254-6610 e-mail: [email protected], http://www.mnr.gov.ru

Ministerstwo Przemysłu i Energetyki Министерство промышленности и энергетики Российской Федерации 109074, Москва, Китайгородский проезд, дом 7 tel.: (+7-495) 710-5500, 924-4410, 251-3710 faks: (+7-495) 710-5722, 710-6929 e-mail: [email protected], [email protected] http://www.minprom.gov.ru Ministerstwo Technologii Informacyjnych i Łączności Министерство информационных технологий и связи Российской Федерации 125375, Москва, Тверская, 7 tel.: (+7-495) 771-8121, 771-8100 faks: (+7-495) 771-8718 e-mail: [email protected], http://www.minsvyaz.ru Ministerstwo Rolnictwa Министерство сельского хозяйства Российской Федерации 107139, Москва, Орликов пер, д. 1/11 tel.: (+7-495) 207-8000, faks: (+7-495) 207-8362 e-mail: [email protected], http://www.mcx.ru Ministerstwo Transportu Министерство транспорта Российской Федерации 109012, Москва, Рождественка, дом. 1, стр. 1 tel.: (+7-495) 926-1000, faks: (+7-495) 200-3356 e-mail: [email protected], http://www.mintrans.ru Ministerstwo Finansów Министерство финансов Российской Федерации 109097, Москва, Ильинка ул, д. 9 tel.: (+7-495) 298-9101 http://www.minfin.ru Ministerstwo ds. Obrony Obywatelskiej, Sytuacji Nadzwyczajnych i Likwidacji Skutków Kl ęsk śywiołowych Министерство Российской Федерации по делам гражданской обороны, чрезвычайным ситуациям и ликвидации последствий стихийных бедствий 109012, Москва, Театральный пр, 3 tel.: (+7-495) 926-3738, 926-3901, 926-3500 e-mail: [email protected], http://www.mchs.gov.ru

XII. Załączniki

262

Ministerstwo Rozwoju Gospodarczego i Handlu Министерство экономического развития и торговли Российской Федерации 125993, Москва, ул.Тверская-Ямская, д.1/3 tel.: (+7-495) 200-0347, faks: (+7-495) 251-6965 e-mail: [email protected] http://www.economy.gov.ru Ministerstwo Sprawiedliwości Министерство юстиции Российской Федерации 119991, Москва, Житная ул., д. 14 tel.: (+7-495) 955-5999, faks: (+7-495) 916-2903 e-mail: [email protected], http://www.minjust.ru Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Министерство регионального развития Российской Федерации 127994, Москва, ул. Садовая-Самотечная, 10/23, tel.: (+7-495) 980-2547, faks: (+7-495) 699-3841 e-mail: [email protected] http://www.minregion.ru Federalna Agencja ds. Energii Atomowej Федеральное агентство по атомной энергии 119017, Москва, ул. Большая Ордынка, д.24/26 tel.: (+7-495) 239-4545, faks (+7-495) 953-4679 e-mail: [email protected], http://www.minatom.ru Federalna SłuŜba ds. Własności Intelektualnej, Patentów i Znaków Towarowych Федеральная служба по интеллектуальной собственности, патентам и товарным знакам 125009, Москва, Бережковская наб., 30 tеl.: (+7-495) 240-6015, 240-6138, faks: (+7-495) 243-3337, 956-4374 e-mail: [email protected], [email protected], http://www.fips.ru Federalna SłuŜba Antymonopolowa Федеральная антимонопольная служба 123995, Москва, Садовая-Кудринская ул, д. 11 tel.: (+7-495) 252-7653, faks: (+7-495) 254-8300 e-mail: [email protected], http://www.fas.gov.ru Federalna SłuŜba Podatkowa Федеральная налоговая служба 127381, Москва, Неглинная ул., 23/16 tel.: (+7-495) 913-0321, 913-0009, faks: (+7-495) 913-0005 e-mail: [email protected], http://www.nalog.ru

Federalna Agencja Kultury Fizycznej i Sportu Федеральное агентство по физической культуре и спорту 105064, Москва, ул. Казакова, 18 tel.: (+7-495) 265-3426, faks: (+7-495) 263-0761 e-mail: [email protected], http://www.rossport.ru Federalna Agencja Regulacji Technicznych i Metrologii (poprzednio GOSSTANDART) Федеральное агентство по техническому регулированию и метрологии 119991, Москва, Ленинский просп, д. 9 tel.: (+7-495) 236-0300, faks: (+7-495) 236-6231 e-mail: [email protected], http://www.gost.ru Federalna SłuŜba Statystyki Państwowej Федеральная служба государственной статистики 103450, Москва, Мясницкая, 39 tel.: (+7-495) 207-4902 faks: (+7-495) 207-4087 e-mail: [email protected], http://www.gks.ru Federalna Agencja Budownictwa i Gospodarki Mieszkaniowo-Komunalnej Федеральное агентство по строительству и жилищно-коммунальному хозяйству 119991, Москва, ул. Строителей, д. 8, корп. 2 tel.: (+7-495) 930-5548, faks: (+7-495) 930-29-67 e-mail: [email protected] http://www.gosstroy.gov.ru Federalna SłuŜba Celna Федеральная таможенная служба 121087, Москва, Новозаводская ул., д.11/5 tеl.: (+7-495) 449-7205, 449-8383 faks: (+7-495) 913-9340, 449-7700 http://www.customs.ru Federalna SłuŜba Rynków Finansowych Федеральная служба по финансовым рынкам 119991, Москва, Ленинский пр-т, 9 tеl.: (+7-495) 935-8790, faks: (+7-495) 935-8791 e-mail: [email protected], [email protected] http://www.fcsm.ru Federalna SłuŜba ds. Taryf Федеральная служба по тарифам 109074, Москва, Китайгородский проезд, 7 tеl.: (+7-495) 710-4507, 710-6105 faks: (+7-495) 206-8116 e-mail: [email protected], http://www.fstrf.ru


263

Nr 5. OKRĘGI FEDERALNE I TWORZ ĄCE JE PODMIOTY FR

Okr ęg federalny (podstawowe informacje)

Podmioty Federacji Rosyjskiej

Centralny Okr ęg Federalny Ośrodek: Moskwa Powierzchnia: 650,7 tys. km2 Liczba mieszkańców: 36,5 mln

Obwody: Biełgorodzki, Briański, Iwanowski, Jarosławski, KałuŜski, Kostromski, Kurski, Lipiecki, Moskiewski, Orłowski, Riazański, Smoleński, Tambowski, Tulski, Twerski, Władimirski, WoroneŜski, Miasto o znaczeniu federalnym: Moskwa

Północno-Zachodni Okręg Federalny Ośrodek: Sankt Petersburg Powierzchnia: 1677,9 tys. km2 Liczba mieszkańców: 14,3 mln

Republiki: Karelia, Komi; Obwody: Archangielski, Kaliningradzki, Leningradzki, Murmański, Nowgorodzki, Pskowski; Miasto o znaczeniu federalnym: Sankt Petersburg Okr ęg Autonomiczny: Nieniecki (w ramach Obwodu Archangielskiego)

Południowy Okręg Federalny Ośrodek: Rostów nad Donem Powierzchnia: 589,2 tys. km2 Liczba mieszkańców: 21,5 mln

Republiki: Adygeja, Czeczenia, Dagestan, Inguszetia, Kabardyno-Bałkarska, Kałmykia, Karaczajewo-Czerkieska, Północna Osetia-Alania; Kraje: Krasnodarski, Stawropolski, Obwody: Astrachański, Rostowski, Wołgogradzki

NadwołŜański Okręg Federalny Ośrodek: NiŜny Nowgorod Powierzchnia: 1038 tys. km2 Liczba mieszkańców: 31,6 mln

Republiki: Baszkortostan, Czuwaszja, Marii El, Mordowia, Tatarstan, Udmurtska; Kraj: Permski; Obwody: Kirowski, NiŜegorodzki, Orenburski, Penzeński, Samarski, Saratowski, Uljanowski

Uralski Okr ęg Federalny Ośrodek: Jekaterynburg Powierzchnia: 1788,9 tys. km2 Liczba mieszkańców: 12,5 mln

Obwody: Czelabiński, Kurgański, Swierdłowski, Tiumeński; Okr ęgi Autonomiczne: Chanty-Mansijski i Jamało Nieniecki – w ramach Obwodu Tiumeńskiego

Syberyjski Okr ęg Federalny Ośrodek: Nowosybirsk Powierzchnia: 5114,8 tys. km2 Liczba mieszkańców: 20,5 mln

Republiki: Ałtaj, Buriatia, Chakasja, Tuwa (Tywa); Kraje: Ałtajski, Krasnojarski Obwody: Czytyński, Irkucki, Kiemierowski, Nowosybirski, Omski, Tomski; Okr ęgi Autonomiczne: Aginski Buriacki – w ramach Obwodu Czytyńskiego, Ewenkijski i Tajmyrski (Dołgano-Nieniecki) - w ramach Kraju Krasnojarskiego, Ust-Ordyński Buriacki – w ramach obwodu Irkuckiego

Dalekowschodni Okręg Federalny Ośrodek: Chabarowsk Powierzchnia: 6215,9 tys. km2 Liczba mieszkańców: 7,1 mln

Republika: Sacha (Jakucja) Kraje: Chabarowski, Primorski Obwody: Amurski, Kamczacki, Magadański, Sachaliński Obwód autonomiczny: śydowski Okr ęgi autonomiczne: Czukocki, Koriacki (w ramach Obwodu Kamczackiego)

XII. Załączniki

264

Nr 6. REJONY GOSPODARCZE FEDERACJI ROSYJSKIEJ

Rejon Gospodarczy Podmioty Federacji Rosyjskiej

Północno-Zachodni m. Sankt-Petersburg; Obwody: Leningradzki, Nowgorodzki, Pskowski.

Północny Republiki: Karelia, Komi; Obwody: Archangielski, Murmański, Wołogodzki, Okr ęgi Autonomiczne: Nieniecki.

Centralny m. Moskwa; Obwody: Briański, Iwanowski, Jarosławski, KałuŜski, Kostromski, Moskiewski, Orłowski, Riazański, Smoleński, Tulski, Twerski, Władimirski.

Wołgo-Wiacki Republiki: Marii El, Mordowia, Czuwaszja; Obwody: Kirowski, NiŜegorodzki.

Centralno-Czarnoziemny Obwody: Biełgorodzki, Kurski, Lipiecki, Tambowski, WoroneŜski.

PowołŜski (NadwołŜański) Republiki: Kałmykia, Tatarstan; Obwody: Astrachański, Penzeński, Samarski, Saratowski, Ulianowski, Wołgogradzki.

Północno-Kaukaski Republiki: Adygeja, Czeczenia, Dagestan, Inguszetia, Kabardyno-Bałkaria, Karaczajewo-Czerkieska, Północna Osetia-Ałania; Kraje: Krasnodarski i Stawropolski; Obwody: Rostowski.

Uralski Republiki: Baszkortostan, Udmurtia; Kraj: Permski, Obwody: Czelabiński, Kurgański, Orenburski, Swierdłowski

Zachodnio-Syberyjski Republiki: Ałtaj; Kraj: Ałtajski; Obwody: Kiemierowski, Nowosybirski, Omski, Tiumeński, Tomski; Okręgi Autonomiczne: Chanty-Mansijski i Jamało-Nieniecki

Wschodnio-Syberyjski Republiki: Buriatia, Chakasja, Tywa; Kraje: Krasnojarski Obwody: Czytyński, Irkucki; Okr ęgi Autonomiczne: Agiński Buriacki, Ewenkijski, Tajmyrski, Ust-Ordyński Buriacki,

Dalekowschodni Republiki: Sacha (Jakucja); Kraje: Chabarowski i Primorski; Obwody: Amurski, Kamczacki, Magadański, Sachaliński; śydowski Obwód Autonomiczny; Okręgi Autonomiczne: Czukocki, Koriacki.

Obwód Kaliningradzki


265

Nr 7. PODMIOTY TERYTORIALNE FEDERACJI ROSYJSKIEJ

Podmiot FR

(przynaleŜność do okręgu fed.*) Stolica Powierzchnia (tys. km2)

Ludność (tys.)

1 Republika Adygeja (P) Majkop 7,8 449,8 2 Republika Ałtaj (S) Gorno-Ałtajsk 82,8 204,8 3 Republika Baszkortostan (W) Ufa 143,6 4110,0 4 Republika Buriatia (S) Ułan-Ude 351,3 1041,1 5 Republika Chakasja (S) Abakan 61,9 581,2 6 Republika Czeczeńska (P) Grozny 15,5 573,9 7 Republika Czuwaszska (W) Czeboksary 18,3 1356,7 8 Republika Dagestan (P) Machaczkała 50,3 2142,7 9 Republika Inguszetia (P) Magas 3,8 317,9 10 Republika Kabardyno-Bałkarska (P) Nalczik 12,5 757,5 11 Republika Kałmykia (P) Elista 76,0 315,7 12 Republika Karaczejewo-Czerkieska (P) Czerkiessk 14,1 436,3 13 Republika Karelia (PZ) Pietrozawodsk 180,4 766,4 14 Republika Komi (PZ) Syktywkar 416,8 1136,6 15 Republika Marii El (W) Joszkar-Oła 23,2 758,9 16 Republika Mordowia (W) Saransk 26,1 929,0 17 Republika Północna Osetia-Alania (P) Władikawkaz 8,0 663,6 18 Republika Sacha (Jakucja) (D) Jakuck 3103,0 988,7 19 Republika Tatarstan (W) Kazań 68,0 3778,6 20 Republika Tuwa (Tywa) (S) Kyzył 168,6 311,4 21 Republika Udmurtska (W) IŜewsk 42,1 1632,5 22 Kraj Ałtajski (S) Barnauł 168,0 2653,0 23 Kraj Chabarowski (D) Chabarowsk 788,6 1506,6 24 Kraj Krasnodarski (P) Krasnodar 76,0 5067,5 25 Kraj Krasnojarski (S) Krasnojarsk 2300,0 3038,9 26 Kraj Permski (W) Perm 160,6 2820,0 27 Kraj Primorski (D) Władywostok 165,9 2179,0 28 Kraj Stawropolski (P) Stawropol 66,2 2689,1 29 Obwód Amurski (D) Błagowieszczeńsk 361,9 1007,7 30 Obwód Archangielski (PZ) Archangielsk 589,9 1459,9 31 Obwód Astrachański (P) Astrachań 44,1 1032,8 32 Obwód Biełgorodzki (C) Biełgorod 27,1 1497,7 33 Obwód Briański (C) Briańsk 34,9 1438,3 34 Obwód Czelabiński (U) Czelabińsk 87,9 3667,0 35 Obwód Czytyński (S) Czita 431,5 1259,0 36 Obwód Irkucki (S) Irkuck 774,8 2748,0 37 Obwód Iwanowski (C) Iwanowo 21,4 1218,5 38 Obwód Jarosławski (C) Jarosławl 36,4 1432,0 39 Obwód Kaliningradzki (PZ) Kaliningrad 15,1 951,4 40 Obwód KałuŜski (C) Kaługa 29,9 1095,0 41 Obwód Kamczacki (D) Pietropawłowsk-K. 179,1 353,9 42 Obwód Kiemierowski (S) Kiemierowo 95,7 2981,6 43 Obwód Kirowski (W) Kirow 120,8 1589,4 44 Obwód Kostromski (C) Kostroma 60,1 786,9 45 Obwód Kurgański (U) Kurgan 71,5 1097,0

XII. Załączniki

266

Podmiot FR

(przynaleŜność do okręgu fed.*) Stolica Powierzchnia (tys. km2)

Ludność (tys.)

46 Obwód Kurski (C) Kursk 30,0 1311,5 47 Obwód Leningradzki (PZ) Sankt Petersburg 83,9 1674,0 48 Obwód Lipiecki (C) Lipieck 24,1 1239,9 49 Obwód Magadański (D) Magadan 462,4 232,8 50 Obwód Moskiewski (C) Moskwa 46,0 6511,4 51 Obwód Murmański (PZ) Murmańsk 144,9 1001,2 52 Obwód NiŜegorodzki (W) NiŜny Nowgorod 76,6 3700,0 53 Obwód Nowgorodzki (PZ) Wielki Nowgorod 55,3 735,8 54 Obwód Nowosybirski (S) Nowosybirsk 178,0 2744,0 55 Obwód Omski (S) Omsk 139,7 2171,9 56 Obwód Orenburski (W) Orenburg 124,0 2229,6 57 Obwód Orłowski (C) Orzeł 24,7 904,2 58 Obwód Penzeński (W) Penza 43,3 1530,5 59 Obwód Pskowski (PZ) Pskow 55,3 801,5 60 Obwód Riazański (C) Riazań 39,6 1285,3 61 Obwód Rostowski (P) Rostów n/Donem 100,8 4387,6 62 Obwód Sachaliński (D) JuŜno-Sachalinsk 87,1 598,6 63 Obwód Samarski (W) Samara 53,6 3294,7 64 Obwód Saratowski (W) Saratow 101,2 2712,1 65 Obwód Smoleński (C) Smoleńsk 49,8 1133,0 66 Obwód Swierdłowski (U) Jekaterynburg 194,7 4612,3 67 Obwód Tambowski (C) Tambow 34,3 1270,5 68 Obwód Tiumeński (U) Tiumeń 161,8 3221,0 69 Obwód Tomski (S) Tomsk 314,4 1068,0 70 Obwód Tulski (C) Tuła 25,7 1746,1 71 Obwód Twerski (C) Twer 84,1 1602,2 72 Obwód Uljanowski (W) Uljanowsk 37,3 1488,3 73 Obwód Władimirski (C) Władimir 29,0 1609,0 74 Obwód Wołgogradzki (P) Wołgograd 113,9 2700,0 75 Obwód Wołogodzki (PZ) Wołogda 145,7 1324,0 76 Obwód WoroneŜski (C) WoroneŜ 52,4 2458,8 77 Moskwa (C) Moskwa 1,1 8630,0 78 Sankt Petersburg (PZ) Sankt Petersburg 0,6 4694,0 79 śydowski Obwód Autonomiczny (D) BirobidŜan 36,3 199,1 80 Agiński Buriacki OA (S) Aginskoje 19,6 79,1 81 Chanty-Mansijski OA (U) Chanty-Mansijsk 534,8 1369,5 82 Czukocki OA (D) Anadyr 721,5 72,1 83 Ewenkijski OA (S) os. Tura 767,6 19,2 84 Jamało-Nieniecki OA (U) Salechard 750,3 498,7 85 Koriacki OA (D) Pałana 301,5 29,3 86 Nieniecki OA (PZ) Narian-Mar 176,7 46,3 87 Tajmyrski (Dołgano-Nieniecki) OA (S) Dudinka 879,9 44,1 88 Ust-Ordyński Buriacki OA (S) pos. Ust-Ordyński 22,4 143,0

* Okręgi federalne: C – Centralny, D – Dalekowschodni, P – Południowy, PZ – Północno-Zachodni,

S – Syberyjski, U – Uralski, W – NadwołŜański


267

Nr 8. IZBY HANDLOWO-PRZEMYSŁOWE Izba Handlowo-Przemysłowa FR Торгово-промышленная Палата Рф 109012, Москва, ул. Ильинка, 6 tel.: (+7-495) 929-0009 faks: (+7-495) 929-0360 e-mail: [email protected] http://www.tpprf.ru Regionalne Izby Handlowo-Przemysłowe w Rosji Ałtajska IHP (Алтайская ТПП) Zasięg działania: Kraj Ałtajski 656049, Алтайский край, г. Барнаул, пр. Красноармейский, 72 tel.: (3852) 26-99-86, 26-89-87 faks: (3852) 26-99-45 e-mail: [email protected] http://www.alttpp.ru Amurska IHP (Амурская ТПП России) Zasięg działania: Obwód Amurski 675000, Амурская обл., г. Благовещенск, ул. Горького, 240/3 tel.: (4162) 52-05-76, 52-34-16, 52-03-69 faks: (4162) 52-05-76 e-mail: [email protected] http://www.atpp.amur.ru/ Archangielska IHP (Архангельская ТПП) Zasięg działania: Obwód Archangielski 163000, Архангельская область, г. Архангельск, Троицкий пр., д. 52, оф. 927 tel.: (8182) 21-01-73 faks: (8182) 65-20-26, 65-47-83 e-mail: [email protected] htpp://www.arhtpp.ru Astrachańska IHP (Астраханская ТПП) Zasięg działania: Obwód Astrachański 414040, Астраханская область, г. Астрахань, ул. Желябова, д. 50 tel.: (8512) 25-58-44, 28-14-33, 25-71-34, 28-14-39 faks: (8512) 28-14-42 e-mail: [email protected] http://www.acci.ru

IHP Obwodu Biełgorodzkiego ТПП Белгородской области 308600, Белгородская область, г. Белгород, Белгородский проспект, д. 110 tel.: (4722) 26-89-50, tel./faks (4722) 31-41-51 faks: (4722) 31-14-51 e-mail: [email protected] http://www.btpp.bel.ru Briańska IHP (Брянская ТПП) Zasięg działania: Obwód Briański 241035, Брянская область, г. Брянск, ул. Комсомольская, д. 11 tel.: (4832) 56-68-06, faks: (4832) 56-44-24 e-mail: [email protected], [email protected] http://www.btpp.org/ IHP Obwodu Władymirskiego ТПП Владимирской области 600017, г. Владимир, ул. Мира, 29 tel.: (4922) 23-25-64, 23-69-54, 23-79-91 faks: 23-69-54, 23-79-91 e-mail: [email protected] http://www.cci.vladimir.ru/ Wołgogradzka IHP (Волгоградская ТПП) Zasięg działania: Obwód Wołgogradzki 400005, Волгоградская область, г. Волгоград, ул. 7 Гвардейская, д. 2 tel.: (8442) 24-22-62, 23-44-26 faks: (8442) 24-22-62 e-mail: [email protected], [email protected] http://www.volgogradcci.ru Wołogodzka IHP (Вологодская ТПП) Zasięg działania: Obwód Wołogodzki 160000, Вологодская область, г. Вологда, ул. Лермонтова, д. 15 tel.: (8172) 72-14-80, 72-46-87, 72-32-58 faks: (8172) 72-46-87, 72-49-00 e-mail: [email protected], http://www.vologdatpp.ru/ IHP Wschodniej Syberii (ТПП Восточной Сибири) Zasięg działania: Obwód Irkucki 664003, Иркутская область, г. Иркутск, ул. Сухэ-Батора, д.16 tel.: (3952) 33-50-60, 33-51-16, 34-27-47, 33-51-32 faks: (3952) 33-50-66, 34-37-93 e-mail: [email protected], http://www.ccies.ru/

XII. Załączniki

268

Wiacka IHP (Вятская ТПП) Zasięg działania: Obwód Kirowski 610004, Кировская область, г. Киров, ул. Профсоюзная, 4 tel.: (8332) 65-15-65, 38-18-01 faks: (8332) 65-15-65 e-mail: [email protected] http://www.vtpp.kirov.ru/ Dalekowschodnia IHP (Дальневосточная ТПП) Zasięg działania: Kraj Chabarowski 680670, Хабаровский край, г. Хабаровск, ул. Шеронова, д. 113 tel.: (4212) 30-47-70, 32-82-33, 30-68-88 faks: (4212) 30-54-58 e-mail: [email protected] http://www.dvtpp.ru/ IHP śydowskiego Obwodu Autonomicznego ТПП Еврейской автономной области 682200, Еврейская автономная область, г. Биробиджан, ул. Шолом-Алейхема, д. 55 tel.: (42622) 6-85-80, faks: (42622) 4-05-87 e-mail: [email protected] IHP Obwodu Iwanowskiego ТПП Ивановской области 153005, Ивановская область, г. Иваново, проспект Ф.Энгельса, д. 58 tel.: (0932) 37-22-63, 37-14-04, 37-14-71 faks: (0932) 41-91-22, 37-60-34 e-mail: [email protected] http://www.ivanovo.ru:8000/Home/TPP/ IHP Republiki Kabardyno-Bałkarskiej ТПП Кабардино-Балкарской Республики 360000, Кабардино-Балкарская Республика, г. Нальчик, проспект Шогенцукова, д. 10 tel.: (8662) 42-60-76, faks: (8662) 42-60-76 e-mail: [email protected] Kaliningradzka IHP (Калининградская ТПП) Zasięg działania: m. Kaliningrad, Obwód Kaliningradzki 236010, Калининградская область, г. Калининград, ул. Ватутина, 20 tel.: (4012) 21-55-07, 95-58-81, 95-47-88 faks: (4012) 21-87-15 e-mail: [email protected] http://www.kaliningrad-cci.ru

KałuŜska IHP (Калужская ТПП) Zasięg działania: Obwód KałuŜski 248600, Калужская область, г. Калуга, площадь Старый Торг, д.9 tel.: (4842) 56-47-98, 57-10-84, 56-47-97 faks: (4842) 56-47-98, 57-10-84 e-mail: [email protected] http://tppkaluga.ru IHP Obwodu Kamczackiego ТПП Камчатской области Дата основания: 22.03.94 683000, Камчатская область, г. Петропавловск-Камчатский, Ленинская ул., 38, офис 208 tel.: (4152) 12-35-10, 12-35-44 faks: (4152) 12-35-10 e-mail: [email protected] IHP Republiki Karaczajewo-Czerkieskiej ТПП Карачаево-Черкесской Республики 369000, Карачаево-Черкесская Республика, г. Черкесск, ул. Кооперативная, д.6 tel.: (87822) 5-11-77, 5-69-46 faks: (87822) 5-16-37 e-mail: [email protected] IHP Obwodu Kostromskiego ТПП Костромской области 156013, г. Кострома, ул. Калиновская, д.38, к. 315 tel./faks: (4942) 55-62-62, 39-45-08 e-mail: [email protected] http://www.tppko.ru/

Krasnodarska IHP (Краснодарская ТПП) Zasięg działania: m. Krasnodar i Kraj Krasnodarski 350063, Краснодарский край, г. Краснодар, ул. Коммунаров, дом 8 tel.: (8612) 68-22-13, 68-22-74, 62-91-19 faks: (8612) 68-22-13, 62-91-19 e-mail: [email protected] http://www.tppkuban.ru

Środkowo-Syberyjska IHP Центрально-Сибирская ТПП Zasięg działania: Kraj Krasnojarski 660049, Красноярский край, г. Красноярск, ул. Кирова, д. 26 tel.: (3912) 23-96-13, 23-96-63 faks: (3912) 23-96-83 e-mail: [email protected] http://www.cstpp.ru/


269

IHP Ku źnieckiego Zagłębia Węglowego Кузбасская ТПП Zasięg działania: Obwód Kemerowski 650099, Кемеровская область, г. Кемерово, прос. Советский, д. 63, комн. 407 tel.: (3842) 58-77-64, 58-76-93 faks: (3842) 58-77-64 e-mail: [email protected] http://www.kuztpp.ru Kurgańska IHP (Курганская ТПП) Zasięg działania: Obwód Kurgański 640007, Курганская область, г. Курган, ул. Дзержинского, 1а tel.: (3522) 42-69-99, 27-85-42 faks: (3522) 42-69-99 e-mail: [email protected] Kurska IHP (Курская ТПП) Zasięg działania: Obwód Kurski 305000, Курская область, г. Курск, ул. Кирова, д.7(2 этаж) tel.: (4712) 56-25-94, 56-24-69, 52-04-98 faks: (4712) 56-24-62 e-mail: [email protected] http://www.kcci.ru Leningradzka Obwodowa IHP Ленинградская областная ТПП 191186, г. Санкт-Петербург, Невский проспект, дом 1, офис 520 tel./faks: (812) 571-12-22, 312-31-00, 312-60-63 e-mail: [email protected] http://www.lotpp.ru Lipiecka IHP (Липецкая ТПП) Zasięg działania: Obwód Lipiecki 398600, Липецкая область, г. Липецк, ул.Первомайская, 78 tel.: (4742) 22-60-69 faks: (4742) 22-29-57 e-mail: [email protected] http://lcci.lipetsk.ru/ Magadańska IHP (Магаданская ТПП) Zasięg działania: Obwód Magadański 685000, Магаданская область, г. Магадан, Пролетарская ул., 12, каб. 72 tel.: (41322) 285-12, faks: (41322) 285-12 e-mail: [email protected]

Moskiewska IHP (Московская ТПП) Zasięg działania: Moskwa 117393, г. Москва, ул. Академика Пилюгина, д.22 tel.: (495) 132-7510, 132-1210, 132-73-96 faks: (495) 132-05-47, 132-00-29 e-mail: [email protected] http://www.mtpp.org IHP Obwodu Moskiewskiego ТПП Московской области) 107045, Москва, ул. Сретенка, д. 8/1 tel.: (495) 223-41-25 e-mail: [email protected] http://www.tppmo.ru IHP Obwodu NiŜegorodzkiego ТПП Нижегородской области 603005, Нижегородская область, г. Нижний Новгород, пл. Октябрьская, д. 1 tel.: (8312) 19-42-10, 19-44-69 faks: (8312) 19-40-09 e-mail: [email protected] http://www.tpp.nnov.ru Nowosybirska IHP (Новосибирская ТПП) Zasięg działania: Obwód Nowosybirski 630064, Новосибирская область, г. Новосибирск, проспект Маркса, д. 1 tel./faks: (383) 346-41-50, 346-54-01, 346-30-47 346-40-65 e-mail: [email protected] http://www.ntpp.ru Omska IHP (Омская ТПП) Zasięg działania: Obwód Omski 644007, г. Омск, ул. Герцена, 51/53 tel.: (3812) 25-43-50, 23-45-80, 23-67-94 faks: (3812) 23-52-48, 24-54-61 e-mail: [email protected] http://www.omsktpp.ru IHP Obwodu Orenburskiego ТПП Оренбургской области 460000, Оренбургская область, г. Оренбург, Парковый проспект, д. 6 tel.: (3532) 77-73-29, 77-73-96, 77-36-91 faks: (3532) 77-02-35, 77-75-13 e-mail: [email protected] http://www.orenburg-cci.ru

XII. Załączniki

270

Orłowska IHP (Орловская ТПП) Zasięg działania: Obwód Orłowski 302028, г. Орел, ул. Салтыкова-Щедрин, д. 21 tel./faks (4862) 76-07-53 e-mail: [email protected] http://www.palata.orel.ru Penzeńska Obwodowa IHP Пензенская областная ТПП 440020, Пензенская область, г. Пенза, ул. Московская, д.5 6, офис 223 tel.ы: (8412) 52-42-29, 56-65-41, 56-40-37, faks: (8412) 56-21-99, 56-01-40 e-mail: [email protected] http://www.tpp.penza.com.ru Permska IHP (Пермская ТПП) Zasięg działania: Obwód Permski 614000, Пермская область, г. Пермь, ул. Советская, д. 24-Б tel.: (3422)10-10-00, faks: (3422) 12-41-12 e-mail: [email protected] http://www.permtpp.ru Primorska IHP (Приморская ТПП) Zasięg działania: Kraj Primorski 690600, Приморский край, г. Владивосток, Океанский проспект, д. 13а tel.: (4232) 26-96-30, faks: (4232) 22-72-26 e-mail: [email protected] IHP Obwodu Pskowskiego ТПП Псковской области 180000, Псковская обл., г. Псков, ул. Советская, д. 15а (1 этаж) tel.: (8112) 22-36-60, 16-38-83, faks: (8112) 16-00-52 e-mail: [email protected] http://www.cci.pskov.ru/ IHP Republiki Adygeja ТПП Республики Адыгея 352700, Республика Адыгея, г. Майкоп, ул. Майкопская, д. 36 tel.: (87722) 251-34, 702-23, 251-34 e-mail: [email protected] IHP Republiki Ałtaj ( ТПП Республики Алтай) 649000, Республика Алтай, г. Горно-Алтайск, ул. Улагашева, 13, а/я 208 tel.: (38822) 412-34, faks: (38822) 412-34 e-mail: [email protected]

IHP Republiki Baszkortostan ТПП Республики Башкортостан 450057, Республика Башкортостан, г. Уфа, ул. Воровского, 22 tel.: (3472) 73-23-80, 51-70-79 faks: (3472) 72-38-55 e-mail: [email protected] http://www.tpprb.ru IHP Republiki Buriacja ТПП Республики Бурятия 670047, Республика Бурятия, г. Улан-Удэ, ул. Комсомольская, д.1а tel.: (3012) 27-20-48, faks: (3012) 27-20-48 e-mail: [email protected] http://homepage.buryatia.ru/tpprb/ IHP Republiki Dagestan ТПП Республики Дагестан 367012, Республика Дагестан, г. Махачкала, пл. Ленина, д. 2 tel.: (8722) 67-04-61, 67-04-62 faks: (8722) 67-04-62 e-mail: [email protected] IHP Republiki Inguszetia ТПП Республики Ингушетия 366720, Ингушская Республика, г. Назрань, ул. Картоева, д. 16 tel.: (87322) 2-83-24, faks: (87322) 2-89-40 e-mail: [email protected] IHP Republiki Kabardyno-Bałkarskiej ТПП Кабардино-Балкарской Республики 360000, Кабардино-Балкарская Республика, г. Нальчик, проспект Шогенцукова, д. 10 tel.: (8662) 42-60-76, faks: (8662) 42-60-76 e-mail: [email protected] IHP Republiki Kałmykia ТПП Республики Калмыкия 358001, Республика Калмыкия, г. Элиста, ул. Губаревича, д. 2 tel.: (84722) 5-75-72, faks: (84722) 5-75-72 e-mail: [email protected] IHP Republiki Karaczajewo-Czerkieskiej ТПП Карачаево-Черкесской Республики 369000, Карачаево-Черкесская Республика, г. Черкесск, ул. Кооперативная, д. 6 tel.: (87822) 511-77, 569-46, faks: (87822) 516-37 e-mail: [email protected]


271

IHP Republiki Karelia ТПП Республики Карелия 185000, Республика Карелия, г. Петрозаводск, ул. Энгельса, д. 4 tel.: (8142) 78-30-40, faks: (8142) 76-54-78 e-mail: [email protected] http://chamber.karelia.ru/ IHP Republiki Komi ( ТПП Республики Коми) 167610, Республика Коми, г. Сыктывкар, ул. Карла Маркса, 212 tel.: (8212) 44-19-43, faks: (8212) 44-19-43 e-mail: [email protected] http://www.tpp.komi.ru/ IHP Republiki Marii El ТПП Республики Марий Эл 424003, Республика Марий Эл, г. Йошкар-Ола, ул. Панфилова, д. 41, ком. 13 tel.: (8362) 45-23-27, faks: (8362) 63-04-26 e-mail: [email protected] IHP Republiki Mordowia ТПП Республики Мордовия 430000, Мордовская Республика, г. Саранск, ул. Московская, дом 14 tel.: (8342) 47-21-75, 47-52-04, faks: 32-73-80 e-mail: [email protected] http://tpprm.moris.ru/ IHP Republiki Sacha (Jakucja) ТПП Республики Саха (Якутия) 677007, Республика Саха (Якутия), г. Якутск, улица Крупская, д.19, каб. 403, 404 tel.: (4112) 32-04-48, 32-11-38, faks: (4112) 32-19-66 e-mail: [email protected] IHP Republiki Tatarstan ТПП Республики Татарстан 420503, Республика Татарстан, г. Казань, ул. Пушкина, д. 18 tel.: (843) 264-62-07, 236-08-04, 236-99-00, 236-63-60, 264-35-82 faks: (843) 236-09-66 e-mail: [email protected], http://www.tpprt.ru/ IHP Republiki Tywa (ТПП Республики Тыва) 667000, Республика Тыва, г. Кызыл, ул. Тувинских Добровольцев, д. 29 tel.: (39422) 3-25-51, faks: (39422) 3-67-22 e-mail: [email protected]

Udmurcka IHP (Удмуртская ТПП) Zasięg działania: Republika Udmurcka 426067, Удмуртская Республика, г. Ижевск, ул. Ленина, 101, 5 этаж tel.: (3412) 49-02-10 faks: (3412) 49-02-13 e-mail: [email protected] http://www.udmweb.ru/ IHP Repybliki Chakasja ТПП Республики Хакасия 655019, Республика Хакасия, г. Абакан-19, а/я 725, ул. Советская, д.45А tel.: (39022) 6-65-86, 6-45-25 faks: 6-72-73 e-mail: [email protected] IHP Republiki Czuwaszskiej ТПП Чувашской Республики 428029, Чувашская Республика, г. Чебоксары, пр-т И. Яковлева, дом 4/2 tel.: (8352) 20-37-86, 20-02-94; faks: 63-94-95 e-mail: [email protected] http://www.tppchr.ru IHP Obwodu Rostowskiego ТПП Ростовской области 344022, Ростовская область, г. Ростов-на-Дону, Пушкинская ул., 176 tel.: (8632) 64-45-47, faks: 64-45-47, 92-39-94 e-mail: [email protected], [email protected] http://tpp.rost.ru/ Riazańska IHP (Рязанская ТПП) Zasięg działania: Obwód Riazański 390023, Рязанская область, г. Рязань, ул. Горького, д. 14 tel.: (4912) 77-20-67, 28-99-03 faks: 28-99-02 e-mail: [email protected] http://www.ryazancci.ru ТПП Самарской области 443099, Самарская область, г. Самара, ул. А.Толстого, д. 6 tel.: (8463) 32-11-59, 32-76-62, 33-60-14 faks: (8463) 32-76-62 e-mail: [email protected] http://www.cci.samara.ru/

XII. Załączniki

272

IHP Sankt Petersburga Санкт-Петербургская ТПП 191123, г. Санкт-Петербург, ул. Чайковского, д. 46-48 tel.: (812) 719-66-44, 579-28-33, 273-48-96 faks: (812) 272-86-12, 272-97-13 e-mail: [email protected] http://www.spbcci.ru/ IHP Obwodu Saratowskiego ТПП Саратовской области Zasięg działania: Obwód Saratowski 410078, Саратовская область, г. Саратов, ул.Университетская, д.28 Тел: (845-2) 51-03-21, faks: (845-2) 50-15-22 e-mail: [email protected] http://www.sartpp.ru/ Sachalińska IHP (Сахалинская ТПП) Zasięg działania: Obwód Sachaliński 693000, Сахалинская область, г. Южно-Сахалинск, ул. Крюкова, д. 53, офис 10 tel.: (4242) 72-25-48, faks: (4242) 72-25-48 e-mail: [email protected] Uralska IHP (Уральская ТПП) Zasięg działania: m. Jekaterynburg, Obwód Swierdłowski 620027, Свердловская область, г. Екатеринбург, ул. Восточная, д. 6 tel.: (343) 353-04-49, faks: (343) 353-58-63, 350-39-07, 370-48-75 e-mail: [email protected] http://ucci.ur.ru/ IHP Republiki Północna Osetia-Alania (ТПП Республики Северная Осетия – Алания) 362002, Республика Северная Осетия - Алания, г. Владикавказ, ул. Августовcких cобытий, д.10 tel.: (8672) 53-15-84, 53-94-70, faks: (8672) 53-94-70 e-mail: [email protected] http://tpprso-a.osetia.ru Smoleńska IHP (Смоленская ТПП) Zasięg działania: Obwód Smoleński 214000, Смоленская область, г. Смоленск, ул.Бакунина, 10а tel.: (4812) 38-74-50, 38-01-67 faks: (4812) 38-74-50 e-mail: [email protected] http://www.keytown.com/users/Torgpal/

IHP Kraju Stawropolskiego ТПП Ставропольского края 355034, Ставропольский край, г. Ставрополь, ул. Ленина, д. 384 tel.: (8652) 94-53-34, 94-53-51, 34-05-10 faks: (8652) 34-05-10 e-mail: [email protected] htpp://www.ccistavropol.best-business.biz Tajmyrska IHP (Таймырская ТПП) Zasięg działania: Tajmyrski OA 647000, Таймырский AO, г. Дудинка, ул. Бегичева, д. 4, кв. 29 tel.: (39111) 2-55-09, faks: (39111) 2-55-09 Tambowska Obwodowa IHP Тамбовская областная ТПП 392622, Тамбовская область, г. Тамбов, ул. Интернациональная, д.118, ДК „Знамя Труда” tel.: (0752) 71-58-91, faks: (0752) 71-58-91 e-mail: [email protected] http://totpp.ru/ Twerska IHP (Тверская ТПП) Zasięg działania: Obwód Twerski 170000, Тверская область, г. Тверь, Вагжановский пер., 9, 2 этаж, а/я 660 tel.: (4822) 42-78-43, 42-61-19, tel./faks: (4822) 42-78-43, 48-93-83 e-mail: [email protected] http://www.tverregion.ru Tomska IHP (Томская ТПП) Zasięg działania: Obwód Tomski 634050, г. Томск, пл. Ленина 8А, каб. 7,8,18 tel.: (3822) 510-549, faks: (3822) 510-054 e-mail: [email protected] http://tpp.tomsk.ru/ Tulska IHP (Тульская ТПП) Zasięg działania: Obwód Tulski 300600, Тульская область, г. Тула, Красноармейский проспект, д. 25, оф. 1001-1007 tel.: (4872) 36-45-17, 36-02-16, 31-17-28 faks: (4872) 36-02-16, 36-27-15 e-mail: [email protected] http://www.ccitula.ru/index.asp


273

Tiumeńska IHP (Тюменская ТПП) Zasięg działania: Obwód Tiumeński 625000, Тюменская область, г. Тюмень, ул. Республики, д. 211А tel.: (3452) 21-38-08, 21-08-09 faks: (3452) 21-08-09 e-mail: [email protected], Uljanowska IHP (Ульяновская ТПП) Zasięg działania: Obwód Uljanowski 432600, Ульяновская область, г. Ульяновск, ул. Ф.Энгельса, д. 19 tel.: (8422) 31-47-87, 31-45-23 faks: (8422) 32-93-73 e-mail: [email protected] http://www.ultpp.ru IHP Chanty-Mansijskiego OA ТПП Ханты-Мансийского AO 626011, ХМАО, г. Ханты-Мансийск, ул. Гагарина, 128 tel./faks: (34671) 2-14-26 e-mail: [email protected] [email protected] Południowo-Uralska IHP (Южно-Уральская ТПП) Zasięg działania: Obwód Czelabiński 454080, г. Челябинск, ул. Васенко, д. 63 tel.: (3512) 36-75-53, 66-52-18, faks: 66-52-23 e-mail: [email protected] http://www.tpp.chelreg.ru/ IHP Republiki Czeczeńskiej ТПП Чеченской Республики Чеченская Республика, г. Грозный, ул. Ленина, д. 53А tel.: (86622) 5-33-81, 7-37-57

IHP Obwodu Czytyńskiego ТПП Читинской области 672010, Читинская область, г. Чита, ул. Ленина, д. 27, а/я 495 tel.: (3022) 32-29-28, 26-57-54 faks: (3022) 32-29-28 e-mail: [email protected], [email protected] IHP Jamało-Nienieckiego OA ТПП Ямало-Ненецкого автономного округа 626608, Тюменская область, Ямало-Ненецкий АО, г. Салехард, ул. Комсомольская, д. 16 Б tel.: (34922) 3-04-95, 3-05-26 faks: (34922) 3-05-26 e-mail: [email protected] Jarosławska IHP (Ярославская ТПП) Zasięg działania: Obwód Jarosławski 150000, Ярославская область, г. Ярославль, Советская площадь, д. 1/19 tel.: (4852) 32-88-85, 32-80-53, 32-87-98 faks: (4852) 32-88-85 e-mail: [email protected] http://www.yartpp.ru

XII. Załączniki

274

Nr 9. BANKI Bank Centralny FR (Bank Rosji) Центральный банк РФ (Банк России) 107016, г. Москва, ул. Неглинная, 12; tel.: (+7-495) 771 91 00 faks: (+7-495) 921 64 65 e-mail: [email protected] http://www.cbr.ru SBERBANK (СБЕРБАНК) Акционерный Коммерческий Сберегательный Банк Российской Федерации ОАО 117997, г.Москва, ул.Вавилова, дом 19 tеl.: (+7-495) 974-66-77, 974-66-46 faks: (+7-495) 957-57-31, 747-37-31 e-mail: [email protected] http://www.sbrf.ru Wniesztorgbank (Внешторгбанк, Vneshtorgbank) ОАО Банк Внешней Торговли 119992, г. Москва, ул.Плющиха, д.37 tel.: (+7-495) 783-15-15, 783-16-16 faks: (+7-495) 258-47-81 e-mail: [email protected] http://www.vtb.ru GAZPROMBANK ( ГАЗПРОМБАНК) Adres pocztowy: 117420, г. Москва, ул. Наметкина, д. 16, стр. 1. Adres siedziby: 117418, г. Москва, ул. Новочеремушкинская, д. 63. tеl.: (+7-495) 913-74-74 faks: (+7-495) 913-73-19 e-mail: [email protected] http://www.gazprombank.ru ALFA-BANK ( АЛЬФА-БАНК) Adres pocztowy: 107078, г. Москва, ул. Каланчевская, д. 27 Adres siedziby: 107078, г. Москва, ул. Маши Порываевой, 9 tеl.: (+7-495) 777-3257, 929-9191, 797-3160, 974-2515, 207-6001 e-mail: [email protected] http://www.alfabank.ru

Mi ędzynarodowy Bank Przemysłowy Международный Промышленный Банк 125009, Россия, г.Москва, ул.Большая Дмитровка, 23/8, стр.1-2 tеl.: (+7-495) 926-4446, faks (+7-495) 292-8284 e-mail: [email protected] http://www.iib.ru Bank Moskwy (Банк Москвы) Московский муниципальный банк 107996, г. Москва, ул. Рождественка, 8/15, стр. 3 tеl.: (+7-495) 105-8000, 745-8000 faks: (+7-495) 795-2600 e-mail: [email protected] http://www.mmbank.ru MDM-BANK ( МДМ-БАНК) 115172, г. Москва, Котельническая наб., д.33, стр.1 tеl.: (+7-495) 797–9500 faks: (+7-495) 797–9501 e-mail: [email protected] http://www.mdmbank.ru Mi ędzynarodowy Bank Moskiewski Международный Московский Банк 119034, г. Москва, Пречистенская наб., дом 9 tеl.: (+7-495) 258-7200, faks: (+7-495) 258-7272 e-mail: [email protected] http://www.imb.ru ROSBANK (РОСБАНК) 107078, г. Москва, ул. Маши Порываевой, д.11 tel.: (+7-495) 725-0595, faks: (+7-495) 725-0511 e-mail: [email protected], [email protected] http://www.rosbank.ru Bank Przemysłowo-Budowlany Промышленно-Строительный Банк Adres pocztowy: 191011, Санкт-Петербург, Невский пр., д.38 Adres siedziby: 191014, Санкт-Петербург, Ковенский пер., д. 17/18 tel.: (+7-812) 329-8329, faks: (+7-812) 310-6173 e-mail: [email protected], [email protected] http://www.icbank.ru


275

CITIBANK ( СИТИБАНК) 125047, г. Москва, ул. Гашека, дом 8-10 tеl.: (+7-495) 725-1000, 775-7575 faks (+7-495) 725-6700 http://www.citibank.ru Raiffeisen Bank Райффайзенбанк Австрия 129090, г. Москва, ул.Троицкая, д.17, стр. 1 tel.: (+7-495) 721 91 00 faks: (+7-495) 721 99 01 e-mail: [email protected] http://www.raiffeisen.ru URALSIB (УРАЛСИБ) Урало-Сибирский Банк 450000, Республика Башкортостан, г.Уфа, ул. Революционная, 41 tel.: (+7-3472) 519-555, 235-835 e-mail: [email protected] http://www.uralsibbank.ru Bank „Menatep Sankt Petersburg” (Менатеп Санкт-Петербург) 191186, Санкт-Петербург, Невский пр., д.1 tel.: (+7-812) 326-3901 faks: (+7-812) 326-3940 e-mail: [email protected] http://www.menatepspb.com

Bank „Petrocommerce” Банк Петрокоммерц 127051, г. Москва, ул. Петровка, д.24 tel.: (+7-495) 411-6411, faks: (+7-495) 923-3607 е-mail: [email protected] http://www.pkb.ru NOMOS-BANK (НОМОС-БАНК) АИК банк „НОВАЯ МОСКВА” 109240, г. Москва, ул. Верхняя Радищевская, дом 3, стр. 1 tеl.: (+7-495) 737-7355, faks: (+7-495) 797-3250 e-mail: [email protected] http://www.nomos.ru BANK ZENIT ( БАНК ЗЕНИТ) 129110, Москва, Банный пер., д.9 tеl.: (+7-495) 777-57-07, 937-07-37 faks: (+7-495) 937-07-36, 777-57-06 e-mail: [email protected] http://www.zenit.ru GUTA-BANK ( ГУТА-БАНК) 107078, г. Москва, Орликов пер., 5, стр. 3 tеl.: (+7-495) 975-6001, 975-6300, 771-7878 faks: (+7-495) 975-6333 e-mail: [email protected] http://www.guta.ru

XII. Załączniki

276

Nr 10. PRZEDSTAWICIELSTWA ZAGRANICZNYCH FIRM DORADC ZYCH PricewaterhouseCoopers - Russia http://www.pwcglobal.com/ru PricewaterhouseCoopers - Moskwa 115054, Москва, Космодамианская Наб.52, стр.5 tеl.: (+7-495) 967 6000 faks: (+7-495) 967 6001, 967 6488 PricewaterhouseCoopers - St. Petersburg 191126 Санкт-Петербург, ул. Достоевского, 19/21 (Griffon House) tеl.: (+7-812) 326 6969 faks: (+7-812) 326 6699 PricewaterhouseCoopers - Togliatti 445633 Тольятти, ул. Транспортная, 26 tеl.: (+7-8482) 737 013, 737 012, faks: (+7-8482) 349 652 PricewaterhouseCoopers – Sachalin 693009 Южно-Сахалинск, Коммунистический проспект 32, офис 214 tеl./faks: +7 (4242) 72 7344, 727 463 tel. sat.: (+7-509) 856 2177 KPMG - Russia http://www.kpmg.ru КПМГ Москва 119019, Москва, Гоголевский бульвар, 11 tеl.: (+7-495) 937 4477, faks: (+7-495) 937 4499 e-mail: [email protected] КПМГ Санкт-Петербург 198005, Санкт-Петербург, Московский проспект, 19, 4-й этаж tеl.: (+7-812) 325 8348 faks: (+7-812) 325 8347 e-mail: [email protected] КПМГ Нижний Новгород 603000, Нижний Новгород, ул. Костина, 4, 4-й этаж, офис 405 tеl.: (+7-8312) 75 9500 faks: (+7-8312) 75 9501 e-mail: [email protected]

Deloitte & Touche - Russia http://www.deloitte.ru Делойт и Туш - Москва 125009, Москва, Деловой центр “Моховая”, ул. Воздвиженка, д. 4/7, стр. 2 tel.: (+7-495) 787 0600 faks: (+7-495) 787 0601 e-mail: [email protected] Делойт и Туш - Санкт-Петербург, 193015, Санкт-Петербург, Калужский пер., д. 3 tel.: 7 (812) 103 7106 faks: 7 (812) 103 7107 Ernst & Young - Russia http://www.ey.com/global/content.nsf/Russia_E/Home Ernst & Young - Moscow 115035, Moscow, Sadovnicheskaya Nab., 77, bld. 1 tel.: 7 (495) 705-9700, 755-9700 faks: 7 (495) 755-9701 e-mail: [email protected] Ernst & Young - St. Petersburg White Nights Business Center 190000, St. Petersburg, Malaya Morskaya Street, 23 tel.: 7 (812) 103-7800, faks: 7 (812) 103-7810 Ernst & Young - Novosibirsk 630099, Novosibirsk, Krasny Prospect, 25, Office 301 tel.: 7 (3832) 11-9007, faks: 7 (3832) 11-9008 Ernst & Young - Ekaterinburg 620026, Ekaterinburg, Kuibyshev Street, 44 tel.: 7 (343) 379-3510, faks: 7 (343) 379-3511 Ernst & Young - Yuzhno-Sakhalinsk 693009, Yuzhno-Sakhalinsk (Sakhincenter) Kommunisticheski Prospect 32, Office 218, 417 tel.: 7 (4242) 49-9090, faks: 7 (4242) 49-9411


277

Nr 11. NAJWIĘKSZE ROSYJSKIE FIRMY KONSULTINGOWE I AUDYTORSKO-DORADCZE

IBS (Компания IBS Информационные Бизнес-Системы) 127434, Москва, Дмитровское шоссе, 9Б tеl: (+7-495) 967-8080 faks: (+7-495) 967-8081 e-mail: [email protected] http://www.ibs.ru ROEL Konsulting (РОЭЛ Консалтинг) 109029, Москва, ул.Нижегородская 32, корп. 15. tеl: (+7-495) 974-3212, 755-7888, 755-7807 faks: (+7-495) 974-3215, 755-7807 e-mail: [email protected] http://www.roel.ru BKG 125080, Москва, ул. Врубеля, 12 tel./faks: (+7-495) 937-75-99 e-mail: [email protected] http://www.bkg.ru BORLAS (Борлас) 117105, Москва, Новоданиловская наб., дом 4а tеl: (+7-495) 545-5930 faks: (+7-495) 545-5931 e-mail: [email protected] http://www.borlas.ru Stowarzyszenie Konsultantów FDP Объединенные Консультанты «ФДП» 129164, Москва, Просп. Мира, д. 124, к. 15 tеl: (+7-495) 725-2710, 283-4205 faks: (+7-495) 283-7379 e-mail: [email protected] http://www.fdp.ru FBK-PKF Konsultanci Finansowi i Księgowi (Компания „ФБК” - Финансовые и бухгалтерские консультанты) 101990, г. Москва, ул. Мясницкая, д. 44/1 tеl: (+7-495) 737-5353 faks: (+7-495) 737-5347 e-mail: [email protected] http://www.fbk.ru

Grupa Doradcza “2K Audyt - Konsultacje Biznesowe” НКГ "2К Аудит - Деловые консультации" 127051, Москва, ул. Петровка д. 26 стр. 3, tel.: (+7-495) 721-1457, 777-0895, 777-0894 e-mail: [email protected], http://www.2kaudit.ru RSM Top-Audit РСМ „Топ-Аудит” 105062, Москва, ул. Покровка 43, стр. 1 tel.: (+7-495) 916-0911 faks: (+7-495) 917-8789 e-mail: [email protected] Oddziały: Samara, IŜewsk, WoroneŜ, Tiumień http://www.top-audit.ru Grupa Audytorsko-Doradcza „Gorislavcev & Co.” Аудиторско-консалтинговая группа " Гориславцев и Ко" 125284, Москва, 1-й Хорошевский проезд, дом 3а tel./faks: (+7-495) 255-5053, 255-1412, 255-1670 e-mail: [email protected] Oddziały: St. Petrsburg, Murmańsk, Krasnodar, Orenburg, Briańsk, JuŜno-Sachalińsk http://www.gorislavtsev.ru Konsorcjum „WnieszPakkUniwers” Консорциум «ВнешПаккУниверс» Аудиторско-консультационная компания «ПАКК» 123610, Москва, Краснопресненская набережная, дом 12, Центр международной торговли, 3-й подъезд, 7-й этаж tеl.: (+7-495) 258-1991 faks: (+7-495) 258-1990 e-mail: paсс@pacc.ru http://www.pacc.ru ЗАО Аудиторская фирма «Универс-Аудит». 123100, Москва, ул. 2-я Звенигородская, д. 13, стр. 41 tеl.: (+7-495) 234-8340 faks: (+7-495) 234-8341 e-mail: [email protected] http://www.universaudit.ru

XII. Załączniki

278

ЗАО «Аудиторская фирма «Внешаудит» 123610 Москва, Краснопресненская наб., 12 ЦМТ, здание офисов, офис 701 tеl.: (+7-495) 258-1991, 967-0495 faks: (+7-495) 967-0497 e-mail: [email protected] http://www.vneshaudit.ru Grupa Audytorsko-Doradcza „Marka-Audit” Аудиторско-консалтинговая группа "Марка Аудит" 107031 Москва, Звонарский пер. 5, стр. 2 tеl.: (+7-495) 258-3562, 258-3563 faks: (+7-495) 258-3560 e-mail: [email protected] http://www.marka-audit.ru Grupa Doradcza "Что Делать консалт" КГ "Что Делать консалт" 125284, Москва, 1-й Хорошевский пр., д. 3а, к. 204 tel.: (+7-495) 784-7737 e-mail: [email protected] http://www.wdc.msk.ru Grupa Audytorsko-Doradcza “RUFAUDIT-Alliance” Аудиторско-консалтинговая группа " Руфаудит Альянс" 103045, Москва, Колокольников пер., 2/6 tеl.: (+7-495) 797-87-70, 208-66-68 faks: (+7-495) 797-87-75, 208-67-13 e-mail: [email protected] http://www.rufaudit.ru

Grupa Audytorsko-Doradcza „Fin-Ekspertyza” АКГ "ФинЭкспертиза" 129110, г. Москва, Проспект Мира, д.69, 9 этаж tel.: (+7-495) 775-2200, 775-2201, 775-2202 e-mail: [email protected] http://www.finexpertiza.ru “MOORE STEPHENS Bal-EN” АКГ "Моор Стивенс БалЭН" http://www.balen.ru Моор Стивенс Москва Лимитед 103031, г. Москва, Страстной бульвар, дом 16, вход 1 tеl.: (+7-495) 937-9121 faks: (+7-495) 937-9122 e-mail: [email protected] http://www.moorestephens.ru "ЭНПИ Консалт" 115191, г. Москва, Духовской пер., 14. tеl.: (+7-495) 952-1041, 954-4726 faks: (+7-495) 954-3180, 954-4408 e-mail: [email protected] http://www.npg.ru АК "Баланс. ЛТД" 125212, г. Москва, Кронштадтский бульвар, 12Б tеl.: (+7-495) 452-4336, 755-5002 faks: (+7-495) 452-3511 e-mail: [email protected] http://www.balanceltd.ru


279

Nr 12. BIURA PRAWNO-DORADCZE SPECJALIZUJ ĄCE SIĘ W OBSŁUDZE POLSKO-ROSYJSKICH KONTAKTÓW GOSPODARCZYCH

ROSJA Suprema Leks OOO “СУПРЕМА ЛЕКС”, 125047 Москва, пл. Тверская застава, д. 3, офис 310, tel./faks: (+7-495) 755 8751, 250 1373 e-mail: [email protected] http://www.suprema.ru Mi ędzynarodowe Wspólne Przedsiębiorstwo RUSS IGK Международные Совместное Предприятие Русс ИГК, Informacja o emitentach papierów wartościowych, usługi informacyjno-prawne w zakresie zabezpieczania kontraktów Dyrektor Generalny: Nikołaj Michajłowicz RaŜew, tel.: (+7-495) 420 8528 117218, Москва, Нахимовский пр- кт 24 tel.: (+7-495) 785-5710, tel./faks: 129-5211 e-mail: [email protected], [email protected] http://www.russ-igk.da.ru Centrum prawne (Юридический центр) М. Татарский пер., д. 6, 113184 Москва tel./faks: 07 095 951 4183 e-mail: [email protected] http://www.sodis.ru/lex.html Legulejus Ltd. – firma prawnicza "Легулеюс Лтд" - правовая фирма Prezes: Waleryj Siergiejewicz Wasiliew 103006 Москва, Каретный ряд, 3, стр. 5 - сад "Эрмитаж" tel. (+7-495) 209-65-85, 299-90-81 faks: (+7-495) 299-08-53 ALKOR GROUP, Mileniusz Lacki, tel. (+7-495) 512-12-95, 776-84-86 e-mail: [email protected] Ministerstwo Sprawiedliwości FR Mi ędzyrepublikańskie Kolegium Adwokatów Министерство юстиции РФ, Межреспубликанская коллегия адвокатов Adwokat dr Iwan Iwanowicz Mackiewicz 109033, Москва, Старомонетный пер. д. 9 стр.2 tel.: (+7-495) 231-79-55, 951-79-55, 953-16-14

Specjalistyczne Kolegium Adwokatów "Iniurcolleguia" Специализированная коллегия адвокатов "Инюрколлегия" 103009 Москва, а/я 354, ул. Тверская 5, tel.: (+7-495) 203-50-95, 203-58-28, 203-93-48 faks: (+7-495) 755-95-79, 200-52-47 Logo Consult – międzynarodowe prawo handlowe "Лого-Консульт" - международное коммерческое право директор - Сеглин Б.С. 125167 Москва, Ленинградский пр., 47 tel./faks: (+7-495) 198-86-42 "Corpus Juns" Stefan Wojcianiec tel./faks: (+7-495) 557-17-34 kom: (+79) 035595981 e-mail: [email protected], [email protected]. Moskiewskie Miejskie Kolegium Adwokatów Московская Городская коллегия адвокатов Adwokat Waldemar W. Mossakowski 103031 Москва, Кузнецкий мост, д. 9/10, tel.: (+7-495) 928-94-63, 928-95-42 Towarzystwo Audytorskie EFFORT Аудиторское товарищество" ЭФФОРТ" Prawnik Michaił Wiktorowicz Filipow tel.: (+7-495) 460-07-44 tel./faks: (+7-495) 460-09-77 Anatolij Samujłowicz Zastenkier – usługi prawne Застенкер Анатолий Самуилович - юридические услуги, rejestracja przedsiebiorstw z kapitałem zagranicznym, akredytacja firm Москва, Мансуровский пер. д.3 tеl.: (+7-495) 235-11-36, 235-17-45 DUBL-7 (ТОО "ДУБЛЬ-7") Dyrektor Generalny: Michaił Jurewicz Szlemow 109172 Москва, ул. Большие Каменщики 6 tel.: (+7-495) 911-9976, 911-9979 faks: (+7-495) 912-9620

XII. Załączniki

280

Private Attorneys Group Biuro Doradczo-Prawne Прайвэт Атторнейз Гроуп Юридическое Консультационное Бюро Dyrektor Generalny: Tatiana Walieriewna Sirotkina tel.: (+7-495) 250-12-05, 956-90-12, 956-90-16 faks: (+7-495) 156-06-25, 956-90-15 Firma Doradcza KOGRIOL "Когриол " Консультационная Фирма Dyrektor Generalny: W.K. Borodickij Москва, ул. Скаковая 32, tel./faks: (+7-495) 945-57-69. Firma "Aleksander" 117292 Москва б п я 135 tel.: (+7-495) 242-79-52, 913-57-66, 926-02-49 faks: (+7-495) 742-42-20, 921-89-27 e-mail: [email protected] http://www.Rusinvest.com Firma Prawnicza „Pierwaja Gruppa” Юридическая фирма Первая Группа Москва, ул. Ярославская 13 комн. 211 tel.: (+7-495) 283-42-54 faks: (+7-495) 282-17-03 e-mail: [email protected] http://www.kanc.ru/law1gr Valery V. SHUMOV P.O. BOX 56, 115516 Moskwa tel.: (+7-495) 327 55 15 faks. (+7-495) 742 87 77 Polski Projekt 119361 Москва, ул. Oзерная 42 tel.: (+7-495) 740-1278, 740-1279 faks: (+7-495) 741-5661 e-mail: [email protected] http://www.polskiprojekt.ru Agencja Prawna „LID Serwis Konsalting” Юридическое агентство "Л И Д сервис консалтинг" Адвокат Ллинников Александр Сергеевич, 119992 Москва, Зубовский бульвар, д.22/39, оф. 314a tel.: (+7-495) 245-6442, 245-7829 faks: (+7-495) 247-1987 e-mail: [email protected]

Sieć Mi ędzyregionalnych Ośrodków Marketingowych Система Межрегиональных Маркетинговых Центров 115035 Москва, ул. Болотная, д. 12, стр. 3 tel.: (+7-495) 234-5389 faks: (+7-495) 234-5389 e-mail: [email protected] http://www.marketcenter.ru Борис Кудряшов (kodeks celny), tel. (+7 8412) 63-1066, fax. (+7 8412) 55-2743, e-mail: [email protected] BTS OOO "Business Technology Service", President Dr. Eng. Anna Zarwalska, tel.: (+7-495) 744-3218 faks: (+7-495) 200-3745 e-mail: [email protected] [email protected] Akademia Serwis (Академия Сервис) 125083 Москва, ул. Юннатов, д. 18, офис 805, Директор Голиков Игорь Витальевич, tel.: (+7-495) 212-7338, 212-2170, faks: (+7-495) 212-7934, http://www.ftinform.com Delta Management 115191 Москва, ул. Малая Тульская, д. 25, корп. 1 Управляющий партнер Димитрий Добровольский tel.: (+7-495) 737-7256 faks: (+7-495) 737-7256 e-mail: [email protected] http://www.delta-management.ru POLSKA BDG Consulting ul. Trębacka 3, 00-074 Warszawa tel.: (+48 22) 827-9196, 827-9396 kom.: (+48) 694-487-667 faks: (+48 22) 827-4232 e-mail: [email protected] http://www.bdgconsulting.pl Obsługa prawna i handlowa firm działających na terenie Rosji, rejestracja firm i przedstawicielstw


281

Kancelaria Radców Prawnych Leszek Czarny, Wojciech Budny i Wspólnicy, ul. Sienna 39 p.12, 00-121 Warszawa tel. (48 22) 654-79-72 fax. (48 22) 654-79-65 http://www.mgiakcept.pl "Firma 2000" Sp. z o. o. (dawniej East&West Consulting), ul. Kubickiego 19 lok. 10, 02-954 Warszawa, tel.: (+48 22) 642-58-72, 642-18-42 fax: (+48 22) 642-58-73 e-mail: [email protected] http://www.firma2000.pl CEF International Ltd., ul. Miodowa 20 lok. 7, 00-246 Warszawa, tel. (+48 22) 636-09-41 fax. (+48 22) 635-83-16 e-mail: [email protected]

CII Group Polska Sp. z o.o. Al. Ujazdowskie 13, 00-567 Warszawa tel. (+48 22) 523 6700 fax. (+48 22) 523 6701 e-mail: [email protected] http://www.ciigroup.com

XII. Załączniki

282

Nr 13. FIRMY UBEZPIECZENIOWE Grupa “Alfa-Strachowanie” Группа «АльфаСтрахование» 115162, г. Москва, ул. Шаболовка, д. 31 tel.: (+7-495) 788-0999 faks: (+7-495) 785-0888 e-mail: [email protected] http://www.alfastrah.ru Dom Ubezpieczeniowy WSK ОАО «Военно-страховая компания» Страховой Дом ВСК 107031, Москва, ул. Б. Лубянка, 11а tel.: (+7-495) 727-44-44, 785-27-76 faks: (+7-495) 924-34-34 e-mail: [email protected], http://www.vsk.ru INGOSSTRACH (ИНГОССТРАХ) 115998, г. Москвa, ул. Пятницкaя, д. 12, стр. 2 tel.: (+7-495) 956-5555, 232-3211 faks: (+7-495) 959-4518, 959-4405 e-mail [email protected] http://www.ingos.ru „Kapitał Pierestrachowanie” ЗАО "КапиталЪ Перестрахование" 123022, Москва, ул. Красная Пресня, д. 44, стр. 2 tel.: (+7-495) 929-9534; faks: (+7-495) 929-9539 e-mail: [email protected] http://www.ifdk-re.ru Grupa Ubezpieczeniowa “Kapitał” "Страховая группа "КапиталЪ" 123022, ул. Красная Пресня, д. 38 tel./faks: (+7-495) 777-7701 http://www.ifdk-insurance.ru ROSNO (OAO «РОСНО») 115184, г. Москва, Озерковская наб., д.30 tel.: (+7-495) 232-3333 faks: (+7-495) 232-0014 e-mail: [email protected] http://www.rosno.ru SOGAZ (СОГАЗ), Москва, Лужнецкая наб., дом 10Б tel.: (+7-495) 234-4424, 234-4442 http://www.sogaz.ru

Moskiewskie Akcyjne Przesiębiorstwo Ubezpieczeniowe “MAKS” Московская Акционерная Страховая Компания "МАКС" 115409, Москва, Каширское шоссе, дом 78, стр. 1 tel.: (+7-495) 781-1101, 323-9700, 755-5588 faks: (+7-495) 913-2435, 200-4359 e-mail: [email protected] http://www.makc.ru Sogłasie (Страховая Компания "Согласие") 119017, г. Москва, Малый Толмачевский пер., дом 8/11, строение 3 tel.: (+7-495) 739-0101 Infolinia (na terytorium Rosji): 8-800-2000101 e-mail: [email protected] http://www.soglasie.ru RESO-Garantia (РЕСО-Гарантия) Москва, ул. Гашека 12. tel.: (+7-495) 730-3000, 234-1800, 250-3600 faks: (+7-495) 956-2585 e-mail: [email protected], [email protected] http://www.reso.ru NIEFTIEPOLIS ( СК «НЕФТЕПОЛИС») 115035, г. Москва, ул. Болотная, 16 tel.: (+7-495) 777-4416, 730-0003 faks: (+7-495) 730-0111 e-mail: [email protected] http://www.neftepolis.ru Rosija (OCAO "Россия") 129085, Москва пр. Ольминского, 3А tel.: (+7-495) 790-7337 faks: (+7-495) 790-7374 e-mail: [email protected], [email protected] http://www.ros.ru Firma Ubezpieczeniowa „RUSKIJ MIR” ОАО "Страховая компания Русский мир" 197101, Санкт-Петербург, ул. Рентгена, д. 7 tel.: +7 (812) 324-6969 faks: +7 (812) 324-6970 e-mail: [email protected] http://www.rusworld.ru


283

Rosyjskie Centrum Ubezpieczeniowe COAO " Русский Страховой Центр" 125315 Москва, Ленинградский проспект, д. 68, а/я 74 tel.: (+7-495) 775-47-00 faks: (+7-495) 232-58-75 e-mail: [email protected] http://www.rusins.ru Grupa Ubezpieczeniowa „Spasskije Warota” ЗAO " Страховая группа "Спасские ворота". 121205, г. Москва, ул. Новый Арбат, 36. tel.: (+7-495) 290-9090, 290-9048 faks: (+7-495) 290-7867. e-mail: [email protected] http://www.svi.ru

Ubezpieczeniowa Spółka Akcyjna „Energogarant” OAO " Страховая акционерная компания " ЭНЕРГОГАРАНТ” 113035 Москва, Садовническая наб., 23 tel.: (+7-495) 737-0330, 258-9160 faks: (+7-495) 234-6515 e-mail: [email protected] http://www.energogarant.ru Rosgosstrach (Росгосстрах) 119017, Москва, ул. Большая Ордынка, дом 40, строение 3 tel.: (+7-495) 540-5555 e-mail: [email protected] http://www.rosgosstrakh.ru

XII. Załączniki

284

Nr 14. POLSKIE ORGANIZACJE ZAANGA śOWANE WE WSPÓŁPRACĘ Z ROSJĄ Krajowa Izba Gospodarcza Centrum Promocji Sp. z o.o. ul. Trębacka 4; 00-074 Warszawa tel.: (022) 630-9611, faks: (022) 827-9478 e-mail: [email protected] http://www.kigcp.pl Polsko-Rosysjska Izba Handlowo-Przemysłowa ul. Wawelska 16, 02-061 Warszawa tel.: (022) 825-6160, 825-5965, 825-3252 faks: (022) 825-3119 e-mail: [email protected] http://www.prihp.com.pl Ośrodek Studiów Wschodnich ul. Koszykowa 6a; 00-564 Warszawa tel.: (022) 525-8000; faks: (022) 525-8040 e-mail: [email protected] http://www.osw.waw.pl Fundacja Instytut Studiów Wschodnich ul. Kozia 3/5 lok. 6, 00-070 Warszawa tel.: (022) 827-2064, 827-2052 faks: (022) 828-5284 e-mail: [email protected] http://www.isw.org.pl UNIDO Biuro Promocji Inwestycji i Technologii Aleja Niepodległości 186; 00-608 Warszawa tel.: (022) 825-9467, 825-9186, faks: 825-8970 e-mail: [email protected] http://www.unido.pl Stowarzyszenie Współpracy Polska-Wschód Centrum Informacji i Promocji Współpracy ze Wschodem ul. Marszałkowska 115, 00-102 Warszawa, tel. (022) 620-2473, 620-0301 wew. 327 faks: (022) 826-9601 e-mail: [email protected] http://www.swpw.com.pl/centrumpromocji.html

BMB Promotions Sp. z o.o. ul. Mazowiecka 6/8; 00-048 Warszawa tel.: (022) 828-4578; faks: 827-3773 e-mail: [email protected] http://www.bmb.pl, http://www.export-import.pl Biuro Promocji Gospodarczej „Europa-Wschód” Al. 3 Maja 12 lok. 410, 00-391 Warszawa tel.: (022) 622-5786, 622-6036, 622-3323 faks: (022) 622-3597 email: [email protected] http://www.bpgew.pl ASENT Sp. z o.o. ul. Bartycka 18A, 00-716 Warszawa tel. kom.: 602-507-422, faks: (022) 8400398 e-mail: [email protected] http://www.asent.com.pl Polsko-Litewska Izba Gospodarcza Rynków Wschodnich ul. Kościuszki 76; 16-400 Suwałki tel.: (087) 563-2600, faks: (087) 563-2602 e-mail: [email protected] http://www.plig.org.pl Agencja Marketingu i Promocji Eksportu AMPE ul. GraŜyny 13, 02-548 Warszawa tel:. (022) 845-2541, faks: 845-2548 e-mail: [email protected] http://www.ampe.pl Polska-Wschód Konsulting Sp. z o.o. ul. Piaskowa 15; 15-561 Białystok tel./faks: (085) 743-7019 e-mail:[email protected] http://www.wschodkonsulting.bia.pl Klub Wschodni ul. Belgijska 11, 02-511 Warszawa tel/faks: (022) 5428243 e-mail: [email protected] Salamon Consulting ul. Kościuszki 62, 16-400 Suwałki tel.: (087) 5633401, faks: 5633400 e-mail: [email protected]


285

Nr 15. INSTYTUCJE WSPIERAJĄCE POLSKICH EKSPORTERÓW MINISTERSTWO GOSPODARKI Departament Instrumentów Wsparcia Plac Trzech KrzyŜy 3/5, 00-507 Warszawa e-mail: [email protected] http://www.mg.gov.pl Wydziały DIW Wydział Finansowych Instrumentów Wspierania Eksportu, Planowania i Analiz tel.: (022) 6934710, 6934712, 6934713 faks: (022) 6934024 Wydział Targów i Placówek tel.: (022) 6934707; faks: 6934024 Wydział Systemu Informacji i Promocji Exportu tel.: (022) 6934705, 6934706 faks: (022) 6934024 MINISTERSTWO FINANSÓW Departament Polityki Zagranicznej ul. Świętokrzyska 12, 00-916 Warszawa tel.: (022) 694-4877; faks: 826-6544 http://www.mf.gov.pl

BANK GOSPODARSTWA KRAJOWEGO Departament Operacji Zagranicznych Aleje Jerozolimskie 7, 00-955 Warszawa 15, skr. poczt. 41 tel.: (022) 522-9230 do 34; faks: (022) 522-9128 e-mail: [email protected] http://www.bgk.com.pl KUKE S.A. Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych, Spółka Akcyjna ul. Sienna 39, 00-121 Warszawa tel.(022) 356-8300, faks: (022) 313-0110 e-mail: [email protected] http://www.kuke.com.pl Związek Banków Polskich ul. Smolna 10a; 00-375 Warszawa tel.: (022) 828-1409; faks: 828-1406 e-mail: [email protected] http://www.zbp.pl Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości ul. Pańska 81/83, 00-834 Warszawa tel.: (022) 432-8080 faks: (022) 432-8620, 432-8404 e-mail: [email protected] http://www.parp.gov.pl

XII. Załączniki

286

Nr 16. POLSCY ORGANIZATORZY TARGÓW I WYSTAW ZAGRANI CĄ Biuro Promocji Zagranicznej EXPO Sp. z o.o. ul. Kijowska 1, 03-738 Warszawa tel./faks: (022) 813-8085 do 87, 813-8092 e-mail: [email protected] http://www.bpz-expo.pl ELTAR Organizacja Wystaw i Targów Budowa Stoisk Targowych ul. Garibaldiego 4 lok. 18A, 04-078 Warszawa tel. (022) 617-2555, 617-3323, 617-1202 faks: (022) 617-0733 e-mail: [email protected] http://www.eltar-targi.com.pl Krajowa Izba Gospodarcza Centrum Promocji Sp. z o.o. Dział Realizacji Kontraktów, Targi i Wystawy ul. Trębacka 4; 00-074 Warszawa tel.: (022) 630-9829, faks: (022) 827-9927 e-mail: [email protected] http://www.kigcp.pl Krajowa Izba Gospodarcza Biuro Współpracy z Zagranicą ul. Trębacka 4, 00-074 Warszawa tel.: (022) 826-0123, faks: (022) 828-4199 e-mail: [email protected] http://www.kig.pl

POLEXPO Exhibitions sp. z o.o. ul. Bohdanowicza 13, 02-127 Warszawa tel.: (022) 658-1818, 658-1819 faks: (022) 822-0979 e-mail: [email protected] http://www.polexpo.pl Polsko-Litewska Izba Gospodarcza Rynków Wschodnich ul. Kościuszki 76; 16-400 Suwałki tel.: (087) 563-2600, faks: (087) 563-2602 e-mail: [email protected] http://www.plig.org.pl Polsko-Rosysjska Izba Handlowo-Przemysłowa ul. Wawelska 16, 02-061 Warszawa tel.: (022) 825-6160, 825-5965, 825-3252 faks: (022) 825-3119 e-mail: [email protected] http://www.prihp.com.pl


287

Nr 17. ROSYJSCY ORGANIZATORZY WYSTAW I TARGÓW Moskwa EXPOCENTR (ЗАО “Экспоцентр”) 123100, Москва, Краснопресненская наб. 14 tel.: (+7-495) 2553733, 2553723, 2057535 faks: (+7-495) 2056055, 2056935, 2056058 e-mail: [email protected], [email protected], [email protected] http://www.expocentr.ru Ogólnorosyjskie Centrum Wystawowe (dawne WDNH) ГАО Всероссийский Выставочный Центр (ВВЦ): 129223, Москва, проспект Мира, офис ВВЦ tel.: (+7-495) 748 34 00, faks: (+7-495) 748 34 80 e-mail: [email protected] http://www.vvcenter.com Centrum Kulturalno-Wystawowe SOKOLNIKI КВЦ СОКОЛЬНИКИ 107113, Москва, Сокольнический вал, дом 1 tel.: (+7-495) 9950595 faks: (+7-495) 2680891 www.exposokol.ru Kompleks Sportowy OLIMPIJSKI Спортиный комплекс "ОЛИМПИЙСКИЙ" 129090, Москва, Олимпийский проспект, дом 16 tel.: (+7-495) 2883777, 2881533 http://www.olimpik.ru Centrum Handlu Mi ędzynarodowego ОАО Центр Международной Торговли (ЦМТ) 123610, Москва, Краснопресненская набережная, дом 12 tel.: (+7-495) 2581212, faks: (+7-495) 2531041 http://www.wtcmoscow.ru Global-Expo (ООО Глобал Экспо) 119019, Москва, Нащокинский переулок, дом 6, корпус 57, строение 3, офис 5 tel.: (+7-495) 1073937, 1012274 faks: (+7-495) 2912177 http://www.global-expo.ru

Sankt Petersburg

Centrum Wystawowe „Michajłowski ManeŜ” Выставочный центр "МИХАЙЛОВСКИЙ МАНЕЖ" 191011, Санкт-Петербург, Манежная площодь, дом 2 tel.: (+7-812) 3288984, 2734367 faks: (+7-812) 3288970 http://www.expomanege.com Zjednoczenie Wystawowe RESTEK ЗАО РЕСТЭК, Выставочное объединение 197110, Санкт-Петербург, Петрозаводская, дом 12 tel.: (+7-812) 3206363, faks: (+7-812) 3208090 Filia w Moskwie: Проспект Мира, корпус ВВЦ, павильон 61, офис 26-28, tel.: (+7-495)2345065 http://www.restec.ru Jekaterynburg URALEXPOCENTR (ОООУРАЛЭКСПОЦЕНТР) Екатеринбург tel.: (+7-3432) 493027, 493017 faks: (+7-3432) 493012 http://www.uralexpo.ur.ru Tiumeń Tiumeńskie Targi Międzynarodowe ОАО Тюменская международная ярмарка Тюмень, Севастопольская, дом 12 tel.: (+7-3452) 310277, 321223 faks: (+7-3452) 415574 http://www.tyumfair.ru Kazań (Tatarstan) Firma TATEXPO Выставочная фирма "ТАТЭКСПО" Казань Казань, Пушкина, дом 18 tel.: (+7-8432) 646251, 645925 faks: (+7-8432) 646271 http://www.infoexpo.ru/organ/tatexpo.htm

XII. Załączniki

288

Czelabińsk Centrum Wystawowe „Wostocznyje Worota” Выставочный центр "ВОСТОЧНЫЕ ВОРОТА" 454080, Челябинск, Энтузиастов, дом 2, офис 221 tel.: (+7-3512) 337512 faks: (+7-3512) 337518 http://www.expo.chelsi.ru Wołgograd Wołgogradzkie Centrum Wystawowe „Region” ООО ВВЦ "Регион" 400005, Волгоград, проспект Ленина, дом 86, офис 204 tel.: (+7-8442) 965186, 348584 http://www.vzr.ru Centrum Wystawowe „Carycyńska Jarmarka” Выставочный центр "ЦАРИЦЫНСКАЯ ЯРМАРКА" Волгоград, проспект Ленина, дом 88, офис 504 tel.: (+7-8442) 965034, 343377 faks: (+7-8442) www.zarexpo.ru Twer Twerski Dom Nauki i Kultury Тверской Дом Науки и Техники 170000, Тверь, Советская, дом 21 tel.: (+7-0822) 335365, 330968 faks: (+7-0822) 336043 http://www.infoexpo.ru EXPO-TWER (ОАО Экспо Тверь) 170000, Тверь, Пушкинская, дом 6 tel.: (+7-0822) 323467 Władywostok DAL-EXPO-CENTR ООО ДАЛЬЭКСПОЦЕНТР Владивосток, Нижнепортовая, дом 1, строение 690090, офис 618 tel.: (+7-4232) 300418, faks: (+7-4232) 264380 http://www.infoexpo.ru/organ/dal.htm

Primorska Izba Handlowo-Przemysłowa Приморская Торгово-промышленная палата Владивосток, Океанский проезд, дом 13 / а tel.: (+7-4232) 222023, 267646 faks: (+7-4232) 227226 Kiemierowo EXPO-SYBIR КВК "ЭКСПО-СИБИРЬ" 650099, Кемерово, Советский проспект, дом 63 tel.: (+7-3842) 366883, faks: (+7-3842) 581166 http://www.infoexpo.ru/organ/exposib.htm Smoleńsk Smoleński Ośrodek Informacji Naukowo-Technicznej Смоленский центр научно-технической информации 214013, Смоленск, Кирова, дом 22-б tel.: (+7-08122) 39679, faks: (+7-08122) 36091 Ufa (Baszkortostan) Komercyjny Ośrodek Innowacyjny LIGAS Коммерческий инновационный центр "ЛИГАС" Уфа, Мингажиева, дом 160 tel.: (+7-3472) 523988, faks: (+7-3472) 526719 http://www.ligas-expo.ru Joszkar-Ola (Republika Marii El) Centrum Wystawowe KOMEX ООО Выставочный бизнес-центр КОМЭКС 424000, Йошкар-Ола, Советская, дом 104 tel.: (+7-8362) 124956, 110551 faks: (+7-8362) 450693 Nowokuźnieck Targi Kuzbasskie ЗАО Кузбасская ярмарка 654005, Новокузнецк, Орджоникидзе, дом 18 tel.: (+7-3843) 466373, 468260 faks: (+7-3843) 468446 http://www.kuzbass-fair.ru


289

Nr 18. IMPEZY TARGOWE W ROSJI OBJ ĘTE DOFINANSOWANIEM W RAMACH SYSTEMU SPO-WKP

WYKAZ MI ĘDZYNARODOWYCH TARGÓW I WYSTAW ODBYWAJ ĄCYCH SIĘ W FEDERACJI ROSYJSKIEJ, OBJĘTYCH CZĘŚCIOWYM REFINANSOWANIEM KOSZTÓW UCZESTNICTWA POLSKICH PRZEDSIĘBIORCÓW PRZEZ MINISTERSTWO GOSPODARKI (LISTA „B” i „C”).

Lista „B” rok 2007 i I półrocze 2008

Nazwa targów Miasto 2007 2008 BranŜa

Interier Kaliningrad wrzesień - Wystrój i wyposaŜenie wnętrz, systemy grzewcze, wentylacyjne

Jugagroprom Krasnodar listopad - Maszyny rolnicze

Fensterbau Frontale Moskwa styczeń styczeń Stolarka otworowa i systemy elewacyjne

KONSUMEXPO Moskwa styczeń styczeń Przemysł lekki PRODEXPO Moskwa luty luty Rolno-spoŜywcza

Stroytech Moskwa luty luty Materiały, urządzenia i techniki budowlanej

Christmas Time Moskwa marzec marzec Ozdoby choinkowe i noworoczne oraz akcesoria karnawałowa

CPM Moskwa marzec marzec Moda Federalna Hurtowa Wystawa Obuwia i Skór

Moskwa marzec marzec Przemysł lekki

Federalna Hurtowa Wystawa Towarów i Urządzeń Przemysłu Lekkiego

Moskwa marzec marzec Przemysł lekki

KANTS EXPO Moskwa marzec marzec Art. biurowo - szkolne Międzynarodowy Salon Optyczny

Moskwa marzec marzec Optyczna

MITT Moskwa marzec marzec Turystyka Skrepka Expo Moskwa marzec marzec Art. biurowo-szkolne i kancelaryjne Trans Rossija Moskwa marzec marzec Transport i logistyka MOSBUILD Moskwa kwiecień kwiecień Budowlana Metallurgy-Litmash/Tube Russia/Aluminium/Non-Ferrous

Moskwa 21-24 maj maj Przemysł cięŜki

International Jewellery Moscow

Moskwa maj maj Wyroby z bursztynu

MITF Moskwa maj maj Turystyka

ROSUPAK Moskwa czerwiec czerwiec Opakowania, urządzenia i surowce do produkcji opakowań

AUTOSALON Moskwa 23 - 27 sierpień

- Motoryzacyjna

MAKS - International Aviation and Space Salon

Moskwa sierpień - Lotnicza

Christmas Time Moskwa wrzesień - Ozdoby choinkowe i noworoczne oraz akcesoria karnawałowa

CPM Moskwa wrzesień - Moda Federalna Hurtowa Wystawa Obuwia i Skór

Moskwa wrzesień - Przemysł lekki

XII. Załączniki

290

Nazwa targów Miasto 2007 2008 BranŜa Federalna Hurtowa Wystawa Towarów i Urządzeń Przemysłu Lekkiego

Moskwa wrzesień - Przemysł lekki

KWIATY Moskwa wrzesień - Kwiaty, sadzonki, materiał szkółkarski

World Food Moskwa wrzesień - Rolno-spoŜywcza Agroprodmasz Moskwa październik - Rolno-spoŜywcza

Podłoga - Targi budowlane Moskwa październik -

Budowlana, materiały i chemia budowlana, izolacje, maszyny i urządzenia, materiały wykończeniowe

Skrepka Expo Moskwa październik - Art. biurowo-szkolne i kancelaryjne Interfib Omsk październik - Maszyny i urządzenia dla rolnictwa

KANTS EXPO Moskwa październik

/listopad - Art. biurowo - szkolne

Bezpieczeństwo i Ochrona Pracy

Moskwa listopad - Ochrona pracy, odzieŜ, obuwie, ochrona przeciwpoŜarowa, higiena pracy

INTERCHARM Moskwa listopad - Kosmetyki, farmaceutyki, sprzęt medyczny

MEBLE Moskwa listopad - Meble

Zdrawoochranienie Moskwa grudzień - Technika medyczna, środki i preparaty farmaceutyczne

ENERGETYKA I ELEKTROTECHNIKA

Sankt Petersburg

maj maj Energetyka i elektrotechnika

CIS TRAVEL MARKET Sankt

Petersburg październik - Turystyka

Architektura i Budownictwo Ufa czerwiec czerwiec Projekty architektoniczne, technologie, maszyny, urządzenia i materiały budowlane

Lista „C” rok 2007 i I półrocze 2008


Fasad Kaliningrad marzec marzec Budownictwo i materiały budowlane

JANTUR Kaliningrad kwiecień kwiecień Turystyka

Agrokompleks Kaliningrad październik Przemysł spoŜywczy, maszyny rolnicze, technologie przetwórstwa, przechowalnictwo

EXPO UGOL Kiemierowo sierpień Maszyny i urządzenia górnicze

ispo Russia winter Moskwa 19-22 lutego

luty Sprzęt, obuwie i odzieŜ sportowa

AQUA-THERM Moskwa luty luty Budowlana IEC "Crocus Expo" Moskwa kwiecień kwiecień Przemysł wydobywczy i mineralny

SHK Moscow Moskwa maj maj Technologia sanitarna, ogrzewania, klimatyzacji i automatyzacji w budownictwie

EEM-EUROEXPOMEBEL Moskwa maj maj Meblowa


291


Elektro Moskwa czerwiec czerwiec Energetyka i elektrotechnika, oświetlenie

Mir Stiekla Moskwa czerwiec czerwiec Wyroby ze szkła, hutnictwo SOFTOOL Moskwa wrzesień Informatyczna Ambiente Rossija Moskwa wrzesień WielobranŜowe ispo Russia summer Moskwa wrzesień Sprzęt, obuwie i odzieŜ sportowa MT ŚWIAT DZIECKA Moskwa październik Art. dziecięce Klub Meblowy Moskwa listopad Meblowa INTERLIGHT Moskwa listopad Budowlana Ingredients Moskwa grudzień Art. spoŜywcze UGOL ROSSII I MINING Nowokuźnieck czerwiec czerwiec Maszyny i urządzenia górnicze

INTERSTROJEXPO Sankt

Petersburg kwiecień kwiecień Budowlana

InterFood Sankt

Petersburg kwiecień kwiecień Art. spoŜywcze

Ideal Beauty Sankt

Petersburg maj maj Kosmetyki

BOATSHOW Sankt

Petersburg czerwiec czerwiec Turystyka wodna

XII. Załączniki

292

Nr 19. STAWKI PODATKU AKCYZOWEGO Od 1.01.2007 roku obowiązywać będą w Rosji następujące stawki akcyzy: Nr Rodzaj produktu Stawka podatku

1. Spirytus etylowy (niezaleŜnie od rodzaju surowca uŜytego do jego wytworzenia)

23,50 rub. za 1 litr czystego spirytusu (100 %)

2. Zawierające spirytus produkty perfumeryjno-kosmetyczne w metalowych opakowania aerozolowych

0 rub. za 1 litr czystego spirytusu zawartego w towarach akcyzowych

3. Zawierające spirytus produkty chemii gospodarczej w metalowych opakowania aerozolowych


4. Wyroby alkoholowe (za wyjątkiem win naturalnych, win musujących, szampanów, naturalnych napojów zawierających nie więcej niŜ 6 % alkoholu produkowanych z surowców winnych bez dodatku spirytusu) oraz produkty zawierające spirytus ( za wyjątkiem produktów wymienionych w pozycji 2 i 3)


5. Wina naturalne (za wyjątkiem szampanów, win musujących i gazowanych), naturalne napoje zawierające nie więcej niŜ 6 % alkoholu produkowane z surowców winnych bez dodatku spirytusu

2,20 rub. za 1 litr

6. Szampany, wina musujące, wina gazowane 10,50 rub. za 1 litr

7. Piwo o zawartości alkoholu do 0,5 % 0 rub. za 1 litr

8. Piwo o zawartości alkoholu od 0,5 % do 8,6 % włącznie 2,07 rub. za 1 litr

9. Piwo o zawartości alkoholu powyŜej 8,6 % 7,45 rub. za 1 litr

10. Tytoń fajkowy i inny, za wyjątkiem surowca do produkcji wyrobów tytoniowych

300 rub. za 1 kg

11. Cygara 17,75 rub. za 1 sztukę

12. Cygaretki 217 rub. za 1000 sztuk

13. Papierosy z filtrem 100 rub. za 1000 sztuk + 5 % wartości, ale nie mniej niŜ 115 rub. za 1000 szt.

14. Papierosy bez filtra 45 rub. za 1000 sztuk + 5 % wartości, ale nie mniej niŜ 60 rub. za 1000 szt.

15. Samochody osobowe z silnikiem o mocy do 90 KM 0 rub. za 1 KM

16. Samochody osobowe z silnikiem o mocy od 90 KM do 150 KM włącznie

18 rub. za 1 KM

17. Samochody osobowe i motocykle z silnikiem o mocy powyŜej 150 KM 181 rub. za 1 KM

18. Benzyna samochodowa o wartości oktanowej do 80 włącznie 2657 rub. za 1 tonę

19. Benzyna samochodowa innej wartości oktanowej 3629 rub. za 1 tonę

20. Olej napędowy 1080 rub. za 1 tonę

21. Olej silnikowy do silników Diesla 2951 rub. za 1 tonę

22. Benzyna z pierwszej destylacji 2657 rub. za 1 tonę

Źródło: www.nalog.ru (Federalna SłuŜba ds. Podatków i Opłat)


293

Nr 20. NAJWIĘKSZE ROSYJSKIE PRZEDSIĘBIORSTWA

Nazwa BranŜa Pozycja w rankingu “Rzeczpospolitej”*

Gazprom wydobycie i przetwórstwo gazu ziemnego 1 (1) LUKOIL wydobycie i przetwórstwo ropy naftowej i gazu 2 (3) RAO JES energetyka 3 (2) Koleje Rosyjskie transport 4 (-) Yukos wydobycie i przetwórstwo ropy naftowej i gazu 5 (4) TNK wydobycie i przetwórstwo ropy naftowej i gazu 6 (5) Surgutneftegaz wydobycie i przetwórstwo ropy naftowej i gazu 8 (7) Sibneft wydobycie i przetwórstwo ropy naftowej i gazu 10 (9) Norilsk Nickel wydobycie i przetwórstwo metali kolorowych 12 (18) Svyazinvest telekomunikacja 14 (-) Rusal (Russian Aluminium) przetwórstwo aluminium 16 (12) Tatneft wydobycie i przetwórstwo ropy naftowej i gazu 19 (16) Transneft transport ropy naftowej 20 (-) AFK Sistema holding (telekomunikacja, ubezpieczenia,

finanse, itd.) 21 (-)

AvtoVAZ przemysł samochodowy 23 (15) Rosneft wydobycie i przetwórstwo ropy naftowej 24 (23) Magnitagorski Kombinat Metalurgiczny

hutnictwo Ŝelaza i stali 25 (27)

Evraz Holding gł. hutnictwo Ŝelaza i stali 26 (-) Slavneft wydobycie i przetwórstwo ropy naftowej i gazu 28 (19) Severstal hutnictwo Ŝelaza i stali 30 (28) MTS (Mobile Telesystems) telekomunikacja 31 (-) Nowolipiecki Kombinat Metalurgiczny

hutnictwo Ŝelaza i stali 33 (-)

Rosenergoatom energetyka 35 (-) Grupa Stalowa MECZEL hutnictwo Ŝelaza i stali 37 (-)

* w nawiasie pozycja w rankingu w 2003 roku Źródło: na podstawie listy największych przedsiębiorstw Europy Środkowej i Wschodniej,

opublikowanej 9 września 2004 roku przez dziennik „Rzeczpospolita”

XII. Załączniki

294

Nr 21. HOTELE W MOSKWIE A-hotel*** 119571, Москва, Вернадского просп., 88, кор. 3 (metro: "Юго-Западная") e-mail: [email protected]; www.a-hotel.ru tel.: (+7-495) 735-66-61; faks: 735-66-62 АВАНТАЖ*** 113093, Москва, Щипок ул., 16/32 (metro: "Серпуховская") e-mail: [email protected] tel.: (+7-495) 931-99-25, 236-12-20 АКАДЕМИЧЕСКАЯ*** 117049, Москва, Донская ул., 1 (metro: "Октябрьская") tel.: (+7-495) 959-81-57, faks: 238-25-39 АЛЕКСАНДР БЛОК*** - теплоход 123610, Москва, Краснопресненская наб., 12А (metro: "Улица 1905 года") tel.: (+7-495) 255-92-84, faks: 253-95-78 АЛТАЙ** 127106, Москва, Ботаническая ул., 41 (metro: "Владыкино") e-mail: [email protected] tel.: (+7-495) 482-57-03, faks: 956-86-83 АЛЬФА*** 105187, Москва, Измайловское шоссе, 71, корп.А (metro: "Измайловский Парк".) e-mail: [email protected] tel.: (+7-495) 166-01-63, faks: 166-03-63 АРАРАТ ПАРК ХАЯТТ МОСКВА***** 109012, Москва, Неглинная ул., 4 (metro: "Лубянка", "Кузнецкий Мост", "Театральная", "Охотный Ряд") e-mail: [email protected]; www.moscow.park.hyatt.com tel.: (+7-495) 783-12-34, faks: 783-12-35 АРБАТ*** 121002, Москва, Плотников пер., 12 (metro: "Смоленская") е-mail: [email protected]; www.hotelarbat.ru tel.: (+7-495) 244-76-53, 244-76-28, 244-76-35 faks: 244-00-93

АРКТИКА** 125015, Москва, Бутырская ул., 79В (metro: "Дмитровская") www.arctika.ru tel.: (+7-495) 979-98-05, 210-11-18, faks: 979-38-96 АРТ-ОТЕЛЬ**** 125252, Москва, Песчаная 3-я ул., 2 (metro: "Сокол", "Полежаевская") e-mail: [email protected] tel.: (+7-495) 725-09-05, faks: 725-09-04 АС*** Москва, Нижняя Красносельская ул., 28-2 (metro: "Красносельская") e-mail: [email protected]; www.ashotel.ru tel.: (+7-495) 261-78-14, faks: 261-77-06 АЭРОПОЛИС (Аэрофлот)*** 125167, Москва, Ленинградский просп., 37, корп.5 (metro: "Аэропорт", "Динамо") e-mail: [email protected] www.aeropolis.company.ru tel.: (+7-495) 151-04-42, 151-78-22 faks: 151-75-43, 151-72-71 АЭРОСТАР**** 125167, Москва, Ленинградский просп., 37, корп.9 (metro: "Динамо") e-mail: [email protected]; www.aerostar.ru tel.: (+7-495) 213-90-00, faks: 213-90-01 БАЙКАЛ** 129226, Москва, Сельскохозяйственная ул., 15/1 (5 мин. от станции метро "Ботанический сад”) tel.: (+7-495) 189-75-29, 189-88-02, faks: 189-59-06 БАЛЧУГ Кемпински Москва***** 115035, Москва, Балчуг ул., 1 (metro: "Третьяковская") e-mail: [email protected] tel.: (+7-495) 230-65-00, faks: 230-65-02 БЕГА*** 125284, Москва, Беговая аллея, 11 (metro: "Беговая", "Динамо") e-mail: [email protected] www.bega-hotel.ru tel.: (+7-495) 946-10-51, 946-10-52, faks: 946-15-37


295

БЕЛГРАД*** 121099, Москва, Смоленская ул., 8 (metro: "Смоленская", "Киевская") www.hotel-belgrad.ru tel.: (+7-495) 248-26-92, 248-16-43, 248-16-76 faks: 248-28-14 БИТЦА*** 113303 Москва, Балаклавский пр-т, 33 (metro: "Калужская", "Чертановская") tel.: (+7-495) 318-02-82, faks: 318-53-55 БРАЙТОН*** 103287, Москва, Петровско-Разумовский пр., 29 (metro: "Динамо", "Дмитровская") tel.: (+7-495) 214-93-32, faks: 213-33-53 БУДАПЕШТ*** 103051, Москва, Петровские линии ул., 2/18 (metro: "Кузнецкий мост", "Охотный ряд") www.hotel-budapest.ru tel.: (+7-495) 921-10-60, faks: 921-52-90 ВАРШАВА*** 117049, Москва, Ленинский просп., 2/1 (metro: "Октябрьская") tel.: (+7-495) 238-19-70, faks: 238-96-39 ВОЛГА*** 107078, Москва, Докучаев пер., 2 (metro: "Сухаревская") e-mail: [email protected] www.hotel-volga.ru tel.: (+7-495) 208-77-29, faks: 280-44-34 ВОСТОК*** 127106, Москва, ул. Гостиничная, 9а (metro: "Петровско-Разумовская") e-mail: [email protected] tel.: (+7-495) 482-13-45, faks: 482-13-56 ВОСХОД** 127273, Москва, Алтуфьевское шоссе, 2 (metro: "Владыкино") e-mail:[email protected] www.voschod.ru tel.: (+7-495) 401-50-34, faks: 401-50-34 ГАЗПРОМ**** Москва, Наметкина ул., 16 (metro: "Калужская", "Новые Черемушки") tel.: (+7-495) 719-12-05, faks: 719-10-44

ГАСИС-1** Москва, ул.Большая Переяславская, 50 (metro: "Рижская") e-mail: [email protected] tel.: (+7-495) 281-58-23, 280-76-47, faks: 288-77-66 ГАСИС-2** Москва, ул.Кибальчича, 7 (metro: ВДНХ) e-mail: [email protected] tel.: (+7-495) 281-58-23, 283-80-61, faks: 288-77-66 ДАНИЛОВСКАЯ**** 113191 Москва, Б.Староданиловский пер., 5 (metro: "Тульская") tel.: (+7-495) 954-05-03, faks: 954-07-50 ДЕРЖАВНАЯ** Москва, ул.Ярославская, 8, корп.2 (metro: ВДНХ) tel.: (+7-495) 283-15-03, 283-41-54 ДОМОДЕДОВО АЭРОТЕЛЬ**** 142015, Московская область, Домодедовский р-н, Аэропорт Домодедово (metro: "Домодедово") e-mail: [email protected] www.eastline.ru/domodedovo/hotel.asp tel.: (+7-495) 795-38-68, faks: 795-35-69 ДОН** 129301 Москва, ул.Ярославская, 8, корп.4 tel.: (+7-495) 217-67-86 ЗАРЯ*** 127106 Москва, ул.Гостиничная, 4, корп.9 (metro: "Петровско-Разумовская", "Владыкино") tel.: (+7-495) 482-24-58, 482-23-45, faks: 482-06-92 ЗВЕЗДНАЯ*** 129075 Москва, ул.Аргуновская, 2 (metro: "Алексеевская", "ВДНХ") e-mail: [email protected] tel.: (+7-495) 215-42-92, 215-42-65, faks: 215-43-01 ЗОЛОТОЕ КОЛЬЦО***** 119121, Москва, Смоленская ул., 5 (metro: "Смоленская") e-mail: [email protected] www.hotel-goldenring.ru tel.: (+7-495) 725-01-00, faks: 725-01-01

XII. Załączniki

296

ЗОЛОТОЙ КОЛОС** 129366, Москва, Ярославская ул., 15 (metro: ВДНХ) tel.: (+7-495) 217-43-55, 286-27-03 faks: 217-43-56 Измайлово ВЕГА*** 105187, Москва, Измайловское шоссе 71, корп.3В (cт. метро "Измайловский Парк") e-mail: [email protected] www.hotel-vega.ru tel.: (+7-495) 956-05-06, 956-05-14, 956-06-42 faks: 956-06-47 Измайлово ГАММА - ДЕЛЬТА*** 105187, Москва, Измайловское шоссе, 71 (cт. метро "Измайловский Парк") e-mail: [email protected] www.izmailowo.ru tel.: (+7-495) 737-70-00, 737-70-55 ИСТ-ВЕСТ*** 103009, Москва, Тверской бульв., 14/4 (metro: "Пушкинская") e-mail: [email protected] www.col.ru/east-west/ tel.: (+7-495) 290-04-04, 232-28-67, 202-89-86, faks: 956-30-37 ИРИС Конгресс-Отель**** 127486 г.Москва, Коровинское шоссе 10 (metro: "Петровско-Разумовская") e-mail: [email protected] tel.: (+7-495) 933-05-33, faks: 937-87-00 КАТЕРИНА СИТИ**** 113114 Москва, Шлюзовая наб., 6 (metro: "Павелецкая") e-mail: [email protected]; www.katerina.msk.ru tel.: (+7-495) 795-24-44, faks: 795-24-43 КЛУБ-27**** 121069, Москва, Никитская М. ул., 27 (metro: "Баррикадная") tel.: (+7-495) 202-56-50, faks: 200-12-13 КОНГРЕСС-ЦЕНТР*** Москва, Ленинградский пр-т, 55 (metro: Аэропорт”) e-mail: [email protected] tel.: (+7-495) 913-21-52, faks: 913-21-52

КОСМОС**** 129366, Москва, Мира просп., 150 (metro: "ВДНХ") e-mail: [email protected] www.hotelcosmos.ru tel.: (+7-495) 234-10-00, faks: 215-88-80 КУЗЬМИНКИ** 109462, Москва, Волжский бульв., квартал 114А, корп. 9 (metro: "Кузьминки", "Текстильщики") tel.: (+7-495) 179-08-79, 179-68-45, faks: 179-13-11 ЛЕНИНГРАДСКАЯ*** 107245, Москва, Каланчевская ул., 21/40 (metro: "Комсомольская", "Красные ворота") tel.: (+7-495) 975-18-15, 975-18-50, faks: 975-18-02, 975-30-32 МАРКО ПОЛО ПРЕСНЯ**** 103104, Москва, Спиридоньевский пер., 9 (metro: "Пушкинская", "Маяковская", "Тверская") е-mail: [email protected] www.presnja.ru tel.: (+7-495) 244-36-31, faks: 926-54-02 МАРРИОТТ ГРАНДЪ-ОТЕЛЬ***** 103050, Москва, Тверская ул., 26 (metro: "Маяковская") e-mail: [email protected] www.marriott-moscow.ru tel.: (+7-495) 937-00-00, faks: 937-00-01 МАРРИОТТ РОЯЛ АВРОРА***** 107031, Москва, Петровка ул., 11/20 (metro: "Театральная","Кузнецкий мост","Лубянка") e-mail: [email protected] www.marriott-moscow.ru tel.: (+7-495) 937-10-00, faks: 937-10-01 МАРРИОТТ ТВЕРСКАЯ**** 125047, Москва, Тверская-Ямская 1-я ул., 34 (metro: "Белорусская") e-mail: [email protected] www.marriott-moscow.ru tel.: (+7-495) 258-30-00, faks: 258-30-99 МАЯК*** 121309, Москва, ул. Б.Филевская, 25 (metro: "Багратионовская") tel.: (+7-495) 142-21-17, faks: 142-23-84


297

МЕЖДУНАРОДНАЯ***** 123610, Москва, Краснопресненская наб., 12 (metro: "Краснопресненская", "Улица 1905 года") e-mail: [email protected] www.hotel.wtcmoscow.ru tel.: (+7-495) 253-95-65, 258-21-22, 258-22-22, faks: 253-20-51 МЕТРОПОЛЬ***** 109012, Москва, Театральный пр-д,1/4 (metro: "Театральная") e-mail: [email protected] www.metropol-moscow.ru tel.: (+7-495) 927-60-00, faks: 927-60-10 МИНЗДРАВА РОССИИ** Москва, Ленинградское шоссе, 106 (metro: "Речной вокзал") tel.: (+7-495) 457-52-71, faks: 457-52-31 МИНСК*** 103050, Москва, ул.Тверская, 22 (metro: "Пушкинская", "Маяковская") e-mail: [email protected] www.hotelminsk.virtualave.net tel.: (+7-495) 299-12-13, 299-13-49, 299-13-00, faks: 299-03-62 МИР*** 121099, Москва, Девятинский Б. пер., 9 (metro: "Баррикадная", "Краснопресненская") e-mail: [email protected] www.hotelmir.chat.ru tel.: (+7-495) 290-95-04, faks: 252-01-40 МОЖАЙСКАЯ** 121291, Москва, Можайское шоссе,165 (metro: "Кунцевская") tel.: (+7-495) 447-34-34, faks: 446-56-91 МОЛОДЕЖНЫЙ*** 127616, Москва, Дмитровское шоссе, 27, корп.1 (metro: "Тимирязевская") e-mail: [email protected] tel.: (+7-495) 977-31-55, 977-32-83, 977-32-74, faks: 977-35-02 МОСКВА*** 127159, Москва, ул. Охотный ряд, 2 www.hotel-moskva.ru tel.: (+7-495) 923-01-40, faks: 928-59-38

НАЦИОНАЛЬ***** 103009, Москва, Моховая ул., 15/1 (metro: "Охотный ряд") e-mail: [email protected] www.national.ru tel.: (+7-495) 258-70-00, 258-71-14, 258-71-15, faks: 258-71-00 НОВОТЕЛЬ МОСКВА ЦЕНТР**** 127030, Москва, Новослободская ул., 23 (metro: "Новослободская".) e-mail: [email protected] tel.: (+7-495) 780-40-00, faks: 780-40-01 НОВОТЕЛЬ ШЕРЕМЕТЬЕВО-2**** 103339, Москва, Аэропорт Шереметьево-2 (metro: "Речной вокзал") e-mail: novotel.:[email protected] www.novotel-moscow.ru tel.: (+7-495) 926-59-00, faks: 926-59-03, 926-59-04 ОЗЕРКОВСКАЯ*** 113054, Москва, Озерковская наб., 50, стр. 2 e-mail: [email protected] tel.: (+7-495) 951-95-82, 951-96-26, faks: 951-95-82 ОЛИМПИК-ПЕНТА Ренессанс***** 129110, Москва, Олимпийский просп., 18/1 (metro: "Проспект Мира") e-mail: [email protected] www.Renaissancehotels.com tel.: (+7-495) 931-90-00, faks: 931-90-20, 931-90-76 ОРЕХОВО*** 115569, Москва, Шипиловский пр., 43, корп. 1 (metro: "Орехово") tel.: (+7-495) 392-33-27, 343-45-00, faks: 343-43-91 ОРЛЕНОК*** 117334, Москва, Косыгина ул., 15 (metro: "Ленинский проспект") e-mail: [email protected] www.orlenok.ru tel.: (+7-495) 939-88-88, faks: 938-22-00, 939-83-38 ОСТАНКИНО** 127276, ул. Ботаническая, 29 tel.: (+7-495) 247-62-75

XII. Załączniki

298

ПАЛЛАДА*** 117321, Москва, Островитянова ул., 14 (metro: "Коньково") e-mail: [email protected] www.hotelpallada.ru tel.: (+7-495) 336-05-45, faks: 336-96-02 ПЕКИН*** 103001, Москва, Садовая Б. ул., 5/1 (metro: "Маяковская") www.hotelpekin.ringnet.ru tel.: (+7-495) 209-24-42, 209-22-15, faks: 200-14-20 ПРЕЗИДЕНТ***** 103134 Москва, ул. Б.Якиманка, 24 (metro: "Октябрьская", "Полянка") tel.: (+7-495) 239-38-00, faks: 230-23-18 ПРОТОН**** 121087 Москва, Новозаводская ул., 22 e-mail: [email protected] tel.: (+7-495) 797-33-00, faks: 797-33-80 РОССИЯ*** 103495, Москва, Варварка ул., 6 (metro: "Китай-город") tel.: (+7-495) 232-62-54, faks: 232-62-48 РОЯЛ ЗЕНИТ**** 123103 Москва, Таманская ул., 49Б (metro: "Полежаевская", "Щукинская") e-mail: [email protected] www.royal-zenith.ru tel.: (+7-495) 199-80-01, faks: 199-81-01 РУС-Отель*** Варшавское шоссе, 21 км tel.: (+7-495) 383-30-01, faks: 382-14-10 Рэдиссон СЛАВЯНСКАЯ***** 121059, Москва, Бережковская наб., 2 (metro: "Киевская") www.radissonmoscow.ru tel.: (+7-495) 941-80-20, faks: 941-80-00 САВОЙ**** 103012, Москва, Рождественка ул., 3 (metro: "Кузнецкий мост", "Лубянка") e-mail: [email protected]; www.savoy.ru tel.: (+7-495) 929-85-00, faks: 929-86-65

САЛЮТ*** 117571, Москва, Ленинский просп., 158 (metro: "Юго-Западная") tel.: (+7-495) 234-92-20, faks: 234-93-63 САЯНЫ** Москва, Ярославское шоссе, 116, корп. 2 (metro: ВДНХ) tel.: (+7-495) 188-44-85, faks: 183-12-65 СЕВАСТОПОЛЬ** 113303, Москва, ул. Б.Юшуньская, 1А (metro: "Каховская", "Севастопольская") e-mail: [email protected] tel.: (+7-495) 318-41-71, faks: 318-36-63 СОВЕТСКИЙ*** 125040, Москва, Ленинградский просп., 32/2 (metro: "Динамо", "Белорусская") e-mail: [email protected] www.sovetsky.ru tel.: (+7-495) 960-20-00, faks: 250-80-03 СОЮЗ*** Москва, Левобережная ул., 12 (metro: "Речной вокзал") e-mail: [email protected] www.soyuz.msk.ru tel.: (+7-495) 956-29-99, faks: 457-20-96 СПОРТ*** 117415, Москва, Ленинский просп., 90/2 (metro: "Проспект Вернадского") www.maan.ru/sport.htm tel.: (+7-495) 737-67-37, faks: 131-35-15 СПУТНИК*** 117334, Москва, Ленинский просп., 38 (metro: "Ленинский проспект") e-mail: [email protected]; www.hotelsputnik.ru tel.: (+7-495) 930-22-87, 930-21-81, 930-21-69, faks: 930-63-83 СРЕТЕНСКАЯ**** 103045, Москва, Сретенка ул., 15 (metro: "Сухаревская") e-mail: [email protected] www.hotel-sretenskaya.ru tel.: (+7-495) 933-55-44, faks: 933-55-45


299

ТАТЬЯНА**** 115054, Москва, Стремянный пер., 11 (metro: "Павелецкая" i "Серпуховская") e-mail: [email protected] tel.: (+7-495) 721-25-00 faks: 721-25-07, 721-25-01 ТУРИСТ*** 129226, Москва, Сельскохозяйственная ул., 17/2 (metro: "Ботанический сад") e-mail: [email protected] tel.: (+7-495) 187-77-93, 187-68-36 faks: 181-01-58 УКРАИНА**** 121249, Москва, Кутузовский просп., 2/1 (metro: "Киевская") e-mail: [email protected] www.ukraina-hotel.ru tel.: (+7-495) 232-03-06, 243-25-96, 243-30-30 faks: 243-28-96 УНИВЕРСИТЕТСКАЯ** 117192, Москва, Мичуринский просп., 8/29 (metro: "Университет", "Киевская") tel.: (+7-495) 939-95-57, 147-79-62, 147-20-62, faks: 939-95-57 Холидэй Инн Москва ВИНОГРАДОВО**** 127204, Москва, Дмитровское шоссе, 171 (metro: "Алтуфьево", Шереметьево 1,2) e-mail: [email protected]; www.tolya.mtu.ru/nightrollers/HIMV tel.: (+7-495) 937-06-70, faks: 937-06-71 ЦАРИЦЫНО*** 115551, Москва, Шипиловский пр., 47/1 (cт. метро "Орехово") e-mail: [email protected] tel.: (+7-495) 343-43-43, faks: 343-43-63 ЦЕНТРАЛЬНЫЙ* 103009, Москва, ул.Тверская, 10 (metro: "Пушкинская", "Тверская", "Чеховская") tel.: (+7-495) 229-89-57, faks: 292-12-21 Центральный Дом ТУРИСТА (ЦДТ)*** 117526, Москва, Ленинский просп., 146 (metro: "Юго-Западная") www.cdt-hotel.ru tel.: (+7-495) 434-27-82, faks: 438-91-37

ШЕРАТОН ПАЛАС***** 125047, Москва, Тверская-Ямская 1-я ул., 19 (metro: "Белорусская") tel.: (+7-495) 931-97-00 faks: 931-97-04, 931-97-08 ШЕРЕМЕТЬЕВО-2*** 103340, Москва, аэропорт Шереметьево-2 (metro: "Речной вокзал") tel.: (+7-495) 753-80-91, 578-57-53, 578-57-54, faks: 753-80-94 ЭРИДАН*** 113639 Москва, Балаклавский пр-т, 2 (metro: "Чертановская") www.eridan.wtcmo.ru tel.: (+7-495) 316-81-63, faks: 316-68-45 ЮЖНЫЙ** Ленинский пр-т, 87 (metro: "Университет", "Новые Черемушки") tel.: (+7-495) 134-30-65, 134-30-86 faks: 134-93-26 ЮНОСТЬ*** 119048, Москва, Хамовнический вал, 34 (metro: "Спортивная") tel.: (+7-495) 242-48-60, 242-48-61, faks: 242-02-84 ЯРОСЛАВСКАЯ** 129164, Москва, Ярославская ул., 8, корп.1 (metro: "ВДНХ") tel.: (+7-495) 247-25-01, 247-25-02, faks: 247-25-0

XII. Załączniki

300

Nr 22. INFORMACJE NA STRONACH INTERNETOWYCH Adres Nazwa /Opis

WaŜniejsze serwisy organów państwowych www.kremlin.ru www.president.kremlin.ru

Urząd Prezydenta Federacji Rosyjskiej (R, A)*

www.duma.ru www.duma.gov.ru www.akdi.ru/gd

NiŜsza izby rosyjskiego parlamentu – Duma Państwowa (R)

www.council.gov.ru WyŜsza izba rosyjskiego parlamentu – Rada Federacji (R) www.government.ru Rząd Federacji Rosyjskiej (R) www.cis.solo.by Komitet Wykonawczy Wspólnoty Niepodległych Państw –

WNP (R, A) Portale internetowe, wyszukiwarki, katalogi

www.mail.ru Portal wielotematyczny, katalog stron www, wyszukiwarka (R) www.yandex.ru Katalog stron www, wyszukiwarka rosyjskojęzyczna www.km.ru Portal wielotematyczny (R) www.aport.ru Portal wielotematyczny, katalog stron www, wyszukiwarka (R)

Agencje i serwisy informacyjne www.strana.ru Narodowa słuŜba informacyjna www.gazeta.ru Portal informacyjny (R, A) www.utro.ru Portal informacyjny (R) www.smi.ru Portal informacyjny (R) www.lenta.ru Portal informacyjny (R) www.vesti.ru Portal informacyjny (R) www.infocentre.ru Rosyjskie Centrum Informacyjne – oficjalny serwis

informacyjny (R, A) www.rian.ru Rosyjska Agencja Informacyjna NOVOSTI – serwis w

11 językach, w tym angielskim, niemieckim i francuskim www.interfaks.ru Agencja informacyjna Interfaks (R, A) www.prime-tass.ru Agencja Informacji Gospodarczej PRIME-TASS (R, A) www.finmarket.ru Agencja informacyjna FINMARKET – informacje

gospodarcze (R) www.regions.ru Agencja Informacji Regionalnych (R) www.tks.ru Informacje celne (R) www.inforg.ru Informacje o targach i wystawach, inne informacje

gospodarcze (R) * R - rosyjski A - angielski Adresy internetowe rosyjskich ministerstw i urzędów centralnych, placówek dyplomatycznych, banków, firm doradczych i ubezpieczeniowych, izb handlowo-przemysłowych i innych instytucji podane zostały razem z pozostałymi danymi teleadresowymi w zał. 2-4 i 11-17.


301

XIII. BIBLIOGRAFIA • „Avtomobilnyj transport Rossiji 2002-2003”, IRU;

• „Biuletyn Ekonomiczny nr 78” WEH Ambasady RP w Moskwie;

• „Biuletyn Ekonomiczny nr 79” WEH Ambasady RP w Moskwie;

• „Biznes nad Wołgą”, artykuł w dodatku „Rzeczpospolitej” - „Dobra Firma”, 17 czerwca 2003;

• „Czynniki zewnętrzne transformacji gospodarki Rosji”, Wojciech Oniszczuk, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa 2002;

• „Doing business in the Russian Federation”, PricewaterhouseCoopers, 2003;

• „Doing business in the Russian Federation”, PricewaterhouseCoopers, 2004;

• „Geografia gospodarcza Rosji”, A. Maryański, G. Mróz, Z. Szot, M. Troc, PWE 1996;

• „Industry Highlights” U.S. Commercial Service - Russia, www.buyusa.gov/russia/en/page102.html;

• „Informacija o socjalno-ekonomiczieskom połoŜenii Rossiji w 2003 godu”, Goskomstat, www.gks.ru, 2004;

• „Kłopotliwe bogactwo - sytuacja i perspektywy sektorów ropy i gazu na obszarze byłego ZSRR”, Prace OSW, Ośrodek Studiów Wschodnich, Warszawa, grudzień 2003;

• Konsekwencje dla turystyki przyjazdowej do Polski w związku z wprowadzeniem wiz dla Rosjan po akcesji Polski do Unii Europejskiej, Bednrowska Luiza, DrąŜkiewicz Jacek, Zeszyty naukowe 18/2005, Wydawnictwo WyŜszej Szkoły Ekonomiczno-Informatycznej, Warszawa 2005

• „Kreml pacyfikuje wielki biznes”, Jadwiga RogoŜa, Iwona Wiśniewska, Komentarze OSW, 22 kwietnia 2004, www.osw.waw.pl;

• „Krupniejszyje banki Rossiji. Rejting bankow - Samoorganizacja rynka”, Expert nr 23, 21 czerwca 2004, www.expert.ru;

• Leasing jako forma finansowania inwestycji w Polsce i w Rosji, Bednarowska Luiza, Arkadiusz Antosik, Zeszyty naukowe nr 19/2005, Wydawnictwo WyŜszej Szkoły Ekonomiczno-Informatycznej, Warszawa 2005

• „Notatka bazowa nt. rosyjskiej gospodarki”, WEH Ambasady RP w Moskwie, czerwiec 2004;

• „Nowy etap w rozwoju Szanghajskiej Organizacji Współpracy”, Grzegorz Zasada, Komentarze OSW, 22 stycznia 2004, www.osw.waw.pl;

• „Ob inostrannych inwiesticijach w ekonomiku Rosiji w I poługodi 2004 goda”, Goskomstat, 2004;

XIII. Bibliografia

302

• „Ob itogach socjalno-ekonomiczeskowo razwitia Rasijskoj Fiederacji za 2003 god”, Ministerstwo Rozwoju Gospodarczego i Handlu FR, luty 2004;

• „Obzor Ekonomiki Rossiji. Informacjonnyj biuletień, no 36”, Biuro Ekonomiczieskowo Analiza, Moskwa, marzec 2003;

• „Obzor Ekonomiki Rossiji. Informacjonnyj biuletień, no 55”, Biuro Ekonomiczieskowo Analiza, Moskwa, marzec 2004, www.beafnd.org;

• „Od Waregów do caratu”, http://leksykony.pl/dzieje/panstwa/rosja6.html;

• „Osnawnyje makroekonomiczeskije i finansowyje pokazatieli Rossiji”, Centralnyj Bank Rossijskoj Fiederacji, czerwiec 2004;

• „Osnawnyje pakazatieli socjalno-ekonomiczeskowo połoŜenia regionow Rasijskoj Fiedieracji w 2003 godu”, Goskomstat, 2004;

• „Panorama strachowanija. Rejting nadioŜnosti strachowych kompanii”, www.expert.ru;

• Podstawy prawa gospodarczego Rosji, Białorusi, Ukrainy, W. Chwalej, J. Funk, A. Tynel, Wydawnictwo SGH, Warszawa 2000;

• Polska - Rosja - UE, relacje ekonomiczne, Wiesław Iskra, Wydawnictwo Fundacja Innowacja, Warszawa 2004;

• „Poprawa koniunktury w regionie. Największe firmy w Europie Środkowej i Wschodniej”, „Rzeczpospolita”, nr 212, 9 września 2004;

• „Protesty społeczne w Rosji po likwidacji systemu ulg socjalnych”, Jadwiga RogoŜa, współpraca: Iwona Wiśniewska, 20 stycznia 2005 r., Komentarze, Ośrodek Studiów Wschodnich; www.osw.waw.pl;

• „Przegląd Gospodarczo-Rynkowy. Biuletyn Ekonomiczny nr 1/2005 (81)”, WEH Ambasady RP w Moskwie, marzec 2005 roku;



• „Raport 2001, Część I - Rosja”, Katarzyna Pełczyńska-Nałęcz, Ośrodek Studiów Wschodnich;

• „Rejting rasijskich regionow - Riezultaty inwiesticjonnowo rejtinga”, Expert nr 43, 17 listopada 2003, www.expert.ru;

• Rola inwestycji zagranicznych w rozwoju gospodarki Rosji ze szczególnym uwzględnieniem inwestycji polskich, Luiza Bednarowska, Kwartalnik Ekonomiczno-Informatyczny 2/2004, Warszawa 2004;

• „Rosja 2002. Raport z transformacji”, praca zbiorowa pod kierunkiem Andrieja Nieszczadina, Fundacja Instytut Studiów Wschodnich, Warszawa, 2002;


303

• „Rosja ma nowy rząd”, Jadwiga RogoŜa, Komentarze OSW, 11 marca 2004, www.osw.waw.pl;

• „Rosja-Białoruś: kryzys energetyczny”, Komentarze OSW, 26 lutego 2004, www.osw.waw.pl;

• Rosja - Chiny, dwamodele transformacji, pod red. Krzysztofa Gawlikowskiego i Ryszarda Paradowskiego, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2001;

• „Rossija - enciklopediczeskij sprawocznik”, Izdatielskij Dom „Drofa”, Moskwa, 1998;

• „Rossijskij Audit - Tarmarzenie na padjomie”, Ekspert nr 32, 30 sierpnia 2004, www.expert.ru;

• „Russia - Executive Perspectives 2004”, PricewaterhouseCoopers, www.pwcglobal.com;

• „Russia Country Analysis Brief”, U.S. Energy Information Administration, www.eia.doe.gov, May 2004;

• „Russia Country Commercial Guide FY2004”, U.S. Department of Commerce, the U.S. Commercial Service, 2004;

• „Russia Tax Overview, 2004”, KPMG, 15 March 2004;

• „Russia. Economic and Financial Situation. April 2004”, The Central Bank of the Russian Federation;

• „Russia. Economic and Financial Situation. February 2004”, The Central Bank of the Russian Federation;

• „Russia. Economic and Financial Situation. January 2004”, The Central Bank of the Russian Federation;

• „Russia. Economic and Financial Situation. June 2004”, The Central Bank of the Russian Federation;

• „Russia. Economic and Financial Situation. March 2004”, The Central Bank of the Russian Federation;

• „Russia. Economic and Financial Situation. May 2004”, The Central Bank of the Russian Federation;

• „Russian Federation Country Report. Statistical Appendix”, International Monetary Fund, May 2003;

• „Russian Federation. Investment Profile 2001”, EBRD, 2001;

• „Socjalno-ekonomiczeskaja situacja w janwarie-maje 2004 goda”, Centralnyj Bank Rossijskoj Fiederacji;

• „Socjalno-ekonomiczeskoje razwitie fiederalnych okrugow Rasijskoj Fiedieracji w 2003 godu”, Ministerstwo Rozwoju Gospodarczego i Handlu FR;

• „Statistika wnieszniej targowli”, Państwowy Komitet ds. Ceł, www.customs.ru;

XIII. Bibliografia

304

• Stosunki Polska-Rosja w warunkach integracji z UE, praca zbiorowa pod red. Pawła BoŜyka, Wydawnictwo SGH, Warszawa 2004;

• „Swiedienia o diejatielnosti strachowych organizacji za 2003 god”, Ministerstwo Finansów FR, 2004;

• Szczyt Rosja - Unia Europejska: pod znakiem WTO”, Marek Menkiszak, Komentarze OSW, 27 maja 2004, www.osw.waw.pl;

• System bankowy w Rosji, Bednarowska Luiza, Zeszyty naukowe 17/2004, Wydawnictwo WyŜszej Szkoły Ekonomiczno-Informatycznej, Warszawa 2004;

• „The Russian Automotive Market - Industry Overview”, Ernst & Young, March 2004;

• „The World Factbook 2004 - Russia”, CIA, www.cia.gov/cia/publications;

• „Transport lotniczy Rosji w okresie transformacji gospodarki” E. Marciszewska, J. Pieriegud, „Przegląd Komunikacyjny” nr 5/2000 i nr 7-8/2000;

• „Transport Rosji. Wyniki 2003”, Ministerstwo Transportu FR, Moskwa 2004;

• „Update on Russia”, American Chamber of Commerce in Russia, 2003;

• Uwarunkowania dla prowadzenia przez polskie małe i średnie przedsiębiorstwa działalności inwestycyjnej i eksportowej na rynek rosyjski, Bednarowska Luiza, Aleksandra Spychała, Kwartalnik Ekonomiczno-Informatyczny 6/2004, Warszawa 2004;

• „Warunki dostępu do rynku rosyjskiego”, oprac. Andrzej Zygmunt, materiały informacyjne Wydziału Ekonomiczno-Handlowego Ambasady RP w Moskwie, 2004;

• „Warunki inwestowania na rynku Federacji Rosyjskiej”, materiały informacyjne Wydziału Ekonomiczno-Handlowego Ambasady RP w Moskwie, wrzesień 2002;

• „WIEM. Wielka Internetowa Encyklopedia Multimedialna”, http://wiem.onet.pl;

• „Władimir Putin u progu drugiej kadencji”, Jadwiga RogoŜa, Komentarze OSW, 18 marca 2004, www.osw.waw.pl;

• „Zmiany strukturalne w transporcie kolejowym Rosji” J. Pieriegud, „Rynek Kolejowy” nr 2-3/2002.

Źródła internetowe: www.customs.ru – oficjalna strona Federalnej SłuŜby Celnej FR

www.nalog.ru – oficjalna strona Federalnej SłuŜby Podatkowej FR

www.ekspert.ru – magazyn gospodarczy „Ekspert” - Agencja Ratingowa Ekspert RA

http://www.rosja.fh.univ.gda.pl – Portal wiedzy o Rosji studentów filologii rosyjskiej Uniwersytetu Gdańskiego

OKRĘGI FEDERALNE I PODMIOTY TERYTORIALNE FEDERACJI ROSYJSKIEJ

1 Republika Adygeja 2 Republika Ałtaj 3 Republika Baszkortostan 4 Republika Buriatia 5 Republika Chakasja 6 Republika Czeczeńska 7 Republika Czuwaszska 8 Republika Dagestan 9 Republika Inguszetia 10 Republika Kabardyno-Bałkarska 11 Republika Kałmykia 12 Republika Karaczejewo-Czerkieska 13 Republika Karelia 14 Republika Komi 15 Republika Marii El 16 Republika Mordowia 17 Republika Północna Osetia-Alania 18 Republika Sacha (Jakucja) 19 Republika Tatarstan 20 Republika Tuwa (Tywa) 21 Republika Udmurtska 22 Kraj Ałtajski 23 Kraj Chabarowski 24 Kraj Krasnodarski 25 Kraj Krasnojarski 26 Kraj Primorski 27 Kraj Stawropolski 28 Obwód Amurski 29 Obwód Archangielski 30 Obwód Astrachański

31 Obwód Biełgorodzki 32 Obwód Briański 33 Obwód Czelabiński 34 Obwód Czytyński 35 Obwód Irkucki 36 Obwód Iwanowski 37 Obwód Jarosławski 38 Obwód Kaliningradzki 39 Obwód KałuŜski 40 Obwód Kamczacki 41 Obwód Kiemierowski 42 Obwód Kirowski 43 Obwód Kostromski 44 Obwód Kurgański 45 Obwód Kurski 46 Obwód Leningradzki 47 Obwód Lipiecki 48 Obwód Magadański 49 Obwód Moskiewski 50 Obwód Murmański 51 Obwód NiŜegorodzki 52 Obwód Nowgorodzki 53 Obwód Nowosybirski 54 Obwód Omski 55 Obwód Orenburski 56 Obwód Orłowski 57 Obwód Penzeński 58 Kraj Permski 59 Obwód Pskowski 60 Obwód Riazański

61 Obwód Rostowski 62 Obwód Sachaliński 63 Obwód Samarski 64 Obwód Saratowski 65 Obwód Smoleński 66 Obwód Swierdłowski 67 Obwód Tambowski 68 Obwód Tiumeński 69 Obwód Tomski 70 Obwód Tulski 71 Obwód Twerski 72 Obwód Uljanowski 73 Obwód Władimirski 74 Obwód Wołgogradzki 75 Obwód Wołogodzki 76 Obwód WoroneŜski 77 Moskwa 78 Sankt Petersburg 79 śydowski Obwód Autonomiczny 80 Agiński Buriacki OA 81 Chanty-Mansijski OA 82 Czukocki OA 83 Ewenkijski OA 84 Jamało-Nieniecki OA 85 Koriacki OA 86 Nieniecki OA 87 Tajmyrski (Dołgano-Nieniecki) OA 88 Ust-Ordyński Buriacki OA

308

MAPA PODZIAŁU ADMINISTRACYJNEGO ROSJI w 2006 r.

FEDERACJA ROSYJSKA · SPIS TABEL: Tab. 1. Wykaz narodowo ści powy Ŝej 1 mln osób wg spisu z 2002...

Documents

Transcript of FEDERACJA ROSYJSKA · SPIS TABEL: Tab. 1. Wykaz narodowo ści powy Ŝej 1 mln osób wg spisu z 2002...