f;de d/ g?Av/ - Dr. Hari Singh Jachakdrharisinghjachak.com/books/sidak_de_pende.pdfParamdeep Singh...
Transcript of f;de d/ g?Av/ - Dr. Hari Singh Jachakdrharisinghjachak.com/books/sidak_de_pende.pdfParamdeep Singh...
f;de d/ g?Av/(ekft ;zrqfj)
vkH joh f;zx ‘ikue’
gqekPegqekPB ns/ whvhnk nfXn?B vkfJo?eN'o/N
;wogD
f;de d/ g?Av/ (ekft ;zrqfj)
vkH joh f;zx ‘ikue’ (r'bv w?vfb;N)
n?wHJ/ (nzro/ih ns/ Xow nfXn?B), ghn?uHvhH
Sidak De Penday(Collection of Poems)
Dr. Hari Singh Jaachak (Gold Medalist)
M.A. (English & Religious Studies), Ph.D.
© Publisher
First Edition : September 2007
Price : Rs. 100/- $ 4 £ 3
Published byDirectorate of Publications & Media StudiesGuru Gobind Singh Study CircleModel Town Extn., Ludhiana (Pb.) India
Sponsored byParamdeep Singh Deep Yadgari Welfare Society (Regd.)Kothi No. 277 (Opposite Park), Model Gram, Ludhiana-141002,Punjab, India
Contact : 098722-05910 , 099883-21245
j'Djko s/ nkfrnkekoh ;g[ Zso
gowdhg f;zx ‘dhg’dhnK gktB :kdK B{z
fi; B{z 5 ;kb dh T[wo s'A jh pkb eth d/ o{g ftZu
gktB s\s ;kfjpkB ns/ gzEe iE/pzdhnK s'A
r'bv w?vb, wkD ;BwkB ns/ f;o'gkT[ dh p\fPP gqkgs j'Jh
ns/ i' 21 ;kb dh T[wo ftZu jh
fJe fJziBhno ti'A gqc[[Zbs j' e/
i'pB o[Zs/ 16 i[bkJh 2006 B{z
nekb ubkDk eo i'sbhB j' frnk `
sseokgqekPB wB'oE 7
gowdhg f;zx ‘dhg’ dh :kd ftZu 8
d' Ppd 10
nk; th s/ :ehB th 13
w[Zy pzd 14
b/ye tb'A d' Ppd 23
noI'Jh 27
;qh r[o{ BkBe d/t ih 28
wodkBk 29
eqKshekoh ;qh r[o{ BkBe d/t ih 30
;qh r[o{ nzrd d/t ih 32
;qh r[o{ nwodk; ih 35
;qh r[o{ okwdk; ih 37
phph GkBh bJh to 38
GkJh i/m/ B/ ehsh wjkB ;/tk 39
;[ywBh ;kfjp 41
soBskoB 41
gktB fJfsjk; 41
p\fPP 41
;KJhA whnK who ih s/ gzuw gksPkj 42
Pjhdh ;qh r[o{ noiB d/t ih 44
rZb ftrV/ 45
;qh r[o{ jfor'fpzd ;kfjp ih 46
fBPkB ;kfjp 48
;qh r[o{ jfookfJ ih 49
;qh r[o{ jfofeqPB ih 51
pbhdkB 52
r[o{ d/ bkb 52
f;Zyh f;de 52
Xow dh Ykb^;qh r[o{ s/r pjkdo ih 53
r[o{ r'fpzd f;zx ih 56
GkJh wjK f;zx 58
gkT[ANk ;kfjp 61
;qh r[o{ rqzE ;kfjp 63
i?ekok 64
r[orZdh ;qh r[o{ rqzE ;kfjp 65
uwe"o dh rVQh 66
uko ;kfjpIkd/ 68
gzE dk j[ew 69
;o;k Bdh 71
fBZehnK fizdK tZv/ ;ke/ 72
nZX fyV/ c[Zb 73
wksk r[ioh 74
ykb;/ dk iBw fdjkVk 77
nzfwqs 78
d;w/P fgsk dk n?bkB 79
ethnK d/ f;oski 80
uVQdh ebk dk ntsko 80
ykb;k gzE 81
j'bk wjZbk 83
;qh jfowzdo ;kfjp ih 85
ykb;k gzE d/ gzi s\s 88
;qh nekb s\s ;kfjp ih 88
iE/dko 92
wjkokik oDihs f;zx 93
r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb bfjo 96
iE/pzde eftsk 99
e/;K dh wjkBsk 102
;/tk dh wjkBsk 106
GkJh ;zs'y f;zx ih 108
gzE osB GkJh i;pho f;zx ih ykb;k 111
oZp dk GkDk 114
fIzdrh ns/ w"s 117
fwZso fgnkfonK tb'A n;h;K 119
nkgD/ tZb'A ^ nkgD/ pko/ 134
r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb s/ ikue 167
gzEe ;N/ih PkfJo, ;zrhseko s/ ikue 169
f;zx ;kfjpkB, gzEe j;shnK fiBQK tb'A ;w/A ;w/A *s/
f;o'gkT[ s/ n;h;K gqkgs j'JhnK 173
s;thoK dh IpkBh 177
ihtB :ksok^gowdhg f;zx ‘dhg’ 193
S'Nk tho^tZvhnK gqkgshnK 206
gqekPB wB'oEfJfsjk; e"wK dh ikB j[zd/ jB. ;kB{z nkgD/ fJfsjk; *s/ |yo j? fe ;kvk
fJfsjk; sK w'fJnK B{z ihtkbD dh ;woZEk oZyd?. r[o{ ;kfjpkB dh p\PhihtB^iku dk nfXn?B eoe/ jo fjodk nP^nP eo T[~md? ns/ f;Zyi'fXnK ns/ ;{ophoK tZb'A ewkJ/ ihtB dhnK rkEktK o'w^o'w fBjkb eofdzdhnK jB. fJsB/ nwho fto;/ d/ tko; j[zfdnK th n;hA r[o{ BkBe ;kfjpih dk gq/w ns/ e[opkBh dk ;zd/P b[ekJh sZe gj[zukT[D ftZu e[ZM gZSV rJ/ jK.ny"sh ;fGnkuko d/ BK *s/ gqc[Zfbs j' ojh bZuo rkfJeh ns/ pIko ftZu XVkXV fte ojhnK nPbhb e?;NK ns/ gqekPBktK B/ B"itkBK B{z e[okj/ gk fdZskj?. ;wkfie, ftfdne ns/ ;fGnkukoe wkj"b dhnK T[bM ojhnK fJjBKszdK B{z ;[bMkT[D ns/ B?fse edoK ehwsK dh pjkbh bJh ikro{esk g?dk eoBbJh r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb fgSb/ 35 tfoQnK s'A :sBPhb j?.
fJ; bVh sfjs vkL joh f;zx ‘ikue’ ih ofus eftsktK dk gfjbk;zrqfj 1995 ftZu ‘fto;/ d/ nzr ;zr’ f;ob/y j/m gqekfPs ehsk frnk;h.fJ; g[;se ftZu gqekfPs eftsktK B{z ;e{bK^ekbiK ftZu nk:'fis j'Dtkb/ :[te w/fbnK, r[owfs f;ybkJh e?AgK ns/ j'o ;wkrwK ftZu Gog{o;bkfjnk frnk j?. nwho fto;/ d/ u"Dt/A gZyK *s/ o"fue ftXh Bkb o"PBhgkT[D ftZu fwbh ;|bsk bJh vkL joh f;zx ‘ikue’ tXkJh d/ gkso jB.
fJ; g[;se dh ftbZyDsk j? fe fbykoh B/ r[owfs d/ dkfJo/ ftZu ofjzfdnKfJfsjk;e ns/ f;XKse gZyK dk ftfynkB gqGktPkbh Yzr Bkb ehsk j?. fJ;g[;se dh ouBk vkL joh f;zx ‘ikue’ ih B/ nkgD/ j'Djko r[og[otk;h g[Zsoekek gowdhg f;zx ‘dhg’ dh fwZmh :kd ftZu ehsh j?. B"itkBK nzdo nkgD/fto;/ gqsh frnkB g?dk eoB bJh eftsk d/ wkfXnw B{z gqc[fbs eoBk T[jBKdh fdbh ohM j?. nk; eod/ jK fe fJj g[;se g[zrod/ B"itkB fbykohnK B{zr[owfs d/ ukBD ftZu fbyD dh gq/oBk ns/ wkor doPB eoB d/ Bkb^Bkbp[bkfonK,ethnK ns/ ftdtkB ;ZiDK bJh th bkj/tzd j't/rh.
vkL tfozdogkb f;zxfBod/Pe
gqekPB ns/ whvhnk nfXn?B vkfJo?eN'o/Nr[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb
f;de d/ g?Av/ / 7
gowdhg f;zx ‘dhg’ dh :kd ftZu
nkw s"o *s/ fJj d/yD ftZu nk fojk ;h fe gzE d/ eJh f;ow"o eth
fijV/ ;koh T[wo gzEe ;N/iK *s/ nkgDhnK eftsktK okjhA ;zrsK B{z fBjkb
eod/ oj/ go nkofEe ;kXBK dh ewh j'D ekoD T[j fJBQK eftsktK B{z
ihT[Ad/ ihn Sgtk Bk ;e/ ns/ T[BQK d/ ikD s'A pknd T[BQK dhnK pj[w[ZbhnK
eftsktK oZdh ftZu jh ubhnK rJhnK. wB w;se ftZu ;'u nkJh fe fJBQK
dh ;zGkb ehsh ikt/ ns/ fJBQK B{az{z fpBK bkG jkD d/ gqekPs eotk e/ fto;/
d/ tko;K d/ jZEK *u gj[zukfJnk ikt/ sK fe T[j th nkgD/ gktB fJfsjk;
s'A ;/X b? e/ e"w dh ;/tk eo ;eD. g[zrod/ pkb ethnK ns/ fbykohnK B{z
jo ;kb j"A;bk n|IkJh eoe/ ns/ T[BQK B{z wkD ;BwkB d/ e/ T[BQK dk wB'pb
tXkfJnk ikt/. BfPnK ofjs ;wki dh f;oiBk bJh T[dw T[gokb/ ehs/
ikD.fJBQK nkfPnK ns/ j'o eJh wB'oEK B{z w[Zy oZy e/ vkH joh f;zx ikue
ns/ ;w{zj gqtko tb'A ‘gowdhg f;zx ‘dhg’ :kdrkoh t?bc/no ;';kfJNh’
pDkJh rJh.
gowdhg f;zx ‘dhg’ gqf;ZX gzEe PkfJo vkH joh f;zx ‘ikue’ dk
gb/mk, j'Djko s/ nkfrnkekoh ;g[Zso ;h. T[; dk iBw 17 nes{po
1984 B{z w'jkbh fty/ j'fJnk. S'Nh T[wo s'A jh ikue ih Bkb gzEe
;N/iK *s/ eftsk gVQB bZr fgnk, fi; eoe/ f;Zy gzE d/ gziK s\sK s'A
;BwkfBs ehsk frnk. pj[s ;kohnK f;Zfynk ;z;EktK ns/ Xkofwe
;z;EktK s'A gfjbk fJBkw ns/ r'bv w?vb gqkgs ehs/. w[ZYbh ftfdnk
jk;b eoB s'A pknd ezfgT{No fJziBhnfozr dk fvgb'wk eoe/ tZy tZy
wbNhB?PBb ezgBhnK s'A sIopk jk;b ehsk ns/ 5 i{B 2006 B{z ezfgT{No
pBkT[D tkbh fJe nwoheB ezgBh ‘v?~b’ dh w'jkbh poKu ftZu ;hBhno
N?eBheb ;[g'oN n?;';hJ/N dh B"eoh s/ 1,95,000 o[gJ/ ;kbkBk sB\kj
*s/ bZr frnk. S'Nh T[wo *u jh tZvhnK g[bKxK g[ZN e/ nkgDk ns/ nkgD/
wK^pkg dk BK o'PB eo fojk ;h go e[dos B{z e[M j'o jh wBI{o ;h.
9 i[bkJh 2006 B{z nuBu/s pVk fGnkBe ;Ve jkd;k j' frnk. GKtA/
ghHihHnkJhH uzvhrVQ ns/ c'ofNI j;gskb, w'jkbh d/ vkeNo ;kfjpkB B/
g{oh tkj brkJh go X[o dorkj s'A ;Zdk nk u[Zek ;h ns/ T[j nkgD/
;[nk;K dh g{zih ;|bh eodk j'fJnk 16 i[bkJh 2006 Pkw d/ 6H30 ti/
uVQkJh eo frnk.feoB ;{oi ftZu ;wk rJh.
i{B 2007 d/ n\hob/ j|s/ wB ftZu fJj GktBk T[sgzB j'Jh fe feT[A Bk
gowdhg f;zx ‘dhg’ dh 16 i[bkJh 2007 B{z nk ojh gfjbh po;h B{z
:kdrkoh Yzr Bkb wBkfJnk ikt/.fJ; bJh ;'u nkJh fe i'pB o[Zs/ s[o/
fJ; rGo{ dh :kd ftZu :kdrkoh ;';kfJNh pDk e/ ;wki ;/tk d/ ekoi
ehs/ ikD. dhg d/ wksk dbpho e"o tb'A T[;/ dh jh feos ewkJh B{z ;|b
eod/ j'J/ 51000 o[gJ/ w[ZYbh okPh d/ o{g ftZu fdZs/ rJ/ jB. r[o{ r'fpzd
f;zx ;NZvh ;oeb tb'A gqekPs j' ojh jZEbh g[;se bJh wkfJe ;fj:'r
fJ; ;[;kfJNh tb'A fdZsk frnk j?.
G[fgzdo f;zx ‘I\wh’e'nkovhB/No
gowdhg f;zx ‘dhg’ :kdrkoh t?bc/no ;';kfJNh (ofiH)e'mh BzH 277 (gkoe d/ ;kjwD/), wkvb rokw, b[fXnkDk^141002
;zgoe L 098722^05910, 099883^21245
f;de d/ g?Av/ / 9f;de d/ g?Av/ / 8
d' Ppd
id'A fJB;kB nekb g[oy dh p\fPP dk gkso j' iKdk j? sK T[; B{z
r[Dh fBXkB gqG{ tb'A oft d/ r[D ns/ ;f; d/ r[D fJe' P\;hns ftZu B;hp
j[zd/ jB.T[j ;f; (uzdowk) fijk fBowb ns/ PKs j' iKdk j? ns/ oft
(;{oi) fijk gquzv ns/ ;{opho j' iKdk j?. n;o SZvD tkbh ekft^P?bh
d/ fPzrko bJh fJj nfs b'VhAd/ wDe/ jB i' ;wofgs eth b'ud/ jB ns/
‘ikue’ dh ikuBk ;dek T[j fJ; p\fPP d/ XkoBh pD/ jB.
vkL joh f;zx ‘ikue’ ;wogD ns/ brB Bkb ekft d/ ;w[zdo ftZu
T[so/, y/vK y/vhnK, skohnK bkJhnK s/ fco ekft^;w[zdo dh fJzBh v{zxkJh
sZe nZgV rJ/ fe r[o{ ;kfjp dh p\fPP Bkb ekft o{g jh j' rJ/.id'A
‘ikue’ j'oK B/ r[o{ dh p\fPP Bkb gqkgs j'J/ GktBkswe thukoK B{z ekft
dh ewkB *s/ uVQk e/ SZfvnk sK T[j fjod/ t/de n;o SZvD tkb/ n;b/
Bkb b?; j' rJ/. dk; B/ jw/PK jh fJj wfj;{; ehsk j? fe ;kok fdB
;?whBko d/ b?euoK dk fJBK n;o BjhA j[zdk fizBK ‘ikue’ j'oK d/ fwzNK
d/ ekft^sho n;o eo iKd/ jB.
d/yd/ jh d/yd/ joh f;zx ‘ikue’ okPNoh s'A nzsookPNoh gZXo d/
jo ;zihdk ekft fJeZm d/ fPzrko pD rJ/. T[gozs e"wh gZXo *s/ ‘ikue’
j'oK B/ eJh ;zw/bBK d/ ;zukbB B{z ne;o ns/ pk\{ph fBGkfJnk j?.
‘ikue’ ih dhnK eftsktK ftZu r[o{ ;kfjpkB d/ ihtB ftZu'A gq/oBktK,
r[owfs ohs dh gqhs, r[owfs f;XKs dh ;wM, wjkB PjhdK d/ f;de dh
rkEk, gzEe ;z;EktK, bfjoK ns/ P\;hnsK d/ nuBu/s/ doPB j[zd/ jB.
‘ikue’ j'oK nkgDh ;'u, nkgDk ;wK ns/ nkgD/ ;kXB e"w B{z ;wofgs
ehs/ jB.r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb d/ fvgNh uh| ;eZso ti'A eJh
wjZstg{oB gzEe ekoiK d/ ekoieosk ofjzfdnK r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh
;oeb dk 25 ;kbk fJfsjk; th ikue j'oK d/ nDEZe T[dwK ;dek
ebwpZX j' ;fenk j?. fJ; d/ Bkb^Bkb ‘ikue’ j'ohA nB/eK okPNoh ns/
nzso^okPNoh ekft^;z;EktK s/ iE/pzdhnK d/ wjZstg{oB ekoieosk
ti'A ;orowh Bkb ekoiPhb jB.
eftsk oufdnK oufdnK ‘ikue’ j'oK B/ eftsk dh ‘ikue P?bh’ dh
;[Zs/^f;ZX f;oiDk eo fdZsh j?.r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb d/ e?AgK ns/
;wkrwK ftZu id'A e'Jh fJe gzesh ;[DkT[Adk j?^
n"yh xkNh s/ w[Peb J/ pVk g?Avk, nkg/ eoBh J/ s[;K nrtkJh dksk.
sK nB/eK nfij/ ekoieosk jB fijV/ gSkD iKd/ jB fe eftsk vkL joh
f;zx ‘ikue’ dh ouBk j?. ‘ikue P?bh’ dh fJe fw;kb d/yhJ/^
iks iBw s/ toBK B{z SZv e/ s/, GkJhuko/ dk fdZsk ;zd/P ;fsr[o.
‘ikue’ j'oK dh fBowbsk ns/ ;gZPNsk d/ doPB n;hA T[jBK dh
eftsk gVQ e/ eo ;ed/ jKl T[jBK dh otkBh ns/ g/Pekoh d/ doPB n;hA
T[jBK dh eftsk ;[D e/ eod/ jK.go ne;o d/yD ftZu nkfJnk j? fe
;N/ih b?euo, ;N/ih eEk ns/ ;N/ih eftsktK gVQB^;[DkT[D tkfbnK *s/
id'A fBZih n"eV dog/P j[zdh j? sK T[jBK dk tshok T[; tork BjhA ofjzdk
fi; torhnK pksK T[j ;N/iK s'A eod/ oj/ j[zd/ jB go ‘ikue’ j'oK B{z
GkDk wzBD dh iku nekb g[oy B/ nfijh p/fw;kb f;ybkJh j? fe fi;
g[Zso B{z bkvK Bkb gkfbnkl fi; g[Zso B/ fgsk tKr nB/eK ;N/iK s'A ekft
w[ekpfbnK ftZu ;'B/ d/ swr/ gqkgs ehs/l T[~u ftfdnk gqkgs eo ezfgT{No
fJziBhno pfDnk ns/ fijV/ nzso^okPNoh gZXo d/ g[Zso B/ nzso^okPNoh
ezgBh dh B"eoh th gqkgs eo bJh, T[j oZp d/ GkD/ nzdo nzso^okPNoh
gZXo s'A th ibd jh nZr/ bzx frnk. fi; pkg B{z nkgD/ tZv/ g[Zso dh
gfjbh sBykj s'A gfjbK T[; dh noEh B{z w'Yk d/D dk fJwfsjkB d/Dk gt//,
sK T[; pkg dk eh jkb j't/rk go ;kv/ bJh gq/oBk^;q's j? ;kvk tho fi;
B/ nkgD/ bkvb/ ezfgT{No fJziBhno, g[zrod/ eth gowdhg f;zx ‘dhg’ d/
G'r *s/ eftsk gVQ e/ r[o{ d/ GkD/ nzdo r[o{ dk P[eokBk ehsk. r[o{ d/
‘ikue’ vkL joh f;zx gVQh ik oj/ ;hl
f;de d/ g?Av/ / 11f;de d/ g?Av/ / 10
‘g[Zso ;h T[j nkfrnkekoh.p'fbnk BjhA go iKdh tkoh.’
;koh ;zrs Bho d/ ;w[zdo ftZu v[Zp rJh go nv'b fgsk ;kfonK B{z ;/X d/ oj/
;Bl
‘ikue’ d[BhnK nktD ikDh. ubdh oj{ fJj ;dk ejkDh.
w'j d[fBnkth id sZe ofjDk. d[Zy ftS'Vk ;fjDk Jh g?Dk.
eEBh ns/ eoBh dh iku d/ XkoBh vkL joh f;zx ‘ikue’ j'oK dk
ekft ;zrqfj ‘f;de d/ g?Av/’ T[jBK d/ nkgD/ tKr{z ;opZs gqkDhnK B{z gq/oBk
eodk oj/rk, r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb dh gksPkj d/ uoBK ftZu fJj
nodk; j?.
vkL uoB ewb f;zxuh| ;eZso,
r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb
nk; th s/ :ehB th
vkL joh f;zx B{z w?A fgSb/ fJe djke/ s'A ikDdk jK id'A T[BQK B/ Xow
nfXn?B dh n?wHJ/ gk; ehsh. T[BQK ftZu ikDekoh gqkgs eoB,T[;B{z
g[ukT[D ns/ fco gqrN eoB dk ;o/PN r[D j?. fJ; fgS'A T[BQK B/ w/oh
fBrokBh ftZu wjKeth GkJh ;zs'y f;zx ih d/ rzqE ‘r[o gqskg ;{oi’ T[go
ghn?uHvhH bJh y'i ekoi nozfGnk. fJ; no;/ d"okB T[BQK dh fuzsB
gqDkbh fte;s j[zdh d/yh.
PkfJoh T[BQK dk w[Zy o[MkB j?. gqqzs{ PkfJoh B/ T[BQK dh y'i T[~s/ ns/
y'i B/ PkfJoh T[go p[ok n;o BjhA gkfJnk ;r'A d't/A ftXKtK fJe d{ih
bJh ;jkfJe ;kps j'JhnK. T[j tXhe ;wekbh gzikph PkfJoK tKr
ybkn ftZu BjhA GNed/ ;r'A jehes d/ o{po{ j[zd/ jB. f;Zy fJfsjk; T[BQK
dk gq/oBk ;o's j?. fJ; gZy'A T[j GkJh tho f;zx, ;'jD f;zx ‘;hsb’,
eosko f;zx pbZrD, ns/ ftXksk f;zx ‘sho’ dh Xkok d/ ethnK ftZu'A
jB.f;Zy ;zrsK tZb'A ;N/iK T[~s'A T[BQK B{z Gog{o dkd fwbh j?.
T[BQK dk fJj ekft ;zrqfj ‘f;de d/ g?Av/’ gkmeK d/ jZEK ftZu j?.fJ;
s'A gfjbK T[BQK d/ d' ekft ;zrqfj ‘fto;/ d/ nzr ;zr’ ns/ ‘bj{ fGZi/
fJfsjk; d/ gzB/’ gqekPs j' u[Ze/ jB fiBQK B{z ;zrsK B/ g;zd ehsk ns/ dkd
fdZsh. fJ; g[;se B{z th Gog{o dkd fwb/rh, fJj w/oh nk; th j? s/ :ehB
th. PkfJoh dk o;sk nBzs j?. fJ; T[~s/ s[oBk nkgD/ nkg ftZu j"A;b/
tkbk c?;bk j?. fizB/ gq/w Bkb joh f;zx ih B/ f;Zy fuzsB Bkb rzGho ;KM
gkJh j?, r[o{ wjkoki gk;'A T[BQK B{z p\fPP gqkgs j't/rh.
jogkb f;zx gzB{,g'qH ns/ w[Zyh, Xow nfXn?B ftGkr,
vkfJo?eNo, ;?ANo cko p[XfJ;N ;NZvhI,gzikph :{Bhtof;Nh, gfNnkbk
f;de d/ g?Av/ / 13f;de d/ g?Av/ / 12
w[Zy pzd‘f;de d/ g?Av/’ ekft^g[;se eth joh f;zx ‘ikue’ dk sh;ok ekft
;zrqfj j?. fJ; ftZu Pkwb eftsktK e"w d/ r"otwJh fto;/ ns/ f;de B{z pVh
uVQdh ebk Bkb g/P eodhnK jB.
joh f;zx ‘ikue’ B{z f;Zy fJfsjk; dh Gog{o tke|hns ns/ r[owfs
f;XKsK dh ge/oh ;{M j?, fJ;/ eoe/ fJ; dh jo eftsk r[owfs Bkb
Us^g's j[zdh j?. r[of;Zyh ns/ r[owfs ‘ikue’ B{z fto;/ ftZu fwbh j?.
pugB s'A jh ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ih d/ uoBhA bZr e/ r[opkDh dk gkm ns/
nfXn?B eoB ;dek fJ; dh eftsk ftZu'A r[opkDh ojZ; MbeK wkodk j?.
r[o fJfsjk; ns/ f;Zy fJfsjk; uzrh soQK tku e/ T[; ftZu'A gquZbs ;kyhnK
d/ f;XKs B{z eftsk ftZu ;fji/ jh Ykb b?Dk ‘ikue’ dh \{ph j?.f;Zy fto;/
ns/ f;Zyh f;XKsK Bkb ;pzXs e'Jh nfijk ftPk BjhA i' fJ; B/ Bk S'fjnk
j't/. fJfsjk; d/ ;[Bfjoh gzfBnK B{z j'o uwek e/ ns/ o[PBk e/ ‘ikue’
B/ nkgDh ekfte P?bh ftZu g/P eoB dk :sB ehsk j?.
‘ikue’ B/ nkgDhnK eftsktK ftZu ykb;k gzE dh uVQdh ebk dkcb;ck, f;Zyh f;de fBGkT[Ad/ j'J/ PjhdK dhnK fdb N[zpthnK MkehnK,r[o{ fgnkfonK ns/ r[o{^d[bkfonK d/ dodBke Pjhdh ;kfenK B{z pVhfPZds ns/ pVh \{[p;{osh Bkb fusfonk j?. r[o{ BkBe d/t ih s'A b? e/ d;r[o{ i'sK d/ ihtB fJfsjk; ftZu'A e[M yk;^yk; gzfBnK B{z nkgDhnKeftsktK ftZu gqekPwkB ehsk j?. r[o{ rozE ;kfjp dh ftukoXkok ns/
r[opkDh dh fcbk;ch B{z th nkgDhnK eftsktK dk nkXko pDkfJnk j?.
joh f;zx ‘ikue’ fJZe i'Phbk ns/ pho o;h eth j?. fJj fiZE/ ebw
dk XBh j?, T[E/ ;N/i dk th XBh j?. fJ; dh fpnkB^}'Jh ns/ PpdK ns/
P/noK dh g/Pekoh pj[s tXhnk j? i' ;o'fsnK B{z pd' pdh ehb b?Adh j?.
ikue dh eVe nktkI ns/ p'bK dh ;gPNsk fJ; dh g/Pekoh dk ftP/P r[D
j?. nkgD/ ekbi d/ ;w/A s'A jh r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb Bkb i[V/ j'D
ekoD fJ; ftPt gZXo dh iE/pzdh d/ ekoiK$;kbkBk ;wkrwK ftZu w{jo/ j'
e/ ftuoBk, ;N/i dk ;zukbB eoBk ns/ jo ;wkrw ftZu w"e/ dh eftsk
fsnko eoe/ p'bD d/ y[ZbQ/ w"e/ fwbD ekoD ‘ikue’ dh eftsk B{z j'o pb,
gfenkJh ns/ j[bkok fwfbnk. tZy^tZy gzEe ;N/iK *s/ tZv/ tZv/ ;Ekfgs
ethnK Bkb eth dopkoK ftZu Pw{bhns j'D Bkb ikue dh eftsk ftZu
fByko nkT[Adk frnk ns/ eftsk dhnK pkohehnK dh ;{M gqgZe j[zdh rJh.
vkH ikue Bkb w/oh ;KM ek|h g[okDh j? ns/ fJj ;KM eJh gZyK s'A
j?. r[of;Zyh dh ;KM, r[DK dh ;KM, ftukoK dh ;KM, fto;/ dh ;KM,
ftjkoK dh ;KM, fwZsosk dh ;KM, gfotkoK dh ;KM, syZJhnb dh ;KM,
;o'ekoK dh ;KM, eftsk dh ;KM, eth dopkoK dh ;KM. gqwkswk eo/ fJj
;KM ;dk pDh oj/. r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb d/ gb/N ckow s'A fJj
;KM P[o{ j'Jh, fiZE/ r[owfs e?AgK, ekoiPkbktK ns/ ;kbkBk ;wkrwK ftZu
fJeZm/ j' e/ ;/tk d/ ekoiK ftZu fjZ;k b?D ns/ eftsktK okjhA ;zrsK B{z ns/
e/vo d/ thoK B{z nwho f;Zy fto;/ dh ikDekoh ;KMh eoB d/ y[ZbQ/ w"e/
fwbd/ oj/.fJ; s'A T[gozs n;hA gzikp ns/ fjzd[;skB d/ tZy^tZy ;{fpnK
d/ tZv/^tZv/ PfjoK, fdZbh, pzpJh, ebeZsk, g{Bk, okJ/g[o (wZX gqd/P), jI{o
;kfjp (BKd/V), :w[Bk Bro, gkT[ANk ;kfjp, gNBk ;kfjp, eoBkb,
gkDhgs ns/ j'o eJh PfjoK ftZu r[og[op ;wkrwK dhnK ;N/iK *s/ fJeZm/
eth dopko ehs/. Paq'wDh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh tb'A ykb;/ dh ;kiDk
dh shih Pskpdh (1999) s'A b? e/ j[D sZe wBkJhnK rJhnK ;kohnK
PskpdhnK ftZu ehs/ rJ/ eth dopkoK ftZu fJeZm/ Pw{bhns ehsh ns/ wkD
;BwkB jk;b ehs/. fJE/ jh pZ; BjhA ;kb 2005 ftZu iBtoh s'A ngq?b sZe
uko wjhB/ fFJzrb?Av d/ tZy^tZy PfjoK ftZu fJeZfmnK eth dopko ehs/.
gkfe;skB d/ wjkB r[oXkw, iBw n;EkB ;qh BBekDk ;kfjp ns/ gzik
;kfjp fty/ th fdZbh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh tb'A eotkJ/ rJ/ ftP/P eth
dopkoK ftZu fjZ;k fbnk.
vkH joh f;zx ‘ikue’ fiZE/ tXhnk eth, tXhnk p[bkok ns/ tXhnk
;N/i ;zukbe j?, T[E/ tXhnk gqpzXe th j?. ykb;/ dh ;kiDk dh sh;oh
f;de d/ g?Av/ / 15f;de d/ g?Av/ / 14
Pskpdh d/ ;pzX ftZu r[od[nkok r[o{ s/r pjkdo ;kfjp, ;?eNo 34,
uzvhrVQ fty/ 52 ethnK d/ eth dopko dk gqpzX ehsk ns/ pVh uVQdh
ebk Bkb B/go/ ukfVQnk. ;qh d;w/P fJzNoB?PBb gzikph eth ;Gk d/ gqXkB
dh ;/tk dk; e'b ns/ iBob ;eZso dh ;/tk vkH ikue e'b j'D eoe/
Paq'wDh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh tb'A eJh Pskpdh ;wkrwK *s/ ehs/ ikD
tkb/ eth dopkoK d/ gqpzX dh ;/tk fJ; eth ;Gk B{z ;"Agh rJh, fi;B{z fe
vkH joh f;zx ‘ikue’ tb''A pV/ ;[uZi/ Yzr Bkb fBGkfJnk frnk. ;zB 2006
ftZu gzuw gksPkj, PjhdK d/ f;oski ;kfjp ;qh r[o{ noiB d/t ih d/
400 ;kbk Pjhdh fdt; *s/ :w[Bk Bro fty/ 52 ethnK dk eth dopko
;qh d;w/P fJzNoB?PBb gzikph eth ;Gk tb'A ehsk frnk fi; dh ;|bsk
ns/ ;zg{oBsk ftZu ‘ikue’ ih dk pj[s :'rdkB fojk.
;w/A dk ;Zu efjDk ns/ ;w/A T[s/ efjDk fJZe f;nkD/, ;[u/s ns/ ;{MtkB
eth dh fIzw/tkoh j[zdh j?. eth s/ b/ye e"w ns/ ;wki B{z ;w/A ;w/A dog/P
;wZf;nktK ns/ u[D"shnK gqsh u/szB ns/ ikro{e eoB bJh fBMZe j'e/ g{oh
db/oh Bkb ;w/A dk ;Zu ;w/A d/ w{zj *s/ efjzdk j?. joh f;zx ikue B/ th fJj
fIzw/tkoh p/ y"| j' e/ ns/ g{oh fdqVQsk Bkb fBGkJh j?. fJ; B/ ;wki ftZu
tX oj/ BfPnK d/ o[MkB ns/ T[; d/ wkV/ gqGktK, ;wkfie GkJhukok, Bebh
r[o{ vzwQ, Bkoh ;wkBsk, ;/tk, gfssg[D/ dh bfjo ns/ j'o eJh f;XKse
ftfPnK B{z nkgDhnK eftsktK ftZu T[ikro ehsk j?.
ikue dhnK eftsktK dh y[Pp{ e/tb fjzd[;skB dhnK ;N/iK sZe jh
;hws BjhA ojh ;r'A ftd/;aK fit/A fJzrb?Av ns/ gkfe;skB fty/ th ;zrsK
B/ eth dopkoK okjhA fJBQK eftsktK dh wfje wkDh j?. ;zB 2005 ftZu
;H i;ftzdo f;zx e'jbh (wkBu?;No) d/ ;Zd/ *s/ n;hA fJeZfmnK fJzrb?Av
d/ br^GZr 14^15 PfjoK ftZu ik e/ eth dopko ehs/ i' fe T[E'A dhnK
f;Zy ;zrsK tb'A pj[s ;bkj/ rJ/. fFJzrb?Av d/ ;ko/ o/vhU ;N/PBK okjhA th
g{o/ :{og dhnK ;zrsK B/ ;kvhnK eftsktK ;qtD ehshnK ns/ ;o'fsnK
tb'A N?bhc{B ekbK okjhA T[BQK eftsktK dh Pbkxk ehsh rJh.
ikue dh eth dopkoK ftZu Pw{bhns ns/ wep{bhns, PpdK ns/
;N/i s/ ezNo'b, gqpzXeh f;;Nw ftZu gqgZesk ns/ gzikph ;kfjs ftZu fJ;
d/ ftP/P :'rdkB ;dek jh T[j ;zB 1999 s'A id'A s'A ;qh d;w/P fJzNoB?PBb
gzikph eth ;Gk pDh j?, dk iBob ;eZso ufbnk nk fojk j?.
ikue B{z eth dopkoK ftZu id'A w?A d/P ftd/P dhnK ;N/iK *s/
fJBQK gzeshnK Bkb g/P eodk jK sK ;zrsK fJ; i'Phb/ eth B{z
;[BD bJh T[sktbhnK j' e/ i?eko/ SvdhnK jBl
\po/ feE'A feE'A Ppd fJj eodk fJeZso j?.
fJjd/ P/noK dh \[Pp{ fdbK B{z eodh w[nZso j?.
vkH joh f;zx ikue vpb n?wHJ/H s/ ghn?uHvhH,
;qh d;w/P eth ;Gk dk iBob ;eZso j?.
ns/
joh f;zx ‘ikue’ j? Bkw U; tho dk.
i/; fdnK p'bK ftZu, i'P j? n\ho dk.
eftsk *u fJjdh, j[zd? tZyok jh ibtk.
ethnK dh e"w dk fJj joh f;zx Bbtk.
ikue pVk T[sPkjh eth j?. fJ; dh ebw e'o/ ekrIK *s/
id'A u[zrhnK Godh j? sK o[eD dk BK jh BjhA b?Adh fit/Al
XBh ebw dk, e"w dk eth ikue, ebw uZbdh j? pDe/ dk; fJjdh.
eJh bhNo j? fJj f;nkjh gh rJh, fco th p[Mh BjhA jkb/ fgnk; fJjdh.
pho o; ftZu fbydk j? id'A ikue, eftsk wBK ftZu Godh j[bk; fJjdh.
pzd pzd ftZu pzd fJfsjk; eod?, ‘B{o’ fJj' sK \{ph j? yk; fJjdh.
ikue dh eftsk dh fJj yk; \{ph ns/ ftbZyDsk j? fe fJ; dh
eftsk d/ fJZe pzd ftZu fJe fJfsjk; ;zg{oB j' iKdk j? fit/Al
f;de d/ g?Av/ / 17f;de d/ g?Av/ / 16
GkJh sko{ f;zx B{z IeohJ/ nkfynk ;h, efjDk wzB s{z j' ;[u/s w/ok.
f;Zyh o{g fsnkr d/ ;dk d/ bJh, J/;/ ftZu J/ s/ok s/ j/s w/ok.
fejk f;zx B/ nZr'A bbeko e/ s/, s{z BjhA ikD ;edk, f;Zyh G/s w/ok.
*eZb/ e/; fJj esb BjhA j' ;eD/, bkj b? y'go s{z e/;K ;w/s w/ok.
ns/
ftSVh fizdK B{z id'A dbhg fwfbnk, XkjK wko e/ o'Jh wIp{o wksk.
i{Vk g[Zs d/ f;o Bk t/y e/ s/, j' rJh N[ZN e/ ;h ueBku{o wksk.
nZr'A fejk T[; wK d/ uoB cV e/, ehsk r'fonK f;Zyh s'A d{o wksk.
nzfwqs SZe e/ ;i{z w?A f;zx g{ok, ;j[z yKdk jK s/o/ jI{o wksk.
ikue dh eftsk i'P, iIp/ ns/ tbtb/ Bkb bpo/I j[zdh j?. pho
o; fJ; dh eftsk ftZu'A ;kro dhnK bfjoK tKr mkmK wkodk j?l
gktB nzfwqs dh ;aesh i/ t/yDh i/, f;zx uoyVhnK d/ T[~s/ uVQ/ t/y'.
pzdk f;zx s/ T[;d/ ;kEhnK B{z, bkVh w"s gqBkT[D bJh yVQ/ t/y'.
pzd pzd GKt/A eZN/ ik oj/ B/, w[Zy'A Ppd r[opkDh d/ gV/Q t/y'.
fbyhnK r[o{ rozE dhnK fiBQK phVK, ;h; sbh *s/ oZy e/ bV/ t/y'.
rb wktK d/ jko i' sZe oj/ j', w'sh bkbK d/ f;oK d/ iVQ/ t/y'.
tkoB nkgDk nkg i' J/; T[s'A, f;Zyh f;de fBGkT[Ad/ j'J/ pV/ t/y'.
ikue dhnK eftsktK ftZu fdqP^fusqD th pVh y{p;{osh Bkb
fuZfsqnk frnk j? fit/A nrb/ohnK gzrshnK B{z gVQ e/ r[o{ rozE
;kfjp ih d/ ;qh jfowzdo ;kfjp ftZu gfjb/ gqek;a dh s;tho
j{^p^j{ nZyK ;kjwD/ nk iKdh j?l
pkpk p[ZYk ih ;h; *s/ phV oZye/, Bzr/ g?ohA jfowzdo tZb uZb oj/ ;h.
nkgDh gZr d/ gZb{ Bkb GkJh pzB', eo ;kc o;sk gb' gb oj/ ;h.
nZr/ nZr/ r[odk; ih geV rVtk, fSVe iwhB T[~s/ gktB ib oj/ ;h.
;zrsK Ppd r[opkDh d/ gVQh iktD, gzuw gksPkj ih u"o MZb oj/ ;h.
joh f;zx ‘ikue’ fiE/ ;zt/dBPhb eth j?, T[E/ ;zxoP^Phb th j?.
B"eoh dhnK gkpzdhnK, ;wkfie s/ gfotkoe fIzw/tkohnK ns/ ;w/A dhnK
u[D"shnK ns/ ;wZf;nktK Bkb i{Mdk j'fJnk th eftsk d/ ;|o ftZu
fBozso nZr/ tXdk ik fojk j?. fJj T[; dh pjkdoh j? ns/ jo e[dosh
nk|s B{z gqwkswk dk GkDk nky e/ ;ZuwZ[u fyV/ wZE/ gqtkB eodk j?l
GkDk wzBDk efjDk ;"yk. n?go GkDk wzBDk n"yk.
T[jd/ j[ew dh y/v j? ;koh. n;hA jK w'jo/ T[j fyvkoh.
fe; B{z u[ZeD? feE/ oZyD?. fe;B{z fe; d/ nZr'A vZeD?.
T[jB{z jh j? gsk fJj ;kok. i' fJj y/v fyvktDjkok.HHHHH
fJe eftsk ftZu eth r[o{ noiB d/t ih dh Pjkds d/ fdqP
B{z g/P eodk j'fJnk sZsh sth dh nZr ftZu'A, ;h; *s/ g? ojh sZsh
o/s ftZu'A ns/ T[bpdh d/r ftZu'A th f;Zyh dh uVQdh ebk t/ydk j?l
r[oK fejk fJj sth dk s/i j? i', fJjB/ f;Zyh dhnK PkBK B{z iBw d/D?.
sZsh o/sk i' ;h; ftu g? ojh J/, fJjB/ nDyh i[nkBK B{z iBw d/D?.
T[pb fojk i' gkDh fJj d/r nzdo, fJjB/ bZyK s{ckBK B{z iBw d/D?.
w/o/ fi;w *s/ gJ/ j'J/ SkfbnK B/, whoh ghoh feogkBK B{z iBw d/D?.
‘uwe"o dh rVQh’ eftsk ftZu d;w/P fgsk d/ w[ykofpzd s'A
ykb;k gzE dh uVQdh ebk dh rZb fezBh y{p;{osh Bkb nytkT[Adk j?l
fizBh woIh e'Jh nkgDh tkj bkJ/, f;zxK ed/ M[ekfJnk BjhA M[e ;eDk.
;{oi f;Zyh dk uwe/rk nzpoK *s//, I[bwh pZdbK ftZu BjhA b[e ;eDk.
f;Zyh iIp/ dk tfjD oj{ ;dk trdk, fe;/ ;'e/ s'A fJj BjhA ;[Ze ;eDk.
c"iK bZyK dh EK eo'V j'tD, f;zxK ed/ w[ekfJnK BjhA w[Ze ;eDk.
fJZe j'o eftsk ftZu eth d;w/P fgsk tZb'A fsnko ehs/ yzv/
pkN/ d/ nzfwqs ftZu gkJ/ ib ns/ gskf;nK ns/ pkDh ns/ yzv/ pkN/
f;de d/ g?Av/ / 19f;de d/ g?Av/ / 18
dh nfjwhns do;kT[Adk j'fJnk fBt/eb/ noE gqdkB eodk j?l
r[oK b'j/ d/ pkN/ *u ib gkfJnk, wB f;ZyK dk fBowb pDkT[D ykso.
‘wksk ihs'’ gsk;/ ;h gk fdZs/, nzfwqs ftZu fwmk; fbnkT[D ykso.
gVQh pkDh s/ c/fonk Bkb yzvk, Grsh Pesh B{z ftZu fwbkT[D ykso.
n?;h r[oK B/ gkj[b fsnko ehsh, fuVhnK pkiK d/ Bkb bVkT[D ykso.
f;Zy e"w dh uVQdh ebk dk GftZy fpnkB eodk j'fJnk eth
fbydk j?l
bZyK MZyV jB/o s{ckB jodw, nkT[Ad/ oj/ th B/, nkT[Ad/ ofjDr/ th.
;'fjb/ y{B d/ P[o{ s'A f;zx ;{o/, rkT[Ad/ oj/ th B/, rkT[Ad/ ofjDr/ th.
febQ/ I[bw sPZdd d/ P[o{ s'A jh, YkT[Ad/ oj/ th B/, YkT[Ad/ ofjDr/ th.
b'V g?D *s/ f;zx PjhdhnK B{z, gkT[Ad/ oj/ th B/, gkT[Ad/ ofjDr/ th.
vkHjoh f;zx ‘ikue’ B/ nkgDhnK eftsktK B{ z nbzekoK,
T[gwktK, sPphjK nkfd Bkb y{p fPzrkfonk j? ns/ eJh EKJhA
Ppd nB[gqk; ns/ nZyo nB[gqk; nbzeko tos e/ eftsktK ftZu
;zrhse b?n g?dk ehsh j? fit/A fel
bkb r[o{ d/ u"Ae fiT[A bkb eo rJ/, eo ;e/ Bk wkJh dk bkb e'Jh.
fiT[Ad/ ihn ;h ;kfVnk frnk e'Jh, fdZsk d/r/ d/ ftZu T[pkb e'Jh.
id'A s/r *s/ s/r dk tko j'fJnk, fszBK b'eK *u nkfJnk G[ukb e'Jh.
j'fJnk i' e[M uKdBh u"Ae nzdo, d[BhnK ftZu BjhA fwbdh fw;kb e'Jh.
;w[Zu/ s"o *s/ fJj g[;se rkro ftZu ;kro d/ ;wkB j?. r[o{
BkBe d/t ih tb'A f;Zyh dk p{Nk bkT[D s'A b? e/ ;ko/ r[o{ ;kfjpkB
tb'A fJ; p{N/ dh ;KG ;zGkb, d;w/P fgsk tb'A ykb;/ dh f;oiDk,
nzfwqs dh dks s/ nkgD/ fgnkfonK ns/ d[bkfonK d/ y{B Bkb
fJ; p{N/ B{z f;ziDk ns/ fco fJ; d/ tXD, c[ZbD ns/ c?bD sZe dk
;|o ikue dh eftsk B/ fJ; g[;se ftZu s?n ehsk j?. fJj
g[;se e"w d/ B"itkBK ns/ f;Zyh w[Zy Xkok s'A d{o ik oj/ f;Zy
pZfunK bJh fJZe ukBD w[Bkok ;kps j't/rh.;zy/g ftZu w?A ikue
dh eftsk pko/ J/BK jh efj ;edk jK fel
ehsh ikue B/ y[ZbQ e/ ekft ouBk, f;Zy fJfsjk; eoe/ ebwpzd fbfyn?.
ehs/ f;de d/ g?Av/ B/ sfj fJ;B/, d;w fgsk dk pD e/ |oIzd fbfyn?.
jo fJe ;kek Pjhdh dk dod Gfonk, Goe/ dod, j' e/ dodwzd fbfyn?.
bj{ fGZik fJfsjk; dk jo gzBk, x[ZN e/ ekbik ghu e/ dzd fbfyn?.
pj[s/ ethnK PjhdK dk w[Zb tZfNn?, iK uwe"o fbfyn? iK ;ojzd fbfyn?.
n?go ‘ikue’ B/ ftPk BjhA e'Jh SZfvnk, iIp/ i'P B{z eoe/ p[bzd fbfyn?.
fbfynk i' th, fbfynk j? ;k| ;[Eok, fpbe[Zb BjhA bZuo rzd wzd fbfyn?.
y[ZbQh eftsk dh y[ZbQ BjhA bJh fJ;B/, ‘B{o’ i' fbfyn? Szdk pzd fbfyn?.
vkH joh f;zx ‘ikue’ B/ fiZE/ fJ; g[;se dk w[Zy pzd fbyD bJh
nkgD/ tZv/ tho B{z wkD fdZsk, T[~E/ jh fJ; g[;se ftubhnK ;kohnK
eftsktK dh ekfte gZy s'A ;[XkJh eoB dh fIzw/tkoh th ;"Agh ;h,fi;B{z w?A
g{oh fJwkBdkoh ns/ sBd/jh Bkb fBGkT[D dk :sB ehsk j?. jkb/ th
pj[s ;kohnK ewhnK ofj ikD dh ;zGktBk s'A fJBeko BjhA ehsk ik
;edk, feT[Afe jo uhI ftZu j'o ;[XkJh dh ;zGktBk jw/Pk pDh ofjzdh j?,
fit/A fJB;kB ;koh fIzdrh nkgD/ nkg B{z ;'XD, ;ztkoB ftZu bZrk ofjzdk
j?, fco th ;zg{oB BjhA j' ;edk.
w?B{z fJj th g{oB Go';k j? fe gkme fJ; g[;se B{z gVQ e/ fiZE/ nkgD/
;[Bfjoh fJfsjk; ns/ nwho fto;/ dh ikDekoh gqkgs eo ;eDr/ T[E/
ekft o; dk th Gog{o nkBzd b? ;eDr/. B"itkB pZu/^pZuhnK fJBQK
eftsktK ftZu'A gq/oBk ns/ T[sPkj b?Dr/ ns/ fJBQK eftsktK B{z eftsk
w[ekpfbnK ftZu gVQ e/ ;fsr[o{ ns/ ;zrsK dhnK n;h;K jk;b eoBr/.
f;de d/ g?Av/ / 21f;de d/ g?Av/ / 20
w?A vkH joh f;zx ‘ikue’ B{z fJ; g[;se dh gqekPBk *s/ w[pkoepkd
fdzdk jK ns/ gqwkswk nZr/ nodk; eodk jK fe T[j ikue dh ebw B{z
j'o pb pyP/ sK i' fJj e"w ns/ ;wki B{z ikro{e ns/ ;[u/s eoB bJh
j'o fsy/oh ukb uZb ;e/.
fJzihH eowihs f;zx ‘B{o’XEN. (P.S.E.B.)
gqXkB, ;qh d;w/P fJzNoB?PBb gzikph eth ;Gkw'pkJhb L 98150^23970
b/ye tb'A d' Ppd
‘f;de d/ g?Av/’ w/ok sh;ok ekft ;zrqfj j?. w/ohnK gfjbhnK d' ekft
g[;seK ‘fto;/ d/ nzr ;zr’ r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb tb'A ns/ ‘bj{
fGZi/ fJfsjk; d/ gzB/’ Xow gquko ew/Nh, P'qL r[L gqpzXe ew/Nh tb'A gqekPs
j' u[ZehnK jB.
fgSb/ ekch no;/ s'A e"w dhnK ;N/iK *s/ gzE d/ Bkwto ethnK Bkb
eth dopkoK *u ;zrsK dh n;h; Bkb eftsktK ;[DkT[D dk ;[Gkr ;wK
gqkgs j[zdk nk fojk j?. wB ftZu fJj gqpb GktBk ofjzdh j? fe f;Zyh d/
wjkB s/ r"otwJh fto;/ pko/ nkgDhnK eftsktK B{z feskph o{g d/ e/ e"w
d/ B"fBjkbK d/ jZEK ftZu gjz[ukfJnk ikt/.
d;w/P fgsk ih d/ gktB dopko ftub/ 52 ethnK dk fJfsjk; d/
;[Bfjoh gzfBnK *s/ fiaeo nkT[Adk j?. r[o{ ih T[BQK B{z g[{ok wkB ;BwkB pyPd/
oj/. ;w/A^;w/A *s/ r[o{ xo d/ PoXktkB ethnK dhnK ebwK dh B'e B/ e"wh
nDy B{z N[zp e/ irkJh oZfynk ns/ BtK i'P, iIpk, db/oh ns/ T[sPkj
Gfonk. w/oh ebw th ‘r[o{ gzE dh uVQdh ebk s/ ;opZs dk Gbk’ b'udh j?.
pugB s'A jh f;Zy ;N/iK *s/ gzEe ethnK dhnK ouBktK ;[DkT[D s/
nkg eftsktK fbyD dk P"Ae ;h. r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb tb'A
;w/A^;w/A *s/ brkJ/ r[owfs Nq/fBzr e?Ag, r[owfs fenkohnK, :[te fbykoh
toePkgK *u ehsh Pw{bhns B/ w/o/ nzdob/ eth B{z M{D irkfJnk ns/
ebw B{z T[sPkfjs eoe/ ;'B/ *s/ ;[jkr/ tkbk ezw ehsk.
fiE/ w?A noI'Jh ftZu nkgDh ebw dk T[d/P ;gZPN ehsk j?,
T[E/ nkyoh swzBk th e[M fJ; soQK j? L^
;/tk ebw Bkb e"w dh eo iktK, gsk BjhA jB fezB/ e[ ;[nk; pkeh.
E'VQk fijk w?A j[D sZe fby ;fenk, ofjzdk pVk J/ fbyDk fJfsjk; pkeh.
f;de d/ g?Av/ / 23f;de d/ g?Av/ / 22
ni/ sZe sK ;ko/ B/ mhe j'J/, r[o{ eo{ nZr'A ekoi ok; pkeh.
;dk ‘fto;/ d/ nzr ;zr’ ofj ;eK, J/j' fdbh swzBk J/ yk; pkeh.
fiE/ fJ; ekft^;|o d"okB r[of;Zy o{jK dk ;zg{oB ;kE fojk, T[E/r[owfs tksktoD tkb/ gqtkoe wkj"b B/ th wzfIb tZb tZXD bJh g{ok;fj:'r fdZsk. tZv/ ;g[Zso gowdhg f;zx ‘dhg’ B/ id 5 ;kb dh fBZeVhfijh T[wo ftZu jh Gkos Go dhnK gzEe ;N/iK *s/ BkwDk yZNDk P[o{ ehskns/ fJE'A sZe fe gzE d/ gzi/ gktB s\s ;kfjpkB d/ iE/dko ;kfjpkB gk;'A;w/A^;w/A *s/ nkPhotkd ns/ f;o'gkT[ dh pyfPP gqkgs ehsh sK fJ; Bkb
w/oh ebw B{z j'o pb s/ otkBrh fwbh.
nkgDh gfjbh g[;se ‘fto;/ d/ nzr ;zr’ ftZu ‘gqtkoe
c[btkVh’ Bkb ;pzfXs e[M bkJhBK T[;/ B{z ;zp'fXs ;B L^
gqwdhg f;zx ‘dhg’ s{z dhg pDe/, xo xo f;Zyh d/ dhg irk g[Zso.
G[fgzdo f;zx ‘iaywh’ nZb/ iayaw fJjd/, e'Jh d/t/ Bk b{D fSVek g[Zso.
pbgqhs e"o ‘e'wb’ ebh w/oh, brD d/JhA Bk sZsh e'Jh tk g[Zso.
‘dbpho e"o’sK fizd s/ ikB w/oh, fJjd/ ;kjK *u ‘ikue’ d/ ;kj g[Zso.
go j[D ;wK pdb u[Zek j?, fi; ‘dhg’ d/ fJ; d[BhnK ftZu ;ohoe o{gftZu ofjD Bkb w/oh ebw B{z pb s/ otkBh fwbh ;h ns/ fi; T[~s/ w/ohnKnk;K dk dhge ir fojk ;h T[;/ ‘dhg’ B{z jh T[;d/ fJe ;kb gfjbK ;ohoes"o *s/ ;dhth ftS'Vk d/ ikD *s/ fJj g[;se ;wofgs eoe/ nkgD/ nzdodh fdbh ohM g{oh eo fojk jK fe ;e{bK, ekbiK *u gVQd/ ftfdnkoEh fJjeftsktK gVQB ns/ eftsk T[ukoD w[ekpfbnK ftZu ;N/iK *s/ ;[DkT[D.
fJBQK pkb ethnK B{z T[; dh :kd ftZu jo ;kb ;wkrw ouk e/ ns/;BwkfBs eoe/ fJBQK ftZu'A jh T[; pkb eth ‘dhg’ d/ doPB eo ;eK fi;B/ 8 ;kb dh T[wo ftZu jh b?euo w[ekpfbnK *u Gkr b? e/ gfjbk ;EkBgqkgs eo e/ d[BhnK dzr ehsh ns/ ;torh GkJh ;kfjp GkJh i;pho f;zxykb;k yzB/ tkfbnK s'A ;'B/ dk swrk gqkgs ehsk ns/ fi; B/ 11 ;kb dh
fBZeVh fijh T[wo ftZu gzi/ s\s ;kfjpkB s'A fJBkw ;BwkB gqkgs ehs/.
eftsk d/ \/so ftZu w/o/ jw;|o, fJziBhno eowihs f;zx ‘B{o’,
gqXkB ;qh d;w/P fJzNoB?PBb gzikph eth ;Gk B// ek|h brB fwjBs s/
f;de Bkb g[;se dk w[Zy pzX fby e/ ns/ Bkb dh Bkb fJ; ftubhnK
eftsktK dh ekfte gZy s'A ;[XkJh dk ezw eoe/ nsh feqEkoE ehsk j?.fco
th ekft^ebk d/ gZy'A ekch so[ZNhnK ofj rJhnK j'DrhnK. gkmeK ns/
ftdtkBK tb'A nkJ/ ;[Mkn w/oh ebw d/ GftZys ;cao bJh ukBD w[Bko/ dk
ezw eoBr/.
XzBtkdh jK fgzq;hgb okw f;zx ih uhc nkor/BkJhIo, r[o{ r'fpzd f;zx
;NZvh ;oeb ns/ ;qH r[owhs f;zx ih, ;eZso, r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh
;oeb NoZ;N, gzE gqf;ZX u'Dt/A PkfJo ;qH gqhsw f;zx ih ek;d, ;qH pbtzs
f;zx ih ‘fBot?o’ fdZbh, fgzq;hgb ;qH uzBD f;zx ih ‘uwB’ jfor'fpzdg[oh,
;qH eowihs f;zx ih ‘B{o’ ibzXo, ;qH okfizdo f;zx ih i'P ;zro{o, vkH
okfpzdo f;zx ih ‘w;o{o’ :w[BkBro, ;qh |eho uzd ih s[Zbh, ;qH sob'e
f;zx ih r[zuk o'gV, ;qH wfjzdo f;zx ih ‘pktk’ fdZbh, ;qH r[ofdnkb f;zx
ih ‘fBwo’, :w[BkBro ;qH i? f;zx ih ‘gotkBk’ Pkjpkd wkoezvk fiBQK B/
nkgDhnK ebwK okjhA dk; dh ebw B{z fBtkfink ns/ nPhotkd fdZsk j?.
foDh jK gow ;fseko:'r vkL uoB ewb f;zzx ih, uhc ;eZso,r[o{
r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb ns/ vkL jogkb f;zx ih gzB{, w[Zyh, Xow
nfXn?B ftGkr, gzikph :{Bhtof;Nh gfNnkbk, fizBQK B/ d' Ppd fby e/
feqskoE ehsk j?.
w?B{z wkD j? ;[xV f;nkDh ;[gsBh dbpho e"o ih *s/, fiBQK B/ gqtkoe
fIzw/tkohnK B{z ;zGkbd/ j'J/ eftsktK fbyD bJh ;fj:'r fdZsk.
XzBtkdh jK, tho ;L fgoEh f;zx ih ykb;k, fvgNh uh| nkor/BkJhIo
(:'iBk ns/ ftek;), r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb ns/ ;qL jowhs f;zx
dk fiBQK B{z id'A th :kd ehsk, T[d'A jh ehwsh ;w/A *u'A ;wK eZY e/ gj[zu/ ns/
b'VhAd/ ekoi ehs/.
f;de d/ g?Av/ / 25f;de d/ g?Av/ / 24
foDh jK gowdhg f;zx dhg :kdrkoh t?bc/no ;';kfJNh d/ ;w{j ;/tkdkoK
dk fiBQK d/ ;zg{oB ;fj:'r ns/ wkfJe :'rdkB ;dek jh f;ZZyh iIp/ Bkb
Gog{o eftsktK dk fJj ;zrqfj r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb tb'A gqekPs
eoe/ nkg ih d/ jZEK ftZu gjz[u ;fenk j? s/ ;G s'A tZX ‘;dk nzr ;zr/’ nekb
g[oy dk, fizBQK B/ f;o *s/ fwjo Gfonk jZE oZye/ eftsk dh dks p\fPP ehsh.
r[o{ fwjo dk ‘ikue’joh f;zx
e'mh BzH 277 (gkoe d/ ;kjwD/) wkvb rokw, b[fXnkDk (gzikp)
16H07H2007 w'pkJhb L 98722^05910
noI'Jh
oZph dks fJj eftsk dh pyP w?B{z, w/o/ jZE s{z ebw cVkJh dksk.
n"yh xkNh s/ w[Peb J/ pVk g?Avk, nkg/ eoBh J/ s[;K nrtkJh dksk.
b? e/ b'n r[opkDh dh i's e'b'A, ;ko/ iZr ftZu eo/ o[PBkJh dksk.
ofj e/ Bkw \[wkoh d/ ftZu jodw, fbydh EZe/ Bk, s/oh tfvnkJh dksk.
b? e/ ;/X fJfsjk; d/ gzfBnK s'A, f;Zyh nDy B{z oZy/ irkJh dksk.
ihtB dkB fds?, fizBK gzE sKJhA, w{os nZyK ‘u oZy/ t;kJh dksk.
fbydh oj/ fJj nk\oh dw sheo, w/oh ezp/ Bk ed/ ebkJh dksk.
fes/ GNe e/ o;sk Bk G[Zb ikt/, j'thA w[PebK ftZu ;jkJh dksk.
fby/ ;dk ;opZs d/ Gb/ \kso, ed/ ;[Ze/ Bk fJjdh f;nkJh dksk.
ed/ v'b/ s/ vo/ Bk fe;/ e'b'A, fby/ ;w/A dh ;dk ;funkJh dksk.
w/o/ tZ; d/ ftZu Bk ojh j[D sK, fit/A ukj[zdk J/A, ik ubkJh dksk.
fizBK bkj ;edh T[BK bkj ;Ze/, ‘ikue’ e"w dk pVk eoIkJh dksk.
f;de d/ g?Av/ / 27f;de d/ g?Av/ / 26
;qh r[o{ BkBe d/t ih
;Vdh j'Jh b'ekJh B{z sZe e/ s/, X[o'A nkJ/ ;B oZp d/ B{o BkBe.
w?b wBK d/ PhP/ s'A bkj[D ykso, jkIo j'J/ ;B nkg jI{o BkBe.
tfjwK GowK gkyzvK B{z s'V e/ s/, nkJ/ eoB j?;B ueBku{o BkBe.
;{oi ;Zu dk uwfenk nzpoK *s/, X[zX M{m dh ehsh ;h d{o BkBe.
o{g oZp dk okfJ p[bko iksk, G?D BkBeh dk ;'jDk tho BkBe.
bkb' tofrnK bkbK B{z rb bk e/, pdb fdZsh ;h nkD sedho BkBe.
S{s Sks tkbh, T{u Bhu tkbh, w/N fdZsh ;h w[ZY'A beho BkBe.
fjzd{ nkyd/ ;kvk J/ ‘r[o{’ fJj sK, w[;bwkBK B/ ;wfMnk ‘gho’ BkBe.
X[o dorkj *u'A d[BhnK B{z skoB/ bJh, b? e/ nkJ/ ;B yk; T[d/P ;fsr[o.
iks iBw s/ toBK B{z SZv e/ s/, GkJhuko/ dk fdZsk ;zd/P ;fsr[o.
fJZe fgsk s/ U;d/ n;hA pkoe, fdZsk irs d/ sKJhA T[gd/P ;fsr[o.
bV bkT[D bJh fJZe gqwkswk d/, gjz[u/ EK EK d/P ftd/P ;fsr[o.
fiZE/ fiZE/ th pkpk ;h g?o Xodk, ;kJ/ tKr wodkBk ;h Bkb j[zdk.
bk e/ fje d/ Bkb opkp oZydk, e[ZSV u[Zfenk fi; soQK pkb j[zdk.
‘X[o eh pkDh’ id pkp/ B{z nKtdh ;h, skoK S/V wodkBk fBjkb j[zdk.
;[ofs Ppd dk id'A fwbkg j't/, B{oh fujo/ *s/ oZph ibkb j[zdk.
ewb c[Zb d/ tKr fBob/g ;h i', j?;h ftZu rqfj;s d/ ;zs BkBe.
T[j s/ ofjpo ;h ;Zu d/ gKXhnK dk, pj[ fpfX ozrbk pVk fpnzs BkBe.
Gbk ;dk ;opZs dk ukj[D tkbk, nkfJnk iZr ftZu g[oy Grtzs BkBe.
|[ZbK tKr w[oMkJh wB[Zysk *s/, gsMV pknd fbnkJ/ p;zs BkBe.
eJhnK fejk p/skbk s/ G{sBk ;h, BjhA fe;/ dh ehsh gqtkj pkp/.
sgd/ j'J/ eVkj/ th PKs j' rJ/, ehsh fwjo dh id'A fBrkj pkp/.
;ZiD mZr s/ G{whJ/ u'o sko/, v[Zpd/ p/fVnK dk pD wbkj pkp/.
fijV/ fijV/ th o;s/ B{z G[Zb rJ/ ;h, gkfJnk ;Zu d/ T[BQK B{z okj pkp/.
fijV/ pfj;K ‘u tkb dh yZb bkj[zd/, fdZsk T[BQK dk s'V jzeko pkp/.
f;ZXK i'rhnK gzvsK Bkb pfj e/, jo fJe gfjb{ *s/ ehsh ftuko pkp/.
Bkw pkDh d/ SZv e/ pkD jo EK, fdZsk d{Jh dt?s B{z wko pkp/.
bk e/ uko T[dk;hnK fdPk uko/, fdZsk irs ibzd/ B{z mko pkp/.
ihtB iku ;wMkT[D bJh n;K sKJhA, frnk pkDh *u EK EK fby pkpk.
fijV/ fijV/ th ezwK s'A o'fenk ;h, eoB bZr gJ/ B/ Ujh f;Zy pkpk.
wBwZs B/ wkoh J/ wZs ;kvh, fwZmh ;wM e/ gh oj/ fpZy pkpk.
nZi ;kv/ jzeko s/ u"XoK B/, ehsk X[ zXbk ;kvk GftZy pkpk.
fijVk phi r[o{ BkBe B/ phfink ;h, tfXnk c[Zfbnk ftZu ;z;ko j?;h.
fes/ p{Nk Bk f;Zyh dk ;[e ikt/, gkfJnk \{B PjhdK eJh tko j?;h.
gsMVK, s[ckBK s/ ;'fenK dk, ‘ikue’ P[o{ s'A fojk fPeko j?;h.
e'Jh skes BjhA fJjB{z T[ykV ;edh , bkfJnk nkg fJj BkBe fBozeko j?;h.
wodkBk
okr ftfdnk wodkB/ B/ ;h f;Zyh, r[DhnK frnkBhnK d/ gotko ftZu'A.
ub fgnk ;h pkp/ d/ Bkb ‘ikue’, w'j wwsk B{z SZv xopko ftZu'A.
nBjd Bkd dh X[Bh e'Jh fBebdh ;h, T[jdh opkp dh jo fJe sko ftZu'A.
X[o eh pkDh th nkg/ jh X[o nzdo'A, c[ZN c[ZN fBebdh BkBe fBozeko ftZu'A.
f;de d/ g?Av/ / 29f;de d/ g?Av/ / 28
eqKshekoh r[o{ BkBe d/t ih
ehsk fdb' fdwkr ;h fiBQK o'PB, n?;/ ukBD w[Bko/ ;B r[o{ BkBe.oZph fwjoK dk whAj to;k e/ s//, sgd/ ekbi/ mko/ ;B r[o{ BkBe.fvZr/ YZfmnK p/;jkfonK d/, fJe' fJe ;jko/ ;B r[o{ BkBe.tKr skfonK frD/ BjhA ik ;ed/, fizB/ vZ[pd/ sko/ ;B r[o{ BkBe.
ed/ b'Xh s/ ed/ wfjw{d riBh, ;kvh nk nk e/, cZNh g'ud/ oj/.nZyK ;kjwD/ b[ZN e/ b? iKd/, n;hA d/yd/ oj/, n;hA ;'ud/ oj/.ed/ pkpo s/ ed/ s?w{o nk e/, fuZVh ;'B/ dh jZEK *u p'ud/ oj/.Ikfbw pVh p/edoh Bkb wk; fJjdk, y{Bh Bj[zdoK Bkb ;h B'ud/ oj/.
u"jK toBK *u ;h ;wki tzfvnk, T[s'A f;yoK *s/ iks nfGwkB j?;h.wkBt nkswk d/ yzG B{V e/ s/, tZy' tZyo/ ehs/ fJB;kB j?;h.*eZb/ b'e jh nkg' ftZu BjhA tzv/, Bkb tzfvnk j'fJnk GrtkB j?;h.f;ZXK i'rhnK u[Zg ;h Xko oZyh, Gkt/A ib fojk fjzd[;skB j?;h.
T[Xo n"os dh jkbs ;h pj[s gsbh, wko wko e/ eo ;h ;[zB d/Ad/.uko dhtkoh ‘u U;B{z e?d eoe/, tKr nkN/ d/ ;dk bJh r[zBQ d/Ad/.fe;/ n"os dk gsh i/ wo iKdk, f;o U;dk e?Auh Bkb w[zB d/Ad/.iK fco gsh Bkb fuZyk d/ ftZu ;[ZNe/, fiT[Adh dkfDnK tKr ;h G[zB fdzd/.
d[BhnK ftZu fBozeko ;B j'J/ gqrN, r[o{ BkBe d/ gktB ;o{g nzdo.dhBK d[yhnK dk dod tzvkT[D ykso, nkg nkJ/ fJ; o{g nB{g nzdo.oZph ozr *u oj/ T[j bhB J/dK, y[Pp' j[zdh J/ fi; soQK X{g nzdo.
ehsk ;co ‘opkp’ B/ ‘s/r’ sheo, r[o{ BkBe s'A r'fpzd d/ o{g nzdo.
r[o{ BkBe d/ nkrwB Bkb J/E/, T[~u/ ;[Zu/ feodkoK B{z pb fwfbnk.
tfjwK GowK gyzvK dh ikB fBebh, eqKshekoh ftukoK B{z pb fwfbnk.
fiBQK f;oK *s/ w"s wzvok ojh ;h, T[BQK fuVhnK dhnK vkoK B{z pb fwfbnk.
;[Ze/ ;V/ w[oMkJ/ j'J/ c[Zb fyV gJ/, gsMV ftZu pjkoK B{z pb fwfbnk.
fdp^fdqPNh Bkb wkoh id fBrQk pkp/, iBsk I[bw d/ Bkb ;skJh sZeh.
Xow ns/ ;wki d/ nkr{nK ftZu, SZb, egN, gkyzv, p[fonkJh sZeh.
e{V, gkg, nXow s'A vo e/ s/, fcodh b[Zedh T[BQK ;funkJh sZeh.
ieVh j'Jh r[bkwh d/ ;zrbK *u, uheK wkodh ;rbh b'ekJh sZeh.
Xktk p'fbnk pkpo B/ d/P T[~s/, c"ih U;d/ efjo ewk oj/ ;h.
nk e/ w[rb e;kJhnK d/ tKr J/E/, ;ZG B{z pZefonK tKr MNek oj/ ;h.
pkpk BkBe wodkB/ d/ Bkb T[d'A, ftZu i/bQ d/ uZeh ubk oj/ ;h.
p'b pkp/ d/ I[bw d/ GKpVK B{z, X[o eh pkDh d/ Bkb p[Mk oj/ ;h.
Ujd/ w{zj *s// pkpo B{z nky ikpo, \ohnK \ohnK ;[DkJhnK ;h gksPkj B/.
Ujdh c"i B{z ‘gkg dh izM’ efje/, \{p XZihnK T[vkJhnK ;h gksPkj B/.
Bkjok jZe fJB;kc dk bk e/ s/, ezXK e{V dhnK YkJhnK ;h gksPkj B/.
;fjwh f;;edh ;dhnK dh fIzdrh B{z, ihtB ikuK f;ykJhnK ;h gksPkj B/.
uko T[dk;hnK *u u"jK fdPK nzdo, g?db ;|o ;h d/P ftd/P ehsk.
Bt/A Yzr gquko d/ tos e/ s/, nkgD/ BIohJ/ B{z T[BQK g/P ehsk.
Iksgks T[~s/, S{s Sks T[~s/, r[o{ ;kfjp B/ jwbk ftP/P ehsk.
p'b pkp/ d/ fwZm/ ;h Pfjd tor/, fizBQK okjhA ;h oZph T[gd/P ehsk.
d[BhnK skoB bJh d[BhnK d/ ftZu nkJ/, b? e/ j[ew dorkjh ;B r[o{ BkBe.
gjz[u j?;h ftfrnkBe s/ soetkdh, d/Ad/ m'; rtkjh ;B r[o{ BkBe.
BthnK bhjK fJfsjk; *u gkT[D tkb/, Bt/A okjK d/ okjh ;B r[o{ BkBe.
pkpo tofrnK B{z ikpo efjD tkb/, ‘ikue’ ;zs f;gkjh ;B r[o{ BkBe.
f;de d/ g?Av/ / 31f;de d/ g?Av/ / 30
;qh r[o{ nzrd d/t ih
r[VQsh Bkw dh fwbh ;h ftZu fto;/, fXnkB Grsh *u bkT[Adk ;h GkJh bfjDk.wksk fgsk ih d/th d/ Grs j?;B, iZ; T[;/ dk rkT[Adk ;h GkJh bfjDk.jo ;kb jh d/th d/ doPBK B{z, g?db uZb e/ nkT[Adk ;h GkJh bfjDk.T[jB{z w[yh pDkfJnk ;h ;zrsK B/, iZE/dko ejkT[aAdk ;h GkJh bfjDk.
T[jBK fgzv yv{o *u ofjzfdnK jh, GkJh i'X e'b'A pkDh ;[Dh j?;h.;[Dd/ ;ko jh T[jd/ egkN y[bQ rJ/, tZiD bZr gJh Bkw dh X[Dh j?;h.ekch ;w/A s'A sVg ;h fojk fijVk, ghV U;d/ fdb dh u[Dh j?;h.r[o{ BkBe d/ gktB doPBK bJh, fSVh T[; nzdo M[DM[Dh j?;h.
GkJh i'X B/ bfjD/ B{z dZf;nk ;h, fBo/ oZp d/ B{o B/ r[o{ BkBe.J/; X[o eh pkDh d/ ouBjko/, ;op ebk Gog{o B/ r[o{ BkBe.okth ezY/ eoskog[o j? e;pk, UE/ jkIo jI{o B/ r[o{ BkBe.tfjw, Gow, gkyzv ;G s'V e/ s/, eod/ ueBku{o B/ r[o{ BkBe.
gJh fyZu ;h bfjD/ B{z X[o nzdo'A, PoXk ftZu j?;h PoXktkB nkfJnk.pfj e/ x'V/ *s/ uZb ;h fgnk okjh, Xo e/ U;/ dk ;h fXnkB nkfJnk.wzfIb wko e/ ftZu eoskog[o d/, r[o{ doPBK dk ukjtkB nkfJnk.J/Xo fdb dh fdb *u sko yVQeh, nZr'A b?D T[jB{z ikDh ikD nkfJnk.
‘BkBe sg/’ dk g[fSnk xo bfjD/, nZyK ;kjt/A id fJe fJB;kB nkfJnk.nZr'A fejk T[;, xo w?A SZv nkT[AdK, bZrdk s{z sK e'Jh wfjwkB nkfJnk.bfjDk x'V/ *s/, g?db ;B nkg ;fsr[o, u'ih u'i ;h e'Jh toskB nkfJnk.
nkyo uZbdk uZbdk ik o[fenk, r[o{ BkBe dk fiE/ ;EkB nkfJnk.
uzd gbK *u bfjD/ B/ sZfenk eh, ;kjt/A sys *s/ UjhT[ fJB;kB nkfJnk.
fJj sK nkg gqsZy ;B r[o{ BkBe, b?D Grs B{z nkg GrtkB nkfJnk.
Yfj fgnk ;h uoBK *s/ GkJh bfjDk, ehsh rbsh dk id'A fXnkB nkfJnk.
r[oK u[Ze e/ ;hB/ d/ Bkb bkfJnk, fwjoK ftZu j?;h, fwjotkB nkfJnk.
r[o{ BkBe B/ w[Zy *u'A puB ehs/, fJE/ b?D bJh nkfJnk s{z bkj bfjD/.
J/; Bro *u gj[zu e/ s{z fJE/, g{ok ehsk J/ gfjbk gVk bfjD/.
fit/A x'Vh d/ rb/ *u NZb yVe/, T[t/A wB dk p{jk yVek bfjD/.
fit/A x'Vh dhnK tkrK cVk fdshnK, T[t/A wB dhnK tkrK cVk bfjD/.
;ZXo fdb nzdo, doPB eoB tkbh, g{oh j' rJh g[o eosko nzdo.
fjodk fyV frnk t/y e/ w[Zy B{oh, B{o Mbedk B{oh dopko nzdo.
fwb frnk ;h ukBD dk wjK ;'wK, ;h; M[Ze frnk T[jd/ ;fseko nzdo.
fBowb j' frnk sB s/ wB T[jdk, fbt bZr rJh ;fs eosko nzdo.
X[o nzdo'A bfjDk ;h bhB j'fJnk, c[fNnk Bkw dk ;'wk ;keko nzdo.
jkbs j' rJh uzB ue'o tKr{, g[{ok r[o{ ;h fwfbnk ;z;ko nzdo.
r[o{ BkBe th fdb *u ;'funk ;h, bfjDk b?D bJh nkfJn? dopko nzdo.
;/tk J/E/ jh eoBh J/ T[wo ;koh, fB;uk fbnk ;h bfjD/ B/ Xko nzdo.
oZph pyfP;K U; *s/ X[o'A j'JhnK, ;/tk ehsh T[; f;de d/ Bkb j?;h.
fe;/ j[ew *s/ fezs{ Bk ed/ ehsk, seVh pVh jh xkbh T[; xkb j?;h.
;[xV f;nkD/ s/ g[zi ;h fBwosk d/, ehsk ezw jo p/fw;kb j?;h.
gou/ n"y/ s'A n"y/ ;h gJ/ GKt/A, jZb ehsk go jo ;[nkb j?;h.
frZb/ xkj dh u[Zeh id gzv f;o *s/, rzdk j' frnk ikwk pj[w[Zb, t/y'.
sZe e/ wks ;[bZyDh efjD bZr/, j' rJh ;KJhA ihT[, tZvh G[Zb, t/y'.
nZr'A gksPkj jZ; e/ efjD bZr/, fSZN/ fuZeV d/ e/;o d/ s[Zb, t/y'.
BjhA xkj dh gzv fJj f;o T[~s/, dhB d[Bh dk SZso foj? M[Zb, t/y'.
f;de d/ g?Av/ / 33f;de d/ g?Av/ / 32
gzvK xkj dhnK u[ZehnK f;o T[~s/, ed/ wZE/ *s/ gkfJnk Bk tZN bfjD/.fvZr fgnk eN'ok id N'J/ nzdo, rzd/ gkDh *u'A eZfYnk MZN bfjD/.ezX whAj Bkb YZmh pDk fdZsh, ;koh oks jh mzv *u eZN bfjD/.w[odk ykD d/ j[ew B{z wzB e/ s/, dhB d[Bh dh yZNh bJh yZN bfjD/.
nkgD/ ;hB/ Bkb bk e/ gksPkj B/, bfjD/ sKJhA fco w[Zy'A ;h fejk nzrd.GZmh ftZu gk e/ e[zdB tKr ehs?, s/o/ w/o/ *u coe Bk fojk nzrd.xfVn? ;[os dh ;Zuh Ne;kb s?B{z, j' frnk s{z w/o/ jh fijk nzrd.
s?B{z i's w?A nkgDh ;""Ag fojK, fijh i's BkBe, ukBD fsjk nzrd.
p{Nk f;Zyh dk bkfJnk i' r[o{ BkBe, d{i/ gksPkj nwo pjko ehsk.ubdk r[o{ ek bzro ;h jo t/b/, wksk yhth i' jZEhA fsnko ehsk.tfjw Gow c?bkJ/ i' G/yhnK B/, T[j ;G wzBD s'A r[oK fJzBeko ehsk.T{u Bhu d/ Gow G[b/fynK s'A, r[o{ ;zrsK B{ z ypodko ehsk.
bzfxnk id'A fjwk:{ yv{o ftZu'A, P/o Pkj e'b' A jko yk e/ s/.j[zdk t/y Bk e'Jh ;fseko J/E/, uzvh eZYh ;h r[Z;/ ftZu nk e/ s/.BjhA ikfJI cehoK *s/ tko eoBk, wZ[y'A ;fsr[oK fejk w[;ek e/ s/.oki Gkr s{ z nkgDk b? tkg;, fJjB{ z izr d/ ftZu ubk e/ s/.
;w/A ;w/A *s/ f;ZyK B{z fejk T[BQK, ;Zuk ;[Zuk jw/PK fttjko eoB?.Xosh tKr jh ;hsb ;[Gkn oZyD?, ed/ G[Zbe/ BjhA jzeko eoB?.d;K B"jK dh feos ewkJh ftZu'A, dkB g[zB s/ goT[geko eoB?.ofje/ ftZu frqj;s d/ ewb tKr{z, jo fJZe d/ Bkb fgnko eoB?.
wZb nykV/ ;ik e/ gksPkj B/, e;os eoB dh fdZsh f;ybkJh ;'jDh.fbZgh r[ow[yh tZb fXnkB d/ e/, pkbK sKJhA gzikph gVQkJh ;'jDh.pkp/ BkBe d/ ihtB fpqsKs tkbh, iBw ;kyh th nkg fbytkJh ;'jDh.
fizw/tkoh r[fonkJh dh r[o{ ih B/, 13 ;kbK sZe ‘ikue’ fBGkJh ;'jDh.
;qh r[o{ nwodk; ih
pfj e/ r[orZdh fejk ;zrsK B{z, eo' f;Zyh dh gZeh p[fBnkd gfjbK.
T{u Bhu *u fijV/ ftPtk; eod/, S/V' T[BQK fto[ZX ijkd gfjbK.
x[D tKr i' ykD wB[Zysk B{z, iksK gksK s'A j't' nkIkd gfjbK.
doPB eoB/ B/ i/; th f;Zy w/o/, pfj e/ gzrs *u Se/ gqPkfd gfjbK.
tfjwK GowK d/ ftZu i' j? cf;nk, ;wM' f;Zy T[j Bkw Xohe f;Zy'.
Bkb s[;K d/ p[ok e'Jh eo/ fco th, r[Z;k nkt/ Bk E'v/ BIdhe f;Zy'.
n?;/ d'yh B{z ;Ik Io{o fwbdh, ;wM' J/; B{z gZEo *s/ bhe f;Zy'.
uZeh tkfjr[o{ dh ubdh pj[s j"bh, nkNk gh;dh n?go pohe f;Zy'.
BZe' BZe i' jT{w? d/ Bkb Gfonk, T[; sg/ dh ehsh ;[XkJh dks/.
iksK gksK dk ykswk eoB ykfso, r'fJzdtkb *u pkT[bh pDtkJh dks/.
o;w ;sh dh ;dhnK s'A ubh nkT[Adh, T[; fto[ZX nktkI T[mkJh dks/.
x[zv god/ s'A tofink phphnK B{z, ftXtk ftnkj dh ohs ubkJh dks/.
gq/wk e'jVh id gq/w *u bhB j'fJnk, UQdk o'r fwNkfJnk ;h gksPkj B/.
GkJh gko' dh f;Zyh *s/ ohM e/ s/, T[jB{z e'b p[bkfJnk ;h gksPkj B/.
Ujd/ sKJhA r[of;Zyh dk dkB d/ e/, ;hB/ Bkb brkfJnk ;h gksPkj B/.
G[b/ GNfenK B{z ihtB dkB d/ e/, ;Zu/ ;/te pDkfJnk ;h gksPkj B/.
j'ek d/D ykfso ;KMhtkbsk dk, gzrs ;zrs s/ ehsk fJPBkB ;KMk.
nkfJnk nepo th id'A ;h doPBK B{z, SZfenk bzro ;h Bkb ;BwkB ;KMk.
fe;/ Xow dk ftseok BjhA J/E/, jo fJe f;Zy fjzd{ w[;bwkB ;KMk.
fpBK fe;/ th tzv s/ ftseo/ d/, tzfvnk r[oK B/ oZph frnkB ;KMk.
f;de d/ g?Av/ / 35f;de d/ g?Av/ / 34
22 wzihnK Ekg e/ gksPkj B/, EK EK f;Zyh dk Pa[o[{ gquko ehsk.
gZe/ g?oK *s/ yVQh j' ikJ/ f;Zyh, J/; iIp/ B{z fdb ftZu Xko ehsk.
*eZmk eoB bJh fJe EK ;zrsK B{z, ;h ft;kyh dk P[o{ fsT[jko ehsk.
fJe' szd Bkb pzBQ e/ ;kfonK B{z, ;KMk f;Zyh dk ;kok gqtko ehsk.
ouh gfjb/ s/ d{;o/ gksPkj i', oZph pkDh dh ehsh ;zGkb ;kfjpK.
nkg okrK 17 *u ouh pkDh, pV/ gq/w fgnko d/ Bkb ;kfjpK.
gktB pkDh dh g'Eh fbytkJh j?;h, nkgD/ g's/ B{z e'b fpmkb ;kfjpK.
rZdh ;"Ag fdZsh ‘okwdk;’ ih B{z, ‘ikue’ ;/tk s'A j' fBjkb ;kfjpK.
;qh r[o{ okw dk; ih
wK pkg dk ;kfJnk ;h T[m frnk, S'Nh T[wo *u i/m/ d/ f;o T[s'A.
fJzi bZfrnk fit/A fJ; pkbe/ *s/, fpibh e'Jh n;wkBh gJh fro T[s'A.
S'N/ G?D Gok B{ z gkbD/ bJh, fizw/tkoh th gJh ;h fco T[s'A.
n?go id'A :shw d/ Gkr ikr/, oZfynk jZE ‘fBfXfonK dh fXo’ T[s'A.
;[xV f;nkDk s/ g[zi ;h fBwosk dk, ;/tk eodk ;h f;de d/ Bkb i/mk.
fe;/ j[ew *s/ fezs{ Bk ed/ ehsk, pVh fojk ;h xkbDk xkb i/mk.
pDB fgS'A dkwkd th fyVQ/ wZE/, eodk fojk ;/tk p/fw;kb i/mk.
skjhT[A ;fsr[o ;/tk s'A y[P j' e/, r[orZdh *s/ fdZsk fpmkb i/mk.
j[ew wzB e/ sh;o/ gksPkj dk, nzfwqs;o t;kfJnk ;h nkg nk e/.
d[Zy GziBh p/oh d/ Bkb eoe/, ;'jDk skb y[dtkfJnk ;h nkg nk e//.
PkjK, feoshnK ns/ tgkohnK B{z, d{o'A d{o'A wzrtkfJnk ;h nkg nk e/.
r[o{ pBD s'A pknd fco gksPkj B/, v/ok J/E/ jh bkfJnk ;h nkg nk e/.
J/; gktB n;EkB s'A gksPkj B/, uj[z uZeK d/ ftZu c?bkJh f;Zyh.
pkb T[wo *u'A fBeb e/ T[; t/b/, Go itkBh d/ ftZu ;h nkJh f;Zyh.
tk;k ehsk ;h T[BQK d/ fjofdnK ftZu, g{oh soQK ;h fizBQK ngDkJh f;Zyh.
iksK gksK d/ ftseo/ ysw eoe/, T{u Bhu dh ftZE fwNkJh f;Zyh.
nepo pkdPkj id'A dhdko ehs/, bZrh gktB P\;hns dh Skg T[; *s/.
GNeh o{j i' uoBK *s/ nkD fvZrh, T[BQK fSVfenk Bkw dk ikg T[; *s/.
SZN/ wko r[opkDh d/ bkj fdZs/, uVQ/ j'J/ ;B fijV/ th gkg T[; *s/.
d{o'A B/fVT[A fijVk th PoB nkfJnk, ehsh fwjo ;h r[oK B/ nkg T[; *s/.
f;de d/ g?Av/ / 37f;de d/ g?Av/ / 36
fgqEh uzd id ;kfIPh j' frnk ;h, fdZsk U; B{z fdb'A ft;ko T[jBK.
d[PNK d'yhnK, fBzdeK, G/yhnK B{z, wkoh pVh jh eoVh ;h wko T[jBK.
g{oB g[oy ;wfdqPNh d/ ;B wkbe, bJh d[yhnK rohpK dh ;ko T[jBK.
wfjwK gktB r[opkDh dh ekfJzw oZyh, eJh soQK d/ i'\w ;jko T[jBK.
;[fDnk r[oK id ;qh uzd nk oj/ B/, gjz[u rJ/ ;h eoB fddko nZr'A.
bZsK x[ZNhnK, uoB dpkJ/ ;'jD/, jZdK NZg e/ ehsk ;fseko nZr'A.
dkjVh bzwh feT[A J/Bh tXkJh j'Jh J/, pkp/ g[fSnk Bkb fgnko nZr'A.
wjK g[oyK d/ uoBK B{z MkVB/ bJh, w[Zy'A fejk ;h B{oh B[jko nZr'A.
b? e/ X[o'A T[j Bkw dk XB ;Zuk, tzvD nkJ/ ;B g{o/ ;z;ko nzdo.
30 okrK *u pkDh ;h ouh ‘ikue’, ozr/ j'fJnK B/ oZph fgnko nzdo.
dhB d[BhnK dk T[BQK B{z Ezw fej?, GkJh r[odk; B/ nkgDh tko nzdo.
123 ;tZ:hnK *u'A ftZu ;ZmK, wfjwk ehsh J/ GZNK ;fseko nzdo.
phph GkBh bJh to
fejk r[o{ e/ wfjbK B/ gksPkj B{z, GkBh bJh fJe to jI{o sZfen?.
n"j i' x[zrDhnK t/udk ik fojk J/, T[jB{z r[DK d/ Bkb Gog{o sZfen?.
shi/ r[oK B/ nkfynk jK w?A th, i/m/ ftZu fJbkjh e'Jh B{o sZfen?.
‘J/j' fijk s/ fJj' jh j' ;ed?’, s{z i' sZfen?, jhok e'fjB{o sZfen?.
GkJh i/m/ B/ ehsh wjkB ;/tk
shi/ r[oK d/ pD/ i[nkJh GKt/A, (go) GkJh i/m/ B/ ehsh wjkB ;/tk.
fyV/ wZE/ ;h N'eoh Y'Jh f;o *s/, T[BQK ;wMh Bk ed/ ngwkB ;/tk.
f;o *s/ fwZNh dh N'eoh oj/ u[Zed/, ;dk ;wM e/ f;Zyh dh PkB ;/tk.
nkJ/ ed/ Bk jT{w?A jzeko nzdo, ehsh j' e/ ;dk fBowkB ;/tk.
gktB nzfwqs ;o'to y[dtkT[D d/ bJh, nkgD/ jZEhA brkfJnk NZe j?;h.
;/tk ehsh ;h ;zrsK Bkb T[BQK, f;Zyh f;de *u ofj gqgZe j?;h.
wB pKSs cb gkT[r/ s[;hA J/E'A, fejk jo fJe f;Zy tZb sZe j?;h.
nzfwqs;o jK i/;B{z nZi efjzd/, fJjB{z nkyd/ ‘r[o{ ek uZe’ j?;h.
shi/ gksPkj ;'u e/ ;'u bzwh, d'J/ gokj[D/ p[bkT[D bJh, j[ew ehsk.
f;Zyh f;de dh gqhfynk b?D ykso, fJe fJe EVk pDkT[D bJh, j[ew ehsk.
j[zdk gk; fejVk fJwfsjkB ftZu'A, r[oK fJj niwkT[D bJh, j[ew ehsk.
pD/ EV/ B{z sZe e/ jo tkoh, r[o{ ;kfjp B/ YkT[D bJh, j[ew ehsk.
BjhA fJj g;zd BjhA EVk w?B{z, Ykn e/ c/o pDkT[D bJh, j[ew ehsk.
GkJh okwk ih nZe e/ efjD bZr/, s[;K ;kB{z fyMkT[D bJh, j[ew ehsk.
fpoX T[wo eoe/, s[;hA G[Zb iKd/, gfjbK fiZdK pDkT[D bJh, j[ew ehsk.
jo tkoh pDktK w?A EVk UdK, fidK s[;hA pDkT[D bJh j[ew ehsk.
GkJh i/m/ B{z fejk id ;fsr[oK B/, efjzdk pVk w?A sK GZ[bDjko dksk.
jo tkoh j' s[;hA sK mhe dZ;d/, w?A jh G[b iKdk jo tko dksk.
N/Yk w/Yk pD iKdk J/ EVk w?E'A, Ykj e/ d/Adk jK c/o T[;ko dksk.
tko tko w?A rbsh s/ eoK rbsh, s[;hA p\; d/Ad/ jo tko dksk.
f;de d/ g?Av/ / 39f;de d/ g?Av/ / 38
UBh tko jh EVk pDkT{A w?A sK, j[ew eo'r/ fizBh th tko dksk.
s[;hA fdnkb{ feogkb{ j' gksPkj ih, ehsh w/o/ *s/ ofjws ngko dksk.
j[ew wzB e/ ;/tk w?A ojK eodk, ;koh T[wo eokJhA fJj eko dksk.
(go) EVk pDBk J/ tXhnk s/ ;kc ;[Eok, E'vh fwjo d/ Bkb dksko dksk.
;[D e/ puB fJj i/m/ d/ w[Zy ftZu'A, ;fsr[o nkfynk tid ftZu nk e/ s/.
f;Zyk, ;/tk dh f;Zyh s{z iku g{oh, tko tko fJj EVk pDk e/ s/.
EVk BjhA, s{z s\s pDk fojk ;h, ;/tk, f;woB dh fwjBs brk e/ s/.
s/oh ;/tk B/ ehsk J/ tZ; w?B{ z, r[oK nkfynk ;hB/ brk e/ s/.
fJj j? r[o{ dh rZdh dk n;b tko;, fejk ;zrs B{z r[oK ;[Dk e/ s/.
pkp/ p[ZY/ s'A i/m/ B{z T[;/ t/b/, r[o rZdh dk fsbe brtk e/ s/.
gzi g?;/ s/ Bkohnb oZy nZr/, wZEk N/fenk ;h; fBtk e/ s/.
Bdoh Bdfo ;h ehsk fBjkb ‘ikue’, GkJh i/m/ B{z ‘r[o{’ pDk e/ s/.
;[ywBh ;kfjp
ihjB{z efjzd/ B/ ;[yK dh wBh ;ko/, oZfunk r[oK ;h nkg, ;[ywBh ;kfjp.
ehsh rJh j? J/; ftZu Bkw wfjwK, ;kok Ujdk gqskg, ;[ywBh ;kfjp.
gVQ ;[D e/ dZ[y B/ d{o j[zd/, bkj[zdk shB/ jh skg, ;[ywBh ;kfjp.
;zrsK ns/ ;[;kfJNhnK EK EK *s/, ‘ikue’ igdhnK ikg, ;[ywBh ;kfjp.
soBskoB
skoB bJh b'ekJh B{z gksPkj B/, gktB Bro t;kfJnk ;h soBskoB.
ihjB{z e'Jh Bk ‘ikue’ ;zGkbdk ;h, T[jB{z frnk p[bkfJnk ;h soBskoB.
e[PN o'rhnK ns/ bktko;K B{z, r'dh ftZu fpmkfJnk ;h soBskoB.
;yh ;oto dk gfjbK ;h rVQ fijVk, f;Zyh rVQ pDkfJnk ;h soBskoB.
gktB fJfsjk;
PoXk gq/w s/ Grsh Gog{o eod?, r[o{ ;kfjpK dk gktB fJfsjk; ;kB{z.
GowK tfjwK s/ d[ZyK B{z d{o eoe/, y[PhnK y/V/ s/ fdzd? j[bk; ;kB{z.
;[osh i'V e/ gVQd/ jK id'A ‘ikue’, fwbd? r[owfs dk gktB gqekP ;kB{z.
;w/A ;w/A T[~s/ n"yh xVh nzdo, uVQdh ebk dk fdzd? nfj;k; ;kB{z.
pyfPP
ihjd/ fdb *u nkg T[j tZ; iKd?, j[zdh U; *s/ ‘ikue’ ngko pyfPP.
iK sK ikfDnk ;h G?D BkBeh B/, iK fco ikDh ;h okJ/ p[bko pyfPP.
fijVk gkgK d/ p/V/ *u v[Zp fojk ;h, ;ZiD mZr B{z fdZsk ;h sko pyfPP.
e"v/ okyP fij/ wkB; ykfDnK *s/, eoe/ dfJnk ;h ehsh dksko pyfPP.
f;de d/ g?Av/ / 41f;de d/ g?Av/ / 40
;KJhA whnK who s/ gzuw gksPkj
whnK who ceho B/ r[o{ ih B{z, nk e/ ;h; M[ekfJnk ;h U; t/b/.
;Vdk sth *s/ c[Zb r[bkp sZe e/, o'fJnk ns/ e[obkfJnk ;h U; t/b/.
X[o nzdo'A jkn dk wko Bkjok, Gkoh o'; gqrNkfJnk ;h U; t/b/.
gzuw fgsk *s/ j[zdk fJj I[bw sZe e/, vkY/ o'j *u nkfJnk ;h U; t/b/.
tKr P/o d/ roi e/ efjD bZrk, fJBQK d[PNK B{z ;pe f;yk d/tK.
j[ew eo' i/ irs d/ gho w?B{z, ;G B{z ehsh dk wik uyk d/tK.
s/o/ fJe' fJPko/ d/ Bkb dksk, s\s fwZNh d/ ftZu fwbk d/tK.
j[ew eo' sK fdZbh bkj"o tkbh, fJZN Bkb w?A fJZN yVek d/tK.
ijKrho B{z bkjBsK gkT[D bZrk, pVk x'o s{z ehs? r[Bkj Pkjk.
d[Zy fdZs? s{z nZbQk dh o{j sKJhA, nk e/ u[Ze ftZu ykjwykj Pkjk.
s/o/ pkg th f;Zid/ ;h nkD ehs/, ;Zuh ;[Zuh j? fJj dorkj Pkjk.
f;o *s/ u[Zeh J/ gkgK dh gzv s{z sK, GZ[b frnk fJ;bkw dk okj Pkjk.
s/o/ gkg dk p/Vk j[D Go u[ Ze?, s/o/ oki B/ j'D? spkj Pkjk.
ihjB{z M{m dh s{z d[ekB efjzd?, fJj sK ;Zu s/ Xow dk okj Pkjk.
sZsh sth *s/ wkbk fgnk c/odk Jh, p?mk j'fJnk T[j p/gqtkj Pkjk.
ehs? fijVk r[Bkj s{z ikD p[M e/, fJjdk oj{ fJfsjk; rtkj Pkjk.
;fsr[o jZ;/ s/ jZ; e/ efjD bZr/, pj[s/ r[Z;/ *u nkT[ Bk gho ihU.
;G e[M nZbkj d/ GkD/ *u j' fojk J/, B?DK ftZu'A trkT[ Bk Bho ihU.
oZyD/ ukjhd/ o[ ZyK d/ tKr i/o/, n"y/ ;w/A *u oZph ceho ihU.
BtK okj fJpkds dk dZ;Dk J/, fwZmk wzB GkDk whnK who ihU.
Bkb fBwosk fejk fco gksPkj B/, r[Z;k fBok j[zdk GKpV nZr dk J/.
Bkb ;po d/ ipo B{z wks d/Dh, J/j' ;KJhA ih n;K B{z cZpdk J/.
;G e[M ekdo d/ j[ew *u j' fojk J/, fJjd/ ftZu jh Gbk ;G iZr dk J/.
sgdh sth *s/ p?fmnK fejk ;fsr[o, GkDk fwZmk fgnko/ dk bZrdk J/.
s/o/ fdb dh t/dB w?A ikDdk jK, s/o/ wB dk o'j J/ mhe ;KJhnK.
ofjD? ;po ;zs'y d/ ftZu nkgK, r[Z;k nkt/ Bk ;kv/ BIdhe ;KJhnK.
n?;/ d'yh B{z ;Ik Io{o fwbdh, ;wMhA J/; B{z gZEo *s/ bhe ;KJhnK.
uZeh tkfjr[o{ dh ubdh pj[s j"bh, nkNk gh;dh n?go pohe ;KJhnK.
eokwks sK efjo dk BK j[zd?, i' e[M eoBk J/, T[j' jh eo oj/ jK.
ghD? n;K B/ ikw PjkdsK dk, J/;/ bJh fJj d[ZyV/ io oj/ jK.
godk M{m dk bkj[D bJh ;Zu T[~s'A, n;hA w"s woikDh B{z to oj/ jK.
s[;K BhAj jfowzdo dh Xoh j?;h, n;hA BhAj e[opkBh dh Xo oj/ jK.
whnK who, fJj w"i nekb dh J/, dyb d/Dk BjhA J/; ftZu mhe ;KJhnK.
okih ofjDk J/ T[;dh oIk nzdo, w?A sK nzsw ;tk; d/ she ;KJhnK.
BjhA BjhA fJj ni/ BjhA tes nkfJnk, ni/ ofjDk J/ PKsh Bkb nkgK.
;wK nkT[D *s/ fJZN Bkb fJZN yVe{, nZr nDy dh d/Dh J/ pkb nkgK.
whnK who fJj mhe j? oZs w/oh, sZsh sth d/ T[~s/ j? ;[e ;edh.
n?go ed/ ;ZukJh ;z;ko ftZu'A, Bk jh wo ;edh Bk jh w[Ze ;edh.
fJ; nZs B/ ‘ikuek’ iBw d/D?, BthA fizdrh dh P[o{nks sKJhA.
;po PKsh d/ w?A i' phi phi/, ysw eoBr/ I[bw dh oks sKJhA.
eo{ Ppd j[D ;cao ;wPho sheo, pb fwb{ eqKsh dh pks sKJhA.
s[;hA PKs j' e/ d/y' gho ihT[, nkT[Adh e"w *s/ BthA gqGks sKJhA.
f;de d/ g?Av/ / 43f;de d/ g?Av/ / 42
Pjhdh ;qh r[o{ noiB d/t ih
p{Nk f;Zyh dk bkfJnk i' r[o{ BkBe, ;'jD/ c[Zb s/ cab ;h nkT[D bZr/.
gzuw gksPkj J/;dh wfje sKJhA, ;ko/ irs d/ ftZu c?bkT[D bZr/.
nkfd r[o{ rqzE fsnko eoe/, ihtB iku dh i[rs f;ykT[D bZr/.
doPB eoB bJh ;qh dopko ;kfjp, e'B/ e'B/ s'A f;Zy ;B nkT[D bZr/.
T[Xo f;Zyh dh bfjo d/ \ksw/ bJh, d'yh ;'uK d/ x'V/ d[VkT[D bZr/.
;'jD/ uzB B{z bkJhJ/ rqfjD ob e/, xNhnk Yzr sohe/ ngBkT[D bZr/.
soQK soQK d/ M{m/ fJbIkw bk e/, ijKrho d/ sKJhA GVekT[D bZr/.
pkrah y[;o' dh wdd d/ d'P EZb/, pbdh nZr T[s/ s/b gkT[D bZr/.
ijKrho B/ nkf\o fJj j[ew fdZsk, pzd M{m dh fJj d[ekB j't/.
noiB sKJhA s;hj/ e'Jh fdT[ n?;/, uouk fizBQK dh ftZu ijkB j't/.
fvZr/ bj{ dh p{zd Bk Xos T[~s/, id'A sZe ;oho ftZu ikB j't/.
nk\o d/Dk dfonk ftZu o'jV sK fe, pzd ;dk bJh fJjdh IpkB j't/.
i/m jkVQ dh eVedh X[Zg nzdo, g?o Xosh *s/ Xfonk Bk ik fojk ;h.
;Vdh sgdh IwhB dh fjZe ftZu'A, bktk c[ZN e/ pkjo B{z nk fojk ;h.
bkb' bkb ;{oi nkgD/ i'P nzdo, T[~s'A nZr d/ r'b/ to;k fojk ;h.
gzuw gksPkj fJj' fij/ ;w/A nzdo, sZsh sth *s/ u"AeVk bk fojk ;h.
r[oK fejk fJj sth dk s/i j? i', fJjB/ f;Zyh dhnK PkBK B{z iBw d/D?/.
sZsh o/sk i' ;h; ftZu g? ojh J/, fJjB/ nDyh i[nkBK B{z iBw d/D/?.
T[pb fojk i' gkDh fJj d/r nzdo, fJjB/ bZyK s{ckBK B{z iBw d/D?/.
w/o/ fi;w *s/ gJ/ j'J/ SkfbnK B/, whoh ghoh feogkBK B{z iBw d/D?/.
fet/A ;po B/ ipo B{z wks fdZsh, d[BhnK sKJhA w?A nZi fdybk uZfbnK.
;fj e/ I[bw n;fj Bk ;hn ehsh, Skg ;Zu dh fdbK *s/ bk uZfbnK.
w/o/ f;Zy Bk f;de s'A v'b iktD, J/;/ bJh w?A g{oB/ gk uZfbnK.
f;jok pzBQ Pjhdh dk f;o T[s/, i{M woD dk tZb f;yk uZfbnK.
ePN ;fj e/ e'wb ;oho T[s/, GkDk fwZmk eo wzfBnk, r[o{ noiB.
;h; ftZu g[nk e/ o/s sZsh, f;o I[bw dk GzfBnk, r[o{ noiB.
g?dk bZyK Pjhd ;B j'J/ T[; s'A, w[ZY i/;dk pzfBQnk, r[o{ noiB.
T[j PjhdK d/ pD/ f;oski j?;B, fbfynk ;w/A d/ gzfBnK, r[o{ noiB.
efjzd/ y{B B{z pVk ftnki bZrdk, f;Zy P[o{ s'A iZr B{z dZ;d/ oj/.
r'v/ N/e/ BjhA edh th I[bw nZr/, pzd pzd eNtkT[Ad/ th jZ;d/ oj/.
bV/ izr nzdo sbh ;h; Xoe/, d[PwD sZed/ oj/ Bkb/ BZ;d/ oj/.
GkDk wzfBnk ykb;/ fyV/ wZE/, Ifjoh Bkr GKt/A ‘ikue’ vZ;d/ oj/.
rZb ftrV/
id'A jkew je{ws d/ BP/ nzdo, gJ/ JhBK wBkT[D sK rZb ftrV/.
oky/ Xow d/ Xow d/ BK T[~s/, id'A XZp/ brkT[D sK rZb ftrV/.
nkr{ gktB n;{bK B{z Nzr fS~e/, nkg' ftZu bVkT[D sK rZb ftrV/.
nZbQ/ iywK *s/ wbQw dh EK ‘ikue’, id'A b{D fSVekT[D sK rZb ftrV/.
f;de d/ g?Av/ / 45f;de d/ g?Av/ / 44
;qh r[o{ jfor'fpzd ;kfjp ih
bZrhnK fgzv tvkbh ftZu o"DeK ;h, ;Zuk gksPkj nkg fdnkb j'fJnk.
pkpk p[ZYk ih d/ gktB to ;dek, gzuw fgsk d/ xo ;h bkb j'fJnk.
J/Xo y[Ph dh bfjo ;h jo gk;/, tksktoD ;h ;kok y[Pjkb j'fJnk.
UXo pZu/ B{z wko w[ekT[D d/ bJh, fgqEh uzd ;h jkb' p/jkb j'fJnk.
Ifjo d/D dh e'fPP th rJh ehsh, n?go dkJh dk wzdVk jkb j'fJnk.
cBhno ;Zg th vzr Bk wko ;fenk, t/yD tkfbnK fejk ewkb j'fJnk.
oZfynk r[o{ B/ ‘u/ue’ s'A nkg ehsh, oZsh Go th ftzrk Bk tkb j'fJnk.
wZ[yVk uzd tork fuZNk pkbe/ dk, sZfenk i/;B/ T[jhU fBjkb j'fJnk.
S'Nh T[wo s'A jh jfor'fpzd ih dk, GotK i[Z;k s/ B{oh B[jko j?;h.
x'V ;tkoh s/ P;soK p;soK Bkb, oZfynk Pa[o{ s'A T[BQK fgnko j?;h.
11 ;kb d/ id'A ;h nkg j'J/, nkfJnk ;h; *s/ rZdh dk Gko j?;h.
ehs/ fgsk Pjhd id IkbwK B/, whoh ghoh dh gfjBh sbtko j?;h.
G/i/ j[ewBkw/ rZdh p?m e/ s/, j' ikT[ j[D fsnko po fsnko f;Zy'.
bV' e[PshnK, e;osK eo' fwb e/, oZy' x'V/ s/ y/v' fPeko f;Zy'.G/N eo' itkBhnK s[;hA nk e/, cV' jZEK *u fsZyh sbtko f;Zy'.
I[bw IkbwK d/ o'eD tk;s/ j[D, G/i' wkfJnk dh EK jfEnko f;Zy'.
ofunk s\s, jfowzdo d/ n?B ;kjt/A, e'Jh fe;/ B{z eo Bk szr ;Ze/.
johwzdo dh r'd ftZu f;Zy p?mk, nkgk Bkw d/ ozr ftZu ozr ;Ze/.
nekb s\s ;kjt/A ;[D e/ f;Zy tkoK, S/V I[bw fto[ZX j[D izr ;Ze/.;zs f;gkjhnK dh c"i pDkJh sK fe, Ikbw PKsh eo Bk Gzr ;Ze/.
S/t/A gksPkj s\s *s/ p?md/ ;h, fJE/ ;[zdo f;zxk;B ;ik e/ s/.
whoh ghoh sbtkoK B{z gfjB e/ s/, T[go ;h; d/ ebrh cpk e/ s/.
w[yVk r[oK dk uzd d/ tKr uwe/, ;zrsK sZeD ue'oK tKr nk e/ s/.d[ Zy d{o cafonkdh d/ eo fdzd/, ;Ik d'PhnK sKJhA ;[Dk e/ s/.
id rtkbhno febQ/ *u e?d eoe/, fdZsk ;zrs d/ Bkb'A ftS'V dksk.efjD o'AdhnK febQ/ d/ e'b ik e/, ;kB{z pkjo'A jh d/Ad/ B/ w'V dksk.UXo febQ/ *u e?dhnK fejk fJE/, ;kv/ ;zrb r[bkwh d/ s'V dksk.e?dh oki/ fojkn eotkT[D eoe/, Bk g? frnk ;h pzdh^S'V dksk.
fiZE/ fiZE/ th fe;/ B/ :kd ehsk, UE/ UE/ jh w/o/ pbpho gjz[u/.Gkr Goh B/ id'A nodk; ehsh, fe w/o/ fdb dk P{edk sho gjz[u/.s/o/ uoBK *u fpoX rohpDh dk, j' BjhA ;edk, ed/ ;oho gjz[u/.ofj Bk fdb dh fdb d/ ftZu ikt/, S/t/A gksPkj nkg ePwho gjz[u/.
fgnko Bkb ;hsk e[Vsk gkT[D d/ bJh, Gkr Goh d/ e'b n\ho gjz[u/.
GkJh o{g/ dh ;Zd id fyZu gkJh, fsZyh X[Zg *u tkNK B{z uho gjz[u/.
fgnk;/ gkDh s'A fpBK i' sVg oj/ ;B, T[BQK f;ZyK B{z d/D bJh Xho gjz[u/.
SeD tk;s/ T[BQK s'A ib mzvk, who whoK d/, ghoK d/ gho gjz[u/.
g[zi phosk d/ j?;B r[[[o{ ‘ikue’, ;h o{jkBhns d/ th Gzvko ;fsr[o.
pkDh ftZu'A jh ;B T[gd/P fdzd/, fdzd/ g'Eh d/ Bkb eNko ;fsr[o.
gfjbh gksPkjh fgS'A ;zrsK ftZu, ehsk EK EK ik e/ gquko ;fsr[o.
gZe/ g?oK *s/ e"w B{z yVQh eo e/, r[og[oh B{z rJ/ f;Xko ;fsr[o.
f;de d/ g?Av/ / 47f;de d/ g?Av/ / 46
fBPkB ;kfjp
S/t/A gksPkj jor'fpzd ih B/, ;h fsnko eotkfJnk fBPkB ;kfjp.
gktB t/y n;EkB nekb p[zrk, T[~s/ ;[zdo M[bkfJnk fBPkB ;kfjp.
johwzdo s/ s\s nekb tkbk, Bkb' Bkb brkfJnk fBPkB ;kfjp.
Grsh Pesh dk fJE/ ;[w/b eoe/, ;zs f;gkjh pDkfJnk fBPkB ;kfjp.
gzi sho s/ pyP fBPkB ;kfjp, r[oK G/fink pzdk gzikp J/Xo.
d[PNK d'yhnK sKJhA T[; ;'X e/ s/, eo fdZsk pokpo fj;kp J/Xo.
frD frD e/ T[BQK s'A bJ/ pdb/, fwZX/ fiBQK B/ c[Zb r[bkp J/Xo.
pzdk, e/;oh Mzv/ dh Sso Skt/A, b? nkfJnk T[j fJBebkp J/Xo.
;ko/ d/PK s/ XowK d/ j?B Mzv/, Mzv/ j[zd/ B/ ;G fGzB fGzB f;zx'.
;kv/ e'b j? n?go fBPkB ;kfjp, uVQdh ebk dk ;kvk fJj fuzB f;zx'.
yzvk, uZeo, feogkBK dk fJZe i'Vk, ;kfjp fJZe fBPkB B// fszB f;zx'.
fijVk PoB nkt/, T[jdh bki oZy/, fdzd/ d[PNK d/ ;hB/ B{z ftzB f;zx'.
fiZE/ fiZE/ B/ gktB r[oXkw ;kv/, T[E/ T[E/ jw/PK bfjok fojk J/.
M{b M{b e/ ;ko/ ;z;ko nzdo, gzEe j'Ad d/ sKJhA do;k fojk J/.
yzvk J/; T[~s/ fbPeK wkodk i', e"wh iIp/ B{z N[zp irk fojk J/.
uweK wkodk fgnk i' uzB tKr{, uko uzB r[of;Zyh B{z bk fojk J//.
r[o{ uoBK *u ‘ikue’ nodk; eohJ/, Mzvk e/;oh j'o p[bzd j't/.
Ppd r[o{ *s/ UN i' oZydk J/, BkBe Bkw b/tk bkwpzd j't/.
;dk fwb/ nrtkJh s/ ;/X T[jB{z, r[of;Zyh dk fijVk gkpzd j't/.
gktB e/;oh J/; fBPkB EZb/, f;Zy e"w ;koh iE/pzd j't/.
;qh r[o{ jfookfJ ;kfjp ih
ehosg[o dh Xosh B{z Gkr bZr/, jfookfJ dk j'fJnk gqekP j?;h.
B{oh w[yVk sZe e/ ;zrsK B{ z, X[o nzdo'A ufVQnk j[bk; j?;h.
y[PhnK y/V/ b? J/E'A ;h ftdk j'fJnk, fijVk fijVk th nkfJnk T[dk; j?;h.
P;so ftfdnk Bkb jh pkbe/ B/, x'V ;tkoh dk ehsk nfGnk; j?;h.
ebhnKdko u'bk fJe fdB gfjB e/ s/, Nfjb oj/ jfookfJ ;h pk} nzdo.
c[Zb NfjDhT[A N[ZN/ id Bkb nV e/, e'wb fjodk ;h nkfJnk t?okr nzdo.
fejk r[oK id, dkwB ;ze'u uZb', bZr rJh ;h T[BQK d/ ikr nzdo.
;koh T[wo i' o'PBh fojk tzvdk, ir wr ir fgnk e'Jh uokr nzdo.
14 ;kb dh T[wo ;h id'A j'Jh, S/t/A gksPkj jZEhA r[fonkJh p\;h.
:'r ikD e/ nkgD/ g'so/ B{z, ;G s'A tZvh ;h r[oK tfvnkJh pyPh.
d{o eoB bJh M{m dh X[zX sKJhA, BkBe i's dh gktB o[PBkJh pyPh.
nkgD/ ;w/A *u r[oK B/ jo gZy'A, f;Zy e"w B{z ;'jDh nrtkJh pyPh.
e'wb fjodk ;h fiBQK dk tKr c[ZbK, tzvh ftZu ;z;ko ;[rzX T[BQK.
oZph gq/w dh sko Bkb pzBQ ;G B{z, i'V fdZs/ ;h N[ZN/ ;pzX T[BQK.
ekb fgnk id g{o/ gzikp nzdo, b/y/ bkfJnk ;h ;kok d;tzX T[BQK.
b'VtzdK dh b'V B{z w[Zy oZye/, bzro p;so dk ehsk gqpzX T[BQK.
pkbe c{b s/ ;zdbh id'A b? e/, ekbk u"Xoh nkfJnk dopko nzdo.
jZE c/oB/ fYZvK *s/ P[o{ ehs/, pZfunK N/e e/ wZEk, ;fseko nzdo.
r[oK sKJhA ;h dZf;nk u"Xoh B/, vkY/ G[Zy B/ ehs/ bkuko nzdo.
oki/ pDBr/ fJj fonk;sK d/, r[oK fejk ;h nZr'A \[wko nzdo.
f;de d/ g?Av/ / 49f;de d/ g?Av/ / 48
;[D e/ ehosB fJe fdB gksPkj ih, b/N// wzi/ s'A T[~m/ MZNgZN j?;h.
ekjbh Bkb id T[so/ nkg j/mK, bZrh r'v/ *s/ T[BQK d/ ;ZN j?;h.
fejk f;ZyK B/, fgnko/ gksPkj ih, s[;hA feT[A T[~m/, cNkcZN j?;h.
n;K pkDh dk g{oB ;fseko eoB?, nZr'A fejk dksko B/ MZN j?;h.
d{o d{o sZe f;Zyh gquko eoe/, ybes, ;[Zsh irkJh ;h gksPkj B/.
oZy/ pkJh ;" x'V ;tko GKt/A, Bk e'Jh ehsh bVkJh ;h gksPkj B/.
EK EK y'jb rohpK bJh dtkykB/, ;[yh ehsh b'ekJh ;h gksPkj B/.
okih ihjd/ Bkb dkok fPe'j j'fJnk, J/E'A G/ih dtkJh ;h gksPkj B/.
;Zdk nkfJnk n"ozr/ dk r[oK sKJhA, okwokfJ B{z ehsk fsnko T[jBK.
f;Zy f;XKsK *s/ nKu BjhA nkT[D d/Dh, fejk T[; B{z Bkb fgnko T[jBK.
T[jB/ id'A r[opkDh dh s[Ze pdbh, ;dk ;dk bJh fdZsk d[oeko T[jBK.
eoe/ ;dk d/ bJh p/d\b T[jB{z, wZE/ bkT[D s'A ehsk fJBeko T[jBK.
r[o{ uoBK *u ‘ikue’ nodk; eohJ/, uVQdh ebk j'o d{D ;tkJh j't/.
;st/A r[oK d/ gktB gqekP T[~s/, ;koh ;zrs B{z bZy bZy tXkJh j't/.
;qh r[o{ jfofeqPB ih
;Zst/A wKj dh ;Zs skohy ;'jDh, gqrN/ r[o{ nmt/A ehosg[o j?;h.fyfVnk c[Zb s/ G"fonK rhs rkJ/, eZYh e'fJbK B/ fwZmh fijh ;[o j?;h.ofj e/ pkDh *u P[o{ s'A bhB jodw, r[o{ fgsk d/ o;s/ gJ/ s[o j?;h.gzi ;kbK dh fBeVh T[wo ;h id, p?m/ r[orZdh nZmt/A r[o j?;h.
pkb r[o{ r[orZdh *s/ p?m e/ s/, d?th ukBD s/ pyPh nrtkJh ;'jDh.BkBe i's B{okBh j[D pdb u'bQk, J/; pkbe d/ o{g ftZu nkJh ;'jDh.d?th PeshnK ;dek jh gksPkj B/, fIzw/tkoh ;h s'V fBGkJh ;'jDh.‘fi; fvm? ;fG d[y ikfJ’ fbye/, d;w fgsk B/ ehsh tfvnkJh ;'jDh.
okw okfJ dh p[ZXh ;h rJh fGqPNh, fejk r[oK B{z ‘wksk dk wkb’ T[;B/.b?D tk;s/ gktB r[fonkJh sKJhA, uZbh pVh jh e'Mh ;h ukb T[;B/.bkbu tZ; w;zdK B{z eoe/ s/, rzY fbnk ;h nkgD/ Bkb T[;B/.wZdd wzrh fco n"ozrI/p e'b'A, rbdh t/yh Bk id'A e'Jh dkb T[;B/.
;Zdk nkfJnk ;h id'A fco pkdPkj dk, r[oK ikD s'A ehsk fJBeko Ud'A.noI wzB n?go okik i? f;zx dh, j' rJ/ r[o{ ih c/o fsnko Ud'A.pkbk gqhsw Bkb fdZbh B{z ikD d/ bJh, ;zrsK s[ohnK ;h p/P[wko Ud'A.T[~x/ f;ZyK s'A fpBK ;G w'V fdZshnK, gjz[u gzi'yo/, B{oh B[jko Ud'A.
G[ZbV pkjwD gzi'yo/ fty/ nk e/, r[o{ ;kfjp Bkb id'A seoko ehsk.SZi{ fMT{o *s/ fwjo dh BIo eo e/, nBgVQ sKJhA ftdtkB dksko ehsk.fdZp fdqPN Bkb SZi{ B/ w[Zy ftZu'A, gktB rhsk dk noE ftuko ehsk.e"se sZe ;kok fePB bkb gzfvs, uoBK ftZu Yfj e/ Bw;eko ehsk.
;ko/ okj ftZu sko e/ ;zrsK B{z, nk\o uZb e/ fdZbh B{z nkJ/ ;fsr[o.okik i? f;zx d/ ;[zdo pzrb/ ftZu, Bkb ndp d/ rJ/ mfjokJ/ ;fsr[o.
f;de d/ g?Av/ / 51f;de d/ g?Av/ / 50
f;Zy Xow dk eoB gquko bZr/, jo o'I dhtkB ;ikJ/ ;fsr[o.n"ozrI/p B{z fwbD s'A BKj eoe/, r[o{ fgsk d/ puB fBGkJ/ ;fsr[o.
okDh i? f;zx id'A ;h goy ehsh, uoB U;/ dh r'd ftZu gkJ/ UE/.;/tk ehsh ;h dZ[yhnK s/ o'rhnK dh, fijV/ j'J/ ;h pV/ xpokJ/ UE/.;ko/ fgzv/ *s/ T[d'A fco gkfsPkj d/, Skb/ u/ue d/ fBeb ;h nkJ/ UE//.
w[Zy'A ‘pkpk pekbk’ fco efj ‘ikue’, i'sh i's ;h, nkyo ;wkJ/ UE/.
pbhdkB
bkb r[o{ d/ u"Ae fiT[A bkb eo rJ/, eo ;e/ Bk wkJh dk bkb e'Jh.
fiT[Ad/ ihn ;h ;kfVnk frnk e'Jh, fdZsk d/r/ d/ ftZu T[pkb e'Jh.
id'A s/r *s/ s/r dk tko j'fJnk, fszBK b'eK *u nkfJnk G[ukb e'Jh.
j'fJnk i' e[M uKdBh u"Ae nzdo, d[BhnK ftZu BjhA fwbdh fw;kb e'Jh.
r[o{ d/ bkb
vhe bk e/ r[o{ d/ bkb fszB'A, rJ/ ikw Pjkds dk gh ;h T[j.
g{zih gktB ;tk;K dh bk b/y/, nZb/ i\w rJ/ e"w d/ ;hn ;h T[j.
e'Jh ebw fpnkB BjhA eo ;edh, ;h fJB;kB, cfoPs/ iK eh ;h T[j.
gorN j'fJnk fco ykb;k gzE fi; s'A, phi rJ/ Pjkds d/ phn ;h T[j.
f;Zyh f;de
f;Zyh f;de nv'b uNkB tKr{z, fJjdk eo e'Jh ftzrk BjhA tkb ;edk.
fJjB{z nkok BjhA e'Jh th uho ;edk, gkDh T[pbdk J/jB{z BjhA rkb ;edk.
fjodk f;Zy dk ;\s c"bkd Bkb'A, fJjB{z nZr Bkb e'Jh BjhA Ykb ;edk.
nwo ykb;k ;dk jh nwo ofjD?, fJjB{z yk BjhA ed/ th ekb ;edk.
Xow dh Ykb^;qh r[o{ s/r pjkdo
Bkb ipo d/ pdbD? Xow J/E/, n?;k Yzr j?;h nkbwrho u[fDnk.
fJe f;o/ s'A w[;bw pDkT[D ykso, ;G s'A gfjbK ;h U; ePwho u[fDnk.
nwbh ikwk gfjBkT[D bJh J/; sKJhA, T[;B/ P/o ncarkB tIho u[fDnk.
fjzd{ Xow d/ u[D/ ftdtkB gzfvs, feogk okw tork Xowtho u[fDnk.
bZr/ ;'uK d/ x'V/ d[VkT[D gzfvs, yfjVk fJjd/ s'A ;kvk S[vkT{ fejVk.
fJjd/ I[bw d/ jVQ B{z mZb gk e/, p/Vk Xow dk pzB/ brkT{ fejVk.
fijV/ g[Zs B/ fgT[ B{z pyfPnk BjhA, T[jd/ jZE'A j[D ;kB{z pukT{ fejVk.
fejVk fBso{ wod w?dkB nzdo, wZEk w[rb ;oeko Bkb bkT{ fejVk.
fvZrd/ Yfjzd/ j'J/ wko/ w[;hpsK d/, nBzdg[o *u fJj fjzd{ tho gjz[u/.
dZ[yh fdbK dh dkd cfonkd b? e/, j' e/ pV/ bkuko fdbrho gjz[u/.
;fjw/, vo/ s/ pV/ p/pZ; j'J/, B?DK ftZu'A trkT[Ad/ j'J/ Bho gjz[u/.
r[o{ BkBe d/ J/; dopko nzdo, B"t/A gksPkj e'b n\ho gjz[u/.
feogk okw B/ rZb ftZu gk gZbk, jZE pzBQ e/ ehsh noI'Jh dksk.
MZyV I[bw dk M[fbn? uj[z gk;hA, EzwD tkbk BjhA fdZ;dk e'Jh dksk.
f;o *s/ N[ZN/ gjkV w[;hpsK d/, ;kv/ Bkb nDj'Dh j? j'Jh dksk.
rb/ bZr e/ fsbe s/ izM{nK d//, Iko'Iko nZi p'dh j? o'Jh dksk.
tko' tkoh fco Bkb ;B nkJ/ fijV/, e/o e/o e/ jzM{ T[j efj oj/ B/.
nkJh j'Jh J/ y{Bh po;ks dksk, Bkb/ bj{ d/ EK EK tfj oj/ B/.
w"s ojh yVek jo EK vwo{, xo xo *u t?D j[D g? oj/ B/.
y/vh ik ojh y[{B d/ Bkb j'bh, ;tk wD izM{ o'I bfj oj/ B/.
f;de d/ g?Av/ / 53f;de d/ g?Av/ / 52
w;s jkEh d/ tKr fJj G{so/ B/, pDk oj/ ipoh w[;bwkB dksk.
fijVk BjhA fJ;bkw ep{b eodk, eZY b?Ad/ B/ T[;dh ikB dksk.
dV tZN e/ p?m / ;G ;{ow/ B/, okig{s, wojZN / u "jkB dksk.
nZyhA d/y e/ nZyhnK whN bJhnK, ikD p[M e/ pD/ nBikD dksk.
mZb gkT[D bJh Ikbw d/ I[bw sKJhA, f;o *s/ phVk T[mkfJnk ;h gksPkj B/.
d/Dk g?Dk J/ w?B{z pbhdkB j[D sK, nkgDk wB pDkfJnk ;h gksPkj B/.
d[yhnK ns/ wIb{wK d/ pD dodh, d[y dod tzvkfJnk ;h gksPkj B/.
fsbe izM{ dh oZfynk eoB fBeb/, GKt/A izM{ Bk gkfJnk ;h gksPkj B/.
ehs/ puBK B{z s'V fBGkT[D ykso, s[o gJ/ fdZbh B{z dhB dfJnkb nkfyo.
GkJh T[dk r[ofdZsk s/ GkJh i?sk, wshdk; fdnkbk ;h Bkb nkfyo.
o;s/ ftZu fco EK EK ;zrsK B{z, puBK Bkb ;h ehsk fBjkb nkfyo.
ik e/ nkro/ ;h frqcsko j' rJ/, fdZbh b? frnk Bkb e'stkb nkfyo.
fejk r[oK B{z fdZbh d/ ftZu ekIh, ekwb w[oPd j' fjzd[;skB nzdo.
s[;K bJh J/ ndp ;fseko vkYk, jo Xow d/ jo fJB;kB nzdo.
n;hA ukj[zd/ fJ;bkw dk p'bpkbk, j' ikJ/ j[D ;ko/ ijkB nzdo.
i/eo s[;hA th dhB ep{b eo bT[, fJe' Xow j'i{ fjzd[;skB nzdo.
;fsr[o jZ;/ s/ jZ; e/ efjD bZr/, w'w/ mZrDhnK rZbK s{z SZv ekIh.
e'Jh Xow BjhA cb s/ c[b ;edk, d{i/ XowK d/ b'eK B{z tZY ekIh.
fJj BjhA j' ;fenk fJj BjhA j' ;eDk, fJ; tfjw B{z fdb'A s{z eZY ekIh.
gq/w fgnko Bkb b'eK d/ fdbK nzdo, Mzv/ Xow fJ;bkw d/ rZv ekIh.
rZb j'o fXnkB d/ Bkb ;[D b?, w?A BjhA J/E/ e[M ;[DB ;[DkT[D nkfJnk.
eokwks BjhA e'Jh fdykD nkfJnk, Bk dhB fJ;bkw ngBkT[D nkfJnk.
;G ekdo d/ j[ew *u j' fojk J/, T[jd/ okj BjhA o'Vk nNekT[D nkfJnk.
nBzdg[oh d/ ;ko/ nBzd SZv e/, w?A sK ;h; jK ebw eotkT[D nkfJnk.
j'Dh BZuh fco uKdBh u"Ae nzdo, B"At/ r[o{ id u"AeVk wko pfj rJ/.
;kB{z Xow fgnkok J/ fizd Bkb'A, J/Bk efj e/ w/o/ dksko pfj rJ/.
fsbe izM{ dh oZfynk eoB d/ bJh, w"s toB bJh j' fsnko pfj rJ/.
v[pdk fjzd dk p/Vk pukT[D ykso, ;h; d/D bJh fdb ftZu Xko pfj rJ/.
ibkb{dhB ibkd B/ eJh tkoh, s/i fsZyh sbtko dh Xko sZeh.
eJh tkoh ;h ezpDh fSVh T[jB{z, ;kjt/A p?mh id B{oh B[jko sZeh.
esb ehs/ ;B i/; nDfrDs pzd/, gfjbh tko T[; nkgDh jko sZeh.
T[jdh wkB;e jkbs ;h T[; t/b/, nzsofdqPNh Bkb w/o/ dksko sZeh.
sZe e/ U; tZb c/o dksko p'b/, BjhA s/ok th BjhA e;{o ;ZiDk.
s/o/ f;o *s/ e{edk j[ew Pkjh, j[ew wzBD bJh s{z wip{o ;ZiDk.
nZi s/o/ fJwfsjkB dh xVh nkJh, vo G? ;G eo s{z d{o ;ZiDk.
J/Xo s{z sbtko dk tko eo dJhA, UXo w?B{z th nkT{ ;o{o ;ZiDk.
ig[ih ;kfjp ih dk gktB gkm g{ok, eo fbnk id w/o/ dksko j?;h.
ibkb{[dhB ibkd B/ ;h; T[~s/, ehsk Bkb sbtko d/ tko j?;h.
;h; XV s'A bKG/ ;h j' fvZfrnk, gktB bj{ dh c[ZNh c[jko j?;h.
jkjkeko ;h wu rJh iZr nzdo, ;[ob'e j'Jh i? i? eko j?;h.
I[bwh s/r dh fgnk; p[Mk fdZsh, Pkj or dk y{B fgnkb ;fsr[o.
nkJh j'Jh w[;hps wB[Zysk *s/, ;h; d/ e/ fdZsh ;h Nkb ;fsr[o.
nkgD/ gktB gftZso pbhdkB ;dek, ;uw[Zu Xow dh pD rJ/ Ykb ;fsr[o.
ofjzdh d[BhnK sZe ‘ikue’ BjhA p[M ;edh, fdZsh PwK Pjhdh dh pkb ;fsr[o.
f;de d/ g?Av/ / 55f;de d/ g?Av/ / 54
r[o{ r'fpzd f;zx ihgNB/ ftZu nZi o"DeK bZrhnK B/, g?dk B{o d/ xo j? B{o j'fJnk.eoB bJh r[o{ BkBe dk fwPB g{ok, nkg iZr ftZu jkIo jI{o j'fJnk.bV bkT[D bJh fJZe gqwkswK d/, r[ioh e[Zy dk fJj e'fjB{o j'fJnk.;zs f;gkjh dk g{oB ;o{g d/ e/, oZp G/iD bJh nkg wIp{o j'fJnk.
GhyD Pkj B/ e[Zi/ id d' oZy/, S'j e/ d'jK B{z T[BQK ;fsekfonk ;h.sh;o ykb;k gzE ;ikT[D d/ bJh, gNB/ ftZu ntsko nZi Xkfonk ;h.
mZbQ gkT[D bJh I[bw d/ MZyVK Bz{, esbrkj tZb fgsk B{z xZfbnk ;h.dZ[yhnK ns/ wIb{wK dh oZfynk bJh, trd/ tfjDK B{z T[BQK B/ mZfbQnk ;h.;h; r[oK dk b? e/ GkJh i?sk, fdZbhT[A g[oh nBzd B{z uZfbnk ;h.gktB ;h; B{z u[Ze e/ wbeV/ fij/, ;fsr[o ;ZbQ ftS'V/ dk MZfbnk ;h.
GkJh i?s/ B{z bkfJnk ;h Bkb ;hB/, wZEk u[zw e/, T[jB{z fgnkfonk ;h.T[; ‘ozxo/N/’ B{z p/Nk pDkT[D tkb/, gNB/ ftZu ntsko nZi Xkfonk ;h.
r[oK BhAj oZyh gzE ykb;/ dh, nzfwqs pyP e/ gziK fgnkfonK B{z.c/o T[BQK s'A SZe e/ nkg nzfwqs, wkD pyfPnk r[o{ d[bkfonK B{z.f;oK tZN/ ;odkohnK pyP fdZshnK, fvZfrnK, YZfmnK, p/;jkfonK B{z.Iip/ ;[Zs/ j'J/ ikr/ pjkdoh d/, gkfJnk jZE id yzv/ d[XkfonK B{z.
w;sh bkj[D bJh w;s/ j'J/ jkEhnK dh, fJe f;zx pfuZso ybQkfonk ;h.pki fuVhnK d/ jZE'A s[VkB tkb/, gNB/ ftZu ntsko nZi Xkfonk ;h.
r[oK gk; ik f;zxK PekfJs ehsh, efjo GkJh xBZJhnk ewk fojk J/.n;hA fiBQK B{z wko e/ ;[ZNd/ jK, gkDh gk gk c/o fitk fojk J/.;Zd e/ r[oK xBZJhJ/ B{z g[fSnk iK, fJj f;Zy eh mhe c[owk fojk J/.nZr'A fejk T[; w?B{z sK ;kfonK *u, o{g nkgdk BIohA jh nk fojk J/.
vZph wZbQw dh jZE cVk e/ s/, ;KMk f;Zyh dk wfjb T[;kfonk ;h.;G/ ;KMhtkb ;dkT[D tkb/, gNB/ ftZu ntsko nZi Xkfonk ;h.
bkVh w"s B{z toBQ bJh rVQh ftZu'A, f;zx ;{ow/ eJh ;odko s'o/.;tk bZy Bkb fJe bVkT[D \kso, tkoh Bkb nihs i[Mko s'o/.dkdh r[ioh B/ EkgV/ pyP e/ s/, nkgD/ g[Zso d/ oki d[bko s'o/.BhAj I[bw dh y'ybh eoB ykso, BzBQ/ bkb d' BhjK ftueko s'o/.
N'N/ firo d/ ;ko/ ;B j'J/ N'N/, fco th oZp dk P[eo r[Ikfonk ;h.gZ[so f;zxK d/ sKJhA pBkT[D tkb/, gNB/ ftZu ntsko nZi Xkfonk ;h.
j[ew wzB e/ ykb;k gzE ih dk, skVh wko e/ iKdk dksko sZe'.Bk pki Bk ski Bk bkT[ bPeo, g?db ik fojk Pkj;tko sZe'.;/i ezfvnK dh sehnk fNzv dk J/, rrB o{gh oikJh ftueko sZe'.wkShtkV/ d/ izrbK ftZu ;[ Zsk, ;opz;dkBh d;w/P dksko sZe'.
*eZb/ oj/ ;B o'jh d/ o[Zy tKr{z, fco th j"A;bk U; Bk jkfonk ;h.jkb fwZso fgnko/ B{z efjD tkb/, gNB/ ftZu ntsko nZi Xkfonk ;h.
fijVk fJe tkoh T[;dk j' frnk ;h, T[j ;dk bJh U; d/ j' rJ/ ;h.ngB/ i'r/ B{z nkg pukT[D ykfso, p{j/ t/;tk nZr/ yb' rJ/ ;h.id p/dkthJ/ i{M e/ izr nzdo, ;ko/ ;dk dh BhAd bJh ;"A rJ/ ;h.T[d'A gksPkj B?DK *u'A e/o jzM{, p/dkthnK d/ X'D/ X' rJ/ ;h.
wjK f;zx dk gZN *s/ ;h; oZy e/, T[jd/ sgd/ j'J/ ;hB/ B{z mkfonk ;h.wZ[y'A w[eshnK dh MVh bkT[D tkb/, gNB/ ftZu ntsko nZi Xkfonk ;h.
T[BQK fejk fe nZi s'A ykb;k ih, E'vk Xow fJZe' E'vh iks fJZe'.f;zx ;{ow/ s[;hA pbtkB :'X/, E'vk fgsk fJZe' E'vh wks fJZe'.j[zdk t/y' id I[bw p/d'fPnK *s/, Ikbw bJh fco pD' ncks fJZe'.uVQdh ebk *u ofjDk J/ ykb;/ B/, ;dk ofjzd/ BjhA ed/ jkbks fJZe'.
jo o'I r[opkDh dk gkm eoBk, nkgD/ w[Zy s'A T[BQK T[ukfonk ;h.rZdh r[o{ rqzE B{z d/D \kso, gNB/ ftZu ntsko nZi Xkfonk ;h.
f;de d/ g?Av/ / 57f;de d/ g?Av/ / 56
GkJh wjK f;zx
x/ok feb/ B{z gk e/ u"jhA gk;hA, d[PwD nkgDk ikb ftSk oj/ ;h.j' rJ/ bzro th w;s ;B ykb;/ d/, gZs/ yk yk MZN bzxk oj/ ;h.efjzd/ G[Zy dk j[zdk J/ d[Zy vkYk, G[ZyD GkD/ jh fdB fpsk oj/ ;h.nBzdg[oh *u o'DeK ysw j'JhnK, f;zx GkD/ B{z fwZmk wBk oj/ ;h.
X'yk d/D bJh d[PwDK ukb uZbh, gktB g[oh B{z ykbh eokT[D ykso.gzvs rT{ s/ ;Z:d e[okB b? e/, nkJ/ fJj ftPtk; d[nkT[D ykso.t?o s[;K bJh osk BjhA fdb ;kv/, fBeb' febQ/ *u'A fJj niwkT[D ykso.ykbh *g[oh nBzd B{z eo' ;fsr[o, ftZu izr d/ nwB fbnkT[D ykso.
eJhnK f;zxK B/ nkfynk r[o{ ih B{z, ;wK d[ZyK dk frnk J/ nk dksk.bZG/ nzB Bk pDh J/ ikB sKJhA, eJh G[ Zy B/ bJ/ B/ yk dksk.uko/ gk;/ s'A d[PNK B/ x/fonk J/, G[Zy/ bVB dh ojh BjhA tkj dksk.SZv e/ g[oh nBzd j[D ub/ ubhJ/, fJe gb th d/o Bk bk dksk.
fejk r[oK B/ e;wK fJj M{mhnK B/, ;wM' d[PwDK dh s[;hA ukb f;zx'.;wK nkT[D *s/ g[[oh B{z SZv fdnKr/, eo' pj[s Bk w?B{z ;[nkb f;zx'.c; ikT[r/ fBebd/ ;ko J/E'A, p[fDnk t?oh B/ fijVk J/ ikb f;zx'.;kvh N/e j? f;oca nekb T[~s/, okyh eo/rk nkg nekb f;zx'.
wko/ G[Zy d/ d[Zy d/ f;zx ukbh, d/ e/ nZi p/dktk T[j ik oj/ B/.oD ftZu w"s B{z wPeoh eoB tkb/, y"ca w"s woikDh dk yk oj/ B/.nkg YfjzdhnK ebK *u ik oj/ B/, pkeh f;zxK d/ j"A;b/ Ykj oj/ B/.
uko uzB fJfsjk; B{z bkT[D tkb/, t/y' dkr fJfsjk; B{z bk oj/ B/.
xo gjz[uD s/ fJBQK ‘Gr"fVnK’ B{z, fwjD/ wko/ ;B fJBQK dhnK BkohnK B/.
nzfwqs SZe e/ yzv/ dh Xko tkbk, ikBK ehshnK feT[A fgnkohnK B/.
bZy bkjBs j? s[;K dh fizdrh *s/, SZv fdZshnK s[;K ;odkohnK B/.
tzrK jZEK *u gkT[ s/ bT[ u[zBhnK, ekjB{z f;oK *s/ gZrK ;[nkohnK B/.
fejk b'eK B/ o'j *u wjK f;zxk, p/Vk w[Y'A jh s{z sK o'jV nkfJn?A.
nkgD/ jZEhA p/dktk s{z d/ e/ s/, w[Zy r[o{ s'A ;dk bJh w'V nkfJn?A.
nkJh id'A ;h fpgsk dh xVh f;o *s/, T[d'A r[o{ dk ;kE s{z S'V nkfJn?A.
fijV/ r[o{ B/ s?B{z ;h wkD fdZsk, T[;/ r[o{ dk wkD s{z s'V nkfJn?A.
wkJh Gkr' B/ fejk ;h iE/dkok, d[Zy G[Zy d/ T[E/ jh io iKdk.
fpyV/ ;w/A *u r[o{ dk ;kE d/ e/, f;Zyh f;de d/ ;kro B{z so iKdk.
;kfjpIkfdnK Bkb jh wjK f;zxk, G/Nk nkgDk nkg s{z eo iKdk.
i/eo ihT[Dk ;h fiT[Adk s{z nDy d/ Bkb, BjhA s/ ;{ow/ dh w"s wo iKdk.
nZyK ftZu'A gSskt/ d/ tr/ jzM{, M[fenk f;o T[jdk, Pow Bkb j?;h.
X'D bJh p/w[Zyh dk dkr w[Zy s'A, T[jd/ ;hB/ *u T[~m/ G[ukb j? ;h.
nkgDh N[ZNh rzYtkT[D bJh T[; t/b/, j' fojk T[j jkb'A p/jkb j?;h.
G[fbnk ;[GQk dk Pkw B{z xo nkfJnk, ebrhXo dk B"fBjkb j?;h.
;[Zs/ P/o dh ;[Zsh j'Jh nDy ikrh, T[jB/ ;kEhnK sKJhA tzrkfonk ;h.
eZm/ eo wM?b pjkdoK B{z, ik e/ d[PwDK sKJhA bbekfonk ;h.
w[es;o d/ izfr w?dkB nzdo, u[D u[D e/ t?oh B{z wkfonk ;h.
pbdh PwK s/ ;V gotkfBnK B/, bZr/ XZp/ B{z nZi T[skfonk ;h.
fdB/ s[oeK B{z sko/ ftykJ/ T[BQK, SZv/ r'bhnK ;kjt/A ;h sho GKt/A.
uVQh b'E *s/ b'E ;h d[PwDK dh, I\wh j'J/ d;w/P d/ pho GKt/A.
bkb fujo/ ;B Nfjedh nZr tkr{z, SbDh SbDh ;h j'J/ ;oho GKt/A.
t?oh GZi rJ/, f;oK *s/ g?o oZy e/, ukb/ gk rJ/ f;zx nyho GKt/A.
f;de d/ g?Av/ / 59f;de d/ g?Av/ / 58
ebrhXo B{z sZe ;o{o nkfJnk, T[so fNphT[A d/D fgnko bZr/.
nkgD/ gZNK *s/ T[BQK d/ f;o oZy e/, tko' tkoh ;B eoB dhdko bZr/.
;[Zs/ ;dk dh BhAd pjkdoK *u'A, e'Jh nihs bZr/ e'Jh i[Mko bZr/.
e'Jh gzi jIkoh, e'Jh d; jIkoh, pyPD w[eshnK ;B ebrhXo bZr/.
wjK f;zx dk r'd *u f;o oZy e/, efjD bZr/ w?A nZi fBjkb j'fJnk.
s[;hA ;h; d/ e/ w/o/ bkb pD rJ/, t/y' fe; soQK w?A wkb'wkb j'fJnk.
s[;hA w/o/ bJh ikBK *s/ y/b rJ/ U, eoidko w/ok tkb tkb j'fJnk.
nZyK y'bQ e/ y[bQ e/ wzr w?E'A, r[o{ s/o/ *s/ nZi dfJnkb j'fJnk.
coe/ p[bQ s/ wjK f;zx fejk w[Zy'A, w?B{z pyP d/t', pyPBjko dksk.
s/o/ uoBK d/ ftZu noi'Jh w/oh, eo' w/o/ *s/ fJe' T[geko dksk.
c;/ j'J/ B/ nkyoh ;kj pkeh, T[; p/dkt/ s/ w/o/ ftueko dksk.
N[ZNh rzY' p/dkt/ dk ckV ekri, N[eV/ eo fdT[ T[;d/ uko dksk.
dks/ nkfynk tid d/ ftZu nk e/, s[;K T[s/ sK w?B{z J/ wkD f;zx'.
;h; oZy wM?bK B/ sbh T[s/, uzrk tes B{ z fbnk gSkD f;zx'.
N[ZNh rzYh p/dktk fJj gkV e/ s/, s[;K T[s'A w?A iktK e[opkB f;zx'.
‘w[es/’ s[;hA j' nZi s'A iZr nzdo, ofjzdh d[BhnK sZe oj{rk BK f;zx'.
;ZXo j'Jh g{oh N[ZNh rJh rzYh, nZy'A y[Ph *u jzM{ trkJ/ j?;B.
ebrh tkb/ d/ B?DK *u'A Bho Sw Sw, tKr ;kro dhnK SZbK d/ nkJ/ j?;B.
d;w fgsk dh r'd *u PKs j' e/, T[jB/ nkyoh ;[nk; w[ekJ/ j?;B.
f;zx ;{ow/ csfj rik ‘ikue’, ;uyzv tZb ukb/ fco gkJ/ j?;B.
gkT[ANk ;kfjp
noI BkjB Bo/P dh wzB e/ s/, ;fsr[o g[oh nBzd s'A nkJ/ j?;B.csfj Pkj dh s/ oki/ w/dBh dh, ;[bkj eok e/ rb/ fwbkJ/ j?;B.fJe d{i/ d/ y{B d/ fgnkf;nK d/, ;ko/ MrV/ s/ M/V/ w[ekJ/ j?;B.sZe e/ ;'jDk owDhe ;EkB fJj sK, fJ; Xosh B{z Gkr fco bkJ/ j?;B.
iwBk ezY/ ;h tf;nk Pfjo ;'jDk, uoB ;fsr[oK gkJ/ id Pfjo gkT[AN/.
d;w fgsk d/ uoBK dh S'j ;dek, o"De bZrdh ;h nZm/ gfjo gkT[AN/.
GZih iKdh ;h iwBk i' P'o gkT[Adh, ubdh PKs fJjdh bfjo bfjo gkT[AN/.nZyhA fvZmk fJfsjk; d;w/P ih dk, dZ; ojh fJj sK mfjo mfjo gkT[AN/.
BhAj oZy e/ gksPkj nkg jZEhA, gkT[ANk Pfjo t;kfJnk ;h nkg dks//.PkjK, feosh^fe;kBK, tgkohnK B{z, d{o'A d{o'A wzrtkfJnk ;h nkg dks/.izfwnk y{B rowkT[D bJh pho o;h, Ud'A ;kfjs outkfJnk ;h nkg dks/.p{E/ GzBD bJh ikpo iotkfDnK d/, gZek febQk pDtkfJnk ;h nkg dks/.
nkdwy'o ;h izrb ‘u P/o ofjzdk, ehsk b'eK dk pVk B[e;kB fi;B/.bZrk wkBt dk bj{ ;h w{zj T[;d/, oks poks/ eJh wko/ fJB;kB fi;B/.wko wko e/ gkbs{ gP{ ;ko//, SZfvnk BjhA ;h Bkw'A fBPkB fi;B/.GZi rJ/ eJh xo s/ xkN SZv e/, ehs/ fgzvK d/ fgzv t?okB fi;B/.
‘I?doE’ dh efjzd/ B/ o{j ;h T[j, r[oK ik e/ T[jB{z bbekfonk ;h.nZr'A P/o B/ roi e/ tKr pZdb, gzik r[oK d/ T[s/ T[bkfonk ;h.r[oK c[osh Bkb o'e e/ tko T[;dk, Xosh T[s/ gNek e/ wkfonk ;h.
g/N uho sbtko d/ Bkb nkyo, nZrk U;dk r[oK ;[nkfonk ;h.
GkrK Goh fJ; Xosh B{z Gkr bZr/, ebrhXo d/ xo coizd nkfJnk.
d{o eoB bJh x[g jB/fonK B{z, wkB' Xosh *s/ uZb e/ uzd nkfJnk.
f;de d/ g?Av/ / 61f;de d/ g?Av/ / 60
bfjo y[Ph dh d"Vh ;h jo gk;/, Bkb pkbe d/ y/Vk nBzd nkfJnk.
ebrhXo d/ pkr dk c[Zb ;'jDk, tzvD bJh e'Jh yk; ;[rzX nkfJnk.
gos/ id'A GzrkDh dk :[ZX fiZs e/, ;wK j'fJnk fco pVk pshs ;'jDk.
;kfjpIkd/ dk fiZs dh y[Ph nzdo, BK oZfynk r[oK nihs ;'jDk.
P[o{ j' rJ/ gkT[AN/ dhtkB bZrD/, uZfbnk c/o r[opkDh ;zrhs ;'jDk.
UE/ ethnK B/ ebwK dh B'e okjhA, iIpk i'P fco ehsk ;[oihs ;'jDk.
ezxk tkj[zd/ d;w/P fejk gho sKJhA, wZdd s[;K j' e/ nzr ;zr ehsh.
E'v/ g[sK w[ohdK B/ :[ZX nzdo, Pjhdh gk e/ s/ d[BhnK dzr ehsh.
wzr' gho ih i' e[M wzrDk i/, w/oh ;j[ z i/ osk th ;zr ehsh.
nV/ e/;K ;w/s jh gho Ud'A, d;w fgsk s'A ezx/ dh wzr ehsh.
nk e/ tid *u fgsk d;w/P ih B/, ehsh gho dh wzr ;theko ;'jDh.
ezxk pyfPnk e/;K ;w/s T[;B{z, Bkb pyPh ;h gktB d;sko ;'jDh.
j[ewBkwk s/ pyP g'Pke ;[zdo, pyPh nkgDh Bkb eNko ;'jDh.
Bdoh Bdfo fBjkb eo gho sKJhA, ehsh ofjws ;h B{oh B[jko ;'jDh.
uZbh fijVh GzrkDh d/ :[ZX nzdo, U; fsZyh sbtko dk iBw j'fJnk.
ftZu izr d/ ihjB/ ;h gkJ/ GVE{, U; nDyh bbeko dk iBw j'fJnk.
ikg[ ;kfjp ;tZ:K d/ Bkb f;zx', fJE/ uzvh dh tko dk iBw j'fJnk.
uZb foj? i' eth dopko ‘ikue’, U; eth dopko dk iBw j'fJnk.
;qh r[o{ rqzE ;kfjp ih
r[o[{nK, GrsK s/ r[of;Zy fgnkfonK d/, P[ZG puBK, ftukoK dk sZs pkDh.i[r' i[ Zr nNZb fJj i's ;Zuh, ;dk ojh s/ oj/rh ;fs pkDh.ouh rJh fJj ;koh wB[Zysk bJh, Gbk wzrdh ;dk ;opZs pkDh.
gVQ / ;[D/ ftuko/ s/ / wzB/ fijVk, eZY/ U;d/ fdb' A e[;Zs pkDh.
gzuw gksPkj noiB r[o{ ih B/, ‘eZmh ehsh ;h Bkb ;fseko pkDh.ukBD pyP/ i' ;ko/ ;z;ko sKJhA, X[o'A G/ih ;h nkg fBozeko pkDh.;Vd/ G[id/ s/ sVgd/ fjofdnK B{z, gbK ftZu eodh mzYk mko pkDh.sB wB d/ o'rK B{z d{o eo e/, fdzdh jT[w? dh w?b T[sko pkDh.
fpBK fe;/ th fe;w d/ ftseo/ d/, u"jK toBK B{z dJ/ fgnko pkDh.jZe gokfJnk sK rT{ s/ ;{o j[zd?, jZEhA feos B{z eo/ ;theko pkDh.Bkw pkDh dk uVQ/ \[wko fi; B{z, M{w M{w nky/ tkj pfbjkoh pkDh.
UjB{z ftZu dorkj d/ wkD fwbd?, Gt ;kro'A eodh J/ gko pkDh.
fodk r[o{ dk ikD' rozE nzdo, w[Zy'A nkg c[owkfJnk ;h r[o{ noiB.jfowzdo d/ gktB n;EkB T[~s/, id gqekP eotkfJnk ;h r[o{ noiB.g'Eh ;kfjp ;ik e/ s\s T[~s/, EZb/ nk;B brkfJnk ;h r[o{ noiB.pkpk p[ZYk ih sKJhA ;BwkB d/ e/, gfjb/ w[yh pDkfJnk ;h r[o{ noiB.
d;thA i's id i's ftZu obD bZrh, fejk, w?A j[ew pik e/ uZfbnk jK.fi;w gzE *s/ nkswk rqzE nzdo, fJjd/ ftZu ;wk e/ uZfbnk jK.d/jXkohnK r[o{nK dh ohs j[D s'A, ;dk bJh w[ek e/ uZfbnk jK.
r[o{ rqzE s/ gzE d/ bV bk e/, w?A j[D csfj rik e/ uZfbnk jK.
f;de d/ g?Av/ / 63f;de d/ g?Av/ / 62
Ppd r[o{ dh Pesh i/ t/yDh i/, f;zx uoyVhnK d/ T[~s/ uVQ/ t/y'.
pzdk f;zx s/ T[;d/ ;kEhnK B{z, bkVh w"s gqBkT[D bJh yVQ/ t/y'.
pzd pzd GKt/A eZN/ ik oj/ B/, w[ Zy'A Ppd r[opkDh d/ gVQ / t/y'.
fbyhnK r[o{ rozE dhnK fiBQK phVK, ;h; sbh *s/ oZy e/ bV/ t/y'.
rb wktK d/ jko i' sZe oj/ j', w'sh bkbK d/ f;oK d/ iVQ/ t/y'.
g[Zm/ bNed/ izvK d/ Bkb sZe', iK fco GZmhnK d/ ftZu eVQ/ t/y'.
G[Zy/ f;zxK B{z bzro SekT[D tkb/, uZbd/ fJziDK d/ nZr/ nV/ t/y'.
tkoB nkgDk nkg i' J/; T[~s'A, f;Zyh f;de fBGkT[Ad/ j'J/ pV/ t/y'.
fco nZi dzGh gkyzvh ;G j' eZm/, oZph pkDh d/ noE T[bNk oj/ B/.
v/o/ EK EK T[s/ pDk nkgD/, BkBe i's d/ tko; ejk oj/ B/.
bZyK G'bhnK GkbhnK ;zrsK B{z, wZeVh ikb d/ ftZu c;k oj/ B/.
r[o{ rqzE wjkoki s'A s'V e/ s/, fJZXo T[~Xo d/ ftZu T[bMk oj/ B/.
BkBe Bkw b/tk nkgK j' eZm/, ob fwb p?m e/ ;'u ftuko eohJ/.
pZM e/ J/e/ fgnko dh v'o nzdo, ;KM/ c?;b/ r[o{ dopko eohJ/.
;kv/ p'bK ftukoK *u'A wfje nkt/, n?;k nkgDk T[~uk feodko eohJ/.
fJj r[opkDh i' ;KMh J/ ;kfonK bJh, ‘ikue’ iZr d/ ftZu gquko eohJ/.
i?ekok
uweK wkod? fiZdK nekP nzdo, uzB u"XthA dk ftZu skfonK d/.
uVQdh ebk nkT[Adh doPB eo fiZdK, ;'jD/ ;i/ j'J/ gziK fgnkfonK d/.
MZ[bd/ e/;oh gJ/ fBPkB ;kfjp, fiZdK ;'Ajd/ B/ Bkb r[od[nkfonK d/.
ebrhXo d/ eth dopko J/dK, iZud/ ‘ikuek’ Bkb i?ekfonK d/.
r[orZdh ;qh r[o{ rqzE ;kfjp
gjz[u ftZu fdtkB d/ r[o{ d;t/A, ehsk w[Zy s'A oZph c[owkB ;'jDk.
d/jXkohnK dh ohs pzd j' rJh, fdsk ‘rqzE’ B{z r[o{ n;EkB ;'jDk.
nZr'A r[o{ BjhA j'T{rk d/jXkoh, ;koh ;zrs B{z ehsk fpnkB ;'jDk.
r[o{ rqzE d/ skfpnk gzE j'T{, gktB w[Zy s'A ehsk n?bkB ;'jDk.
i[r' i[r nNZb fJj r[o{ E'vk, bkT[Dh w;se B{z fJBQK dh yke jodw.
s[jkv/ Pze/ s/ fezs{ fwNkT{ ;ko/, r[o{ rqzE wjkoki dk tke jodw.
go Bkoh go g[oP dk fsnkr eoe/, oZyDk nkgDk T[~uk fJybke jodw.
ofjs pfjs d/ ftZu gqgZe ofjDk, E'vk w/ok J/ f;Zyh dk ;ke jodw.
T[BQK fejk ;h w[Zy *u'A ykb;k ih, E'vk Xow fJe' E'vh iks fJe'.
f;zx ;{ow/ s[;hA pbtkB :'X/, E'vk fgsk fJe' E'vh wks fJe'.
Gbk ;dk ;opZs dk wzrDk J/, Ikbw bJh go pD' nkcks fJe'.
uVQdh ebk *u ofjDk J/ ykb;/ B/, ;dk ofjzd/ BjhA ed/ jkbks fJe'.
w/o/ g[ZsoK s'A fgnko/ ykb;k ih, rbs edw Bk b?Dk e'Jh g[ZN f;zx'.
nkg' ftZu Bk ed/ Neok ikDk, pVh uzdoh j[ zdh i/ c[ ZN f;zx'.
fJ; rZb B{ z oZyDk pzB gZbQ /, d/Dk Gzr d/ GkV/ Bk ;[ ZN f;zx'.
T[j cZ[b sK S/sh ewbk iKd?, fijVk NkjDh s'A iKdk J/ N[ZN f;zx'.
eo' uzdB dh fuyk fsnko S/sh, ;wK ikD dk nkfJn? BIdhe f;zx'.
;dk brDr/ fJE/ dhtkB Gkoh, npub Bro B/ ofjD? owDhe f;zx'.
nzr ;zr w?A oj{zrk ykb;/ d/, ;wM' J/; B{z gZEo *s/ bhe f;zx'.
rZi tZi e/ csfj p[bkU ‘ikue’, oj/ g[oy nekb T[vhe f;zx'.
f;de d/ g?Av/ / 65f;de d/ g?Av/ / 64
uwe"o dh rVQh
UXo bZyK dh c"i J/ d[PwDK dh, ukbh f;zx d;w/P d/ Bkb J/Xo.
pZeo/ yk yk pZeo/ p[bkT[D UXo, G[ZyD GkD/ B/ r[o{ d/ bkb J/Xo.
Gfynk t/y e/ oD w?dkB UXo, ufVQnk fujfonK T[s/ ibkb J/Xo.
tZv/ tZv/ B/ GKt/A ioB?b UXo, f;zxK Bkb J/ ;kfjp/ ewkb J/Xo.
ebrhXo c[owkfJnk ;h w[Zy ftZu'A, ;wK goy dk frnk J/ nk f;zx'.
ofj ikJ/ Bk e'Jh nowkB fdb ftZu, g{o/ eo bT[ nkgD/ ukn f;zx'.
P[G xVh j? s[;K bJh nkD gjz[uh, bkVh w"s B{z bt' gqDkn f;zx'.
nkj{ bkj e/ oD ftZu t?ohnK d/, fdT[ nzfwqs d/ ibt/ fdyk f;zx'.
tZih izr dh u'N BrkfonK *s/, :'X/ rVQh d/ ftZu'A bbeko fBeb/.
fjzws f;zx s/ T[BQK d/ j'o ;kEh, gk e/ nkfrnk rVQh *u'A pkjo fBeb/.
ghD? w"s B{z n;K j[D vhe bk e/, f;zx ;{ow/ fdbK *u Xko fBeb/.
gzi gzi d/ iZE/ pDk e/ s/, d;w fgsk d/ iK^fB;ko fBeb/.
f;zxK ;{fonK s/rK d/ tko eoe/, eJh f;o ;h XVK s'A bkj fdZs/.
fijVk nkJ/ nZr/ T[jd/ eoB N'N/, yZph ykB ;B eJh MNekn fdZs/.
d;w fgsk d/ nZyK d/ skfonK B/, sko/ d[PwDK sKJhA ftyk fdZs/.
;{o / / i {M e/ j'J/ Pjhd n?go, t?oh dbK d/ SZe/ S [vk fds/.
jZE i'V nihs B/ noI ehsh, fdT[ nkfrnk eo' ftdk dksk.
SK nkgDh j/m ;h s[;K oZfynk, bZrD fdZsh Bk sZsh ;h *tk dksk.
oD sZs/ *u G/i' j[D fgsk w?B{z, fojk w[V w[V tk;s/ gk dksk.
BjhA w[VKrk fgS/ B{z fgsk w/o/, id sZe ;kjK *u oj{rk ;kj dksk.
nZr'A fyZV e/ ;qh d;w/P p'b/, uVQdh ebk Bkb izr ftZu ikJhA pZu/.
bZys/ firo B{z fJj n;h; fdZsh, f;Zyh PkB B{z uko uzB bkJhA pZu/.
xkT[ fJZe th bZr/ Bk ezv T[~s/, f;ZX/ Sksh d/ ftZu s{z ykJhA pZu/.
y{B v'bQ e/ nkgDk bkb w/o/, bkbh e"w d/ fujo/ fbnkJhA pZu/.
d;w fgsk dh gktB n;h; b? e/, s/r oD d/ nzdo ;h tkj[D ufVQnk.
gziK f;zxK B/ T[BQK dk ;kE fdZsk, nfVnk i' th T[j ;h frnk MfVnk.
bj{ gh gh fgnk;h dh ojh fgnk;h, uzvh b? e/ fijVh nihs bfVnk.
g'sk r[ioh dk fpibh d/ tKr uwe/, nZr/ T[;d/ BjhA ;h e'Jh nfVnk.
sZe e/ j"A;bk ;kfjp nihs f;zx dk, d[PwD T[ArbK w{zj *u gk oj/ ;B.
w[jew, ;kfjp s/ j'o th f;zx ;{o/, ;ZEo t?ohnK d/ uzr/ bkj oj/ ;B.
f;zx ;{ow/ i"jo ftyk nkgD/, jZ; jZ; PjkdsK nZi gk oj/ ;B.
xkT[ bZr/ s/ BQks/ j'J/ y{B nzdo, go Bk Iok nihs xpok oj/ ;B.
;"A frnk T[j ;dk dh BhAd fijVk, pfDnk okj dk o'Vk nihs f;zx dk.
yk yk G[nkNDh fvZrD t?oh, n?;k ufVQnk wo'Vk, nihs f;zx dk.
tho rsh B{z gk frnk ;kfjpIkdk, Iywh j' frnk x'Vk nihs f;zx dk.
SZfvnk r[oK i?ekok ;h rVQh ftZu'A, fgnk id'A ftS'Vk, nihs f;zx dk.
sZe e/ nwo Pjhdh i[Mko fejk, ;wM' J/;B{z gZEo *s/ bhe dksk.
bkVh w"s B{z jZ; e/ toB tkbk, ;wK nkfJnk J/ pVk BIdhe dksk.
S/sh eo' fsnko j[D fgsk w?B{ z, tZv/ tho ih oj/ T[vhe dksk.
fJe d{i/ s'A tZy BjhA j' ;ed/, *eZm/ oj/ fijV/ nZi she dksk.
nDyh p'bK B{z ;[D d;w/P ih B/, bkfJnk Sksh d/ Bkb pbeko g[Zso.
fBZe/ jZEK *u fBZeh fijh s/r d/ e/, ehsk izr d/ bJh fsnko g[Zso.
f;de d/ g?Av/ / 67f;de d/ g?Av/ / 66
;ZEo bkj ;[ZNhA ik e/ t?ohnK d/, fdZsh J/; bJh s?B{z sbtko g[Zso.
s/o/ bj{ dh fJZe fJZe p{zd ftZu'A, g?dk j'Dr/ eJh i[Mko g[Zso.
:[ZX G{wh *u roi e/ P/o tKr{z, s/Ih Bkb sbtko ubk fojk ;h.
BkY{ ykBK d/ SZe/ S[vk e/ s/, t?oh dbK d/ fdb fjbk fojk ;h.
g[oIk g[oIk ;h GKt/A ;oho j'fJnk, fco th w[y'A i?eko/ p[bk fojk ;h.
;[Zsk bkPK d/ Y/o *s/ uzB ;'jDk, uko uzB e[opkBh B{z bk fojk ;h.
t/y f;zx s/ g[Zso Pjhd j'J/, dks/ nkfynk tid ftZu nk e/ s/.
oDG{wh *u :'X/ fJj ;"A rJ/ B/, nkgk e"w dh G/N uVQk e/ s/.
s/ok ;G e[M s?B{z jh ;"Ag fdsk, j'fJnk ;[oyo{ eoIk u[ek e/ s/.
‘ikue’ P[eo j? g[oy nekb ih dk, i'sK fwbhnK B/ i's ftZu ik e/ s/.
uko ;kfjpIkd/
bZyK Bkb w [ekpb/ eo e/ s/, d ' d;w/P d[bko / Pjhd j 'J /.
ebrhXo dhnK nZyK d/ ;kjwD/ jh, Ujd/ nZyK d/ sko/, Pjhd j'J/.
bj{ ghDh ;ojzd dh ezX nzdo, d' g[ Zso fgnko/ Pjhd j'J/.
uko uzB e[opkBh B{z bkT[D ykso, bkb uko/ d/ uko/ Pjhd j'J/.
d' ;[ Zs / ;ojzd dh ezX nzdo, d' uwe"o d/ oD w?dkB ;[ Zs /.
ebrhXo d/ bkvb/ bkb uko/, ;[ Zsh e"w d/ Gkr irkB ;[ Zs /.
gzE dk j[ew
Gyh j'Jh uwe"o dh izr nzdo, fBebh f;zxK dh s/r fwnkB ftZu'A.d[PwD dbK *u tkYh fJ; gkJh n?;h, Eo Eo ezp/ ;B w[rb gmkB ftZu'A.d;w fgsk th wwNh *s/ p?m e/ s/, SZv oj/ ;B sho ewkB ftZu'A.ihjd/ ihjd/ th ;hB/ *u ik tZi/, b? rJ/ ikB T[jdh eZY e/ ikB ftZu'A.
;kfjpIkfdnK s/ f;zxK t?ohnK B{z, fdB/ sko/ ftykJ/ n;wkB ftZu'A.bZyK c"iK B{z ukbhnK tys gkfJnk, oZy e/ sbh *s/ nkgDh ikB ftZu'A.oD ftZu i{M PjhdhnK gk e/ s/, gk; j'J/ ;ko/ fJwfsjkB ftZu'A.fezB/ f;zxK d/ J/; EK ;h; bZr/, sko/ dZ;d/ gJ/ n;wkB ftZu'A.
;zfXnk j'D *s/ izr id pzd j'Jh, r[o{ ;kfjp ;h ehsh nodk; J/E/.nZi g[oy nekb dh fwjo ;dek, ekoi ;ko/ jh j'J/ B/ ok; J/E/.f;zx ;{ow/ wod db/o :'X/, eo rJ/ efmB gqhfynk gk; J/E/.eZbQ B{z w?A th izr ftZu i{M e/ s/, b/y/ bkT{Ark nzfsw ;[nk; J/E/.
;[D e/ puB fJj ;'uK *u f;zx g? e/, ob fwb p?m e/ eoB ;bkj bZr/.p/Vh c;h wzMXko ftZu ;'udh J/, GkDk eh toskT[D wbkj bZr/.fejV/ w'V *s/ ekcbk nV frnk J/, Bk e'Jh okj ;[M/, Bk e'Jh tkj bZr/.tkbh gzE dk fBeb ikJ/ rVQh ftZu'A, fJjd/ sKJhA e'Jh sZsh Bk *tk bZr/.
rb *u gk gZbk, ob fwb f;zx efjzd/, s[;K T[s/ n? d[PwD dh nZy dksk.frDt/A u[Dt/A jh n;hA jK pu/ pkeh, pkjo d[PwD dh c"i eJh bZy dksk.uko/ gk;/ jh w"s dk p'b pkbk, fd; fojk J/ ;kB{z gqsZy dksk.
j'Ad gzE dh nZi j? ftZu yso/, fiZdK oZy ;ed?A UdK Jh oZy dksk.
ehsh fBwosk ;fjs noI'Jh ;G B/, s/oh iZr B{z pVh J/ b'V dksk.
gbe Mged/ ub/ ikT[ rVQh SZv e/, j[D/ Bhb/ dhnK tkrK B{z w'V dksk.
f;de d/ g?Av/ / 69f;de d/ g?Av/ / 68
wZEk bk fco t?oh Bkb fe;/ t/b/, d/Dk I[bw d/ rVQK B{z s'V dksk.
s[;hA oj/ sK J/; ;z;ko nzdo, ;i{ ykb;k eJh eo'V dksk.
;[De/ ;koh ftuko d;w/P p'b/, fejVh rZb thuko e/, ub/ iktK.
N'N/ firo d/ w/o/ B/ j'J/ N'N/, T[BQK skJhA ft;ko e/, ub/ iktK.
nkgD/ g[ZsoK s'A fgnko/ ykb;/ B{z, ftZu izr d/ tko e/, ub/ iktK.
E'B{z SZv e/ w"s d/ w{zj nzdo, fejVh rZb fusko e/, ub/ iktK.
f;zx wo/ B/ d[PwD B{z wko e/ s/, w?A pZ; wB B{z wko e/, ub/ iktK.
Gy/ j'J/ fJ; oD w?dkB ftZu'A, fiZshnK pkihnK jko e/, ub/ iktK.
BjhA BjhA fJj ed/ BjhA j' ;edk, fJj Bk w/o/ s'A oZfyT[ nk; f;zx'.
BjhA BjhA w?A ed/ BjhA c/bQ j'Dk, gouk n"y?, go j'D? w?A gk; f;zx'.
Bk Bk, BKj eo' wip{o w?B{z, b/y/ w?B{z th bkT[D fdT[ ;tk; f;zx'.
eZbQ t/yDk d[PwD d/ eo vZeo/, nkgK f;oiKr/ BtK fJfsjk; f;zx'.
*eZbk *eZbk jh bZyK Bkb bT{ NZeo, fNZvh dbK dk eoKr/ Bk; f;zx'.
ob/ s[;K d/ y{B ftZu y{B w/ok, r[o{ uoBK *u w/oh nodk; f;zx'.
r[o{ ;kfjp d/ wZ[y'A fJj puB ;[D e/, fuzsk Bkb ;B f;zx xpokT[D bZr/.
fe; soQK j[D j' pukn ;ed?, f;zx ;'uK d/ x'V/ d[VkT[D bZr/.
gziK ftZu gqw/Po dk o{g j[zd?, puB r[oK d/ :kd ;B nkT[D bZr/.
gzi f;zx fco gzE dk o{g j' e/, d;w fgsk B{z j[ew ;[DkT[D bZr/.
f;Zy e"w d/ f;o *s/ nkJh j'Jh J/, ;zeN Goh e'Jh xVh, r'fpzd f;zxk.
T[wo ykb;k gzE dh ni/ S'Nh, b'V s/oh J/ pVh, r'fpzd f;zxk.
r[o{ ykb;k s?B{z fJj j[ew eod?, SZv d/ j[D/ fJj rVQh, r'fpzd f;zxk.
wzBDk gT{rk j[ew fJj fyV/ wZE/, j[D s{z eohA Bk nVh, r'fpzd f;zxk.
r[o{ ykb;/ d/ gktB j[ew nZr/, j?;h ;h; M[ekfJnk, d;w/P ih B/.
X[o nzdo'A nkfJnk jo fJe jzM{, gbeK ftZu S[gkfJnk, d;w/P ih B/.
;zrs f;zx d/ f;o *s/ ;ik ebrh, r'fpzd f;zx pDkfJnk, d;w/P ih B/.
wB B{z wko e/ rVQh *u'A pkjo nk rJ/, J/dK j[ew pikfJnk, d;w/P ih B/.
skVh wko bbeko e/ fejk ;fsr[o,cV bT[, fjzd dk gho, w?A uZfbnk i/.
j[ew ykb;/ dk w?A BjhA w'V ;fenk, j' e/ pVk fdbrho, w?A uZfbnk i/.
nkgD/ fdb dhnK fdb d/ ftZu b? e/, j' wip{o nyho, w?A uZfbnk i/.
geV bT[, i/ s[;hA j' geV ;ed/, x/o/ s[;K d/ uho, w?A uZfbnk i/.
ikD bZfrnK rZb jK efjD bZrk, f;zxK ed/ M[ekfJnK BjhA M[e ;eDk.
;{oi f;Zyh dk uwe{ ;z;ko nzdo, I[bwh pZdbK j/m BjhA b[e ;eDk.
oj{ f;Zyh dk tfjD fJj ;dk trdk, fe;/ ;'e/ s'A fJj BjhA ;[e ;eDk.
c"iK bZyK dh EK eo'V j'tD, f;zxK ed/ w[ekfJnK BjhA w[e ;eDk.
nrb/ fdB dk ;{oi id nkD ufVQnk, jZbk t?ohnK rVQh *s/ p'b fdZsk.
UXo f;zxK B/ oD *u i{M e/ s/, t?oh w"s dh sZeVh s'b fdZsk.
bVd/ bVfdnK j'J/ Pjhd nkyo, esok esok ;h y{B dk v'bQ fdZsk.
;ZsK f;zxK B/ fJ; soQK gzE sKJhA, ihtB dkB ;h ‘ikue’ nBw'b fdZsk.
;o;k Bdh
mkmK wkodh ;o;k dh Bdh ezY/, ebrh tkb/ dk fp\o gotko frnk.
csfj I'okto dkdh Bkb rJ/ feXo/, feXo/ fgsk Bkb *ihs i[Mko frnk.
e'Jh bV bV j'fJnk Pjhd ‘ikue’, e'Jh ;o;k d/ gkDh ftueko frnk.
fJj' fijh nDj'Dh e'Jh tkgoh ;h, e'Jh nko frnk s/ e'Jh gko frnk.
f;de d/ g?Av/ / 71f;de d/ g?Av/ / 70
fBZehnK fizdK tZv/ ;ke/
okJ/ eZbk dk G/fink wkjh B{ok, \po b? ;ojzd s'A nkfJnk j?;h.
nZyhA jzM{, Bk w{zj *u'A rZb fBeb/, wksw fujfonK *s/ ;G d/ SkfJnk j?;h.
r[oK g[fSnk, B{fonk, dZ; s/ ;jh, ;{p/ eh eh efjo ewkfJnk j?;h.
‘B{o/’ nZyhnK *u'A jzM{ g{zM e/ s/, jT[e/ b? b? fJzM ;[DkfJnk j?;h.
gjz[u/ ftZu eufjoh d/ id'A pZu/, uVQdh ebk *u csfj rik fdZsh.
fBZe/ P/oK B/ i'P d/ ftZu nk e/, T[~uh roi e/ Xos fjbk fdZsh.
f;idk eoB bJh M[eD dk j[ew ;[D e/, ;r'A j'o th X"D neVk fdZsh.
efje/, P/o Bk MZ[ed/ fe;/ nZr/, Pkjh i[zvbh ;'uK *u gk fdZsh.
;{p/ nkfynk wo frnk fgsk E'vk, Bkb/ wo rJ/ B/ tZv/ tho d't/A.
SZv' fiZd, fJ;bkw ep{b eo bT[, ebwk gVQ' s/ pdb' sedho d't/A.
ikB pu{ s/ fwb{ nkokw ekek, j' ikT [r / j [D / nwho d't / A.
i/eo BjhA fJ;bkw dk ikw ghAd/, \sw eoKrk ;[jD/ ;oho d't/A.
;kfjpIkfdnK fejk fBMZe j' e/, n?t/A ;kB{z Bk s{z g[ueko ;{p/.
wjKg[oPK B{ z p'b e/ p'b wzd/, ;kvh nDy B{ z Bk tzrko ;{p/.
U;/ s/r pjkdo d/ n;hA g's/, fi;B/ ;h; nkgDk fdZsk tko ;{p/.
Xow SZv e/ iZr *s/ ihD Bkb'A, woB bJh jK n;hA fsnko ;{p/.
;[Zuk Bzd dhtkB ;h p'b T[fmnk, t\s fJBQK B/ pj[s jh gk SZfvn?.
fgsk fJBQK dk BjhA ;h pki nkT[Adk, fJBQK j'o th uzB uVQk SZfvn?.
j[ zd/ izwdhnK ;{bK d/ w{zj fsZy/, ;kB{z fJBQK gqsZy ftyk SZfvn?.
g[Zs ;Zg d/ nk\o B{z ;Zg fBeb/, tKr ;g'bhnK cB c?bk SZfvn?.
P/o yK Btkp B/ fejk e'b'A, nkgDk coI Bk rabs fBGk ;{p/.
Bk e[okB dh eo s"jhB J/dK, fizdK fBZehnK *s/ so; yk ;{p/.
o{j jIos w[jzwd dh sVg T[m{, U; nZbQk dk y"ac s{z yk ;{p/.
pdbk fJBQK d/ pkg s'A b? ik e/, nkjw'A ;kjwD/ s/r ubk ;{p/.
;[Dh rZb Bk U; Btkp tkbh, fejk ekIh B{ z cstk ;[Dk d/t'.
ekIh nkfynk dhB ep{fbnk BjhA, fJBQK ekcaoK sKJhA w[ek d/t'.
fJBQK s[;K B{z BjhA ;bkw ehsh, j[ew nd{bh dk wIk uyk d/t'.
so; fJBQK *s/ ykT[ Bk osk fizBK, ihT[Ad/ BhjK d/ ftZu fuDtk d/t'.
w[Zy'A tkfjr[o{ tkfjr[o{ igD bZr/, ihT[Ad/ BhjK *u id'A yVQkJ/ j?;B.
ezX w'fYnK s'A id'A j'Jh T[~uh, ;h; XVK s'A d[PNK B/ bkj/ j?;B.
ypo g'fsnK dh ;[D e/ wks r[ioh, ;Zu yzv tZb/ ukb/ gkJ/ j?;B.
B{o/ wkjh B/ ‘wkjh’ B{z b? jT[e/, feZ;/ I[abw d/ y'bQ ;[DkJ/ j?;B.
dodBke fJ; ;ke/ dh ;[D rkEk, ;zrs o'D bZrh c[ZN c[ZN e/ s/.
r[oK fejk bT[ w[rabK dh iVQ g[ZNh, fJe ekjh d/ p{N/ B{z g[ZN e/ s/.
o{j c{e e/ e"w dhnK orK nzdo, pfj rJ/ fgsk dh r'd ftZu ik f;zx'.
t;s U; dh U;/ B{z ;"Ag ‘ikue’, fdZsk eoIk w?A ;kok u[ek f;zx'.
nZX fyV/ c[Zb
nZX fyV/ j'J/ c[Zb d;w/P ih d/, pkjo'A e'wb go ;B c"bkd nzdo.
p/fw;kb e[opkBh dh S[gh rkEk, fBZeh fJZN dh gZeh p[fBnkd nzdo.
ykfso Xow dh tko/ ;h ;h; fizBQK, n;hA i[V/ nZi T[BQK dh :kd nzdo.
o; eth dopko dk wkD ojhnK, ;zrsK p?mhnK pV/ ft;wkd nzdo.
f;de d/ g?Av/ / 73f;de d/ g?Av/ / 72
wksk r[ioh
wksk r[ioh d/ Bkb ;h j'Jh fidK, fe;/ Bkb BjhA j'Jh s/ Bk j'Dh.
y/vK y/vhnK j'Dh Bkb T[wo ;koh, f;o *s/ r[ioh d/ r[ioh ;h sK j'Dh.
i/j' ijh ;h r[o{ d;w/P d/ f;o, J/j' ijh BjhA fe;/ f;o SK j'Dh.
r'fpzd fijk BjhA fe;/ dk g[Zs j'Dk, r[ioh ijh BjhA fe;/ dh wK j'Dh.
p?m/ Grsh *u gsh dh eo ;/tk, 26 ;kb ;B fdZs/ r[iko r[ioh.
fsbe izM{ dh oZfynk bJh gfjbK, fdZsk f;o d/ ;KJhA B{z tko r[ioh.
BhjK bJh fgnkfonK g'fsnK B{z, jZEhA nkgDh ehsk fsnko r[ioh.
gotdrko dk P[eo wBk nkyo, r[io rJh ;opz; B{z tko r[ioh.
BzB/ w[zB/ fij/ g'so/ Bkb b? e/, ftSV rJh ;h Bkb'A gotko wksk.
nZr'A rzr{ d/ o{g ftZu fwbh j'Dh, s[o gJh U; *s/ eo fJspko wksk.
fe;/ Bkb BjhA e'Jh th rZb eoBh, efjzdh ojh T[jB{z tko tko wksk.
go bkbu t; j' gkgh eotk fdZsh, ;kfjpIkfdnK Bkb frqcsko wksk.
gk e/ bkjBsK wksk ih efjD bZr/, s{z sK wkfJnk dk j'fJT[A r[bkw rzr{.
gbdk fojk s{z ;kfvnK N[efVnK *s/, uzrk fdZsk Jh T[jdk fJBkw rzr{.
;kB{z d[PNK d/ jZE cVk e/ s/, pkjwD e"w B{z ehsk pdBkw rzr{.
;'bK ;kb s{z r[o{ ek Bwe ykXk, j[D s{z j' frn?A Bwe jokw rzr{.
mzv/ p[oi nzdo, mzvh EK T[~s/, mzvh mko r[ikoh, jo oks r[ioh.
;wK pVk fGnkBe j? nkT[D tkbk, ;kjt/A sZe/ ;B ;ko/ jkbks r[ioh.
nkgD/ g[Zs d/ firo d/ N[efVnK B{z, ;w/A ;w/A ;wMkJh jo pks r[ioh.
bkv ojh bvkT[Adh ;h g'fsnK B{z, wK dh wwsk dh w{os ;h wks r[ioh.
w[yVk u[zw d[wkb/ ;ik e/ s/, fejk bkvb/ bkb d/ bkb pZfuT[.
s[;K sKJhA GowkT[D dk :sB eoB?, w'w'mrDhnK rZbK d/ Bkb pZfuT[.
Bk jh v'bDk, voBk Bk fe;/ e'b'A, eoB? s[;K B{z jkb'A p/jkb pZfuT[.
go E'vk tkb th ftzrk BjhA j' ;edk, okyk s[;K dk g[oy nekb pZfuT[.
J/; rZb dk yk; fynkb oZfyT[, dkr bZr/ Bk dkd/ dh gZr T[~s/.
voBk v'bBk BjhA p/Pe Ikfbw, S[oh oZy d/tD Pkj oZr T[~s/.
;dk ;dk d/ bJh p[Mk d/Dh, gk e/ y{B nkgDk, I[bwh nZr T[~s/.
v'b/ BjhA g's/, B"t/A gksPkj d/, i? i? eko j' rJh ;ko/ iZr T[~s/.
tVB bZr/ efujoh sK fejk d[PNK, M[e e/ ;{p/ B{z eo' ;bkw pZfuU.
E'vh *tk tZb e'Jh BjhA sZe ;edk, wzB bT[ i/ dhB fJ;bkw pZfuU.
fJe gk;/ j? ;{bK dh ;/i pZfuT[, d{i/ gk;/ j? ;[Zy nkokw pZfuU.
i/eo fe;/ th fe;w dh nVh ehsh, ghDk gT{rk w"s dk ikw pZfuU.
efjD e'Nb/ tkbk Btkp bZrk, J/E/ fe;/ dh Bh:s BjhA ;kca ;{p/.
u[Zg j' e/ ;ko/ wip{o p?m/, eZYh fe;/ BjhA fdbK dh Gk| ;{p/.
fJBQK pZfunK dk BjhA e;{o e'Jh, fJBQK Bkb s{z eo fJB;kc ;{p/.
pdbk fJBQK d/ pkg s'A b? ik e/, eod/ n?go wk;{wK B{z wkc ;{p/.
;[Zuk Bzd dhtkB sZd p'b T[fmnk, n?t/A fJBQK *s/ so; Bk ykU pj[sk.
g[Zs ;ZgK d/ nkyo B{z ;Zg j[zd/, fJBQK sKJhA Bk d[ZX fgbkU pj[sk.
fgsk fJBQK d/ wko/ ioB?b ;kv/, fJjd/ tZb fXnkB fbikU pj[sk.
pkrh fgT[ d/ pkrh B/ fJj pZu/, fJBQK sKJhA Bk f;o/ uVQkU pj[sk.
BhjK ftZu ;B fuDhnK wk;{w fizdK, X[o nzdo'A Bh:s d/ y'fNnK B/.
pj[s tZvk w?dkB e'Jh wko bhs?, J/dK ;'funk neb d/ w'fNnK B/.
f;de d/ g?Av/ / 75f;de d/ g?Av/ / 74
f;Zyh f;de B{z nKu BjhA nkT[D fdZsh, d;w fgsk d/ firo d/ N'fNnK B/.
tZv/ tZv/ th i' BjhA eo ;ed/, T[j e[M eo ftykfJnk ;h S'fNnK B/.
ihT[Ad/ ihn jh fuD/ rJ/ ftZu BhjK, fJZNK ftZu bg/N/ rJ/ bkb d't/A.
eZuh T[wo *u eoB bJh ezw gZe/, yV/ j' rJ/ ;h Bkb' Bkb d't/A.
;kjt/A w"s woikDh B{z sZe e/ th, fyV/ oj/ ;B ftZu ibkb d't/A.
pkb T[wo *u pD rJ/ ;B ‘pkp/’, ebrhXo d/ B"^fBjkb d't/A.
G'b/ Gkb/ s/ ;B wk;{w pkbe, csfj f;zx ns/ I'okto d't/ A.
;hBk skD e/ yV rJ/ BhAj nzdo, ;h; sbh *s/ nkgD/ Xo d't/A.
ipo I[abw s/ Xkofwe jZm tkbh, io rJ/ ;B ghV nio d't/A.
fbydh ebw o'Jh G[ZpK wko e/ s/, B?D j' rJ/ ‘ikue’ d/ so d't/A.
r[Io rJ/ id g'so/ ;[D/ r[ioh, oZp dk P[eo wBk fco sK r[ioh.
;koh T[wo fi; d[ZyK dh X[Zg ;/eh, eodh ojh T[j e"w *s/ SK r[ioh.
g{iB:'r T[j pD frnk p[oi mzvk, g{i: wks r[ioh fijVh EK r[ioh.
;ko/ fgnko ;fseko d/ Bkb p'b', XzB wK r[ioh, XzB wK r[ioh.
‘ikue’ Bkb ;fseko d/ ;G p'b', XzB wK r[ioh, XzB wK r[ioh.
ykb;/ dk iBw fdjkVk
g{ok eoB bJh f;Zyh ;o{g sKJhA, d;t/A gksPkj u'i oukT[D bZr/.
;pe d/D bJh Ikbw iotkfDnK B{z, P/o frZdVK sKJhA pBkT[D bZr/.
Grsh Pesh dk w/b fwbkg eo e/, fBnkok ykb;k gzE ;ikT[D bZr/.
ihjdh wfje ;z;ko d/ ftZu c?b/, n?;k p{Nk B/ nZi T[j bkT[D bZr/.
e/;rVQ dk y[ZbQk w?dkB u[fDnk, ;{o/ u[BD bJh Go/ dopko ftZu'A.
T[BQK s/ra fwnkB *u'A id'A eZYh, fbPeh fpibh ;h T[; dh Xko ftZu'A.
T[~uh roi/ id jZE PwPho b? e/, u[Zg Sk rJh ;ko/ dhtkB nzdo.
nZyK ftZu P'nb/, fsT{Vh w[ZyV/ *s/, nkfJnk fit/A ;h e'Jh s{ckB nzdo.
ehsh f;oK dh wzr iK gksPkj B/, w"s fdZ;h ;h Ud'A feogkB nzdo.
bkVh w"s B{z toB bJh d{fbU UfJ, nkT[ fBZso' nZi w?dkB nzdo.
fgnk;h s/r dh fgnk; p[MkT[ nk e/, Xo e/ sbh *s/ ;h; dopko ftZu'A.
*tkiK wkodh PwK gotkfBnK B{z, bU iBw sbtko dh Xko ftZu'A.
ebrhXo dh fJj bbeko ;[D e/, ‘dfJnk okw’ B/ ;h; M[ek fdZsk.
b'eK y{B dh fBebdh Xko t/yh, ;h; XV s'A r[oK id bkj fdZsk.
‘Xow dk;’ s/ ‘fjzws’ B/ eo fjzws, nkgk s/ra dh G/N uVQk fdZsk.
‘w[jew uzd’ B/ s/ ‘;kfjp uzd’ B/ th, b/y/ r[oK d/ fizd B{z bk fdZsk.
fJBQK gziK B/ nkgk e[opkB eoe/, T[~uk BK ;h ehsk ;z;ko ftZu'A.
fJj sK r[o{ ikD/ nzdo eh ehsk, (go) u'fJnk bj{ sbtko dh Xko ftZu'A.
B{oh e"se B{z sZfenk ;zrsK B/, id'A szp{ *u''A w/o/ dksko fBeb/.
gzi/ ;h; i[V rJ/ gziK f;oK T[~s/, gzi/ gfjB e/ g{o/ eeko fBeb/.
f;de d/ g?Av/ / 77f;de d/ g?Av/ / 76
fizBQK w"s *u'A fIzdrh bZG bJh ;h, f;o *s/ pzBQ e/ ;'jDh d;sko fBeb/.
gk e/ w"s dh r'd *u'A BtK ihtB, nZr/ fgS/ ;B iK^fB;ko fBeb/.
n"yh xkNh s/ w[Peb ;h pVk g?Avk, g{o/ fBso/ gzi bbeko ftZu'A.
gzi / j'J / gqtkB ;z;ko nzdo, iBw/ i' sbtko dh Xko ftZu ' A.
r[oK b'j/ d/ pkN/ *u ib gkfJnk, wB f;ZyK dk fBowb pDkT[D ykso.
‘wksk ihs'’ gsk;/ ;h gk fdZs/, nzfwqs ftZu fwmk; fbnkT[D ykso.
gVQh pkDh s/ c/fonk Bkb yzvk, Grsh Pesh B{z ftZu fwbkT[D ykso.
n?;h r[oK B/ gkj[b fsnko ehsh, fuVhnK pkiK d/ Bkb bVkT[D ykso.
id'A pkDh s/ yzv/ dk w/b j'fJnk, c[fNnk nzfwqs dk ;'wk ;keko ftZu'A.
gfjbK T[BQK B{z nzfwqs dh dks pyPh, iBw/A i' sbtko dh Xko ftZu'A.
;h; G/N b? e/ ;Zu/ ;fsr[o{ B/, ;ki/ gzi fgnko/ ijkB d/ bJh.
fJe' pkN/ *u nzfwqs Sek fdZsk, T{u Bhu dk coe fwNkB d/ bJh.
P/o frZdV'A T[BQK pDk fdZs/, iVQ I[bw dh w[ ZY'A fjbkB d/ bJh.
gziK ftZu'A gqw/Po dk o{g sZe e/, ehsh noI nkg{z nzfwqsgkB d/ bJh.
fdZsk puB ;opz; B{z tkoB/ dk, ghsh gkj[b id yzv/ dh Xko ftZu'A.
j' rJ/ wo e/ ;dk bJh nwo ‘ikue’, iBw/ i' sbtko dh Xko ftZu'A.
nzfwqs
M{m T[~s/ j? ;Zu dh fiZs nzfwqs, fpZy T[~s/ j? csfj dk Bkw nzfwqs.
eT{nk fposh S[vk e/ ;dk d/ bJh, jz; fposh dk fdzd? g?rkw nzfwqs.
uzub wB d/ x'V/ fJ; nZEo/ B{z, ;dk bJh j? gkT[Adk brkw nzfwqs.
yzv/ pkN/ d/ nzfwqs d/ Bkb nkgK, SeD? pkDh dk ;[GQk s/ Pkw nzfwqs.
d;w//P fgsk dk n?bkB
r[oK fejk i' ;dk bJh nwo eo dJ/, nzfwqs s[;K B{z T[j fgbk fdZs?.
p{Nk ;Zu s/ Xow dk bk e/ s/, f;oiBjko dk j[ew fBGk fdZs?.
;hBk skD e/ ihDk J/ iZr nzdo, E'B{z P/o d/ ikw/ *u gk fdZs?.
bZyK ftZu th yV/ dk gsk bZr/, n?;k ;'jDk ;o{g pDk fdZs?.
Bkb/ nkfynk nZi s'A ykb;k ih, E'vk Xow fJZe' E'vh iks fJZe'.
f;zx ;{ow/ s[;hA pbtkB :'X/, E'vk fgsk f7JZe' E'vh wks fJZe'.
r[o{ BkBe d/ pkra d/ c[Zb ;'jD/, E'vk gzE s/ f;Zyh iwks fJZe'.
ofjDk uVQdhnK ebK d/ ftZu jodw, ;dk ofjzd/ BjhA ed/ jkbks fJZe'.
g{ik fJe nekb dh ;dk eoBh, ed/ pkDh B{z wB'A ft;koBk Bk.
e/; r[o{ dh w'jo jB ykb;k ih, f;Zyh f;Zde *u'A ed/ th jkoBk Bk.
ezxk eVk s/ eZS feogkB f;zx', ;[gB/ ftZu th ed/ T[skoBk Bk.
d[PN ;'XD bJh ;dk fsnko ofjDk, wkV/ pzd/ B{z ed/ bbekoBk Bk.
wB BhtK s/ oZfyU wZs T[uh, ;Zuk ;[ Zuk jw/PK fttjko eoBk.
joy ;'r d/ ftZu fJe;ko ofj e/, ;koh wkBtsk Bkb fgnko eoBk.
ekw eo'X b'G w'j s'A pu/ ofjDk, ed/ G[Zb e/ Bk jzeko eoBk.
go Bkoh d/ ;[zdo ;o{g ftZu'A, wK, G?D, iK Xh dk dhdko eoBk.
f;Zyh wkbk d/ s[;hA nBw'b w'sh, ed/ BfPnK d/ ftZu Bk g? ikDk.
nkgD/ f;Zyh ;o{g dh bki oZyDh, trd/ tfjDK *u ed/ Bk tfj ikDk.
j[zdk t/y e/ I[bw p/d'fPnK *s/, dV tZN e/ ed/ Bk pfj ikDk.
pKj cVBh j? s[;K fBskfDnK dh, u[Zg u[ghfsnK ipo Bk ;fj ikDk.
f;de d/ g?Av/ / 79f;de d/ g?Av/ / 78
s[;hA c"i j' g[oy nekb ih dh, Bt/A ir s/ g{oB/ gktB/ B/.
oZfynk eoB bJh wkbk d/ wDfenK dh, ;h; sbh *s/ oZy ftyktD/ B/.
fijV/ d[yhnK wIb{wK *s/ I[bw eod/, T[j sK ;dk dh BhAd ;[nktD/ B/.
b'V g?D *s/ tKr gotkfBnK d/, ;h; e"w dh G/N uVQktD/ B/.
mzve uzd dh ;{oi dk ;/e oZfyU, ‘;zs f;gkjh’ dk o{g Bk S'V d/Dk.
E'v/ f;oK *s/ Gkih i/ e'Jh ukjV/, jZE'A jZE fBT[Adok w'V d/Dk.
bZyK MZyV s{ckB jB/o nktD, Bksk f;Zyh s'A ed/ Bk s'V d/Dk.
jodw Gbk ;opZs dk wzr ‘ikue’, ;koh d[BhnK B{z fJe' Bkb i'V d/Dk.
ethnK d/ f;oski
e/tb ebw d/ XBh jh BjhA ;B T[j, ebwK tkfbnK d/ edodkB th ;B.
ethnK e'b'A eftsktK ;B nkg ;[Dd/, Bkb/ p\Pd/ wkD ;BwkB th ;B.
Go Go e/ YkbK fJBkw d/Ad/, J/B/ T[BQK T[~s/ fwjopkB th ;B.
;uw[Zu ethnK d/ ;B f;oski ‘ikue’, dksk eth dopkoK dh PkB th ;B.
uVQdh ebk dk ntsko
pkiK tkbVk e'Jh g[ekodk J/, e'Jh Bhb/ dk Pkj n;tko efjzd?.
e'Jh nkydk ‘s/r dk XBh’ ;h T[j, d[PN dwB e'Jh f;gkj ;bko efjzd?.
‘dksk nzfwqs dk’ nkydk e'Jh ‘ikue’, e'Jh e"w dk T[jB{z f;zarko efjzd?.
e'Jh wod nrzwVk ej/ UjB{z, uVQdh ebk dk e'Jh ntsko efjzd?.
ykb;k gzE
oDy/s *u r[oK i' phi phi/, T[BQK phiK B/ phoK B{z iBw fdZsk.
nzfwqs pyP e/ yzv/ dh Xko tkbk, f;obZE ;ohoK B{z iBw fdZsk.
fijV/ f;ZX/ jh ;hB/ *u tZid/ B/, fsZy/ B/i/ s/ shoK B{z iBw fdZsk.
fijV/ d[yK B{z ;fjzd/ B/ fyV/ wZE//, fJj' fij/ tjhoK B{z iBw fdZsk.
gzE ykb;/ B/ nkgD/ iBw s'A jh, wZEk bkfJnk ;h Bkb w[;hpsK d/.
fJj sK ed/ th fEVQfenk v'fbnk Bk, bZyK nkJ/ G{ukb w[;hpsK d/.
;[D ;[D e/ uVQdk J/ o'j fJ; B{z, tZiD id'A xfVnkb w[;hpsK d/.
fijVh nkt/ s/ ;w/A Bkb ubh ikt/, eZY' fdb'A f\nkb w[;hpsK d/.
fJ; Xow *u dkybk fwb/ T[;B{z, ;h; sbh *s/ oZy e/ nkJ/ fijVk.
MgN/ P/o tKr{z t?oh dbK T[~s//, frZdV GpehnK s'A Bk xpokJ/ fijVk.
f;Zy fJfsjk; dk e'Jh th BjhA gzBk, J/; rZb *s/ w'jo Bk bkJ/ fijVk.
fJj T[j c[Zb J/ whAj s/ MZyVK *u, Bk e[wbkJ/ s/ Bk w[oMkJ/ fijVk.
rZb pzd/ pjkdo dh eo fojk jK, T[j s/ ufVQnk ;h pD s{ckB e'Jh.
fJZN Bkb ;h fJZN yVekJh T[jB/, ;kjt/A mfjfonk Bk yZaph ykB e'Jh.
ekp{ nk rJ/ nzs B{z d[PwDK d/, c/bQ j'fJnk Bk ftZu fJwfsjkB e'Jh.
nfsnkuko i' j'J/ ;B ykb;/ *s/, eo ;e/ Bk ebw fpnkB e'Jh.
sd bkj"o s'A Pkjh c[owkB j'fJnk, dkVQk e/; fi;d/ T[jB{z wko d/t'.
f;Zyh pkD/ *u i' th BIo nkt/, f;o XV s'A T[jdk T[sko d/t'.
o[ZyK Bkb bNek fdT[ e/; pzBQ e/, eo J/; ijkB s'A gko d/t'.
y[ok y'i fwNk e/ ykb;/ dk, eo fJBQK d/ \sw xo pko d/t'.
f;de d/ g?Av/ / 81f;de d/ g?Av/ / 80
;zB ;skoK ;" pkjm d/ ;kb nzdo, uVQe/ nkfJnk npdkbh gzikp d/ ftZu.
iZ;k f;zx ;odko B/ ;h fdZsk, w{zj s'V itkp, itkp d/ ftZu.
f;zx f;zxDhnK s/ pZu/ ykb;/ d/, ikBK tko rJ/ p/^fj;kp d/ ftZu.
uVQdh ebk *u ykb;k fojk fco th, n?j' fij/ wkj"b yokp d/ ftZu.
T[jB/ ;wfMnk tKr wojZfNnK d/, fJBQK f;zxK dk bZe w?A s'V fdZsk.
;kj ;Zs BjhA fojk j[D ykb;/ ftZu, fJjB{z fBzp{nK tKr fBu'V fdZsk.
n?go E'VQ/ jh ;w/A d/ pknd f;zxK, T[jdk ;kok jh Gow ;h s'V fdZsk.
csfj eo ;ojzd e;{o sKJhA, w{b Bkb ftnki d/ w'V fdZsk.
|oy;hno s/ Ieohnk yK tZb'A, j[zd/ f;zxK *s/ nfsnkuko nkJ/.
wzB { z bygs s/ BkdoPkj tor/, ;w/ A ;w/ A *s/ p/P[wko nkJ/.
T[Xo f;Zyh f;XKsK dh oZfynk bJh, wBh f;zx tor/ gfjo/dko nkJ/.
fijV/ ikBK *s/ jZ; e/ y/vd/ oj/, pkozpko nkJ/, pkozpko nkJ/.
ukbK P[o{ s'A uZbhnK IkbwK B/, go j'J/ ykb;/ jZE'A spkj J/E/.
;{ophoK Pjkds d/ ikw ghs/, ;kvk ;kok fJfsjk; rtkj J/E/.
jo fJZe dh nZy ftZu oVed/ oj/, fe;/ ehsk Bk ;kvk ft;kj J/E/.
f;Zyh G/y *u eJh pj[o{ghnK B/, ehsk e"w B{z ;dk rz[wokj J/E/.
ikD ikD e/ f;zx Pjhd j[zd//, i/eo ;{bQh *s/ uVQd/ sK fyV/ wZE/.
Gbk ;dk ;opZs dk wzrd/ B/, jZe, ;Zu bJh bVd/ sK fyV/ wZE/.
y{B Bkb r[bkwh d/ dkr X' e/, g[Zm/ izvK *s/ ;Vd/ sK fyV/ wZE/.
;h; sbh *s/ nkgD/ oZy ‘ikue’, rbh :ko dh tVd/ sK fyV/ wZE/.
j'bk wjZbk
d;w fgsk B/ nkgD/ ykb;/ B{z, gktB j'bk wBkT[D dh iku dZ;h.
fijVk ehVh th wko Bk ;edk ;h, T[jB{z d[PN w[ekT[D dh iku dZ;h.
pdbD bJh r[bkwh dh ;'u sKJhA, T[BQK yzvk yVekT[D dh iku dZ;h.
fJe jZE wkbk s/ d{i/ sbtko d/ e/, ;[Zsh nDy irkT[D dh iku dZ;h.
n"ozri/p ;h T[d' A c[owkB ehsk, EK EK *s/ J/dK gquko j't/.
d/tK ihjB{z dopkoh dopko nzdo, gZr pDB dk T[jh jZedko j't/.
Bk e'Jh uVQ/ x'V/, Bk yVekJ/ X"A;/, fe;/ jZE Bk e'Jh jfEnko j't/.
T[jB{z ;dk dh BhAd ;[nk d/t', fijVk wzBD s'A eodk fJBeko j't/.
d;w fgsk B/ u?fbzi ep{b ehsk, T[j sK x'V/ s/ c"iK oykT[D bZr/.
w[Zy s/ jfo s/ fus w?A :[ZX tkb/, X"A;/ ns/ Brko/ tikT[D bZr/.
ebrhXo d/ j[ew B{z wzB e/ s/, f;zx d{jo/ d;sko/ ;ikT[D bZr/.
b'eh ozr dhnK j'bhnK y/vd/ B/, T[j sK y[{B d/ j'b/ fyvkT[D bZr/.
T[BQK fejk fe Pk;so ns/ PPso, e"wK fiT[AdhnK d/ w[Zy nzr f;zx'.
x'V ;tkoh s/ y/vK d/ Bkb f;y', izrh ukb tkb/ c"ih Yzr f;zx'.
Bebh ozr fJe d{i/ *s/ gkT[D dh EK, Bkw ozr *u nkgk bT[ ozr f;zx'.
M[eDk ed/ BjhA ipo s/ I[bw nZr/, jZe ;Zu bJh eoBh J/ izr f;zx'.
;[De/ ;kfjp/ ewkb dh roi Ud'A, ;[Zs/ j'J/ fJB;kB ;h ikr T[~m/.
GkiV gkT[D bJh G/vK d/ tZr sKJhA, P/o fdb itkB ;h ikr T[~m/.
g?oK j/m wX'b/ i' ik oj/ ;h, dZp/ e[ub/ nowkB ;h ikr T[~m/.
y/vD bJh sbtko dh B'e T[~s/, pho, pKe/ pbtkB ;h ikr T[~m/.
f;de d/ g?Av/ / 83f;de d/ g?Av/ / 82
d;w fgsk dh gktB nrtkJh j/mK, f;zx eod/ ;h izrh nfGnk; J/E/.
u'NK brdhnK X"A;/ BrkfonK *s/, t/yD tkbk BIkok ;h yk; J/E/.
jZbk P/oh T[j fdzd/ ;h :'fXnK B{z, oD sZs/ *u p?m e/ gk; J/E/.
g?Adh id'A ;h r{ zi i?ekfonK dh, r{ zi T[mdk ;kok nekP J/E/.
T[BQK Grsh dh oZfynk eoB d/ bJh, ehsk Pesh dk Bkb ;zuko j?;h.
csfj eoB bJh yk; n;EkB sKJhA, g?Ad/ N[ZN e/ pKe/ pbeko j?;h.
fijV/ fiZsd/,gksPkj nkg jZEhA, f;o'gk d/ e/ eod/ ;fseko j?;h.
j'b/ wjZb/ d/ o{g *u T[d'A s'A jh, izrK :Z[XK dk pfDnk fsT[jko j?;h.
fvZfrnK YZfmnK wBK d/ ftZu fJj sK, uVQdh ebk dk eo/ nfj;k; g?dk.
;koh e"w B{z fJZe EK sZe e/ s/, gzEe J/e/ dh j[zdh J/ nk; g?dk.
Ykvh tkoK i[PhbhnK sKJhA ;[D e/, pho o; e'Jh j[zdk J/ yk; g?dk.
fJE/ ethnK B/ ‘ikuek’ ebw ftZu'A, ;{owrsh dk ehs? fJfsjk; g?dk.
;qh jfowzdo ;kfjp ih
johwzdo *u joh dk tk; ikD', X[o eh pkDh dk uZb/ gqtkj ;'jDk.
;kjt/A s\s nekb th ;'Gdk J/, Grsh Pesh dk ;'wk nEkj ;'jDk.
x[zwD x/oh *u c;hnK p/VhnK B{z, f;o/ bkT[Adk J/ nkg wbkj ;'jDk.
Bkb PoXk d/ ;ko/ ijkB ftZu'A, ;zrs nkT[Adh J/ b?D bJh bkj ;'jDk.
whnK who s'A BhAj oytk ;fsr[o, ;h T[;kfonk ;KMk dopko J/E/.
pkpk p[ZYk ih p?m e/ p/o j/mK, ehsh ;/tk ;h Bkb ;fseko J/E/.
eztb c[Zb d/ tKr j? fJj fyfVnk, gktB nzfwqs ;o'to ftueko J/E/.
;ko/ irs bJh u"jK jh fdPK nzdo, y[bQ/ j'J/ dotkI/ B/ uko J/E/.
gktB phV ;h id'A fsnko j'Jh, sd gqekP eotkfJnk ;h r[o{ noiB.
w/o/ ;oho s'A tZX ;fseko efoU, ;zrs sKJhA c[owkfJnk ;h r[o{ noiB.
g'Eh ;kfjp ;ik e/ s\s T[s/, EZb/ nk;B brkfJnk ;h r[o{ noiB.
pkpk p[ZYk ih sKJhA ;BwkB d/ e/, gfjb/ rqzEh pDkfJnk ;h r[o{ noiB.
oZph frnkB dk j? Gzvko fijVk, r[o{ rqzE gqekP r[o ykb;k ih.
fJj sK f;ZyK d/ fdbK dh j? XVeD, ;kv/ ftZu fBtk; r[o ykb;k ih.
f;bK j/m gqeowK d/ ftZu bZyK, f;zx PjhdK dk tk; r[o ykb;k ih.
uko ;dhnK dk r[o{ dopko tkbk, bj{ fGZik fJfsjk; r[o ykb;k ih.
wBh f;zx ih B/ fpZyV/ ;w/A nzdo, ehsh nkD e/ ;/tk ;zGkb ;'jDh.
bZyK f;zx ;ikJ/ Sek nzfwqs, n"y/ ;w/A *u xkbDk xkb ;'jDh.
sZs ykb;k (s/) pzdJh ykb;k *u, MrVk Nkb fdZsk pDe/ Ykb ;'jDh.
pzd pzd eNtk e/ fyV/ wZE//, ehsh iZr *u ekfJw fw;kb ;'jDh.
f;de d/ g?Av/ / 85f;de d/ g?Av/ / 84
f;zx ;kfjp Pjhd j' ikD fgZS'A, gJh I[bwh jB/oh e'Jh M[Zb J/E/.
:jhnk, Ieohnk, Pkj fBtkI t/b/, g? rJ/ f;zxK d/ f;oK d/ w[Zb J/E/.
f;zxK sKJhA npdkbh s/ who wzB{z, ysw eoB *s/ rJ/ sd s[Zb J/E/.
;w/A ;w/A dopko *s/ j'J/ jwb/, s'gK, N?AeK d/ w{zj rJ/ y[ZbQ J/E/.
johwzdo dh ;[Dh fBokdoh iK, okfi;EkB *u'A uZb/ pbeko d't/A.
;[Zyk f;zx wfjskp f;zx gqD eoe/, j' rJ/ x'fVnK T[s/ ;tko d't/A.
tkNK uhod/ uhod/ ykb;k ih, gjz[u rJ/ ;B r[o{ dopko d't/A.
fdB fdjkV/ jh wZ;/ dk f;o tZY e/, jtk j' rJ/ f;zx ;odko d't/A.
gzB/ id'A fJfsjk; d/ gVQ fojk ;h, sZeh xNBk fJe p/fw;kb nzdo.
johwzdo B{z x/ok ;h nkD gkfJnk, tVhnK c"iK npdkbh d/ Bkb nzdo.
eoVk gfjok fe fuVh Bk cVe ;e/, u"jhA gk;hA ;h yVQ/ uzvkb nzdo.
fJe u[pkok gqeowK d/ Bkb j? i'', fpoX fgn? fJe pVk fBYkb nzdo.
‘i's ftZu jfowzdo irkT{ fejVk’, j'fJnk ;'u e/ jkb'A p/jkb j?;h.
n?B/ fuo B{z pkg{ d/ e'b T[;dk, pfj frnk nkD e/ B"fBjkb j?;h.
efj e/ pkg{ ‘w?A i's irkT{A ik e/’, gj[zuk so e/ r[o{ dk skb j?;h.
r'bh uZbh s/ j'fJnk Pjhd n?go, i's frnk jfowzdo *u pkb j?;h.
dhg f;zx pkpk bkb' bkb j'fJnk, ;[De/ r[o{ dk g{fonk skb T[d'A.
r[o{ xo tZb uZb/ nodk; eoe/, f;zxK ;{fonK B{z b? e/ Bkb T[d'A.
xkfJb j'J/ ;B izfr w?dkB nzdo, iywh ;h; go fbnk ;zGkb T[d'A.
gktB ;h; gqeowK *u id'A frfonk, B{oh fujo/ *s/ ;h ibkb T[d'A.
;zB u"ok;h Pjhdh d/ g[op T[~s//, x/ok gkfJnk dopko B{z nkB c"aiK.
bk e/ eofcT{ ;ko/ gzikp nzdo, uVQe/ nkJhnK ;h tKr s{ckB c"aiK.
eo *sk s\s nekb ;h YfjY/oh, ;kvh nkgDh fizd s/ ikB c"aiK.
e"wh jho/ pj[w[Zb Pjhd eoe//, ehsk e"w dk pVk B[e;kB c"aiK.
bZyK MZyV jB/o s{ckB jodw, nkT[Ad/ oj/ th B/, nkT[Ad/ ofjDr/ th.
;'fjb/ y{B d/ P[o{ s'A f;zx ;{o/, rkT[Ad/ oj/ th B/, rkT[Ad/ ofjDr/ th.
febQ/ I[bw sPZdd d/ P[o{ s'A jh, YkT[Ad/ oj/ th B/, YkT[Ad/ ofjDr/ th.
b'V g?D *s/ f;zx PjhdhnK B{z, gkT[Ad/ oj/ th B/, gkT[Ad/ ofjDr/ th.
johwzdo T[j gktB n;EkB ;kvk, jo dw tkfjr[o{ fiZE/ fBtk; eod?.
fJjd/ doPB fJPBkB B{z b'udk J/, f;Zy id'A th fes/ nodk; eod?.
wBw[y eK nk e/, r[ow[y jz; pDd/, ;fsr[o d[yK eb/PK dk Bk; eod?.
PoXk Bkb r[opkDh B{z ;[D/ fijVk, ekoi T[;d/ gksPkj ok; eod?.
u"jK toBK bJh u"jK jh fdPK nzdo, y[bQ/ ofjzd/ B/ uko/ jh do J/E/.
eZN/ iKd/ u"ok;h d/ r/V ;ko/, bfj iKdk J/ w"s dk vo J/E/.
M'bh ;ZyDh b? e/ nkJ/ fijVk, dksk fdzdk J/ dksK Bkb Go J/E/.
jo e'Jh tid *u nkD e/ nkydk j?, nzfwqas;o j? f;|sh dk xo J/E/.
wZek, ekPh s/ :{o'Pbw tKr{, gktB gow gftZso n;EkB j? fJj.
d/t/ d[BhnK B{z oZph ;zd/P fijVk, Bkw pkDh dk ;'wk wjkB j? fJj.
fiZE'A b?Dh nrtkJh s/ ;/X ‘ikue’, ;kvk Po'wDh Xow n;EkB j? fJj.
;kvh nkB j? fJj, ;kvh PkB j? fJj, ;kvh fizd j? fJj, ;kvh ikB j? fJj.
f;de d/ g?Av/ / 87f;de d/ g?Av/ / 86
ykb;k gzE d/ gktB gzi s\s
gzi s\s gqtkBs B/ gzE nzdo, wkBt ;/tk d/ fJj gqshe gzi/.
gziK s\sK d/ iZE/dko gzi/, fJe' ;/X fJj d/D T[bhe gzi/.
gzEe nDy nkIkdh d/ fJj oky/, ;kvh eoB nrtkJh fJj mhe gzi/.
;KMh fiE/ j? Xow s/ okiBhsh, ofjD/ i[rK i[rKsoK she gzi/.
;qh nekb s\s ;kfjp ih
u"E/ gksPkj s/ gzuw gksPkj B/, ehsk id'A ;o'to fsnko j?;h.eko ;/tk dh gktB i' ;h fwZNh, fbnk EVQ/ dk o{g T[; Xko j?;h.S/t/A gksPkj rZdh *s/ p?m e/ s/, pzBQh ;h; s/ ;'jDh d;sko j?;h.f;Zyh, nDy nkIkdh dh oZfynk bJh, whoh ghoh dh gfjBh sbtko j?;h.:'X/ phoK pbekoK B{z eo Gosh, jZEhA ehsh fco c"ai fsnko j?;h.ijKrho ;h fdZbh d/ s\s T[s/, p?mh s\s *s/ ;Zuh ;oeko j?;h.
e'mk ;kfjp fijB{z nZi eZbQ nkyd/ B/, jZEhA nkg pDkfJnk ;h r[o{ noiB.phV ;kfjp dk gktB gqekP gfjbk, johwzdo eokfJnk ;h r[o{ noiB.fijV/ gbzx *s/ nkg fpokid/ ;h, T[; B{z y{p ;ikfJnk ;h r[o{ noiB.T[go ukBDh skD e/ U; T[s/, wywb fp;so ftSkfJnk ;h r[o{ noiB.pV/ ndp d/ Bkb rozE ih B{z, ;[y nk;B eokfJnk ;h r[o{ noiB.
EZb/ doh s/ ukdo ftSk e/ s/, nkg nk;B brkfJnk ;h r[o{ noiB.
BhAj oZyh ;h ;fsr[oK nkg jZEhA, gktB gow gftZso e'Jh EK j? fJj.
whoh oj/rh ghoh d/ ;kJ/ EZb/, johwzdo ;kjwD/ ;kfink sK j? fJj.
fiE'A n;K nrtkJh s/ ;/X b?Dh, f;Zy e"w dk nfjw ;EK j? fJj.
I[bwh sZshnK d[gfjoK B{z ykb;/ bJh, r{jVh, mzvh s/ fwZmVh SK j? fJj.
Mzv/ e/;oh J/E/ i' M{bd/ B/, uVQdh ebk dk ;kvk fBPK j? fJj.
fJj sK d/D tvw[Zbh j? gksPkj dh, gzE ykb;/ dh fizd iK j? fJj.
pho nk;B *u gksPkj p?md/ ;h, fJE/ ;[zdo f;zxk;B ;ik e/ s/.
whoh ghoh sbtkoK B{z gfjB e/ s/, T[go ;h; d/ ebrh cpk e/ s/.
eoe/ ewoeZ;k, jZE ftZu sho cV e/, pfjzd/ ;Zuk dopko brk e/ s/.
sZeD w[ZyVk r[oK dk uzd tork, ;zrsK tKr ue'oK d/ nk e/ s/.
j[ewBkw/ th ikoh ;B nkg eod/, r[of;ZyK B{z e'b p[bk e/ s/.
d[y d{o cafonkdh d/ eo d/Ad/, ;Ik d'PhnK sKJhA ;[Dk e/ s/.
db GziB r[o ;{ow/ fejk w[Zy'A, uzr/ PPso s/ x'V/ fbnkU f;Zy'.
nkgDk izrh ;[Gkn pDk e/ s/, Ikbw oki d/ EzwQ fjbkU f;Zy'.
fJZe jZE wkbk s/ d{i/ sbtko j't/, Grsh Pesh d/ sKJhA ngDkU f;Zy'.
d/D? fJZN dk j[D itkp gZEo, ;pe IkbwK sKJhA f;ykU f;Zy'.
s[;K ed/ BjhA fe;/ *s/ gfjb eoBh, gfjb eo/ i', wIk uykU f;Zy'.
Ykvh BZE/ npd[Zb/ B{z fejk T[BQK, pho o;h j[D tkoK ;[DkU f;Zy'.
wBh f;zx s/ GkJh r[odk; ih B/, ehsk r[owfs dk pVk gquko ;'jDk.
f;Zy fw;bK B/ pV/ ;fseko nzdo, gfjbh wzIb B{z ehsk fsnko ;'jDk.
uko wzibk s\s nekb ih dk, oDihs f;zx fco fdZsk T[;ko ;'jDk.
;/tk eoB bJh r[zpd s/ pzrb/ dh, ‘Bb{nk’ pfDnk ;h ;/tkdko ;'jDk.
;w/Z ;w/Z s/ YkT[Ad/ ;B oj/ Ikbw,Bkb' Bkb jh fdZsk T[;ko ;'jDk.
400 ;kbK d/ fgS'A th ykb;k ih, ;i fojk fJj r[o{ dopko ;'jDk.
GhV pDdh ;h id'A th gzE T[s/, ;opZs ykb;k i[Vdk ;h nkB J/E/.
fdB ft;kyh dhtkbh *s/ yk; eoe/, pV/ Gkoh ;h brd/ dhtkB J/E/.
Ykvh tkoK i[PhbhnK sKJhA ;[D e/, ekfJo ;{ow/ pDd/ ;h nkB J/E/.
;op ;zwsh Bkb r[o{ gzE ih B/, ehs/ ;B r[ows/ gotkB J/E/.
ikoh j'J/ J/E'A j[ewBkfwnK B/, T[~uh ehsh r[of;Zyh dh PkB J/E/.
e?oh nZy Bkb t/fynk fi; J/Xo, fwZNh ftZu fwfbnk j[ewokB J/E/.
f;de d/ g?Av/ / 89f;de d/ g?Av/ / 88
pfDnk ykb;k oki dk id'A f;Zek, ehsk P[o{ ;h J/E/ nodk; eoe/.
n?;HihHghH;hH pDkJh ;h rJh J/E/, r[o{ gzE tb'A wsk gk; eo e/.
nekbh db Po'wDh ekfJw ehsk, f;Zy gzE B/ ;h vkjYh nk; eoe/.
‘f;Zy ofjs wfo:kdk’ fsnko j'Jh, r[o{ uoBK d/ ftZu nodk; eoe/.
GKvk GzfBnk Bebh fBozekohnK dk, r[o{ vzwQ tkbk gVdk ckP eoe/.
BkBePkjh e?bzvo ;theko ehsk, gktB ‘s\s’ s/ whfNzrK yk; eoe/.
;Zuk s\s j? fJj nekb ih dk, ir d/ s\sK dh BjhA gqtkj J/E/.
fyV/ wZE/ ;h T[jB/ gqtkB ehsh, fijB{z fijB{z th bZrh sBykj J/E/.
e'V/ ykD bJh P/o/ gzikp tork, jkIo nkg j'fJnk PfjBPkj J/E/.
;opT[u fJj s\s j? ykb;/ dk, ;kvk ;kok fJfsjk; rtkj J/E/.
;[Zek pu Bk ;fenk T[j ykb;/ s'A, uVQe/ nkfJnk i' \kj w\kj J/E/.
T[j sK fgnk ;h Boe d/ okj f;ZXk, fJjB{z nkfJnk i' eoB spkj J/E/.
;zB ;skoK ;" s/sh ft;kyh d/ fdB, mkmK wkodk ;fink dhtkB J/E/.
fejk w[Zy'A dopkok f;zx w[yh B/ ;h, ;[D' rZb j[D Bkb fXnkB J/E/.
n;K wzrh Btkph BjhA fe;/ e'b'A, nkg G/ih J/ Pkjh ;[bskB J/E/.
y[d Pa[p/r f;zx gNk irho b? e/, jkIo j'fJnk J/ ftZu dhtkB J/E/.
gzE ykb;/ B/ nkgDh w'jo bk e/, eo bJh J/ nZi gotkB J/E/.
;ko/ w[yhnK *u'A fJ; B{z b?D d/ bJh, e'Jh fJZe th BjhA ukjtkB J/E/.
s[;hA ;\shnK ftZu th BjhA v'b/, d[ Zy ;j/ B/ p/fj;kp f;zx'.
s[;K P[o{ s'A ;dk jh IkbwK B{ z, w{ zj s'VtK fdZsk itkp f;zx'.
E'vh nDy s/ phosk sZe e/ s/, ;[bkj eoB bJh ;{pk p/skp f;zx'.
;op ;zwsh Bkb r[o ykb;/ B/, eg{o f;zx B{z u[fDn? Btkp f;zx'.
fbZd x'fVnK dh ;kca eoB tkb/, ;/tkdko B{z fdZs? f\skp f;zx'.
;kB{z wkD j? fJjdh pjkdoh *s/, b? nkT{rk fJj fJBebkp f;zx'.
nfjwd Pkj npdkbh B/ ;wfMnk ;h, \sw ehs/ B/ f;zx ijkB ftZu'A.
s'gK Bkb jfowzdo T[vk fdZs?, wko/ ;ko/ B/ J/; n;EkB ftZu'A.
SZsh f;zxK d/ Bkb r[opyP f;zx B/, eZYh Ud'A feogkB fwnkB ftZu'A.
gktB s\s s'A eo nodk; fBeb/, sho fBebd/ fit/A ewkB ftZu'A.
shj jIko dh c"ai B{z t\s gkfJnk, oZy e/ sbh *s/ nkgDh ikB ftZu'A.
Pjhdh gk e/ r[o{ dopko nzdo, gk; j'J/ ;ko/ fJwfsjkB ftZu'A.
c/o ykb;k oki id ysw j'fJnk, epIk ehsk nzro/I ;oeko J/E/.
Bh:s eo T[jBK ;op^okj nkgD/, f;Zy gzE T[s/ ehsk tko J/E/.
r[ow[Zy f;zx tor/ gZe/ f;zx ;GhJ/, fdZs/ rJ/ sB\kjhJ/ eoko J/E/.
;op^okj no{V f;zx jZd ehsh, iBob vkfJo dk eo ;fseko J/E/.
wIQph f;zx gqPkfd i' fsnko eod/, BjhA ;h eod/ g[ikoh ;theko J/E/.
T[d'A o'j s/ r[Z;/ *u fejk f;zxk, eoB/ g?D/ B/ jZE d' uko J/E/.
wjzsK ;w/A dhtkbh B{z t/yD/ bJh, r'o/ pfjzd/ ;h e[o;hnK vkj e/ s/.
iZE/dko pD e/ s/ik f;zx G[Zuo, fdsk j[ew fJj rZi tik e/ s/.
johwzdo ;fseko B{z w[Zy oZy e/, EZb/ p?m'r/ dohnK ftSk e/ s/.
vhH;hH wzfBnk Bk, iZE/dko ih B/, ;[ZNhnK e[o;hnK goQK trkj e/ s/.
f;zx ;kfjp B{z T[BQK frqcsko ehsk, c"aidkoh fJZe e/; pDk e/ s/.fyV/ wZE/ ;h T[BQK ;Ik G[rsh, uko uzB r[of;Zyh B{ z bk e/ s/.
shik xZb{xkok fgS/ fij/ j'fJnk, uVQe/ nkJ/ ‘nkgD/’ ;hBk m'e Ud'A.r[oXkwK *s/ ehsh uVQkJh T[BQK, o;s/ ;ko/ d/ ;ko/ jh o'e Ud'A.Xosh gktB ;o'to dh bkb j'Jh, bkb bj{ *u ozr/ rJ/ b'e Ud'A.pZu / p[ ZY / s/ B"itkB T[BQK, pbdh nZr *u fds/ ;h M'e Ud'A.gzuw fgsk d/ Pjhdh fdBK nzdo, SkfJnk ;ko/ ;z;ko *u P'e Ud'A.bZyK Bkb w[ekpb/ eo ;{o /, gjz [u / ;ko / f;obZE gqb'e Ud' A.
f;de d/ g?Av/ / 91f;de d/ g?Av/ / 90
;w/A ;w/A npdkbhnK jZE gkfJnk, f;Zy e"w tkbh Pkj oZr T[s/.;w/A ;w/A *s/ w[ Zmh Go P/o d{b/, gJ/ N[ ZN e/ G/vK d/ tZr T[s/.nkgD/ y{B Bkb fijV/ fJfsjk; fbyd/, EZb/ bk b?Ad/ nkg bZr T[s/.bkbh bkNK *u'A bj{ s'A bkb fBeb/, s/b fSVehJ/ i/ pbdh nZr T[s/.\po c?bdh T[d'A ;z;ko nzdo, j't/ id'A nDj'Dh e'Jh iZr T[s/.T[jB{z fdB/ fJj sko/ ftykJ/ fijVk, jZE gkJ/ ;odko dh gZr T[s/.
p/Pe n?; ih gh ;h j? u'D eodh, iZE/dko dh j;sh nkIkd f;zx'.ekcah ;w/A s'A uZb gqpzX foj?, gJhJ/ ftZu Bk tkd^fttkd f;zx'.;kvh e"w u[okj/ *s/ yVQh j'Jh J/, n?t/A eohJ/ Bk ;wK popkd f;zx'.jo fJe w;b/ *s/ yoV/ fsnko j'tD, nkg' ftZu ftukoK s'A pkd f;zx'.nzsw c?;b/ b?D bJh ob fwb e/, nekb s\s s/ eohJ/ cfonkd f;zx'.r[o{ skfpnk p?m e/ gzi fgnko/, d/D c?;b/ i', oZyhJ/ :kd f;zx'.
r[o{ uoBK *u ‘ikue’ nodk; eohJ/, fe Mzvk e/;oh j'o p[bzd j't/.Ppd r[o{ *s/ UN i' oZydk J/, BkBe Bkw b/tk bkwpzd j't/.;dk fwb/ nrtkJh s/ ;/X T[jB{z, r[of;Zyh dk fijVk gkpzd j't/.
oZph c?;b/ fJZE/ T[j bJ/ iktD, f;Zy e"w Bkb ihjdk ;zpzX j't/.
wfjeK tzv/ fJj ;ko/ ;z;ko nzdo, y[Ph, y/Vk s/ ;dk nkBzd j't/.
nekb s\s dh gktB ewkB j/mK, f;Zy e"w ;koh iZE/pzd j't/.
iE/dko
nekb sys d/ r"ot dh oZfynk bJh, GkJh r[odk; tork ;/tkdko j't/.
j't/ pqjw frnkBh wBh f;zx tKrz{, fijB{z pkDh dh r[{jV ftuko j't/.
;ko/ dbK B{z fJZe EK eoB tkbk, eg{o f;zx fijk f;gkj ;bko j't/.
r[o^wfonkdk B{z bkr{ eokJ/ ‘ikue’, c{bk f;zx tork iE/dko j't/.
wjkokik oDihs f;zx
oZfynk ehsh oDihs gzikphnK dh, ;Zuhw[Zuh gzikp dk P/o pDe/.
BkY{ yKBk d/ fdb ;h ezp T[~m/, bfVnk id'A T[j wod db/o pDe/.
fgS/ w[V e/ ed/ Bk sZe ;e/, uVQe/ nkT[Ad/ ;h fijV/ b[N/o pDe/.
T[jdh fJe' jh G[pe s/ roi ;[De/, T[v rJ/ ;G fsZso pN/o pDe/.
Bebh P/o/ gzikp eJh pD/ J/E/, n;b ftZu go P/o/ gzikp ;?A s{z.
GKt/A d[BhnK *u bZyK B/ c[Zb ;'jD/, c[ZbK ftZu'A go c[Zb r[bkp ;?A s{z.
gkJ/ ;w/A B/ eJh ;[nkb s?B{z, T[BQK ;G dk fJe' i[nkp ;?A s{ z.
fdb dh XVeD ;?A ;ko/ gzikphnK dh, w?A sK ;wMdk ;kok gzikp ;?A s{z.
pugB nkgDk pkbe oDihs f;zx B/, tfjzd/ y{B d/ ftZu r[ikfonk ;h.
oDsZs/ *u i{MD/ tkfbnK B/, T[jB{z ;PsoK Bkb fPzrkfonk ;h.
BkY{ yK ;h frZdVK tKr d"V/, pZpo P/o B/ id'A bbekfonk ;h.
fJj w?A BjhA efjzdk fJfsjk; efjzd? , (T[j) ;dk fiZfsnk ed/ Bk jkfonk ;h.
i' gzikp B{z nkT[Ad/ ;h w{zj u[Zeh, cV e/ fgZS/ goskJ/ oDihs f;zx B/.
w[Ve/ c/o Bk J/Xo B{z w{zj ehsk, n?;/ w{zj G[tkJ/ oDihs f;zx B/.
fijV/ efjzd/ ejkT[Ad/ ;h iZr nzdo,yZph ykB MNekJ/ oDihs f;zx B/.
Pkj iwkB npdkbh d/ g'so/ B{z, fdB/ sko/ ftykJ/ oDihs f;zx B/.
oZfynk ehsh oDihs gzikphnK dh, ;uw[Zu gzikp dk P/o pDe/.
T[jB/ T[BQK dk ;G e[M b[fNnk ;h, uVQe/ nkT[Ad/ ;h fijV/ b[N/o pDe/.
T[jB{ z t/y e/ w"s th ezpdh ;h, id'A i{Mdk wod db/o pDe/.
ekbh oks nmkothA ;dh fgZS'A, ufVnk e"w bJh ukBD ;t/o pDe/.
f;de d/ g?Av/ / 93f;de d/ g?Av/ / 92
ofjD/ ;dk fJfsjk; d/ gzfBnK *s/, ehs/ ezw ;B fijV/ wjkB T[;B/.
f;Zy j[zfdnK Xow fBogZy ofje/, ;ko/ XowK dk ehsk ;BwkB T[;B/.
wzdoK, w;fIdK s/ r[od[nkfonK bJh, y[bQ/ fdb Bkb fds/ ;h dkB T[;B/.
fJe' bVh d/ ftZu go' fds/, fjzd { f;Zy Bkb/ w[;bwkB T[;B/.
Pkjh wfjb ftZu r[o{ rqzE ih dk, ;G s'A T[s/ ;h ehsk gqekP T[BQK.
Ppd r[o{ s/ f;Zyh f;XKs T[s/, g{ok oZfynk f;de ftPtk; T[BQK.
;'Bk ukfVnk gktB dopko T[s/, r[o{ gzE tkb/ pDe/ dk; T[BQK.
;w/A ;w/A *s/ id'A th gJh fpgsk, r[o{ uoBK *u ehsh nodk; T[BQK.
eJh BkdoK ns/ npdkbhnK dk, s{jhUA Nkeok ehsk oDihs f;zxk.
nkg' ftZu dh gkN/ gzikphnK B{z, jZEhA nkgD/ ;hsk oDihs f;zxk.
e?oh nZy Bkb t/fynk i/; J/Xo, bj{ T[;/ dk ghsk oDihs f;zxk.
uVQ e/ nkfJnk i', T[; B{z oky ehsk, pDe/ s{z gbhsk oDihs f;zxk.
r[o{ BkBe s/ r[o{ r'fpzd f;zx d/, BK dk f;Zek ubkfJnk oDihs f;zx B/.
c{bk f;zx s'A e'oV/ ykD bZfrnK, wZE/ tZN Bk gkfJnk oDihs f;zx B/.
eh wikb j? fe;/ rohpV/ dk, j't/ fdb d[ykfJnk oDihs f;zx B/.
fJe' xkN s/ P1hj s/ pZeoh B{z, *eZmk gkDh fgbkfJnk oDihs f;zx B/.
s/o/ fgZS'A fXnkB f;zx v'ro/ fijK, sKvt Bku BukfJnk oDihs f;zxk.
T[BQK T[;/ jh Ekbh *u S/e ehs/, fijVh Ekbh *u ykfJnk oDihs f;zxk.
T[; ;Zg B/ wkfonk vzr nkyo, (s{z) ihjB{z d[ZX fgbkfJnk oDihs f;zxk.
xo d/ G/s fdZs/ T[BQK Jh fiBQK B{z s{z, xo d/ G/sh pDkfJnk oDihs f;zxk.
id'A nNe dfonk nNekT[D bZrk, nZr'A nNe nNekfJnk oDihs f;zx B/.
P{eK wkod/ nNe dfonk nzdo, id'A x'Vk fmbkfJnk oDihs f;zx B/.
fmb gJh fco Bkb jh f;Zy ;?Bk, id i?ekok rikfJnk oDihs f;zx B/.
ik e/ d[PwD dh c"i dh fjZe T[s/, e"wh Mzvk M[bkfJnk oDihs f;zx B/.
s/o/ oki d/ ;{oi d/ fSgfdnK jh, Yb rJh ;h ;kvh d[gfjo J/E/.
Bwe jbkb Bkb/ tcakdko pD rJ/, Bwe jokwh rdko s/ r?o J/E/.
fJe eo'V *u'A *mkoK bZy oj/ pkeh, uko/ gk;/ ;h tofsnk efjo J/E/.
f;zx fiZshnK pkihnK jko rJ/ ;h, *eZb/ P/o/ gzikp pr?o J/E/.
s/o/ ikD d/ Bkb jh d{fbnk T[J/, ubk frnk T[j gktB gzikp ;kvk.
g?oK j/m p/^edoh d/ Bkb ‘ikue’, fwfXnk frnk fJj c[Zb r[bkp ;kvk.
w[Ve/ ed/ th ;kvk Bk j' ;fenk, okth fijbw dfonk uBkp ;kvk.
fijVk ed/ th g{ok BjhA j' ;edk, j'fJnk xkD T[j p/fj;kp ;kvk.
f;de d/ g?Av/ / 95f;de d/ g?Av/ / 94
r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb bfjo
id gzikp d/ ftfdne ndkfonK *u, bkb jB/ohnK d/ MZyV M[Zb oj/ ;h.fsZyh jtk d/ p[ZfbnK ;kjwD/ id, dht/ j' J/E/ ;kv/ r[Zb oj/ ;h.G?V/ BfPnK dhnK nkdsK gk d[PwD, f;Zyh wfje w[ekT[D *s/ s[Zb oj/ ;h.fJ; r[o{nK dh gktB Xos T[~s/, tko; nkgD/ fto;/ B{z G[Zb oj/ ;h.
f;Zy dodhnK p?m ftuko ehsh, iZE/pzdh pDkT[D dh b'V ikg/.e[zGeoB dh BhAd i' ;"A oj/ B/, ;[ Zs/ P/o irkT[D dh b'V ikg/.fto;/ ftZu r[opkDh dh fwbh d"bs, irs ftZu c?bkT[D dh b'V ikg/.f;Zy fJfsjk; d/ ;{j/ gzfBnK B{z, w[V e/ c/o d[jokT[D dh b'V ikg/.
UN b? e/ r[o{ rq zE ih dh, r[o{ bkbK pDkfJnk ;NZvh ;oeb.T[Bh ;" pjZso d/ ftZu fJE/, j'Ad ftZu fco nkfJnk ;NZvh ;oeb.EK EK r[owfs dk eoB gquko \kso, B"itkBK ngDkfJnk ;NZvh ;oeb.ra?o f;nk;h ;zrmB d/ o{g nzdo, j"bh j"bh fco SkfJnk ;NZvh ;oeb.
j'ek fdZsk fco fto;/ d/ tko;K B{z, nkT[ nkgk ;tkoB dh rZb eohJ/.iksK gksK d/ ;zrb *u iefVnk i', T[j ;wki ;[XkoB dh rZb eohJ/.nkgD/ fto;/ *s/ pVk J/ wkD ;kB{z, jo gk;/ goukoB dh rZb eohJ/.ukBD pyP/ i' ;ko/ ;z;ko sKJhA, pkDh y'iD ftukoB dh rZb eohJ/.
fit/A fit/A fJj bfjo fco tXh nZr/, gVQ/ fby/ ns/ ;{MtkB ob rJ/.j"bh j"bh ftfdnkoEh j'J/ Pkfwb, T[jBK Bkb nfXnkge ;kfjpkB ob rJ/.vkeNo fuzse th c/o Bk oj/ fgZS/, p[ZXh ihth s/ j'o ftdtkB ob rJ/.ftZfdne g/Av{ s/ Pfjoh fJbkfenK *u'A, f;Zyh ;/tk d/ ;h ukjtkB ob rJ/.
iZE/pzdh dh T[wo fco j'Jh bzph, ;wK w[PebK tkbk Ngk e/ s/.
wBwZs dh X[zX fwNkJh jo EK, e?Ag r[owfs No/fBzr brk e/ s/.
r[o{ vzwQ tkbk godk ckP ehsk, fdt; ‘nksw ;wogD’ wBk e/ s/.
s/i ehsk fco r[owfs gouko sKJhA, tZy' tZyo/ ‘ftzr’ pDk e/ s/.
J/Xo GkPD s/ eftsk w[ekpbk J/, b/y fbyd/ r[o{ d/ bkb UXo.
P[aX gkm T[ukoD th j' fojk J/, pkDh rkfJB gqsh:'rsk Bkb UXo.
fJZXo r[owfs fJwfsjkB th ub fojk J/, r[owfs fenkoh *u p?m/ B/ pkb UXo.
;'B/ uKdh s/ eK;h d/ fiZs srw/, r[o{ fgnko/ B/ j[zd/ fBjkb UXo.
‘f;Zy p[Ze ;?ANo’ T[~s/ g[;seK dh, bZrh pVh B[wkfJP ftPkb feXo/.
‘;/tk fdt;’ wBkT[Ad/ j'J/ tho ;ko/, gjz[u iKd/ B/ j;gskb feXo/.
rZb eoB bJh pkDh dh ekbiK *u, b?euo j' oj/ p/fw;kb feXo/.
fes/ :[te fbykoh B/ j'J/ *eZm/, ‘ftuko r'PNh’ j'Jh ewkb feXo/.
wkB; iks sK ;G dh j? fJ Ze', EK EK ehsk ;ktXkB iKd?.
BfPnK ofjs Bo'nk ;wki j't/, J/; rZb tZb ;dk fXnkB iKd?.
BK j/m gzikph gqc[ Zbsk d/, wks GkPk dk fdZsk frnkB iKd?.
fbyd/ i' r[opkDh B{z w[Zy oZye/, ;w/A ;w/A *s/ ehsk ;BwkB iKd?.
‘;kvk fto;k^;kvk r"ot’ gou/ okjhA, EK EK r[owfs ;zd/P gj[zukJ/ iKd/.
tZy' tZyo/ ftfPnK *s/ ekbiK *u, ;?whBko B/ eJh eotkJ/ iKd/.
fgzvK PfjoK *u gpfbe ftzr tb'A, Ppd r[o{ ;wkrw wBkJ/ iKd/.
wkfJe gZy s'A fgSV/ pZfunK B{z, gVQB bJh tIhc/ brkJ/ iKd/.
‘GkJh ;w[zd f;zx r[owfs ne?vwh’ B/, ehosB bfjo B{z th bkwpzd ehs?.
UXo ‘;g'oN; ftzr’ B/ ;kfonK B{z, ;ohoe s"o *s/ th f;jswzd ehs?.
j'b/ wjZb/ *s/ :{fBNK ;kohnK B/, fSzM fdt; B{z pVk g;zd ehs?.
tZy' tZyo/ ftzrK B/ ob fwb e/, iZE/pzdh sKJhA iE/pzd ehs?.
f;de d/ g?Av/ / 97f;de d/ g?Av/ / 96
eZY e/ wkfJnk s/ ;w/A dk d;w fjZ;k,;/tk f;Zyh dh eoB fBPekw ;ko/.
fpBK fe;/ th fe;w d/ ftseo/ d/, EK EK r[owfs dk d/D g?rakw ;ko/.
jkIo BkIo fJj r[o{ B{z ;wM e/ s/, b'e ftykt/ B{z gkT[D brakw ;ko/.
fB;uk eoe/ fBZso/ w?dkB nzdo, d;w fgsk d/ fJj tfonkw ;ko/.
jo ;kbkBk ;wkrw *s/ i[V/ e/vo, ;NZvh ;oeb dk eZmk gotko j[zd?.
;kok ;kb i' cahbv *u ezw eod/, y[ZbQk T[BQK dk doPB dhdko j[zd?.
fgSb/ ;kb dhnK ekor[IkohnK *s/, tZy tZy ;?PBK ftZu ftuko j[zd?.
nkT[D tkbV/ ;w/A *u i' eoB?, fJZe d{i/ d/ Bkb fJeoko j[zd?.
nZyK e"w dhnK bZrhnK s[;K T[~s/, rabs edw Bk b?Dk e'Jh g[ZN f;zx'.
nkg' ftZu Bk ed/ Neok ikDk, pVh uzdoh j[ zdh i/ c[ ZN f;zx'.
J/e/ ftZu jh P[o{ s'A poesK B/, iZE/pzd s/ ofjDk fJZe i[ZN f;zx'.
T[j c[Zb sK S/sh w[oMk iKd?, fijVk NfjDh s'A iKdk J/ N[ZN f;zx'.
fijVk iZr *u nkgK gquko eohJ/, T[; *s/ f;Zyh f;XKsK dh w'jo j't/.
n;hA nzdo'A s/ pkjo'A fJe j'JhJ/, wB j'o s/ w[Zy Bk j'o j't/.
;/tk, f;woB, ;ukJh s/ vN/ ojhJ/, f;Zy ofjs wo:kdk *s/ I'o j't/.
fyZboh e"w B{z eohJ/ fJe EK *eZmk, tZy' tZyoh Bk ;kvh s'o j't/.
nkT[ eohJ/ j[D n;hA r[owsk ;ko/, iZr *u f;Zyh gquko dh bfjo j't/.
;wK fizBk th, fit/A th fwb/ fiZE/, ;t/o, Pkw iK GKt/A d[gfjo j't/.
iE/pzdh d/ b/y/ ftZu bk dJhJ/, xVh, gb j't/ iK fco gfjo j't/.
ubd/ ofjD ;wkrw j[D jo EK *s/, ‘ikue’ fgzv j't/ s/ GKt/A Pfjo j't/.
iE/pzde eftsk
j'fJnk fgnk ;h rzXbk s/ nkg j[dok, tksktoB id ftfdne ndkfonK dk.
‘bkb jB/ohnK’ tkb/ e[M g/v toeo, o'b oj/ GftZy ;h ;kfonK dk.
fgSKj fyZu{ fij/ bciK B{z ;[D ;[D e/, N[ZNdk fdb ;h r[o{ d[bkfonK dk.
r[of;Zy wkg/ th Ud'A p/tZ; j' rJ/, wzdk jkb sZe, nZyK d/ skfonK dk.
;'uh ;wMh j'Jh ;kiP nXhB fJBQK, ehsk :'iBkpZX gquko sKJhA.
B"itkBK d/ fdbK *u'A eZY d/t', r[o[{ ;kfjpK d/ g{oB ;fseko sKJhA.
G[b ikD fJj fto;/ *s/ wkD eoBk, G[b ikD nihs i[Mko sKJhA.
I'okto s/ csfj Bk :kd nkt/, s/ ;ojzd dh G[bD dhtko sKJhA.
:[tk tor d/ sKJhA c;kT[D ykso, BfPnK tkbk ftSkfJnk ;h ikb Ud'A.
ftZu ekbiK ftfdnk dh EK T[~s/, iKdh o'I eotkJh jVskb Ud'A.
oZp BK dh j;sh BjhA e'Jh, efje/, e'Mh pVh jh uZbh ;h ukb Ud'A.
;'u Bk;se d/ ;Zu/ ftZu T[j sK, B"itkBK B{z oj/ ;B Ykb Ud'A.
;zB pjZso *u J/j' fij/ ;w/A nzdo, ;NZvh ;oeb dh j'Jh P[o{nks ;'jDh.
ekbh p'bh jB/oh fJ; oks fgZS'A, uVQDh P[o{ ;h j'Jh gqGks ;'jDh.
B"itkBK Bkb gkT[Dh ;h P[o{ ehsh, r"otwJh fJ; fto;/ dh pks ;'jDh.
gfVQnK fbfynK dh pdbD id ;'u bZrh, ;uw[Zu j'Jh Ud'A eokwks ;'jDh.
;NZvh ;oeb B/ nkgD/ iBw s'A jh, Bk;se skesK B{z gkJh mZb jo EK.
;e{bK, ekbiK s/ :{Bhtof;NhnK *u, ub gJh r[opkDh dh rZb jo EK.
o;s/ ftZu o[ektNK pj[s nkJhnK, fyV/ wZE/ go bJhnK ;h MZb jo EK.
ehsk Nkeok gzE d/ d'yhnK dk, r[o{ gksPkj p\fPnk pb jo EK.
f;de d/ g?Av/ / 99f;de d/ g?Av/ / 98
b? e/ nk;ok g[oy nekb ih dk, P[G eowK dh phih J/ c;b nkgK.
fwb p?m e/ w;b/ ;G jZb eoB/, ed/ g?Dk BjhA fe;/ ftZu N;b nkgK.
ed/ voBk BjhA okj d/ o'fVnK s'A, g?oK j/m ;G d/D/ B/ w;b nkgK.
‘PkoN eZN’ BjhA wkoBk g? ekjb/, o;sk ed/ BjhA SZvDk n;b nkgK.
tZvh y[Ph dh rZb J/ ykb;k ih, ;kv/ e'b B/ w'Yh f;ow"o nkr{.
iE/pzde gszr Bk e'Jh eZN/, eod/ ofjD sKjhT[A gZeh v'o nkr{.
gzEe ;'u c?bkT[D bJh ftZu d[BhnK, E'v/ fij// pDkJ/ eJh j'o nkr{.
I'Bb, ;N/N s/ e/Adoh gZXoK *s/, ;/tk eo oj/ s[;hA ps"o nkr{.
e[M rZbK w?A s[;K Bkb eo fojk jK, rZbK ;[fDT[ fJj pV/ fXnkB d/ Bkb.
E'v/ T[~s/ j? e"w B{z wkD f;zx', fJj th efj fojK pV/ w?A wkD d/ Bkb.
ubd/ oj/ fBPkB/ B{z fwZE e/ s/, uZbd/ oj' nZr'A g{oh PkB d/ Bkb.
E'v/ pko/ nZi e'Jh id ebw fbydh, T[j th fbydh J/ pV/ fXnkB d/ Bkb.
s[od/ fcod/ e'Jh s[;hA BjhA pD/ nkr{, Bk jh pD/ nypkoh fpnkB d/ Bkb.
35 ;kbK dk E'vk fJfsjk; dZ;d?, ehs? s[;K B/ ezw ihn ikB d/ Bkb.
35 ;kbK d/ j'J/ ;[u/s rGo{, BzB/ w[zB/ j[D pZu/ BjhA oj/ nkgK.
r[o{ feogk Bkb d"Vh J/ d"V bzwh, fYZb/ wZm/ j' ed/ BjhA pj/ nkgK.
n"yh xkNh s/ w[Peb g?AfvnK *s/, ;ji ntZ;Ek Bkb ubd/ oj/ nkgK.
fJZe w[Zm s/ fJe i[ZN ofje/, ;dk j'DhnK Bkb yfjzd/ oj/ nkgK.
gfjok fdZsk J/ ;oeb dh ;'u T[~s/, trd/ tfjDk *u ed/ BjhA tj/ nkgK.
S'Nk tZvk BjhA J/E/ e'Jh, ;Zu ikD'A, ;/tkdko ;ko/ fJe' ij/ nkgK.
n?t/A, fet/A BjhA s[;hA j' nkD p?m/, wZbK wko e/ nkJ/ w?dkB nzdo.
fJzNoB?N s/ t?p;kJhN T[~s/, E'vh uouk nZi ;ko/ ijkB nzdo.
:{Hn?BHU s'A wkBsk fwbh id s'A, d'yh j'J/ j'J/ B/ gq/PkB nzdo.
fszB bZy B/ w?Apo pDkJ/ ob e/, fco th nkT[Dk BjhA ed/ nfGwkB nzdo.
fJe d{i/ dk nkdo ;fseko eoB?, J/; rZb B{z fco bT[ mkB nzdo.
tZy' tZy B/ E'v/ ;oho GKt/A, (go) fJe d{i/ dh fizd s/ ikB nzdo.
ihjd/ fijk BjhA d[BhnK *u j'o e'Jh, s[;hA T[jd/ w[ohd j' ykb;k ih.
ihjB/ p\fPn? yk; ;o{g ;'jDk, s[;hA U;/ dh dhd j' ykb;k ih.
nZyK e"w dhnK bZrhnK s[;K T[~s/, s[;hA e"wh T[whd j' ykb;k ih.
fYZbk wZmk Bk gzEe GftZy ofj ikt/, eo oj/ s[;hA skrhd j' ykb;k ih.
;/tk eo oj/ f;de d/ Bkb ‘ikue’, ‘r'b/ w[b yohd’ j' ykb;k ih.
w/oh ebw w?B{z jodw dZ;dh J/, s[;hA ‘fizdk Pjhd’ j' ykb;k ih.
f;de d/ g?Av/ / 101f;de d/ g?Av/ / 100
e/;K dh wjkBsk
ebrhXo B/ fejk ;h ykb;/ B{z, ed/ s[;K B{z nKu BjhA nk ;edh.
id se oj{ fBnkok ;o{g ekfJw, E'vh j'Ad B{z j'Dh BjhA yk ;edh.
J/; d[BhnK dh fes/ th e'Jh skes, fJ; d;sko B{z jZE BjhA gk ;edh.
uZb gJ/ i/ fpgoB eh ohs f;zzx', e'Jh skes BjhA E'B{z puk ;edh.
Bj[z wk; dk fit/A ;zpzX j[ zd?, jo ;[nkb dk j[ zd? i[nkp fiZdK.
jo e'Jh f;Zy B{z fujo/ s'A gVQ ;ed?, gVQh iKdh J/ y[bQh feskp fiZdK.
gfss f;Zy sK fJ; soQK ikgdk J/, N[ZNh sko s'A fpBK opkp fiZdK.
fvZr g?Adk J/ Nh;h s'A yZv nzdo, fvZr/ NfjDh s'A c[Zb r[bkp fiZdK.
d/Dh j[zdh ;h w"s dh ;Ik fi; B{z, w[zB d/Ad/ ;h T[; d/ tkb J/E/.
ez;, o[ewDh s/ go; okw tkbh, fwb/ ftZu fJfsjk; fw;kb J/E// /.
tKMk j[zdk ;h nkswe PeshnK s'A, dkVQh e/; eNkT[D d/ Bkb J/E//.
;wK phsD s/ e/; wz[BkT[D tkbh, G?Vh ub gJh ;h G/v ukb J/E//.
dkVQh e/; BjhA ed/ T[rkJ/ iKd/, fJj sK e[dos dk j?B todkB f;zx'.
;kps ;{os T[j o{jK B/ ;dk ojhnK, j''fJnk fiBQK B{z nksfwe frnkB f;zx'.
wjKg[oy, g?rzpo s/ r[o{ ;ko/, e/;kXkoh j'J/ ftZu ijkB f;zx'.
;dk pD/ e;tZNh fJj ykb;/ dh, fJZias, nDy s/ e"wh fBPkB f;zx'.
fdB ft;kyh d/ r[o{ d;w/P ih B/, gorN ehsk fBnkok r[o ykb;k ;h.
;kps ;{os d;sko ;h f;o T[s/, brdk pVk fgnkok r[o ykb;k ;h.
yk; o{g nzdo ebrhXo ih dk, pfDnk nZyK dk skok r[o ykb;k ;h.
poc tKr mzvk Bkb ;ZiDK d/, d[PwD bJh nzfrnkok r[o ykb;k ;h.
;kps ;{os, d;sko s/ e/; pko/, pkDh ftZu th r[o{ ;kfjpkB fbfyn?.
Bzd bkb ih B/ nkgDh rIb nzdo, e/;K pko/ fJj nfjw fpnkB fbfyn?.
d;w fgsk d/ fJe fJe tkb dk w[Zb, fJe fJe BjhA, d' d' ijkB fbfyn?.
ofjsBkfwnK ftZu th EK EK *s/, gktB e/;K B{z f;Zyh dh PkB fbfyn?.
d;w fgsk B/ nkfynk gho sKJhA, wZdd s[;K j' e/ nzr ;zr ehsh.
E'v/ g[sK w[ohdK B/ :[ZX nzdo, Pjhdh gk e/ s/ d[BhnK dzr ehsh.
wzr' i' e[M gho ih wzrDk i/, w/oh ;j[z, i/ osk th ;zr ehsh.
‘nV/ e/;K ;w/s’ jh gho T[d'A, d;w fgsk s'A ‘ezx/ dh wzr’ ehsh.
sko{ f;zx B{z IeohJ/ nkfynk ;h, efjDk wzB s{z j' ;[u/s w/ok.
f;Zyh o{g fsnkr d/ ;dk d/ bJh, J/;/ ftZu J/ s/ok s/ j/s w/ok.
fejk f;zx B/ nZr'A bbeko e/ s/, s{z BjhA ikD ;edk, f;Zyh G/s w/ok.
*eZb/ e/; BjhA esb fJj j' ;eD/, bkj b? y'go s{z e/;K ;w/s w/ok.
nfjwd ;akj npdkbh B/ nkD e/ s/, g?o id'A gzikp ftZu Xo fdZsk.
pkpk nkbk f;zx c[behnK fw;b tkbk, cV e/ T[; B/ e?d ;h eo fdZsk.
ysw eoB bJh f;Zyh ;o{g T[jdk, esb e/;K B{z eoB dk vo fdZsk.
ebrhXo dh w'jo pukT[D ykfso, bZy o[gJhnk i[owkBk T[; Go fdZsk.
ftSVh fizdK B{z id'A dbhg fwfbnk, XkjK wko e/ o'Jh wIp{o wksk.
i{Vk g[Zs d/ f;o Bk t/y e/ s/, j' rJh N[ZN e/ ;h ueBku{o wksk.
nZr'A fejk T[; wK d/ uoB cV e/, ehsk r'fonK f;Zyh s'A d{o wksk.
nzfwqs SZe e/ ;i{z w?A f;zx g{ok, ;j[z yKdk jK s/o/ jI{o wksk.
gofsnk g{oB f;zx id'A igkB ftZu'A, dkVQh, w[ZSK s/ i{Vk fojk jh BjhA.
GkJh tho f;zx e'b id nkD p?mk, T[BQK w[Zy *u'A e[M th fejk jh BjhA.
f;de d/ g?Av/ / 103f;de d/ g?Av/ / 102
nkyo g[ZSD *s/ T[; itkp fdZsk, s{z s/ brdk j[D f;ZyK fijk jh BjhA.
s/o/ Bkb w?A rZb j? eh eoBh, g{oB f;zxk s{z g{oB j[D fojk jh BjhA.
fejk vkeNo B/ ;zs eosko f;zx ih, eoBk g?D? T[go/PB jI{o w?B{z.
fJjd/ fpBK e'Jh ukok BjhA fojk pkeh, bkj[ZD/ g?D/ B/ tkb Io{o w?B{z.
nZr'A fejk d;w/P d/ bkvb/ B/, eohA f;Zyh s'A s{z Bk d{o w?B{ z.
e/; esb eotk e/ puB Bkb'A, vkeNo ;kfjp J/ woBk wBI{o w?B{z.
gqf;ZX fJfsjk;eko ‘fsnkBph’ B/, fJfsjk; wB[Zysk dk fdZs? fby ;'jDk.
fJe n"os id ehsk ;[nkb T[; B{z, ;koh d[BhnK *u'A fe; dk fdZy ;'jDk.
nZr'A fdZsk ;h MZN i[nkp T[jB/, dkVQh e/;K tkbk g{oB f;Zy ;'jDk.
dkVQh w[ZSK pr?o go pd;{os, fijVk j[zdk ;h ed/ T[j f;Zy ;'jDk.
f;ZX ehs? ftfrnkB dh y'i B/ th, ftNkfwB ‘vh’ g?dk eod/ tkb f;zx'.
u'Nh T[s/ i' i{Vk fJj ;'Gdk J/, ;{oih Pesh B{z b?Ad? ;zGkb f;zx'.
;odh, rowh iK SK s/ X[Zg e'b'A, pukT[Ad/ fdwkr skJhA pDe/ Ykb f;zx'.
;kvhnK nZyK dh i's J/ xZN iKdh, dkVQh w[ZSK eNkT[D d/ Bkb f;zx'.
f;Zy fJfsjk; s'A B/ nDikD fijV/, gktB e/;K B{z esb eotkJh fcod/.
ihjB/ ;kok ;opz; e[opkB ehsk, ebrhXo B{z fgZm ftykJh fcod/.
f;Zyh e/;hA ;[nk;hA fBGkT[D tkbk, bj{ fGZik fJfsjk; G[bkJh fcod/.
;kps ;{os fJj oZp dh GzB e/ s/, J/;/ ftZu jh ;wMh tfvnkJh fcod/.
f;Zyh wfjb d/ ;[zdo w[BkfonK B{z, Bkb e?AuhnK fJj B/ YkJh fcod/.
eJh g[Zs r[of;ZyK d/ gfss j' e/, fuZNh gZr B{z dkr B/ bkJh fcod/.
e/; esb eokT[Ad/ B/ p'M efj e/, n?go ;oho dk p'M T[mkJh fcod/.
;[zdo, ;'jDh d;sko B{z SZv e/ s/, nZi eb f;oK *s/ N'ghnK gkJh fcod/.
gktB e/;K dk g{oB ;fseko eoB?, fJjB{z ;wM e/ f;Zyh dh w'jo nkgK.
GotZN/ eZNdhnK f;Zy phphnK B{z, eoB dJhJ/ Bk gkg fJj x'o nkgK.
;h; T[~s/ ;ikT[Dh d;sko ;'jDh, Bzr/ f;o BjhA s[oBh e'Jh s'o nkgK.
ofjD? ‘ikuek’ ;dk jh P/o pD e/, BjhA frZdV iK pDBk e[M j'o nkgK.
f;Zy id'A th fes/ nodk; eod?, nkgD/ r[o{ e'b'A e/; dkB wzrd?.
;w/A ;w/A T[~s/ n"yh xVh nzdo, uVQdh ebk s/ f;Zyh dh PkB wzrd?.
nkJ/ nKu Bk f;Zyh ;o{g T[s/, f;zx ;dk fJwfsjkB d"okB wzrd?.
f;Zyh e/;K ;[nk;K d/ Bkb fBG ikJ/, ‘ikue’ r[o{ s'A J/j' todkB wzrd?.
f;de d/ g?Av/ / 105f;de d/ g?Av/ / 104
;/tk dh wjkBsk
r[o{ xoK *u fiZXo th sZed/ jK, pZu/ p[ZY/ s/ eoB i[nkB ;/tk.
;/tk i'fVnK dh, i{m/ posBK dh, PoXk Bkb eod/ PoXktkB ;/tk.
ftZfdnk dkB ;/tk, B/sodkB ;/tk, tZvh ;kfonK s'A \{B dkB ;/tk.
J/vI tkb/ fGnkBe BshfinK dk, d/Dk d[BhnK d/ sKJhA frnkB ;/tk.
Xow EZb/ f;nk;s B{z oZy e/ s/, eoB gzE dh f;nk;sdkB ;/tk.
;/tk gqG{ tZb ikD dh j? gT[Vh, eoBh g?Adh J/ Bkb fXnkB ;/tk.
r[o{ r'be, raohp dk w{zj j't/, ehsk r[oK ;h w[Zy'A c[owkB ;/tk.
j[ew wzBDk, GkD/ d/ ftZu ofjDk, fJj' r[owfs dk j? ftXkB ;/tk.
b'VtzdK e'b T[v e/ gjz[u ikt/, yzG dfJnk d/ bk dfJnktkB ;/tk.
eJh nBkEK, ngkjiK s/ wkfgnK fij/, eoB d[yhnK dh dodtkB ;/tk.
jZE g?o ngftZso T[j frD/ iktD, fijV/ eod/ BjhA ftZu ijkB ;/tk.
b'G, bkbu iK gdthnK bJh j't/, ;wM' gZEo d/ uZND ;wkB ;/tk.
ehsh esoh p/noE j? j' iKdh, fijV/ eod/ B/ ftZu r[wkB ;/tk.
eow i/; d/ g{opb/ ikr g?Ad/, eo ;ed/ T[jh fJB;kB ;/tk.
;/tk eod/ i' d[yh wB[ Zysk dh, j[ zdh ftZu dorkj/ gqtkB ;/tk.
gqG{ f;woB *u fijV/ B/ bhB ofjzd/, T[BQK GrsK dh eo/ GrtkB ;/tk.
uzdB tKr \[Pp{ s/ mzv d/ e/, wkBt wkso dh eo/ efbnkD ;/tk.
uzub wB B{z N'J/ s/ fNZfpnK *u'A, oZy/ gZXok tKr w?dkB ;/tk.
d;K B"jK dh feos ewkJh ftZu'A, b?Adk fwjo eoe/ fwjotkB ;/tk.
fijVh nkswk sKJhA nBzd d/t/, w[Zb fwbdh BjhA fe;/ d[ekB ;/tk.
gq/w fgnko d/ Bkb i' ikJ/ ehsh, oZy/ pVk jh T[~uk ;EkB ;/tk.
fpBK fe;/ th fe;w d/ ftseo/ d/, jZEhA eo' eoe/ nzfwqsgkB ;/tk.
Ppd r[o{ d/ bZr e/ bV f;zx', tzvDk d[BhnK *u fJjdk frnkB ;/tk.
PwK ;/tk dh ;dk jh oj/ irdh, ‘ikue’ eo/ pDe/ PwKdkB ;/tk.
f;de d/ g?Av/ / 107f;de d/ g?Av/ / 106
GkJh ;zs'y f;zx ih
wjKeth ;?A GkJh ;zs'y f;zxk, ekft rrB dk uwedk uzB ;?A s{z.
d[ZyK ;Z[yK *u ;dk fJe fus ofje/, T[jdh oIk *u fojk gq;zB ;?A s{z.
ihT[Ad/ ihn jh X[zwK ;B g? rJhnK, fbydk fojk eftsk tzB ;[tzB ;?A s{z.
w/oh ebw jodw T[;ss ftZu fbydh, XzB XzB ;?A s{z, XzB XzB ;?A s{z.
:'r ikD s?B{z GkJh ;zs f;zx B/, jo soQK dh ftfdnk dk dkB ehsk.
r[of;ZyK dh ;zrs d/ ftZu ofje/, yzv/ pkN/ dk nzfwqs s{z gkB ehsk.
Pesh ns/ gqfsGk d/ pD wkbe, jo gZy tZb g{ok fXnkB ehsk.
r[o fJfsjk; B{z Szdk pzd eoe/, wjKekft *u ;'jDk fpnkB ehsk.
s{z sK eftsk d/ pkr dk pD wkbh, ;koh T[wo jh ;KG ;zGkb ehsh.
nbzekoK sPphjK Bkb iV e/ s/, ekft o;K Bkb wkb' wkb ehsh.
g{o/ f;Zy fJfsjk; s/ y'i Gkoh, nzsw dw sZe xkbDk xkb ehsh.
s{z sK ;kro B{z e[Zi/ *u pzd eoe/, ;/tk e"w dh p/^fw;kb ehsh.
r[zd r[zd e/ feoBK frnkB dhnK, s{z ;ikJhnK ;h ‘;{oi gqekP’ nzdo.
s/oh ebw fJfsjk; B{z ojh fbydh, PoXk GktBK g{oB ftPtkP nzdo.
jho/ osB itkjo ;B iV fdZs/, r[o{ ;kfjpK d/ gktB fJfsjk; nzdo.
uwe foj?A s{z ;{oi d/ s/i tKr{, f;Zy e"w d/ ;'jD/ nekP nzdo.
pkp/ BkBe dh T[;ssh eoB bZfrnK, s/oh ebw opkp dh sko pD rJh.
S'jh rZb iK rVQh uwe"o tkbh, s/oh ebw ;h yzv/ dh Xko pD rJh.
rZb fbyfdnK pho pjkdoK dh, s/oh ebw d{Xkoh sbtko pD rJh.
nzfwqs pkDh dh fbyh ftnkfynk id, T[jh ebw ;h nzfwqs dh Xko pD rJh.
j[zd/ iZr ftZu n?;/ ftdtkB ftob/, fij' fijk wjkB ftdtkB ;h s{z.
fgzv ‘B{o dh’ fty/ s{z iBw b? e/, ehs/ ekPh d/ gzvs j?okB ;h s{z.
;z;feqs, gzikph s/ fpqi GkPk, j'o p'bhnK dk oZydk frnkB ;h s{z.
fJzM e'Jh fpnkB Bjh eo ;fenk, ehsk fidK fJfsjk; fpnkB ;h s{z.
;koh T[wo i' yZNh ;h s{z yZNh, g/P eo *sh r[o{ dopko nzdo.
r[o{ uoBK ‘u ehsh nodk; J/E/, g{oB PoXk ftPtk; B{z Xko nzdo.
fwfbnk wkD ;h syas nekb tZb'A, G/Nk j'Jh ;theko dopko nzdo.
BK ‘;{oi gqekP’ d/ Bkb s/ok, nwo j' frnk ;ko/ ;z;ko nzdo.
s?B{z n?At/A BjhA ebw dk XBh efjzd/, wkoh wZb s{z tZvh ;zs'y f;zxk.
e[b fbysK fJfsjk; dhnK tkuhnK s{z, e'Jh e;o Bk SZvh ;zs'y f;zxk.
eftsk c[ZNdh ojh MoB/ tKr nzdo'A, b?, skb Bkb eZYh ;zs'y f;zxk.
nZXh ;dh ;z;ko d/ ftZu ofje/, nwo Skg s{z SZvh ;zs'y f;zxk.
s/o/ ou/ j'J/ ;{oi gqekP ftZu'A, eEk j[zdh J/ r[o{d[nkfonK ftZu.
jz; fposh Bkb u[GhnK bkT[D tkb/, w'sh u[rd/ ;w[zdo ykfonK ftZu.
;kfjs rrB *s/ uwed?A s{z J/dK, uwe/ fi; soQK uzB f;skfonK ftZu.
J/; rZb B{z ikDd? iZr ;kok, wjKeth j?A s{z ethnK ;kfonK ftZu.
s/oh d/D pj[w[Zyh ;zs'y f;zxk, n;hA T[jdk e'Jh sko BjhA w[Zb ;ed/.
r[o fJfsjk; pukfJnk s[{z r[zw j'D'A, n;hA s/ok nfj;kB BjhA G[Zb ;ed/.
d/Adk oj/rk r[owfs dh ;/X ‘ikue’, ofunk ;{oi gqekP rqzE s/ok.
ofjzdh d[BhnK sZe GkJh ;zs'y f;zxk, foDh oj/rk ykb;k gzE s/ok.
f;de d/ g?Av/ / 109f;de d/ g?Av/ / 108
ihjd/ ihtB s/ ehsh w?A ghn?uHvhH
ihjd/ ihtB s/ ehsh w?A ghn?uHvhH, T[jd/ ihtB dh rkEk ;[DkT[D nkfJnk.
GkJh ;kfjp d/ iBw ;EkB T[~s/, Bkb PoXk d/ ;h; fBtkT[D nkfJnk.
r[o{ ;[nkohnK fJE'A dhnK ;zrsK dh, X{Vh uoBK dh, wZE/ *s/ bkT[D nkfJnk.
wjKeth d/ fgzv wjkB nzdo, wjKeth dopko ;ikT[D nkfJnk.
T[xk BK j? GkJh ;zs'y f;zx dk
T[xk BK j? GkJh ;zs'y f;zx dk, f;Zy Xow s/ f;Zy fJfsjk; nzdo.
mkmK wkodk r[owfs frnkB j?;h, o'w o'w s/ ;[nk; ;[nk; nzdo.
g{ok r[o fJfsjk; w?A fby ;eK, eod/ i'dVh fBs nodk; nzdo.
30 ;kb ;h ebw ubkJh ‘ikue’, bZrh brB ;h X[o'A e'Jh yk; nzdo.
‘gzE osB’ GkJh i;pho f;zx ih ykb;kiBw 16H8H1944 nekb ubkDk 14H10H2006
fiBQK r[owfs dk ;h frnkB tzfvnk, d/j o{g ftZu BjhA j[D oj/ iZr *s/.
f;Zyh ;'u *s/ gfjok ;h ;dk fdZsk, trd/ tfjDK *u ed/ Bk tj/ iZr *s/.
ofjzdh d[BhnK sZe ;zrsK :kd oZyD/, gktB puB i' w[Zy *u'A ej/ iZr *s/.
iZr s'A ikD i' u'bk p/dkr b? e/, ftob/ j'D i;pho f;zx ij/ iZr *s/.
X[o dorkj s'A ;B to';kJ/ j'J/, j?;B Pa[o{ s'A jh j'Djko T[j sK.
wjKg[oyK dh ;zrs d/ ftZu ofje/, Bkw pkDh Bkb j'J/ ;oPko T[j sK.
r[o{ Ppd dk eod/ oj/ eEk ehosB, 40 ;kb sheo brksko T[j sK.
gzEe wkbk d/ ;B nBw'b w'sh, f;Zy irs d/ o'PB whBko T[j sK.
o;BK ftZu nB'yk e'Jh o; j?;h, p'b p'b *u'A r[o{ fgnko Mbe/.
GotK dkjVk s/ nZyK ;h Bkw oshnK, pzBQh ;h; *s/ ;'jDh d;sko Mbe/.
eod/ Ppd dh id'A ftnkfynk ;h, B{oh fujo/ s'A B{oh B[jko Mbe/.
ehosB w{osh GkJh i;pho f;zx d/, gzEe ekoiK ftZu'A feodko Mbe/.
gZEo fdb th w'w ;B j' iKd/, eod/ ehosB ftZu ;o{o j?;B.
wBwZ[y th pDd/ ;B r[o{ tkb/, X[o eh pkDh d/ Bkb wyw{o j?;B.
ihjBK ihtB jh pdb e/ oZy fdZs/, puB T[BQK d// fyZu Gog{o j?;B.
ubdh fcodh T[j r[owfs dh ;z;Ek ;h, f;Zy e"w d/ jho/ e'fjB{o j?;B.
;zrs ehsh ;h P[o{ s'A r[ow[yK dh, ;uw[Zu tvGkrh ;B GkJh ;kfjp.
oj/ frqj;s *u ewb d/ c[Zb tKr{z, e'Jh o{j ;[Gkrh ;B GkJh ;kfjp.
ehsh ehosB dh j' fBPekw ;/tk, n;b ftZu fsnkrh ;B GkJh ;kfjp.
ehosB eofdnK f;woB nfGnk; uZbdk, o'w o'w *u'A okrh ;B GkJh ;kfjp.
f;de d/ g?Av/ / 111f;de d/ g?Av/ / 110
GkJh ;kfjp GkJh i;pho f;zx dk, ehosB eoB dk Yzr fBt/ebk ;h.;[o ;[os s/ Ppd id fwb iKd/, uVQdk oZph e'Jh ozr fBt/ebk ;h.ubdh fJe' ;h bVh r[o Ppd tkbh, ihjdk jo gq;zr fBt/ebk ;h.;zrsK i[VdhnK p/P[wko j?;B, s/ j[zdk jo ;fs;zr fBt/ebk ;h.
r[o{ ;zrsK ftZu jh p?md/ ;h, tZyok nk;B brkfJnk Bk tho ih B/.Bk ubkJh e'Jh nZv gqzgok ;h, tzv ftseok gkfJnk Bk tho ih B/.;[D e/ fe;/ d/ p'b e[p'b nZr'A, e"Vk puB nbkfJnk Bk tho ih B/.wkfJnk uoBK dh dk;h ;h ojh jodw, w'j wkfJnk Bkb gkfJnk Bk tho ih B/.
r[od[nkok i' fJj nekb nkPqw, fojk T[BQK dh fizd s/ ikB e/Ado.T[Bh ;" fsok;h d/ ftZu T[BQK, gorN ehsk ;h ftZu ijkB e/Ado.24 ;kb ;B nkg ih oj/ J/E/, ehsk f;woB fJ; sZg n;EkB e/Ado.Gkoh o"DeK bZrhnK dZ; ojhnK, j'fJnk gzE d/ ftZu gotkB e/Ado.
ftZu izrb d/ wzrb brkT[D ykso, fbnk T[BQK ;EkB fJj Gkb ;'jDk.u?ohN/pb fco NoZ;N pDk e/ s/, y'fbnk ‘B/soK dk j;gskb’ ;'jDk.T[~u gZXoh fJjdk ftek; j'fJnk, pD frnk ‘wbNh ;g?Pb’ th Bkb ;'jDk.r[o{ do Bkb i'VB bJh ;zrsK B{z, j[zdk r[owfs ;wkrw jo ;kb ;'jDk.
fijVk fijVk th T[BQK d/ e'b nkT[Adk, T[jB{z Bkw d/ ozr *u ozrd/ ;h.iksK gksK d/ ftseo/ SZv e/ s/, tfjwK GowK B{z fSZe/ *s/ Nzrd/ ;h.;/tk f;woB dh dZ;d/ iku ;G B{z, B/eh eoB s'A ed/ Bk ;zrd/ ;h.J/; gktB n;EkB *s/ p?m e/ s/, Gbk ;dk ;opZs dk wzrd/ ;h.
fizw/tkoh fJ; Xkofwe ;z;Ek dh, fiT[Ad/ ihn jh T[BQK ;zGkb fdZsh.GkJh ;kfjp dftzdo f;zx j[oK sKJhA, T[BQK fgnko ;fseko d/ Bkb fdZsh.Bkw ozr *u ozrh fJ; nkswk B{z, jZEhA ;"Ag e/ eo ewkb fdZsh.
fdZp dfoPNh Bkb c?;bk b? J/dK, ekfJw iZr *u eo fw;kb fdZsh.
d/P ftd/P dhnK bZyK jh ;zrsK B{z, Ppd r[o{ d/ bV ;h bkT[D nkJ/.
;Vd/ sgd/ s/ d[yd/ fjofdnK *u, ehosB okjhA ;B mzv toskT[D nkJ/.
fgzvK PfjoK s/ e;fpnK ftZu ik e/, nzfwqs SeD dh bfjo ubkT[D nkJ/.
;h f;oski T[j r[owfs gqukoeK d/, ihtB gzE d/ b/y/ i' bkT[D nkJ/.
n?;k f;Zy ;ekbo, fcbk;co ;h, d[BhnK ftZu i' j'fJnk gqtkB ;'jDk.
;w/A ;w/A *s/ ehosB Bkb ‘ikue’, oZfynk fyZu e/ ;kvk fXnkB ;'jDk.
ihT[Ad/ ihn jh ykb;k gzE nzdo, T[jdk ehosB j'fJnk gqtkB ;'jDk.
ikD fgS'A th s\s nekb tZb'A, ‘gzE osB’ dk fwfbnk ;BwkB ;'jDk.
f;de d/ g?Av/ / 113f;de d/ g?Av/ / 112
oZp dk GkDk
ekek gowdhg f;zx ‘dhg’;g[Zso vkH joh f;zx ‘ikue’
iBw sohy nekb ubkDk nzfsw nodk;
17H10H1984 16H7H2006 23H7H2006
vkH joh f;zx ‘ikue’ tb'A nkgD/ ;g[ Zso ekek gowdhg f;zxd/ G'r ;wkrw ;w/A gVQh rJh t?okrwJh eftsk
pZu/ j[zd/ B/ fwZNh dh fBoh w{os, xVd/ wkg/ B/ T[jB{z x[fwnko tKr{z.
GZmh ftZu gk e/ e[zdB tKr eod/, fe;/ ;[xV f;nkD/ ;[fBnko tKr{z.
ofje/ ;dk fBPekw jh, pZfunK dh, ;/tk eoB fijV/ ;/tkdko tKr{z.
tZy'^tZy gfotko d/ w'shnK B{ z, eZm/ oZyd/ rb/ d/ jko tKr{ z.
gowdhg dh :kd *u s[;hA p?m/, PoXk, ndp s/ Bkb ftPtk; ;ko/.
nZi ‘ikue’ d/ g{o/ gfotko d/ Bkb, eoB nkJ/ jwdodh j' yk; ;ko/.
foPs/dko, ;B/jh s/ gow fwZso, d/D nkJ/ j' s[;hA Xotk; ;ko/.
r[o{ uoBK *u j'J/ fBtk; T[; dk, fJe wB j' e/ efoU nodk; ;ko/.
;uw[Zu tofsn? oZp dk GkDk. s[o frn? ;kvk pkb nzRkDk.
21 ;kb dh T[wo ;h ;koh. wko frnk id G"o T[vkoh.
i'pB o[Zs/ SZv fJj d/P. ubk frnk J/ ftZu god/;.
w[ZS c[ZN rGo{ pVk i[nkB. SZv e/ s[o frn? fJj ijkB.
fJ; gfotko dk w'sh wkDe. ubk frnk J/ pZ; nukBe.
j'fJnk n?e;hv?AN ;h Gkoh. ikD bJh T[; ehsh fsnkoh.
fJj ;h pVh fGnkBe Mkeh. ofjzd/ e[M ;[nk; ;h pkeh.
vkeNo efjzd/ mhe j' ikT[{. fJe tkoh i/ j'P *u nkT{.
n?go BjhA j'P ftZu nkfJnk. Gkt/A ;kok fNZb brkfJnk.
dbpho e"o (T[j) wK dk ikfJnk.;dk bJh j' frnk gokfJnk.
fdZ;dk BjhA nZi g[Zs fgnkok. joh f;zx dh nZy dk skok.
‘ikue’ B{z ‘v?vh ih’ efjzdk. fyV fyVk e/ jZ;dk Jh ofjzdk.
ed/ th r[Z;/ ftZu Bk nkT[Adk. ed/ th wZE/ tZN Bk gkT[Adk.
G/s Bk fe;/ B{z fdb dk d;dk. ;G B{z fwbdk jZ;dk jZ;dk.
ihjd/ Bkb th :koh bkJh. nzsK she ;h s'V fBGkJh.
fwZsoskJh T[jdh ewkb. fwbdh BjhA j? ihjdh fw;kb.
pkbgD *u Bkw ewkfJnk. fjzd[;skB dk uZeo bkfJnk.
pkb eth ;h pVk wjkB. fwfbnk gzi s\sK s'A wkD.
fJziBhnfozr dh ehsh gVQkJh. fwjBs T[jdh ozr fbnkJh.
‘Dell’ ftZu ;h ;oft; eodk. oZydk g{ok fynkb ;h xo dk.
fijVh feos ewkJh eodk . wzwh d/ jZE T[~s/ Xodk .
g[Zso ;h T[j nkfrnkekoh. p'fbnk BjhA go iKdh tkoh.
fJj sK iht j? G[ZbDjko . go j? p\PDjko dksko .
frnk T[j T[woK G'bh nzdo. d;w fgsk dh M'bh nzdo.
s[o frnk w"s d/ Bkb ftnKdV. sVg ojh jo fJe dh nKdo.
GkDk wzBDk efjDk ;"yk . n?go GkDk wzBDk n"yk.
T[jd/ j[ew dh y/v j? ;koh. n;hA jK w'jo/ T[j fyvkoh.
fe; B{z u[ZeD? feE/ oZyD? . fe;B{z fe; d/ nZr'A vZeD?.
T[jB{z jh j? gsk fJj ;kok . i' fJj y/v fyvktDjkok.
n;hA g[sb/ jK pZ; fwZNh d/ . e'Jh ekbh d/, e'Jh fuZNh d/.
f;de d/ g?Av/ / 115f;de d/ g?Av/ / 114
id fwZso fgnko/ s[o ikD?. sd fJ; fwZNh B/ y[o ikD?.
fJ; GKv/ nkyo GZi ikD?. fJj sB ;kfonK si ikD?.
fwN ikD? d[fBnkth dfoP'A. fe;/ B/ gfjbK fe;/ B/ fgZS'A.
ihtB pkih y/v fBnkoh. E'fVQnK fiZsh pj[fsnK jkoh.
fJe dZw ftS'Vk g? iKd?. pzdk jZE wbdk jh ofj iKd?.
j' fizd dk ;ki p/;[o iKd?. id g[Zso J/dK s[o iKd?.
T[; o{j bJh eohJ/ nodk;. r[o uoBK ftZu j'J/ fBtk;.
o{j T[; Bkb fJe fwe ofjzdh. njhT[ rZb r[opkDh efjzdh.
‘b'e ;[yhJ/ gob'e ;[j/b/. BkBe jfo gqG nkg/ w/b/.’
‘ikue’ d[BhnK nktD ikDh. ubdh oj{ fJj ;dk ejkDh.
w'j d[fBnkth id sZe ofjDk. d[Zy ftS'Vk ;fjDk Jh g?Dk.
GkDk fwZmk wzBDk Jh g?Dk. J/d{ tZX w?A e[M BjhA efjDk.
fIzdrh ns/ w"s
fJziH eowihs f;zx B{o
gqXkB, ;qh d;w/P fJzNoB?PBb gzikph eth ;Gk
wZ;K nkT[Adh pjko r[bIko nzdo, gsMV nkT[D bZfrnK BjhA d/o eodh.
fi; xo *u j? fIzdrh irwrkT[Adh, w"s nkT[AfdnK UE/ jB/o eodh.
fIzdrh, fIzdrh d/ Bkb fIzdrh Go, ihT[D bJh fezB/ j/o c/o eodh.
(go) w"s fIzdrh fdnK wB;{fpnK B{z, ‘B{o’ gbK d/ ftZu j? Y/o eodh.
nXfyV/ j'J/ c[ZbK *s/ fyIk Ikfbw, id th r[Iodh efjo r[Iko iKdh.
ihtB, fIzdrh w"s dk y/b j[zdk, w"s fiZsdh, fIzdrh jko iKdh.
ihtB Go fJB;kB n"bkd ykfso, fet/A EZedk, N[ZNdk, u{o j[zd?.
fceowzd j' iKdk j? nro pZuk, fJe gb th nZyK s'A d{o j[zd?.
pzdk ;'udk j'o dk j'o ofjzdk, oZp B{z j'o dk j'o wzi{o j[ zd?.
nk;K T[jdhnK *s/ gkDh c/o fdzd?, id'A nk;K B{z bZrDk p{o j[zd?.
pzdk v"o G"ok t/Ajdk ofj iKdk, j'Dh id'A nBj'Dh tosk iKdh.
Godk BjhA j? d';s' fIzdrh Go, w"s fijVk ybkn j? gk iKdh.
gowdhg f;zx, ikue dk g[Zs i/mk, nkgD/ iBw s'A jh j'Djko ;h T[j.
ftob/ j[zd/ B/ nZi d/ ;w/A nzdo, fit/A wkfgnK dk nkfrnkeko ;h T[j.
wkg/ U; T[s/ ikB fSVed/ ;B, eodk T[BQK dk g{ok ;fseko ;h T[j.
jo ezw d/ ftZu fBg[zB ;h T[j, jo ezw d/ ftZu j[fPnko ;h T[j.
nkgDh fjzws s/ fwjBs d/ pb p{s/, fBZs BthnK p[bzdhnK S{j fojk ;h.
(go) Xowoki d/ b/y/ dk tjh yksk, T[jB{z nkgD/ tZb B{z X{j fojk ;h.
f;de d/ g?Av/ / 117f;de d/ g?Av/ / 116
wkg/ GftZy pBkT[D bJh pZfunk dk, ;" f;nkfDnK Bkb ;bkj eod/.
feZXo/ edw Bk T[; d/ GNe iktD, edw edw *s/ T[jB{z nkrkj eod/.
fdb dhnK ;ZXoK fdb *u ofj rJhnK,n;hA n"j eod/ n;hA nkj eod/.
uzB torh fbnKtd/ B{zj xo ftZu, bkvK uktK Bkb T[jdk ftnkj eod/.
fgsk r'dh ftZu u[Zed/ pkb B{z id, fdb ftZu fJe nrzwh ;o{o j[zd?.
g? ikJ/ u[ZeDh U;/ dh id'A noEh, T[j jh ikDd? fezBk wIp{o j[zd?.
j[zd? w"s dk ;wK s/ EK fBPfus, nkg iKdk j? pzdk fsnko j' e/.
w"s x/o e/ T[; EK b? iKdh, T[jd/ f;o d/ T[~s/ ;tko j' e/.
n?go fe;/ B{z \po BjhA j'D fdzdh, oj/ e'Jh fezBk \podko j' e/.
Ud'A e'Jh j[fPnkoh BjhA ezw nkT[Adh, uZb/ fezBk th pzdk j[fPnko j' e/.
fIzdrh nZm fdB w"s Bkb i{Mdh ojh, pVk I'o bkfJnk gZpK Gko j' e/.
;wK nk frnk id'A, sK w"s nZr/, ;[ZN fdZs/ jfEnko bkuko j' e/.
fJj j? mhe fe woBk j? ;kfonK B/, jo e'Jh j[ew ftZu nKtdk iKtdk j?.
id'A iht ;z;ko *s/ iBw b?Adk, woBk gfjbK fbyk e/ nKtdk j?.
GkDk wzBDk, wzfBnK pVk n"yk, nkgDk GkDk T[j nkg wBtKtdk j?.
r[ow[Zy ofjzd? i' Ujdh oIk nzdo, iBw woB s'A w[eshnK gKtdk j?.
r[o{ ;zrsK *u'A fe;/ fJe dh th, ;Zu/ fdb'A i/ fes/ nodk; j' ikJ/.
‘B{o’ ftSVh j'Jh iht nkswk dk, gqG{^uoBK d/ ftZu fBtk; j' ikJ/.
fwZso fgnkfonK tb'A n;h;Kr[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb d/ o{j/ otK, gzEe ;N/iK d/ fPzrko,
fwZso fgnko/ fiBQK Bkb d/P ftd/P ftZu eth dopkoK dhnK ;N/iK
*s/ ;Zi e/ eftsk efjD dk wkD jk;b j'fJnk, T[BQK ns/ j'o ;B/jhnK
tb'A w/o/ ns/ w/oh eftsk pko/ w/oh M'bh gkJ/ e[M n;h; o{gh PpdK
B{z fJE/ doi eofdnK gq;zBsk nB[Gt eo fojk jK.
wkDwshnK gqkgshnK dk ;|o
vkL joh f;zx ikue r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb d/ XkofwetksktoD ftZu gfbnk ns/ gqtkB ufVQnk j?. ikue Xkofwe PoXk BkbUsg's j? ns/ f;Zy e"w dh nDy s/ r"ot dh pjkbh ukj[D tkbk j?. fJBQKdk fgSb/ fszB djkfenK dk iE/pzde ;|o wkDwshnK gqkgshnK dk ;|oj? fi; *s/ ;NZvh ;oeb d/ jo nkr{ ns/ toeo B{z wkD j?.;NZvh ;oebd/ r[owfs Nq/fBzr e?AgK ns/ ;kbkBk ;wkrwK ftZu gzEe ethnK dhnKeftsktK ;[DkT[Adk ;[DkT[Adk ns/ iE/pzde ;/tktK fBGkT[Adk j'fJnk nZinzso^okPNoh gqf;ZXh gqkgs eth d/ o{g ftZu ftuo fojk j?. GKt/A ‘ikue’B/ ‘GkJh ;zs'y f;zx d/ ou/ f;Zy ;kfjs dk nku'bBkswe nfXn?B’ ftP/ *s/gzikph :{Bhtof;Nh gfNnkbk s'A ghn?uHvhH ehsh j? go w?A wfj;{; eodkjK fe ‘ikue’ ih tb'A ‘Xow ek i?eko’ g[;se ftZu fbfynk r[o{ r'fpzd f;zx;NZvh ;oeb dk 25 ;kbk fJfsjk; th fe;/ ghn?uHvh Ehf;; s'A xZN BjhA.
ikue dh jZEbh g[;se ftZu fiE/ r[o fJfsjk; ns/ f;Zy fJfsjk; Bkb;pzfXs eftsktK fwbdhnK jB T[E/ r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb bfjodk fJfsjk; th ekft o{g ftZu fdZsk frnk j?. ‘ikue’ B/ ;kohnK eftsktKftZu jh ftP/ Bkb ;pzfXs fJfsjk; d/ w[Zy gZyK ns/ f;Zyh f;XKsK dktoBD eoe/ f;Zyh f;de, f;Zy fto;k, f;Zy e[opkBhnK, f;Zy PoXk, f;ZyhJ/esk, f;Zyh feodko nkfd B{z ekft o{g ftZu T[ikro eoe/ rkro ftZu;kro GoB dh ;|b e'fPP ehsh j?.fJj g[;se T[BQK B/ nkgD/ r[og[otk;h
f;de d/ g?Av/ / 119f;de d/ g?Av/ / 118
;NZvh ;oeb d/ r[owfs e?AgK ftZu ‘ikue’ j'oK dhnK eftsktK B/
pVh Pesh gqdkB ehsh j? B"itkBK s/ ftfdnkoEhnK B{z.ikue B/ doiBK
jh j'o ethnK B{z gq/fos ehsk j?. gowkswk B/ fJ; B{z iIpk,nktkI,;{Mp{M
s/ ;kfjse BhM p\Ph j? fi; ;dek nkT[D tkb/ tfoQnK ftZu ikue dh
ebw gk;'A j'o tX/o/ ;woZE ekft ;zrqfj nkT[D dh g{oh ;zGktBk j?.
r[owhs f;zx;eZso, r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb NoZ;N
joh feqgk dk ;Zuk ikue
T[j t/bk :kd nkT[Adk fgn? id'A ;qh csfjrVQ ;kfjp dh gktB Xosh
*s/ bZr/ r[owfs Nq/fBzr e?Ag ftZu joh f;zx B/ eosko f;zx pbZrD dh
eftsk ;[DkJh ;h. gkT[ANk ;kfjp d/ e?Ag ftZu th nkgDh ;N/ih ekft
g/Pekoh dh X[zw gkJh ;h. BkBe ws/ d/ e?Ag ftZu fJj j'o th p[bzdh s/
g[ZiD d/ ;ze/s d/D bZrk ;h. joh f;zx B/ gowkswk gk;'A ekft T[ukoD d/
Bkb Bkb ekft f;oiDk dh ;Zu/ fd~b'A ikuBk ehsh s/ T[j t/bk th ibdh
nkD g[Zik id'A g{op eow d/ nze[o c[ZN fBeb/ s/ ‘ikue’ s\b; tkbk fJe
jowB fgnkok B"itkB eth, ;NZvh ;oeb d/ e?AgK, ;wkrwK ns/ gzEe
eth dopkoK ftZu fJfsjk;e fpqsKsK B{z IIp/ ;fjs g/P eoB bZrk.
nZi ;fEsh fJj j? fe ikue j[oK dhnK eftsktK gzikp ns/ d[BhnK
d/ eJh fjZf;nK ftZu gVQhnK iKdhnK jB. ;NZvh ;oeb B/ fJBQK dh ekft
g[;se ‘fto;/ d/ nzr ;zr’ 1995 *u Skgh ;h. fJj g[;se ‘f;de d/ g?Av/’
ikue j'oK B/ nkgD/ nsh fgnko/ ;g[Zso ekek gowdhg f;zx ‘dhg’ d/
;dhth ftS'V/ d/ d[Zy B{z fpoj'A ftZu pdbD dk T[gokbk, nekb g[oy dh
fwjo Bkb ehsk j?.fJ; T[gokb/ ftZu'A jh fJ; g[;se dh gqekPBk dk ;[zdo
ftuko T[gfink j?.ftSVh j'Jh nkswk id'A Ppd o{g j' iKdh j? sK ;d?t
efbnkD dh ebk tosdh j?.
j'Djko ;g[Zso ekek gowdhg f;zx ‘dhg’ dh :kd B{z ;wofgs ehsh j?fi; B/ fBeVh T[wo ftZu pkb eth d/ o{g ftZu tZvhnK wZbK wkohnK.gksPkj d/ uoBK *u noI'Jh j? fe fJBQK B{z fJ;/ soQK jh ebw Bkb e"w
dh ;/tk eoB dk pb p\Ph oZyD.
fgzqL okw f;zxuh| nkor/BkJhIo
r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb
gzE dk d{bk eth^joh f;zx ‘ikue’
;qh nBzdg[o ;kfjp fty/ ykb;/ d/ wjkB fJeZm ‘j'b/ wjZb/’ d/ w"e/ ;i/eth dopko ftZu ;N/i ;eZso dh ;/tk pVh ;{Mp{M s/ iIp/ Bkb fBGk oj/B"itkB B{z jo fe;/ dk fwbD B{z fdb eo fojk ;h.ikbhdko GothA ntkIBkb id'A T[j ethnK B{z g/P eoB bJh fJfsjk;e fpqsKsK d/ gzEe P/no;[DkT[Adk sK fPtkbe gjkVhnK ftZu ;[P'fps ;EkB d/ ;[zdo ;[jktD/tksktoD ftZu f;Zyh f;de dhnK r[zikoK g?D brdhnK. dk; B{z j'b/ w[jZb/d/ w"e/ ns/ s\s ;kfjp T[~s// j'o ;wkrwK ftZu Pkwb j'D dk ;[Gkr pj[stko fwfbnk ns/ fJBQK ;fwnK T[~s/ S'N/ tho ‘ikue’ tb'A ;[DkJhnKeftsktK Bkb j'o tX/o/ nkgDkgD wfj;{; j[zdk.
fgSb/ fszB djkfenK s'A fJe ftfdnkoEh joh f;zx B{z gqc[Zbs j[zdk d/fynkj?. d' n?wHJ/H, ghn?uHvhH sZe gVQkJh eoBh, ;NZvh ;oeb d/ 25 ;kbkfJfsjk; ‘Xow ek i?eko’ dh ouBk fwjBs Bkb eoBh s/ d/P Go ns/ftd/PK dhnK gzEe ;N/iK *s/ ik e/ eth dopkoK dh gqzgok B{z ekfJw oZyDk,‘ikue’ dh tZvh gqkgsh j?.w?B{z :kd j? fe ;qh dwdwk ;kfjp fty/ 1977ftZu gfjbh tko ;NZvh ;oeb d/ e?Ag ftZu joh f;zx dh eftsk ;[D e/fJBkw fdZsk ;h s/ tZvk eth j'D dh i'dVh ehsh ;h.nZi T[; ;[gB/ B{z;keko j[zdk d/y wB rdrd j' fojk j?.T[j th ;wK :kd nk fojk j? id'AftPt :{E ekBcoz; w"e/ fJ; dh eftsk ;[D e/ B"itkBK d/ i'P Gog{o
i?ekfonK Bkb ;kok jkb r{zi fojk ;h.
f;de d/ g?Av/ / 121f;de d/ g?Av/ / 120
joh feqgk dh ;Zuh ikuDk B{z gkbD tkb/ fJ; fBwo go fdqV ftdtkB
dh ebw j'o p[bzdhnK S{j/l n?;h d[nk eodk j'fJnk gkmeK B{z g[;se dk
Gog{o j[zrkok d/D dh p/Bsh eodk jK.
pbftzdogkb f;zx (gq 'H)iBob ;eZso, ;kfjseko ;dBr[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb
‘dhg’ dhge^tZs wkor^doPe
‘f;de d/ g?Av/’ g[;se vkeNo joh f;zx ‘ikue’ d/ ihtB ftZu ir/
‘dhg’ dh ;dht ekb^ftS'Vk^:kd B{z ;wogfs ekft^;zrqfj j?. wb{eV/
fij/ ekek gowdhg f;zx ‘dhg’ B/ nkgD/ S'N/ ihts^ihtB d/ gfjb/ e/tb
10^11 ;kbK ftZu jh f;Zy gzE d/ gziK s\s ;kfjpkB fty/ ;i/ dhtkBK ftZu,
fJZe pkb^eth d/ o{g ftZu eftsktK ;[DkJhnK ns/ nkgDh s'sbh fijh,
pVh fgnkoh, fwZmh, iIp/^Gog{o, ;k| s/ ;gPN go otK^othA trd/
dfonk tKr eftsktK ;[DkT[D dh ebk d/ ;Bw[Zy f;zx ;kfjpkB, Bkwh
gzEe nkr{nK, r[of;ZyK ns/ f;Zy ;zrsK dhnK n;h;K, f;o'gkn ns/ gzEe
fgnko wkBD dk ;[Gkr gqkgs ehsk. r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb d/
r[owfs f;ybkJh e?AgK ns/ r[owfs fenkohnK ftZu f;Zy pZfunK ns/
B"itkBK bJh ‘dhg’ dhge^tZs wkor^doPe fojk.
ikue dh eftsk ftZu r[opkDh f;XKs, r[o^fJfsjk; ns/ f;Zy fJfsjk;
d/ jo gfjb{ dk r[owfs ;zdoG ftZu gqrNkn go[Zfunk j'fJnk j?. fJ;
eftsk ftZubk ftuko^tjkn wB[Zyh ;[os B{z irkT[D ns/ gqc[Zbs eoB ftZu
;jkfJe j'D d/ Bkb^Bkb ‘r[of;y whs ubj[ r[oukbh’ tZb dk ;|o j?.
fgsk d/ jZEK ftZu p/N/ dk ihtB^gzX \sw j'D dk ;dwk tZv/^tZfvnK
B{z fjbk fdzdk j?.w/o/ fJ; tho B/ tZv/ ;dw/ B{z MZbfdnK uVQdh ebk pDkJh
oZyh s/ fJj g[;se f;Zy irs B{z ;"AgfdnK f;ZX eo ftykfJnk j? fe
r[owfs dh b'n fi; fjod/ ftZu j't/, T[E/ jzM{ th ekft^o{g ftZu jh ;w'
iKd/ jB. fwjotkB nekb g[oy ih gk; fJjh nodk; j? fe tho ‘ikue’
ns/ gfotko B{z fJ;/ gqeko r[owfs Bkb ;oPko oZyD.
fgoEh f;zx fvgNh uh| nkor/BkJhIo
11H7H2007 r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb
ebw B{z tor[o{ BkBe fJe n?;k ;fsr[o{ nkfJnk j? d[BhnK s/
fe fi; dh gke ofjws dk ed/ ;kfJnk BjhA YZbdk.
i/eo T[j PfjBPkj u[zwdk Bk \[d bkb' dh M[Zrh B{z
sK wIb{wK d/ ;hB/ ftZu ed/ e'Jh dhg Bk irdk.
w/o/ S'N/ tho, ykb;k gzE d/ fBjkfJs jh y{p;{os, j;hB s/ gqf;ZX PkfJo
vkH joh f;zx ‘ikue’ jB fiBQK Bkb w?A fgSb/ eJh ;kbK s'A eth dopko
gVQdk nk fojk jK. fiE/ ebrhnK tkb/ B/ T[BQK dh ebw B{z to p\fPnk
j'fJnk j? T[E/ T[j fJe n?;/ fJB;kB jB fiBQK dh Pok|s, wkBtsk ns/
fJpkds dh e'Jh fw;kb BjhA.n?;/ ;fsr[o d/ bkvb/ r[of;Zy B{z fJe n?;h u'N
gsk BjhA fet/A s/ feT[A bZr rJh j? fe T[BQK dk \{p;{os itkB p/Nk r[o{ B{z
fgnkok j' frnk. w?A T[BQK dk tZvk Gok j'D d/ Bks/ T[BQK B{z fJj jh p/Bsh
eodk jK fe ‘i' fs;[ Gkt? BkBek ;kJh rb uzrh’ d/ wjKtke nB[;ko ;ko/
gotko B{z GkD/ ftZu ofjDk gt/rk.w?B{z fJ; rZb dh gq;zBsk th j? fe pkiK
tkb/ B/ fJBQK B{z fjzws ns/ nIws p\Ph j? fe fJj ;fsr[oK d/ GkD/ ftZu
ofje/ jh fizdrh dk pkeh ;wK \[Ph \[Ph pshs eo oj/ jB.
fJj w/oh nehds j? fe n;hA fisB/ eth nkgDh eftsk okjhA ;N/iK
*s/ ik e/ ;kX ;zrs dh ;/tk eod/ jK fJBQK ftZu e'Jh eth th tZvk, S'Nk
BjhA j[zdk. fJj sK ;fsr[o ih dh nkgDh ofjws s/ p\fPP j? fe fe;
eth B{z T[; B/ pj[s rfjoh ;'u s/ pj[s T[~uh T[vkoh p\Ph j?. jo fJe
f;de d/ g?Av/ / 123f;de d/ g?Av/ / 122
eth r[of;Zyh d/ ;Zu/ ;[Zu/ fB;u/ nB[;ko nkgDh e"w dk, nkgD/ d/P dk
ek;d pD e/ g?rkw d/Adk j?. fJ;/ soQK jh w/ok tho vkH joh f;zx ‘ikue’
r[of;Zyh Bkb i[fVnk j'fJnk j?, ofjs pfjs ftZu gZek j?, nzfwqsXkoh j?
ns/ eftsktK okjhA r[of;Zyh dk gquko eo fojk j?.
ikue ;kfjp B/ nkgDh SZg ojh g[;se ‘f;de d/ g?Av/’ bJh uzd Ppd
fbyD dk w?B{z wkD p\fPnk j?.fJj Xkofwe eftsktK dh g[;se T[BQK B/
nkgD/ r[og[otk;h pZu/ gowdhg f;zx dhg B{z ;wofgs ehsh j?, fJ; bJh
fJj pj[s \[Ph dk w[ekw j? fe gowdhg f;zx dhg sK GKt/A r[o{ BkBe d/
uoBK ftZu ik fpokfink j?, fgZS/ T[; dk ;kok gotko T[; dh :kd B{z nwo
oZyD bJh fJj g[;se gzikph ;kfjs B{z G/Nk eo fojk j?.
fJj g[;se d; r[o{ ;kfjpkB, ;qh r[o{ rqzE ;kfjp, \kb;k gzE,
;kfjpIkfdnK dhnK gktB PjkdsK ns/ f;Zy f;XKsK Bkb ;pzfXs eftsktK
Bkb Gog{o j?.fJ; bJh w?A gzikph d/ b/yeK, ethnK, ;kfjsekoK, r[od[nkok
gqpzXe ew/NhnK d/ ;/tkdkoK ns/ ;zrsK B{z ;Zdk fdzdk jK fe fJ; g[;se
B{z \ohd', gVQ' ns/ b/ye B{z dkd ns/ pZu/ B{z n;h;K fdT[.
fJBQK PpdK Bkb nkg s'A nkfrnk b?Adk jK fe
o[spk fwb/ Pjhd dk, PkfJo dk iK fwb/,
eJh iBw r[iko bJ/ fJ; fJzsIko s/.
\kb;k gzE dk ek;d,gqhsw f;zx ‘ek;d’
iBob ;eZso, gzikph ;kfjs wzvb,22H07H2007 M-471, r[o{ jofeqPB Bro, fBT{ fdZbh 110087
E'V/ ;w/A ftZu tZvhnK wZbK
vkL joh f;zx ‘ikue’ B/ E'V/ ;w/A ftZu tZvhnK wZbK wkohnK jB. d/;a
Go ftZu j'D tkb/ Xkofwe eth dopkoK dh fJj fizd ikB j?. r[ow[y
r[of;Zy tkbh ofjDh^pfjDh, uzrh ihtB iku ns/ fwbD;ko ;[Gkn ns/
doPBh fujo/ Bkb fJj ;G dk wB fiZs b?Adk j?. fJ; PoXktkB r[of;Zy
eth B/ r[o{ ;kfjpkB ns/ f;Zy f;XKsK Bkb ;pzXs eftsktK B{z nkgDh
g[;se dk fPzrko pDkfJnk j?. w?B{z nk; j? fe joh f;zx ‘ikue’ dh fJj
g[;se nkT[D tkbh ghVQh dk wkor doPB eo/rh. w/oh ;fsr[oK d/
c[owkB nB[;ko fJ; bJh fJj' jh nodk; j?L
ikue wzr? dkB d/j fgnkfonk. d/tDjko dksko w? fBs fuskfonk.
pbtzs f;zx ‘fBot?o’;h vh 194, gqhswg[ok, fdZbh^34H
eEBh^eoBh dk g{ok eth, joh f;zx ‘ikue’
eftsk fdb dh p'bh j?.fJ; bJh e'Jh Io{oh BjhA ;wfMnk iKdk fe
eth ftdtkB th j't/. go id eftsk fe;/ \k; f;XKs, Xow iK fJfsjk;
;pzXh fbyDh j't/ sK eth dk ftdtkB j'Dk th Io{oh j[zdk j?.f;Zy Xow dh
eftsk fbyD tkfbnK ftZu ni'e/ ;w/A joh f;zx ‘ikue’ ;G ethnK s'A tZX
gfVQnk fbfynk eth j?. T[j d' d' n?wHJ/H ns/ r[owfs dh ghn?uHvhH j?.
r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb dh T[gi j'D ekoD T[j eZNV r[of;Zy ns/
ftdtkB tesk tork eth j?. w?A T[; B{z joh f;zx ‘ikue’ jh BjhA,ethnK
dk joh f;zx Bb{nk th efjzdk jK.i'P T[; dh eftsk dk whoh r[D j?.
ikue ;kvk G'bk Gkbk eth j?. fJzrb?Av ftZu fJeZm/ ftuofdnK fJj
th ;gPN j'fJnk fe T[j eth^wB s/ pkb^wB dk fwPoD j?.o[Z;Dk^wzBDk
T[; bJh y/v j?,fJ;/ ekoD T[j jo fJe d/ fYZv ftZu tVB dh ebk ikDdk
j?. eftsk efjzfdnK ;zrs d/ wB ftZu T[soBk T[; d/ fJ;/ r[D dh d/D j?.
fJjh r[D fBot?osk ftZu b? iKdk j?.
f;Zy Xow dh eftsk fbyD tkbk i/ r[o^T[gd/P nB[;ko iht/ Bk sK
T[j eEBh eoBh dk g{ok BjhA nytk ;edk. ‘ikue’ i' fbydk j? T[j
ihT[Adk th j?. T[;d/ i[nkB g[Zso dh ‘nfuzsh’ w"s T[; B{z r[o{ nkP/ s'A v[bkf;de d/ g?Av/ / 125f;de d/ g?Av/ / 124
BjhA ;eh. w?A T[; B{z jwdodh dk c'B ehsk. T[; dk ;fji T[~so ;h “r[o{
dk GkDk j?, f;Zy tKr wzB fojk jK.” w?A T[; fdB s'A ‘ikue’ dk d; r[DK
ekfJb j' frnk.
fe;/ eth dh fe;/ j'o eth Bkb s[bBk BjhA ehsh ik ;edh.jo eth
dk nkgDk fJe fBnkokgB j[zdk j?.fJ; bJh eth,eth j[zdk j?, tZvk S'Nk
BjhA. ‘ikue’ th nkgD/ ekft w[jKdo/ ftZu fBnkok j?.fJ;/ bJh nkgDh
eftsk s'A pj[s ;zs[PN j?.T[; B{z nkg B{z gsk j? fe T[;dh eftsk T[; dh
nkgDh eftsk j? fe;/ j'o eth dk T[Xko iK T[sko BjhA.T[; dh fJ;
w"fbesk dh fw;kb ti'A T[; dh fJe eftsk ftZu'A fJe pzd g/P eoBk
ukj[zdk jK.fJe PoXktkB f;Zy tKr T[j wksk r[ioh B{z gqDkw eodk
j?.eftsk dh gfjbh ;so s'A jh T[; dk ftuko ekft^T[vkD GoBh P[o{ eo
fdzdk j? s/ u"Eh ;so sZe fJj T[vkD BthnK T[ukJhnK rqfjD eodh iKdh
j?.jo BthA ;so wksk r[ioh dh bk;kBh e[opkBh ns/ gftZsosk dh BthA
B[jko T[bhedh ubh iKdh j? s/ u"Eh ;so fJe nw'x pkD tKr ;o's/ d/
fdb *s/ fwZmh fijh u'N eodh j'Jh fJe' ;so ftZu wksk r[ioh s/ r[o{
r'fpzd f;zx ih dh ng{otsk B{z gqekPwkB eo iKdh j? L
wksk r[ioh d/ Bkb ;h j'Jh fiZdK, fe;/ Bkb BjhA j'Jh s/ Bk j'Dh.
y/vK y/vhnK j'Dh Bkb T[wo ;koh, f;o *s/ r[ioh d/ r[ioh ;h sK j'Dh.
i/j' ijh ;h r[o{ d;w/P d/ f;o, J/j' i/jh BjhA fe;/ f;o SK j'Dh.
r'fpzd i/jk BjhA fe;/ dk g[Zs j'Dk, r[ioh ijh BjhA fe;/ dh wK j'Dh.
fJ; pzd ftZu fiE/ fJfsjk; j?, d;w fgsk s/ wksk r[ioh gqsh P[eokBk
j?, ftuko dh gqpbsk T[;koB dh ekft ftXh j? T[E/ ekchJ/ dk fBGkn J/Bk
;[zdo j? fe pzd B{z uko uzd bZr rJ/ jB.
fJ;/ soQK ‘ikue’ dh fJe nzsookPNoh gZXo *s/ ;bkjh rJh eftsk j? ‘e/;Kdh wjkBsk’.e/;K dh ;kfJzfNf|e i;Nhf|e/PB, ;wkfie ;koEesk, ;fGnkukoefgS'eV, e[dosh b'V, Xkofwe wkBsk nkfd nB/eK gZyK s'A nB/eK b/y, doiBKg[;seK gqkgs jB go fBo'b f;Zy fdqPNhe'D s'A fbyh rJh fJj eftsk ‘ikue’
d/ jh fjZ;/ nkT[Dh ;h s/ nkJh. eftsk gVQfdnK T[j e/;K dk P[dkJh ikgD bZrg?Adk j? s/ fi; fPno *s/ ;zrsK i?ekok SZv d/D, ikue wkD Bkb ;N/i *s/ p?m/ethnK tZb t/ydk j?.T[;d/ wkBf;e nBzd dh fJ; nt;Ek dk w?A eJh tko nBzd
fbnk j? .eftsk dhnK e[M ;soK gkme nkg gVQB ns/ nBzd b?D L^
sko{ f;zx B{z IeohJ/ nkfynk ;h, efjDk wzB s{z j' ;[u/s w/ok.
f;Zyh o{g fsnkr d/ ;dk d/ bJh, J/;/ ftZu J/ s/ok s/ j/s w/ok.
fejk f;zx B/ nZr'A bbeko e/ s/, s{z BjhA ikD ;edk f;Zyh G/s w/ok.
‘eZb/ e/; fJj esb BjhA j' ;eD/, bkj b? y'go s{z e/;K ;w/s w/ok.
no;s{ B/ eth B{z gowkswK s'A pknd d{ik f;oie fejk j?.Gkosh s/
wZX g{oph ;ZfGnsktK B/ eftsk B{z dot/Ph nkfynk. fJ; bJh wzBDk ukjhdk
j? eth th nBzs j[zdk j?.fJE/ th eth ‘ikue’ d/ f;o| fJe d' gZy jh S'j/
jB pkeh c/o edh. ikue s'A f;Zy Xow dh eftsk B{z pj[s nk;K jB.
vkH okfpzdo f;zx w;o{ob?euoko, gzikph ftGkr,e[oeP/so :{Bhtof;Nh,
e[o{eP/so (jfonkDk)13H07H2007 w'pkJhb BzH09896124289
fJZe ftdtkB eth, vkH joh f;zx ‘ikue’
fJZe g{oB r[of;Zy pkDh s/ pkD/ dk XkoBh, nkPktkdh ns/ ftdtkB,
Xkofwe eth ;L joh f;zx ‘ikue’ dhnK Xkofwe tbtbk Gog{o eftsktK dk
;zrqfj ‘f;de d/ g?Av/’ nkg d/ jZEK ftZu j?, fi; ftZu ikue ih B/ i'PhbhnK ns/
f;Zyh iIp/ Bkb Gog{o eftsktK f;Zy ;zrs B{z G/AN ehshnK jB.
;L joh f;zx ‘ikue’ e'Jh ;kXkoB eth BjhA ;r'A fJZe wjkB ftdtkB
PkfJo j?. ftfdnk gZy'A T[j vpb n?wHJ/H, ghn?uHvhH jB. T[BQK dh ekft
ouBk dk gq/oBk ;q's wjkB eth GkJh ;zs'y f;zx u{VkwfD jB fiBQK dh
f;de d/ g?Av/ / 127f;de d/ g?Av/ / 126
ouBk ns/ ihtB *s/ y'i eoe/ T[BQK B/ ghn?uHvhH ehsh j?. GkJh ;zs'y f;zx
u{VkwfD dh ekft^ouBk *s/ y'i eofdnK^eofdnK ikue ih nkg fJZe
wjkB PkfJo pD rJ/. ni'e/ ;w/A ftZu id'A fe Xkofwe eftsk brGr
nb'g jh j[zdh ik ojh j?, ‘ikue’ ih fJ; t/b/ d/ T[ue'Nh d/ ;N/ih eth
jh BjhA ;r'A f;Zy ;N/iK d/ fPzrko jB. T[BQK dh eftsk dk T[j fejVk
i'Phbk P/no j? fi; B/ ;o'fsnK B{z jb{D e/ i?eko/ rikT[D bJh wIp{o Bk
ehsk j't/.fJe eftsk ftZu sK T[j nkg jh fbyd/ jBl
fbPeK wkod? fidK nek;a nzdo, uzB u"XthA dk ftZu skfonK d/.
uVQdh ebk nkT[Adh doPB eo fidK, ;'jD/ ;i/ j'J/ gziK fgnkfonK d/.
MZ[bd/ e/;oh gJ/ fBPkB ;kfjp, fidK ;'Ajd/ B/ Bkb r[od[nkfonK d/.
ebrhXo d/ eth dopko J/dK, iZud/ ‘ikuek’ Bkb i?ekfonK d/.
T[BQK dh eftsk e/;K dh wjkBsk, ;N/ih eftsk dk nB{gw Bw{Bk j?.
f;Zyh iIp/ Bkb ozrh j'Jh j?. id'A T[j GkJh sko{ f;zx d/ wz{j'A nytkT[Ad/ jB
*eZb/ e/; BjhA esb fJj j' ;eD/, bkj b? y'go s{z e/;K ;w/s w/ok.
T[go'es eftsk brGr jo eth dopko ftZu ;[Dh iKdh j?. t?;/ sK
T[BQK dh jo eftsk jh fJZe T[u gkJ/ dh ekft ouBk j[zdh j? go ;qh r[o{
r'fpzd f;zx ih d/ ihtB Bkb ns/ ykb;/ dhnK e[opkBhnK Bkb ;pzXs
eftsktK sK eth dopkoK ftZu f;Zyh iIp/ B{z jb{D e/ oZy fdzdhnK jB.
2005 ftZu T[BQK d/ fJzrb?Av d/ gosD s'A pknd 2006 ftZu w?B{z
fJzrb?Av ikD dk w"ek fwfbnk sK T[E/ ik e/ gsk bZrk fe tbkfJs ftZu
;kT{Ejkb, e[t?ANoh, pofwzxw ns/ wkBu?;No nkfd PfjoK ftZu ‘ikue’
ns/ eowihs f;zx ‘B{o’ eth dopkoK ftZu uzrh XKe iwk e/ nkJ/ jB.
r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb d/ fvgNh uh| ;eZso j'D d/ Bks/ th f;Zy
irs ftZu T[BQK dk ftP/P ;EkB j?. ikue ih Gkos s/ fJzrb?Av d/ brGr
jo Pfjo dhnK ;N/iK d/ fPzrko jB. feZs/ ti'A T[j fJZe ;[fjod ns/
nkdoPtkdh n|;o jB. T[j fJZe pj[s jh fwbkgV/ ns/ ;[fjod ;[Gkn
d/ wkbe jB. PkfJd fJjh ekoB j? fe T[BQK dhnK eftsktK ;N/i *s/ th
fJZe fgnkok ns/ wB w'jDk tksktoD f;oi fdzdhnK jB. nekb g[oy
nZr/ nodk; p/Bsh j? fe f;Zy gzE d/ ekft nkekPK dk fJj uwedk f;skok
;{oi pDe/ uwe/ ns/ uVQdhnK ebK tkbk ekft^ukBD py/odk oj/.
fgq zH uzBD f;zx ‘uwB’ jor'fpzdg[oh12H07H2007 ;qh jfor'fpzdg[o, r[odk;g[o
;N/ih eth dopkoK dh f;Zyobh PkB
jZEbh feskp dk ouBjkok joh f;zx ‘ikue’ nZi d/ ;N/ih eth dopkoK
dh f;Zyobh PkB j?. f;Zyobh ftZfdnk gqkgs eoe/ ns/ tZX gVQB dh o[uh eoe/
th fJ; dh Szdk^pzdh ftZu fbyh eftsk B/ ns ibdh otkBh gqkgs eo bJh
j?. gzikp, jfonkDk, fjwkub ns/ Gkos dhnK e[Zb tZvhnK ;N/iK dk fPzrko
pDB s'A fJbktk :{oghB w[beK ns/ j'o d/PK ftZu th nEkj BkwDk yZfNnk j?.
fJj fJZe tXhnk wB[Zy, fJZe tXhnk f;Zy ns/ tXhnk d';s th j?.
r[o{ nkP/ ns/ GkD/ ftZu ofje/ P[eokBk eoB tkb/ fJ; eth B{z oZp j'o
T[funkJhnK pyP/.
okfizdo f;zx i'P14H07H2007 gzikph eth, ;zro{o
b/yDh, eEBh ns/ eoBh ftZu pokpo
gqwkswk fi; gqkDh T[s/ nsh gq;zB j[zdk j? T[; B{z eftsk dh dks pyPfdzdk j?. T[j eth j'o th tZv/ GkrK tkbk j? fi; B/ nkgDh eftsk Xowd/ b/y/ bkJh j't/. joh f;zx ‘ikue’ fJZe n?;k eth j? i' b/yDh ftZu, eEBhftZu ns/ eoBh ftZu pokpo j?. fijVk nkgD/ fto;/ B{z uzrh soQK ikDdkj? ns/ fJ; B{z ;zGkbD bJh :sBPhb j?. r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oebBkb g{oh soQK i[fVnk j'fJnk d/P dh jo ;N/i ns/ ftd/PK ftZu th ik e/
f;de d/ g?Av/ / 129f;de d/ g?Av/ / 128
f;Zyh dh ikuBk eoB tkfbnK B{z jZbkP/oh d/ fojk j?. w?A fJ; dh BthA
g[;se ‘f;de d/ g?Av/’ dh gqekPBk dh tXkJh fdzdk jK.
sob'e f;zx r[zuk, gzEe ethw?Apo, ;op ;z;ko gqukoe ;z;Ek,
14H07H2007 o'gV, gzikp
joh f;zx ‘ikue’ fJZe brB tkbk eth
eth dh n;b d"bs T[; dh eftsk j[zdh j?. T[; B{z ;zGkb b?Dk s/ T[;B{z g[;se dk o{g d/ e/ b'eK sZe gj[zukD Bkb jh eth B{z y[Ph gqkgs j[zdhj?.w/oh tkfjr[o{ nZr/ nodk; j? fe ;L joh f;zx ikue B{z T[dw ns/
ekw:kph pyP/ sK fe ikue dk j'o uzrhnK eftsktK fbyD dk T[sPkj tX/.
n;h;K ;fjsHH
wfjzdo f;zx pktkgzikph eth,
fwsh 7H7H2007 Jh^2$89, Pk;soh Bro, fdZbh^52H
Ppd fuZso ;L joh f;zx ‘ikue’id'A irs ibzd/ Bz{ oZyD/ B{z, ebrh tkbk ;h nkg jI{o nkfJnk.
Gkos wksk d/ d[ZyV/ joB ykso, eoB ipo B{z ueBk u{o nkfJnk.
T[d'A f;q;N T[pkoB B{z iZr T[s/, yzfvnK Bkb ;h eftsk dk B{o nkfJnk.
T[;dh Bdo s'A ‘ikue’ th ebw b? e/, shi/ gzE dk j'e/ d;s{o nkfJnk.
fJfsjk; e"wK dh fizd ikB j'fJnk eodk j? fJ; bJh ;qh r[o{ r'fpzdf;zx ih B/ nkgD/ dopko ftZu 52 eth oZy/ sK fe nkT[D tkbhnK ghVQhnKnkgD/ fJfsjk; ns/ nkgD/ fto;/ s'A ikro{e j' ;eD. fJ;/ nkP/ B{z w[ZyoZy e/ d;w/P fgsk ih B/ eth dopkoK B{z iBw fdZsk.
eth dopkoK B{z gsk BjhA fe; Bhsh nXhB r[o{^xo ftZu'A brGr
ykfoi eo fdZsk frnk j?. n?go ebrh tkb/ d/ fJ; :'X/ eth ;L joh f;zx
‘ikue’ ih B/ sB, wB s/ XB Bkb fJ; r"otwJh fto;/ gqsh nkgD/ nkg
B{z ;wofgs eoh oZfynk j? ns/ ;tk;^;tk; eth dopkoK B{z ihts oZyD
bJh ;zxoP^oZs jB. ;fji, ;/tk, f;woB s/ PkfJoh nkg ih dh PpdKfse
w{os j?.nkT[D tkbh ghVQh bJh nkg ih gq/oBk ;q's jB.nkg ih dhnK
eftsktK ;[DfdnK ;fsr[oK, PjhdK w[ohdK, ighnK, sghnK, jmhnK d/
;o{g w{oshwkB jz[d/ jB ns/ fJj eftsktK fjofdnK B{z f;Zyh dh PwQk pBD
bJh gq/oBk fdzdhnK jB.
fiE/ fJ; g[;se d/ SgD dh nzpo fiZvh \[Ph j? T[E/ gjkV fivk no[Ze
dod nkg ih d/ fgnko/ j'Djko PkfJo ;g[Zso d/ fpB fyb/ etb d/ s[o
ikD dk j?.
oZ[yK eZfNnK dk fezBk d[Zy j[zd?, ;kok d[Zy T[jdk T[jdh SK s'A g[ZS.
ftSV/ g[Zs ihAjdk,fe;/ T[wo nzdo, nzBQ/ y{j fvZrh T[jdh wK s'A g[ZS.
Go/ wB s/ GohnK nZyK Bkb nkg ih d/ no[Ze dod ftZu Pohe j[zdk j'fJnk
ceho uzd ‘ibzXoh’14H07H2007 s[Zbh ftZbk, 5 ow/P ekb'Bh, ibzXo
pVk ;[xV P[Phb fJj eth gzEepVk ;[xV P[Phb fJj eth gzEe, joh f;zx ‘ikue’fwmk ;[GQk fJjdk.fJjdh eftsk d/ ftZu otkBrh J/, nip fujo/ s/ t/fynk ukn fJjdk.
f;Zyh ;o{g dksko B/ pyfPnk J/, r[o{ xo *u fgnko nEkj fJjdk.i'P tbtb/ IIp/ ikr T[md/, uVQdh ebk ftZu fvZmk T[sPkj fJjdk.
d/D eftsk dh p\Ph J/ nkg dks/, fwjBs, brB dh T[xodh eDh j? fJj.jB/o/ fdbK B{z eodh ikJ/ o'PB, r[owfs frnkB dh uwedh wDh j? fJj.
joh f;zx ‘ikue’,‘ikue’ joh dk J/, o'I T[m e/ joh s'A dkB wzr/.bkbu b'G us[okJh B{z Bk wzr/, Bkw dkB d/ Bkb fJPBkB wzr/.
f;de d/ g?Av/ / 131f;de d/ g?Av/ / 130
J/jdh ikB ;de/, e"w B{z fwb/ ihtB, nkgDh ebw bJh J/j' fijh ikB wzr/.uZb e/ f;de d/ g?Av/ s/ nkg ‘ikue’ r[o{ gzE bJh T[uh fijh PkB wzr/.
i? f;zx gotkBkgzEe eth
14H07H2007 Pkjpkd wkoezvk (jfonkDk)
gzqgoktkdh ekft dk frnksk s/ ftdtkB eth
vkH joh f;zx ‘ikue’ gzqgoktkdh ekft dk frnksk s/ ftdtkB ethj?. T[; dhnK ouBktK ftZu nzsK dh otkBh s/ ;obsk j?.T[; dk ftPk s/nkPk f;Zy fJfsjk; B{z gqukoB s/ gq;koB dk fJe wkfXnw j? fi; ftZu T[jg{oh soQK ;|b j'fJnk j?. T[; dh ouBk PKs o; s'A P[o{ j' e/ pho o;ftZu o{gwkB j' fBpVdh j?.T[; dh ouBk d/P ftd/P s/ gzEe ndkfonKftZu g{oB s"o *s/ gqtkB uVQh j?.T[; d/ ftneshst ns/ T[; dh eftsk
B{z j/m fbyhnK uko bkJhBK *u o{gwkB eoB dk :sB ehsk j?.
fto;k x'y ftok;sK eo wzEB, ‘ikue’ f;oidk ekft ewkb dh J/.
Ujdh ekft T[vkoh dk nzs e'Jh Bk, ;hwk e'Jh Bk Ujd/ fynkb dh J/.
e'Jh ej/ fJfsjk; dk gkoy{ j?, goy J/; B{z ;orwh skb dh J/.
fBwo’ eo/ r[o/I Bk ;Zu efjD', fwjo J/; s/ g[oy nekb dh J/.
nk; eodk jK fe fJj feskp ‘f;de d/ g?Av/’ r[o{ ;zrs ns/ r[o{ gzE
dh ;/tk ftZu uVQdh ebk Bkb nkgDk wjkB :'rdkB gkJ/rh.
P[ZG fJSktK ;fjs,
r[o{ gzE dk dk;,r[ofdnkb f;zx ‘fBwo’
gzEe ethgqXkB, ;qh d;w/P fJzNoB?PBb
15H07H2007 gzikph eth ;Gk, jfonkDk ;N/N
X[o nzdo B{z N[zp frnk
vkH joh f;zx ‘ikue’ Bkb w/oh fwZsosk seohpB 15 ;kbK s'A uZbdh
nk ojh j?. fiBQK Bkb fwbe/ r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb d/ eJh r[owfs
;wkrw ehs/.
dk; d/ ;g[Zso ekek i;ftzdo f;zx d/ f;o T[s/ d;sko ;ikT[D dk
;wkrw ;h fi; ftZu vkH ‘ikue’ B/ d;sko dh wjkBsk pko/ eftsk ;zrsK
d/ o{po{ g/P ehsh ns/ r[o{^n;h;K gqkgs ehshnK. nfij/ ;wkrwK *s/
uVQdh ebk Bkb eftsktK gVQBhnK ;wM ftZu ;B go id'A T[BQK d/ ;g[Zso
ekek gowdhg f;zx uVQkJh eo rJ/ ns/ T[; dh nzfsw nodk; ;wkrw ;w/A,
vkH ‘ikue’ dk T[;/ jh ibkb ftZu eftsk ;[DkT[Dk s/ ekft^o{g PoXKibh
d/Dk, w/o/ X[o nzdo B{z N[zp frnk ns/ fjod/ ‘u'A r[o fJfsjk; ftu'A GkJh
fGykoh ih dk gq;zr w/ohnK nZyK ;kjwD/ x[zw frnk. XzB r[of;Zyh, fijVh
gksPkjK B/ fJ; tho B{z pyfPP ehshHHH gqDkw j? fJ; tho dh r[owfs
ewkJh B{zHHHHHHHHHH
w'jD f;zxf;Zy Xow rqzE ;Nkb,
r[od[nkok ;kfjp, ;?eNo 34, uzvhrVQ
f;de d/ g?Av/ / 133f;de d/ g?Av/ / 132
nkgD/ tb'A^nkgD/ pko/
fco'Ig[o fIbQ/ ftZu fco'Ig[o^Ihok o'v *s/ fgzv e[brVh s'A fgzv |/o{Pkj B{z
ik ojh ;Ve s/ fgzv ;'Yh Bro (fi; dk gfjbk BK ;[bskB \K ;h) j?. oZi/ g[Zi/
;'Yh ;kfjpkB dhnK fgzv ftZu IwhBK ikfJdkdK j'D ekoD jh PkfJd fJ; fgzv
dk BK ;[bskB \K s'A ;'Yh Bro pD frnk j't/. fJ; fgzv ftZu fjzd{, f;Zy, Jh;kJh
;ko/ pV/ gq/w fgnko Bkb ofjzd/ jB. ftek; gZy'A fJj fgzv ni/ sZe th gSfVnk
bZrdk j?. fgzv ftub/ YZm oj/ tZv/ tZv/ g[okD/ feb/Q ns/ jt/bhnK fJ; fgzv dh
fe;/ ;w/A ojh uVQs B{z fpnkB eod/ jB. fJj fgzv w/oh iBw G{wh j?.
fgsk wfjskp f;zx ih ns/ wksk okw e"o ih gkfe;skB d/ fgzv wZbK
tkbk fIbQk fwzNr[woh ftZu 1945 sZe oj/. tZv/ G?D jopz; e"o ih d;d/ j[zd/
jB fe dkdk ;{pk f;zx ns/ dkdh ;pK d/th ih dk pj[s tZvk nko gotko ;h.
T[BQK d/ gzi g[so ns/ d' XhnK ;B.fgsk ih ;G s'A S'N/ ;B.fgzv ftZu y/shpkVh
dk ezw ;h.;ko/ G?D GkJh fJe SZs EZb/ ob fwb e/ ofjzd/ ;B. fgsk ih d/
d' ftnkj j'J/ ;B.gfjbh ;[gsBh dk BK wk:k d/th ;h.T[BQK s'A d' ;g[Zso
;qH eosko f;zx ns/ ;qH i;tzs f;zx ns/ fJe ;gZ[soh go/w e"o dk iBw
j'fJnk. ni/ pZu/ S'N/ S'N/ jh ;B fe fgsk ih dh ;[gsBh uVQkJh eo rJh.
fgsk ih B/ fJBQK pZfunK B{z gkfbnk g'f;nk ns/ nkgD/ jZEhA jh fszBK pZfunK
dhnK PkdhnK ehshnK. id'A fJBQK fszBK d/ xo gotko pD rJ/ sK dkdh ih
d/ I'o d/D *s/ 1942 ftZu nkg ih dk ftnkj okw e"o (w/o/ wksk ih) Bkb
j'fJnk.fgsk ih y/shpkVh d/ Bkb^Bkb fgzv d/ r[od[nkok ;kfjp fty/ rqzEh dh
;/tk th fBGkT[Ad/ ;B.fco gotko ;w/s 64 uZe, fIbQk fwzNr[woh ftZu ub/ rJ/
ns/ 1947 ftZu d/P dh tzzv s'A fgZS'A sB *s/ gfjB/ j'J/ eZgfVnK s'A fJbktk xo
dk ;kok ;wkB nKYhnK^ r[nKYhnK B{z tzv e/ xo dk dotkIk th yZ[bkQ jh SZv,
GkD/ B{z fwZmk eoe/ wzBd/ j'J/, gkfe;skB s'A uZb gJ/. i/eo e'Jh pj[w[Zbk
\ikBk Bkb ;h sK T[j ;h ;kfjp ;qh r[o{ rzqE ;kfjp wjkoki ih dk gktB ;o{g
i' T[BQK B/ pV/ ndp s/ ;fseko ;fjs Noze ftZu P[P'fGs eoe/ nkgD/ f;o
*s/ u[Ze fbnk ;h.o;s/ dk d[PtkohnK Gfonk ;wK r[o{ d/ GkD/ ftZu bzxkT[Ad/
j'J/ ;[gsBh okw e"o ns/ p/Nh jopz; e"o, i' fe T[; tes 4 e[ ;kb dh ;h
ns/ p/N/ fJzdo f;zx (i' fe T[; ;w/A ;tk e[ wjhB/ dk ;h ns/ fi; B{z wksk
ih B/ eZ[SV u[Ze fbnk), Bkb gfjbK fgzv ;[fXnkDk B/V/ ekbk peok ns/ fco
fgzv Pohj Pzeo fIbQk ibzXo nk e/ tZ; rJ/. fJE/ jh tZv/ tho ;qH e[btzs f;zx
i' fe nZi eZbQ b[fXnkDk d/ wzB/ gqwzB/ tehb ns/ ;wki ;/te jB, dk iBw
j'fJnk.fJ; s'A fgS'A b[fXnkDk fty/ nk rJ/.fJZE/ w/ok BkBek gotko ;h.fJZE/
eZgV/ dk tgko eoBk P[o{ ehsk ns/ fJZE/ jh tZv/ G?D uoBihs e"o ns/ tZv/
tho ;qH fJepkb f;zx dk iBw j'fJnk. eZgV/ dk ezw eofdnK^eofdnK fgzvK
ftZu th iKd/ ofjzd/ ;B. fJe tko id fgzv ;'Yh Bro fty/ nkJ/ sK fJE/ T[BQK
B{z fgS'A gkfe;skB s'A jh ikD gfjukD tkb/ ;qH e[zdB f;zx, i' fe fJ; fgzv d/
;ogzu ;B, fwb/ ns/ I'o fdZsk fe s[;hA th fJ; fgzv ftZu jh nk e/ oj'. T[BQK
dh fyZu ekoD fgsk ih 1957 d/ nk;^gk; b[fXnkDk s'A fgzv ;'Yh Bro, fIbQk
fco'iag[o ftZu nk rJ/ ns/ fco gotko ;w/s fJE/ jh tZ; rJ/. fJE/ jh w/ok
iBw 16H4H1959 Jh;th B{z j'fJnk.
id'A w?A 4 e[ ;kb dk j'fJnk sK tZv/ G?D ih uoBihs e"o B/ fgzv d/
;oekoh fwvb ;e{b ftZu dk\b eotk fdZsk. 8 toQ/ dh T[wo ftZu jh fgsk
ih B/, fiBQK dh fgzv ftZu eZgV/ dh d[ekB th ;h ns/ Bkb y/shpkVh dk th
ezw eod/ ;B ns/ Bkb dh Bkb jh r[od[nkok ;kfjp fty/ rqzEh dh ;/tk
th fBGkT[Ad/ ;B, w?B{z r[o{ rqzE ;kfjp d/ uoBhA brk fdZsk fi; Bkb r[owfs
B{z ikBD s/ ;wMD dh u/Ne bZr rJh.
pugB ftZu jh id'A fgsk ih Bkb y/sK ftZu ezw eoB ikDk sK ezw
eod/^eod/ T[BQK B/ r[o{ ;kfjpkB ns/ Grs ;kfjpkB dhnK ;kyhnK ;[DkT[Ad/
ofjDk.fJzBK fInkdk o; nkT[Adk ;h fe fe;/ fe;w dh EektN B/V/ BjhA
nkT[Adh ;h.eJh tko oks B{z th y/sK ftZu jh wzi/ vkj e/ fp;okw efonk
eod/ ;h. fJBQK oksK ftZu'A fJZe oks dh ejkDh sK ni/ sZe th fcbw dh ohb
tKr w/o/ wB w;se ftZu x[zw iKdh j?. fgsk ih, tZv/ tho fJepkb f;zx ns/
w?A y/sK ftZu ezw eo oj/ ;h. ;{oi YbD s'A pknd id ftjb/ j'J/ sK
f;de d/ g?Av/ / 135f;de d/ g?Av/ / 134
fJZe^dw pV/ I'o Bkb whAj, jB/oh s/ MZyV nk frnk. fgsk ih B/ fejk fe
nZi Bkb jh pzph (fiE/ fNT{pt?b dh w'No bZrh j[zdh j?) tkb/ ewo/ ftZu
nkokw eod/ jK.n;hA wzik u[Ze e/ pzph ftZu b? rJ/. whAj ns/ jB/oh ekoD
bkJhN th pzd j' u[Zeh ;h.fit/A jh pzph ftZu wzik vkj e/ b/N/ sK g?oK *s/ e'Jh
uhI bVBh P[o{ j' rJh.jB/o/ ftZu n;hA fgsk ih B{z efjD bZr/, fgsk ih,
bZrdk j? bZsK *s/ G{zv bV oj/ jB. T[BQK B/ ;kB{z j'o x[ZN e/ rbtZeVh *u b?
fbnk ns/ efjD bZr/ p/Nk, fJj G{zv BjhA, ezfvnkoh j? (fJj eDe d/
f;fNnK d/ Bkb Bkb j[zdh j? fi; d/ Bkb ezv/ bZr/ j[zd/ jB).s[;hA e'Jh fuzsk
Bk eo' fJj wkw{bh fijh rZb j?. nkU, nkgK ob e/ ehosB ;'fjbk ih dk
gkm eod/ jK.fgsk ih gkm eod/ oj/ ns/ ghV ekoD n;hA fJe Bkb d{;oh
bZs s/ fJe g?o Bkb d{;ok g?o x;kT[Ad/ oj/. fgsk ih gkm s'A pknd e'Jh
;kyh ;[DkT[D bZr gJ/ s/ ;kB{z gsk jh Bk bZfrnk fe ghV ;fjzfdnK^;fjzfdnK
fgsk ih dh fBZxh rbtZeVh ftZu ed'A Bhd nk rJh ns/ id'A ;t/o t/b/ T[m/
sK eh d/fynk fe G{zvK d/ vzrK Bkb ;kvhnK (;w/s fgsk ih d/) bZsK s/ g?o
;[Zi/ gJ/ ;B.n;b ftZu SZs *s/ G{zvK dh yZyo ;h ns/ T[j jB/oh Bkb fvZr
fvZr e/ ;kv/ g?oK s/ bZsK *s/ bV oj/ ;B.id'A n;hA fgsk ih B{z fejk fe s[;hA
sK efjzd/ ;h fe ezfvnkoh j? sK efjD bZr/, g[Zso', fJj sK w?B{z th gsk ;h
fe fJj G{zv jB, go ;w/A B{z ;zGkbD bJh ns/ s[jkvk wB'pb pDk e/ oZyD
bJh fJj efjDk pj[s Io{oh ;h, BjhA sK fJsBh s/I pkoP ns/ MZyV ftZu
yVQB p?mD bJh j'o fmekDk th s/ e'Jh BjhA ;h.ykb;/ B{z n"yh s'A n"yh xVh
ftZu th uVQdh ebk dk gZbk BjhA SZvDk ukjhdk.
nZi th w?A ns/ tZvk tho fJepkb f;zx *eZm/ p?md/ jK ns/ pZfunK B{z fJj
ns/ fJj' fijhnK j'o nB/eK xNBktK dZ;d/ jK sK wBK nzdo uVQdh ebk dk
;zuko j[zdk j?. T[BQK fdBK ftZu ;kv/ xo d/ ftZu jh oks 8 ti/ s'A 9 ti/ sZe
nKYDK^r[nKYDK nkTA[dhnK ;B ns/ r[owfs ftukoK j[zdhnK ;B. w/oh
fvT{Nh ‘iBw ;k\h GkJh pkbk ih ’ ns/ ‘;k\h gqwkD’ ftZu'A jo o'I fJZe
eEk ;[DkT[D dh j[zdh ;h fi; B{z pj[s ;bkfjnk iKdk ;h.fgsk ih sK fejk
eod/ ;B fJj ;kvk tvZek ‘GkJh johnk’ nk frnk j?.fJ; fgzv ftZu ;'Yh
;kfjpkB tZv/ fIwhdkoK d/ o{g ftZu ftuod/ ;B.w?B{z th pugB ftZu ;torh
;'Yh joBkw f;zx, wksk e[PZfbnk d/th ns/ T[BQK d/ ;g[ZsoK ;qH g[Pfgzdo f;zx
ns/ ;qH oDXho f;zx ih (i' T[; ;w/A fgzv d/ ;ogzu ;B) d/ doPB eoB dk
;[Gkr ;wK gqkgs j[zdk ofjzdk ;h.ekoD fJj ;h fe T[BQK d/ rqfj fty/ ;qh r[o{
rqzE ;kfjp ih gqekPwkB ;B ns/ w/oh ;/tk nzfwqs t/b/ gqekP eoB ns/
;zfXnk t/b/ s'A pknd ;[ynk;B eoB dh ;h.
xo d/ Bkb jh ;qH e[zdB f;zx ih d/ rqfj fty/ th y/vdk ofjzdk ;K. T[BQK
d/ ftjV/ ftZu gZm/ e[soD tkbk N'ek bZrk j'fJnk ;h. d/ydk ofjzdk ;K fe
gZm/ fe; soQK e[so/ iKd/ jB. fJe fdB id N'e/ e'b e'Jh th Bjh ;h, w?A
gq?eNheb eoB bZrk ns/ ;Zi/ nr{zm/ dk nrbk gk;k N'e/ dh Xko d/
ftZueko oZye/ s/ yZp/ jZE Bkb N'ek ubk fdZsk. gbe Mged/ jh nzr{m/ Bkb'A
wk; bNedk fdykJh fdZsk ns/ y{B dh sshoh ubdh sZeh. xo tZb GZik
ns/ tZv/ tho ;qH fJzdo f;zx fgzv d/ vkeNo e'b b? rJ/ T[; B/ T[;/ soQK
jh bNedk wk; nzr{m/ *s/ pzBQ e/ gZNh eo fdZsh. ni th id'A ;fji ;[GQk
nzr{m/ *s/ fBrQk iKdh j? sK T[j xNBk :kd nk iKdh j? ns/ id'A edh fe;/
d;skt/I *s/ e'Jh gfjukB fbyDh j[zdh j? sK ‘Cut Mark on the rightthumb’ jh fbfynk iKdk j? .
ni/ w?A 11 e[ ;kb dk jh ;K id'A fgsk ih wjhBk e[ fpwko ofjD s'A
pknd i{B 1971 ftZu b[fXnkDk fty/ nekb ubkDk eo rJ/ gqzs{ ;fseko:'r
wksk okw e"o ih, tZv/ tho ;qH fJzdo f;zx ns/ GoikJh gq/w e"o d/ fBZx/
fgnko s/ EkgV/ B/ T[BQK d/ ftS'V/ d/ n;fj d[Zy B{z ed/ th wfj;{; Bk j'D
fdZsk. wksk ih fBsB/wh ;B ns/ p/Pe g[oksB ;w/A dh fJe nZX iwks jh
gV/Q j'J/ ;B fco th T[BQK B{z eJh pkDhnK IpkBh ezm ;B ns/ nzfwqs t/b/ T[j
ukNh ftZu wXkDh Bkb d[ZX foVed/ foVed/ Bkb dh Bkb nk;k ih dh tko
dk IpkBh gkm th eod/ ;B. pkb T[wo ftZu jh w?A nkgD/ wksk ih ns/
tZv/ G?D jopz; e"o ih B{z eZgV/ ;hAfdnK d/ydk ofjzdk ;K ns/ wB ftZu
;'udk ;K fe wksk ih ns/ G?D ih fesB/ fwjBsh jB.
f;de d/ g?Av/ / 137f;de d/ g?Av/ / 136
pugB fgzv dhnK rbhnK *u r[IkofdnK, tZN/ wko wko e/ p/ohnK s'A
gZe/ p/o v/rfdnK, pkbgD d/ d';sK fiBQK d/ S'N/ BK johP, nzfwqs, BkfJp,
nikfJp, wzrs, irdhP, ezBk, okw osB, i;gkb, gZg{, pbd/t, fgZgb,
i?bk, wfjbk, fJzdk, gtB, ;fspho, fePB nkfd ;B Bkb y/vK y/vfdnK^y/vfdnK
jh fIzdrh d/ bzw/ g?Av/ tZb edw tXkT[D/ P[o{ eo fdZs/. gVQkJh d/ Bkb^Bkb
nyzv gkm ;kfjp ns/ ;fji gkm ;kfjp th eoB/ P[o{ eo fdZs/. fgsk ih
d/ uVQkJh eoB d/ fgS'A fgzv d/ r[o{ xo dh ;/tk w/o/ tZv/ tho ;qH fJzdo f;zx,
;qH fJepkb f;zx ns/ dk; d/ fizw/ bZrh ns/ n;hA ;ko/ fJ; ;/tk B{z sBd/jh
Bkb fBGkT[Ad/ oj/. fgzv fty/ r[od[nkok ;kfjp dh BthA fJwkos dh ;/tk
th nkozG eotkJh. ;kv/ ;kfonK d/ fgzv s'A b[fXnkDk nk ikD s'A pknd
fJj ;/tk ;qH o"De f;zx ih pVh uVQdh ebk Bkb ;ko/ Bro fBtk;hnK d/
;fj:'r Bkb fBGk oj/ jB.
pkb T[wo s'A jh dk; fgzv d/ ;oekoh fwvb ;e{b ftZu jo PfBuotko B{z
pkb ;Gk ftZu j'oBK pZfunK Bkb pV/ i'P Bkb eftsktK ;[DkT[D bZr fgnk ns/
nfXnkge ;kfjpkB tb'A PkpkP fwbD ns// eftsk T[ukoD w[ekpfbnK ftZu
fJBkw ;BwkB gqkgs j'D Bkb ;N/ih j"A;b/ p[bzd j'D bZr/.pknd ftZu fJj ;e{b
fwvb s'A jkJh j' frnk ns/ fJ;// ;e{b s'A d;thA dh gqhfynk fpeo f;zx,
P[p/r f;zx, irdhP e"o nkfd Bkb gfjb/ Bzpo *s/ ofj e/ gk; ehsh. fJ;
fgzv ftZu ofjzfdnK fgzv d/ ;fseko:'r pI[orK ns/ tZfvnK \k; s"o *s/ ;qH e[zdB
f;zx, ;qH nihs f;zx, ;qh nwoBkE, ;qh fuwB bkb, ;qH irho f;zx, ;qH wZxo
f;zx, ;qH gkbk f;zx, frnkB f;zx, skok f;zx, ;qh dhtkB uzd, ;qh ;kX{ okw, pkg{
s/ik f;zx, ;qH pjkb f;zx, j"bdko r[ofdnkb f;zx, ;qH fgnkok f;zx, ;qH r[ow/i
f;zx, ;qH mke[o f;zx, ;qh ;'jB bkb, ;qh fPtBkE ns/ eJh j'oK dk fizBQK d/ BK
nZi dk; B{z ft;o u[Ze/ jB, dk pj[s jh fgnko ns/ ;fseko fwfbnk. fJ;/
fgzv ftZu fJ;kJh fpokdoh d/ ;ko/ gotko th pj[s wkD ;BwkB fdzd/ ;B. ;'Yh
;kfjpkB ;qH eosko f;zx, ;qH wfjzdo f;zx, ;qH pbftzdo f;zx nkfd th fgzv d/
wzB/ gowzB/ fizwhdko ;B.
p;sh eoskog[o s'A ;qH ;[oiB f;zx ns/ ;qH ;kX{ f;zx ih pj[s wkD
fdzd/ ;B ns/ fiE/ fes/ th nyzv gkm ;kfjp j[zd/ ;B, w?B{z Bkb b? e/
ikfJnk eod/ ;B. id'A dk; S'Nh fijh T[wo ftZu ;qh r[o{ rzqE ;kfjp ih
dh skfpnk p?m e/ gkm eodk ;h sK S'Nk j'D ekoD EZb/ f;ojkDk oZfynk
iKdk ;h ns/ j[ewBkwk b?D bJh th dk; B{z j[ew ehsk iKdk ;h ns/ ;zrsK
pj[s ;fseko fdzdhnK ;B.fJ; p;sh d/ j'o t;Bhe ;qH uzBD f;zx,
;qH ;zg{oB f;zx nkfd th pj[s wkD fdzd/ ;B. n;bhns fJj j? fe fJj
;ko/ gotko w?B{z th nkgDk jh pZuk ;wMd/ ;B.
d;thA eoB T[gozs ro?i{J/PB bJh nkoHn?;HvhH ekbi, fco'Ig[o fty/
dkybk b? fbnk. d;thA ftZu nkJ/ uzr/ BzpoK d/ nkXko *s/ tih|k bZr
frnk.pV/ jh fgnko/ fwZsoK pbd/t f;zx, pbpho f;zx, P[p/r f;zx, p\PhP
f;zx nkfd Bkb nkgD/ nkg B{z ekbi d/ wkj"b ftZu Ykb fbnk.ekbi ftZu
gVQd/ ;w/A 1977 ftZu r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb d/ B"itkB thoK Bkb
;zgoe j'fJnk, fi; Bkb fizdrh B/ fJZe fJfsjk;e s/ ;[Bfjoh w'V eZfNnk.;NZvh
;oeb d/ T[; ;w/A d/ ;hBhno whs gqXkB r[og[otk;h ;qL dftzdo f;zx ekbi
ftZu gj[zu/ ns/ dwdwk ;kfjp fty/ bZr oj/ r[owfs Nq/fBzr e?Ag pko/ ikDekoh
fdZsh. wB rZd rZd j' T[fmnk fe e'Jh fJ; soQK dh th iE/pzdh j?, i' B"itkBK
B{z r[owsh ozrD *u ozrD bJh :sBPhb j?. fJ; soQK dk e?Ag brkT[D bJh
pVk ukn s/ T[wkj ;h.nkgD/ ;kEhnK P[p/r f;zx, pbpho f;zx ns/ j'oK Bkb
e?Ag brkT[D bJh uZb gJ/.;qL oDihs f;zx, I'Bb ;eZso, w'rk I'B (nZi eZbQ
fvgNh uh| nkor/BkJhIo) dh nrtkJh ftZu w'rk s'A dwdwk ;kfjp tZb ukb/
gkJ/ ns/ r[o{ ekPh ekbi dwdwk ;kfjp fty/ gfjbk r[owfs Nq/fBzr e?Ag fwsh
30H09H1977 s'A 03H10H1977 sZe ;zgzB j'fJnk. pVh uVQdh ebk Bkb ;ko/
;?PBK ftZu tZy^tZy ftfPnK *s/ ftdtkBK d/ b?euoK dk nBzd wkfDnk ns/ T[E/
j'J/ eftsk T[ukoD w[ekpb/ ftZu fjZ;k b? e/ gfjbk ;EkB gqkgs ehsk. e?Ag
d/ nyhob/ fdB eftsk w[ekpb/,GkPD w[ekpb/ nkfd ftZu'A gfjb/, d{i/ s/ shi/
;EkB *s/ nkT[D tkb/ e?AgoI B{az iE/pzdh tb'A ;qH oDXho f;zx uhwk ghHvpfbT[{Hvh
f;de d/ g?Av/ / 139f;de d/ g?Av/ / 138
wzsoh gzikp d/ eo ewbK okjhA ;BwkfBs eotkfJnk frnk. fJ; w"e/ *s/
;qH r[owhs f;zx ckTA{vo gqXkB, r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb B/ n?bkB ehsk
fe fJBQK B"itkBK B{z w/o/ tb'A th fJBkw G/fink ikt/rk. n;hA ;ko/ e?AgoI wBK
nzdo uVQdh ebk b? e/ ftdk j' rJ/.
15 e[ fdB pknd w/o/ xo d/ n?vo?; *s/ fJetzik o[gJ/ dk u?~e
nkfJnk. fJj u?~e ;qH r[owhs f;zx tb'A ehs/ j'J/ n?bkB nB[;ko w[ekpfbnK
ftZu'A ntb doi/ *s/ nkJ/ e?AgoI dk wB'pb tXkT[D bJh G/i/ rJ/ ;B.\[Ph
dk e'Jh fmekDk Bk fojk. gfjbh tko u?e t/fynk ;h s/ fJ; B{z b? e/ w?A
gfjbh tko p?AeK ftZu frnk.T[E'A gsk bZrk fe u?~e e?P eotkT[D bJh
gfjbK p?Ae nekTA{N y[btkT[Dk g?Adk j?. y?o nrbh ejkDh pj[s bzph u""Vh
j? go n;bhns fJj jh j? fe fJj wkD ;BwkB fJBkw w/o/ ekfte fIzdrh
d/ y/so ftZu whb gZEo ;kps j'fJnk ns/ fJ;/ T[sPkj ftZu w?/A fJ;
ekft^gzX *s/ GftZys ;|o eoB bJh nkgDk wB pDk fbnk.
T[; s'A pknd gVQkJh d/ Bkb^Bkb r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb w/oh
fIzdrh dk fJe nfjw fjZ;k pD frnk. ni/ th :kd jB T[j fdB id'A ;NZvh
;oeb tb'A ekbiK ftZu B"i[nkBK B{z r[o{ vzw s'A ;[u/s eoB ns/ r[o{ rqzE ;kfjp
nZr/ ‘nksw ;wogD’ eoB bJh 28 iBtoh, 1979 B{z b[fXnkDk fty/ gj[zuD
bJh ;Zdk fdZsk frnk.T[; ;w/A B"itkBK d/ iIpks fe; soQK d/ ;B, fJ; dk
toDB w?A nkgDh T[; ;w/A dh ntZ;Ek okjhA fpnkB eoBk ukjtKrk.w?A T[;
;w/A ;NZvh ;oeb d/ f|o'Ig[o fIbQ/ dk gqXkB ;h s/ ekbi ftZu phHJ/ Gkr shik
dk ftfdnkoEh ;h. ;qH gqskg f;zx, w?Apo ;[gohw e"A;b (j[D tkJh; u/now?B,
;?Au{ohnB p?Ae nk| gzikp) T[; ;w/A ;NZvh ;oeb d/ gqXkB ;B. iE/pzdh tb'A
ftfdnkoEhnK dhnK d' pZ;K fbnkT[D dh ;/tk bkJh rJh ;h. 27H01H79 B{z ;t/o/ d'
pZ;K ekbi d/ r/N ;kjwD/ yVQhnK eo fdZshnK.e/;oh fBPkB ;kfjp pZ;K d/
nZr/ brkJ/ j'J/ ;B.;NZvh ;oeb d/ wkN' th bZr/ j'J/ ;B.ekbi nEkoNhI
tb'A fJ; soQK ftfdnkoEhnK B{z fbikD dh wBkjh ;h. w?A T[; tes nkgD/ iE/pzde
;kEhnK pbpho f;zx ns/ P[p/r f;zx, p\PhP f;zx nkfd Bkb ;bkj wPtok
ehsk ns/ fco jZE ftZu ;qh ;kfjp b? e/ ekbi d/ ebk;K d/ ewfonK ftZu
x[zfwnk ns/ ftfdnkoEhnK B{z roithA ntkI ftZu ‘nksw ;wogD fdt;’
pko/ ikDekoh fdZsh ns/ b[fXnkD/ ikD bJh gq/fonk. t/yfdnK jh t/yfdnK d't/A
pZ;K BZe' BZe Go rJhnK ns/ n;hA i?ekfonK dh r{zi ftZu T[E'A b[fXnkDk bJh
uZb gJ/ ns/ Pkw sZe b[fXnkD/ gj[zu rJ/. 28 iBtoh 1979 B{z d; jIko s'A
th tZX ftfdnkoEhnK B/ r[o{ rzqE ;kfjp ih nZr/ nksw ;wogD ehsk.fJj
fe; soQK dk ;wkrw ;h, fJ; dk toDB dk; dh fbyh g[;se ‘Xow ek i?eko’
ftZu gzBk 76 s'A 86 sZe t/ot/ ;fjs doI j?. fJ; s'A pknd ;w/A ;w/A *s/ iE/pzdh
tZb'A brkJhnK ;/tktK B{z th pk\{ph fBpkfjnk.
iE/pzdh tZb'A eotkJ/ ik oj/ jo soQK d/ ;wkrwK ftZu w?B{z eftsktK
;[DkT[D bJh yZ[bQk ;wK fdZsk ikD bZrk ns/ id'A ;ko/ e?AgoI eftsktK ;[Dd/
ns/ i?ekfonK dh r{ziko gkT[Ad/ sK w/ok wB'pb j'o tXdk fojk ns/ nkg
(\[d) eftsktK fbyD dk th P"Ae ikfrnk.ekbi ftZu gVQfdnK jh :{E
;oft; ebZp d/ gqXkB ns/ ekbi w?rIhB d/ gzikph ;?ePB d/ n?vhNo ti'A
;/tk eoB dk nt;o gqkgs j'fJnk.fJBQK fdBK ftZu jh gzikp :{Bhtof;Nh
tb'A vbj"Ih ns/ dkoihfbzr fty/ brkJ/ rJ// :{E bhvofPg No/fBzr e?AgK
ftZu Pkwb j'fJnk.ekbiK ftZu j' oj/ :{E |?;NhtbI ftZu eftsk T[ukoD
ns/ v?eb/w/PB w[ekpfbnK ftZu fjZ;k b? e/ wkD ;BwkB ns/ fJBkw gqkgs
ehs/. 1979 sZe fgzv ;'Yh Bro jh fojk. tZv/ tho fJepkb f;zx dh Pkdh
j' rJh ;h ns/ GoikJh e[btzs e"o B/ w?B{z th pj[s bkv fgnko fdZsk.
feT[Afe tZv/ tho ;qH e[btzs f;zx ns/ GoikJh fJzdoihs e"o ih
b[fXnkDk fty/ ofj oj/ ;B, fJ; bJh nkoHn?;HvhHekbi, fco'Ig[o s'A
ro/I{J/PB eoB T[gozs, T[BQK d/ nPhotkd Bkb n?wHJ/H (nzro/Ih) eoB
bJh ;oekoh ekbi, b[fXnkDk fty/ dk\bk b? fbnk ns/ Bkb dh Bkb r[o{
r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb d/ ekbi :{fBN d/ gqXkB ti'A ;/tk ;zGkbh. w/o/ bJh
tZvh y[Ph dh rZb fJj ;h fe fJj ekbi r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb dh
iBw G{wh ;h. ekbi fty/ tZv/ gZXo *s/ ;wkfie rshftXhnK ubkJhnK ns/
f;de d/ g?Av/ / 141f;de d/ g?Av/ / 140
Bkb dh Bkb ;NZvh ;oeb tZb'A brkJ/ ik oj/ r[owfs Nq/fBzr e?AgK ns/
r[owfs fenkohnK ftZu Pw{bhns ehsh fi; Bkb P\;hns T[;koh j'Jh.
n?wHJ/ (nzro/Ih) ekbi d/ nkgD/ ;?ePB ftZu'A d{;o/ ;EkB *s/ ofj e/ gk;
ehsh.
j[D ;wK nk frnk ;h e?ohno pDkT[D dk. fJ; bJh b?euoko bZrD bJh
ek|h GZi BZm ehsh go fes/ rZb Bk pDh. iE/pzdh tb'A w/oh B"eoh bJh
;qH oDihs f;zx, w'rk B/ T[; ;w/A ;[fjod e'fPPK ehshnK ns/ p/p/ BkBeh
ekbi, ;[bskBg[o b'Xh fty/ b?euoko brtkT[D bJh ;qH nkswk f;zx fJ; ekbi
d/ gqXkB ns/ wzsoh, gzikp ;oeko B{z p/Bsh ehsh go fe;/ ekoD e'Jh rZb Bk
pD ;eh. fJ;/ soQK jh r[o{ BkBe ekbi, fco'Ig[o fty/ b?euoko brtkT[D
bJh fJ; ekbi d/ gqXkB ;qH wfjzdo f;zx ;kJhnK tkbk n?wHgh B{z th fwb/ go
fJE'A th ykbh jZE jh gosDk fgnk. e/Ado ;oeko, gzikp ;oeko, p?eK nkfd
*u ;oft; bJh |kow GoB/ P[o{ ehs/. id sZe ftjbk ;h eufjoh ftZu tZv/ GkJh
;kfjp ;qH e[btzs f;zx n?vt'e/N gk; p?m e/ NkJhfg;N ti'A ezw eoB bZrk. e[M
;w/A fgS'A jh ;qH r[owhs f;zx ns/ ;qH ifszdogkb f;zx (ckT{AvoI r[o{ r'fpzd f;zx
;NZvh ;oeb) ih d/ ;[fjod T[gokfbnK ;dek r[o{ BkBe ykb;k jkJh ;e{b
(r[ioykB) wkvb NkT{B b[fXnkDk fty/ 1981 ftZu eboe dh B"eoh gqkgs j'Jh
ns/ eohp d' ;kb fJE/ jh ;oft; ehsh. wksk ih B/ gbh gbh i'V e/ b[fXnkDk
fty/ fJe wekB Bzpo 1462, fJ;bkw rzi fty/ fbnk ns/ w?A fJE/ jh ofjDk P[o{
eo fdZsk.fJE/ ofjzfdnK tZv/ G?D GoktK,;zs eosko f;zx, GoikJh ih,
;qH i;tzs f;zx, GoikJh ih, G?D go/w e"o, G?D jopz; e"o, ihik ;qH doPB
f;zx, tho ;qH fJzdo f;zx, GoikJh go/w e"o, tho ;qH e[btzs f;zx n?vt'e/N,
GoikJh fJzdoihs e"o, G?D uoBihs e"o, ihik ;qH T[sw f;zx d/ fgnko
;fseko dk fBZx wkDdk fojk.
29 iBtoh, 1983 B{z ;qH i;tzs f;zx dh ;g[Zsoh dbpho e"o Bkb pVh
X{wXkw Bkb Pkje'N fibQk ibzXo fty/ Pkdh j' rJh.;j[ok gotko tb'A
pj[s fgnko ;fseko fwfbnk.tZv/ GkJh ;kfjp (;KY{ ;kfjp) ;qH Bfozdo
f;zx ns/ oDpho e"o, tho ;[fozdo f;zx ns/ pbftzdo f;zx wkD ;fseko
d/ oj/ jB.nr;s 1983 ftZu wjK b/ykeko, gzikp, uzvhrVQ fty/ eboe
dh B"eoh fwb rJh ns/ b[fXnkD/ s'A ;[gsBh ;w/s w'jkbh ub/ frnk ns/
wekB Bzpo 1462 fJ;bkw rzi ftZu tZv/ tho ;qH fJepkb f;zx ns/
GoikJh e[btzs e"o gotko ;w/s ofjD bZr gJ/. w'jkbh fty/ gj[zu e/
;j[ok ;kfjp tb'A yohd/ wekB Bzpo n?u Jh 170 |/I fJe fty/ ofjDk P[o{
eo fdZsk ns/ fJE/ ofjzfdnK jh ihtB ;|o ftZu fJe BtK w'V nkfJnk.
fJE/ jh tZv/ ;g[Zso gowdhg f;zx ‘dhg’ (j[D r[og[otk;h) dk iBw fwsh
17 nes{po, 1984 B{z j'fJnk ns/ fJBQK jh fdBK ftZu w/oh B"eoh 27H09H1984
B{z oZfynk b/yk fB:zsoe (gZSwh ewkB) uzvhrVQ fty/ nkvhNo d/ s"o *s/ bZr
rJh.w'jkbh fty/ ofjzfdnK jh d{;o/ ;g[Zso G[fgzdo f;zx ‘i\wh’ dk iBw
fwsh 13H12H1986 B{z j'fJnk i' nieb fJb?eNqheb fJziBhnfozr eo fojk
j?. nzfwqsXkoh r[of;Zy j'Djko p/Nk j?. GftZy ftZu fJ; s'A w?B{z pj[s T[whdK
jB.fJ; ;ko/ ;w/A ftZu w/o/ nzdo e?ohno pDkT[D dh GktBk gqpb ojh ns/
;NZvh ;oeb dhnK rshftXhnK ns/ eftsk tZb Bk^wkso fXnkB d/ ;fenk.
1988 ftZu nXhB b/yk ;/tktK d/ gfjb/ ;kb d/ g/go d/D bJh fsnkoh
nkozGh.fJj d' ;kbK dk ftGkrh fJwfsjkB ;h fi; B{z gk; eoB s'A pknd
;?ePB n|;o pD ;ehdk j?.gfjb/ ;kb d/ fJwfsjkB ftZu uko g/go ;B
ns/ id d{;ok g/go d/ e/ uzvhrVQ s'A w'jkbh tkg; nk fojk ;h sK r[o{
gksPkj B/ ebk toskJh.mzv ekoD ;oho *s/ bg/Nh b'Jh w'fgv d/ fgSb/
gjhJ/ ftZu bg/Nh rJh ns/ gsk jh Bk bZrk fe eh j'fJnk ns/ ed'A p/j'P
j' frnk. id'A nZm xzN/ pknd j'P nkJh sK nkgD/ nkg B{z uzvhrVQ d/
;?eNo 16 d/ iBob j;gskb ftZu fgnk d/y e/ j?okB ofj frnk.wksk
okw e"o ih ns/ ;[gsBh dbpho e"o d/ fujo/ fdykJh fdZs/.T[BQK B/ ;kok
jkb dZf;nk. n?e;hv?AN ekoD w/ohnK eJh jZvhnK N[ZN u[ZehnK ;B ns/
n?Awoi?A;h tkov ftZu w/ok fJbki uZb fojk ;h. yZph pKj N[ZND ekoD pKj
e{jDh s'A w'V e/ pzBQ fdZsh rJh ;h. j'o fInkdk ;[u/s j'fJnk sK ;'u nkJh
f;de d/ g?Av/ / 143f;de d/ g?Av/ / 142
fe w?A sK g/go d/ fojk ;h.d{;o/ fdB n?stko dh S[ZNh ;h ns/ ;'wtko
sh;ok g/go ;h.w?A ;ko/ gqtko tkfbnK B{z p/Bsh ehsh fe w?A g/go Io{o
d/D/ jB go fJ; jkbs ftZu fe;/ B/ th w/oh jK ftZu jK Bk fwbkJh .
go w?A nv'b ;h ns/ n?woi?A;h p?Zv *s/ p?fmnK jh nkgD/ n|;o B{z
;kok jkb fby e/ fuZmh G/ih fe w?A jo jkbs ftZu g/go d/Dk ukj[zdk jK fJ;
bJh d|so tb'A w?B{z b?D bJh j;gskb fty/ rZvh G/ih ikt/. UXo vkeNo
i' w/ok fJbki eo oj/ ;B T[BQK B/ fJ; jkbs ftZu w?B{z S[ZNh d/D s'A BKj
eo fdZsh go w/o/ f;o *s/ sK g/go d/D dk G{s ;tko ;h ns/ w?A fJj fby
e/ d/ fdZsk fe i/eo w?B{z e'Jh th gq/PkBh nkJh sK T[; bJh vkeNo BjhA
w?A \[d fizw/tko j'tKrk.fJj fby e/ w?A g/go d/D bJh ;oekoh rZvh *u p?m
frnk ns/ uVQdh ebk Bkb sh;ok ns/ fco u"Ek g/go fdZsk.T[; s'A pknd
10 e[ fdB j'o j;gskb fojk ns/ S[ZNh fwbD s'A pknd N[ZNhnK jZvhnK
d/ i[VB dh T[whd b? e/ fJe wjhB/ d/ eohp xo ftZu wzi/ *s/ fgnk fojk.
go T[; tes w/oh y[Ph dk e'Jh fmekDk Bk fojk id'A Bshik nkT[D *s/
gsk bZrk fe w?A gZSwh ewkB ftZu'A gfjb/ Bzpo *s/ ofj e/ fJj gqhfynk gk;
ehsh j?.
fJ; s'A pknd c/o d[pkok ;[Zs/ j'J/ nzdob/ eth B{z M{D irkfJnk ns/
eftsktK fbyD bZrk. uzvhrVQ fty/ 1988 ftZu ;?eNo 35^ph fty/
;oekoh fojkfJP gqkgs j' rJh ns/ fJ; d/ Bkb tZvh gqkgsh fJj j'Jh fe
r[od[nkok ;qh r[o{ s/r pjkdo ;kfjp, ;?eNo 34 fiZE/ pj[s tZv/ tZv/
;wkrw j[zd/ ofjzd/ jB, dh ;N/i *s/ eftsktK ;[DkT[D dk ;[Gkr gqkgs j'D
bZrk ns/ ;zrsK ftZu wep{b j'D bZrk. fJ; ;w/A dh fJe j'o :kdrkoh rZb
;KMh eoB B{z fdb eo fojk j?.feT[Afe ;N/iK *s/ eftsktK ;[DkT[D dk P"Ae
sK ;e{bh ihtB s'A jh ;h ns/ nkg ebw ubkT[Dh th P[o{ eo fdZsh ;h.
wB ftZu ohMK T[mdhnK ofjzdhnK ;B fe r[od[nkfonK ftZu j'D tkb/ eth
dopkoK ‘u th jkIoh bZr/ go fwzBsK eoB d/ pkti{d th gqpzXe ;kfjpkB
;wK BjhA fdzd/ ;B.dk; fJe tko gzE d/ gqf;ZX ftdtkB fgzq;hgb ;fspho
f;zx ih d/ Goksk ;qH pbftzdo f;zx ekBg[o tkfbnK B{z fwfbnk ns/ fJj
;[nkb ehsk fe w?B{z r[od[nkfonK ftZu j' oj/ eth dopkoK *u Pkwb BjhA
ehsk iKdk. w?B{z efjD bZr/, ekek, c[Zb B{z fJj dZ;D dh b'V BjhA j[zdh fe
w/o/ e'b y[Pp' j?, y[Pp' b?D tkb/ nkg jh uZb e/ T[; d/ gk; gj[zu iKd/ jB.
fJ; bJh s{z fdb j"bk Bk eo ;r'A eftsktK *s/ j'o fwjBs eo.w?B{z fJ;
Bkb pj[s j"A;bk fwfbnk. j"bh^j"bh uzvhrVQ ns/ w'jkbh dhnK f;Zy
;N/iK *s/ gzE d/ f;ow"o ethnK Bkb eftsktK ;[DkT[D dk ;[Gkrk nt;o
gqkgs j'D bZrk.
gowdhg f;zx dhg fi; dh T[wo jkbh 6 e[ ;kb jh ;h T[j th
tZvhnK^tZvhnK eftsktK nkgD/ nkg IpkBh :kd eoB bZrk ns/ w/o/ Bkb
jh f;Zy ;N/iK *s/ eftsktK ;[Dk e/ tkj^tkj yZND bZrk. 1990 s'A s\s
;qh e/;rVQ ;kfjp, nBzdg[o ;kfjp dh gktB ;N/i *s/ th jkIohnK GoB
bZrk. ;wK g?D *s/ fJ; gktB s\s *s/ j'D tkb/ ;ko/ eth dopkoK d/
;N/i ;eZso dh ;/tk th dk; B{z fdZsh ikD bZrh. fJE/ jh fjzd[;skB d/
f;ow"o gzEe eth ;kfjpkB d/ doPB eoB ns/ eftsktK ;[DB dk ;[Gkr
gqkgs j'fJnk. 1992 ftZu r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb d/ :[te fbykoh
;/X s/ f;ybkJh e/Ado tb'A nk:'fis ekoiPkbk ftZu Gkr fbnk ns/ e"w
d/ wzB/ gqwzB/ ethnK ;torh ;qH okw BokfJD f;zx dodh ns/ ;qH dkB f;zx
e'wb nkfd s'A fbyD ;/X gqkgs ehsh fi; Bkb ;'B/ *s/ ;'jkr/ dk ezw
j'fJnk. ;kb 1992 ftZu jh s\s ;qh jfowzdo ;kfjp, gNBk ;kfjp ns/
s\s ;qh jI{o ;kfjp, BKd/V, wjKokPNok fty/ eftsktK ;[Dk e/ wkD ;BwkB
gqkgs ehs/.
fIzdrh d/ fJ; uZbd/ ;|o d"okB n"yhnK xVhnK ftZu fiE/ GoktK G?DK
ns/ foPs/dkoK B/ ;kE fdZsk T[E/ tZv/ tho ;qL e[btzs f;zx no'Vk, n?vt'e/N
;qL fJzdo f;zx, ;qL fJepkb f;zx, ;qH jouoBihs f;zx pZp, fgzqH etbihs
e"o, ;qH fgoEh f;zx w?ApoI ;[gohw e"A;b, r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb,
;qH pbihs f;zx wkbe ;N?Avov N?bhNo'fBe; ;?eNo 22 uzvhrVQ,
f;de d/ g?Av/ / 145f;de d/ g?Av/ / 144
;qH nwoihs f;zx, ;qH wBihs f;zx, wBihs e"o, nwoihs e"o, phpk
i;ftzdo ihs e"o ns/ ;qH w'jB f;zx nkfd dk nfj;kB G[bkfJnk jh BjhA
ik ;edk. fJBQK ;fwnK d"okB jh w/oh bkvbh ;g[Zsoh pbgqhs e"o e'wb
dk iBw 31H05H1993 B{z j'fJnk i' fBs BthnK p[bzdhnK S{j ojh j? ns/
nkgDh gVQkJh ftZu th uzr/ Bzpo gqkgs eoe/ ;kvk BK o"PB eo ojh j?.
fiE'A sZe ;oekoh B"eoh dk ;[nkb j?, 1995 ftZu ;?ePB n|;o dh gdth
fwbh. fJ;/ ;kb jh i{B wjhB/ ftZu r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb d/
gqekPB ftGkr tb'A w/ohnK eftsktK dk gfjbk ;zrqfj ‘fto;/ d/ nzr ;zr’
gqekPs ehsk frnk i' fe pj[s ;bkfjnk frnk.
nekb g[o\ dh oIk nB[;ko w/o/ gow ;fseko:'r wksk okw e"o ih14 nr;s 1995 B{z s[od/ fcod/ jh b[fXnkDk fty/ nukBe nekb ubkDkeo rJ/.nkg ih fInkdkso w/o/ e'b jh ofjzd/ ;B. 13 nr;s 1995 B{zb[fXnkDk fty/ r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb d/ e/Adoh d|so fty/ ftPtf;Zy ;zw/bB dh fsnkoh bJh ;wkrw oukfJnk frnk ;h. dk; th uzvhrVQs'A nkgD/ ;kEhnK Bkb fJ; ftZu Pkwb j'D bJh b[fXnkD/ nk fojk ;h.wksk ih efjD bZr/ w?A th Bkb jh ubdh jK. fJ; soQK T[j th w/o/ Bkbb[fXnkDk nk rJ/. dk; B/ fsnkoh ;wkrw d/ ;pzX ftZu jh i?ekfonK dhr{zi ftZu eftsk ;[DkJh.wksk ih B/ th ;wkrw dk nkBzd wkfDnk ns/efjD bZr/ w?A fJe d' fdB fJE/ jh ofj e/ ;ko/ nko gotko B{z fwb e/uzzvhrVQ nk iktKrh. ftSVD s'A gfjbK w?B{z nkgDh fBZxh rbteVh ftZux[ZN e/ nPhotkdK dh MVh brk fdZsh.efjD bZr/, ‘g[Zso, s?B{z gksPkj B/ebw dh dks p\Ph j'Jh j? fJ; bJh nk\oh ;tk;K sZe fJ; Bkb e"w dh;/tk eodk ojhA’. T[BQK dh nzsw nodk; ;w/A ;[DkJh w/oh eftsk dhnKe[M bkJhBK fJ;/ GktBk dh soIwkBh eodhnK j'JhnK fJ; soQK ;Bl
fJZe fdB gfjbK ftS'V/ s'A fejk w?B{z, fe;/ fe;w dh fuzsk Bk eohA g[Zso.
w/ohnK n;h;K d/ Go/ Gzvko ftZu'A, y[bQ/ fdb Bkb M'bh nZi GohA g[Zso.
fgZm EkgVd/^EkgVd/ efjD bZr/, ;/tk ebw Bkb e"w dh eohA g[Zso.
r[o{ ;dk jh nzr ;zr oj{ s/o/, Bkw f;woB *u fXnkB s[{z XohA g[Zso.
\?o, ihtB ;|o fBozso ubdk fojk.r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb tZb'A
Gkos Go ftZu brkJ/ ik oj/ r[owfs Nq/fBzr e?AgK ftZu ik e/ B"itkBK Bkb
r[owfs ftukoK dh ;KM eoB dk th ;[Gkr gqkgs j[zdk fojk.r[o{ r'fpzd f;zx
;NZvh ;oeb fgSb/ 23 e[ ;kbK s'A ;w[Zu/ ;z;ko nzdo Xkofwe, ;wkfie,
ftfdne ikrosh fbnkT[D bJh r[opkDh d/ nkXko *s/ T[~dw T[gokb/ eo fojk
;h. fJ; r[owfs bfjo dk fJfsjk; fbysh o{g ftZu fbnkT[D pko/ ;NZvh
;oeb dh ;[gohw e"A;b ftZu ;w/A ;w/A s/ ftukoK dk gqtkj ubdk fojk.
;qL r[owhs f;zx uh| ;eZso, fgqzL okw f;zx uh| nkor/BkJhIo, ;qL ifszdogkb
f;zx, fvgNh uh| nkor/BkJhIo, ;qL oDihs f;zx fvgNh uh| nkor/BkJhIo,
;qL fJzdogkb f;zx fvgNh uh| nkor/BkJhIo, g'qL pbftzdo gkb f;zx ns/
j'oBK ftdtkBK, ;kfjsekoK ns/ ;NZvh ;oeb d/ ;oeodk ;/tkdkoK B/ dk;
nzdo fJj fuDr bkJh fe fit/A fJj ekoi dk; B{z jh ;/tk ftu fwbDk j?.
w?A nbg p[ZXh ftfdnkoEh ;[Gkn tkbk b/ye, wB jh wB ftZu nIp Pesh
nB[Gt eoB bZrk.
nkyo seVk firok eoe/ fdqVQ fJokd/ Bkb gfjbh iBtoh 1996 B{z
jZE ftZu ebw cV r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb dk fJfsjk; fbyD bJh
r[o{ uoBK *u e[M fJ; soQK nodk;$p/Bsh$i'dVh ehshl
J/; ;oeb dk fbyD fJfsjk; ykso, jZE ftu fJj ebw w?A cVh dksk.
;w/A ;w/A *s/ ;ko/ jh ekoiK *u, feogk ehsh J/ s[;K B/ pVh dksk.
j' iktK w?A ;[o\o{ J/; ftu'A, n"yh pVh fJwfsjkB dh xVh dksk.
‘SZi{ fMT[o’ tKr ‘ikue’ d/ f;o T[~s/, oZph fwjoK dh oZy' ‘SVh’ dksk.
;NZvh ;oeb Bkb ;pzXs ;kok foekov fJeZmk eoB, ;NZvh ;oeb
bfjo tb'A ;w/A ;w/A *s/ ehs/ fJfsjk;e ekoiK, rshftXhnK d/ ;ko/
foekov dk t/otk BKtK, EKtK, xNBktK d/ Bkb Bkb sohetko s/ ftP/tko
eoB ftu ekch ;wK bZr frnk. rqfj;sh ihtB s/ B"eoh B/ okj ftZu o'Vk
pDB dk Gog{o :sB ehsk gqzs{ ;[xV f;nkDh ;[gsBh dbpho e"o d/
f;de d/ g?Av/ / 147f;de d/ g?Av/ / 146
;fj:'r ;dek fJBQK dh fJe Bk ub ;eh. ;w/A dh xkN, bzpk s/ fpyVk
g?Avk j'D d/ pkti{d ;NZvh ;oeb bfjo Bkb gqshpZX ‘ebw’ x'V/ tKr
;ogN d"Vdh s/ jtk Bkb rZbK eodh j'Jh o;sk sfj eodh ojh ns/
wzfIb *s/ gj[zu e/ jh nkg th ;kj fbnk ns/ w?B{z th dw b?D fdZsk. eJh
eJh tkoh sK fJj ;koh ;koh oks ns/ ;kok ;kok fdB ;NZvh ;oeb bfjo
Bkb edw Bkb edw fwbk e/ ;|o eodh Bk ed/ nZeh s/ Bk ed/ EZeh ns/
1997 ftZu fJj ekoi ;zg{oB j'fJnk. fJ;/ ;kb jh r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh
;oeb tb'A nkgD/ 25 ;kb g{o/ j'D *s/ ‘f;bto i[pbh ;wkrw’ pVh uVQdh
ebk Bkb wBkfJnk frnk ns/ T[; ;w/A w/oh fbyh j'Jh fJj g[;se ‘Xow
ek i?eko’ fi; ftZu r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb bfjo dk 25 ;kb
(1972 s'A 1997) dk fJfsjk; doi j?, r[og[otk;h ;qH r[ouoB f;zx ih
N"jVk ns/ ;qH gqekP f;zx ih pkdb, w[Zy wzsoh, gzikp d[nkok fwsh
4H10H97 B{z ohbhI ehsh rJh.
1997 ftZu jh iE/pzdh tb'A gzikp ;N/N d/ gqXkB ti'A ;/tk p\Ph, fi;
B{z fBGkTA[fdnK j'fJnK ;qH fgoEh f;zx ykb;k, ;N/N ;eZso, gzikp Bkb ;ko/
gzikp dhnK :{fBNK dk eJh tko d"ok ehsk ns/ iE/pzde b?euoK okjhA e/vo
dk wB'pb tXkfJnk. iE/pzde rshftXhnK d/ Bkb Bkb eftsktK fbyD ns/
;[DkT[D dk ekoi th ikoh fojk. fJe tko id'A gzE d/ gqf;ZX eth ;qH wfjzdo
f;zx ih pktk fdZbh tkfbnK B/ r[od[nkok ;kfjp, ;?eNo 34, uzvhrVQ dh
;N/i *s/ w/oh e/;K dh wjkBsk pko/ eftsk ;[Dh sK T[j fJzB/ fInkdk gqGkts
j'J/ fe T[BQK B/ ;N/i *s/ yVQ e/ ;zrsK B{z ;zp'fXs j[zd/ j'J/ fejk fe j[D s'A
pknd fJj fjzd[;skB dhnK ;kohnK ;N/iK *s/ w/o/ Bkb eftsktK ;[DkT[D
ikfJnk eo/rk. T[BQK B/ T[j tkndk g{ok th ehsk ns/ j[D sZe th fjzd[;skB
dh jo ;N/i *s/ w?B{z Bkb b? e/ iKd/ jB.
1998 ftZu w/oh pdbh i'PhwZm (T[soKub) j' rJh. pV/ jh n"y/ ;wA/
*s/ gow ;fseko:'r ;qh wsh joihs e"o ih gzB{, nkJhHvhHJ/Hn?;, oZfynk
b/yk fB:zsoe, gZSwh ewkB, uzvhrVQ B/ j"A;bk ns/ nPhotkd d/Jh
oZfynk. nekb g[oy dh ngko p\fPP ;dek nkg ih fwsh 02H07H2007
fdB ;'wtko B{z ezNo'bo iBob nk| fvc?A; nekT{AN; (CGDA) dh gdth
*s/ P[P'fGs j'J/ jB.gksPkj fJBQK B{z uVQdh ebk Bkb d/P, e"w dh ;/tk
eoB dk pb, T[dw s/ T[sPkj p\Ph oZyD. w?vw ih id'A ;qh j/we[zN
;kfjp d/ doPBK bJh nkJ/ sK w/oh fvT{Nh i'PhwZm j'D ekoD r[od[nkok
r'fpzd xkN fty/ T[BQK Bkb r[owfs f;XKsK pko/ y[ZbQhnK ftukoK eoB dk
;[Gkr gqkgs j'fJnk.nkg ih dk ftuko ;h fe :ksok d/ fdBK ftZu
r[od[nkok ;kfjp ;qh r'fpzd xkN ns/ r'fpzd Xkw fty/ ;t/o/ Pkw dh pikJ/
;kok fdB jh r[opkDh ehosB dk gqtkj uZbdk ofjDk ukjhdk j? ns/
r[od[nkok ;kfjpkB d/ Bkb bZrdhnK d[ekBK ftZu th bZuo fe;w d/ rkD/
nkfde brkT[D dh ;\sh Bkb wBkjh j'Dh ukjhdh j?. f;o| r[o^fJfsjk;
ns/ r[opkDh Bkb ;pzfXs e?;NK nkfd jh bZrDhnK ukjhdhnK jB sK fe
d/P ftd/P s'A doPB dhdko eoB nkJhnK ;zrsK dhnK wB' fposhnK r[o{
Bkb i[VhnK ofj ;eD. dk; B/ ;qh j/we[zN ;kfjp dh gqpzXe ew/Nh d/ w[Zy
;/tkdko B{z ftneshrs s"o *s/ fwb e/ ns/ gZso okjhA T[BQK d/ gktB
ftukoK s'A ikD{z eotkfJnk ns/ fJBQK B{z bkr{ eotkT[D bJh p/Bsh ehsh.
i'PhwZm ofj e/ jh w?A gjkVK dhnK tkdhnK ftZu e[dosh BIkfonK dk
nkBzd wkBDk P[o{ ehsk ns/ fJE/ d|soh ezwK d/ Bkb^Bkb uko tko ;qh
j/we[zN ;kfjp ih *s/ gj[zu e/ y[bQ/ doPB dhdko ehs/ ns/ Bkb dh Bkb f;Zy
PjhdK pko/ eftsktK fbyDhnK P[o{ ehshnK ns/ ;w/A^;w/A *s/ ;ko/ fjzd[;skB
ftZu j' oj/ eth dopkoK ftZu th fjZ;k b?Adk fojk.
gzikph eth ;Gk b[fXnkDk tb'A fwsh 27H02H1999 B{z r[od[nkok ;qh r[o{f;zx ;Gk, nopB n;N/N fty/ dk; B{z ftP/P ;BwkB gZso ns/ wkfJnk d/e/ fBtkfink frnk. 1999 ftZu jh dk; dh p/Bsh B{z gqtkB eod/ j'J/r[od[nkok ;kfjp ;?eNo 34, uzvhrVQ dh gqpzXe ew/Nh d/ ;w{zj ;/tkdkoKB/ 52 ethnK dk eth dopko eotkT[D bJh gqtkBrh d/ fdZsh ns/ T[; ;w/Ar[od[nkok ;kfjp d/ w[Zy ;/tkdko w/io B"oksk f;zx ih ozrh ns/ iBob;eZso ;qH nwoihs f;zx ih B/ eth ;kfjpkB Bkb fuZmh gZso eoB dh ;/tk
f;de d/ g?Av/ / 149f;de d/ g?Av/ / 148
dk; i[zw/ bkJh fi; B{z dk; B/ fBGkfJnk th.fJj eth dopko fwsh8H4H1999 s'A 11H4H1999 sZe brksko 4 fdB Pkw 7H15 s'A b? e/ 11H00 ti/sZe uZbd/ oj/. jo o'I jh ;zrsK d/ mkmK wkod/ fJeZm B/ fJ; eth dopkodh PkB B{z uko uzB brkJ/.r[od[nkok gqpzXe ew/Nh tb'A fwsh 20H4H99 B{z;BwkB gZso, f;o'gkT[ ns/ 2100 o[gJ/ d/ e/ dk; B{z ;BwkfBs ehsk frnk.300 ;kbk ykb;k f;oiDk fdt; *d/ ;pzX ftZu ykb;/ dh iBw G{wh *s/ bZyKdh frDsh ftZu i[VhnK ;zrsK d/ ;Bw[Zy i?ekfonK dh r{zi ftZu eth dopkonkozG ehsk. gzEe eth ;kfjpkB tb'A ykb;/ d/ ;kiBk fdt; *s/ ;qh d;w/PfJzNoB?PBb gzikph eth ;Gk dk rmB ehsk fi; d/ ;ogq;s ;qH gqhsw f;zxih ‘ek;d’ fdZbh, gqXkB ;qH eowihs f;zx ‘B{o’ ibzXo, ;hBhH whs gqXkB;qH uzBD f;zx uwB jfor'fpzdg[oh, whs gqXkB ;qH okfpzdo f;zx ih w;o{o,;eZso ;qH wfjzdo f;zx pktk fdZbh pDkJ/ rJ/ ns/ dk; B{z fJ; ;Gk d/ iBob;eZso dh ;/tk p\Ph rJh i' nZi th fBozso ikoh j? ns/ fJ; ;Gk tb'A
;w/A^;w/A *s/ gzEe eth dopko j[zd/ ofjzd/ jB.
fJ;/ jh ;kb r[od[nkok ;qh r[o{ f;zx ;Gk tkPh pzpJh dh gqpzXe ew/Nhtb'A 24 s'A 26 d;zpo 1999 sZe u"jK ;kfjpIkfdnK dh Pjhdh B{z ;wofgsftPkb eth dopko eotkfJnk frnk fi; ftZu dk; ns/ gowdhg f;zxdhg B{z fJeZsh^fJeZsh ;" o[gJ/ ns/ ;BwkB gZso d/ e/ fBtkfink frnk.fwsh 9 iBtoh 2000 B{z r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb d/ ;kfjseko ;dBtb'A ;KJhA whnK who fdt; wBkfJnk frnk fi; ftZu wzB/ gqwzB/ ;kfjsekoKB{z ;BwkfBs ehsk frnk. dk; B{z th :[te fbykoh d/ s"o *s/ ‘GkJh tho f;zx:kdrkoh ekft^gqfsGk g[o;eko’ Bkb ;BwkfBs ehsk frnk.ngq?b 2000ftZu Xow gquko ew/Nh (Pq'Hr[HgqH ew/Nh) B/ dk; dhnK eftsktK dh g[;se‘bj{ fGZi/ fJfsjk; d/ gzB/’ gqekPs ehsh fi; ftZu r[o{ ;kfjpkB ns/r[of;ZyK dhnK PjhdhnK ;pzXh eftsktK Pkwb ;B.;qH ird/t f;zx sbtzvh,gqXkB, Pq'wDh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh B/ wzih ;kfjp dhtkB jkb, ;qhdopko ;kfjp fty/ fJj g[;se ohbhI ehsh. 2000 ftZu jh fJe y'i gZso‘21thA ;dh *u f;Zy Xow B{z dog/P u[D"shnK’ fbfynk fi; ftZu nzdo{Bh ns/
pkjoh u[D"shnK dk ft;Eko g{ote toDB ehsk frnk.
i'PhwZm ofjzfdnK jh wB ftZu n?wHJ/H (Xow nfXn?B) eoB dh ohM
g?dk j'Jh fi; dh gq/oBk fgzq;hgb etbihs e"o, w?Apo ;[gohw e"A;b, r[o{
r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb B/ fdZsh ;h. w?A ns/ ;qH fgoEh f;zx ykb;k,
;N/N ;eZso, gzikp, r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb B/ fJeZm/ jh P[o{nks
ehsh ns/ ngq?b 2000 ftZu r[o{ r'fpzd f;zx Xow nfXn?B ftGkr, gzikph
:{Bhtof;Nh gfNnkbk s'A n?wHJ/H (Xow nfXnB) nekb g[oy dh ngko
p\fPP ;dek gfjbk ;EkB gqkgs eo e/ ehsh.:{Bhtof;Nh tb'A gzikp
d/ okigkb ns/ :{Bhtof;Nh d/ uK;bo wkD:'r ;qh i?ep ih ns/ tkJh;
uK;bo ;qH i;pho f;zx nkjb{tkbhnk B/ 18H01H2002 B{z nkgD/ eo
ewbK Bkb r'bv w?vb d/ e/ fBtkfink.vkeNo jogkb f;zx ih gzB{,
gq'c?;o, r[o{ r'fpzd f;zx Xow nfXn?B ftGkr, gzikph :{Bhtof;Nh gfNnkbk
ih dh gq/oBk ns/ nPhotkd Bkb ;zB 2000 ftZu ghn?uH vhH eoB bJh
‘GkJh ;zs'y f;zx d/ ou/ f;Zy ;kfjs dk nkb'uBksfwe nfXn?B’ ftP/ *s/
y'i eoB dk wB pDkfJnk. vkH ;kfjp B/ nkgD/ pj[w[Zb/ ;w/A ftZu'A ;wK
d/ e/ fdPk fBod/P fdZs/ ns/ w?A fJ; ftP/ *s/ y'i eoBh P[o{ eo fdZsh.
GkJh ;kfjp d/ ihtB fJfsjk; ns/ T[BQK d/ ou/ ;{oi rozE ;pzXh w?No
fJeZso ehsk ns/ y'i ekoi T[BQK d/ fgzv B{o dh fIbQk soBskoB ftZu gj[zu
e/ nkozG ehsk. fgzv d/ gstzs/ ;ZiDK yk; s"o *s/ :kdrko ew/Nh d/
;ogq;s e?gNB ;qH |"ik f;zx (j[D r[og[otk;h) ns/ B"itkB tho joihs
f;zx B{z fwb e/ GkJh ;zs'y f;zx ih pko/ wZ[Ybh ikDekoh gqkgs ehsh. fJ;
fgzv dk BK th j[D GkJh ;kfjp d/ BK *s/ febQk eth ;zs'y f;zx oZfynk ik
u[Zek j?. fJ; fJbke/ ftZu ;G s'A gfjbK ‘wjKeth GkJh ;zs'y f;zx :kdrkoh
ew/Nh’ dh ;EkgBk 18 iBtoh 1953 B{z frnkBh \ikB f;zx ih dh d/y o/y
j/m j'Jh ;h.frnkBh ;/tk f;zx iBob ;eZso s/ ;qH wZyD f;zx ;{so tkb/
soBskoB, ;eZso pDkJ/ rJ/. nZi eZbQ ;qH ;/tk f;zx soBskoB ;ogq;s
ns/ ;qH joihs f;zx, gqXkB dh d/y o/y j/m fgzv d/ B"itkB ;qH pfuZso f;zx,
ioB?b f;zx, ;[yftzdo f;zx ;ogzu, wk;No ntsko f;zx, ;qHe[bpho f;zx,
pbftzdo f;zx, pbtzs f;zx, gqGfizdo f;zx, wBihs f;zx ns/ eJh j'of;de d/ g?Av/ / 151f;de d/ g?Av/ / 150
fJbkek fBtk;h pVh uVQdh ebk Bkb ;/tk eo oj/ jB ns/ GkJh ;kfjp dh
:kd ftZu ;kbkBk ;wkrw jo ;kb ;szpo wjhB/ ftZu eotk oj/ jB.fJBQK
;kbkBk ;wkrwK ftZu eth dopko BjhA j[zdk ;h. dk; dh p/Bsh B{z gqtkB
eoe/ ew/Nh tb'A eth dopko th eotkT[Dk P[o{ eo fdZZsk frnk ns/ j[D
jo ;kb gzE d/ gqf;ZX eth ;kfjpkB gj[zu e/ ;zrsK B{z fBjkb eod/ jB.
nekb g[oy dh ngko p\fPP ;dek 2004 ftZu nkgD/ fBrokB gq'c?;o
(vkeNo) jogkb f;zx ih gzB{, w[Zyh, r[o{ r'fpzd f;zx Xow nfXn?B ftGkr,
gzikph :{Bhtof;Nh gfNnkbk ih dh d/y o/y j/m ekoi ;zg{oB j'fJnk.
ghn?uH vhH d/ d"okB ;qH fJzdogkb f;zx, fvgNh uh| nkor/BkJhIo, ;NZvh
;oeb, ;qH jouoBihs f;zx pZp, ;qH fgoEh f;zx ykb;k ns/ fgzq;hgb
etbihs e"o B/ ;w/A^;w/A *s// ftP/P G{fwek fBGkJh. ghn?uHvhH eoB T[gozs
GkJh ;zs'y f;zx :kdrkoh ew/Nh tb'A dk; B{z{z ;kbkBk ;wkrw ftZu T[u/u/ s"o
*s/ ;qh ;kfjp p\P e/ ;BwkfBs ehsk frnk.fJ;/ Bkb ;pzfXs fJe j'o rZb
dk fIeo eoBk Io{oh ;wMdk jK fe r[o{ jfofeqPB n?i{e/PBb ;';kfJNh
uzvhrVQ jo ;kb jh T[BQK ftfdnkoEhnK B{z wkD ;BwkB fdzdh nk ojh j?
fijV/ fe;/ th ftP/ ftZu N"go j[zd/ jB ns/ fJBQK ftfdnkoEhnK pko/
ikDekoh fJj ;';kfJNh :{Bhtof;NhnK s'A gqkgs eodh j?.J/;/ ;pzX ftZu jh
T[BQK gzikph :{Bhtof;Nh gfNnkbk Bkb ;zgoe eoe/ gsk ehsk fe fe; dk
ghn?uHvhH dk Ehf;; pj[s tXhnk j?. :{Bhtof;Nh B/ w/o/ BkT[A dh f;|koP
ehsh. ;';kfJNh tb'A w/o/ Bkb ;zgoe ehsk frnk ns/ 30H4H2006 B{z dk;
B{z 1100 o[gJ/ ns/ ‘o'b nk| nkBo’ d/ e/ ;BwkfBs ehsk frnk. 18H12H2006
B{z gzikph :{Bhtof;Nh gfNnkbk dh j'Jh eBt'e/PB w"e/ :{Bhtof;Nh d/
uK;bo ns/ gzikp d/ okigkb iBob o'vforI ns/ tkJh; uK;bo
;qH ;toB f;zx p'gkokfJ, ih B/ ghn?uHvhH dh fvroh gqdkB ehsh. fJ;
w[pkoe w"e/ *s/ nkgD/ fBrokB ns/ gzE d/ gqf;ZX ftdtkB gq'H jogkb f;zx
ih gzB{ s'A th nPhotkd ns/ P[ZG fJSktK gqkgs ehshnK.
;oekoh B"eoh ftZu w/oh ;jkfJe b/yk n|;o ti'A soZeh j' u[Zeh ;h
ns/ i'PhwZm s'A 2002 ftZu d[pkok uzvhrVQ pdbh j' rJh. ;oekoh B"eoh
d/ Bkb^Bkb ;oekoh fojkfJP th fwbdh ojh. gfjbK fojkfJPh wekB
1462, ;?eNo 35^ph fwfbnk ns/ fco ;oekoh wekB 1432 ;?eNo
35^ph fty/ jh fwb frnk ns/ fJE/ gqtko ;w/s ofj e/ ;kohnK rshftXhnK
th fBozso ubdhnK ojhnK. w/o/ pZfunK dh wK ns/ w/oh ;[xV f;nkDh
;[gsBh dbpho e"o dh d/y o/y j/m pZfunK dh gVQkJh fPtkfbe gpfbe
;e{b uzvhrVQ fty/ pVh uVQdh ebk Bkb j[zdh ojh ns/ Bkb dh Bkb eftsktK
dh f;oiDk th j[zdh ojh ns/ fjzd[;skB dhnK bZrGZr ;kohnK gzEe ;N/iK
efjD s'A Gkt gzi/ gktB s\s ;kfjpkB, ;qh wzih ;kfjp dhtkB jkb ;qh
dopko ;kfjp, ;qh nzfwqs;o ;kfjp, gzikp d/ ;ko/ PfjoK, ns/ uzvhrVQ,
pzpJh, ;{os, g{Bk, ebeZsk, wdok;, fpdo, f;ezdokpkd, j?dokpkd,
XzBpkd, tv'dok, okfJg[o, foPhe/P, jfod[nko, i?g[o, d[orkg[o, nzpkbk,
eoBkb, gkDhgs, ;'Bhgs, B?Bhskb,yNhwK, Pjhd T{Xw f;zx Bro T[soKub,
e[oeP/so, ;jkoBg[o, w[iZ|oBro, b\BT{, ekBg[o, Bkrg[o, ;qh rzrkBro,
okfJ f;zx Bro, jB{wkBrVQ, okfJ po/bh, w[okdkpkd, p[bzd Pfjo, y[oik,
okw/Ptow, izw{, e?Eb, jbdtkBh, nkrok, PkjijkBg[o, d[or, fGbkJh
ns/ j'o nB/eK PfjoK dhnK ;zrsK d/ doPB ehs/ ns/ i?ekfonK dh r{zi
ftZu eftsktK ;[DkJhnK. 2002 ftZu r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb d/
30t/A ;kbkBk ;wkrw d/ eBthBo ti'A ;/tk p\Ph rJh fi; B{z ;NZvh ;oeb
d/ ;w{j ;/tkdkoK d/ ;fj:'r Bkb pk\{ph fBGkfjnk.
ek|h ;w/A s'A r[og[otk;h ‘gzE osB’ GkJh ;kfjp GkJh i;pho f;zx ih
ykb;k yzB/ tkfbnK dh d/y o/y j/m r[od[nkok ;kfjp, nekb nkPow
;'jkDk fty/ jo ;kb ;kbkBk r[owfs ;wkrw eotkJ/ ik oj/ ;B.fJBQK
;wkrwK ftZu fiE/ ehosB dopko, eEk dopko, Ykvh dopko, ftfynkB
dopko, fJ;soh ;GktK tb'A fBPekw ehosB nkfd eotk e/ r[owfs dk
gquko gq;ko ehsk ik fojk ;h T[E/ eth dopko dh xkN wfj;{; eo fojk
;K. fJ; bJh dk; B/ GkJh ;kfjp ih B{z p/Bsh ehsh fe eth dopko th j'Dk
ukjhdk j?. T[BQK B/ p/Bsh B{z fyV/ wZE/ gqtkB eod/ j'J/ 2001 s'A pknd jo
;kb j'D tkb/ r[owfs ;wkrwK dh bVh ftZu eth dopko B{z th Pkwb eof;de d/ g?Av/ / 153f;de d/ g?Av/ / 152
e/ w/o/ wB dh ohM g{oh ehsh. jo ;kb eth dopko ftZu gzE d/ gqf;ZX eth
;kfjpkB gj[zu e/ i?ekfonK dh r{zi ftZu eftsktK ;[Dk e/ ;zrsK B{z fBjkb
eod/ jB. GkJh ;kfjp ih fJBQK eth dopkoK ftZu gj[zu/ eth ;ZiDK dk wkD
;BwkB eod/ oj/. nZi eZbQ T[BQK d/ to';kJ/ j'J/ GkJh ;kfjp GkJh dftzdo
f;zx ih, GkJh r[owhs f;zx ih, ;N/i ;eZso dh ;/tk fBGkT[Ad/ nk oj/ nsh
;fseko:'r ;qH jopz; f;zx ih n?vt'e/N ns/ ;qh r[o{ jfofeqPB u?ohN/pb
NoZ;N d/ j'o ;/tkdko wkD ;BwkB p\P oj/ jB.G?D sfizdo e"o ih th
gj[zu/ j'J/ eth ;kfjpkB dh fyV/ wZE/ nkT[ Grs eod/ jB.
Pq'wDh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh tb'A gzEe gZXo *s/ wBkJhnK rJhnK
PskpdhnK ftZu dk; B{z pVk wkD ;BwkB p\fPnk frnk.;kfjp ;qh r[o{
nzrd d/t ih d/ 500 ;kbk gqekP r[og[op ;w/A ftP/P eth dopko 18
ngq?b, 2004 oks 8H30 s'A 11H30 sZe j'fJnk fi; dk gqpzX eoB, eth
;ZiDK B{z p[bkT[D nkfd dh ;w[Zuh ;/tk Pq'wDh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh tb'A
;qH wBihs f;zx ebeZsk ih B/ dk; B{z p\Ph fi; B{z gksPkj dh ngko
p\fPP ;dek pVh uVQdh ebk ns/ ;[uZi/ Yzr Bkb fBGkfJnk. fJe ;szpo
2004 B{z ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ih d/ 400 ;kbk gqekP r[og[op d/ gftZso
nt;o *s/ wzih ;kfjp, dhtkB jkb ;qh nzfwqs;o ;kfjp ftZu j'o ;wkrwK
d/ Bkb^Bkb wjkB eth dopko th j'fJnk fi; ftZu dk; B/ jkIoh Goh
ns/ Pq'wDh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh tb'A fJfsjk;e w'w?AN' ns/ wkfJnk d/
e/ ;BwkfBs ehsk frnk. d;zpo 2004 ftZu ;kfjpIkfdnK dk 300 ;kbk
Pjhdh g[op |sfjrVQ ;kfjp dh gktB Xosh *s/ wBkfJnk frnk. fJ;
;pzX ftZu j'J/ ftPkb eth dopko ftZu th dk; B{zz bZyK dh frDsh ftZu
gj[zuhnK ;zrsK ;Bw[Zy phph irho e"o, gqXkB, Pq'wDh r[od[nkok gqpzXe
ew/Nh dh jkIoh ftZu i?ekfonK dh r{zi ftZu eftsk ;[DkT[D dk wkD jk;b
j'fJnk ns/ gqXkB ;kfjp B/ w'w?AN' ns/ f;o'gkT[ p\P e/ ;BwkfBs ehsk.
iBtoh 2005 s'A ngq?b 2005 sZe fJzrb?Av dhnK ;zrsK d/ doPB eoB
dk w[pkoe w"ek gqkgs j'fJnk.gksPkj dh p\fPP fJ; soQK j'Jh fe r[o{
r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb dk 32tK ;kbkBk ;wkrw fJ; d/ e/Adoh d|so
fty/ fwsh 15 nes{po s'A 17 nes{po sZe pVh uVQdh ebk Bkb wBkfJnk
frnk. fJ; ftZu j'o gq'rokwK s'A fJbktk 16 nes{po 2005 oks B{z eth
dopko th ehsk frnk fi; ftZu dk; s'A fJbktk vkH okfpzdo f;zx ‘w;o{o’
:w[BkBro tkb/, ;qH eowihs f;zx ‘B{o’ ibzXo tkb/ ns/ vkH ;[yfizdo e"o
nzpkbk tkb/ Pkwb ;B.;N/i ;eZso dh ;/tk dk; e'b ;h.fJj eth dopko
r[od[nkok ;qh r[o{ f;zx ;Gk, wkvb NkT{B n?e;N?BPB fty/ j'fJnk. r[o{
r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb d/ ;ko/ e/vo ns/ ;opZs ;zrsK B/ i?ekfonK dh
r{zi ftZu eth dopko dk nBzd wkfDnk. j'oBK s'A fJbktk fJ; eth dopko
dk nBzd wkBD bJh fJzrb?Av s'A ;qH i;ftzdo f;zx ih e'jbh (pktk ih) ns/
T[BQK d/ j'o ;kEh th ftP/P s"o *s/ g[Zi/ j'J/ ;B.T[BQK B/ id'A fJ; eth dopko
ftZu eth ;ZiDK s'A eftsktK ;qtD ehshnK sK T[BQK d/ wB ftZu ukn T[fmnk
fe feT[A Bk fJBQK B{z fJzrb?Av dhnK ;zrsK d/ doPB eotkJ/ ikD.T[BQK B/ ;kv/
Bkb ;bkj eoe/ fJzrb?Av ik e/ thIk nkfde brtkT[D dhnK ;kohnK
Io{osK g{ohnK ehshnK ns/ n;hA ukoK B/ 8 iBtoh 2005 B{z fJzrb?Av dh
Xosh *s/ pofwzxw ftZu edw oZy///. nZr'A ;kB{z b?D bJh ;qH i;ftzdo f;zx
ih e'jbh (pktk ih) B/ f;zxK Bz{ G/fink j'fJnk ;h ns/ T[BQK Bkb n;hA
wkBu?;No bJh otkBk j' rJ/.pktk ih B/ ;kvh ;kfonK dh uzrh nkT[ Grs
ehsh ns/ r[od[nkok r[o{ jfofeqPB ;kfjp fty/ mfjokfJnk.
fJzrb?Av fty/ ofjzfdnK j'fJnK wkBu?;No, jqv;|hbv, ;kT{Ekb,
po?vc'ov, ;w?fEe, pofwzxw, b?;No,e't?BNoh, t[btoj?AgNB, bhvI,
;b'n, ghNopo'n, voph, fBT{ek;b, ;zvob?Av nkfd PfjoK d/ gqw[Zy
r[od[nkok ;kfjpkB fty/ eth dopko ;ikJ/ ns/ ;zrsK ns/ gqpzXeK dhnK
n;h;K gqkgs ehshnK. w[Zy s"o *s/ ;qH i;ftzdo f;zx ih e'jbh wkBu?;No,
;qH sfizdo f;zx ;wok, ;L nwoihs f;zx gZYk , ;qH ;ud/t f;zx, ;qH jopz;
f;zx, ;qH r[obkb f;zx, ;qH pbftzdo f;zx gZNh, ;qH e/;o f;zx wzv, vkH skok
f;zx, ;qH wzrb f;zx, ;qH joGiB f;zx ns/ ;qH oftzdo f;zx y?oQk ;kT{Ekb,
;qH jod/t f;zx wzv ;w?fEe, ;qH jofizdo f;zx ;?Aph ns/ ;qH e[btzs f;zxf;de d/ g?Av/ / 155f;de d/ g?Av/ / 154
Y/;h et?ANoh, ;qH G[fgzdo f;zx ;wok ns/ ;qH ;kX{ f;zx t{btoj?AgNB, GkJh
;kX{ f;zx S'eo, GkJh goftzdo f;zx, ;qH ;[fozdo f;zx, ns/ w/oh ;[gsBh d/
ukuk jopz; f;zx ih ns/ ;fseko:'r ukuh gqekP e"o ih po?vc'ov,
;qH nwoihs f;zx T[gb, ;qH Xowpho f;zx, ;qH r[Zio f;zx ns/ ;qH jopz;
f;zx ;Zr{ bhvI,iE/dko dhdko f;zx,;qH frnkB f;zx ns/ ;[gsBh d/ c[cV
;qH nihs f;zx ih jov;chbv, GkJh e[bdhg f;zx, GkJh ifszdo f;zx,
;qH pfozdo f;zx, ;qH i;gkb f;zx, ;qH ;[yd/t f;zx, ;qH i;tzs f;zx ns/
frnkBh fJzdoihs f;zx ih b?;No, ;qH ioB?b f;zx ns/ ;qH wBihs f;zx
pkrh fBT{e?;b, ;qH ;sBkw f;zx ;b'n, gq'H joihs f;zx ns/ ;qH wBihs
f;zx uhwk ;zvob?Av, ;qHeoB?b f;zx ih,;kT{Ephbv ns/ ;qH fJzdoihs f;zx
voph nkfd B/ nkgD/ jZEK *s/ u[Zeh oZfynk. fJBQK s'A fJbktk pkpk i;tzs
f;zx ih BkBe;o ;wokbk u"Ae, b[fXnkDk, fijV/ fJzrb?Av fty/ th ;zrsK
Bkb gq/w eod/ jB ns/ T[E/ dhnK ;zrsK dh fyZu ekoD nkT[Ad/ iKd/ jh ofjzd/
jB, T[BQK B/ th fJzrb?Av d/ r[od[nkok r[o{ nwodk; ih ;kT{Ekb fty/ ethnK
B{z wkD ;BwkB ns/ f;o'gkT[ dh p\fPP eoe/ ;BwkfBs ehsk.GkJh wfjzdo
f;zx ih u/now?B r[o{ BkBe fBPekw ;/te iEk, pofwzxw tkfbnK fiBQK B/
;qh dopko ;kfjp, nzfwqs;o *s/ ;'Bk uVQkT[D dh ;/tk ;zrsK B{z gq/o e/
eotkJh, T[BQK B/ th r[od[nkok ;kfjp, pofwzxw fty/ eth dopko eotkfJnk
ns/ ;ko/ ethnK B{z pj[s jh wkD ;BwkB fdZsk.B{o ih d/ S'N/ GkJh ;kfjp
;qH jo gqekP f;zx ‘fwZso’ ih fijV/ pj[s jh gqf;ZX eEktkue jB ns/
fJzrb?Av, nwohek,e?B/vk iKd/ ofjzd/ jB, T[j th T[BQK fdBK ftZu fJzrb?Av
;B ns/ ;kB{z pj[s ;fj:'r fdZsk. fJzrb?Av fty/ uko/ ethnK dhnK eftsktK
dh fJZe nkvhT[ e?;N ‘Pjhdh \[wkohnK’ohbhI ehsh rJh fijVh fe pj[s
;bkjh rJh. T[E'A d/ gqw[Zy gzikph nypkoK fit/A fe gzikp NkJhwI, dk f;Zy
NkJhwI, d/; gqd/; nkfd ftZu ;kv/ eth dopkoK pko/ \poK ns/ fJPfsjko
Sgd/ oj/.fJ; s'A fJbktk fJzrb?Av d/ gzikph d/ gqw[Zy o/vhT[ ;N/PBK s'A n;hA
eftsktK ;[DkT[Ad/ oj/, fiBQK B{z ;o'fsnK B/ pj[s ;bkfjnk.
fJzrb?Av s'A tkg; gos e/ gksPkj dk P[eokBk eoB bJh gotko ;w/s
;qh dopko ;kfjp nzfwqs;o gj[zu/ ns/ r[o{ wjkoki d/ uoBK *u ebw B{z j'o
otkBrh p\PD bJh noI'Jh ehsh.fjzd[;skB Go nzdo gzEe eth dopkoK
ftZu Pw{bhns eoBh P[o{ eo fdZsh ns/ Bkb dh Bkb d|soh ezwK tZb th
fXnkB fdZsk. 14 wJh 2005 B{z Pq'wDh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh tb'A 40
w[efsnK dk 300 ;kbk Pjhdh fdt; r[od[nkok N[ZNh rzYh ;kfjp, w[es;o
;kfjp fty/ uVQdh ebk Bkb wBkfJnk frnk.fJ; d"okB 13 wJh oks B{z
Pjhdh eth dopko eotkfJnk frnk.gzE d/ gqaf;ZX ftdtkB ;qH GrtkB f;zx
i"jb ih B/ ;N/i ;eZso dh ;/tk fBGkjh.dk; th fJ; eth dopko ftZu Pkwb
j'fJnk ns/ ew/Nh tb'A f;o'gkT[, w'w?AN' nkfd d/ e/ fBtkfink frnk. s\s ;qh
jI{o ;kfjp th ;w/A^;w/A *s/ eth dopkoK ftZu Pkwb j[zdk ofjzdk jK. s\s
;kfjp s'A gj[zu/ j[ew w[skfpe 6 Btzpo 2005 oks B{z ftPkb gzvkb ftZu eth
dopko *u jkIohnK b[nk e/ nBzd wkfDnk. 6 Btzpo oks B{z jh f;zx ;kfjp
frnkBh e[btzs f;zx ih iE/dko, s\s ;qh jI{o ;kfjp d/ doPB ehs/ ns/
T[BQK B/ dk; B{z f;o'gkT[ dh p\fPP eoe/ fBtkfink. 7 Btzpo B{z s\s ;qh
jI{o ;kfjp s'A f;o'gkT[ dh p\fPP j'Jh.fJE/ ;qH r[ouoB f;zx ih ;zxk w[Zy
;zgkde, ‘;Zuyzv gZso’ jo tko jh pj[s wkD ;fseko fdzd/ jB.
fdZbh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh tb'A ;w/A^;w/A *s/ j' oj/ eth dopkoK ftZu
th jkIohnK brtkT[D dk ;[Gkr gqkgs j[zdk ofjzdk j?.fJ; ew/Nh tb'A Btzpo
2005 ftZu r[od[nkok iBw n;EkB, ;qh BBekDk ;kfjp fty/ ;[fBjoh gkbeh
;ikT[D dk gq'rokw T[bhfenk frnk.fJ; w[pkoe w"e/ *s/ dk;, ;qH eowihs
f;zx ‘B{o’ ibzXo ns/ ;qH sob'e f;zx ‘r[zuk’ o'gV B{z th Pkwb j'D bJh
ew/Nh tb'A j[ew ehsk frnk.n;hA fszB'A eth ;qH irihs f;zx rkpk, gqXkB,
r[od[nkok B"Ath gksPkjh, r[o{ s/r pjkdo Bro, ibzXo dh nrtkJh *u
;zrsK Bkb 29 Btzpo B{z fdZbh s'A uZb e/ nkJ/ iE/ Bkb Pkwb j' e/ gkfe;skB
bJh otkBk j'J/ ns/ ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ih dh gktB nrtkJh j/m i?ekfonK
dh r{zi ftZu tkjrk pkovo B{z gko ehsk.gkfe;skB r[od[nkok gqpzXe
ew/Nh d/ ;w{zj ;/tkdkoK ns/ T[Xo dhnK ;zrsK ns/ gkfe;skB ;oeko tb'Af;de d/ g?Av/ / 157f;de d/ g?Av/ / 156
fB:[es B[wkfJzfdnK B/ iE/ dk Gog{o ;tkrs ehsk. tkjrk pkovo *s/
gfjbK jh fJzsIko eo ojhnK vhbe; pZ;K ftZu p?m e/ r[od[nkok iBw
n;EkB, ;qh BBekDk ;kfjp bJh otkBk j' rJ/.fJE/ jh fJe r[of;Zy o{j
oftzdo gqhs e"o d/ doPB j'J/. gkfe;skB d/ r[oXkwK d/ doPB dhdko
eofdnK 4^5 fdB T[j Bkb jh oj/ ns/ r[owfs ftukoK dh ;KM eod/ oj/
ns/ T[; s'A fgS'A j[D th ;w/A ;w/A *s/ xo nk e/ gotko Bkb fwbd/ p?md/ jB.
r[od[nkok iBw n;EkB, ;qh BBekDk ;kfjp gj[zu e/ wZEk N/fenk ns/ oks
B{z ftPokw ehsk. 30 Btzpo 2005 B{z pj[s tZvk ;wkrw j'fJnk ns/ oks
d/ dhtkB ftZu dk; ns/ ;qH eowihs f;zx ‘B{o’ ih B/ gkbeh ;kfjp d/ fdZbh
s'A uZbD ns/ r[od[nkok iBw n;EkB, ;qh BBekDk ;kfjp sZe gj[zuD d/
nb"fee BIko/ B{z j{ p^j{ eftsktK okjhA ;zrsK ;kjwD/ i?ekfonK dh r{zi ftZu
g/P ehsk.;qH gowihs f;zx ;oBk, gqXkB, fdZbh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh,
;qH so;/w f;zx, u/now?B, Xow gquko ew/Nh, ns/ ;qH fJzdoihs f;zx
ftek;g[oh, eBthBo, Xow gquko, fdZbh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh B/ f;o'gkT[
dh p\fPP eoe/ i?ekfonK dh r{zi ftZu ;BwkfBs ehsk. fJZE/ d/ ;ko/ r[oXkwK
d/ gfjbh d;zpo B{z doPB dhdko/ ehs/ ns/ fJE'A uZb e/ oks B{z r[od[nkok
;qh gzik ;kfjp, j;B npdkb gj[zu/.d' d;zpo d[gfjo ns/ oks d/ dhtkBK
ftZu jkIohnK GohnK ns/ T[; n;EkB d/ th doPB ehs/ fiE'A tbh ezXkoh
B/ r[o{ BkBe d/t ih tZb gZEo o/fVQnk ;h.fszB d;zpo B{z bkj"o fty/ gj[zu e/
r[od[nkok v/jok ;kfjp fiE/ gzuw gksPkj ;qh r[o{ noiB d/t ih B{z s;hj/
fdZs/ rJ/ ;B, wZEk N/fenk ns/ wjkokik oDihs f;zx ih Bkb ;pzfXs
:kdrkoh n;EkBK d/ th doPB ehs/. uko d;zpo B{z tkjrk pkovo okjhA
tkg; tsB gos nkfJnk.
;qh r[o{ noiB d/t ih dk 400 ;kbk Pjhdh g[op i{B 2006 ftZu nk
fojk ;h.fJ; B{z w[Zy oZy e/ ;qh d;w/P fJzNoB?PBb gzikph eth ;Gk tb'A
whfNzr p[bkJh rJh ns/ ;qH eowihs f;zx ‘B{o’ gqXkB, ;qh d;w/P
fJzNoB?PBb gzikph eth ;Gk dh gqXkBrh j/m 52 ethnK dk eth dopko
:w[BkBro fty/ eotkT[D dk c?;bk fbnk frnk ns/ fJ; eth dopko
bJh eth ;kfjpkB B{z ;Zdk gZso G/iD nkfd dh fIzw/tkoh ps"o iBob
;eZso w?B{z ;"Agh rJh ns/ r[od[nkok gqpzXe ew/NhnK Bkb ;zgoe eoB
ns/ eth dopkoK bJh ;EkB sfj eoB dh fIzw/tkoh iE/pzdh d/ jfonkDk
;N/N d/ gqXkB ;qH r[ofdnkb f;zx ‘fBwo’ dh brkJh rJh. gksPkj dh
ngko p\fPP ;dek 52 ethnK dk eth dopko 21H5H2006, 27H5H06,
4H6H06, 14H6H06 ns/ 17H6H06 B{z tZy^tZy r[od[nkok ;kfjpkB fty/ pVh
uVQdh ebk Bkb ;zg{oB j'fJnk.nekb g[oy dh ngko p\fPP Bkb
iE/pzdh d/ jfonkDk ;N/N d/ gqXkB ;qH r[ofdnkb f;zx ‘fBwo’ B/ fJ;
eth dopko dh ;|bsk ftZu ftP/P :'rdkB gkfJnk.fJ;/ soQK jh r[o{
noiB d/t ih dk 400 ;kbk Pjhdh g[op i{B 2006 ftZu tZv/ gZXo *s/
wBkT[D bJh ykb;k gzE fsnko po fsnko ;h. soBskoB d/ gktB
n;EkB *s/ Pjhdh ;wkrwK dh bVh ftZu Pq'wDh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh
tb'A 15 i{B oks B{z wjkB gzEe eth dopko eotkT[D dk gq'rokw
T[bhfenk frnk, fi; dk ;kok \ouk p?Ae nk| gzikp tb'A ehsk ikDk ;h
ns/ fi; d/ eBthBo dh fIzw/tkoh Pq'wDh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh d/
gqXkB, ;qH ntsko f;zx ih B/ r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb okjhA dk; B{z
;"Agh. gksPkj dh ngko p\fPP ;dek d/P ftd/P s'A bZyK dh frDsh ftZu
gj[zuhnK ;zrsK ;Bw[Zy fJj eth dopko ;koh oks jh i?ekfonK dh r{zi
ftZu ubdk fojk ns/ dk; ;koh oks jh eth dopko d/ ;N/i ;eZso dh
;/tk fBGkT[Adk fojk. ;N/i *s/ f;zx ;kfjp frnkBh i'frzdo f;zx ih t/dKsh,
iE/dko ;qh nekb s\s ;kfjp PP'fGs ;B. T[BQK d/ Bkb vkH uoB ewb
f;zx, uh| ;eZso, r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb, ;qH gqskg f;zx tkJh;
u/now?B, ;?Au{ohnB p?Ae nk| gzikp, ;qH fJzdogkb f;zx, fvgNh uh|
nkor/BkJhIo, ;qH jouoBihs f;zx pZp, w?Apo ;[gohw e"A;b,
;qL irdhP f;zx pv'A, ;qL gqGi's f;zx ns/ Pq'wDh ew/Nh ns/ ;NZvh ;oeb
d/ eJh w?Apo ;kfjpkB ns/ j'o gstzs/ ;ZiD p?m/ eth dopko dh P'Gk tXk
oj/ ;B. d{;o/ eth ;kfjpkB Bkb Pq'wDh ew/Nh tb'A dk; B{z th ;BwkfBs
ehsk frnk. Pq'wDh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh tb'A 30 i{B s'A 2 i[bkJh sZe
f;de d/ g?Av/ / 159f;de d/ g?Av/ / 158
;qh nekb s\s ;kfjp dk 400 ;kbk f;oiDk fdt;, wzih ;kfjp dhtkB
jkb, ;qh nzfwqs;o fty/ wBkfJnk frnk. fJ; d"okB fJZe i[bkJh B{z j'J/
eth dopko ftZu jkIohnk GohnK ns/ wkD ;BwkB gqkgs ehsk.
xo gfotko ftZu ;ko/ pZu/ nkg' nkgDh ebk; ftZu tXhnk Bzpo b?
e/ gk; j[zd/ oj/.tZv/ ;g[Zso gowdhg f;zx ‘dhg’ B/ ezfgT{No fJziBhnfozr
ftZu fvgb'wk eo fbnk. w?A ukj[zdk ;h fe T[;B{z nZr'A fvroh dh gVQkJh
bJh fe;/ fJziBhnfozr ekbi ftZu gk d/tK go T[j nkgD/ nkg jh nkgDk
e?ohno pDkT[D bJh ;zxoP d/ o;s/ *s/ g? frnk. fvgb'w/ dk foIbN
nkT[D s'A gfjbK jh nr;s 2003 ftZu e/tb 19 e[ ;kb dh T[wo ftZu
J/noN?b d/ uzvhrVQ d/ ekb ;?ANo nkJh^N{^nkJh ftZu uko e[ jIko o[gJ/
sBykj *s/ bZr frnk. Bkb dh Bkb nr;s 2004 ftZu ezfgT{No fJziBhnfozr
dh fvroh dh gVQkJh gZso ftjko okjhA fJz;NhfuT{N nk| fJziBhno;
ebeZsk s'A eoB bZr fgnk. fco ;kY/ thj e[ ;kb dh T[wo ftZu fJe j'o
wbNhB?PBb ezgBh ftZu 9000 o[gJ/ *s/ ;oft; s/ bZr frnk.oks fdB
;zxoP eodk fojk ns/ nyho T[; dh fdB oks dh fwjBs ozr fbnkJh.
5 i{B 2006 B{z ezfgT{No pBkT[D tkbh fJe nwoheB ezgBh ‘v?~b’ dh
w'jkbh poKu ftZu ;hBhno N?eBheb ;[g'oN n?;';hJ/N dh B"eoh fwb rJh
fi; dh sB\kj 1,95,000 o[gJ/ ;kbkBk ;h Gkt 16,250 o[gJ/ wjhBkOp'B;
nkfd. tZvh gqkgsh fJj ;h fe fe;/ fe;w dh f;|kfoP iK w/oh ;jkfJsk
s'A fpBK jh T[j nkgDh wzfIb *s/ gj[zfunk ;h ns/ T[; s'A th tZvh rZb fJe
j'o ;h fe ;koh sB\kj fbnk e/ nkgDh wksk dbpho e"o dh sbh *s/ oZy
fdzdk ;h.
fJj r[o{ gksPkj dh ngko p\fPP ;h. xo nk e/ y[Ph Bkb c[fbnk
BjhA ;wk fojk ;h. efjD bZrk, fgsk ih, w/oh sB\kj dk ;e/b w/o/
sIop/ d/ nkXko s/ fvroh eo e/ bZr/ w/o/ ;kEhnK s'A th fInkdk j?.;kok
gotko wZEk N/eD ns/ tkfjr[o{ ih dk P[eokBk eoB bJh r[od[nkok
;kfjp rJ/ ns/ T[; B{z P[ZG fJSktK fdZshnK fe fiE/ s{z pkb eth d/ o{g ftZu
gzE d/ gzi/ s\s ;kfjpkB s'A 11 ;kb dh fBZeVh fijh T[wo ftZu jh pkb
eth d/ o{g ftZu f;o'gkT[ s/ wkD ;BwkB gqkgs eo e/ nkgD/ wksk fgsk
dk BK o"PB ehsk j? T[E/ j[D d[fBnkth s"o *s/ th nkgD/ g?oK s/ yVQk j'
e/ nkgDh wzfIb tZb tXD *u ;|b j' frnk j?A. gowdhg f;zx B{z id'A
‘v?~b’ ezgBh *u'A i[bkJh d/ gfjb/ j|s/ gfjbh sB\kj fwbh sK T[; B/ T[j
th fbnk e/ nkgDh wksk B{z fdZsh. 11 i[bkJh B{z w/o/ e'b nk e/ w/o/ s'A
fgnko b? e/ w?B{z pV/ ;fseko ;fjs efjD bZrk, fgsk ih, s[;hA j[D xo
dk fceo Bk efonk eo' fJj ;ko/ ezw w?A fBGktKrk. gqwkswk B/ s[jkB{z
i' eftsk dh dks p\Ph j? s[;hA j[D ;kok ;wK T[; tZb brkT[. w?A nkgD/
p/N/ d/ w[Zy *u'A fJj Ppd ;[D e/ rd^rd j' frnk ns/ gfjbh tko wfj;{;
ehsk fe ;Zuw[Zu w/oh ;Zih pKj j'o wIp{s j' rJh j?.gqzs{ nrb/ uzd fdBK
*u eh GkD/ tkgoB/ jB, fJj sK tkfjr[o{ jh ikDd/ ;B.
8 i[bkJh B{z nkgD/ Gshi/ jogqhs f;zx dh tekbs dh gVQkJh d/ dk\b/
bJh ;qh rzrkBro gj[zfunk ns/ ekoi dh g{osh T[gozs gq'H Bfrzdo e"o
ih, i' fe w?B{z gkfe;skB fwb/ ;B ns/ eJh tko efj u[Ze/ ;B fe s[;hA ;kv/
rqfj fty/ rzrkBro Io{o nkT[Dk, d/ xo gj[zfunk.oks B{z T[BQK B/
r[od[nkok ;kfjp fty/ eftsk ;[DkT[D dk gq'rokw th oytk fdZsk ns/ dk;
B/ r[od[nkok ;kfjp jkIoh brtkJh.d'tK ihnK B/ pj[s fgnko ;fseko
fdZsk ns/ oks B{z T[BQK d/ rqfj fty/ jh fp;okw ehsk.nzfwqs t/b/ jh ‘dhg’
d/ d';s oth dk w'pkJhb *s/ |'B nkfJnk fe nzeb ih, dhg dk n?e;hv?AN
j' frnk j?.ibdh uzvhrVQ gj[zu'. u"gJh ;kfjp dk brksko gkm eod/
^eod/ 8 xzN/ dk ;|o \sw eoe/ uzvhrVQ ghHihHnkJhH g[Zik.w/o/ s'A
gfjbK dhg d/ fwZso^d';s, w/o/ gfotko d/ w?Apo, uzvhrVQ ns/ ;kfjpIkdk
nihs f;zx Bro d/ ;NZvh ;oeb d/ ;ko/ gfotkoK B/ brksko ;kvk j"A;bk
pDkJh oZfynk s/ jo gqeko dh ;/tk bJh sZsgosk *s/ oj/. ghHihHnkJhH
g[Zi e/ w?A nkgD/ p[oh soQK i\wh j' u[Ze/ ns/ brksko p/j'P gJ/ p/N/ d/ f;o
*s/ fgnko fdZsk. ghHihHnkJhH s'A c'ofNI j;gskb, w'jkbh b? e/ rJ/.
vkeNo ;kfjpkB B/ g{oh tkj brkJh go X[o dorkj s'A ;Zdk nk u[Zek ;hf;de d/ g?Av/ / 161f;de d/ g?Av/ / 160
ns/ T[j nkgD/ ;[nk;K dh g{zih ;|bh eodk j'fJnk 16 i[bkJh Pkw d/
6H30 ti/ uVQkJh eo frnk.feoB ;{oi ftZu ;wk rJh. T[;/ ;w/A dk; B/
gksPkj d/ uoBK *u fyV/ wZE/ noI'Jh ehsh fe fJ; o{j B{z nkgD/ uoBK
ftZu fBtk; p\PDk . 17 i[bkJh B{z uzvhrVQ fty/ d/j dk ;;eko ehsk
frnk ns// 23 i[bkJh B{z ;ko/ foPs/dkoK, ;B/jhnK ns/ ;NZvh ;oeb d/
;w{zj ;/tkdkoK dh jkIoh ftZu r[od[nkok ;kfjp ;?eNo 35 fty/ ;wkrw
oukJ/ rJ/ ns/ nkJ/ j'J/ ;w{zj gstzs/ ;ZiDK B/ ;N/i *s/ jkIohnK
brtkJhnk. dk; B/ th T[; ftS[Vh o{j B{z PoXkibh fdzd/ j'J/ T[;/ pko/ jh
nkgDh fbyh j'Jh eftsk Xhoi s/ uVQdh ebk Bkb ;[DkJh ns/ nzfsw
nodk; ftZu Pkwb j'fJnk.
;wK nkgDh ukb/ ubdk fojk. frqj;sh ihtB, iE/pzde ihtB,
d|so d/ ;ko/ ekoi pVh uVQdh ebk Bkb uZbd/ oj//.eftsktK fbyhnK th
iKdhnK ojhnK ns/ i?ekfonK dh r{zi ftZu fjzd[;skB d/ e'B/ e'B/ ftZu
;[DkJhnK th iKdhnK ojhnK. Pq'wDh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh tb'A ;qh r[o{
rqzE ;kfjp ih dk ;zg{oBsk fdt;, s\s ;qh dwdwk ;kfjp, ;kp' eh
sbtzvh fty/ wBkT[Ad/ j'J/ 28 s'A 30 nr;s 2006 sZe r[owfs ;wkrw
ehs/ rJ/ fi; ftZu 28 nr;s oks B{z eth dopko ehsk frnk. fJ;
fJfsjk;e eth dopko ftZu dk; B/ th eftsktK okjhA jkIohnK brtkJhnK
ns/ Pq'wDh ew/Nh tb'A ;BwkfBs ehs/ ikD *s/ nkgD/ nkg B{z tvGkrk
;wfMnk.
;w/A B/ eotN pdbh. 15 ;szpo 2006 B{z w/oh pdbh uzvhrVQ s'A
b[fXnkDk ;jkfJe b/yk n|;o, r?oh;B fJziBhno, irokT[A pfoi,
b[fXnkDk d/ d|so fty/ j' rJh.feT[Afe pZu/ uzvhrVQ fty/ jh gVQ oj/ ;B,
fJ; bJh 12H04H2007 sZe gotko T[E/ jh ofjD fdZsk ns/ nkg nkgD/
GoktK, G?DK e'b b[fXnkD/ nk frnk. r?oh;B fJziBhno dcso d/ ;ko/
nc;o s/ ;Nkc w?ApoI yk; s"o s/ ;qh ox{tZJhnk ih, ;qH irsko f;zx,
;qh iBe oki, ;qh g[oh ih, ;qh oke/P ih, ;qh ;[Phb ih, ;qh w'jB bkb ih,
;qH uoBihs f;zx, ;qh wsh ifszdo e"o, ;qh wsh oPwh ih, ;qh wsh
pbftzdo e"o, ;qh wsh gowihs e"o, ;qH nwohe f;zx, ;qH ;toB f;zx,
;qh fdbpkr ih, ;qH i;gkb f;zx, ;qH nwoihs f;zx, ;qH r[od/t f;zx,
;qH uoBihs f;zx ,;qh wsh doPB e"o, ;qH s/ik f;zx nkfd pj[s wkD fdzd/
jB. ;qH ;td/P f;zx ih uZYk, LAO(A) Chandigarh dh SsoSkfJnk j/m
d|so dk ezw pky{ph uZb fojk j?. d|so ftZu fwb/ ;Nk| dh fizBh f;|s
eoK, T[sBh E'Vh j?. \k; s"o *s/ ;qh wsh r[owhs e"o, ;hBhno nkvhNo
ns/ ;qh wsh ;[d/P e[wkoh, ;hBhno nkvhNo ;[xV f;nkDhnK, ;[Phb,
fBowb fjod/, ;k| ;[Eo/ ne; ns/ ;/tk GktBk tkbhnK gke gftZso
o{jK jB ns/ pVh brB ns/ fwjBs Bkb d|soh ekoi ubk ojhnK jB.
gfotkoe s/ d|soh ihtB Bkb eth dopko th uZbd/ oj/. fJBQK jh
fdBK ftZu pkpk p[ZYk ih dk 500 ;kbk iBw fdjkVk Pq'wDh ew/Nh tb'A pVh
PoXk ns/ ;fseko ;fjs 25 nes{po 2006 B{z, T[BQK Bkb ;pzfXs gktB
Bro, owdk; fIbQk nzfwqs;o ftZu ftPkb gZXo *s/ wBkfJnk frnk. 24
nes{po oks B{z eth dopko j'fJnk ns/ dk; B{z th fJ; ftZu jkIoh
brtkT[D dk ;[Gkr gqkgs j'fJnk. Pq'wDh ew/Nh tb'A j'J/ eth dopkoK dh
;N/i dh ;/tk ;qH r[opuB f;zx ih ‘wkjhnk’ y/weoBh pk^\{ph fBGkT[Ad/
oj/.
j[D fIzdrh ftZu fJe j'o w'V nkfJnk, B"eoh bZrD T[gozs 1988 s'A
pknd uzvhrVQ fty/ brksko 19 ;kb ;oekoh fojkfJP ftZu ofj e/ jh
fpskJ/.r[o{ gksPkj dh ngko p\fPP ;dek, tZv/ tho ;qH e[btzs f;zx
n?vt'e/N ns/ GoikJh fJzdoihs e"o ih dh gq/oBk, tho ;qH fJepkb f;zx,
;qH nihs f;zx psok dh GZi BZm ns/ S'N/ tho (;KY{ ;kfjp) ;qH wfjzdogkb
f;zx ns/ i;pho e"o (gZgh) ;qH uoBihs f;zx (ftZeh) ns/ r[oftzdo e"o
(r'bvh) ns/ oftzdo gqhs e"o (fdZbh) nkfd d/ ;fj:'r ;dek 22 wkou
2007 B{z wkvb rqkw, b[fXnkDk fty/ 277 Bzpo e'mh yohd bJh. 8 ngq?b
2007 B{z rqfj gqt/P bJh ;kfjp ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ih d/ gftZso uoB
f;de d/ g?Av/ / 163f;de d/ g?Av/ / 162
g[nkJ/ rJ/.;ko/ G?D Gok, foPs/dko, uh| ;eZso vkH uoB ewb f;zx ih
dh nrtkJh ftZu ;NZvh ;oeb dh ;[gohw e"A;b d/ ;w{zj tho G?DK ns/
b[fXnkDk d/ ;w{j iE/pzde ;/tkdko, r[od[nkok ;qh r[o{ f;zx ;Gk, wkvb
rokw dh gqpzXe ew/Nh d/ ;w{zj ;/tkdko ;qH ;ud/tk ih gqXkB ns/
;qH G[fgzdo f;zx wB'uk ih iBob ;eZso dh nrtkJh ftZu, fJbke/ d/
e"A;bo ;qh Gkos G{PB ns/ ;qh wsh wwsk nkP{ ih, ;qh d;w/P fJzNoB?PBb
gzikph eth ;Gk d/ njZ[d/dko ns/ d|so d/ ;fj:'rh tXkJhnK d/D bJh
nkJ//.
;NZvh ;oeb d/ ehosBh iZE/ tb'A o;fGzBk ehosB ehsk frnk. vkLuoB ewb f;zx ih B/ r[owfs ftukoK dh ;KM ehsh. ;qH eowihs f;zx‘B{o’ gqXkB, ;qh d;w/P fJzNoB?PBb gzikph eth ;Gk B/ fJ; w[pkoe w"e/*s/ ykb;/ dh uVQdh ebk ns/ rqfj gqt/P pko/ eftsktK ;[Dk e/ ;zrsK B{z
fBjkb ehsk.tZv/ tho ;qH e[btzs f;zx ih no'Vk n?vte/N ih B/ ;kfonKdk XzBtkd ehsk.uzvhrVQ s'A gotko ;w/s ykb;/ d/ iBw fdjkV/ Gktft;kyh tkb/ fdB fJ; e'mh fty/ rqfj gqt/P ehsk.
i{B wjhB/ d/ n\hob/ j|s/ wB ftZu fJj GktBk T[sgzB j'Jh fe feT[ABk gowdhg f;zx ‘dhg’ dh 16H07H2007 B{z nk ojh gfjbh po;h B{z:kdrkoh Yzr Bkb wBkfJnk ikt/.fJ; bJh ;'u nkJh fe T[; dh :kd ftZu:kdrkoh ;';kfJNh pDk e/ ;wki ;/tk d/ ekoi ehs/ ikD, fijV/ ethnkgDhnK feskpK BjhA Sgtk ;ed/ T[BQK dhnK feskpK fpBK bkG jkD d/nkXko *s/ SgtkJhnK ikD ns/ g[zrod/ pkb ethnK ns/ fbykohnK B{z jo;kb j"A;bk n|IkJh ehsh ikt/ ns/ wkD ;BwkB d/ e/ T[BQK dk wB'pbtXkfJnk ikt/.BfPnK ofjs ;wki dh f;oiBk bJh T[dw T[gokb/ ehs/ikD.fJBQK nkfPnK B{z w[Zy oZy e/ ‘gowdhg f;zx dhg :kdrkoh t?bc/no;';kfJNh’ pDkJh rJh ns/ ‘dhg’ d/ wksk dbpho e"o tb'A T[;/ dh jhfeos ewkJh B{z ;|b eod/ j'J/ 51000 o[gJ/ w[ZYbh okPh d/ o{g ftZu fdZs/rJ/ jB. r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb tb'A gqekPs fJ; g[;se bJh
wkfJe ;fj:'r fJ; ;';kfJNh tb'A fdZsk frnk j?. fJ; g[;se B{z gqekPs
eoB bJh b'VhAd/ edw u[ZeD/ P[o{ ehs/. ni/ eftsktK dh ;'X ;[XkJh dkezw ub jh fojk ;h fe gksPkj B/ fJe j'o ngko p\fPP ehsh.7^7^07 B{z id'A ;e{No *s/ d|so ik fojk ;h T[; tes fJe B"itkB pZu/B/ rbh ftZu'A 70^80 feb'whNo dh ;ghv *s/ w'No ;kJheb ;ogN d[VkT[Ad/j'J/ w/o/ ;e{No dh tZyh ftZu fbnk wkfonk.gbe Mged/ jh ;e{No w/o/EZfbT[A fBeb e/ yZp/ gk;/ ubk frnk ns/ w?A ;Zi/ gk;/ ;Ve *s/ w{zj goB/ik fvfrnk.f;o *s/ ;ih j'Jh d;sko B/ fdwkrh ;ZN s'A puk fbnk.gqwkswkB/ ni/ fJ; fBwkD/ fij/ ;/te dh ebw s'A j'o ;/tktK b?DhnK ;B fJ; bJhtkb th ftzrk Bk j'fJnk. u'NK ekoD wZE/ ns/ p[bQ *s/ f;o| d' uko NKe/jh bZr/. gzi^;Zs fdB gZNhnK pzBQh oZyhnK. w?A sK ;wMdk jK fe fJjpj[s tXhnk j'fJnk. fJBQK fdBK ftZu fiE/ d|soh ezw eodk fojk T[E/ezwfgT{No d/ nZr/ p?m e/ ihtB ;|o th NkJhg eoBk P[o{ eo fdZsk.w?Awfj;{; eodk jK fe i/eo fJj n?e;hv?AN Bk j[zdk sK feskp ftZu ‘nkgD/tb'A^nkgD/ pko/’ e[M th Bk jz[dk f;o| fJe nZX gzB/ *s/ fe;/ tho tb'Afby/ j'J/ ‘d' Ppd ikue pko/’ jh gVQB B{z fwbd/.
nZieb th eth dopko uZb oj/ jB. fgSb/ ekch ;w/A s'A ;qH feogkb
f;zx ih u"jkB, e'nkovhB/No, P'qH r[H gqpzXe ew/Nh ns/ fJzukoi, jfonkDkns/ fjwkub f;Zy fwPB, jfonkD/ ftZu gzEe ;orowhnK ubk oj/ jB.nkg ih tZv/ tho ;qH e[btzs f;zx no'Vk ih d/ BIdheh ;kEh ns/ fBZx/d';s jB. fiE/ gquko d/ j'o ;kXBK dh tos'A eo oj/ jB T[E/ fgSb/ e[M;w/A s'A jfonkDk ftZu gzEe eth dopkoK dh bfjo ubk oZyh j?.fJBQK d/T[dw Bkb e?Eb ns/ eoBkb ftZu jIkoK dh frDsh ftZu ;zrsK B/ ethdopkoK dk nkBzd wkfDnk. dk; B/ th fJBQK eth dopkoK ftZu jkIohnKGohnk ns/ wkD ;BwkB gqkgs ehsk. j[D th 8H9H07 B{z cohdkpkd fty/nd[Zsh eth dopko j' fojk j? fi; ftZu P'qwDh ew/Nh d/ gqXkB ;kfjp;qH ntsko f;zx ih th doPB d/ oj/ jB. dk; th fJ; eth dopko ftZuPkwb j'D bJh ik fojk j?.
ihtB dk ;|o uZb fojk j? ns/ fJ; rqfj;s rZvh B{z ubkT[D ftZu w/oh;[gsBh dbpho e"o fgSb/ 24 ;kb s'A fBozso ;kE d/ ojh j?. gksPkj
f;de d/ g?Av/ / 165f;de d/ g?Av/ / 164
ofjws eoB fJj ;|o fJ;/ soQK jh fBozso d[ZyK ;[ZyK ftZu fJe;ko ubdkoj/.r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb B/ th iE/pzdh d/ fvgNh uh| ;eZso ti'A;/tk p\Ph j'Jh j?. ;NZvh ;oeb tb'A 35t/A ;kbkBk ;wkrw d/ eBthBodh ;/tk dh th p\fPP j'Jh j?. vkH uoB ewb f;zx ih pV/ jh ;[uZi/ ns/;[bM/ j'J/ sohe/ Bkb uh| ;eZso ti'A iE/pzde ekoi ubk oj/ jB. Pqh d;w/PfJzNoB?PBb gzikph eth ;Gk d/ iBob ;eZso ti'A th dk; dhnK nzsookPNohgZXo *s/ pj[s tZvhnK I[zw/tkohnK jB.o/vhT[ ns/ Nh th u?BbK *s/ th;w/A ;w/A *s/ eftsktK ;[DkT[D dk nt;o fwb fojk j? ns/ gzEe ;N/iK *s/j'J/ eth dopkoK B{z nkw s"o *s/ NhHth u?Bb th fob/n eod/ ofjzd/ jB.gzikph dhnK seohpB ;kohnK jh w?rIhBK ftZu eftsktK SgdhnK ofjzdhnKjB. nZiebQ th gzE d/ Bkwto s/ ;N/i d/ XBh eth ;kfjpkB Bkb EK^EK*s/ eth dopkoK ft~u r[o^;zrsK dh ;/tk ft~u eftsk okjhA jkIohbrtkT[D dk ;[Gkr gqkgs j' fojk j?. r[o{ uoBK *u nodk; j? fe gksPkjfeqgk eoB s/ fJ;/ soQK jh nkyoh ;tk;K sZe uVQdh ebk Bkb ebw okjhAe"w dh ;/tk eoB dk pb s/ T[~dw p\Ph oZyD.
r[o{ fwjo dk ‘ikue’joh f;zx
e'mh BzH 277 (gkoe d/ ;kjwD/) wkvb rokw, b[fXnkDk (gzikp)
w'pkJhb L 98722^05910
r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb s/ ‘ikue’
n;b ftZu ;NZvh ;oeb w/o/ ihtB dk nN[ZN nzr fojk j?. id'A w?A
i[nkBh *u ni/ g?o jh oZfynk ;h, T[d'A s'A nZi sheo iE/pzde ;'u s'A
nkgD/ nkg B{z tZy BjhA eo ;fenk.;w/A^;w/A *s/ iE/pzdh tb'A brkJhnK
;/tktK B{z sBd/jh Bkb ns/ pk\{ph fBGkT[D dk :sB ehsk j? ns/ j[D th
fvgNh uh| ;eZso dh ;/tk p\Ph j'Jh j?. fgSb/ 30 ;kb s'A iE/pzde
ihtB ihftnk j?.fJ; ;w/A d"okB tZv/ thoK gqw ;fseko:'r ;qH ifszdogkb
f;zx, ;qH r[owhs f;zx, ;qH wBw'jB f;zx ;?bkBh (ckT{AvoI, r[o{ r'fpzd
f;zx ;NZvh ;oeb) ;qH goskg f;zx, ;qH oDihs f;zx, ;qH fJzdogkb f;zx,
fgzqH okw f;zx, gq'H pbftzdogkb f;zx, fgqzH wBfizdo e"o, vkH dftzdo e"o
dhg, vkH fJzdoihs f;zx tk;{ s'A fBZxk fgnko s/ EkgVk gqkgs eodk fojk
jK ns/ fJj ;w/A^;w/A *s/ w/ok wkor doPB eod/ nk oj/ jB. GKt/A w?B{z
;NZvh ;oeb d/ gotko ftZu fbnkT[D tkb/ ;qH dftzdo f;zx (T[; tes ;hH
whs gqXkB, ;NZvh ;oeb) ;dk bJh ftS'Vk d/ rJ/ jB go T[BQK d/ fJ;
nfj;kB B{z w?A ;koh T[wo BjhA G[bk ;edk.
;qH pofizdogkb f;zx byBT{, ;qH jouoBihs f;zx pZp, ;qqH fgoEh
f;zx, ;qH ;ud/t f;zx fJzrb?Av, ;qH gqhsw f;zx, vkH oth G{PD, vkH uoB
ewb f;zx, gq'H ;opihs f;zx, ;qH ;[fozdogkb f;zx f;deh, gq'Hnkfgzdo
f;zx,;qH pbihs f;zx, ;qH irdhP f;zx pZv'A ibzXo, ;qH joihs f;zx, phpk
dbihs e"o, phpk pbfizdo e"o, ;qH irdhP f;zx eB/vk, ;qH Bfozdo f;zx
f;ZNk n?vt'e/N, ;qH nkfrnkgkb f;zx, gq'H gowi's f;zx, ;qH ;sBkw f;zx,
;qH jowhs f;zx nkfd ;GBK Bkb fgSb/ 25^30 ;kbK s'A fJeZm/ ekoiK ftZu
bZr/ nk oj/ jK.
fgqz;hgb etbihs e"o, ;qH fwjogqhs f;zx, ;qH ;opihs f;zx nwohek,
vkH g[Pfgzdo f;zx, ;qH i;gkb f;zx, ;qH i;tzs f;zx nwB, ;qH wBihs
f;zx, ;qH pbihs f;zx (B{owfjb), ;qH wBw'jB f;zx, ;qH r[obkb f;zx,
f;de d/ g?Av/ / 167f;de d/ g?Av/ / 166
vkH nthfBzdogkb f;zx, vkH tfozdogkb f;zx, ;qH nfizdogkb f;zx,
;qHfBowb f;zx, ;qH okiftzdo f;zx, ;qHosBihs f;zx P?oh, GkJh pbihs
f;zx, ;qH e[btzs f;zx pzpJh, ;qH Bfozdogkb f;zx, ;L r[ou/s f;zx,
;qH eztbihs f;zx, ;qH sfizdo f;zx f\iokpkdh, ;qH joihs f;zx,
;qH i;gkb f;zx, ;qH ;[oihs f;zx, ;qH r[oPoB f;zx, ;qH jodhg f;zx,
;qH jopz; f;zx, phpk o'wk e"o e?B/vk, ;qH i/HghHf;zx, ;qH gq/wihs f;zx,
;qH ;opihs f;zx, ;qH jogqhs f;zx, phph nwBihs e"o, vkH dhgfJzdo
f;zx, ;qHgowihs f;zx, ;qH i;pho f;zx, vkH byftzdo f;zx, ;qH gqGi's
f;zx, ;qH r[ofgzdo f;zx, ;qH fJepkb f;zx, gq'H fJzdogkb f;zx,
;qH r[o;zrsgkb f;zx nkfd ;kvk ;[fBjoh iE/pzde GftZy j?.
;qH jI{o f;zx j?dokpkd, phph nkfrnk e"o i?g[o, ;qH jopz; f;zx,
;qH bkG f;zx ;zro{o, ;qH pbftzdo f;zx cohde'N, fgqzH joh f;zx, fgzqH vkH
okfizdoihs e"o YhAv;k, fgzqH gqGi's e"o, ;qH nkoHvhHf;zx, ;qH pjkdo
f;zx fJzrb?Av, ;qH i;gkb f;zx, vkH s/fizdogkb f;zx nkfd dh iE/pzde
T[wo GktA/ ;kv/ s'A S'Nh j? go d[fBnkth T[wo *u ns/ r[DK *u th tZv/ j'D
ekoD fInkdk ;fseko j?.
nZr'A iE/pzde nko gotko ;ko/ ;z;ko ftZu jh c?fbnk j'fJnk j?.
gksPkj p\fPP eoB fJj gotko d[ZyK ;[yK ftZu fJe;ko ofj e/ fBozso
;qh nekb s\s ;kfjp ih dh Sso SkfJnk j/m ;kfjp ;qh r[o{ rqzE ;kfjp
ih wjkoki dh gktB ftukoXkok dk gquko gq;ko uVQdh ebk Bkb eodk
oj/.
joh f;zx ‘ikue’
gzEe ;N/ih PkfJo s/ ‘ikue’
tZv/ GkrK Bkb fgSb/ 20 e[ ;kbK s'A gzEe PkfJoK ns/ ;zrhsekoK Bkb
fjzd[;skB ns/ pkjob/ w[beK ftZu gzE dhnK f;ow"o iE/pzdhnK ns/ f;zx
;GktK tb'A eotkJ/ ik oj/ eth dopkoK ftZu Pw{bhns eoB dk ;[Gkr
;wK fwbdk nk fojk j?.fiBQK gzEe ethnK Bkb ;N/i *s/ ;/tk eoB dk
w"ek fwfbnk s/ fwb fojk j?, T[BQK ftZu'A e[M u'Dt/A PkfJoK d/ BK j/m fby/
nB[;ko jBL^
;qH okw BokfJD f;zx ‘dodh’, b[fXnkDk (r[og[otk;h)
;qH uoB f;zx ‘;|oh’, d;{jk (r[og[otk;h)
;qH ;zg{oB f;zx ‘fG\koh’, v/jokd{B (r[og[otk;h)
;qH ;z;ko f;zx ‘rohp’, fdZbh (r[og[otk;h)
;qh ‘puB’ gfjbtkB, nzfwqs;o (r[og[otk;h)
;qH wfjzdo f;zx ‘dwB’, fdZbh (r[og[otk;h)
;qH dbhg f;zx ‘pktk’, b[fXnkDk (r[og[otk;h)
;qH nihs f;zx ‘nihs’, Pkjpkd wkoezvk (r[og[otk;h)
;qH gqhsw f;zx ‘ek;d’, fdZbh
;qH pbtzs f;zx ‘fBot?o’, fdZbh
;qH dkB f;zx ‘e'wb’, b[fXnkDk
;qH ;zs'y f;zx ‘;|oh’, ibzXo
;qH ;kX{ f;zx ‘dod’, ;wokbk
fgqz;hgb uzBD f;zx ‘uwB’ jfor'fpzdg[oh, jfor'fpzdg[o
;qH ofizdo f;zx ‘i'P’, ;zro{o
;qH efbnkD f;zx ‘gzSh’, b[fXnkDk
vkH okfpzdo f;zx ‘w;o{o’, :w[BkBro
;qH eowihs f;zx ‘B{o’, ibzXo
;qH wfjzdo f;zx ‘pktk’, fdZbh
;qH i? f;zx ‘gotkBk’, Pkjpkd wkoezvk
f;de d/ g?Av/ / 169f;de d/ g?Av/ / 168
;qH fJzdo f;zx ‘x[zwD’, :w[BkBro
;qh o'PB ‘;kro’, o'gV
;qH ;o{g f;zx ‘;keh’, uzvhrVQ
;qH sob'e f;zx ‘dhtkBk’, izfvnkbk r[o{
;qH pbftzdo f;zx ‘;zXk’, e?Eb
;qH ;[oihs f;zx ‘;kiB’, b[fXnkDk
;qH ofizdo f;zx ‘oki’, pzpJh
;qH jod/t f;zx ‘ro/tkb’, ebeZsk
;qH nwoihs f;zx ‘gfNnkbth’, w'jkbh
;qH r[ofdnkb f;zx ‘eztb’, b[fXnkDk
;qh ;[Phb ‘nwB’, o'gV
;qH ;toB f;zx ‘noPh’, uzvhrVQ
vkH ;fspho f;zx ‘PkB’, ibzXo
phph ;sBkw e"o, fdZbh
phph ;shP ;'jb, fdZbh
phpk oftzdo e"o ‘i's’, fdZbh
;qH r[ofdnkb f;zx ‘fBwo’, :w[BkBro
;qH eosko f;zx ‘Bor;’, pzpJh
;qH r[ouoB f;zx ‘uoB’, fdZbh
;qH ;sBkw f;zx ‘p/XVe’, w/om
;qH sob'e f;zx ‘r[zuk’, o'gV
;qh :P ‘gzikph’, :w[BkBro
;qh |eho uzd ‘s[Zbh’, ibzXo
;qH nwoihs f;zx ‘nwo’, fdZbh
phph irihs e"o ‘G'bh’, fdZbh
;qH jofdnkb f;zx ‘ofjpo’, izw{
;qH irihs f;zx ‘G"ok’, pzpJh
;qH uoB f;zzx ‘dodh’, pzpJh
;qH irihs f;zx ‘Bkie’, fdZbh
;qHjouoBihs f;zx ‘uzB’, v/jokd{B
;qH joGiB f;zx ‘xkfJb’, fdZbh
;qH pbpho f;zx ‘pb’, w'fozvk
;qH nB{g f;zx ‘B{oh’, ;[bskBg[o
;qH irihs f;zx ‘e'wb’, j[fPnkog[o
;qH u?B f;zx ‘ueotosh’, d;{jk
;qH joGiB f;zx ‘;kiB’, NKvk
;qH gohsw f;zx ‘gzSh’, gfNnkbk
wk;No nihs f;zx ‘nihs’, b[fXnkDk
vkH fJzdoihs f;zx ‘tk;{’, |rtkVk
;qH p\PhP f;zx ‘p\PhP’, j[fPnkog[o
;qH ;[ikB f;zx ‘;[ikB’, ibzXo
;qH pbtzs f;zx ‘s/r’, nzfwqs;o
;qH Bfozdo f;zx ‘ewb’, uzvhrVQ
;qH i'frzdo f;zx ‘ezr’, b[fXnkDk
f;de d/ g?Av/ / 171f;de d/ g?Av/ / 170
;zrhseko;qH ;[fozdo f;zx ‘owsk’, ibzXo
;qH ;o{g f;zx ‘;o{g’, BtKPfjo
phpk ;[wB ‘nBzd’, fdZbh
;qh wsh nwoihs e"o ‘gotkBk’, w[zpJh
;qH oSgkb f;zx ‘gkb’, ibzXo
;qH ;[bZ\D f;zx ‘fBokbk’, ;[Bkw
;qH ;[oihs f;zx ‘okjh’, fdZbh
;qH ntsko f;zx ‘skoh’, nzfwqs;o
vkH ;[yfizdo e"o, nzpkbk
;qH joGiB f;zx ‘Bkjb’, ibzXo
;qH nihs f;zx ‘osB’, gZNh
;qH fBowb f;zx ‘fBowb’, fdZbh
;qH r[od/t f;zx ‘e'fJb’, ibzXo
phpk oDihs e"o ‘ihs’, ;kfjpkpkd
f;zx ;kfjpkB, gzEe j;shnKfiBQK tb'A ;w/A ;w/A *s/ f;o'gkT[ s/ n;h;K
gqkgs j'JhnKf;zx ;kfjp frnkBh i'frzdo f;zx ih t/dKsh, iE/dko, ;qh nekb s\s ;kfjpf;zx ;kfjp GkJh oDihs f;zx ih, ;kpek iE/dko, ;qh nekb s\s ;kfjpf;zx ;kfjp gq'H wBihs f;zx ih, ;kpek iE/dko, ;qh nekb s\s ;kfjpf;zx ;kfjp frnkBh e/tb f;zx ih, ;kpek iE/dko, s\s ;qh dwdwk ;kfjpf;zx ;kfjp frnkBh fJepkb f;zx ih, iE/dko, s\s ;qh johwzdo ih gNBk ;kfjpf;zx ;kfjp frnkBh sob'uB f;zx ih, iE/dko, s\s ;qh e/;rVQ ;kfjpf;zx ;kfjp frnkBh e[btzs f;zx ih, iE/dko, s\s ;qh jI{o ;kfjpgzE osB GkJh ;kfjp GkJh i;pho f;zx ih ykb;k, yzB/ tkb/;qH r[ouoB f;zx ih N"jVk,gqXkB, Pq'wDh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh, ;qh nzfwqs;o;qH gqekP f;zx ih pkdb, gqXkB, Pq'wDh nekbh db s/ w[Zy wzsoh, gzikp;qH ird/t f;zx ih sbtzvh, ;kpek gqXkB, Pq'wDh nekbh dbphph irho e"o ih, gqXkB, Pq'wDh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh, ;qh nzfwqs;o;qH ntsko f;zx ih, gqXkB, Pq'wDh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh, ;qh nzfwqs;o;qH gowihs f;zx ih ;oBk, gqXkB, fdZbh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh, fdZbh;qH ;[yd/t f;zx ih YhAv;k, iBob ;eZso,Pq'wDh nekbh db;qH wBihs f;zx ih ebeZsk, ;eZso, Pq'wDh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh, ;qh nzfwqs;ovkH yVr f;zx ih, u/now?B, fJz;NhfuT{N nk| f;Zy ;NZZvhI, uzvhrVQpkpk ;/tk f;zx ih, eko ;/tk tkb/, yv{o ;kfjppkpk ;opi's f;zx ih, gqXkB, r[owfs f;XKs gqukoe ;zs ;wkipkpk i;tzs f;zx ih, BkBe;o, ;wokbk u"Ae, b[fXnkDkGkJh ;kfjp GkJh joBkw f;zx ih ykb;k, dwdwh Ne;kb, wfjskGkJh dftzdo f;zx ih, nekb nkPow, ;'jkDkpkpk oDihs f;zx ih, YYohnK tkb/, r[H gqw/Po d[nko, ;zro{o;zs eowihs f;zx ih, ;/tk gzEh, :w[BkBroGkJh wfjzdo f;zx ih, fBPekw ;/te iEk, pofwzzxw, fJzrb?Av
f;de d/ g?Av/ / 173f;de d/ g?Av/ / 172
;zs pkpk xkbk f;zx ih, r[od[nkok BkBe;o, M'oVK;zs irw'jB f;zx ih, r[od[nkok ;kfjp,;/tk gzEh, :w[BkBro;zs fBoziB f;zx ih, r[od[nkok S/thA gksPkjh, izv{ f;zxk, ibzXo;qH so;/w f;zx ih, u/now?B, Xow gquko ew/Nh, fdZbhvkH fJzdoihs e"o ih, Grs g{oB f;zx fgzrbtkVk, ;qh nzfwqs;o;qH ox[ihs f;zx ih, tkJh; gqXkB, Pq'wDh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh, ;qh nzfwqs;o;qH r[ogqskg f;zx ih fonkV, w?Apo, Pq'wDh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh, ;qh nzfwqs;oGkJh jodhg f;zx ih, w?Apo, Pq'wDh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh,;qh nzfwqs;o;qH nihs f;zx e'jkVek, w?Apo, Pq'wDh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh,;qh nzfwqs;o;qH jI{o f;zx ih, w?Apo, Pq'wDh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh,;qh nzfwqs;o ns/gqXkB, r[od[nkok ;qh r[o{ f;zx ;Gk, f;ezdokpkd,nKXok gqd/P;qH ntsko f;zx, tkJh; u/now?B, Xow gquko ew/Nh, fdZbh;qH fJzdoihs f;zx ftek;g[oh, eBthBo, Xow gquko ew/Nh, fdZbhfgqzH okw f;zx ih, uh| nkor/BkJhIo, r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb,b[fXnkDk;qH fgqsgkb f;zx ih, gqXkB, r[od[nkok d{\ fBtkoB ;kfjp, b[fXnkDk;qH r[opho f;zx ih, fJzukoi, f;Zy fwPBoh ekbi, uzvhrVQ ;oebphph jofizdo e"o ih, w/no, uzvhrVQ;qH joihs f;zx, gqXkB,GkJh ;zs'y f;zx :kdL ew/Nh, febk eth ;zs'y f;zxw/io B"oksk f;zx ih ozrh, gqXkB, r[od[nkok ;kfjp, ;?eNo 34, uzvhrVQ;qH nwo f;zx ih, iBob ;eZso, r[od[nkok ;kfjp, ;?eNo 34, uzvhrVQ;qH sob'e f;zx ih G[oih,u/now?B, r[od[nkok ;qh r[o{ f;zx ;Gk, w[zpJh;qH nwoihs f;zx ih, iBob ;eZso, r[od[nkok ;kfjp, ;?eNo 34, uzvhrVQw/io eoB?b f;zx ih, gqXkB, r[od[nkok ;kfjp, ;?eNo 34, uzvhrVQ;qH w'jB f;zx ih, gqXkB, r[od[nkok ;qh r[o{ f;zx ;Gk,tkPh, fBT{ w[zpJh;qH nwoihs f;zx ih, gqXkB, r[od[nkok ;qh r[o{ f;zx ;Gk, tkPh, fBT{ w[zpJh;qH pbtzs f;zx ih bkbh, iH ;eZso, r[od[nkok ;qh r[o{ f;zx ;Gk, tkPh, fBT{ w[zpJhGkJh i;pho f;zx ih, iBob ;eZso, r[od[nkok ;kfjp, voph, fJzrb?Av;qHfeogkb f;zx ih u"jkB,fJzukoi, f;Zy fwPB,jfonkDk,fjwkub gqd/P;qHfpnzs f;zx ih ;ojZdh, gqXkB, r[od[nkok p;sh P/\, ibzXo
;qH uoBihs f;zx ih GZbk, u/now?B, r[o{ nwodk; ;/tk ;';kfJNh, r'fJzdtkb ;kfjp;qH vvtkb ;kfjp, gqXkB,r[od[nkok ;kfjp, p?Ae w'V, XzBpkd, Ssh;rVQ;qH dftzdo f;zx ih ykb;k, iBob ;eZso, r[od[nkok wkJh EkB, nkrok;qH rKXh ih, r[H ;kfjp, no/ok eb'Bh, okJ/g[o, Ssh;rVQgqXkB ih, r[od[nkok ;kfjp, p[bzdPfjo, T[so gqd/PfrnkBh e/tb f;zx ih, iBob ;eZso, r[od[nkok ;kfjp, yNhwK, T[soKub;qH ioB?b f;zx ih, gqXkB ;kfjp, r[od[nkok ;kfjp, Bkrg[o, wjKokPNok;qH gqekP f;zx ih, iBob ;eZso, r[od[nkok ;kfjp, Bkrg[o, wjKokPNok;qH e[btzs f;zx ih u"Xoh, w?B/io ;kfjp, r[H gksPkjh d;thA, gkT[ANk ;kfjp;qH ;toB f;zx ih, iBob ;eZso, r[H ;kfjp, g/go fwZb, :w[BkBro;qH ntsko f;zx ih,gqXkB, r[od[nkok SktDh, tv'dok, wZX gqd/P;qH pbftzdo f;zx ih, iBob ;eZso,r[od[nkok ;kuk XzB, w'jkbh;qH i;ftzdo f;zx ih e'jbh, u/now?B, r[od[nkok r[o{ jfofeqPB ;kfjp, wkBu?;No;qH s/fizdo f;zx ih ;wok, iBob ;eZso, r[od[nkok ;qh r[o{ f;zx ;Gk, ;kT{Ekb;qH wfjzdo f;zx ih uhwK, iBob ;eZso, r[od[nkok ;kfjp,;zvob?Av,fJzrb?AvGkJh pfozdo f;zx ih, iBob ;eZso, r[H ;kfjp, b?;No, fJzrb?Av;qH frnkB f;zx ih ;j'sk, iBob ;eZso, r[H ;kfjp, jov;|hbv, fJzrb?AvGkJh gqfwzdo f;zx ih, gqXkB, r[od[nkok ;kfjp, po?Zv|'ov, fJzrb?Av;qH jopz; f;zx ih ;r{, gqXkB ;kfjp, r[H fBPekw ;/te iZEk, bhvI, fJzrb?Av;qHe[btzs f;zx ih Y/;h, iBob ;eZso, r[H ;kfjp, e[t?ANoh, fJzrb?Av;qH ioB?b f;zx ih, gqXkB, r[H ;kfjp, fBT{e?;b, fJzrb?Av;qH ;kX{ f;zx ih, iBob ;eZso, r[od[nkok BkBe;o, t[btoj?AgNB, fJzrb?Av;qH e[btzs f;zx ih wkB, iBob ;eZso, r[H;kfjp, |/I 6, w'jkbh;qH r[owhs f;zx ih, gqXkB, r[H ;qh r[o{ s/r pjkdo ;kfjp, okJ/g[o;qH i;gkb f;zx ih, gqXkB, r[od[nkok ;kfjp, ;?eNo 19, uzvhrVQphph d/tk ih, r[od[nkok johjo xkN, wBheoB, fjwkub gqd/P;qH ;[oiB f;zx ih, iBob ;eZso, r[H ;kfjp, i?g[o, okfi;EkB;qH ro'to ih,gqXkB, r[H ;kfjp, w[iZcog[o, T[so gqd/P;qH JhPo f;zx, iBob ;eZso,r[H r[o{ s/r pjkdo ;kfjp, ibzXo
f;de d/ g?Av/ / 175f;de d/ g?Av/ / 174
;qH GrtkB f;zx i"jb, gzEe ftdtkB, ibzXo;qH irihs f;zx ih rkpk, gqXkB, r[H B"thA gksPkjh, r[o{ s/r pjkdo Bro, ibzXo;qH oDpho f;zx i"Vk, iBob ;eZso, r[H B"thA gksPkjh, r[o{ s/r pjkdo Bro, ibzXo;qH jod/t f;zx ih wzv, iBob ;eZso, r[od[nkok ;kfjp, ;w?fEe, fJzrb?AvGkJh e[bdhg f;zx ih, gqXkB, r[H ;qh r[o{ s/r pjkdo ih, b?;No, fJzrb?Av;qH G[fgzdo f;zx ;wok, iBob ;eZso, r[od[nkok ;kfjp, t[btoj?AgNB, fJzrb?AvGkJh ;kX{ f;zx S'eo, iBob ;eZso, r[od[nkok ;kfjp, po?Zv|'ov, fJzrb?Av;qH nwoihs f;zx T[gb, iBob ;eZso, r[od[nkok ;kfjp, bhvI, fJzrb?Av;qH ;sBkw f;zx, iBob ;eZso, r[od[nkok ;kfjp, ;b'n, fJzrb?Av;qH e/Hgh f;zx, iBob ;eZso, r[H ;qh r[o{ noiB d/t ih, gfNnkbk;qH efbnkD f;zx ih, w?Apo, gqpzXe ew/Nh, s\s ;qh johwzdo ih, gNBk;qH e[bdhg f;zx ih ykb;k, r[o{ nzrd d/t ;/tk ;';kfJNh,yv{o ;kfjp;qH ;ud/tk ih, gqXkB, r[od[nkok ;qh r[o{ f;zx ;Gk, wkvb rokw, b[fXnkDk;qH G[fgzdo f;zx ih wB'uk, iH ;eZso, r[H ;qh r[o{ f;zx ;Gk, wkvb rokw, b[fXnkDk;qH wfjzdo f;zx ih fYZb'A, iH;eZso, gqHew/Nh, s\s ;qh johwzdo ih, gNBk ;kfjp;qH ;{os f;zx ih, ;[gov?AN, gqHew/Nh, s\s ;qh jI{o ;kfjp, BKd/V, wjKokPNok;qH gqekP f;zx ih xJh, gqXkB, r[od[nkok ;kfjp, ;qh r[o{ BkBe dopko, g{Bk;qH e[bdhg f;zx, iH ;eZso, r[od[nkok ;kfjp, ;qh r[o{ BkBe dopko, g{Bk;qhH ;hHnkoHw'dfrb, vkfJo?eNo, jfonkDk ;kfjs ne?vwh, jfonkDkw?B/io ;kfjp, r[od[nkok ;qh BkBe wZsk ;kfjp, T[soKub;qH goskg f;zx ih, tkJh; u/now?B, ;?Au{ohnB p?Ae nk| gzikp;qH goftzdo f;zx, iBob ;eZso, r[od[nkok ;kfjp, PkjijkBg[o, :{Hgh;qH gfosgkb f;zx, iBob ;eZso, r[od[nkok ;kfjp, gzikph pkr, fdZbh;qH oDdhg f;zx, iBob ;eZso, r[od[nkok ;kfjp, b'Xh ekb'Bh, fdZbh;qH r[ouoB f;zx o/yh, iBob ;eZso, r[od[nkok ;kfjp, ;ke/s, fdZbhphph ;zX{, gqXkB, r[od[nkok r[o{ BkBe dopko, ;?eNo 35,uzvhrVQ;qH ;zs f;zx ih, iBob ;eZso, r[od[nkok ;kfjp, nkbwpkr, b\BT{;qH ;fspho f;zx, iH ;eZso, r[H ;qh r[o{ ebrhXo f;zx ;Gk, w[jkbh;qH ;[yd/t f;zx, iH ;eZso, r[od[nkok ;kfjp, Pkje'N, fIbQk ibzXo
ihtB :ksok^gowdhg f;zx ‘dhg’
gowdhg f;zx ‘dhg’ dk iBw 17 nes{po 1984 B{z w'jkbh fty/
j'fJnk. dk; ns/ fJ; dh wksk dbpho e"o dh \[Ph dk e'Jh fmekDk BjhA
;h feT[Afe gksPkj B/ xo ftZu gfjbh ;zskB dh dks p\PP ehsh
;h.wksk okw e"o nkgD/ g'so/ dk w[Zy sZe sZe e/ fBjkb j' ojh ;h.
pugB ftZu fJ; B{z pV/ bkvK uktK Bkb gkfbnk frnk. fJ; d/ fujo/ *s/
jw/PK o"De ofjzdh ;h. fit/A jh s[oB fcoB i'rk j'fJnk, T[t/A jh xo d/
Bkb w'jkbh d/ gqf;ZX ;e{b ‘g?okrkB gpfbe ;e{b’ |/I fJe fty/ dk\b
eotk fdZsk. n?bHe/Hih s'A jh ebk; ftZu ntb nkT[D bZrk. id'A :{He/Hih
ftZu ;h sK bVeh dh vo?; ftZu ;N/i P'n ehsk ns/ gfjbk fJBkw gqkgs
ehsk.;oekoh wekB fwb ikD ekoD dk; gotko ;w/s uzvhrVQ ub/
frnk ns/ gowdhg B{z Bkb jh ‘vkB pk;e' gpfbe ;e{b’ ftZu gfjbh
ebk; ftZu dk\b eotk fdZsk. fJE/ th fJ; B/ uzrk BkwDk yZfNnk.
dk; nkw s"o *s/ r[od[nkok ;kfjpkB ftZu ns/ r[o{ r'fpzd ;NZvh
;oeb d/ ;wkrwK ftZu gzE d/ gqf;ZX ethnK \k; s"o *s/ r[og[otk;h
;qH eosko f;zx pbZrD ih dhnK fbyhnK eftsktK fit/A fe uwe"o dh
rVQh ns/ ;ojzd dk ;kek nkfd gfVQnk eodk ;h. gotko th nkw s"o
*s/ Bkb jh iKdk ;h. fJe fdB id'A dk; d|so s'A Pkw B{z tkg; gofsnk
sK 5 e[ ;kb dk gowdhg ;'|/ *s/ b/fNnk j'fJnk s'sbh fijh IpkB ftZu
efjD bZrk, fgsk ih, fgsk ih, fijVh eftsk s[;hA ;N/i *s/ ;[DkT[Ad/ j[zd/
j', T[j w?B{z th nkAdh j?.w?A j?okB gq/PkB ofj frnk fe fJ; B{z fe; soQK
eftsk nk ;edh j?. fJ; B{z sK ni/ sZe gzikph fbyDh iK gVQDh th BjhA
nkT[Adh. w?A fejk, p/Nk ih, fJj fetA/ j' ;edk j?. fJedw fyV fyVk e/
jZ; e/ efjD bZrk fe nkg ih B/ nkgDh fijVh eftsk e?;N ftZu Goh j'Jh
j? w?A T[j e?;N brk e/ o'I ;[Ddk ofjzdk ;h ns/ :kd eodk ofjzdk ;h.
dk; B/ fejk fe g[Zso ih, eftsk ;[DkT[. dk; dh y[Ph dh T[; ;w/A e'Jh
jZd Bk ojh id dhg B/ brksko fpBK o[Ze/ 10 fwzN ftZu g{o/ iIp/ Bkb
f;de d/ g?Av/ / 193f;de d/ g?Av/ / 176
uwe"o dh rVQh dh eftsk ;[DkJh. T[; s'A pknd fJ; B/ fgZS/ w[V e/ Bk
d/fynk. uzvhrVQ fty/ GkJh dbihs f;zx ih iZE/ tkb/ fJ; B{z xo xo
;wkrwK ftZu fbikD bZr gJ/. nrb/ ;kb uzvhrVQ d/ wzB/ gqwzB/ fPtkfbe
gpfbe ;e{b ftZu fJ; B{z d{;oh ebk; ftZu dk\b eotk fdZsk frnk.fJ;
;e{b ftZu 4 wJh 1991 B{z id'A ;kfjpIkdk nihs f;zx ih dk iBw fdB
wBkfJnk frnk sK gowdhg f;zx B/ ;kY/ S/ ;kb dh T[wo ftZu jh pj[s
uVQdh ebk Bkb I[pkBh eftsk ;[DkJh ns/ ;e{b d/ ;ko/ ;Nk| ns/ pZfunK
B/ skVhnK dh r{zi ftZu gowdhg f;zx dh j"A;bk n|ikJh ehsh.;e{b dh
'NEWS LETTER' ftZu ftP/P s"o *s/ dhg dh |'N' d/ e/ fJ; pko/ fJ; soQK
fieo ehsk frnk
Celebrations- Sahibzada Ajit Singh Day
4th May; ............................... Special mention must be made of
Paramdeep Singh of (II S) who recited a long epic poem in a fervent
and arousing manner. All the children and the staff members were
filled with admiration at the faultless performance of so young a child.
feT[Afe dk; gzEe ;N/iK *s/ iKdk jh ofjzdk ;h fJ; bJh gowdhg
f;zx dhg B/ th Bkb jh ikDk P[o{ eo fdZsk.\k; s"o *s/ s\s ;qh e/;rVQ
;kfjp dh gktB ;N/i *s/ sK fJ;B{z pj[s wkD ;BwkB fdZsk ikD
bZrk.i?ekfonK dh r{zi ftZu ;zrsK fJ; s'A bzwhnK bzwhnK fJfsjk;e
eftsktK ;[fDnk eodhnK ;B.fJe tko sK s\s ;kfjp d/ w?B/io ;kfjp
;qH ;{os f;zx ih i' nkg th ;Zs |[ZN d/ eohp bzp/ jB, gowdhg f;zx dhg
B{z nkgDhnK pkjK Bkb nkgD/ f;o s'A th T[go sZe u[Ze e/ i?ekfonK dh
r{zi ftZu ;zrsK B{z fJ; pkb eth d/ doPB eotkJ/.T[; ;w/A ;N/i *s/ gzE
d/ gqf;ZX ftdtkB ns/ ftnkfynkeko f;zx ;kfjp GkJh wBihs f;zx ih,
iE/dko s\s ;qh e/;rVQ ;kfjp ns/ n?efNzr iE/dko ;qh nekb s\s
;kfjp th ;[P'fGs ;B.T[BQK B/ th f;o'gkT[ dh p\PP eoe/ dk; ns/ dhg
B{z wkD ;BwkB fdZsk.
d;zpo 1991 ftZu dk; gotko ;w/s pzpJh frnk ns/ ‘dhg’ ns/ dk;
B/ r[od[nkok ;qh r[o{ f;zx ;Gk,dkdo ns/ r[od[nkok ;qh d;w/P dopko,
e'jbhtkVk fty/ jkIohnK brtkJhnK. ‘dhg’ ns/ dk; dhnK eftsktK B{z
;zrsK B/ i?ekfonK dh r{zi ftZu ;otD ehsk ns/ ;qH sob'e f;zx ih
G[oih, gqXkB ;kfjp B/ f;o'gkT[ dh p\PP Bkb wkD ;BwkB fdZsk. tkg;h
s/ s\s ;qh johwzdo ih, gNBk ;kfjp fty/ fwsh 1H1H1992 B{z jkIoh
brtkJh ns/ ‘dhg’ B/ brksko nZXk xzNk ;kfjp ;qh r[o{ r'fpzd f;zx ih
ns/ ;kfjpIkfdnK dhnK gktB PjkdsK pko/ eftsktK ;[DkJhnK ns/
s\s ;qh johwzdo ;kfjp ih d/ iE/dko ;kfjp, B/ f;o'gkT[ p\P e/ ‘dhg’
ns/ dk; B{z ;BwkfBs ehsk.
nekb nkPow, ;[jkDk fty/ GkJh ;kfjp GkJh i;pho f;zx ih ykb;k
yzB/ tkb/ fiE/ ;kbkBk r[owfs ;wkrw eotk e/ r[owfs gquko eod/ ;B T[E/
;e{bh pZfunK d/ Ppd rkfJD ns/ ftfynkB w[ekpb/ eotk e/ j'Djko
pZfunK dh j"A;bk n|ikJh th eod/ ;B.fJ;/ sfjs jh i{Bhno ro[Zg d/
pZfunK d/ w[ekpb/ 23H3H1992 s'A 26H3H1992 sZe eotkJ/ rJ/. 26H3H1992
B{z b?euo w[ekpbk j'fJnk ns/ fJ; ftZu uzvhrVQ, w'jkbh ns/ fJbke/ d/
;e{bK d/ 40 d/ eohp pZfunK B/ fjZ;k fbnk. ‘dhg’ B/ fJ; w[ekpb/ ftZu
gfjbk ;EkB gqkgs eoe/ GkJh ;kfjp GkJh i;pho f;zx ih d/ eo ewbK
s'A ;'B/ dk srwk gqkgs ehsk.
vkH doPB f;zx ih u/now?B r[o{ BkBe f;Zy ;NZvhI,gzikp :{Bhtof;Nh
uzvhrVQ B/ ‘f;y EkN’ w?rIhB d/ wkou^ngq?b 1992 d/ nze ftZu gowdhg
f;zx d/ eftsk p'bd/ dh gqqGktPkbh |'N' d/ e/ T[; d/ pko/ ftZu nkgD/ ftuko
j/m fby/ nB[;ko fdZs/ ;B L
“uzvhrVQ d/ r[od[nkfonK, Xkofwe ;wkrwK ns/ ;fGnkukoe gq'rokwKftZu nZiebQ d/ pkb nfGnk; ;[DB dk pj[s w"ek fwbdk j?. fJj pZuk fi;dh T[wo eohp 7 ;kb j? ns/ fPtkfbe gpfbe ;e{b ;?eNo 41 ftZu d{;ohebk; dk ftfdnkoEh j? T[;dk Bkw gowdhg f;zx j? .fJ; B/ nkgDk s\Zb;
f;de d/ g?Av/ / 195f;de d/ g?Av/ / 194
‘dhg’ oZfynk j'fJnk j?. fJj pZuk f;Zy pkD/ ftZu ghbh f||Nh s/ d;sko;ikJh ;N/i T[~s/ p'bdk Gos^Gos w;sh ftZu nkT[Adk J/ sK fe;/ fe;w dktfuZso tksktoB ;koh ;zrs T[~s/ Sk iKdk j?. eftsk T[ukoD eod/ ;w/A T[;/soQK dh jh joes ns/ p'bD dk Yzr fJ; fe;w d/ r[D jB fiBQK dh gq;z;k ehs/fpBK BjhA fojk ik ;edk. T[;dk pugB, T[;dh itkBh ns/ nkT[D tkb/p[Ykg/ dk tZvk gohu? d/Adk j?. ‘dhg’ d/ fgsk ;odko joh f;zx ‘ikue’ th fJZePkfJo jB. fJj pZuk ;N/iK T[~s/ f;o| nkgD/ fgsk dhnK BiwK jh BjhAp'bdk ;r'A wPj{o ethnK dhnK fbyhnK Xkofwe eftsktK th ;[DkT[Adkj?.fJ; B{z r[o{ ;kfjpkB ns/ f;Zy ;{ophoK pko/ 20 eftsktK I[pkBh :kdjB.w'jkbh dk iwgb fJj pZuk nZiebQ uzvhrVQ fty/ ofj fojk j?.e'Jh n?;kr[od[nkok iK Xkofwe ;z;Ek BjhA fiZE/ fJ; B/ nkgDh ekft^T[ukoB dhgqshGk d/ i"jo Bk ftykJ/ j'D.fJ; pZu/ dh ifrnk;k ns/ fBozso nfGnk;B{z ;zrsK tZb'A ns/ goukoeK tZb'A GotK j[zrkok fwfbnk j?.fJ; T[wo ftZufJsB/ T[~u/ ;o'eko ns/ fisBhnK EktK s'A fJ; B{z f;o'gkT[ fwb/ jB T[BQK B{z;kjwD/ oZyfdnK j'fJnK ;zrsK tZb'A fJ; *s/ wkD eoBk e[dosh rZb j?. eftskT[ukoB w[ekpb/ fisdk j'fJnk b'eK d/ fdbK ftZu t;dk j'fJnk fJj pZuk
i?ekfonK dh r{zi ftZu f;Zyh ;o{g ns/ f;Zyh wfonkdk dk gkpzd bZrdk j?.
wksk ;kfjp e"o ne?vwh, r[od[nkok ;?eNo 34 uzvhrVQ, r[o{ r'fpzdf;zx ;NZvh ;oeb b[fXnkDk, s\s ;qh johwzdo ih gNBk ;kfjp ns/s\s ;qh e/;rVQ ;kfjp, nBzdg[o ;kfjp nkfd s'A f;o'gkT[ gqkgs eoBtkb/ fJ; T[Go oj/ ebkeko d/ ;t?^Go';/ ns/ brB dh ;zg{oB s;thoj?.ykb;k gzE d/ ;ot^T[~sw ;EkBK Gkt s\sK *s/ fJZIs b?D tkbk fJjpZuk nkw pZuk BjhA j' ;edk.fJ; bJh nkT[ n;hA ;ko/ nodk; eohJ/ fegqwkswk fJ; pZu/ B{z ifrnk;k ns/ Go';/ d/ fJ; ;kro ftZu'A ekw:kp eoBbJh fdqV Go';/ ns/ ;t?^ftPtkP ftZu oZy/.”
;qh ;[\wBh ;kfjp ;/tk ;';kfJNhnK dk 19tK ;opfjzd ;kbkBk ;wkrw
fwsh 8H10H1992 s'A 11H10H1992 sZe r[od[nkok gksPkjh d;thA, gkT[ANk
;kfjp fty/ wBkfJnk frnk.fJ; ;w/A dofwnkB fJ; fJfsjk;e ;EkB *s/
fiE/ d;t/A gksPkj nkg eth dopko ;ikfJnk eod/ ;B fwsh 8H10H1992
B{z pkb eth dopko eotkfJnk frnk fi; ftZu ‘dhg’ B/ gfjbk ;EkB
gqkgs ehsk ns/ fJ; B{z fJ; fJfsjk;e ;N/i s'A ;BwkfBs ehsk frnk.
gowdhg f;zx dhnK eftsktK ;[D ;[D e/ j'o pZfunK d/ wkg/ th gqGkts
j[zd/ ;B ns/ T[j th nkgD/ pZfunK B{z eftsktK :kd eotkT[D bZr/. dk;
B/ nkg th fJ; soQK dhnK ;/tktK dh fizw/tkoh bJh ns/ d/yfdnK jh d/yfdnK
fJBQK fdBK ftZu uzvhrVQ ns/ w'jkbh d/ r[od[nkok ;kfjpkB d/ gqpzXe
;kfjpkB tb'A pkb eth dopkoK dh wzr j'D bZrh ns/ yk; s"o *s/
r[od[nkok ;qh r[o{ s/r pjkdo ;kfjp, ;?eNo 34 uzvhrVQ fty/ sK jo
r[og[op d/ w"e/ *s/ pkb eth dopko j'D bZr/.
pkb eth d/ o{g ftZu gowdhg f;zx ‘dhg’ dh uouk jo gk;/ ;h.s\s
;qh jI{o ;kfjp BKd/V wjKokPNok fty/ jo ;kb jh r[orZdh fdt; d/ w[pkoe
w"e/ *s/ j'o ;wkrwK s'A fJbktk eth dopko th eotkfJnk iKdk j?. 1992
ftZu fiE/ dk; B{z fJ; eth dopko ftZu Pkwb j'D bJh s\s ;kfjp tb'A
;fseko:'r ;qH r[ouoB f;zx ih ;zxk uh| n?vhNo ‘;Zuyzv gZso’ B/ j[ew
ehsk T[E/ Bkb jh ftP/P s"o *s/ ekek gowdhg f;zx ‘dhg’ B{z Bkb fbnkT[D
dh th dk; B{z skrhd ehsh. j[ew nB[;ko s\s ;kfjp *s/ jkIohnK
brtkT[D bJh gj[zu/ ns/ i?ekfonK dh r{zi ftZu eftsktK ;[DkJhnK.s\s
;kfjp tb'A ;BwkfBs ehsk frnk. fJ; pko/ d;zpo wjhB/ d/ ‘;Zuyzv gZso’
ftZu eftsk ;[DkT[Ad/ j'J/ ‘dhg’ dh c'N' d/ e/ j/mK fJ; soQK fbfynk ;h L^
“fJ; ;kb eth dopko dh ftP/P P'Gk fJe nZm ;kb d/ pZu/ gowdhg
f;zx ‘dhg’ (uzvhrVQ) B/ tXkJh.fJ; pZu/ B/ pV/ jh itQ/ Bkb f;Zy fJfsjk;
*s/ eftsktK p'bhnK. ;kB{z nkgD/ ;[Bfjoh GftZy *s/ wkD j?. gowdhg
f;zx dhg frnkBh joh f;zx ikue dk j'Djko ;g[Zso j?.”
s\s ;kfjp s'A tkg; gzikp gosfdnK fpdo fty/ r[od[nkok ;qh r[o{
BkBe d/t ih, Mhok (fpdo) ns/ r[od[nkok ;qh r[o{ f;zx ;Gk f;ezdokpkd
f;de d/ g?Av/ / 197f;de d/ g?Av/ / 196
fty/ th pV/ jh tid ftZu eftsktK ;[DkJhnK ns/ r[od[nkok ;kfjpkB d/
gqpzXe ;kfjpkB tb'A ;BwkfBs ehsk frnk.
GkPk ftGkr, gzikp tb'A uzvhrVQ d/ ;e{bh pZfunK d/ eftsk gkm
w[ekpb/ 29H12H1992 B{z r[o{ r'fpzd f;zx ;hH;?H ;e{b, ;?eNo 35 fty/
eotkJ/ rJ/.gowdhg f;zx i' fPtkfbe gpfbe ;e{b uzvhrVQ ftZu sh;oh
ebk; dk ftfdnkoEh ;h, fJ; w[ekpb/ ftZu uzvhrVQ s'A gfjb/ Bzpo *s/
fojk. cotoh 1993 ftZu gzikp d/ ;ko/ fifbQnK ns/ uzvhrVQ d/ ;e{bh
pZfunK ftZu'A gfjb/ ;EkB *s/ oj/ pZfunK d/ eftsk gkm w[ekpb/ b[fXnkDk
fty/ eotkJ/ rJ/.gowdhg f;zx dhg B/ ;ko/ gzikp ns/ uzvhrVQ d/ pZfunK
*u'A d{;ok ;EkB gqkgs ehsk. ;qh joBkw dk; i"jo, f;fynk wzsoh gzikp
(T[; t/b/) B/ w'w?AN' ns/ ;oNhfce/N d/ e/ ;BwkfBs ehsk.
1993^94 ftZu th ‘dhg’ wZbK wkodk fojk. B?PBb ;e{b nk| n?i{e/PB
o[Veh tb'A okPNoh gZXo s/ bJ/ rJ/ fJwfsjkB ftZu'A th tXhnk nze gqkgs
ehs/. r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb tb'A 13 iBtoh 1994 s'A 15 iBtoh
1994 sZe okw/Ptow (skfwbBkv{) fty/ brkJ/ rJ/ r[owfs Nq/fBzr e?Ag ftZu
‘BEST CAMPER’ dk fyskp jk;b ehsk. fPtkfbe gpfbe ;e{b d/
‘NEWS LETTER’ d/ wJh^i[bkJh 1994 nze ftZu ‘dhg’ dh c'N' d/ e/ T[;
pko/ fJ; soQK fbfynk ;h L^
T[Godk f;skok L ‘j'Djko fpotkB e/ fueB/ fueB/ gks’ d/ eEB
nB[;ko fPtkfbe gpfbe ;e{b dk fJe ftfdnkoEh ‘gowdhg f;zx’
iwks u"Eh B/ fJzBh S'Nh T[wo ftu g{o/ ;kb d/ d"okB tZy^tZy tkofPe
;wkrwK ftZu nkgDh p[bzd nktkI Bkb eftsktK T[ukoD ehshnK ns/ jo/e
;EkB s'A fJBkw ti'A w?vb ns/ f;o'gk gqkgs ehs/HHHHHH
gowdhg f;zx dh gqfsGk B{az d/yd/ j'J/ ;fseko:'r gZsoeko ;kfjpkB
B/ eJh n\pkoK ftZu fJ; pkb eth d/ r[DK dk toDB ehsk fiBQK ftZu'A
o'IkBk nihs ns/ gzikph NqhfpT{B ftZu Sg/ T[BQK d/ ftuko nZr/ fdZs/
nB[;ko ;BL
o'IkBk nihs ibzXo 2 i{B 1995 fdB P[eotko
ftbZyD gqfsGk dk wkbe L gowdhg f;zx ‘dhg’
T[od{ IpkB dh fJj nykD fe ‘j'Djko fpotkB e/ fueB/ fueB/ gks’T[d'A tosh iKdh j? id'A fe;/ pZu/ ftu e[M ftbZyD r[D fJ; d/ T[ib/ s/;[fBjoh GftZy dh rtkjh God/ j'D. nfijh jh nb"fee s/ fBt/ebh gqfsGks/ wkBf;e Pesh dk wkbe j? fJ; fib/Q d/ T[d:'fre e;pk w'jkbh d/ ethGkJh joh f;zx ‘ikue’ dk 10 ;kbk ;g[Zso ekek gowdhg f;zx ‘dhg’.
fJj pZuk gzi ;kb dh T[wo s'A jh tZv/ tZv/ fJeZmK s/ n;EkBK ftZu ike/ id'A fBXVe j' e/ nkgD/ fgsk ns/ j'o eJh gqf;ZX ethnK dhnKouBktK IpkBh ezm eoe/ ;N/I *s/ pkjtK fybko e/ pV/ ;[uZi/ Yzr s/ fwZmh
nktkI ftZu gVQdk j? sK ;o's/ wzso^w[rX j' iKd/ jB s/ \[P j' iKd/ jB.
fJ; pZu/ B{z gqwkswk B/ ezfgT{No torh :kd Pesh dh nw[Zbh dks p\;hj'Jh j?. fJj pVhnK bzwhnK bzwhnK eftsktK IpkBh ;[DkT[Adk j? s/ ed/ fJenZyo th xZN tZX BjhA eodk. j[D she gowdhg f;zx ‘dhg’ nkgDh gqfsGkd/ i'jo s\s ;qh e/;rVQ ;kfjp, s\s ;qh gNBk ;kfjp, s\s ;qh jI{o;kfjp, s\s ;qh dwdwk ;kfjp, ;kp' eh sbtzvh ns/ eJh j'o gqf;ZXr[oXkwK dhnK ;N/iK *s/ eftsk ;[Dk e/ s\s ;kfjpkB d/ iE/dkoK s/ gqpzXeKgk;'A ftP/P fJBkw s/ ;BwkB gqkgs eo u[Zek j?. fJ; B{z f;Zy fJfsjk; Bkb;pzfXs eJh doiB eftsktK ns/ b?euo IpkBh ezm jB. gqwkswk B/ fJ;
B{z eftsk T[ukoD s/ b?euo d/D d/ r[DK Bkb wkbkwkb ehsk j'fJnk j?.
fPtkbe gpfbe ;e{b ;?eNo 41 uzvhrVQ dk gzithA dk fJj ftfdnkoEhgVQkJh ftZu th p/jZd j[fPnko j?. GkPk ftGkr gzikp tZb'A nk:'fis eftskT[ukoD w[ekpfbnK ftZu uzvhrVQ d/ ;ko/ ;e{bK ft~u'A fJj gqEw ;EkB s/gzikp gZXoh w[ekpfbnK ftZu d{ik ;EkB gqkgs eo u[Zek j?.fJ; s'A fJbktkr[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb tb'A skfwbBkv{ d/ Pfjo okw/Ptow fty/brkJ/ ftfdnkoEhnK d/ f;ybkJh e?Ag ftZu th fJ; B/ ;op'sw e?Ago j'D
dk fyskp fiZfsnk.f;de d/ g?Av/ / 199f;de d/ g?Av/ / 198
;kB{z g{oB nk; s/ ftPtk; j? fe fJj pkbe tZvk j' e/ fJe ;|b
p[bkok s/ eth pD e/ f;Zy e"w dh ;/tk eo/rk.
^r[opuB f;zx eztb
gzikph fNqfpT{B, 3 Btzpo 1995 fdB P[eotko
fJe T[Godk eth L gowdhg f;zx ‘dhg’
i/eo fe;/ d;^frnkoK ;kb d/ pZu/ B{z ‘tXhnk p[bkok’ T[sw eth ns/
r'bv w?vb tor/ o[sfpnK Bkb ;BwkfBs ehsk ikt/ sK T[; pZu/ dh gqfsGk
ns/ GftZy dk ;fji/ jh nzdkIk brkfJnk ik ;edk j?.
w'jkbh dk izwgb ns/ fPtkfbe gpfbe ;e{b uzvhrVQ ftZu S/thA iwks
ftZu gVQdk gowdhg f;zx ‘dhg’ id'A g{o/ f;Zyh pkD/ ftZu ;fink ;qH eosko
f;zx pbZrD, okw BokfJD f;zx ‘dodh’, dkB f;zx ‘e'wb’ ns/ fgnkok
f;zx ‘fBoSb’ tor/ Bkwto ethnK dhnK eftsktK T[uh pKj eoe/ p'bdk
j? sK gzvkb ftZu nfijh u[Zg Sk iKdh j? fe ;kj b?D dh th ftVe BjhA
nkT[Adh. ni/ T[j gzi ;kbK dk jh ;h id'A T[; B/ nkgD/ eth fgsk ;qH joh
f;zx ikue dhnK fbyhnK eftsktK B{z xo ftZu jh BjhA pbfe ;N/iK *s/
p'bDk P[o{ ehsk, c/o T[j r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb dhnK ;N/iK *s/
nkfJnk. T[; dh T[wo Bkb'A uko uko r[DK tZv/ ftfdnkoEhnK d/ id'A
eftsk T[ukoD w[ekpb/ j[zd/ sK T[j jw/PK gfjb/ ;EkB *s/ nkT[Adk.
GkPk ftGkr tb'A 1993^94 ftZu nk:'fis eftsk rkfJD w[ekpfbnK ftZu
T[; B/ uzvhrVQ ftZu'A gfjbk ns/ gzikp Go ftZu'A d{ik ;EkB gqkgs ehsk. gkT[ANk
;kfjp, nzfwqs;o, pzpJh, ebeZsk, XzBpkd, fpdo, d[orkg[o, fdZbh ns/
f;ezdokpkd ;w/s j'o eJh gqw[Zy PfjoK ftZu nk:'fis eth dopkoK d"okB
gowdhg nkgDh eftsk T[ukoD d/ i"jo dk nkgDk f;Zek wBtk u[Zek j?.
skfwbBkv{ d/ Pfjo okw/Ptow ftZu nk:'fis 15 ;kbK s'A xZN T[wo d/
pZfunK d/ okPNoh gZXo d/ e?Ag ftZu T[; B{z ‘;G s'A T[sw e?Ago’ (p?;N e?Ago)
d/ fyskp Bkb ;BwkfBs ehsk frnk.gowdhg dhnK eftsktK dh u'D th pVh
T[sw doi/ dh j?. r[o{ ;kfjpkB,f;Zy ;{ophoK, d/P GrsK ns/ f;Zy fJfsjk;
Bkb ;pzfXs brgr 40 eftsktK sK T[; B{z IpkBh :kd jB. jbeh PkfJoh
s'A T[j e'jK d{o j?. gowdhg fiE/ eftsk T[ukoD ftZu J/Bh w[jkos oydk j?
T[E/ ;e{b dh gVQkJh ftZu th fe;/ s'A xN BjhA j?.fgSb/ ;kb 94 ch;dh Bzpo
gqkgs eo e/ T[; B/ nkgDh iwks ftZu gfjbk ;EkB gqkgs ehsk.
^pbpho f;zx PKsg[oh
r[o{ noiB ;/tk fwPB tb'A Btzpo 1995 ftZu bJ/ rJ/ r[owfs fbyshg/go ftZu 84% Bzpo b? e/ ;|bsk jk;b ehsh.fPtkfbe gpfbe ;e{bftZu gVQfdnK jh gowdhg B/ HELP CARE SOCIETY i' fe ;ko/fjzd[;skB ftZu p/;jkok ns/ b'Vtzd bVehnK dh GbkJh bJh ekoiPhbj?, bJh czv fJeZso eoe/ fdZs/ ns/ ;';kfJNh tb'A fJ; B{z, fJ; tb'A ;wki;/tk bJh ehshnK ;/tktK bJh gq;z;k gZso gqdkB ehsk frnk.
r[o{ r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb tb'A s\s ;qh dwdwk ;kfjp, sbtzvh ;kp'fty/ fwsh 17H5H97 s'A 21H5H97 sZe brkJ/ rJ// r[owfs Nq/fBzr e?Ag ftZuPw{bhns ehsh ns/ eftsk w[ekpb/ ftZu gfjb/ ;EkB *s/ ofj e/ s\s;kfjp *s/ wkD ;BwkB gqkgs ehsk.f;Zy fwPBoh ekbi, b[fXnkDk tb'A1997 ftZu bJh rJh Xkofwe gqhfynk th nZS/ Bzpo b? e/ gk; ehsh.r[owfsftfdnkbk, XBpkd tb'A e/Adoh r[od[nkok ;kfjp XBpkd (fpjko) fty/fwsh 27 d;zpo 1997 s'A 1 iBtoh 1998 sZe bZr/ r[owfs Nq/fBzr e?Ag ftZuGkr fbnk ns/ eftsk w[ekpb/ ftZu gfjbk ;EkB gqkgs ehsk.
;qh r[o{ f;zx ;Gk pzpJh d/ ;Zd/ *s/ Btzpo 1999 ftZu ;qh r[o{ BkBed/t ih d/ gktB gqekP T[s;t d/ w"e/ dk; d/ Bkb dhg B/ pzpJh gj[zu e/jkIohnK brtkJhnK ns/ wkD ;BwkB gqkgs ehsk.fJ;/ soQK jh ;qh r[o{f;zx ;Gk tkPh, BthA pzpJh fty/ 24 d;zpo s'A 26 d;zpo 1999 sZe u"jK;kfjpIkfdnK d/ Pjhdh g[op d/ ;pzX ftZu j'J/ eth dopko ftZu i?ekfonKdh r{zi ftZu gzEe iIp/ Bkb Gog{o eftsktK ;[DkJhnK ns/ gqpzXe ew/Nhtb'A ;BwkfBs ehsk frnk ns/ ;BwkB gZso th fdZsk frnk.
f;de d/ g?Av/ / 201f;de d/ g?Av/ / 200
;w/A ;w/A *s/ wzih ;kfjp dhtkB jkb, ;qh dopko ;kfjp, nzfwqs;o fty/
th eth dopkoK ftZu Pw{bhns ehsh ns/ wkD ;BwkB jk;b ehs/. r[o{
r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb tb'A brkJ/ iKd/ r[owfs Nq/fBzr e?AgK ns/ r[owfs
fenkohnK ftZu th Pkwb j' e/ r[owfs rkvh okj *s/ uZbdk fojk.
fiE/ eftsk d/ y/so ftZu wZbK wkodk fojk T[E/ gVQkJh ftZu th fe;/
s'A fgZS/ BjhA ;h ns/ tXhnk BzpoK Bkb gk; j[zdk fojk. w/o/ wB ftZu
J/j' jh ohM ;h fe fJ; B{z fJziBhnfozr dh fvroh eotkJh ikt/.ftukoK
ehshnK rJhnK ns/ nyho fJj c?;bk fbnk frnk fe gfjbK ezwfgT{No
fJziBhnfozr dk fvgb'wk eo fbnk ikt/ s/ c/o fvroh ehsh ikt/.d;thA
eoB T[gozs ‘dhg’ B/ ezwfgT{No fJziBhnfozr dk fvgb'wk eoB bJh
dk\bk b? fbnk ns/ nkgDh gVQkJh tZb jh g{ok ;wK fXnkB d/D bZrk.
ni/ fJ; B/ nkyoh ;w?;No d/ g/go fdZs/ jh ;B fe gsk BjhA feT[A
wB ftZu B"eoh eoB s/ nZr/ tXD dh mkD bJh ns/ T[j nkgD/ nkg jh
nkgDk e?ohno pDkT[D bJh ;zxoP d/ o;s/ *s/ g? frnk. w?A ukj[zdk ;h
fe T[;B{z nZr'A fvroh dh gVQkJh bJh fe;/ fJziBhnfozr ekbi ftZu gk
d/tK go fvgb'w/ dk foIbN nkT[D s'A gfjbK jh nr;s 2003 ftZu e/tb
19 e[ ;kb dh T[wo ftZu J/noN?b d/ uzvhrVQ d/ ekb ;?ANo nkJh^N{^nkJh
ftZu uko e[ jIko o[gJ/ sBykj ‘s/ bZr frnk. Bkb dh Bkb nr;s
2004 ftZu ezfgT{No fJziBhnfozr dh fvroh dh gVQkJh gZso ftjko okjhA
fJz;NhfuT{N nk| fJziBhno; ebeZsk s'A eoB bZr fgnk. fco ;kY/ thj
e[ ;kb dh T[wo ftZu fJe j'o wbNhB?PBb ezgBh ftZu 9000 o[gJ/ *s/
;oft; *s/ bZr frnk.
i/eo ftneshrs y{phnK dh rZb eoK sK fJj fpbe[b ;Zu j? fe
pj[s jh f;nkDk, ;wMdko ns/ nkfrnkekoh ;h ns/ jo rZb d/ itkp
ftZu ‘ih fgsk ih’ ns/ ‘ih wksk ih’ jh efjzdk ;h. oks fdB fwjBs
eodk ofjzdk ;h. i/eo oks dh fvT{Nh eo e/ nkT[Adk ;h sK 5^6 xzN/
;"D s'A pknd ezfgT{No jkovt/no dk e'o; eoB bJh JETKING ub/
iKdk ;h. T[; dk fJzrfbP p'bD dk pj[s cb'n ;h. nwoheB ns/
nk;No/bhnB fJzrfbP p'bD dh w[jkos jk;b ;h. :koh d';sh fJsBh
fInkdk ;h fe e'Jh jh fdB GKtA/ j't/ fi; fdB d';s fwZso Bk nkJ/ j'D.
;G Bkb fyV/ wZE/ rZbpks eodk ;h ns/ i/eo fe;/ dk e'Jh th ezw j'Dk,
Gkt/A fezBh th EektN j[zdh ;h fco th ezw eoe/ jh ;kj b?Adk ;h.nkgD/
Bkb jh ezw eodh bVeh nwBi's e"o Bkb fgSb/ 4 ;kb s'A pVh gke
gftZso d';sh ;h.
oks fdB ;zxoP eodk fojk ns/ nyho T[;dh fdB oks dh fwjBs
ozr fbnkJh. 5 i{B 2006 B{z ezfgT{No pBkT[D tkbh fJe nwoheB
ezgBh ‘v?~b’ dh w'jkbh poKu ftZu ;hBhno N?eBheb ;[g'oN n?;';hJ/N dh
B"eoh fwb rJh fi; dh sB\kj 1,95,000 o[gJ/ ;kbkBk ;h Gkt 16,250
o[gJ/ wjhBkOp'B; nkfd. tZvh gqkgsh fJj ;h fe fe;/ fe;w dh f;|kfoP
iK w/oh ;jkfJsk s'A fpBK jh T[j nkgDh wzfIb *s/ gj[zfunk ;h ns/ T[;
s'A th tZvh rZb fJe j'o ;h fe ;koh sB\kj fbnk e/ nkgDh wksk dbpho
e"o dh sbh *s/ oZy fdzdk ;h.
fJj r[o{ gksPkj dh ngko p\fPP ;h. xo nk e/ y[Ph Bkb c[fbnkBjhA ;wk fojk ;h. efjD bZrk, fgsk ih, w/oh sB\kj dk ;e/b w/o/sIop/ d/ nkXko s/ fvroh eo e/ bZr/ w/o/ ;kEhnK s'A th fInkdk j?.;kokgotko wZEk N/eD ns/ tkfjr[o{ ih dk P[eokBk eoB bJh r[od[nkok;kfjp rJ/ ns/ T[; B{z P[ZG fJSktK fdZshnK fe fiE/ s{z pkb eth d/ o{g ftZugzE d/ gzi/ s\s ;kfjpkB s'A 11 ;kb dh fBZeVh fijh T[wo ftZu jh pkbeth d/ o{g ftZu f;o'gkT[ s/ wkD ;BwkB gqkgs eo e/ nkgD/ wksk fgskdk BK o"PB ehsk j? T[E/ j[D d[fBnkth s"o *s/ th nkgD/ g?oK *s/ yVQk j'e/ nkgDh wzfIb tZb tXD *u ;|b j' frnk j?A. gowdhg f;zx B{z id'A‘v?Zb’ ezgBh *u'A i[bkJh d/ gfjb/ j|s/ gfjbh sB\kj fwbh sK T[; B/ T[jth fbnk e/ nkgDh wksk B{z fdZsh. 11 i[bkJh B{z w/o/ e'b nk e/ w/o/ s'Afgnko b? e/ w?B{z pV/ ;fseko ;fjs efjD bZrk, fgsk ih, s[;hA j[D xodk fceo Bk efonk eo' fJj ;ko/ ezw w?A fBGktKrk. gqwkswk B/ s[jkB{z
f;de d/ g?Av/ / 203f;de d/ g?Av/ / 202
i' eftsk dh dks p\Ph j? s[;hA j[D ;kok ;wK T[; tZb brkT[. w?A nkgD/p/N/ d/ w[Zy *u'A fJj Ppd ;[D e/ rd^rd j' frnk ns/ gfjbh tko wfj;{;ehsk fe ;Zuw[Zu w/oh ;Zih pKj j'o wIp{s j' rJh j?. gqzs{ nrb/ uzd fdBK
*u eh GkD/ tkgoB/ jB, fJj sK tkfjr[o{ jh ikDd/ ;B.
8 i[bkJh B{z nkgD/ Gshi/ jogqhs f;zx dh tekbs dh gVQkJh d/ dk\b/
bJh dk; ;qh rzrkBro gj[zfunk ns/ ekoi dh g{osh T[gozs gq'H Bfrzdo
e"o ih, i' fe w?B{z gkfe;skB fwb/ ;B ns/ eJh tko efj u[Ze/ ;B fe s[;hA
;kv/ rqfj fty/ rzrkBro Io{o nkT[Dk, d/ xo gj[zfunk.oks B{z T[BQK B/
r[od[nkok ;kfjp fty/ eftsk ;[DkT[D dk gq'rokw th oytk fdZsk ns/ dk;
B/ r[od[nkok ;kfjp jkIoh brtkJh. d'tK ihnK B/ pj[s fgnko ;fseko
fdZsk ns/ oks B{z T[BQK d/ rqfj fty/ jh fp;okw ehsk.nzfwqs t/b/ jh ‘dhg’
d/ d';s oth dk w'pkJhb ‘s/ |'B nkfJnk fe nzeb ih, dhg dk n?e;hv?AN
j' frnk j?. ibdh uzvhrVQ gj[zu'. u"gJh ;kfjp dk brksko gkm eod/
^eod/ 8 xzN/ dk ;|o \sw eoe/ uzvhrVQ ghHihHnkJhH g[Zik. w/o/ s'A
gfjbK dhg d/ fwZso^d';s, w/o/ gfotko d/ w?Apo, uzvhrVQ ns/ ;kfjpIkdk
nihs f;zx Bro d/ ;NZvh ;oeb d/ ;ko/ gfotkoK B/ brksko ;kvk j"A;bk
pDkJh oZfynk s/ jo gqeko dh ;/tk bJh sZsgosk *s/ oj/.
ghHihHnkJhH g[Zi e/ w?A nkgD/ p[oh soKQ i\wh j' u[Ze/ ns/ brksko
p/j'P gJ/ p/N/ d/ f;o *s/ fgnko fdZsk. ghHihHnkJhH s'A c'ofNI j;gskb,
w'jkbh b? e/ rJ/.vkeNo ;kfjpkB B/ g{oh tkj brkJh go X[o dorkj s'A
;Zdk nk u[Zek ;h ns/ T[j nkgD/ ;[nk;K dh g{zih ;|bh eodk j'fJnk 16
i[bkJh Pkw d/ 6H30 ti/ uVQkJh eo frnk.feoB ;{oi ftZu ;wk rJh.
T[;/ ;w/A dk; B/ gksPkj d/ uoBK ‘u fyV/ wZE/ noI'Jh ehsh fe fJ; o{j
B{z nkgD/ uoBK ftZu fBtk; p\PDk. 17 i[bkJh B{z uzvhrVQ fty/ d/j dk
;;eko ehsk frnk ns// 23 i[bkJh B{z r[od[nkok ;kfjp ;?eNo 35 fty/
oukJ/ rJ/ ;wkrw ftZu nzfsw nodk; ftZu Pkwb j'D bJh ;ko/ foPs/dko
ns/ ;B/jh gj[zu/. gqw[Zy s"o *s/ fgzqH okw f;zx ih uh| nkor/BkJhIo, r[o{
r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb dh nrtkJh ftZu ;w[Zuh ;[gohw e"A;b,
;qH fJzdogkb f;zx ih gqXkB dh nrtkJh ftZu ;w[Zuh gzikp ;N/N e"A;b,
;qH r[ogqskg f;zx fonkV, gqXkB Pq'wDh nekbh db uzvhrVQ ns/ w?Apo
Pq'wDh ew/Nh, ;qH jodhg f;zx ih, w?Apo Pq'wDh ew/Nh, ;qh wsh jofizdo
e"o ih, w/no uzvhrVQ ns/ w?Apo, nekbh db tofezr ew/Nh, ;qqH eowihs
f;zx B{o, gqXkB ;qh d;w/P fJzNoB?PBb gzikph eth ;Gk dh nrtkJh ftZu
;Gk d/ ;ko/ nj[Zd/dko ns/ uzvhrVQ ns/ w'jkbh dhnK f;zx ;GktK, Xkofwe
ns/ ;wkfie iE/pzdhnK d/ w[yh nkfde Pkwb j'J/. nkJ/ j'J/ ;w{zj gstzs/
;ZiDK B/ ;N/i *s/ jkIohnK brtkJhnK ns/ P'e ws/ gV/Q rJ/.tZv/ tho
;qH e[btzs f;zx no'Vk n?vt'e/N ;kfjp B/ nkJhnK ;zrsK ns/ gstzfsnK
dk XzBtkd ehsk. ;N/i dh ;/tk ;qH fgoEh f;zx ykb;k, ;N/N ;eZso,
gzikp ns/ fvgNh uh| nkor/BkJhIo (:'iBk ns/ ftek;) ;NZvh ;oeb
B/ fBGkjh. dk; B/ th T[; ftS[Vh o{j B{z PoXkibh fdzd/ j'J/ T[;/ pko/ jh
nkgDh fbyh j'Jh eftsk Xhoi s/ uVQdh ebk Bkb ;[DkJh ns/ nzfsw
nodk; ftZu Pkwb j'fJnk.
i{B 2007 wjhB/ d/ n\hob/ j|s/ wB ftZu fJj GktBk T[sgzB j'Jh
fe feT[A Bk gowdhg f;zx ‘dhg’ dh 16H07H2007 B{z nk ojh gfjbh po;h
B{z :kdrkoh Yzr Bkb wBkfJnk ikt/.fJ; bJh ;'u nkJh fe T[; dh :kd
ftZu :kdrkoh ;';kfJNh pDk e/ ;wki ;/tk d/ ekoi ehs/ ikD. fijV/ eth
nkgDhnK feskpK BjhA Sgtk ;ed/ T[BQK dhnK feskpK fpBK bkG jkD d/
nkXko *s/ SgtkJhnK ikD ns/ g[zrod/ pkb ethnK ns/ fbykohnK B{z jo
;kb j"A;bk n|IkJh ns/ wkD ;BwkB d/ e/ T[BQK dk wB'pb tXkfJnk ikt/.
BfPnK ofjs ;wki dh f;oiBk bJh T[dw T[gokb/ ehs/ ikD.fJBQK
nkfPnK B{z w[Zy oZy e/ ‘gowdhg f;zx dhg :kdrkoh t?bc/no ;';kfJNh’
pDkJh rJh ns/ ‘dhg’ d/ wksk dbpho e"o tb'A T[;/ dh jh feos ewkJh
B{z ;|b eod/ j'J/ 51000 o[gJ/ w[ZYbh okPh d/ o{g ftZu fdZs/ rJ/ jB. r[o{
r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb tb'A gqekPs j' ojh jZEbh g[;se bJh wkfJe
;fj:'r fJ; ;';kfJNh tb'A fdZsk frnk j?.f;de d/ g?Av/ / 205f;de d/ g?Av/ / 204
S'Nk tho^tZvhnK gqkgshnK
S'N/ tho vkL joh f;zx ikue B{z gzEe eth d/ s"o s/ fizBQK wkD ;BwkBs\s ;kfjpkB, Pq'wDh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh, fdZbh r[od[nkok gqpzXeew/Nh, gzEe iE/pzdhnK,f;zx ;GktK ns/ d/P ftd/P dhnK ;zrsK tb'Agqkgs j'fJnk j? T[; *s/ r[og[otk;h GkJh wfjskp f;zx ns/ wksk okw e"od/ ;w[Zu/ gotko B{z wkD s/ rot j?.
gotko ftZu ;G s'A S'N/ B/ S'N/ fij/ fgzv ;'Yh Bro ftZu iBw b? e/nkgDh fwjBs ns/ brB Bkb fiE/ gfjbh iwks s'A b? e/ f;\obh ftfdnksZe dh gVQkJh ehsh T[E/ :{Bhtof;Nh *u'A gfjbk ;EkB gqkgs eoe/ BkwDkth yZfNnk.wksk fgsk ih dh r[owfs ozrD *u ozfrnk S'Nk tho pkb T[woftZu jh r[o uoBhA bZr frnk ns/ fIzdrh dk ;|o r[o{ nkP/ nB[;ko sfjeoB bZrk.r[o{r'fpzd f;zx ;NZvh ;oeb dh nzsookPNoh gZXo dh gzEeiE/pzdh ftZu Pkwb j' e/ ;w/A ;w/A *s/ bZrhnK ;/tktK B{z sBd/jh BkbfBGkfJnk ns/ iE/pzdh dk fvgNh uh| ;eZso ns/ w?Apo ;[gohw e"A;b j'DekoD iE/pzdh ns/ e"w dh uVQdh ebk Bkb ;/tk eo fojk j?.
fiE/ c"i d/ ftZu fJe ;[fjod n|;o d/ s"o *s/ fJ; dh fJe fBt/ebhgfjukD j? T[E/ gotkoe fizw/tkohnK fBGkT[AfdnK j'fJnK ;ko/ G?DK,GoktK ns/ ;ke ;pzXhnK ftZu th nkgD/ fBZx/ ns/ fwbD;ko ;[Gkn ekoDjowB fgnkok j?. nkgD/ tZv/ ;g[Zso ns/ w/o/ pV/ jh fgnko/ ns/nkfrnkekoh Gshi/ d/ nekb ubkD/ *s/ th nekb g[oy dh ngko ofjws;dek fi; soQK w/o/ S'N/ tho B/ fJ; n;fj ftS'V/ d/ GkD/ B{z fwZmk eoe/wzfBnk fJ; B{z PpdK ftZu fpnkB BjhA ehsk ik ;edk.
gksPkj d/ uoBK *u nodk; j? fe T[j fJ; dh ebw B{z nBzs pb
p\P/ ns/ fJj e"w dh ;/tk eodk oj/.
e[btzs f;zx no'Vk, n?vt'e/Ngzikp s/ jfonkDk jkJh e'oN
BthA efujoh, b[fXnkDkw'pkJhb BzL 9814509280
f;de d/ g?Av/ / 206