PRZEGLĄD TECHNICZNYTYGODNIK POŚWIĘCONY SPRAWOM TECHNIKI I PRZEMYSŁU.

ffdltPrzedpłata"

i

p«łroezm«kwartalnie

5 -2 50

12 -półrocznie

Cena niniejaiego numeru 30 kop.

rok tMjrfaleitr J igi i i l^Redaktor Stanisław Htndnk.

Stanisław Anczyc, prof.; JI. Chorzowski,? 0 i ? l t » t . . B « d » l t « W T1 7 ! Stanisław Anczyc, prof.; JI. Chorzowski, inz.; P. Drzewiecki, int.;

J. Eberhardt,. inż.; S. Jakttbowicz, tai.-, H. Koimn-Krukowstó, lnł.v 8. Kossath, inż.; t. Rucha-rzewski, rai.; 8. Patschke, ini.; S. Pioiańaki, ini.; A. Podworski, inŁ; A. Rothert, prof,; E. Sokai inż.;

M. Thullie, prof.; 8. Zieliński, inż.K o m i s y a r e d a k c y j n a d z i s ł u „Architektura."-, architekci'. C. Domaniowski, J. Henrich,

L. PanoioWewicz, B. Bogdyski, H. Stifelman, S. Szyller, J. Wojciechownki.lya r e d a k c y j n a dz iału „Elektrotechnika" : inżynierzy: Z. Berson, A, KQhn,

A. Olendzkl, M. PoiaryBki, 8. Wyaocld

Warszawa, dnia 14 listopada 1912 />,

Komii

C e n n i k o g ł o s z e ń . Za jednorazoweogłoszenie na powierzchni i»łej ntr. tb. 2 0 ,Vt»tr. rb. t i , za •/» t t r ' r b - 7 , z* V. str.rb. 4 , ZA VM 8tr- »•»• 3 . Na str. tytułowej cenypadwójne. Na atr. ostatniej, na czerw, kartce,ora: na str.pny teldcie ceny o 5 0 % droższe.

Od ogłosień wielokrotnych odpowiednieustępstwo.

"Tom I.~Biuro Redakcyi i Administraóyl; Warsrawa, Włpdzlmlerska Na 3 (Smach Stowarzyszenia Technikowi Telefonu Nfi: 57-04.

Biuro Bedakcjn i Adrainistracyi otwarto od 10—12 rano i od 5—8 wieczorem.. _ Wejście przęg gchody główne budynku albo przez sień w podwórzu nawprost bramy 3$ 3.

Do numeru niniejszego dołącza się cyrkularz Warszawskiego Towarz, Wzajemnych Ubezpieczeń od nieszczęśliwych wypadków.

Fabryka Maszyn, Odlewnia Stali i Żelaza

BRACIA BAUERERTZw MIJACZOWIE p. MYSZKÓW (stacja dr. UL

ODDZIAŁ STALOWNI.Jodyny wyrób:. Odlewy stalowe, fasonowe surowe i obrabiane, z modelu lub rysunku, do 2 5 0 0 0 funtów

ciężaru w s z t u c e ; odlew czysty i zwięzły zastosowanej do danego celu twardości.

Caęici maszyn:Krzyżowniki, korby, ło-łyska, tłoki parowe, ko-ła zębate, drągi zębate,wieńce zębate, ślimakiikoła ślimakowe, cylindrydo tłoczni, części pomp,komory powietrzne, ka-Wąki niciarek, pierścieniedo gruszek (konwerto-rów), części do parowo-zów i wagonów, krążkibiegowe, pierMaftie dowalców drogowych, i t, p.

Urządzenia ele-ktrycssnet Oprawy domagnesów, końcówki, ka-dłuby silników do tram-wajów, koła zębate frezo-wane i t, p̂

c«fif?ł ątathów wodnych: Stery i oprawy sterowe, I wych (np

kierowniki oraz wszelkieczęści, które wchodzą wskład ustroju jako odle-wy ze stali, nadto czer-paki, bębny czerpakowe,krążki, błotniarki (pompybłotne) i ich skrzydłai t. p.Huty twalcanmie:

Kozły pod walce, walcezębate, kalibrowe i gład-kie, łączniki uzębione igładkie (piastowe),trzpie-nie, przenośniki krążko-we i koła zębate do nich,skrzynki i garnki do wy-żarzania, siodła i baby domłotów i t. p.

JPreygotowalniemateryatów auro-

pr ze my walnie), cegielnie, fabryki'opatki popędne i ich piasty, kotwice, kołowroty do sterów, i cementu. Walce obiegowe, pierścienie do kruszenia i mie

lenia, płyty pancerne, ślimaki popędne, zawieszenia ka-mieni młyńskich, głowy stemp, części do miażdżarek i t. p.

JMosty i drogi aela-ene: Siodełka wahadłowe,krzyżownice i t. p.

Preyraądy górnicze i budowlane: Kół-ka, do wózków, oddzielne lub w zestawach z osiami, z ło-żyskami lub bez nich, maźnice.do wózków, płyty obro-towe, tarcze obrotowe, iglice do zwrotnic, dzioby, kołalinkowe, złożenia osiowe rolkowe i t. p. (II)

WŁASNE BIURA w Sosnowcu (Inż. JERZY BAUERERTZ).w Warszawie (Inż. MARCIN PIETRUSZKA) Aleja Jerozolimska 69. Telefon 88-42.

w Petersburgu, Moskwie, Kijowie, Wilnie eto. etc.

Z, Zawadzki iBiuro Wiertniczo-Górnicze

tej. 15-48.

ARTEZYJSKIEWarszawa-Praga

Środkowa 9dom własny.

o-S

•=•••5

C/9

1054 PEZEGLĄDTECHNICZNY. 14 listopada 1912.

' :

: . ! • • • . - > • > - , . ' < * : • • . ,..i • •>• ; • • • ? : • ; " owoscnicniuszKi

Odoliwiacze „Rex".Całkowite wydzielenie smarów z pary powrotnej. Czyszczenie najwyżej raz na4 miesiące. Najlepsze działanie z pośród wszelkich systemów zostało skonstatowaneanalizami porównawczemi Centraln. Laboratoryum Cukrowniczego w Warszawie-

Ulepszone Pompy Wirowe*Najprostsza z pośród istniejących konstrukcyi. Obsługa i dozórabsolutnie zbyteczne. "Wyborowe działanie bez względu na tempe'raturę i gęstość płynu. Dopuszczalny opór tłoczenia 7% atm. przyssaniu do 6 m. bez zalewania. W- razie zatrzymania pompy, słupcieczy w rurze tłoczącej nie opada. Wolny obrót i małe zużycie siły.

Samodziały Parowe LusebrinkaJedyny z pośród istniejących garnczków kondensacyjnych, pozbawiony pływaków, sprę*źyn, grzybków i wogóle wszelkiego ruchomego mechanizmu. Odprowadzanie wody nieodbywa się sporadycznie, jak w samodziałach pływakowych, lecz ciągłym nieprzerwa'nym strumieniem. Samodziały Lusebrinka działają od 0 do 16 atm. i podnoszą wodęautomatycznie na wysokość, odpowiadającą ciśnieniu pary. Dzięki temu, ssanie pompyzasilającej odpada i do kotłów moie być uiyty kondensat o najwyższej temperaturze,

Nowowynalezione Rotacyjne -*kompresory, ssawkt powietrzne, dmuchawki do ognisk i t. p., pozbawwionę skrzydeł i działające absolutnie bez szumu skutkiem nieobec"ności trybów i klap. Sprawność może być dowolnie regulowanąi doprowadzoną do 700 mm. depresyilub 8 m. ciśnienia słupa wody.

Tokarnie, Strugarki, Wiertarnienajnowszej amerykańskiej konstrukcyi oraz wszelkie obrabiarki ślusarzskie, kotlarskie i narzędzia warsztatowe ulepszonych systemów z pa'tentowanemi urządzeniami, . ułatwiającemi i przyśpieszającemi robotę.

ODDZIAŁ KIJOWSKI

WITOLD DĄBROWSKILEWASZOWSKR 11. -

.N» 46 PRZEGLĄD TECHNICZNY. 1055

mmm'WARSZAWA, Aleje Jerozolimskie 82,*

Pabianickie TowarzystwoAkcyjne

Przemysłu Chemicznegow Pabianicach, gub. Piotrkowskiej.

DO AKUMULATORÓWwe

Oferty na każde żądanie

501

KAZIMIERZ OSSOWSKIINŻYNIER i OBROŃCA PATENTOWY.

BIURA PATENTOWEPETERSBURG-Woznlesiensklj Prospekt Nr. 20.

BERLIN-Potsdamerstr. Nr. 5.

Towarzystwo Akcyjne

Le CarboneLevallois-Perret pod Paryżem.

Szczotki węglowe, węgle do mikrofonów,pierścienie węglowe do turbin parowych.

Reprezentacya na Królestwo Polskie 442

INŻYNIER LANDAU i S-kaWarszawa, 36 Smolna.

INSTALACYE:oświetlenia elektrycznego,elektrycznego przenoszenia siły,elektrycznej wentylacyi,

WYKOHSWA

BIURO TECHNICZNE

w W a r s z a w i e , Marszałkowska 119. Tal. 81-40. A d r . te l . Bezet.

Dostawa wszelkich artykułów elektrotechnicznych i technicznych, 444

Jedynem i najwłaściwszem oświetleniem mieszkań współ-czesnych tak pod względem kosztów, jak również i hy-

gieny jest o ś w i e t l e n i e n a f t o w e . Świetliwem XX stulecia jestnafta „ K r y s z t a ł " Towar,z. Braci Nobel. 0 ile kto zechce zadaćsobie trochę trudu utrzymywania lamp w należytym porządku,to dzięki nafcie „ K r y s z t a ł " osięga idealnie przyjemne i hygie-niczne oświetlenie swego ogniska domowego. 365

1056 PRZKGL4-L* 14 listopada 1912.

5 S Ł T „ATLAS"- F. K. GermanaS.-Petersburg, Trakt szllsselburski. — 10 wiorsta.

Jedyne »v Rosyi masowe wytwarzanie ekonomajzerów syst. Oreena od 1886 r.

Specjalne urządzenia w Odlewni, oraz w warsztatacn meciiaBlcziiycli 1 montażowych.Podgrzewanie zimnej wody zasilającej do żądanej temperatury stosownie do ciśnienia w kotle.

Niezbędność ekonomajzera w kotłowni jest ogólnie uznana przez wszystkich.B u d o w a . Części, z któremi utykająś d i li i bli łączon

II1IIIM Mj przylUlU l]HMlU|Mi:i/,c./,llllli:. t f i u u i i n u i l itym odpowiada wyłącznie ekonomajzer Greena.

S p r a w n o ś ć c i e p l n a . Czem więk-szą jest yprawność cieplna, tom większą jestwydajność ekonomajzera. Równolegle z temzmniejsza się powierz* linia ogiMwalna ekono-majzera do danoj iaitulacyi. Największą i za-razem niezmienni) sprawność cieplną zapewniajedynie ekonomajzer Greena.

O c z y s z c z a n i e p a r o w e . Powierzchnia rur ekonomajzera powinna być jaknajbardziej dostępnaprzy oczyszczaniu zapomocą pary. Doglącłauio roboty winno być jaknajł&twiejsze. Zamiana uadzwyczaj koflzto--wMgo oczyszczania parowego im mechaniczne powinna dokonywać się bez najmniejszej trudności. Wszystkie tezalety, a zwłaszcza ostatnią, posiada jedynie ekonoroajzor Greena.

K o s z t y e k s p l o a t a c y l . Przy oczyszczania parowem, dokonywanom choćby 2 razy na dobę, tracisię bezpowrotnie, znaczne ilości ciepła. Oczyszczanie mechaniczne kosztuje znacznie mniej. Przy oczyszczaniuparowem niezbędnym jest odpowiednio wyszkolony personel obsługujący. Przy oczyszczaniu mechanicznemkoszty płacy roboczej sa minimalne. Pod względem kosztów eksploatacyjnych ekonomajzer Greena jestwyjątkowo korzystnym

O b m u r o w a n i e . Nie powinno pękać w czasie pracy i remontu okonomajzera. Najlepiej gdywystające części przodmuchowe są izolowane od obmurowania właściwego. Jeżeli brali miejsca nie pozwala naobmurowanie tego rodzaju, wykonuje się je w postaci studzienki jednolitej, w Horą wpuszcza się sknnomajzer,Oba rodzaje obmurowania dają się stosować przy ekonomajzeraoh Greena.

T r w a ł o ś ć e k o n o m a j z e r a . Siuf.ba przemysłowa ekonomajzera dzieli się na 2 okresy: pierwszyamortyzaeyi kupna i drugi polegający na zyslu ekonomicznym w postaci oszczędności na paliwie. Na wielkimrynku przemysłowym okresem 16-letnlej nleprzerywanej uiytkowalnosci praktycznei mogą się poszczycić jedy-nie ekononiajzery Greena.

P o m i e s z c z e n i e . Miejsca '/ajmowiiue należy obliczać w stosunku do jednostki pożytecznejekonomajzera. , I' metr kwadratowy powierzchni ogrzewalnej elconomajzora o rurach gładkich zajmuje 0,0287 ni'Hównoleylo z tem ekonojnąjzor Greena posiada zaletę w postaci moiaośei kombinowania wymiarów długościi szerokości, dzięki czeuin jego umieszczenie odpowiednie jest najdogodnlajszem.

C e n a j e d n o s t k i u ż y t e c z n e j . Jeżeli przyjąć pod uwagę, powierzchnię ogrzewalną, odpowiada-jącą danej wydajności, koszty eksploatacyjne, okres tiźyfckowalnoiści, ciężar odlewu żelaznego na sprzedażnymetr kwadratowy, •wartość' armatury i ielunych czeici oporowych, to okaże się, ze ekonomajzery Greena sąbezwarunkowo najtańsze.

N o w o c z e s n o ś ć t y p u . Technika uowoczesna tąda oi maszyn najwyższego sndlczynulhi spra-wności, automatyzmu, usunięcia obsługi wyszkolonej, niezależności działania od dozoru, niewielkich' kosiitdweksploatacyjnych, łatwości składania, konstrukcyjnoóci poszczególnych części, wreszcie ułatwień przy kontrolina mlojnm. Wszystkim tym warunkom zadość czyni jedynie ekonomajzer systemu Greena. 232

spali

ffflf i

• ! - ; • ! • : . -

, 1 1 5i '. '• •":• '•

. •;•#

UWH W f i

Pni

• . . . . ' . '•.•.I . 'J.. 1 ' . A

f Tli

liii Iimi-

. •< • ;

t'"''•- '•'£'•

Kupno, sprzedaż, zamiana, ga-rażowanie i naprawy samocho-dów. Sprzedaż pneumatyków,akcessorji, benzyny i smarów

samochodowych.

WARSZDOMHANDL

Kupno, sprzedaż, zamiana, ga-rażowanie i naprawy samocho-dów. Sprzedaż pneumatyków,akcessorji, benzyny i smarów

samochodowych.

Warszawski Dom Handlowy dla potrzeb AufomobilizmuuL Moniuszki Nr 2 —oraz przy ulicy Nowy-Świat Nr 40

SamochodowyGaraż Centralny

Telef. 94 00, 141-47, 272-15. •195

A6 46. PRZEGLĄD TECHNICZNI. 10V7

TowarzystwoPrzemyslowo-

Leśne.Tartaki, parkietarnie, 184

fabryka fornierów klejonychw Orżewie, gub. Wołyńskiej.

Biuro Zarządu: Warszawa, Królewska 35, tal, 89-14.

Przyjmuje obstalunki na wyroby posadzkowe,

TOWARZYSTWO

CENTRALA w SOSNOWCU, Główna ih 20, tel. 263,

ODDZIAŁ w WARSZAWIE, Marszałkowska 149, tel. 91-31

Falrbnnksa koła pasowa z blachy ttalowe). Nl»-irriwnano pod W/IJII;JIIIII wyliiymałoSd, lokkoScI,(okładnoici wykonania I rozmaitych wymiarów.

Al;ijlaiwiq:,7y inunl.ij biw klinów.

Jeacralne PrzcIstawicioMiro i /

The FJURBMKS COMPANTNEW-YORK, HAfllBUHU.

Oryginalne Fairbanksa dwuczęściowe kota pasoir*x blachy stalowej.

Oryginalne Fairbanksa armnmry.Oryginalne Fairbauksa niotorj.Oryginalne Fairbanksa •łrciijgi.Oryginalne Fairbanksa gpr/Cfłn,Oryginalne Fairbauksa narzędzia.Oryginalne łączniki do rur dla wysokiego cfSnlenia „Dsn* łoiyska

nszc2elniające z bronzn, knlisto-szlifowane.Oryginalne smarownice Stauffera marki „Łańcuch" tłoczone % blachy

stalowej.Maszyny do obróbki metali i drzewa, wiertarki, tokarnia, pompy,

wentylatory.

Tarcze szmerglowe i płótno, karborand. i elektritowe, wHfterki

Tygle grafitowe, grafit w kawałkach 1 mielony.

Wyroby gumowe, azbestowe techniczne, linoleum.

Artykuły budowlane. Żelazo, cement, belki żelazne 1 t. p*

FilrbankM n&jlapszn nuton na »»(!& benzyn; I gn,M wiania •• nuł« cjływanli paliwa ! Itosjtóa

Filrbankit wentyla niezniszczalne.•Ił gwarancya, momentalna zamiana pętani

grzybka uuszalniająoega.

So* ekonomii «lh Artykuły żelazno-galanteryjne dla składów Ż6laza.

. Sprzedaż hurtowa i detaliczna.

JÓZEF FRAGETod lat 80 istniejąca

Fabryka Wyrobów Platerowanychi Srebrnych 84-ej próby

WARSZAWAWłasne magazyny fabryczne znajdują się:

Elektoralna Ns 16.

w WARSZAWIE: Wierzbowa Afś 8, dom dochodowy Teatrów WarazawakinhlNalewUi NI 18, oraz w P e t e r s b u r g u ,Moskwie, Charkowie, Odeeie, Tyfiieie, Łodzi, Kijowie i Wilnie.

1U58 PBZE^LAI). TECHNICZNY. U^listopada i1912.

05 I JÓZEF HESSE! l-sza MECHANICZNA FABRYKA TKANIN METALOWYCH

i WYROBÓW D.RUCIRNYCH

ŁÓDŹ, ulica Zawadzka N-r 41.

MARKA FABRYCZNA Pierwsza w kraju i cesarstwie fabryka

PORTLAND-CEMENTU„GRODZIEC"

poczta BĘDZIN, st. dr. żel. W.-W.Adres dla depesz: S OS NO W I E C-„GRO D Z I E C

Telefon Sosnowiec-„Grodziec" M 48poleca, s-wój

portland-cement „GRODZIEC"od X". 1857 201

założona -w ro3s;-u. 1857

wypróbowanej i sprawdzonej dobroci w zastosowaniu budo-wianem, betonowem i wyrobach cementowych

w kraju, cesarstwie i zagranicą.

LHlr LiauideWARSZAWA, Nowo-Sienna Na 3, Jtel. 89-34 i 272-35. FABRYKA: Leszno 138, tel. 201-16.

ODDZIAŁY: Łódź, Sosnowiec, Białystok, Ryga, Odessa.FABRYKI: Baku, Nikotajew.

TLEN i AZOTotrzymywane z PŁYNNEGO POWIETRZA sposobem OeorgeS Claude.

POWIETRZE ZGĘSZCZONE, KARBID stale na składzie. • D„ACETYLENE DISSOUS". : . - . - _ _ _WYTWORNICE (generatory) ACETYLENOWE stałe i przenośne .PALNIKI tleno^acetylenowe, tleno*gazowe, tleno-benzynowe dosamospawa=

nia wszystkich metali i ciącia stali i żelaza kutego do grubości 500 mm.BUTLE STALOWE do przechowywania zgęszozonych gazów.REPARACYE KOTŁÓW PAROWYCHTCYLINDRÓW KARTERÓW

ALUMINIOWYCH i t. p.DEMONSTRACYE samospawania i ciącia ^ a ^ d a n i e ' 7 A

.i** 46,, PBZĘGKLĄD TECHNICZNY. •105U

Towarzystwo Górnicze, Odlewów Żelaznych, Stalo-wych, Emaliowanych, Warsztatów Mechanicznych

i Kopalń Węgla

„PORĘBA"p. ZAWIERCIE, st. d. ż. W.-W.

SPECYALNOŚĆ:

Nowoczesne Pędnie(TRANSmiSYE)(TRANSmiSYE)

w najszerszym zakresie.Kompletne większe instalacye pędni dostarczono następującym firmom:Steinhagen, Wehr i S-ka, papiernia, Myszków (3 razy).A. Schmelzer, ) „..„edrulnieC. Scheibler, \ P 1 ' 4 ? d z a l a i e .]?. Bornstein, fabryka kortów,H. Cegielski, fabryka maszyn,Tow. Akc. „La Czenstochowienne"Cemus i S-ka,Fitzner i G-amper,Kramatorskie Zakładj' Hutnicze,H. Ftillner, fabryka maszyn,C. A. Moes, papiernia.Fabryka maszyn „HUMBOLDT",J. i J. Kohn, fabryka mebli giętych,M. M. Kohn,M. Cob.ii,G. Luther, fabryka maszyn,K. Michler, młyn parowy,Temler i Szwede, garbarnia,H. Landsberg, fabryka kortów,W. Dowgiałło i S-ka,Tow. Akc. „Zawiercie", przędzalnia,Tow. Przemysłu Metalurgicznego,K. Pawłowicz, Biuro techniczne,J. Sumner, Biuro techniczne,J. Bassewicz,Lubimow i Solwey, fabryka chemiczna,S. H. Citron, młyn,

Myszków.Łódź.Tomaszów.Poznań (B razyj.Częstochowa.Sosnowice.Sosnowice.Kramatorska.Warmbrtmn (B razy).Pilica.Kalk.Noworadomsk,Łódź.Katowice.Brunświk,Warszawa.Warszawa.Tomaszów.Warszawa (4 razy).Zawiercie (kilka razy).Noworadomsk,Warszawa.Moskwa.Wilno.Lnbimowski post.Supraśl (2 razy).

Myszków, dnia 2y stycznia IHW r.St. dr. żel. W.-W.

Do Towarzystwa^Akcyjnego „PORĘBA"p. Zawiercie.

Niniejszeni zaświadczamy, iż dostarczona nam w roku ]908 komplet-na pędnia do przenoszenia siły maszyny parowej 1000-konnej oraz pędniadostarczona w końcu roku ubiegłego do przeróbki starej fabryki do no-wej maszyny parowej 1200-konnej działają zupełnie dobrze, wskutekczego powierzyliśmy znowu W. Panom w roku bieżącym wykonanie nowejpędni w nowych oddziałach fabryki do maszyny parowej 3200-konnej, doktórej W, Panowie również dostarczyć nam mają koło linowe o 6 mtr.średnicy na 27 lin,

Z poważaniem 107—4

Towarzystwo Akcyjne „STEINHAGEN, WEHR i S-ka"

(podp.) H. Steinhagen.

Jednolite olowienie i cynowanie.Aparaty z żelaza i miedzi.Kotły i Wężownice.

NOWOŚĆ! Wybielanie ołowiano - niklowezbiorników dla przemysłu chemicznego.

Akcyjne KtlHNLE, KOPP & KADSCH,Frai"ifcer|th.al (Pfalz), Bawarja.

SS?polskie- Inż. Danie l G o l d b e r g ,Warszawa, ul. Nowogrodzka JMa 1. Telefon 157-05.

r Najnowszej udoskonalonej budowy

„Motory Perkun"do ropy, i spirytusu.

JNaitańsze źródło siły mechanicznej. Uproszczona i trwała konstrukcya. Wielka równośći cichość bieeu Na wystawie w Częstochowie odznaczone złotym medalem:

„za znakomite wykonanie i postępy w budowie",oraz na Międzynarodowej Wystawie Motorów w r. 1910 w Petersburgu odznaczone najwyższąnagrodą od Ministeryum finansów wielkim medalem złotym:

za dobrze obmyśloną konstrukcyę, za znakomite wykonanie i nadzwyczajekonomiczne działanie wystawionego motoru, jak również za znaczną

wytwórczość fabryki".Przeszło 1000 motorów w ruchu, których wykazy oraz katalogi, kosztorysy i chlubne

świadectwa przesyła na żądanie bezpłatnieTow. fabr. motorów „PERICUli" Warszawa-Praga, Grochowska 46, tel. 8440.

1060 PHZEGLĄD TECHNICZJW. 14 listopada 1912.

Warszawskie Tow. Akcyjne handlu towarami aptecznymidawniej

ZJEDNOCZENI APTEKARZE

LUDWIK SPIESS i SYNp o l e c a :

Chlorek wapna, Dwusiarkon wapnia, Formaliutj.Kwasy: Karbolowy surowy, mleczny, octowy, saletrzany, siarczany i iuue.Lug potażowy i sodowy. Koperwas miedz, i żelazny, Karbolineum do

konserwowania drzewa.Smary i oleje do maszyn.

Parby olejne, suche, pokost, terpentyną i lakiery.Płyny mianowane i odczynniki, etc. etc. otc.

SOSNOWIEC.

LIN STALOWYCHdo użytku górniczego i wiertniczego.

NADTO FABRYKUJEdo napędów: okrągłe, kwadratowe i trójkątne liny konop-ne, drut stalowy o wysokiej wytrzymałości do wyrobu lin,

sprężyn i t. p., śrut patentowany i angielski, plomby.

Reprezentanci na Warszawę i ŁódźB r a c i a J e h i k e w Warszawie, Żórawia 12,

J* 46. 1061

systemu inżyniera

LOUIS PRATParyż, 29, rue de V Arcade.

Zalety zasadnicze:Znaczne zwiększenie wydajności kotłów.Możność stosowania paliwa o gatunku poślednim.Działanie bez żadnej przerwy.Zużycie siły minimalne.Poważna oszczędność w paliwie. 3 3 8

Bezdymnośó spalania prawie zupełna.Wykonanych instalacyi do r. 1912 na 711000 koni par.

Przedstawiciele na Państwo RosyjskieT a d e u s z Nowińsk i i S-ka, in*ynierow|a

Warszawa, Mokotowska 68, lei. 66-lM.

Bracia hange

i

FABRYKA OBRABIAREKŁÓDŹ,

Przedstawiciele na Warszawą:

Tow. Kom. S. WABERSKI i S=kaJerozolimska. 74.

451

GRAND PRIX.. Wystawa Wszechświatowa w Tnrynie 1911 r.

5 złotych medali.

Tow.

Manufaktury GumowejWarszawa, Graniczna 15, telef. 224-70.

Poleca:Wyroby gumowe: t e c h n i c z n e , węże, płyty,pakunki, pasy i t. p. Specyalne wyroby gu-mowe dla Cukrowni i Gorzelni orazPrzetworów chemicznych. Wyroby

azbestowe i pakunki.

OPONY i kiszki samochodowe.

Gumy powozowe i

Wyroby Gumowe CHIRURGICZNE.Materyaiy i ubrania nieprzemakalne.

Wyroby Galanteryjne.

O b c a s y g u m o w e .

Kompletne Urządzenia Biurowe Umerykanskiego syst.tajh A. M. LUTHER

84

Maszyny do pisania IDEAŁz niezrównanie widocznetn pismem, oraz

Wielojęzyczne maszyn/

POLYGLOTSpiszące jednocześnie bez zmiany alfabetu la-

cinskiemi i rosyjskiemi literami—poleca

KAEOL F. FIŚER Warszawa, Mazowiecka NB 10. Telefon 1-44.

•1062 PRZEGLĄD' 14 listopada

Towarzystwo Akcyjne(ELEKTROMECHANICZNEJ i TELEFONICZNEJ FABRYKI

N. C. HEISŁER & CSPETERSBURG, Griaznaja ul. Kg 12.

Aparaty telelefoniczne wszystkich syste-m ó w ; miejskie, między-miastowe, wodonieprzepu-szczające dla okrętów i ko-palń; wszystkie apparatytelefoniczne, wyrabiane wnaszej fabryce, zaopatrzonesą mikrofonami z kapsułami.

Komutatory dla cen-tralnych stacyi telefonicz-nych.

Nowe komutatoryłączne dla stopniowego po-większania stacyi od 30 do120 JWe i od 100 do 2700NąNe syst. „Multipl".

Rozmaite częścitelefoniczne: pioruno-chrony, dzwonki i t. p.

Elektryczne przy-rządy pomiarowe.

Aparaty telegraficzne: Baudot i Wheatstone.

Sygnalizacya elektryczna: okrętowa i kolejowa.266

T

Pompy, sikawki,aparaty assenizacyjne

poleca najpierwsza krajowa fabryka (zał. 1842 r.)

Ó TROETZER i SBiuro w Warszawie, ul. Hr. Berga 2.

43 wyższe nagrody—_ lim

-je, FABRYKA ELEKTROTECHNICZNA

WARSZAWA, Niecała 9. Tel. 17-44.Oświetlenie elektryczne. =Instalacya telefonów. Pio-runochrony. Dzwonki elek-tryczne. Dostawa wszelkichartykułów elektrycznych.

in/liBA ANI SMAROWAĆANI DOGLĄDAĆ

ŁOŻYSK TRANSMISYJNYCH i MASZYNOWYCHpo zastosowaniu pateitito-wstneg-o s y s t e m u .

Diamond CALYPSOL

Herman MeyerW A R S Z A W A

Hr. Berga 2,f

J , CHARKÓW ,̂SB.i;Koafaszennaja:29.., Pl. Teaterality 7.'3:

46.1063

TOWARZYSTWO

SSYJSKIEFabryki I kopalnie znajdują si w JUZOWCE, gub. Ekaterynosławskiej,

w pobliżu stacyi JUZOWO dr. żel. Ekaterynińskiej.Adres dla listów:

| int ivi J U Z O W K A , jeh. Rkatcrynosfawstiej.Adres dla depesz:

ZAWODSKAJA lub JUZOWKA.

REPREZENTACYA W WARSZAWIE:

HERMAN MEYEWARSZAWA, UL. HR. BERGA N? 2.

Adres dla depesz: "<vX7"ars:sa"wa

Reprezentanci w innych miejscowościach:W Petersburga Komitet St.-Petersburski Towa-

rzystwa Noworosyjskiego, St.-Pe-tersbnrg, ul. Pocztamska JV§ 13.

Adres dlt depesz: St.-Petersburgr-Elektrik.

„ Moskwie Akcyjne Towarzystwo „Gustawlist".

' , Kijowi* Dom Handlowy Inżynier Euszczo,Łoziński i S-ka, Kreszczatik 25. „ Odessie J. L. Halbreicli, Policejskaja As

Dla miejscowości położonych nad brzegami morza Czarnego i AzowsJiiego:Dom Handlowy de Martino i S-ka w Marjupolu.

Dla miejscowości położonych nat} Wołgą: Dom Handlowy A. E. Landsberg w Moskwie.

w Charkowie Inżynier G-órniczy A. W. Rut-czenko, Sumska JŚS 39.

n Rostowie n/D. N. A. Gordon.„ Bako Pilia Akcyjnego Towarzystwa

„Gustaw List".„ Wilnie Peliks Dessler., Aleksandrowsttl Bracia Oh. i R- Moznaim.„ Rydze J. A. Herskind.

Zakłady Noworosyjskiego Towarzystwa dostarczają:Węgiel, koks, surowiec odlewniczy, hematytowy, martenowski i zwierciadlany, ferro-mangan, ferrosilicium, siUkoszpigel, cegłę ogniotrwałą, szyny stalowe wszelkich typówdla dróg żelaznych i tramwajów, szyny dla kopalń, belki żelazne wszelkich wymiarów,stal resorową i fasonową, bloki stalowe w surowym stanie lub przewalcowane, żelazosortowe oraz fasonowe, blachy żelazne i stalowe, blacha dachowa, blachy grube dlabudowy pancerników i t. d. Odlewy stalowe i żelazne, wały kute, kowadła, mosty ko-lejowe wiązania dachowe, kafary do szybów, zbiorniki i wszelkie konstrukcye żelazne.

li

1064 PBŻEGŁĄD 14 listopada 1912,

TOWARZYSTWO AKCYJNE

Zakładów Przemysłowo-Budowlanyeh

Fr. Martens i Ad. DaabTV arszawie.

BIURO ZARZĄDU: Wiejska Ns 9. Telefon Ns 55-84., FABRYKA: Czerniakowska NQ 51. Telefon NQ 18-36.

ODDZIAŁ w ŁODZI: Dom własny Podleśna Ns 17. Telefon NQ 13-07.

Dział robót żelazno=betonowych:

Tartakparowy.

Projekty, wykonanie.

W Y K O N Y W A :

Roboty budowlane w ogól-nem przedsiębiorstwieoraz poszczególnie robotymurarskie, ciesielskie, be-tonowe, stolarskie j ślu-

sarskie.

Stolarniaparowa.

Tow. Akc.r

ZAKŁADÓW BUDOWY MASZYNODDZIAŁ WARSZAWSKI

? 4.Dodiieua

Telefon 18-17.

!! Lokomotywy, Wagony, Kon-strukcye Żelazne, Odlewy, Silniki DiesePana ropę, Giildnera na gaz ssany, Statkirzeczne, Lpkomobile ulepszonego systemui inne.

BlldUje! Wodociągi i Kanalizacyę w miastach,Tramwaje konne,, elektryczne i benzyno-elektryczne, Koleje i Kolejki podjazdoweparowe i elektryczne.

Z zapytaniami i obstalunkami prosimy się zwracaćdo Oddziału Warszamłmyji). 469

Ruty, kotły oraz wszelkie aparaty pa=rowe najracjonalniej i najekonomiczniej i z o l o w a ć massą„Azbestoskrzem".

Roboty asfaltowe Roboty cementowe„ dekarskie „ izolacyjne.

CZESŁAW POTZŁÓDŹ, Radwańska 26.

Telefon 17-91.

1) Izolacja Kotłów, przewodów i wszelkich aparatówparowych i zimnych.

2) Izolacja dachów, sufitów, ścian i podłóg.3) Własny wyrób masy „Azbesło-Krzem" absolutnie

niepalnej, silnie łączącej się z przedmiotem izolo-wanym i posiadającej najwyższe własności izola-cyjne.

4) Korkowe płyty i łupiny.5) Wyrób asfaltu i roboty asfaltowe w najszerszem zna-

czeniu.6) Krycie dachów tekturą smołowcową, dachy klejone,

tarasowe i t. p. „Ruberoidem", „Congo" i Oolio-ritem.

7) Zabezpieczenia przeciw wilgoci.8) Posadzki terakotowe, mozaikowe, klinkierowe i t. p.9) Manometry, Pirometry i t. p. oraz reparacya tychże.

Liczne najpoważniejsze referencje.

Cenniki i kosztorysy na każde żądanie gratis..

.Ni 46. PRZEGLĄD TECHNICZNY. 1065

ROSYJSKIE TOWARZYSTWO

II.1

Kapitał Zakładowy 8,000,000 rubli.

Instaiacye elektryczne w fabrykach i zakładach przemysłowych.Dynamomaszyny, silniki i transformatory. =Turbiny parowe i turbogeneratory. = =Oświetlenie elektryczne i przenoszenie siły. =

Z a r z ę d W S t . - P e t e r s b u r g u , Karawannaja JTs 9.Oddziały w miastach: Warszawa, Krakowskie Przedmieście 16/18; Sosnowice,

ul. Warszawska 6; Łódź, Piotrkowska Ns 165; SŁ-Petersburg, Karawannaja N° 9;Moskwa, Lubańskij Projezd 5; Ryga, Bulwar teatralny 3; Kijów, Prorieznaja 17;Charków, Rybnaja Ns 28; Odessa, ul. Richelieu Ns 14; Ekaterynosław, Rostów n/D.,Samara, Ekaterynburg, Omsk, Irkuck, Władywostok, Taszkent.

Specyalne Oddziały dla Rosyi w St.-Petersburgu, Karawannaja JVs 9Budowa kolei elektrycznych i tramwajów. =====Budowa stacyi centralnych. =====Instaiacye elektryczne na statkach morskich i rzecznych.Sygnałizacya kolejowa. '• < •a-r-maPneumatyczne hamulce. — - - ^ = — —

(Bóóziaf ó/a ©Sprzedawców, <&yga, &efers6ur$Ra szosa 3tk 19.

Przedstawiciel na Królestwo Polskie i Litwę

I n ż y r j i e r - t e c ł i n o l o g r M . S z e j n m a n , Warszawa, Nowo-Sienna M 3

FABRYKA. W ĘYDZE.

A d r e s telegraficzny „ A L G E M

1066 PftZEGLĄD TECHNICZNY.

II"

Drzewiecki i JeziorańskiI N Ż Y N I E R Z Y

Warszawa-WIlito-KIjów-Moskwa-Odessa-Kraków-Lwów.

Budowa wodociągów i kanalizacyi.Urządzenia wodolecznicze.

Kąpiele publiczne.Urządzenia rzeźni miejskich.

BIURO TECHNICZNE

Bracia A. i B. TeodorINŻYNIEROWIE.

Miodowa 17 — D ł u g a 23. Tei. 211-97 i 40-98.

Urządzenie siły i światła, przenoszenie energiielektrycznej, stacye blokowe. Sygnalizacya

; elektryczna.371

Ł ŁEMPICKI

w Sosnowcu.

WENTYLATORYPOMPY ODŚRODKOWE

do wszelkich celówwyrobu fabryki

G. Schiele & Co., Bockenheim.WYŁĄCZNA SPRZEDAŻ I SKŁAD

tol. „BONUS". =I

ługa 50. | j

Dermatyna jest wytrzymalsząna gorąco, zimno, parę, wilgoć, oliwę,sodę, kwasy i ługi (Alkali), aniżeli skóra,

—__ kauczuk lub gutaperka. -

Dermatyna ma wielki zbytw Ost i Westindjach w połudn. Afryce

i poł. Ameryce oraz Chinach i Japonji.

\

DERMATINE GOMPANY LIMITED w LONDYNIE zaopatruje w Dermatyne arsenały wszystkich państw europejskich oraz największe falirykl i t-wa ińg żelaznych,Wyłączny przedstawiciel na Królestwo i Cesarstwo — P. RAJNER, Łódź — Telefon 13-27.

PRZEDMIOTY "WYHABIANE SPECJALNIE z DERMATYNY: Klapy zaporowe (wentylowe) wszelkich rodzaj. Klapy zaporowez piastami kotwowymi. Uszczelniacze kryzowe (flanszowe) dla wody i pary, Pierścienie hydrauliczne, Diaphragmy, Węże dla paryi wysokiego ciśnienia, dla ogrodów, gazu, wina, piwa, oliwy i t. d., "Węże opancerzone drutem lub sznurem, Węże parciane, Wężeparciane wyłożone wewnątrz dermatyna, Smoki (Sauger) dla sikawek, Uszczelniacze nie przyrastające do gorących przedmiotów,Pierścienie dla wodowskazów, Krążki dla gniazd kurków„ wodnych (Wasserhahne), Pasy transmisyjne, Pasy dla rozszęrzaczek;papierni (Deckelriemen), popędowe dla samochodów, Płyty wszelkiego rodzaju, Obręcze dla pił taśmowych, Taśmy uszczeln. dlawłazów (Manloch), Sznury uszczelniające, Maty i chodniki, Walce dla maszyn drukarskich, farbiarskich, dla bielarń, farbiarń i t. d.Szyny dla kół powozowych, wózków fabrycznych i t. d., Bufory wszelk. rodź., Fartuchy dla farbiarni, drukarni i t. d., Naczynia(czerpaki) dla kwasów i t. d. Ochraniacze obcasów, Skóra na podeszwy, Maski do kopalń, Naoczniki i nauszniki, Ochraniacze

przegubu ręki, Poduszki do słuchawek telefonicznych. 342

BOBROWSKI, KOŁUDZKI i S-ka, Inżynierowie.-••247

JKONSTRUKCYE BETONOWE i ŻELAZOBETONOWE.Jako specyalność Stropy systemu „BEKAIS"

s£el~kat gtrop podwójny

TECH]\riCZi]VETejef.

STUDNIE Artezyjskie i poszukiwania. = = =Przedsiębiorstwo głębokich wierceń i robót górniczych.

"M. ŁEMPICKI i ^S o s n o w c u .

B i u r O w ł a s n e w WARSZAWIE, Włodzimierska 15, tel. 215-40.

PRZEGLĄD TECHNICZNYTom L.

TYGODNIK POŚWIĘCONY SPRAWOM TECHNIKI I PRZEMYSŁU.

Warszawa, dnia 14 listopada 1912 r. 46.TREŚĆ. LOBWe A. O. Ustroje napędu nowoczesnych samojazdów benzynowych [dok.]. —Eossułh S. Zawody techniczne [c. d.l. — Wiado-

mości techniczne i przemysłowe. — Kronika bieżąca.Architektura. Piński W. Budowle fabryczne a architektura [<łok.].-Ruch budowlany i Rozmaitości.

Z 22-ma rysunkami w tekście.

Ustroje napędu nowoczesnych samojazdów benzynowych.Podał A. <J. Łoewe, inż. dypl.

(Dokończenie do str. 547 w INŁ 42 r. b.)

IY. Ustroje zmiany przekładni.

Konstrukcyi z przekładnią o stosunku zmiennym po-między silnikiem i trybem różnicowym istnieje, lub istniałobardzo wiele. W nowoczesnych, samojazdach bywa stoso-wana powszechnie zmiana zapomocą kół zębatych przesu-walnych, w niewielu pokrewnych, sobie odmianach.. W osta-tnich czasach zaczynają wchodzić w użycie i dają doskona-łe wyniki zmiany zapomocą trzech lub czterech łańcuchówRenolda i tyluż par kół łańcuchowych, łączonych dowolniez wałem napędnym zapomocą tyluż sprzęgieł kłowych. Sy-stemy trybów planetarnych, tarcze cierne, stożki cierne, pa-sy na stożkach lub kołach schodkowych, należą dziś dohistoryi i pojawiają się obecnie stosunkowo rzadko w kon-strukcyach ekscentrycznych, przeważnie w Ameryce.

Poza obliczeniami stosunku przekładni, sprowadzająsię obliczenia zmian na zasadzie kół zębatych do stosowaniawzorów na wytrzymałość kół, wałów, łożysk i t. p. Do wy-robu kół używane bywają stale specyalne chromowo-niklowe0 niezmiernie wysokiej wytrzymałości (K~ 15 000 do '200001 wyżej). Wobec tego wartość współczynnika C dochodzi

•w normalnych zmianach do wielkości G'=80 kg/cm2, a nierazją nawet przewyższa. Zwykle używane bywają zmianyo trzech lub czterech stopniowaniach i zaopatrzone są zawszew przekładnię dodatkową o ruchu wstecznym. Stosunektej ostatniej równa się zwykle pierwszej, t. j . najniższej prze-kładni. Poczynając od pierwszej, nadaje się zwykle prze-kładniom ustrojów o trzech stopniowaniach stosunki:

1 : 3,6 1:1,8 1:1;ustrojom o czterech stopniowaniach:

1:4 1:2 1:1,33 1:1.Przekładnię najwyższą, t. j . 1:1, tworzy zawsze sprzę-

gło kłowe, łączące wał pędzący z wałem pędzonym bez po-

dwóch przesuwaków. Napęd otrzymuje cały system (rys.' 24)za pośrednictwem wału trybowego A, połączonego przegubemze sprzęgłem silnika. Tryb A pędzi koło B i wał drugorzęd-ny G (arbre secondaire, Vorgelegewelle), na którym osadzo-ne są koła H, K i M. Na czopie N, obracającym się w wydrą-żeniu wału A, wspiera się wał główny (arbre commande,Hauptwelle) o przekroju kwadratowym lub kształtu krzyża,(croix St. Greorges, Keilwellenprofil), na którym przesuwają

Rys. 24.

średnictwa kół zębatych, w celu wyzyskania lepszej sprawno-ści, oraz- uniknięcia hałasu. Na podstawie tego charaktery-stycznego i typowego układu zasadzają się zwykle spoty-kane ustroje zmian nowoczesnych, trybowych i łańcucho-wych.. .,j Na rys. 24 — 26 przedstawione są schematycznie trzyprzeważnie spotykane ustroje zasadnicze zmian trybowych.

Rys. 24 jest schematem zmiany o trzech stopniowa-niach zapomocą jednego przesuwaka (train baladeur, Zahn-radschieber), rys. 25 schematem takiejże zmiany zapomocą

Rys. 25.

się koła G i l . Zazębiając / z K, otrzymujemy pierwsząi Gf z H drugą przekładnię. Łącząc kły F trybu A i koła G,sprzęgamy bezpośrednio wał trybowy A z wałem głównymD, na którym osadzony jest bęben hamulca E, tworzący zwy-kle jednocześnie jedną z łap klucza kardana.

Ruch poosiowy suwaka GJ kierowany jest za pośrednic-twem widelca 0, osadzonego na prowadniku P. Ten ostatnipołączony jest w i? z dźwignią zmiany przekładni (rys. 27,S, Y, W). Ruch wsteczny otrzymujemy przez zazębieniekoła J z kołem L, tworzącem przystawkę dodatkową i zazę-bionem stale z trybem M wału G.

Ustrój przedstawiony na rys. 25 spotyka się najczęściej.Różni się on od przedstawionego na rys. 24 tylko tem, iżkoła G i J tworzą dwa od siebie niezależne suwaki, kierowa-ne przez dwa widelce 00 i dwa prowadniki PP. Dźwignia,chwytająca te ostatnie w R, przesuwa się w kierunku po-przecznym, tak, iż bywa łączona dowolnie z suwakiem J lubz suwakiem O. Pierwszy z nich daje ruch wsteczny i pierw-szą przekładnię, drugi drugą i trzecią przekładnię, t. j . połą-czenie bezpośrednie (prise directe, direkter Eingrilf).

Rys. 26 przedstawia ustrój pokrewny przedstawionemuna rys. 25, zastosowany do czterech stopniowań i połączonykonstrukcyjnie w jedną całość z trybem różnicowym. Jest tozatem zmiana dla podwozia łańcuchowego. Przesuwając su-wak przystawki iV na lewo i zazębiając go jednocześnie z Mi z L, otrzymamy ruch wsteczny. Zazębiając L bezpośrednioz M, otrzymamy pierwszą, J z K drugą, G z H trzecią i łączącsprzęgło F czwartą przekładnię, t. j . połączenie bezpośrednie.Dźwignia kierująca może być dowolnie połączona przez prze-sunięcie poprzeczne z jednym z trzech prowadników P, B.

Porównywając powyższe schematy, zauważymy, iż ustrójo dwóch lub trzech suwakach (rys. 25 i 26) mniej znaczniemiejsca zajmuje, jest zatem korzystniejszy i lżejszy odustroju o jednym suwaku (rys. 24). Wały na rys. 25 i 26

G02 PRZEGLĄD TECHNICZNY. 1912

są stosunkowo o wiele krótsze, a zatem mniej podległe od-kształcaniu przez obciążenie, wskutek czego takie zmianydziałają zawsze sprawniej, ciszej i dokładniej od zmian typurys. 24.

Ustrój na rys. 26przeznaczony jest, jakwyżej wspomniałem, dopodwozia o napędzie łań-cuchowym. Na wale głó-wnym D osadzone jestkoło zębate stożkowe Szazębione z kołem T, któ-re pędzi wały F, F, zrów-noważone trybem różni-cowym (U. W. X. Y.).Bęben hamulca E, nie-zależny od wałów F, F,osadzony jest na skrzyn-ce X trybu różnicowegoi połączony przez to samobezpośrednio 7, kołem T.

Na wałach F, F osa-dzone są tryby łańcucho-we, pędzące za pośrednic-twem łańcuchów koła tyl-ne sainojazdu. Rys. 27przedstawia zmianę prze-kładni firmy N. S. DT.(Neckarsulmer JTahrrad-Werke), wykonaną we-dług schematu rys. 25,przyczem znaczenie liter jest toż samo. Dalej oznaczają: S—dźwignię wewnętrzną kierującą suwakami, osadzoną na waleY, przesuwającym się poosiowo i obracającym około swejosi, W—dźwignię zewnętrzną idącą do ręki maszynisty,U ') — dźwignię hamulca na kołach tylnych, T, T — dźwig-nie ciągnące linę drucianą V, przymocowaną niewidocznymi

wozu „Mercedes" 60-konnego^irmy Daimler-Motoren-G-esell-schaft w Unterturkheim pod Stuttgartem. Zmiana ta za-stosowana jest do napędu łańcuchowego i zaopatrzona w dwaniezależne od siebie hamulce.

J

Rys. 26.

Y. Tryb różnicowy.

Znaczenie i rolę trybu różnicowego wyjaśniłem powy-żej. Ustrój mechaniczny, nazwany przez wynalazcę 2) „Dif-ferential gear", równoważący napęd dwóch wałów poosio-wych, przedstawia schematycznie rys. 28. Wał A pędzi za

Rys. 27. Sprzęgło i zmiana przekładni samojazdów N. S. U.

na rysunku końcami do dwóch kluczów i dwóch hamulców.Ponieważ liną. Fprzesuwa się swobodnie poosiowo w wale X,hamulce kół tylnych są, zrównoważone. Z oznacza wał karda-nowy. Ustrój rys. 27 wyróżnia się przez połączenie silnika(nie pokazanego na rysunku) w jedną całość konstrukcyjnąze sprzęgłem, zmianą przekładni, wałem pedałowym i wałemzmiany i hamulca. Na rys. 29 widzimy zmianę przekładni

Na przekroju podłużnym mylnie oznaczona przez V.

pośrednictwem koła stożkowego B koło G, osadzone naskrzynce D, tworzącej oprawę trybu różnicowego. W skrzyn-ce tej umocowany jest nieruchomo krzyż o czterech (trzechlub dwóch) czopach H, na których obracają się tryby księ-życowe stożkowe Ei E (pignons satellites, Satellitkegelrader).Każdy z nich zazębiony jest jednocześnie z dwoma kołami

J) J. K. Starley w Coventry, wynalazca roweru i trycyklao dwóch kołach napędnych, zrównoważonych, trybem różnicowym.

.Na 46. PEZEGLĄD TECHNICZNY. 603

jP( J l t osadzonemi bezpośrednio na wałach pędzonych G Gv

Piasty kół F .Fj obracają się w piastach oprawy Z), a te ostat-nie wpanwiaeh łożysk. Jeżeli zahamujemy całkowicie wał 67,

naprężania łańcuchów w miarę ich zużywania się (wydłu-żania się) i przenoszą jednocześnie napór osi tylnej na ramę.

*W podwoziach kardanowych napęd odbywa się za.po-średnictwem wału, leżącego w płaszczyźnie osi podłużnej

Rys. 28.

to tryby księżycowe EE zmuszone będą pod wpływem napę-du, a zatem ruchu obrotowego oprawy D, do obracania sięokoło własnych osi, tocząc się po stożku F. Tem samem

Rys. 30.

zmuszają one stożek Ft do obracania się ze zdwojoną szyb-kością w kierunku obrotu oprawy D.

Jeżeli opór wału G równa się oporowi wału Gv to obrótkół księżycowych około osi wła-snych ustaje i cały system, t. j .skrzynka Z>, wał G i C7-,, obraca-ją się w tym samym kierunkui z tą samą prędkością.

Pomiędzy tymi skrajnymi•wypadkami, które się w praktycerzadko zdarzają, leży cała gamastopniowań oporów nierównych,•wobec których jeden z wałówobraca się prędzej od drugiego,pomimo równomiernie na obydwa"wały rozdzielonej mocy napędu.

TI. Napęd kół tylnych.

W ostawach łańcuchowych(rys. 2) koła tylne obracają sięna nieruchomych wrzecionach osi tylnej. Do szprych i piastkół tylnych przymocowane są bębny hamulców, zaopa-trzone w wieńce zębate łańcuchowe. Łańcuchy Galia,rolkowe, lub Renolda łączą wieńce te z trybami łańcu-chowymi wałów różnicowych (rys. 26 V, V). Dwa drągi, łą-czące za pośrednictwem przegubów ramę z osią tylną, służą do

Rys. 29. Zmiana przekładni Daimler-Mercedes.

podwozia (rys. 8) tworzącego niejako przedłużenie wału kor-bowego i zmiany przekładni. Rozróżniamy tutaj trzy ustrojezasadnicze, przedstawione na rys. 30, 31, 32. Na rys.

BO widzimy schemat ustroju na-pędu zapomocą dwóch przegubówkrzyżowych B i F. Wał zmianyprzekładni A połączony jest klu-czem kardana B z wałem karda-nowym (arbre k cardan, Cardan-welle) O, połączonym z kolei dru-gim kluczem F z wałem napęd-nym osi tylnej, na którym osa-dzony jest tryb stożkowy (narys. 28 A i B). D jest pudłem ositylnej, w którem się mieści trybróżnicowy. Moment obrotu -\- Mwywołuje napór poziomy -f- k <G . (i i napór pionowy -j- t . Re-sory tylne H, przymocowane doramy J, przenoszą na nią napór-j- K i dają samojazdowi napędpoziomy. Belka i , przymoco-wana do pudła D, podejmuje

napór pionowy -|- t, przenosząc go na pu nkt oparcia n. Pod-czas hamowania, lub jazdy wtył, zmienia się kierunek sił-(- k i -f-1 na — k i —• t.

Rys. 31.

Pod wpływem uginania się resorów- zmieniają się kątywałów, krzyżujących się w B i w F, również jak i odległośćdwóch tych punktów od siebie. Z tego powodu musi byćjeden z dwóch przegubów przesuwalny poosiowo, aby tezmiany długości wyrównać.

Rys. 31 przedstawia schemat, zwany mostem wahają,-2

604 PEZEGLAD TECHNICZNY. 1912

cym się (pont oscillant, Schwingeude Briicke). Pudło ositylnej D zaopatrzone jest w łeb L, tworzący gniazda łożyskwału kardanowego G. Wał ten, połączony jednym końcemprzez klucz kardana B % wałem zmiany przekładni A, po-siada na końcu przeciwnym tryb stożkowy napędny osi tyl-nej. Resory tylne, wspierając się na wieszakach, nie prze-noszą żadnego naporu prócz wagi wozu. Napory + K i + Tprzenosi szyja L zapomocą przegubu kulistego, współśrodko-wego z kluczem B, bezpośrednio na ramę; ustrój ten jest bez-warunkowo najpoprąwniejszy i najkorzystniejszy z kon-strukcyi kardanowych. Ogólnemu jego rozpowszechnieniustoi na przeszkodzie trudność wykonania łba kulistego i ,który musi być bardzo dokładnie dopasowany i ściśle współ-środkowy z kluczem kardana B.

Do typu powyższego zbliżony jest ustrój pokazany narys. 33. Łeb kulisty L zastąpiony jest tutaj przez widły, osa-dzone luźnie na szyi mostu i dozwalające na wahania obrotoweosi tylnej około osi wału kardanowego i około osi przegubukardanowego, współosiowego z przegubami, któremi się wi-dły wspierają o ramę.

Rys. 32 przedstawia rzadko używany ustrój systemude Dion et Bouton w Puteaus pod Paryżem. Zasługuje onna uwagę, ponieważ był chronologicznie pierwszym napę-dem kardanowym i utrzymał się dotychczas w konstruk-cyach tej pierwszorzędnej firmy. Zmiana przekładni Aumieszczona jest w części tylnej podwozia i zawiera w swejoprawie tryb różnicowy. Wały różnicowe przenoszą napędna wrzeciona kół D za pośrednictwem dwóch krótkich wa-łów O i czterech przegubów kardanowych E, z których dwasą przesuwalne poosiowo. Oś tylna J7, wygięta charaktery-

a zatem stosunkowo wielkie zmiany kąta przegubów kardano-wych E, pod wpływem uginania się resorów. Stąd szybkiezużycie przegubów i mała sprawność napędu.

Na rys. 34—37 przedstawione są schematy przeważnieużywanych kluczy kardana.

X,

Rys. 32.

Rys, 34 pokazuje zwykły przegub kostkowy, rys. 35jego kształt ulepszony, mechanicznie poprawne rozwiązanie

N.

Rys. 33. Most osi tylnej samojazdu NorddeutscheAutomobil-Werke-Hameln.

stycznie, tworzy łożyska wrzecion kół i wspiera resory H,przymocowane w J do ramy B i przenoszące na nią napędpoziomy + i?.

Zaletę tej konstrukcyi stanowi zawieszenie trybu róż-nicowego na ramie, jak w ustrojach łańcuchowych, a zatemizolowanie go od wstrząśnień bezpośrednich. Posiada onajednak bardzo dotkliwe wady: niezmiernie krótkie wały G

zadania przesuwalności poosiowej sprzęgła krzyżowego (kon-strukcya de Dion et Bouton).

Rys. 36 i 37 przedstawiają typowe ustroje kluczy kar-dana nieprzesuwalnych poosiowo.

Na rys. 33 podany jest przykład wykonania wahającego,się mostu firmy Norddeutsche Automobilwerke w Hameln.Litery oznaczają: A—wał zmiany przekładni, B— bęben ha-

JMś 4 6 PRZEGLĄD TECHNICZNY. ,605

tnulca, tworzący jednocześnie łapę klucza kardana, O—kloc- Na rys. 38 i 39 widzimy przykłady wykonania typowegoki hamulca, D- klucz kardana typu rys. 37, E—wał karda- podwozia "łańcuchowego i kardanowego.nowy, F— szyję mostu osi tylnej, O— pudło osi tylnej, H—napęd stożkowy, J— tryb różnicowy, E — wały różnicowe,

Rys. 34.

L — piasty kół tylnych, M — bębny hamulców kół tylnych,N—klocki wewnętrzne hamulców, P—linę drucianą, kierującą

Rys. 35. Rys. 37.

i równoważącą hamulec, B — widły szyi mostu, S— koziołki !* Pierwszy z nich przedstawia 15-konny wóz towarowyumocowane na poprzecznicy ramy U, na których są wspar- na 3 tonny ciężaru pożytkowego firmy Panhard et Levassorte, widły B. w Paryżu. Silnik o czterech oddzielnie stojących cylindrach,

Rys. 38. Wóz towarowy Panhard et Levassora w Paryżu.

PBZEGLĄD TECHNICZNY. 1912

sprzęgło warstwowe typu przedstawionego na rys. 20, zmianaprzekładni o jednym suwaku i trzech stopniowaniach, złą-czona w jedną całość z trybem różni co wym, napęd zapomocąłańcuchów rolkowych, koła obciągnięte obręczami gumowemipełnemi (tylne podwójnemi).

w Hameln. Silnik o czterech cylindrach 70,7 X 100, dającynominalnie 6 k. m. (według wzoru państwowego db oblicza-nia podatku), daje moc rzeczywistą, około 20 koni. W środ-ku długości wału korbowego znajduje się pompa do oliwy(rys. 4). Napęd rozrządu zapomocą łańcucha. Sprzęgło

Rys. 39. Samojazd Norddeutsche-Automobil-Werke-Hameln.

Grodnem uwagi jest typowe dla francuskich omnibu-sów i wozów towarowych umieszczenie siedzenia maszynistynad silnikiem, celem lepszego wyzyskania miejsca.

Rys. 39 przedstawia samojazd turystyczny okardanowempodwoziu, konstrukcyi piszącego, wyrabiany seryami (800sztuk rocznie) przez firmę Ńorddeutsche-Automobil-Werke

o stożku obciągniętym skórą, Zmiana o czterech stopniowa-niach zapomocą czterech łańcuchów Renolda i trzech prze-suwaków, tworzących cztery sprzęgła kłowe. Ruch wstecz-ny otrzymany jest zapomocą pary kół zębatych. Na rys. 33przedstawiony jest przesył kardanowy i most osi tylnej.

S. KOSSUTH.

ZAWODY TECHNICZNE.(Ciąg dalszy do str, 590 w Na 45 r. b.)

6 2 . Inne kraje. W Austryi technice średniej odpo-wiadają szkoły wyższe przemysłowe (K. K. Mhere Staatsge-werbeschulen), nazywane wyższemi dla odróżnienia od tychszkół przemysłowych, które, tak jak szkoła lwowska, są prze-znaczone dla techniki niższej. Prywatnych średnich szkółtechnicznych Austrya, o ile nam wiadomo, wcale nie posia-da. Szkoły przemysłowe utrzymywane są ze skarbu pań-stwa, a miasta przyczyniają się tylko budową odpowiednichgmachów szkolnych. Od pruskich wyższych szkół budowymaszyn szkoły austryackie odróżniają się tem, że posiadająobok wydziału mechanicznego także wydziały budownictwa

i chemii technicznej i że przyjmują na I kurs, odpowiada-jący IV semestrowi niemieckich szkół budowy maszyn, kan-dydatów, którzy albo ukończyli kurs 4-ch klas gimnazyalnychlub realnych (co odpowiadałoby przygotowaniu do niemiec-kiej wyższej tercyi), albo też kurs szkoły początkowej miej-skiej lub 8-klasowej szkoły ludowej (ze stopniami przynaj-mniej dobrymi); za to szkoły austryackie mają kurs czterole-tni i doprowadzają matematykę do poziomu, odpowiadające-go całkowitemu kursowi szkoły realnej. Niemniej ważnąróżnicę stanowi ta okoliczność, że szkoły niemieckie biorąuczniów swoich po dwuletniej przynajmniej praktyce w rze-

Przegląd Techniczny N 46. — 14 listopada 191M >:.

Stowarzyszenie Techników w Warszawiipodaje do wiadomości swych członków:

I. Posiedzenia techniczne.W piątek d. 15 b. m., p u n k t u a l n i e o godz. 81/, wieczorem odbędzie się posiedzenie techniczne.

Porządek obrad:1) Rozpatrzenie sprawozdania z posiedzenia poprzedniego.2) Skrzynka zapytań.3) Sprawy bieżące.4) Henryk Wojewódzki: Zastosowanie zamrażania skał przy pogłębianiu szybów na kopalni Juliusz" Warsz

Tow. kop. węgli. •5) Projekt Seke. Teclinioz. Tow. Kurs, Nauk. zorganizowania Kursu uzupełniającego dla inżynierów-rnechaników6) Wnioski członków.

W piątek d. 22 b. m.: Ludwik Hantoioer: O sztucznym jedwabiu.„ 29 „ : Dalszy ciąg Sprawozdania z tegorocznego Zjazdu techników polskich w Krakowie. Odczyt

zbiorowy wygłoszą pp.: J. CHrtler, W. Łatkiewics i inni.

II. Koło Architektów.Posiedzenie Koła odbędzie się w poniedziałek dnia 18 listopada r. b., o godz. 8 wieczorem w sali .Ns IV.

Porządek obrad:1) Odczytanie protokółu.2) Odczytanie warunków Konkursu na rozszerzenie Gfmaehu Stów. Techników w Warszawie.5) Sprawy bieżące i wnioski członków.

IV, Koło b. Słuchaczów Polit. Lwowskiej.W sobotę dn. 16 b. m. odbędzie się ZebraDie towarzyskie członków Koła z Paniami, poprzedzone referatem koi.

Augustowskiego na temat: „Rozwój wydz. budowy maszyn politechniki lwowskiej w ostatniem dziesięcioleciu".Początek punktualnie o godz. Sl/2 wieczorem.

III. Komitet informaeyi dla młodzieżywyjeżdżającej w eelu kształcenia sią w zawodzie teehnieznym.

Członkowie Komitetu pełnią dyżury w poniedziałki, środy i piątki od godz. 71/,, do 872 wieczorem w pokoju ,Ns VII.

IV. Komitet Biblioteczny.D a r w y d a w c ó w . Z wdzięcznością potwierdzamy odbiór 2 wydawnictw Kasy wz. pomocy i przezorności

dla osób pracujących na polu technicznem: 1) Polski Kalendarz techniczny w 3 częściach na r. 1913.2) Bronisław Jiwgier: Tablice zamiany miar rosyjskich i nowopolskich na metryczne oraz rosyjskich na no-

wopolslrie i odwrotnie.UWAGA. Powyższe 2 wydawnictwa: Kalendarz w cenie 2 rb. 25 k. i Tablice w cenie 1 rb. są do nabycia w Kancelaryi

Stowarzyszenia Techników (codzień), jakoteż przy wejściu na salę odczytową (w piątki).

Katalog Biblioteki Stowarzyszenia Techników w Warszawie. Wydanie 2-ie (1910 — 1

3MC O S T(PORZĄDEK CHROJSOLO.GICZEY). M8.

2010.

1670.

2B62,2563.1778.

1624.1821.

1473,

1509.1108.

960.547.

1107.

1052.

260.

1057.

red. Emperger i'. BalkenbrticUen. Bogenbrucken. („Handb.f. Eisenbetonbau". Tom VI). Berlin 1911.

Brik «T. E., Landsberg Tli., Steiner Fr. Der Brtickenbau.Tom I I I . Die eisernen Brtięken. („Handb. d. Ingen.Wiss. Lipsk 1909.

Thuliie M. Mosty łukowe i wiszące. Lwów 1908.„ Mosty kamienne. Lwów 1908.

Ostrsseniewski A. Do teoryi mostów. Zasada dźwigni w wy-trzymałości materyałów... W-wa 1908.

Schaper Oł. Eiserne Briioken. Berlin 1908.Spitzer J. i Nowak A. Brtiekenbau u. Eisenbałmbau. („Handb.

f. Betonbau"). Berlin 1908.Dieta W. i Friinkel W. Der Brtickenbau. Cz. IV. Bewegli-

che Briicken. („Handb. d. Ingen Wiss.e). Lipsk 1907.Thuliie ML Filary żelazne. Lwów 1907.Melan i Landsberg-. Der Brtickenbau. Eiserne Bogenbriicken

und Hangebrucken. („Handbuck der Ingen. Wissensch.")Lipsk 1906.

Thullie M. Mosty kratowe żelazne. Lwów 1905—6.„ Mosty blaszane. Lwów 1905.

Foerster M., Landsberg Th., Melirtens G. Der Briiokenbau.Die Brucken im Allgemeinen. Steinerne Briicken. („Hand-buch der Ingen. "Wissensch."). Lipsk 1904.

Kwicłński L. W kwestyi budowy trzeciego mostu w War-szawie. Warszawa 1904.

Thullie M. Podręcznik teoryi mostów. Belki proste statycz-nie wyznaczalne. Lwów 1904.

Banmeister B., Heinzerling; F., Lorey F. Der Briickenban.Wasserleitung- und Kanalbriicken. („Handbuch der Ingen.Wissensch."). Lipsk 1904.

u. Brucken — Konstrukfcionen.1524. Ritter A. Eiaerne DachLipsk 1904.

1526. 1'aton E. O. 3Keni3Hue MOCTH. Kijów 1903-6.1056. Mantel Cf. i Ueinrichs W. Der Brtickenbau. Eiserne Briicken-

pfeiler. („Handb. d. Ing. Wissens.'1) Lipsk 1903.293. Tlmllie M. Prayczófki i filary kamienne mostów drewnianych

i żelaznych. Lwów 1903.394. Słowikowski J. Badanie dżwigarów mostowych. W-wa 1903.

2167. Tschertou Fr. Der Brtickenbau. Wiesbaden 1908.326. DąbliOWSki P. Z dziejów mostu warszawskiego. Lwów 1903.

1363. Hiiseler E. Der Brtickenbau. I. Die eisernen Briicken.Lipsk 1893-15)03.

1075. Tlmllie M. Mosty sklepione. Lwów 1902.642. Douk, Blytli, Bnck. Glasgow-bridge. Rail-way-bridge. Niagar

Palls and Olifton-Steelarch-bridge, Londyn 3901.2126. Resal i Alby. Notes Bur la construction dn pont Alesandre TTT

Paryż 1899.830. Thullie M. Mosty drewniane. I. Mosty belkowe i jarzma.

II. Kratowe i rozporowe. Lwów 1898.130G Dietz W. Bewegliche Brucken. Lipsk 1897.2344. Landsberg Tli. Das Wettbewerb i. eine feste Rheinbrilcke bel

Bonn. Berlin 1895.2343. Leibbrand. Betonbrticke iiber die Donau bei Munderkingen.

Berlin 1894.811. Kunicki S. A. Ocuonama rpatjja-g.ecKHJCB CIIOCOSOB* paac^eia

UOCTOB'£. Petersburg 1893.2273. Reiner K. I. Keccont. Ero H3roTOBneuie, cnycKŁ H norpy-

aceHie. Moskwa 1892.259. Thullie M. Podręcznik teoryi mostów. Belki proste statycznie

niewyznaczalne, Lwów 1892.

3

Na*eo

N

.5

N

*) Ob. Budownictwo. Czasopisma. Drogi bite. Drogi i mosty. Bncyklopedye. Mechanika budowlana. Żelbet.

V. Wydział pośrednictwa praey.

<sł" O

320.

318.316.

314.

321.319.317.316.

318.

312.311.310.309.308.258.

807.306.305.304.303.302.299.298.297.

296.295.294.293.292.291.290.289.288.287.255.208.

59.

ya d r e s u d l a l istów: WYDZIAŁ POŚREDNiCTWA PRACY przy Stów. Techn. w Warszawie, ul. Włodzlmlorska 3/5.

(Prosimy o dołączenie marki pocztowej na odpowiedź).

Zajęcia a.la:Młodego technika, władającego .językiem polskim i niemieckim do różnych robót pomocniczych w fabryce papieru: sporządzenia

rysunków techn. i fc. p. Pensy a początkowo 6G-70 rb. miesięcznie.Tecłmika-rysownika do robót konstr.-maszynowych.Technika lub inżyniera odpowiedzialnego z praktyką ogrzewalno-wentylacyjuą przynajmniej 4-letnią. Zajęcie w mieście guber-

ni alnem. Pensya od 100-140 rb. miesięcznie, pozatem gratyfikacya i dyety w razie wyjazdu od 4—5 rb. dziennie.Korespondenta znającego buchalteryę do biura technicznego w charakterze kontrolera działalności przedstawicieli firmy w War-

szawie. Wymagana łatwość opisowa w kierunku technicznym, biegłe pisanie na maszynie i stenografia. Pensya w pier-wszym miesiącu 80 rb. w każdym następnym po 10 rb. podwyżki.

prac;y:(Nazwy miast w nawiasach dotyczą siedziby zakładu naukowego, w którym kandydat odbywał studya).

Inż.-elektrotechnik (Lwów i Monachium) z wykształceniem handlowem. Posiada praktykę 2-letuią biurową i fabryczną,Inż,-technolog (Warszawa) z praktyką, 8-letnią w przemyśle żelaznym, obeznany z czynnościami handlowemi i administracyjneiui.Technik-mechanik (szk. Piotrowskiogo) z roczną praktyką, biurową.Młody inżynier-budowniczy (Kijów i Drezno), specj.: projektowanie wodociągów, kanalizacyi i u.iządzeń biologicznych. Wtada

językami obcymi (m. in. angielskim).Technik (Dąbrowa) z praktyką 12-letnią, specj.: kontrola kotłów parowych i maszyn, nadzór nad ekonomiczną sprawnością urządzeń

fabrycznych i hutniczych.Inżynier-mechanik (Praga) z pewną praktyką poszukuje jakiegokolwiek zajęcia.Dr. chemii (Priburg), obecnie zatrudniony w stacyi rolnej w Niemczech poszukuje zajęcia w kraju od 1 stycznia.Technik budowlany z praktyką 10-letnią i znajomością korespondencyi w jęz. obcych.Młody rysownik budowlany z 4-letnią praktyką biurowąTechnik (szk. Świecimskiego), rysownik-mechanik z praktyką 9-letnią.. . .Inżynier (Moskwa) z 8-letnią praktyką liandlową i przeinysł.-budowlaną, samodzielny kierownik biura techn.-budowl. w przeciągu

lat pięciu — pragnie zmienić posadę, ewent. wstąpiłby jako wspólnik do interesu.Inż-.-architekt (Monachium) z kilkoletnią praktyką.Inż.-chemik, ceramik (Praga) z praktyką 2^-letnią w cukrownictwie i ceramice. (Specj. piece okrągłe i tunelowe).Początkujący inż.-mechanik (Zurych) poszukuje zajęcia. Włada językami obcymi.Technik-iysownik (szk. Piotrowskiego) z pewną praktyką w walcowni.Młody inżynier (Mannheim) z l|-roczną praktyką. Włada jęz. niemieckim, poszukuje zajęcia w dziale technioz.-handl. (akwizycyi).Młody inż.-elekbrofceohnik dyplom. (Naucy) poszukuje praktyki.Inż,-mechanik i elektrotechnik (Petersburg) z l'/2-roczną praktyką montażową, biurową i akwizycyjną.Młody inż.-chemik (Tuluza) z pewną praktyką. Włada językami obcymi.Inżynier (Lwów) z praktyką 5-letnią specj. projektowanie i budowa kolejek wązkotorowych, budownictwo wiejskie, osuszania

i nawodnienie.Majster (Mittweide) w dziale maszyn rolniczych z praktyką 6-letnią także zagraniczną.Inż.-mechanik (Karlsruhe) z 3-letnią. praktyką. Włada językami obcymi.Młody technik (szk. Piotrowskiego) poszukuje zajęcia w zakresie rysunków technicznych.Doświadczony monter-elektrotechnik.Technik budowlany z 15-lebnią praktyką, w biurze i na budowlach.Inż.-technolog-mechanik (Ryga) poszukuje jakiegokolwiek zajęcia.Technik-konstruktor (Tow. Kurs. nauk.) z praktyką 7-letnią.Rysowniczka poszukuje zajęcia w biurze technicznem.Rysowniczka poszukuje zajęcia w biurze technicznem.Inż.-elektrotechnik (Petersburg) z prakt. 372-letnią przy warszt. tramwajowych, obebnie zarządza elektrownią miejską na prowincyi.Technik-mechanik z 1-J-roczną praktyką poszukuje zajęcia w Warszawie.Dyplom, inż.-elektrotechnik z kilkoletnią praktyką zagraniczną, samodzielnie prowadzący montaże, obeznany z akwiz. i biurowościąMajster-mechanik w cementowni z 14-letnią praktyką zagraniczną.

VI. Zmiany w hiśeie Członków na r. 1911/12,Nazwisko i imię Zmiana stanowiska lub zajęcia Adres pocztowy

12.14.

164.216.235.291.327.355.407.458.678.784.942.978.981.

1029.1032.1232.1342.1492.1571.1594.1628.

Apte LudwikArkuszewski Jan.Chałupczyński KazimierzDąbrowski GracyanDobrowolski AugustElżanowski LeonGaładyk WacławGliicksman IgnacyGurtzman AleksanderIwanowski EugeniuszKubicki AndrzejŁopuski JanNowicki StanisławOstrowski StanisławOtolski StefanPiotrowski JanPiotrowski ZygmuntSłaboszewicz AntoniSzołowski GustawWilamowski AleksanderZawadzki AntoniZieliński Kocent Wład.Deduchowski Jerzy

Dyr. fabr. Zloty PotokPoprzednie stanowisko wykreśla się

Profesor szkoły handlowej

Wspólna 9 m. 8.Niecała 14, tel. 280-96.Koszykowa 81, tel. 99-42.Charbin, Sadowa 40. . . .Potyłcze, poczta Kalwarya, gub. Suwalska.Złoty Potok, st. Herby-Kielce.Aleksandrów Pograniczny.Hortensya 5 m. 5.Wilcza 47, tal. 158-55.Moskwa, Ńiżnaja Presnaja, d, Szokinoj 9.Petersburg, Kołokolnaja, Dmitrowski per. 17.Nachiczewań, I I I linia, d. własny.Kopernika 12 m, 6.Niżny Dnieprowsk, gub. Ekaterynosławska.Senatorska 6 m. 20, tel. 136-03.Polna 54 m. 30.Łomża, szkoła handlowa.Petersburg, Newski Prospekt 7.Wielka 8 m. 19.Mokotów, Nowo-Aieksandryjska 6.Wspólna 58 — do firmy E,' Baliński.Koszykowa 39. :•••[•Mokotowska 9 m. 21,

MKatalog Biblioteki Stowarzyszenia^. T e c h n i k o w i ^Warszawie. Wydanie 2-ie (1910—12).

8.

1153.

2108.812.

2197.

2585.1272.2053.

1268.946.

924.

Wlnkler E. Theorie der Brticken. — Aeussere Krafte derBalltentrager. Wiedeń 1886.

Tlmllie SL Szkic fceoryi mostów łukowych. W-wa 1882.Stelzel 0. Theorie einfacher, statiach bestimmter Briicken-

trager. Wiedeń 1880.Loeire T. G-rundzflge zu Vorlesungen iib. eiserne Balkeabruc-

ken. Monachium 1877.Pestalozzl K. Eiserner Briickenbelag. Zurych 1876.Debauye A. Ponts et viaducs en bois et en metal. Paryż 1874.Winkler E. Theorie d. Brncken. Aeussere Krafte "gerader

Trftger. Wiedeń 1873.Debame A. Ponts en maconnerie. Paryż 1873.Chrzanowski T Description du pont sur Boug pres du Te-

Warszawa' 1871.i Schiibler A. Calcul et construction de ponts

(PORZĄDEK CHRONOLOGICZNY).

anowskirespol.

Lnissle Fr.le F . S i b l e r A. Calcmetalliąnes. Sztutgart 1871.

140.

904.

.1636.112.

1569.

838.

916.

1559.

1539.

Nordling M. V. Documents relatifs aux viaducs metalliąueade la ligne de Commentry a Gaunat. Paryż 1870.

Koguauld M. Traile pratiąue de la construction des pontset viaducs metalliąues. Paryż 1870. ' ..

R«lngerUng P. Die Briicken in Eisen. Lipsk 1870.Gaudard J. Etude . comparatif de divers systemes de ponts

eu fer. Paryż 1865.Laissle ¥v. i Schubler A Der Bau der Briickentrager. Sztut-

gart 1864.Sehnireh Pr. Die erste Kettenbrttefce fur Lokomotivbetrieb

1859-60. Wiedeń 1861.Scheffler H. Theorie der GewSlbe, Futtermauern uńd eiser-

nen Briicken. Brunświk 1857.Yillarceau Y. Sur 1'etablissement des arches de pont.

Paryż 1853.p6pa3n;oBHXTi napoiiom,. PetersTJurg1 1845.

Ogłuszenia u Teohnicznego. >

TOWARZYSTWO AKCYJNE

Zarząd i [ Warszawa, ul. hr. Berga 5.Składy Główne: j Petersburg, G-ościnny Dwór 16.

Fabryka w Jeziornie (gubernia i powiat Warszawski).

PRZEDSTAWICIELE:S. Schif f — Moskwa.S. A. Joffe — Wilno.Adolf Muszkat i Syn — Kijów.L. Silberstein — Charków.I. S. Panczenko — Rostów nad Don.J. Aynhorn — Ekaterynosław.J. Schreier — Odesa.G. M u l a r s k i — Tyflis.L. Paszkiewicz — Baku.J. Dobrzyński — Łódź.

Bibułki papierosowe (do 10 gram. metr kwadratowy) w arkuszachi bobinach, bibułki kopialne w arkuszach i rolkach do nowychmaszyn kopialnych, brystoło białe i kolorowe, brystole fotograficzne,listowe angielskie, pergaminowe, z wodnemi znakami, tudzież listowewszelkich gatunków, papiery czerpane na akcye, obligacye, doku-mentowe, rejentowskie, aktowe, papiery książkowe, kancelaryjnewszelkich gatunków, drukowe, drukowe ilustracyjne, kopertowe białei kolorowe, rysunkowe w arkuszach i rulonach dla biur tech-nicznych, rysunkowe czerpane, bibuły filtracyjne w arkuszach

i książkach, papiery pergaminowe przezroczyste.

Młody Chemikz ukończoną politechniką poszukuje zajęcia. Łaska-we zgłoszenia przyjmuje Centralne Biuro OgłoszeńL. & E. Metzl i S-ka w Łodzi, Piotrkowska 102

pod „Chemik", 502

f

Próby i cenniki — na żądanie bezpłatnie, franko.82(3

Z. Smoczyńskiego i I. Dąbrowskiego, inżynierówb. Wydziału Kotłów i Motorów przy Stowarzyszeniu

Techników w Warszawie

Warszawa, ul. Złota N§ 5 m. 6. Telefon 9-73,Adres telegraficzny: „Kotłomotor"—-Warszawa.

Porady we wszelkich kwrstyach dotyczących kotłówi motorów; dokonywnnie badań, mających związek z racyo-nalnem urządzeniem i prowadzeniem kotłów i motorów, ocenaoraz wykonywanie odnośnych projektów.

Próby na odparowanie, analizy: wody, materyarów opa-łowych i smarów; próby odbiorcze i gwarancyjne.

Badanie maszyn parowych i motorów przy poinocy in-dykatorów, regulowanie stawideł maszyn różnych systemów.

Dozór techniczny nad robotami. 333

Egzystująca od 1824 rokuCesarsko-królewska uprzywilejowana

fabryka instrumentów muzycznych

W. Stowassera Synowiew Graslku (w Czechach)

i w Warszawie; Nowy Świat N* 36poleca wielki wybdr wszelkich instrumentów muzycznych dla

o r k i e s t r f a b r y c z n y c h . — Cenniki bezpłatnie,

Towarzystwo Akcyjne

Ludwika (łeyera

Istniejąca od 185S

FABRYKA WAG

w LODZI

wyrabia przędzę bawełnianą,

tkaniny bawełniane białe, far-

bowane i drukowane, płótna

introligatorskie.

Stanisława ks, Łnbomirskiegow WAKSZAWIE

Leszno JC 90. Telefon M 18-91

wykonywa wagi stołowe, dziesiętne, setne,wozowe, wagonowe, różnych typów i ro-dzajów,'., uskutecznia wszelkie reparacjeoraz przyjmuje roczną konserwacyę wag

1 w fabrykach, zakładach przemysłowych,. gorzelniach i cukrowniach. 143

feł

&9

•—i O

o F-i

& S3O U

-a a-i

cu

"aa

ca o3

-3 -W

•tg

o

? ert

. d

O "Ja>

ta

H

TOWARZYSTWO

L

TPEyrOJlbHHKbWyroby gumowe

ci© celów technicznychi wszelkich innych.

99

MANUFAKTURY GUMOWEJpod firma

TREUGOLN1K"Oddział Warszawski— Rymarska 12, telefon 38 00 i 84 84.Oddział Łódzki — Piotrkowska 125, telefon 18 74.

Z TYGODNIA.(Informacye i pogłoski).

— Rada zjazdów przedstawicieli przemysłu i handlu opracowujeobecnie kwestyę uregulowania liczby dni świątecznych w fabrykachi warsztatach przemysłowych. Między innemi, Rada zjazdów zasię-gnęła "w tej kwestyi opinii zarządu wszechrosyjskiego Tow. cukrow-ników, który oświadczył, iż z punktu widzenia interesów przemysłucukrowniczego, największy uszczerbek przynoszą, święta, przypadają-ce w okresie robót polnych przy kopaniu buraków cukrowych, t. j .we wrześniu i październiku. Jednocześnie zarząd Towarz. delegowałp. M. Manuchowa na specyalną. naradę, jaka odbędzie się przy Ra-dzie zjazdów, dla udzielenia odpowiednich wyjaśnień.

— Ministeryum koniunikacyi opracowało plan budowy 49 no-wych szos państwowych, łączących wszystkie większe miasta, długo-ści 1B 000 wiorst, kosztem około 250 mil. rb. Budowa szos w po-rządku kolejnym urzeczywistniona będzie w ciągu 10 do 1B lat.

Ziemia Piotrkowska. Gubernator zezwolił mieszkańcowi Beł-chatowa, Ab ramo w i Warszawskiemu, na budowę przędzalni i tkalniprzy zbiegu ulic Przędzalnjanej i Nowej J^ 16 w Łodzi.

— Wydział techniczny rządu gubern. zatwierdził przedstawio-ne przez firmę „Jarisz i Petrul" plany na wzniesienie mechanicznejfabryki śrub, haków oraz budynków gospodarczych, przy ulicy Wod-nej JMat' 26/28 w Łodzi, — i Moszka Wienera na pomieszczenie dlamaszyn fabrycznych przy ul. Oegielnianej Na 96 w Łodzi.

— Zebranie gromadzkie na Balutach podjęło u gubernatorastarania o wyjednanie u władz wyższych koncesyi na budowę elek-trowni, przeznaczonej dla przedmieścia Bałut G-uberaator sprawę tęskierował do inżyniera powiatowego Franciszka Karpińskiego.

— Sprawa fabrykantów pabianickich, oskarżonych o zanieczy-szczanie ściekami fabrycznymi rzeki Dobrzynki, rozpatrywana będzieponownie przez warszawską Izbę sądową w d. 23 grudnia r. b.

— Budowa linii telefonicznej pomiędzy Łodzią i Piotrkowem,chociaż roboty przygotowawcze są już ukończone, rozpocznie się do-piero w r. p.

— Ma zebraniu akcyonaryuszów Tow. „Poręba", wyzuaczonemBa dz. 23 listopada r. b., między innemi omawiana będzie sprawa po-większenia kapitału akcyjnego o 1250 tys. rubli, oraz sprzedaż kilkudziałów gruntu.

— Tow. E, G. F. wystąpiło do magistratu sosnowickiego z proś-bą o wskazaDie ulic, na których pożądaneby było ułożenie szyntramwajowych.

Ziemia Radomska. Zarząd główny poczt i telegrafów opraco-wuje projekt budowy linii telefonicznej, która połączy Warszawę2 Radomiem i Kielcami. Do budowy tej linii główny Zarząd zamie-rza przystąpić w roku przyszłym.

— Władza gubernialna zgodziła się na oddanie części placuzw. Rajtszulą, zajmującego przestrzeń 49 038 łokci, wraz ze znajdują-cymi się na niej budynkami t. zw. „czerwonych koszar", szpitalowiśw. Kazimierza w Radomiu, w celu wzniesienia na niej nowych za-budowań, należących do tegoż szpitala.

— Wskutek wzmożonego ruchu depesz w Radomiu, p. Kryń-Bkiemu powierzona została budowa linii telegraficznej z Radomia doKielc i Jędrzejowa; druga zaś zupełnie uowa linia poprowadzona bę-dzie w stronę Zwołenia, Ciepielowa i Magnuszewa. Roboty są jużrozpoczęte.

Ziemia Warszawska. W nowoutworzonem Towarz. akc. p. f.,Kawenczyńskie zakłady cegielniane Kazimierza Granzowa" zostaliwybrani na prezesa, zarządu p. K. Granzow, na dyrektorów zaś za-rządu p. Józef Tenaler i Jan Wedel. Dyrektorem zarządzającym mia-nowany został p. Filip Wasserman.

— W Łączycy, w młynie, należącym do p. Knoeha, wybuch wy-rządził znaczne szkody tak w samym budynku, jak i w całem urzą-dzeniu.

— W Aleksandrowie pogr. została puszczona w ruch fabrykapłatków kartoflanych p. Eustachego Oziembły.

HEwa, liuITWołyń. Delegaci m. Mińska jeźdzTlT^o*Moskwyw celu porozumienia się z zarządem Tow. Polakowa o wykup kon-cesyi na tramwaje konne. Suma wykupu została ostatecznie zredu-kowana do rb. 212 500. O ile więc umowa zawarta z Tow. zostanieprzez Radę miejską zaakceptowana, na wiosnę r. 1913 ma się rozpo-cząć budowa tramwajów elektrycznych.

— Miejski szpital chorób zakaźnych w Mińsku ogłasza, że po-trzebuje mebli szpitalnych, łóżek, naczyń i instrumentów hirurgicz-iiych, razem na sumę 14 tys. rb.

— Do zarządu m. Wilna zwróciło się kilku przemysłowców,życzących wziąć koncesyę na budowę zakładu do przetwarzania od-padków z rzeźni miejskiej.

— Projekt utworzenia linii telefonicznej z Warszawy do Pe-tersburga zmieniony został w ten sposób, że linia telefoniczna prze-prowadzona zostanie nie odrazu, lecz w dwóch odstępach czasu.W r. 1913 ma być utworzona komunikacya telefoniczna między Pe-tersburgiem a Wilnem. Telefon zaś między Wilnem a Warszawąaia być przeprowadzony później.

— Ziemskie telefony w po w. Krasnostawskim (gub. Witebska)już w części fuukcyonują. Przeprowadzono je z Dynaburga przez Ma-linówkę i Użwałdę do Krashiwia, stąd zaś przez Izabelin do Dagdy.Telefony te są do użytku ziemskich urzędów, jako też policyi, resztazaś ludności ani się tem interesuje, ani z tego korzysta. Wielu na-wet nic o tem nie wie, tymczasem urządzenie kulturalne kosztowałokilkanaście tysięcy rubli, nie licząc leśnego materyału na słupy, uży-czonego bezpłatnie przez miejscowe obywatelstwo. Inni, którzy jużspróbowali skorzystać z inowacyi, narzekają, że dostęp do tego „ziem-skiego" telefonu jest niezmiernie utrndniony, czyniąc wrażenie pry-watnego przedsiębiorstwu.

— Ministeryum komuuikacyi zezwoliło p. Naryszkinowi pro-wadzić studya przedwstępne w celn budowy zaprojektowanej przezniego nowej kolei od stacyi Chełm kolei nadwiślańskich przez Wło-dzimierz Wołyński, Dubnó, Staro-Konstantynów, Chmielnik, Lipo-wicc do stacyi Oratowo kolei poludniowo-zachodnich. Długość pro-jektowanej kolei ma wynosić 500 wiorst. W obrębie Chełmszczyznykolej ta ma być skierowana na Dubienkę i Horodło, zaprojektowanorównież odnogę do Hrubieszowa.

— W dniu 30-ym z. m. spłonęła prawie doszczętnie fabrykasukna w Sławucie, własność ks. Romana Sangnszki. "Fabryka znaj-dowała się w 3-piętrowym budynku. Według wszelkiego prawdopo-dobieństwa będzie odbudowana.

— Zarząd kijowskiej szkoły sztuk pięknych zwróci! się do pre-zydenta Kijowa z prośbą udzielenia placu pod budowę własnegogmachu dla szkoły. Zarząd nadmienia przytem, iż budowę wspomnia-nego gmachu pragnie rozpocząć już z wczesną wiosną.

— Pozwolenie na budowę sieci telefonicznej w powiecie otrzy-mał zarząd ziemski powiatu Lityńskiego. Ministeryum spraw wewnętrz-nych wyłączyło miasto Lityn z planu powiatowej sieci telefoni-cznej.

— Obywatel ziemski W. Jaroszyński otrzymał pozwolenie uabudowę kolei szerokotorowej, od st. Oratowo kolei poł.-zachoduich dom. Soroki, gub. Kijowskiej. Budowa kolei odbywnó się będzie podkierunkiem i kontrolą zarządu kolei poł.-zachodnich.

— We wsi Bucniach i Serebryńcu, powiatu Mohylowskiego,rozpoczęto roboty wiertnicze przy budowie studni artezyjskich na na-działach włościańskich.

— W m. Wońkowcach (pow. Uszycki) zorganizowała się ochot-nicza straż ogniowa.

— G-nbernialny zarząd ziemski Wołyński otrzymał od główne-go zarządu Rolnictwa rb. 200 tys. zapomogi na osuszenie błot, któ-rych na Wołyniu jest z górą pół miliona dziesięcin.

— Grupa drobnych rolników, mieszkańców wsi Jewguniewki(gub. Chers., pow. Tyrasp.), połączonych w Towarzystwo rolnicze,ukończyła niedawno budowę młyna walcowego, którego puszczeniew ruch odbyło się d. 7 b. m.

— Kijowski komitet rozdzielczy rozpoznawał projekty kolei,podjazdowych: Zacisze-Zacharówka, Wesoły Kąt-Hofnungsthal, Ki-werce-Rafałówka i czterech linii w gub. Mińskiej. Z tych wszystkichprojektów uznano za opłacający się ekonomicznie i pożyteczny pro-jekt linii Kiwerce-Kołki-Rafałówka, który połączy południową częśćpow. Łuckiego z północną.

— Wobec tego, iż obecnie sytuacya na Blizkim Wschodziesprzyja wywozowi do państw bałkańskich, szczególnie zaś do Buł-garyi i Serbii, rosyjskiego cukru, mąki i innych produktów żywno-ściowych, kijowski oddział rosyjskiej izby eksportowej wszczęl w mi-nisteryum komunikacyi starania o zniżenie taryf kolejowych na po-mienione produkty, przeznaczone na Blizki Wschód.

Cesarstwo. Przy ministeryum finansów zorganizowana zostałakomisya, celem opracowania sposobu skasowania granicy celnej, dzie-lącej ją-obecnie od .Rosy i.

— Zarząd m. Błagowieszczeńska zamierza budowę tramwajówelektrycznych miejskich oddać w długoletnią eksploatacyę, lub też eks-ploatować tramwaje własnym kosztem. Zarząd zwraca się więc z tąwiadomością do osób zainteresowanych i wzywa je do składania ofert.

— Zebranie nadzwyczajne akcyonaryuszów Tow. zakładów Pu-tiłowskich rozważało kwestyę budowy warsztatów okrętowych. Za-kłady te otrzymały zamówienie na budowę dwóch krążowników i ośmiutorpedowców za 32,6 mil. rb. Koszta doraźne budowy warsztatówobliczono na 10 mil. rb.

— Tow. ryskiej cementowni K. Ch. Schmidta zamierza po-większyć kapitał zakładowy z rb. 1600000 do rb. 2 000000.

Wystawy i kongresy. Między 23 a 28 czerwca r. 1913 w Lon-dynie odbędzie się kongres międzynarodowy budowy dróg kołowych.Prezesem komitetu organizacyjnego został sir George S. Gibb.

— Stowarzyszenie „Cement Products Exhibition Oo." (Chi-cago, 72 West, Adams Street) urządza dwie wystawy zimowe, pierw-szą między 12 a 13 grudnia, r. b. w Pittsburgu, i drugą, między 16a 23 stycznia r. 1913 w Chicago. Jednocześnie z wystawą w Pitts-burgu odbędzie się zebranie członków stowarzyszenia „Te NationalAssociation of Cement Users". .•.'.'•. .-.-'. . • ;,

46. PRZEWAL) TECHNICZNY. 607

miosłach drzewnych lub kruszcowych i pracowni szkolnychnie posiadają, gdy tymczasem szkoły austryackie biorą mło-dzież wprost ze szkół ogólnego kształcenia, ale posiadająpracownie mechaniczne, w których, uczniowie pracują poczy-nając od drugiego roku. Galicya posiada jedną szkołę wyż-szą przemysłową o trzech wydziałach w Krakowie,

W ogólności program i ustrój szkół wyższych przemy?-słowych w Austryi uznawany jest powszechnie za wzorowy.Nadto szkoły te pożyteczne są jeszcze z tego względu, że, po-siadając odpowiednie gmachy, pracownie, doświadczalniei pomoce naukowe, tudzież doświadczone siły nauczycielskie,stanowią one ogniska, w których, skupiają się różne kursytechniczne, mające za zadanie dalsze kształcenie uczniów,czeladników i mistrzów rzemieślniczych, przygotowanie nau-kowe monterów i mistrzów w zakresie mechaniki i elektro-techniki; nadto zimą urządzane są przy tych szkołach 4 lub5-miesięczne kursy dla podmistrzów budowlanych. Swojądrogą .otwartem pozostaje pytanie, czy system niemiecki,przyjmujący do szkoły uczniów już wypraktykowanych, niejest lepszy.

W Szwajcaryi szkolnictwem teohnicznem średniem zaj-mują się kantony. Niektóre z nich posiadają bardzo dobreszkoły tej katogoryi. Największą sławą cieszy się szkoła prze-mysłowa w Winterthur.

Francya posiadała aż do ostatnich czasów tylko pięćszkół rządowych stopnia średniego, pod starodawną nazwąszkół sztuk i rzemiosł (ćeoles ćParts et mśtiers — w Ohalonss/M., Angers, Aix, Lilie i Oluny). Są to szkoły budowy ma-szyn; jedna tylko szkoła w Lilie posiada dodatkowy wydziałprzędzalnictwa i tkactwa. Ustrój tych szkół różni się atolibiegunowo niemal od ustroju pruskich szkół budowy ma-szyn. Uczniów swoich biorą szkoły francuskie wprost z ła-wy szkolnej ze szkół przemysłowych t. zw. praktycznych,albo ze szkół początkowych wyższych. Każda szkoła posia-da internat dla 300 uczniów; uczniów przychodnich niema.Kurs jest 3-letni. Uczniowie pracują przez cały -ten czasw pracowniach szkolnych przynajmniej po 6 godzin dziennie,z podziałem: na ślusarzy składających (ajmteurs), modelarzy,odlewników i kowali. Podział ten odbywa się nie wedługusposobienia lub zdolności ucznia do pewnego rzemiosła, leczwedług stopni, a raczej według liczby punktów, wypadają-cych z pomnożenia stopni (których jest we Francyi 20) przezwspółczynniki ważności każdego przedmiotu. Poczynając•od r. 1906 lepsi uczniowie otrzymują dyplom inżyniera szkołysztuk i rzemiosł, gorsi zaspo dawnemu patent byłego uczniaszkoły sztuk i rzemiosł. Sprawozdawcy francuscy bardzo sobie•chwalą, techników pochodzących z tych szkół, zaznaczającz dumą, że np. od r. 1888 do 1905 włącznie, na 155 technikówze szkół sztuk i rzemiosł, 100 zdało egzamin wstępny do szko-ły centralnej sztuk i rękodzieł1). W r. 1906 postanowionozałożyć szóstą szkołę sztuk i rzemiosł w Paryżu, na co de-partament Sekwany daje przeszło 5 mil. fr., a skarb państwaokoło pół mil. fr. Szkoła ta będzie się jednak różniła odpięciu dawniejszych tem, że będzie miała tylko przycho-dnich uczniów i że do trzech zwykłych kursów dodany zo-stanie kurs czwarty dobrowolny dla uczniów dyplomowa-nych zarówno ze szkoły paryskiej, jak i szkół prowincyonal-nych. W ogólności w ostatnich czasach zabrano się we Fran-•cyi dość żwawo do uzupełnienia braków w wykształceniutechnicznem średniem i wyższem. Aczkolwiek bowiem fran-cuskie szkoły sztuk i rzemiosł prowadzone są bardzo staran-nie i z należytem pogłębieniem nauczanych przedmiotów, tojednak kierunek ich jest zanadto jednostronny. Z drugiejzaś strony pod względem ilościowym, oddawna już nie wy-starczały one potrzebie; w tej okoliczności upatrywano na-wet jedną z przyczyn słabszego tętna rozwoju przemysłufrancuskiego w porównaniu z przemysłem niemieckim. Naj-bardziej ożywioną działalność na polu szkolnictwa technicz-nego rozwijają wielkie miasta: Paryż i Lyon, które posiada-ją już cały szereg różnych szkół technicznych, a w tej licz-bie także i średnich.

W Belgii zadanie szkół technicznych średnich spełnia-ją szkoły przemysłowe t. zw. prowincyonalne, z którychnajbardziej znana i ceniona jest szkoła w Oharleroi. Oprócz

l) P. Astier et J. Cuminal. L^nseignement teehnique, indu--striel efc commeroial. Paris, 1909; str. 161 i da..

tego Belgia posiada sporo szkół technicznych specyalnych,utrzymywanych przez miasta lub fundacye, a które podwzględem swego naukowego poziomu zajmują, podob-nie jak szkoły prywatne niemieckie, o których wyżej by-ła mowa, stanowisko pośrednie pomiędzy techniką średniąa wyższą. ' , •

Anglia nie posiada wcale szkół rządowych tego stop-nia. Wykształcenie techniczne jest tam pozostawione pie-czy samorządu miejscowego, t. j . hrabstw i miast, tudzieżkorporacyi przemysłowych, które to instytucye, w ostatnichzwłaszcza czasach, rozwinęły ożywioną działalność także napolu szkolnictwa technicznego średniego. Szkoła technicz-na miejska w Manchesterze, w której bardzo wysoko stoiwłókiennictwo, ściąga uczniów z całej Europy. Podobnojednak i teraz jeszcze znaczna część techników angielskichstopnia średniego posiada wykształcenie techniczne, nabytewyłącznie prawie drogą praktyki i samokształcenia.

W Stanach Zjednoczonych Am. Półn., jak to wyjaśni-liśmy w pracy naszej o wykształceniu technicznem w tempaństwie 2), stopień średni wykształcenia technicznego for-malnie nie istnieje. Wszystkie kolegia techniczne nazywająsię tam wyższemi, t. j , akademickiemi; w rzeczywistości je-dnak niektóre kolegia zadowalają się żądaniem od wstępu-jących przygotowania, odpowiadającego dwóm pierwszymkursom czterokursowej szkoły ogólnej (Jiigh schoóT). Jeżeliprzeto kolegium ma kurs czteroletni, to według skali euro-pejskiej stanowi ono szkołę techniczną średnią. Do tej ka-tegoryi należy znaczna liczba kolegiów rolniczych i mecha-nicznych, utrzymywanych, przez poszczególne stany, zwła-szcza zachodnie, z nadań gruntowych. Oprócz tego niektó-re szkoły t. zw. przemysłowe stoją tam na poziomie średnichszkół technicznych, np. wydział umiejętności stosowauychw instytucie Pratta w Brooklynie i szkoła dzienna nauk sto-sowanych w instytucie Carnegi'ego w Pittsburgu, a znówniektóre szkoły wyższe posiadają wydziały techniczne o po-ziomie średnim, albo oddziały przygotowawcze do swoichWydziałów wyższych; przykładem szkoła przy instytucietechnologicznym Armoura w Chicago.

6 3 . Rosya. Szkolnictwo techniczne średnie w Rosyiurządzone jest według prawa z r. 1888 w ten sposób, coi szkolnictwo techniczne niższe. Za wzór dla szkół technicz-nych średnich posłużyły wyższe szkoły przemysłowe au-stryackie. Jakoż szkoły rosyjskie tego działu przyjmująuczniów bez poprzedniej praktyki, mają kurs czteroletnii posiadają pracownie, w których odbywa się nauka prakty-czna rzemiosł mechanicznych. Są jednak pewne różnice.Szkoły austryackie przyjmują uczniów z czterech, klas szko-ły gimnazyalnej lub realnej, a nadto ze szkół miejskich i zeszkół ludowych 8-klasowych; szkoły rosyjskie żądają przy-gotowania, odpowiadającego pięciu klasom szkoły realnej.W związku z tem szkoły rosyjskie mogą mieć wyższy po-ziom matematyczny. Pierwotny projekt programu 2) obej-mował nawet w zakresie matematyki, na wszystkich wydzia-łach, oprócz rolniczego, obok geometryi analitycznej takżepoczątki rachunku różniczkowego i całkowego; ostateczniejednak ograniczono się w szkołach rządowych i półrządo-wych (t. j . korzystających z przywilejów szkół rządowych)do geometryi analitycznej. Szkoły te mają jeden lub więcejwydziałów, a ustawa przewiduje następujące wydziały: me-chaniki, chemii, budownictwa, hutnictwa i rolnictwa. Nie-które z tych szkół utrzymywane są przez skarb państwa, in-ne zaś przez samorządy prowincyonalne lub osoby prywatne.W Królestwie niema wcale szkół rządowych, tego działu;jest tylko jedna prywatna, mianowicie szkoła mechaniczno-techniczna H. Wawelberga i S. Rotwanda w Warszawie.

Oprócz szkół technicznych średnich tego rodzaju, ist-nieje w Rosyi inny jeszcze typ szkół technicznych, t. z w. sie-dmioklasowy. Taka szkoła ma pięć klas ogólnych, (real-nych) i tylko dwie techniczne. Jest to zatem szkoła tech-niczna niższa; jakoż wychowańcy jej dopiero po dwóch la-tach praktyki technicznej zrównani zostają w swych, przy-wilejach z wychowańcami szkół średnich typu 4-kursowego.Szkołę tego rodzaju utrzymuje rząd w Łodzi, p. n. szkoły

2) Przegl. Techn. z r. 1909 oraz w osobnej odbitce z r. 1910,str. 15.

a) Prace Komisyi programowej, utworzonej w r. 1888 przyMinisteryum"oświaty pod przewodnictwem p. Iljina (wyd. urzędowe).

•608 PRZEGLĄD TECHNICZNY. 1912

przemysłu włókienniczego (manufakturno-promysdennojeucsilisscse). Do sprawy szkolnictwa technicznego średnie-go w Królestwie powrócimy jeszcze w dalszym ciągu.

"W ogólności, w porównaniu z wzrastającemi potrzebamiżycia gospodarczego B.osyi, liczba szkół technicznych jestzbyt mała; dają się nawet słyszeć zdania, że zamiast mnożyćliczbę niedoszłych inżynierów, odpadających z politechnikprzed ukończeniem kursu, lepiej byłoby starać się o zasileniewytwórstwa krajowego większą liczbą dobrze przygotowa-nych techników średniego stopnia. Do tego celu zmierzaogłoszony we wrześniowym zeszycie pisma rosyjskiego, po-święconego sprawom wykształcenia technicznego i handlo-wego 1), projekt p. M. Fischera, zalecający utworzenie od-działów technicznych przy 8-klasowych szkołach kupieckich,pozostających pod opieką, Ministeryum handlu i przemysłu.Projektodawca wychodzi z tego założenia, że skoro w r. 1896było w Rosyi tylko 10 szkół handlowych, a r. 1912 jestich około 200 i wszystkie te szkoły powstały z inicyatywyi środkami społeczeństwa, bez żadnego udziału skarbu pań-stwa, to wątpić nie można, że toż społeczeństwo zdobędzie sięteż na oddziały przemysłowe przy tych szkołach. Wedługprojektu p. M. Fischera, podział zawodowy szkół kupieckichmógłby zaczynać się w kl. 7-ej i uwzględniać oprócz zawodukupieckiego zawody: mechanika, elektrotechnika, agronoma,chemika farbiarskiego, technika wiertniczego, budowniczegoi t. p. Podobny ustrój wprowadza się właśnie teraz w szko-le kupieckiej 8-klasowej w Tomsku, która, poczynając odkl. 7, dzielić się będzie na wydziały: kupiecki, górniczy i mier-niczy i nosić będzie nazwę pierwszej syberyjskiej szkoły po-litechnicznej średniej 2).

6 4 . Przygotowanie praktyczne do zawodów technikiśredniej. Wspomnieliśmy już wyżej (ust. 58), że w tych wy-padkach, kiedy szkoły techniczne średnie nie mają swoichpracowni mechanicznych, praktyka zawodowa w zakresierzemiosł mechanicznych poprzedzać musi wstąpienie doszkoły. Uwaga ta pozostaje w związku z wymaganiem,ażeby każdy technik średniego stopnia, niezależnie od wła-ściwej praktyki swego zawodu, miał pojęcie o zasadniczychrobotach rzemiosł mechanicznych, oswojony był z pracą ręcz-ną, odczuwał jej wartość i nabrał jakiej takiej zręczności,która w zawodowej jego pracy na każdym kroku bardzoprzydać mu się może. Ponieważ zaś po ukończeniu szkołyrozpoczyna się już właściwa praktyka techniczna, przetopraktyka t. zvv. ręczna czyli rzemieślnicza odbyć się musiwcześniej, mianowicie przed wstąpieniem do szkoły, albow samej szkole.

Za praktyką przedszkolną przemawia bardzo wielewzględów, a przedewszystkiem ten, że te przymioty, jakichprzyszły technik nabrać może przez poprzednie odbycie prak-tyki ręcznej, mogą mu się przydać już w szkole technicznej.Jednakże praktyka przedszkolna ma także swoje niedogodno-ści. Nie może ona i nie potrzebuje trwaó zbyt długo, a natermin krótszy od zwyczajowo w danem rzemiośle przyjętegomistrze przyjmują uczniów niechętnie albo za wysoką stosun-kowo opłatą. Z drugiej strony praktyka tego rodzaju niemoże być zbyt krótka. W Niemczech od kandydatów, wstę-pujących do wyższych szkół budowy maszyn, wymagana jestprzynajmniej dwuletnia praktyka przedszkolna; niema po-wodów, dlaczego u nas np. możnaby zadowalać się krótszymokresem praktyki przedszkolnej. Tymczasem wchodzi tuw grę powinność wojskowa. W Niemczech nie staje ona nazawadzie układowi szkolnemu, bo szkoły wyższe budowy ma-szyn przyjmują do IV kl. na 4 semestry czyli na 2 lata kan-dydatów z promocyą do wyższej sekundy, która nadaje imprawa służby jednorocznej w wojsku. Gdyby więc taki kan-dydat nie zdążył załatwić się z powinnością wojskową przedukończeniem szkoły technicznej, to rok przerwy w studyachnie stanowi przeszkody zbyt dotkliwej. U nas obecnie na-wet dla tych, co odbyli studya uniwersyteckie, służba woj-skowa skraca się tylko do dwóch lat, a do pozyskania tejulgi potrzeba ukończyć przynajmniej 6 klas. Jeżeli więcdo szkoły wstępować będą, młodzieńcy ze świadectwami z 6klas, zatem w wieku około 17 lat, a kurs szkoły będzie 4-le-

') Techiiiczeskoje i promyszlennóje obrazowanje; N° 5, wrze-sień r. 1912, sfcr. 1.

2) "Wniosek Min. handlu i przem. do Izby państw, z d 1 grud1911 r. M1186i.

tni, to zaledwie zdążą oni ukończyć szkołę przed poboremwojskowym. Na praktykę przedszkolną czasu nie będzie.

We wszystkich więc wypadkach wyłamujących sięz układu niemieckiego praktyka ręczna musi odbywać sięw szkole technicznej średniej, pomimo że pracownie szkolneobciążają w znacznym stosunku budżet i program szkolnyi pomimo wielu różnych niedogodności z prowadzeniem ta-kich pracowni połączonych. Naj właściwiej byłoby bezwąt-pienia, gdyby przyszły technik, podobnie jak to zaznaczyli-śmy co do rzemieślników (ust. 60), mógł odbywać swą prak-tykę ręczną już w okresie kształcenia zasadniczego. Nie jestto rzeczą niemożliwą. W Stanach Zjedn. Am. Półn. istnie-je nawet osobny rodzaj szkół średnich pokroju technicznego,nazywanych tam szkołami sprawności ręcznej (manuał trai-ning schools) albo szkołami sztuk mechanicznych (mechanicarts Mgh schools), w których znaczną część dnia szkolnegozabiera praca w utrzymywanych przez szkołę pracowniachrzemieślniczych. Za przykładem Ameryki zaczyna'już iśćEuropa, zakładając przy szkołach średnich kształcenia ogól-nego pracownie, w których uczniowie obeznać się mogą z pro-stemi robotami rzemiosł drzewnych i żelaznych.

Co się zaś tyczy właściwej praktyki technicznej, todla techników wytwórstwa rozpoczyna się ona po ukończeniustudyów w fabrykach i t. p. zakładach jako praca zarobko-wa. Praktykę tę technik średniego stopnia rozpoczynać wi-nien w zasadzie jako robotnik. Kto tego unika i szuka lżej-szego zajęcia biurowego albo rysunkowego, ten dobrym tech-nikiem tego stopnia nigdy nie będzie. Treść i kolej tej prak-tyki są oczywiście inna dla każdej gałęzi wytwórstwa. Rzeczdziwna, że związki zawodowe nie pomyślały dotąd o opraco-waniu odpowiednich wskazówek; wytłómaczyć to można temtylko, że ustrój wewnętrzny wielu gałęzi wytwórstwa, a prze-dewszystkiem budowy maszyn, uległ w ostatnich czasach ra-dykalnym zmianom. Tymczasem młody technik fabrycznyidzie po omacku, a tak być nie powinno.

Praktyka techniczna staje się znacznie łatwiejszą, jeżelipraktykant, już w czasie pobytu w szkole, zdążył oswoić sięz pracą fabryczną, tudzież z układem stosunków fabrycz-nych, pracując w odpowiedniej zawodowi swemu fabrycepodczas wakacyi szkolnych, czyli odbywając t. zw. praktykąwakacyjną. Zdania co do pożyteczności tej praktyki sądosyć podzielone. I rzeczywiście w obecnym nieuporząd-kowanym stanie owych stosunków praktyka wakacyjnaprzynosi głównie tę tylko korzyść, że przyzwyczaja przyszłe-go technika do środowiska fabrycznego, do warunków, w ja-kich przebywać i pracować mu wypadnie. Jest to zatem ko-rzyść raczej wychowawcza, niż techniczna, ale lekceważyć jejnie można, bo jeżeli tylko w fabryce panują normalne, zdro-we stosunki, praktyka wakacyjna może mieć bardzo dodatniwpływ. Przy odpowiedniem jej uporządkowaniu mogłabyona mieć także znacznie większe, niż się to dotąd przeważniedzieje, znaczenie techniczno-nauczające, ale do tego potrzeb-ne jest ścisłe porozumienie przemysłu ze szkołą techniczną,,a takie porozumienie trudne jest do osiągnięcia nawetw normalnych warunkach, a cóż dopiero gdy, jak np. u nas,całe grupy przemysłowe nie są zbliżone z ludnością krajową.0 tyle, ażeby odczuwać potrzebę rozwoju techniki krajowej1 rozwój ten popierać. W dzisiejszych warunkach praktykawakacyjna pozostawia jeszcze wiele do życzenia. Temu też.niezawodnie przypisać należy projekt odbywania praktykicałorocznej pomiędzy I a II,' albo pomiędzy II a III kursemszkoły technicznej średniej, a natomiast skrócenia kursuszkolnego do 3-ch lat. Przy ścisłem trzymaniu się kierunkutechnologicznego, urządzenie to byłoby możliwe i miałobywiele słuszności za sobą. Sprawa to jednak jeszcze niedojrzała..

Dla techników budowniczych układ praktyki ręczneji technicznej musi być oczywiście odmienny. Jeżeli jednakszkoły czy wydziały budownictwa czynne są tylko w zimie,t. j . przerywają zajęcia szkolne w sezonie budowlanym, to-odpowiedni celowi układ praktyki technicznej dla uczniówtych szkół nie nasuwa większych trudności, jak tego mamyprzykład między innemi w Galicyi.

Wreszcie wspomnieć też wypada, że szkoły techniczneśrednie powinny być dostępne dla tych także praktyków,którzy po dłuższej pracy fabrycznej lub budowniczej, a nie-kiedy nawet po zajęciu stanowiska przodownika, dozorcy11. p., odczuwają brak'teoryii złożą dowód należytego przy-

JNi> 4 6 . PRZEGLĄD TECHNICZNY. 609

gotowania do studyów szkolnych. Niemieckie koła technicz- w ust. 39); nadto przez czas pobytu w szkole ma on zbytno i Drzemysiowe nie bardzo temu sm'zvinin rlnśisTim-inwoTiin ™r,i>, „^n.„;„«,• T _c.i T - > _ _ . J _ _ ^ > • _ •ne i przemysłowe^ nie bardzo temu sprzyjają, doświadczenieprzekonywa bowiem, że skoro pracownik wyjdzie z fabrykido szkoły, to częstokroć nie powraca już do pracy fabrycznej,lecz wstępuje np. do biura rysunkowego i t. p. (p. wyżej

małe zetknięcie z ruchem fabrycznym. Bardzo być może je-dnak, że przy ściśle technologicznym kierunku szkoły, takiezbiegostwo byłoby zjawiskiem wyjątkowem.

(C. d. n.)

Wiadomości techniczne i przemysłowe.Uszkodzenie podgrzewacza.

Dla osób, posiadających przyrządy podgrzewające wodędo zasilania kotłów parowych, zapomocą pary wydmuchowejz maszyn, nie bez znaczenia zapewne będzie następująca no-tatka.

Przy dokonywaniu doświadczeń przez WarszawskieStowarzyszenie dla dozoru nad kotłami parowymi nad wy-dajnością kotłów w jednem z miejscowych przedsiębiorstwprzemysłowych okazało się niepomiernie wysokie zużyciewody zasilającej, bynajmniej nie odpowiadające zużytej ilościpaliwa. Po dokładnem zbadaniu stanu rzeczy powstało przy-puszczenie, że podgrzewacz, włączony w przewód tłoczącyi ustawiony za miernikiem wody, jest nieszczelny i przepu-szcza znajdującą się pod ciśnieniem wodę do komory paro-wej. Przy podjętej rozbiórce podgrzewacza stwierdzonosłuszność tego przypuszczenia, albowiem w rurkach żela-znych, po których krążyła para wydmuchowa, wykryta zo-stała duża ilość dziur wyżartych w matoryale rurek, tak, iżwoda przedostawała się w znacznej mierze do komory paro-wej, a stamtąd przez przewód wydmuchowy do odwadniaczytego ostatniego.

Uszkodzone rury w podgrzewaczu zostały zastąpionenowenn, jednakże dla uniknięcia w przyszłości podobnychstrat wody, jak wyżej wspomnieliśmy, zalecone zostało spraw-dzanie stanu podgrzewacza w pewnych określonych, np. pół-rocznych, odstępach czasu. Do tego samego celu ma służyćzaprowadzony widoczny obecnie odpływ wody skroplonejz przewodu wydmuchowego, tak, aby z ilości odpływają-cej wody można było sądzić o szczelności podgrzewacza.Wzmiankowany podgrzewacz znajdował się w ruchu prze-szło dwa lata i przez cały ten czas nie bywał otwierany.Tłomaczy się to tem, że woda zasilająca jest dobrego gatun-ku i nie daje osadu w formie twardego kamienia, lecz mięk-kiego szlamu, usuwanego codziennie przez spuszczanie z dol-nej części komory wodnej, nie spodziewano się więc w pod-grzewaczu żadnych uszkodzeń, w braku zaś stale funkcyonu-jących mierników zużycia wody, uszkodzenia wykryte zosta-ły dopiero przy dokonywaniu próby kotłów na ich odparo-walnośó.

Przyczyn wspomnianego zgryzania materyału szukaćnależy prawdopodobnie w zawartości wolnego tlenu z powie-trza w wodzie, używanej do zasilania kotłów. Wodę czerpie sięze studni artezyjskiej, którą ze znacznej głębokości wypychasprężone powietrze (pompy syst. Mamut); aczkolwiek zawar-tość tlenu w wodzie jest bardzo nieznaczna, jednakże wpływjego szkodliwy potęguje się tem bardziej przez wysoką (około95° G.) temperaturę wody. Przy stosowaniu więc w dalszymciągu tej samej wody zasilającej podobne zgryzanie nie jestwykluczone, będzie się jednak lokalizowało tylko w samympodgrzewaczu wody, a nie wystąpi w kotłach parowych, gdziemogłoby wywołać większą, szkodę, albowiem przez uprzedniepodegrzanie woda traci zawarty w niej a wywołujący uszko-dzenia tlen wolny. . J- L.

Zużytkowywanie ciepła odlotowego przy silnikach cieplikowych."W Norymberdze wygłosił niedawno p. Kutzbach od-

czyt o zużytkowywaniu ciepła odlotowego przy silnikachcieplikowych. Jak wiadomo, sprawa ta zaczyna wchodzićna coraz szersze tory, ze względu na duże znaczenie ekono-miczne.

Rys. 1 przedstawia wykres, wykonany przez p. Kutz-bacha i mający na celu porównanie bilansów cieplnychtrzech najważniejszych silników: parowego z wydmuchem,wielkiego silnika gazowego i silnika Diesela. Zużycie cie-pła na 1 k. m.-godz. przy zwykłym silniku parowym przyję-

to na 6000 do 9000 eiepłostek; bardzo często jest ono więk-sze. Według zasad termodynamiki, na energię mechanicznąprzekształca się przy tem około 630 ciepł.; reszta ciepła roz-prasza się. Część ciepła zabierają spaliny kominowe z ko-tła; około 4 do 5000 ciepł. zabiera para odlotowa. Ta część

Moc użytkowa

Praca tarcia

Woda chłodząca

Para odlotowa

.r; •] Spaliny odlotowe

Straty cieplne w kotle,promieniowanie i t. d.

Silnik parowyz wydmuchem

Silnik gazowy Silnik Diesela

Rys Bilans cieplny silnika parowego z wydmuchem, w porównaniuz silnikami spalinowymi.

ciepła może być zużytkowana do ogrzewania w dogodnybardzo sposób. W wielu gałęziach przemysłu ogrzewalnysilnik parowy stał się niezwyciężonym przez zużytkowywaniepary odlotowej.

Gdzie jednak na pierwszym planie znajduje się wytwa-rzanie energii mechanicznej, tam przyszłość należy do silni-ka spalinowego, zwłaszcza systemu Diesela. Wielki silnikgazowy zużywa 2300 do 2600 ciepł na 1 k. m.-godz.; silnikDiesela jeszcze mniej, bo 1850 do 2000 ciepł. (rys. 2). Nad-wyżkę nad pracą mechaniczną stanowią, prócz pracy tarcia,

Woda clił.„ Tarcie i

promień.

Silnik Diesela

Rys. 2. Bilans cieplny silnika gazowego i silnika Diesela.

straty cieplne przy chłodzeniu cylindrów oraz ciepło spalin.Tym sposobem, zużytkowanie ciepła odlotowego przy silni-kach spalinowych polega na: 1) wyzyskaniu ciepła wodychłodzącej i 2) wyzyskaniu ciepła spalin.

Przy dużych silnikach gazowych temperatura wodychłodzącej dosięga zaledwie 40°; wyższych temperatur unikasię ze względu na niebezpieczeństwo przedwczesnego zapło-

Zużytkować wodę ogrzaną do 40° można tylko w wy-nu.

610 PRZEGLĄD TECHNICZNY. 1912

jątkowych razach, np. do kąpieli; wodę tę należy więc uwa-żać za straconą.

Lepiej rzecz się przedstawia przy silnikach Diesela.Ponieważ przedwczesny zapłon jest w nich pominięty, wodęchłodzącą, zwłaszcza przy silnikach mniejszych, możnaogrzewać do 70 i 80°; woda przy tej temperaturze znajdujejuż dużo zastosowań przemysłowych. Stosowanie to nie wy-maga żadnych specyalnych urządzeń, dzięki czemu rozpo-wszechnia się tam, gdzie istnieje specyalne zapotrzebowaniena wodę gorącą.

Trudniej wyzyskać spaliny wydmuchowe. Obok du-żych objętości posiadają one małą pojemność cieplną i źleoddają ciepło (200 razy gorzej od pary wodnej); są przytemzanieczyszczone smarami, kwasem siarkowym i sadzami. Sto-sować spalin bezpośrednio niepodobna. Posiadają one nato-miast początkową temperaturę 4G0 do 600° i mogą doskona-le służyć do wytwarzania w specyalnych. kotłach wody i pa-ry, ogrzanej od 100 do 180°. Aby nie ochładzać nadmier-nie spalin, kotły powyższe oblicza się na wyzyskanie 60%ciepła zawartego w wydmuchu. Przy silnikach gazowychspożytkowanie ciepła wynosi 600, a przy silniku Diesela300 ciepł. na 1 k. m.-godz,, wobec 4000 do 6000 ciepł.,zaoszczędzonych przy ogrzewalnym silniku parowym.Znaczenie ekonomiczne spożytkowywania ciepła odlotowe-go przy silnikach spalinowych jest małe w porównaniuz silnikami parowymi, pomimo to w czasach wielkiego

współzawodnictwa przemysłowego winno być brane poduwagę.

Przy zakładaniu ekonomicznego urządzenia do wyzy-skania ciepła odlotowego przedewszystkiein stawiamy sobiepytanie, czy istnieje zapotrzebowanie na wodę gorącą czy pa-rę. Drugą kwestyą, którą należy zbadać szczegółowo, jestkoszt urządzenia wobec przypuszczalnych oszczędności. Tam,gdzie ciepło do ogrzewania jest potrzebne wyłącznie w po-rze zimowej i przytem w ciągu dnia, instalacya znajduje sięw bezporównania gorszych warunkach, niż gdy zapotrzebo-wanie na ciepło jest stałe w ciągu dnia i nocy; duże instala-cye opłacają się o wiele lepiej od małych..

Jednem z ciekawych zastosowań ciepła odlotowego jestwytwarzanie pary do gazownie. O ile gazownice pracująna koks lub antracyt, wytwarzają one same niezbędne ilościpary wodnej. Przy gorszych gatunkach paliwa kotły przygazownicach zanieczyszczają się szybko; w tych razach naj-lepiej wytwarzać parę przez zużytkowanie ciepła odlotowe-go silników gazowych. Urządzenia tego rodzaju są rozpo-wszechnione w Anglii. Zastosowania ciepła odlotowego sil-ników spalinowych obejmują: wytwarzanie wody destylowa-nej, wody zasilającej do kotłów, ogrzewania wodne. Jeszczewiększe znaczenie posiadają one w hutach i fabrykach che-micznych. Można powiedzieć, że wielkie zakłady energietycz-ne z silnikami gazowymi budowane będą w przyszłości po zba-daniu "uprzedmem kwestyi spożytkowania ciepła odlotowego.

KĘONIKA BIEŻĄCA.Przyrząd do fotografowania rysunków z kalki. Rys. załą-

czony przedstawia schemat działania przyrządu Westinghouse'a do•wyświetlania niebieskich rysunków warsztatowych z kalek. Charak-terystyczną częścią składową przyrządu jest cylinder szklany, spo-czywający na szeregu ważkich pasów bez końca, wewnątrz któregoznajdują się dwie lampy rtęciowe, stanowiące źródło światła.' Cy-linder szklany obraca się zapomoeą pasów, pędzonych przez rolki.

Zwój papieru śwlattocz.

S Pas

: •:. - 1 o oCylinder szklany «* f-ampy rtęciowe

Papier światłoczuły nawija się samoczynnie na cylinder z rolki,umieszczonej w skrzynce górnej. Kalkę podaje się z przodu pomię-dzy wstęgę papieru a cylinder. Dzięki zastosowaniu cylindra o ma-łej średnicy oraz dzięki szeregowi ważkich pasów bez końca, zamiastjednego szerokiego, przyleganie papieru do kalki, jest prawidłowe.

Zapomocą reostatu przy silniku elektrycznym można regulo-wać liczbę obrotów cylindra szklanego w bardzo szerokich granicach.Silnik zużywa moc VB k. m - Lampy rtęciowe zużywają 7 amp. przyprądzie stałym 110 v. Przyrządy są, wyrabiane w dwóch wielko-ściach: do kalki o szerokości 1100 i 1500 mm.

Największe na świecie turbiny wodne. Niedawno ustawionezostały w zakładzie wodnym na Białej .Rzece w Stan. Zjedn. Am. P.,należącym do Pacific Coast Power Oomp., turbiny wodne niezwykłejwielkości, zbudowane przez Tow. Allis Chalmers w Milwaukee;. Po-siadają one moc rzeczywistą, wynoszącą 18 000 k. m. przy 360 obr./min.i przy spadku 13B m. Przy powiększeniu .spadku do 146 m moc wzra-sta odpowiednio do 20800 k. m. Silników ' elektrycznych do prąduzmiennego dostarczyło Tow. General Electric Comp.'w Schennectady.Zakład wodny, rozporządza sześciu, zespołami powyższymi, dostarcza-jącymi 120 000 k,'m. Godną uwagi jest niewielka przestrzeń, zajmo-wana przez zespoły; wynosi ona zaledwie 10,5 ^ 14 w? łącznie

z przejściami dla obsługujących. Najwyższa wysokość [zespołu do-sięga 3 m nad poziomem podłogi.

Tantal zamiast platyny. Międzynarodowy komitet miar i wag*wykonywał swe wzory miar z platyny lub ze stopu platyny z iry-dem, jako materyału najodporniejszego na oddziaływanie zarównomechaniczne, jak i chemiczne. Skutkiem jednak zbyt silnego pod-noszenia się cen platyny -w ostatnich czasach, do zamierzonego -wy-robu znacznej ilości stugramowych ciężarków-wzorów ma być użytytantal, jako metal co do swych własności najwięcej zbliżony do pla-tyny, choć znacznie tańszy. Posiada on bowiem dostateczną twar-dość, nie podlega działaniu kwasów, z wyjątkiem fluorowodoru,,może byó otrzymany w dostatecznie czystym stanie. Ciężarki tanta-lowe będą, kosztowały tylko trzecią część tego co platynowe.

Wywóz maszyn rolniczych do Kumunii. Zapotrzebowanie namaszyny rolnicze w Rumunii pokrywa dowóz amerykański. Naj-większym popytem cieszą się żniwiarki. Z pługów najwięcej używa-ne są •jedno- i dwuskibowce; wieloskibowców ludność miejscowa niechce stosować. Amerykanie próbowali wprowadzić pługi silnikowe,ale bez wyników dodatnich. Siewników rzędowych dostarcza Au-strya. O wprowadzeniu do Rumunii maszyn mleczarskich nie możebyć obecnie mowy, gdyż hodowla znajduje się na nizkim stopniurozwoju.

Przenoszenie się fabryk niemieckich do Rosyi. Czytamy w Bingl.Poi. Jownal, że niemieccy fabrykanci maszyn i narzędzi rolniczych,mający główny rynek zbytu w Państwie Rosyjskiem, postanowiliprzenieść się na południe Rosyi i Kaukaz i rozpocząć tam, z pomocąkapitałów niemieckich, fabrykacyę na wielką skalę. Do tego krokuskłoniło ich, z jednej strony, podwyższenie przez Rosyę cła na ma-szyny i narzędzia rolnicze, z drugiej zaś—nadzieja, że w nowej sie-dzibie znajdą dla reprezentowanego przez siebie przemysłu, poza wy-soką ochroną celną, jeszcze wyjątkowo korzystne warunki zarównoze względu na blizkość rynku zbytu, jak i blizkość potrzebnych dofabrykącyi materyałów surowych. Przy sposobności zaznaczyć wy-pada, że obecnie trzecia część ogólnego wywozu z Niemiec maszynrolniczych przypada na Państwo Eosyjskie. Za przykładem powyż-szych fabryk pójdą zapewne wkrótce fabryki, opierające swą egzy-stencyę na dostarczaniu maszyn i przyrządów do cukrowni, gorzelni,mleczarń i t. p. w Państwie Rosyjskiem, t. j . do przemysłu, ściślezwiązanego z rolnictwem. Ma się tedy powtórzyć w innej gałęzi wy-twórczości historya przemysłu tkackiego, który przed stu laty z tychsamych przyczyn przekroczył granicę rosyjską i, osiedliwszy się głó-wnie w Królestwie Polskiem, doszedł do tak świetnego rozkwitu.

•Oświetlenie a nieszczęśliwe wypadki. Według Ihe Engineermiało, być stwierdzone, że 25°/0 wszystkich nieszczęśliwych wy-padków z ludźmi, jakie się zdarzają w przemyśle, jest wywołaneniedóstatecznem oświetleniem. Szczególniej niebezpiecznemi są przejrścia z miejsc, mających światło , dzienne, do miejsc z oświetleniemsztucznem; skutkiem niemożności tak szybkiego przystosowania sięoka do słabszego oświetlenia, które skądinąd, po przyzwyczajeniu si(jdon, mogłoby być całkiem dostateczne. Jest tedy rzeczą ważną, aże-by wejścia do warsztatów były szczególniej dobrze oświetlone.

J\6 46. PEZEGLĄD TECHNICZNY. 611

ARCHITEKTURA.Budowle fabryczne a architektura.^

(Dokończenie do str. B98 w N» 45 r, b.).

N ieporozumienie powstało z chwilą, gdy żelazo stało siętworzywem budowlanem par excellence. Właściwościkonstrukcyjne żelaza wzięto w szale zachwytu wynalaz-czego za właściwości architektoniczne, zapominając

o tem, że architektura zaczyna się tam, gdzie konstrukcyawłaściwie się kończy. Istota pierwszej to przecież utrwaleniew wewnętrznym organizmie budowlanym podstawy jegostatyczności; istota drugiej—to uwidzialnienie tej statyczno-ści, tego dramatu sił dźwigających i dźwiganych. To jednastrona architektonicznego przeżycia2). A druga — nadanieformy przestrzeni. Żelazo przestrzeni nie zamyka, tworzytylko linearne, dwuwymiarowe ramy lub rusztowania. Dlaotrzymania kształtu określonej przestrzeni, żelazo posługujesię szkłem, kamieniem, piaskowcem lab betonem i dopierow tym zespole staje się czynnikiem architektonicznego kształ-towania. Od wzajemnego do siebie ustosunkowania składni-ków tego zespołu zależy wrażenie architekto-niczne.

Atoli nie wolno się architektowi wy-rzekać postępów techniki konstrukcyjnej, jaknie wolno inżynierowi pod hasłem „nowegopiękna" sprowadzać architekturę do roli pro-stej matematyki konstrukcyjnej, odrzucającpodstawowe zasady sztuki architektonicznej.Technika konstrukcyjna ściśle związana jestz niewzruszonemi zasadami natury, i inżynier,czy chce, czy nie chce, musi ich się trzymać.Ale, czy architektura jako sztuka nie ujawniłew toku swego rozwoju, takichże zasad nie-złomnych, nie dających się obejść bez bolesne-go pokrzywdzenia całego organizmu budo-wlanego? Można wprawdzie przeciwko archi-tekturze (jako sztuce) grzeszyć, bez obawy0 bezpieczeństwo życia ludzkiego. Ale, pyta-my, czy sprawienie oczom naszym, a więc i du-szy, bólu nie jest przestępstwem równie kary-godnern, jak i narażenie naszego zdrowia naszwank przez lekkomyślną, lub nieumiejętnąkonstrukcyę? Doprawdy, nie stoimy na sta-nowisku „estetyzmu". Nam chodzi o rzeczyważniejsze: o znalezienie drogi do prawdziwejkultury, do uczciwego, szczerego wyrazu dzi-siejszej kultury.

Wypowiada ją nietylko poeta, muzyk,malarz czy rzeźbiarz. Walory kultury, a więc„stylu" streszcza w tworach swoich może naj-mocniej budowniczy, jeżeli jest szczerym,uczciwym, nie ubiega się za obcymi wzorami1 żyje tchnieniem swego własnego czasu. Ozło-wiek twórczy potrafi nawet w ramach naj-skromniejszego kosztorysu stworzyć budowlęcałkowicie wyrosłą ze stylu i ducha czasu a za-razem architektoniczną. Utrwaliło się wśródnas, nawet w kołach fachowców, przekonaniedziwne, że „styl" to jakiś strój odświętny,w który przybrać wypada świątynie i pałace,ale nie godzi się przyoblec w „styl" budowlifabrycznych. To pozostałość z czasów dziśjuż chyba minionych, gdy na budowle nakła-dano obcą maskę, skądciś zapożyczoną. Takie„wynajęcie maski" było istotnie kosztowne.

Ale my, dzisiejsi, pragniemy nie twarzy obcej, szukamy wy-razu naturalnego, najprostszego, choćby najprozaiczniejsze-go, byleby szczerego i odpowiadającego wewnętrznej koniecz-ności, tkwiącej w każdem zadaniu architektonicznem z oso-bna. Styl więc nic nie kosztuje, prócz wysiłku twórczego.

Jeżeli tak jest, to czemużby budowle fabryczne miałybyć pozbawione „stylu"? Sporo atoli wody upłynęło w rze-kach, zanim to przekonanie weszło w ogólny skład świado-mości kulturalnej. Rzecznikiem tego przekonania w Euro-pie zachodniej stal się obecnie nietylko architekt-artysta, leczi przemysłowiec, który doskonale pojmuje, że dbałość o cha-rakter wyglądu jego budowli fabrycznej przyczynia się po-średnio do podniesienia smaku narodowego, staje się wiel-kim atutem w życiu gospodarczem tego narodu i w walcekonkurencyjnej z innemi społeczeństwami. Z tych założeńwyszło i Powszechne Towarzystwo Elektryczne (A. E. GK) po-

') Sprostowanie. W tytule niniejszego arty-kułu, podanym w numerze poprzednim, wkradła siępomyłka, obecnie sprostowana. (Przyp. Red.).

2) Por. Wł. Piński: „O architekturze", Sfinks,maj-czerwiec, r. 1911.

Hala turbin Powsz. Tow. Elektr. (A. E. O.) w Berlinie. Arch Piotr Behrens w Berlinie.

Hala maszynowa Powsz. Tow. Elektr. (A. E. O.) w Berlinie. Arch. Piotr Behrens w Berlinie.

PRZEGLĄD TECHNICZNA. 1912

Omach fabryczny Powsz. Tow, Elektr.(A, E. G.) w Berlinie.

Arch. Piotr Behrensw Berlinie.

lecając wykonanie nowych swych ogromnych zabudowań fa-brycznych znakomitemu artyście-budowniczemu, prof. Pio-trowi Behrensowi. Artysta ten, znany ze swych prac we"wszystkich prawie gałęziach, sztuki stosowanej i architektu-

ry wnętrz, jest od kilku lat „doradcą artystycznym" A. E. G-,a działalność jego tutaj, poświęcona udoskonaleniu formywyrobów tej gałęzi, okazała się niesłychanie owocną. Wie-lu jednak wątpiło, czy Behrens-architekt, którego lapidarną,rzeczową, geometryczną formę oddawna podziwiano, podoławielkiemu zadaniu, niełatwemu ze stanowiska inżynieryjne-go. Atoli to, co stworzył, przeszło wszelkie oczekiwania.Taka „Hala wielkich maszyn", „Hala turbinowa", to świet-ne wzory, nowoczesnych budowli fabrycznych: skroś rzeczo-we, celowo i użytkowo pod względem hygienicznym i go-spodarczym rozplanowane, a przytem swoim wyglądom ze-wnętrznym, ustosunkowaniem mas (np. horyzontalnego, cięż-kiego betonu do wertykalizmu struktury żelazno-szklanejw „Hali turbinowej"), podziałem i próporcyą płaszczyzn,tchnące dostojną architektoiliką, zrodzoną z ducha współ-czesności.

Kwestya jednak, kto ma wznosić przyszłe budowle fa-...bryczne, odpowiadające celom praktycznym i zarazem wy-̂maganiom dobrego smaku i szczerej architektoniki, niejest łatwą do rozstrzygnięcia. Dopóki budowniczy nie bę-dzie zarazem artystycznie i architektonicznie w pojęciu no-wocześnem wyszkolony, póki przywrócona nie zostanie da-wna świetność i jedność twórczości, ogniskującej w jednejosobie artystę, konstruktora i rzemieślnika, poty muszą in-tżynier i budowniczy-artysta wspólnie nad dziełem pracować,wspierając się wzajem, obaj ożywieni myślą stworzenia dzie-ła organicznego, stapiającego prace obydwóch w jednącałość.

Niemcy mogą "się pochwalić znacznym już dorobkiem,na wymienionem polu. W r. 1909 urządzono we Frankfur-cie nad Menem, z okazyi zjazdu „Werkbundu", pierwszą wy-stawę „wzorowych budowli fabrycznych", a materyał tenw postaci doskonałych reprodukcyi fotograficznych, rośniewciąż niepomiernie. Obecnie włączony został do „Niemiec-kiego Muzeum Handlu i Rzemiosł" w Hagen w Westfalii),które, jak wiadomo, urządza okrężne wystawy wzorowychwytworów sztuki stosowanej i architektury 1).

Włodzimierz Piński.

') Celniej sze reprodukcye nabyć można u d-ra Staedtnera,w Berlinie.

RUCH BUDOWLANY I ROZMAITOŚCI.

Posiedzenie Koła Architektów d. 4 Ustojiada r, b. P. T.Szanior przedstawił sprawozdanie z IV Zjazdu Techników Polskichw Krakowie, Zjazdu Architektów i budowniczych oraz PosiedzeniaDelegacyi Architektów Polskich (por. Przegl. Techn. ArchitekturaJV° 40). UchwaloDo zapomogę Koła dla czasopisma Architekt nar. 1912 w ilości rb. 100.

Dokonano wyborów do Komitetu Wystawy rolniczo-budo-wlanej w r. 1913 w Milanówku. Wybrani zostali pp. A. Nieniew-ski, B. Czosnowski i A. Bogusławski. T. Sz.

Posiedzenie Arch. Wydz. TOTT. Opieki nad Zabytka-mi przeszłości.

Posiedzenie z d. 8 października r. l>. 1) Mauzoleum i ko-lumna w Nowej Wsi. Pp. Henneberg i Majewski, studenci archi-tektury, przedstawili zdjęcia fotograficzne tych zabytków, zrobionepodczas wycieczki, speoyalnie w tym celu podjętej. Zwracają przy-tem uwagę na kolekcyę pojedynczych rzeźb z różnych epok, wmu-rowanych w zewnętrznej ścianie pawilonu ogrodowego, które w obec-nych warunkach niszczeją. Na wniosek p. Wojciechowskiego uchwa-lono porobić z zabytków architektonicznych, znajdujących się w No-wej Wsi, dokładne zdjęcia pomiarowe, oraz zwrócić się do właści-ciela majątku, p. Danewskiego, z prośbą o zaopiekowanie się niemi.Uchwalono również zwrócić się do p. Danewskiego z prośbą o da-rowanie Towarz. wspomnianych rzeźb, oraz uprosić p. Powichrow-skiego o pojechanie na miejsce, w celu zdjęcia rzeźb i przywiezie-nia ich do Towarz., a na miejscu zastąpić je odlewami z gipsu.

W związku z omawianymi zabytkami poruszono sprawę 2) Kolum-ny pamiątkowej w Siedlcach, która pozostaje w zupełnem zaniedba-niu i zamienia się w ruinę. Postanowiono-zwróció się do Zarząduz prośbą o wyznaczenie funduszu na koserwacyę tej kolumny, orazuprosić p. inż. Janowskiego w Siedlcach o zrobienie kosztorysunajniezbędniejszych wydatków na ten cel i przysłanie Wydziałowiplanu sytuacyjnego otoczenia kolumny.

3) Domki rogatkowe w Warszawie. P. Marconi zakomuni-kował, iż po odbiciu tynków przy rogatce Jerozolimskiej okazałąsię, że tła między kolumnami były zamurowane w czasie później-szym; początkowo zaś znajdowały się kolumny w wnęce i wystawa-ły z mara na 3/4. Na skutek propozycyi p. Marconiego, p. Dzier-żanowski podjął się zrobienia zdjęć pomiarowych i fotograficznychrogatek grochowskich.

4) Zameczek w Kornkwi. Otrzymano odpowiedź od Zarżą-,du dóbr ks. Czartoryskich z zapytaniem o ilość i wymiary drzewa,potrzebnego do pokrycia dachu. Uproszono pp. Marconiego i Woj-ciechowskiego o sporządzenie szczegółowego wykazu drzewa.

5) Odczytano list ks. biskupa lubelskiego w odpowiedzi na.odezwę Towarzystwa w sprawie opieki nad kościołami w dyecezyi.lubelskiej, z zawiadomieniem o wydańem poleceniu podwładnemuduchowieństwu, aby przed rozpoczęciem robót przy kościołach, po-,Siadających wartość archeologiczną, zwracało, się do Towarzystwao rady i wskazówki. Po dłuższej dyskusyi uchwalono podzięko-wać listownie ks. biskupowi za poparcie dążeń Towarzystwa.

Wydawca Feliks Knoharzewski. Hedaktor odp.. Stanisław Manduk. •Druk Rubieszewskiego i Wrotnowskiego, Włodzimierska M 3;(Gmach Stowarzyszenia Techników)..

Nk 4 6 . •:*, PRZEGLĄD TECHNICZNY 1037

TOWAĘZYST1ZO

FABRYKI MACHIN i ODLEWÓWK. RUDZKI i S ^

ZARZĄD w Warszawie, ul. Fabryczna N° 3.FABRYKI: w Warszawie i Mińsku Maz., st. kolei Nadwiślańskich Nowo-Mińsk.

_ ^ f t w Petersburgu — Inżynier Seweryn Wachowski, Fontanka JsTe 58.-L r Z ^ C l © t S l ^ V l G l S l O . ' w Moskwie — Inżynier Maryan Bielkiewicz, Miliutińskij Piereułok Na 11

w Łodzi — Inżynier Zygmunt Jezierski, Sw. Andrzeja JSfa 11.

AGENTURY: w Wilnie, Kijowie, Białymstoku, Rostowie n/Donem, Odessie, Samarze, Tomsku, Krasnojarsku, Wladywostoku i inne.

':'••''• FABRYKI WYKONYWUJA:1. W o d l e w n i ż e l a z a : Rury wodociągowe, zle-

wowe i kanalizacyjne wszelkich średnic, kształtki, rury koł-nierzowe. W s z e l k i e o d l e w y z modeli własnych lubnadsyłanych; odlewy do potrzeb budownictwa, schody, ba-lustrady, balkony, kolumny, wsporniki, pomniki, ogrodze-nia i t. p.Ii „-2. W o d l e w n i s t a l i : Odlewy stalowe wszelkiegorodzaju od 0,10 do 3000 kg, części maszyn, drągi korbowe,korby, hamulce, prowadniki, koła stalowe i złożenia osiowedo wagonów, maźnice, zderzaki, kotły do wyżarzania, kołazębate, cylindry do pras, krzyżownice i t. p. Kowadłaznanej marki „Herkules". r- " ' 3,.;.W warsztatach konstrukcyjnych: Mo-sty, kratownice, kesony, wiązania dachowe, żórawie, szopy

•do balonów sterowych i t. p.4. W w a r s z t a t a c h m e c h a n i c z n y c h "a) Pompy parowe, zbiorniki, kurki, zasuwy, zawory,

[ krany pożarne i t. p. Całkowite wodociągi dla dróg żela-znych, miast i domów.

b) Mechanizmy do przenoszenia ciężarów, podnośnikiróżnych systemów i t. p.

c) Materyały dla dróg żelaznych normalnych i wąz-kotorowych; semafory, zwrotnice, krzyżownice, wózki, wa-goniki, obrotnice, przesuwnice i t. p.

e) Pociski armatnie dla Artyleryi. td) Turbiny wodne systemu \Franciss'a

i innych.5. Urządzenia przeciwpożarowe z za-

stosowaniem samoczynnych tryskaczy sy-s t e m u L i n s e r a , zapewniające 45% i więcej ustępstwaod składki ubezpieczeniowej.

6. Wszelkie instalacye i roboty budowlane, w zakreszysku siły wodnej wchodzące.

7. Eoboty kesonowe, i całkowita budowa mostów,nie wyłączając robót kamieniarskich, murarskich i żalbetowycft.

1068 PRZEGLĄD 14 listopada 1912.

: Fabryka Okuć Budowlanych

BRACI LUBERTW W A R C E

ZARZĄD: Warszawa, Złota A& 34. Telef. 47-35.SKŁADY: „ „ „ „ 271-70.

Wykonywa jako spocyalność:

Okucia budowlanezwyczajne, stylowe i „modernę".

Całkowite okucia budowlipo cenach umiarkowanych.

WARSZTATY POIMICZEw WARSZAWIE

ul. Chmielna ,"V» 120. Tel. 9*2-71.

Ceny nizkie. Cenniki i kosztorysy gratis.

485

Wł. AMBROZEWICZOdlewnia Żelaza

WARSZAWA

Kolejowa 56 - róg Karolkowejtelefon 1399.

Adres telegr. „Ambro-Warszawa"

• i)

Zarząd Zakładów Górniczych„BLIŻYN".

w Bliżynie, p. Skarżysko

st. dr. żel. Nadwiślańskiej .

Adres telegr. Hn

„Bliżyn-Fabryka".

ZAKZĄD:Warszawa, Kolejowa 56.

Fabryka Kotlarsko-Mechaniczna

W MALUŚCY i S-kaw WARSZAWIE

Wola, ulica Syreny Ns 5. Telefon 94-87.WYKONYWA:

KONSTRUKCYE ŻELAZNE do celów budowlanych, okna.źel. -zwyczajne i ozdobne dla fabryk i gmachów pnblicznych, okna skle-powe i antresolowe; Schody, Balkony, Balustrady, Bramy i Werandy.

ELEWATORY do transportu materyałów budowl. Podnośniki,przenośniki, i źórawie.

ROZJAZDY, tarcze obrotowe, wagoniki wszelkich typów dlakolejek wązkotorowych,

ZBIORNIKI, Cysterny, Beczki, Kominy i wszelkie robotykotlarskie.

ROBOTY SPAWALNE. 449

^1882

istnieją od. rołcu. ISIS.

1866 Akcyjne Towarzystwo PrzemysłoweZAKŁADÓW MECHANICZNYCH

1870

„LILPOP, RAU iKapitał zakładowy 4,000,000 rubli.

Wagony towarowe i osobowe III i IV kl. dla Dróg Że-laznych i kolejek dojazdowych. Wagony dla tramwajówkonnych i elektrycznych.Wagony specyatne do przewozu mięsa, piwa, spirytusu,nafty, kwasów, amoniaku i t. p.Zestawy kołowe, koła, osie, resory i wogóle części zapaso-we dla wagonów różnych typów.

4. Akcesorya relsowe, zwrotnice, krzyżownice, tarcze obro-towe, semafory i t. p.

5. Mosty kolejowe i wiązania dachowe.

1.

2.

3.

6. Kompletne wodociągi dla stacyi dróg żelaznych i miast.7. Rury wodociągowe stojąco lane od I1/,," do 36" we-

wnętrzej średnicy i od 2-ch do 4-ch metrów długościoraz fasony.

8. Powózki, lawety, pociski dla Artyleryi i Intendentury.9. Maszyny parowe różnych systemów i wielkości.

10. Kotły parowe i inne wyroby kotlarskie, jak również arma-tury do nich.

11. Kompletne instalacye zakładów do nasycania podkładówkolejowych.

12, Maszyny dla przemysłu ceramicznego z zastosowaniem najnowszych ulepszeń.109

ZAMÓWIENIA PRZYJMUJE ZARZĄD

xxi. KLsiąż^ca ISTr. Q*— D O O—!

REPREZENTANCI TOWARZYSTWA:w Śt-Pśierśburgu: Ini. kom. Teodozy Nosowicz, ul. Bassejnaja Na 6, tel 190-41

w Mosk*ie: Ini. technol. Gustaw Pełka, Plac teatralny, d. Metropol, tel 184-74,218-70 i 227-77.w Kijowie: Inż. technol. Konstanty Zamienski, Mikołajewski plac W» 4, tel 1-15.

w Królestwie i Warszawie: Inz. mech. Władysław Chromiński, ul. Mokotowska M 50 tel 25 00.

M 46. FHZEftLĄD TECHNICZNY. 1069

ZAKŁADY KOTLARSKO-MECHANICZNEBracia makowscy i m. hisowski

ZAKŁADY:Sielce, ul. Stempińska J* 22, telefon Na 149-16.

Dom własny.

"WAESZAWA B I U R O :ulica Piękna Ara 41, telefon Mi 173-90.

WYKONYWUJĄ WSZELKIEGO RODZAJU ROBOT/ KOTLARSXI£ i MECHANICZNEsKotły parowe, zbiorniki do płynów, kominy żelazne, Konstrukcje żelazne, wiązania dachowe, kolumny, schody.

beczki żelazne, buljery, wężownice i pieco cyrkula-cyjne miedziane do urządzeń kąpielowych.

Budowa maszyn do wyrobu cegły, dachówek, dren i t. p.

Akcesorja dla dróg podjazdowych. Budowa statkówparowych i łodzi.

Montaże zakładów przemysłowych. Roboty^spawalne.Reperacje kotłów parowych i t. p.

FABRYKA ARMATUR

M. Lisowski, St. Janicki i A. BajtnerWARSZAWA

FRBRYKfl: ul. Grójecka JYS 1, tel. 246-30. BIURO: ul. Piękna te 41, tel. 173-90.

A r m a t u r a : wodociągowa, kanalizacyjna, gazowa, do ogrzewań parowych oraz Zakładów Prze-mysłowych t. j . cukrowni, gorzelni, browarów i t. p.

Bater je kąpielowe i krany toaletowe. Hydrauliczne zatrzaski do drzwi. 448

DOM HANDLOWY

. LISOWSKI i St.W l P i k N 4 1 t l f 1 7 3

KWarszawa, ul. Piękna NQ 41, telefon 173-90.

Pierwszorzędne źródło dostawy artykułów technicznych:Armatury parowej wodnej, zaworów, gwizdawek, oli-

wiarek i t. p. — z własnej fabryki.Lin drucianych i konopnych, drutu kolczastego oraz

tkanin metalowych.Smarów i olejów do maszyn parowych i t. p.Pędnie (transmisje) i pasy skórzane.

I K I o r a p l e t n e - u r z ą d z e n i a , pIor'U.rł.ocłxroi3.ó"W7i.Nowość. Patentowane „Samozamykacze" do kranów czerpalnych.]

Odlewów wszelkiego rodzaju, żelaznych surowychi emaliowanych, stalowych, lano-kutych i fosfor-bronzowych.

Artykułów kanalizacyjnych i wodociągowych jako to:zlewy, syfony, wanny, klozety, urny walki, rury i t. p.

MASZYNY POMOCNICZE.

TOWARZYSTWO KOMANDYTOWE

S.WABEBSKI J S-ka w WarszawiePOLECAJĄ

Patentowane dzielone stalowe KO-ŁA transmisyjne

„"V I N D O B O N A."są najtańsze, trwale, lekkie, przewyższają zaletami swemi wszystkie inne systemy.

1OOO łcół stale :na- slcład.ziew wymiarach do 1200 mm średnicy, każdej szerokości i na każdy wał.„ „ „ 2800 mm „ ' z dostawą 2—3 tygodni.ii• i i }J uniwersalne stalowe smarownice systemu Stanffera• II z przykrywą i czopem tłoczonym z blachy stalowej,

99 HllllUuUllłl ^0 gę8tyCh smarów, wskutek czego nie łamią się,

i* •'"*

w Warszawie Jerozolimska 74 Telef. 2181.„ Łodzi Inż. K. Zeman. „ 209.„Moskwie ZimmeriKowalew „ 14-31.,, PeterBburflU N. &. Znamienski. „ 579-66.

Rosłowle n/D. Inż.W.Marcinkowski. Tel. 14-66.

w Rydze 1. A, Heora,„ Białymstoku Scheerschmidt & Oo.„ Sosnowcu Oomaa i S-kn.„ Lublinie ł o i . Gz. Rakowski.

1070 PRZEGLĄD TEOffNIOZNY. 14 listopada 1912.

POtiIONIOWO-RUSKIE ONIEPROWSKIE TOWARZYSTWO METALURGICZNE

HERBna Wszechrosyj-skiej Wystawie

w Niżnim-Nowgo-rodzie w roku 1896.

ZAKŁADY DNIEPROWSKIEZakłady położone przy sfcacyi „Trytnznaja", Jekaterynińskiej dr. żel.

_u

Marka fabrycz n a * e l a *»"

WIELKI HEDALZŁOTY

na ParyskiejWszechświatowej

Wystawiew rokn 1889.

I. Zakłady Dnieprowskie wyrabiają sSurowiec bessemerowski, martenowski, odle-

wniczy, spiegel (zwierciadlany) i fosfo-ryczny.

Ferromangan i ferro-silicium.Bloki stalowe i z żelaza zlewnego w stanie

surowym i przewalcowaneKęsy (Kniłppel) martenowskie i bessemerow-

skie.Szyny wszelkich typów dla dróg żelaznych,

parowych, konnych i do tramwajówelektrycznych.

Szyny profilów lekkich dla kopalń i t. d.Łączniki do szyn (lasze i podkładki).Podkłady żelazne walcowane.

Obręcze i osie do kół parowozowych, ten-drowych, wagonowych i złożenia osiowe,

Stal resorową płaską i żłobkowaną.Belki walcowane X i kształtu [_J •Żelazo kolumnowe i kolumny.Wały walcowane do transmisyi (do 8" grab.).Wały kute fasonowe wagi < 100 pudów.Blachę stalową, żelazną i żelazno uniwersalne.Blachę falistą, surową i ocynkowaną.Blachę dachową przygotowaną na sposób

aralski.Żelazo dwuteowe i lemieszowe do pługów, ką-

towe, teowe ~]~, sztabowe, płaskie, obręczo-we, kwadratowe, okrągłe, półokrągłe, rusz-towe, szprychowe, owalne i sześciokątne.

Drut walcowany od 5 mm średnicy, z żelazazlewnego i stali.

Odktadnice do pługów.Zęby stalowe do bron i grabi konnych.Żelazo kalibrowane + f) MB | g (białe).Kotły parowe różnych systemów.Rury faliste ogniowe do kotłów kornwal-

skich i lankaszyrskich.Rezerwoary i kadzie.Dna wytłaczane (sztancowane) do kotłów

kadzi i beczek.Wiązary mostowe, wiązania dachowe.Kafary do szybów.Wagoniki żelazne dla kopalń.Zwrotnice i krzyżownice.Rury wodociągowe lane od 2" do 12" śre-

dnicy.Cegłę ogniotrwałą szamotową i dinas.

Dostawa rudy manganowej mytej i żelaznej z własnych kopalń.stalo"we i żelazne.

II. Kopalnie i Zakłady Kadiewskie,położone przy st. Ałmaznaja, dr. żel. Jekaterynińskiej, wyrabiają.:

Koks metalurgiczny, odlewniczy i kowalski. Węgiel kamienny wszelkich gatunków. Surowiec odlewniczy: (czerwony) i szkocki..S i b k t k i S l i l f i f i l i i

gy, y i kowalski. ęgS u r o w i e c bessemerowski i martenowski.

y gSurowce spccyalnc:

Surowiec y (spiegel, ferro-mangan i ferro-silicium.

ZAMÓWIENIA PRZYJMUJĄ: Zarząd Towarzystwa w Petersburgu: Gorochowaja Jft 1 — 8, adres dla tełegr.: „Petersburg-Metal'%telef. .Nś 809. Dyrekcya Zakładów w Kamienskoje, adres dla listów: Zaporożje-Kamienskoje, gub. Jekaterynosławska; adres dla.telegr.: Zaporożje-Kaniienskoje „Metal". Dyrekcya Zakładów w Kadiewce, gub. Jekaterynosławska; adres dla telegr.: Kadiewka.„Kadnietal" i AGENTURY w Moskwie: Czystoprudny Bulwar, dom G-uśkowa; w Charkowie: Sumskaja Na 23; w Kijowie: Kreszcza-tik ?* 12; w Odeśle: Dom Handlowy „Książe Gagarin i S-ka"; w Jekaterynosławiu: M. Karpas, oraz AGENCI: w Warszawie::S. FALKOWSKI, Krakowskie-Przedmieście JSfi 38, telefonu JME 38 33; w Wilnie: J. Fedorowicz; w Rydze: P. Stolterfoth,w Mikołajowie: P. Prischen. 222

Karol Schoeneich, Inźn Pełnomocnik firmy: •

Tow. Akc. Wayss & FreytagPrzedsiębiorstwo robót

betonowych, źelaznobetonow/cht budowlanych i inżynierskich*Ustroje Betonowe

: i Zelaznobetonowe.

Roboty 4tjBudowlane i Inżynierskie

MiejskieKanalizacye i Wodociągi.

Instalacye oczyszczaniawody i ścieków.

Bruki"~ asfaltowe i Makadam.

BROSZURY ILUSTROWANE >NA ŻĄDANIE." ":

Konstrttkcye i nowe sposoby obli'

czeń nagradzane wielokrotnie zło'

tymi medalami i dyplomami h c

norowymi.

Centrala: Neustadt (Palatynat Ba'

warski).

25 Oddziałów w Rosyi, Niemczech,

Austryi, Włoszech i Południowej

Ameryce,

Stropy na obciążenie 3000 fcgr na m. kw. w fabryce cellulozywe Włocławku.

PROJEKTY i KOSZTORYSY

BEZPŁATNIE.

Oddział ń^ Królestwo Polskie Zakątna m.smr.

J * 46. 'PB.zjsel.iiAP 1071

WARSZAWSKIE

Towarzystwo Ubezpieczeń od Ogniazałożone w r. 1870.

, Kapitały gwarancyjne przeszło 4 000 000 rubli.Przez lat 30 wypłacono odszkodowań pogorzalowych przeszło

« © OOO OOO rubli.

Dyrekcya w Warszawie, Krakowskie-Przedmieście 7.REPREZENTAOYE I AGENTURY G-ŁÓWNJE:

•w Petersburgu, Moskwie, Wilnie, Kijowie, Żytomierzu Odeśle,Charkowie, Rydze, Libawle, Hewlu i Łodzi.

A g e n t u r y we wsiystkioh wainiajsiyoh miastach Cesarstwa i Królestwa.

Zarządzająej intorasam Towuijstwa Andrzej Swictocliowskt,

Specyalna Frezownia Kół Zębatych

JÓZEFA BERNAT Warszawa, Krak. Przedni. 20/22Telefony 31-49 i 117-85.

Frezuje koła zębate

CZOŁOWE,

ŚLIMAKOWE,SPIRALNE,

do 1000 mm średnicy.Precyzyjnie i pospiesznie wykonywana specyalnych amerykańskich, maszy-nach z własnych i powierzonych ma-

teryałów. 209CENY PRZYSTĘPNE!!

T Firma egzystuje od roku 1900.

WARSZTATY STOLARSKIE MECHANICZNEw SOSNOWCU

nagrodzone złotymi medalami.

Ulz

r-zUJH

PODŁOGO-POSADZKAukładana na papie bez ślepej podłogi,

OKNO UNIWERSALNEpodwójne, do wewnątrz otwierane, z za-mianą żaluzyi na roletę, markizę i okien-nicę,

OKNO USZCZELNIONEpodwójne, do w e w n ą t r z otwierane.

Okna uszczelnione są tańsze od okien zwy-kłych do wewnątrz otwieranych.

Rysunki i opisy na żądanie gratis i franco.

Przedstawicielstwo posadzek „Tajkury", 463

i i CROSSLEY Bros Li* ManchesterI I

NAJWIĘKSZA ANGIELSKA FABRYKA MOTORÓW.

I®FUO

uś•3Ra?

S%

O ŁC *

D l Cl

W) 11 iN T J 1

© o oas E s

JÓZEF BREITKOPFJencraitiy Przedstawicielna Królestwo Polskie

dawniej B R E I T K O ^ F (PRZANOWSKI.BKTRO TBOHNIOZNE—^Miodowa Ń * 15. Telefon 1-56. Adres telegr.: „Steflóz".

Szczegółowymi objaśnieniami, projektami oraz kosztorysami stnżą chątule na każde żądanie.• • • • • ; •

1072

A.1

półeoa

lek-w

PRZEGLĄD TECHNICZNY.

ODLEWNIA ŻEL

sander Patz•Warszawie, Leszno 2STr. 92.

odlewy: zwyczajne lanc, iano-kute, hartgusowe,

__—

A Z A

er i

14 listopada 191SJ.

SynTelef. 13-73koła pasowe formowane ornaszy-

nowo, windki różnych systemów do lamp łukowych. 114

y////ii\\\\mMASZYN POflOCNICZYCHDLA ODLEWNI

KA. .ŁODZ

SENATORSKA 2 2.TEL. WEI6TES. ŁÓDŹ.

Nagrodzona wielkim srebrnym medalem Komitetu Wystawy! oraz srebrnym medalem MuzeumPrzemysłu i Rolnictwa na wystawie Przemysł—Rolniczej w Częstochowie 1909 r.

Fabryka Pędni, Maszyni Odlewnia Żelaza

KRAWCZYK i 8-kaSamtoor, Krawczyk: i S-łcaw Zawierciu (st. d. ź. Warsz.-Wied.)

r r -PRZEDSTAWICIELE:

Stanisław Pac, Warszawa, Litewska N° 2 (telef. 142-62).Bracia Ooldbaum, Łódź, Piotrkowska 189.Wincenty Ooldbaum, Int., Moskwa, Miasnickaja 34.Władysław Marcinkowski, Rostów n/D.

P ę d n i e ( t r a n s m i s j e ) najnowszych systemów oraz oddzielne ich części:wałki, łożyska-samosmary, łożyska systemu „Calypsol", wieszaki Sellers'a,wsporniki, skrzynie murowe, koła pasowo maszynowo-formowane, koła linowe,

sprzęgła stałe i rozłączne, sprzęgła cierne (system własny) i t. p.

Okna ż e l a z n e k u t e wszelkich żądanych form i wymiarów, zarównoz żelaza okiennego, jak i teowego; okna zwyczajne dla fabryk, składów i t. p.,

oraz okna ozdobne i stylowe dla kościołów, dworców kolejowych i t. d.

Nadto fabryka wykonywa: Wiązania dachowe, ogrodzenia, zbiorniki do wody, nafty i t. p. Odlewy maszynowei budowlane. Tarcze szlifierskie i kiaglerskie oraz wszelkie przybory do pieców hut szklanych. Oeglarki

k i e r a t o w e i m a s z y n o w e . * • , ' ,••••. -.-,''.,-••'

Oennlls:!, łcosztorysy, r3rs1a.13.LcI na żądanie. 116

,Nś 46. PRZEGLĄD TECHNICZJSY. 1073

W Warszawie i Sosnowcu stale ok. 2000 sztukkóJ na składzie.

Koło od 600 mm średnicy i wyżej.

FAIRBANKSAdwuczęściowe koła pasowe z blachy stalowej

powinny być zastosowane w każdym warsztacie.Na składzie w wielkościach od 150 do 1250 mm średnicy.Na zamówienie do 2000 mm średnicy i 215 mm grubości -wału.Do nabycia w szerokościach do 1000 mm, wskutek czego unika się żmu-

dnego i kosztownego zestawienia kilku kół węższych, nieuchron-nego przy nabywaniu kół z innych podrzędnych fabryk.

Lekkie a trwałe. — Piasty do zmiany. — łfatwy montaż bez klinów. —Małe zużycie siły.— Cieńsze wały.—Bezpieczeństwo ruchu bez przerw,

a zatemznaczna oszczędność kosztów ruchu.

Towarzystwo „AGEYA"Warszawa, Marszałkowska JVś 149, telefon 91-32.

144Jeneralne Przedstawicielstwo na Królestwo Polskie

The Fairbanks Company New-York.ul. Główna NQ 20. SOSNOWIECKI SKŁAD Telefon 263.

Towarzystw;o Akcyjne

I H-kaODDZIAŁ WARSZAWSKIu 1 i et <i. J a s n a G.

A d r e s te legr . „ELKO". Telefon Ns 226-38.

Z a w 6 r

ARMATURA wszelkiego rodzaju do maszyn i kotłów'parowych wodociągowa, gazowa:Manometry i wakuummetry rozmaitych systemów,Aparaty do sprawdzania manometrów,Inżektory oryginalne „Re-startingu i „Kerting",Zawory stalowe z uszczelnieniem niklowem i bronzowem,Zawory bronzowe zwrotne i zasilające,Zawory redukcyjne,Zawory bezpieczeństwa,"Wodowskazy wszelkich typów,Krany probiercze, spustowe,Indykatory oryginalne Maihaka,Pulsometry, regulatory, garnki kondensacyjne,Oliwiarki i smarownice wszelkich systemów.

POMPY ręczne i transmisyjne.Pompy odśrodkowe, rotacyjne, kalifornijskie łańcuchowe,Pompy „Diafragma", „Letestue",Pompy do zasilania kotłów parowych,Pompy ssąco-tłoczące „Garda",Pompy skrzydłowe „Allweiler",Pompy parowe „Simpleks" i „Dupleks",Pompy pneumatyczne asenizacyjne.

KOMPLETNE urządzenia do studzien cembrowanyca i wiertniczych*

Offi3

; S; u

N-.ii

• au: 3

•1

(P

spuszczania szlamuz kotlAw parowych. •

177

SIKAWKI i NARZĘDZIA OGNIOWE.

1074 PEZłlGLĄD UJistopada 1912.

TOWARZYSTWO AKCYJNE

HARTUNGODLEWNIE STALI i ŻELAZA, FABRYKI MASZYN,

RUSZTÓW i KOTŁÓW DO OGRZEWANIACentralne Biuro Sprzedaży na Królestwo i Cesarstwo

Warszawa, Moniuszki 9. Tel. 8-39.

SPECYALNOŚĆ:H A R T U N G A ruszty ekonomiczne z własnego wy-

soce ogniotrwałego metalu, nic utwardzonegow kókilack.

H a r t u i i g a oryg. ekonomiczne ruszty POLYGON po-zwalają na wielkie rozwinięcie wolnej powierzchnirusztu, dochodzącej przy 5 mm szczelinach do 50$całkowitej powierzchni. Obfity dopływ powietrzaochładza energicznie rusztowiny i przyczynia siędo znacznej oszczędności paliwa.

H a r t u n g a oryg. ekonomiczne ruszty żebrowe umo-żliwiają używanie i pełne wyzyskanie najtańszychmaterjałów opałowych, wykazując najkorzystniej-szy stosunek wolnej powierzchni rusztu do całko-witej .

H a r t u n g a orygin. ekonomiczne ruszty szczelinowe.H a r t u n g a orygin. ekonomiczne ruszty ruchome z po-

przecznemi żebrami, używane ze znakomitymskutkiem, jako ruszty pochyłe.

H a r t u n g a orygin. ekonomiczne ruszty schodkowez cyrkulacyą powietrza pozwalają na najlepszewyzyskanie materjału opałowego. 393

fP

Wytwórnia Blach Dziurkowanych„SITO"

Warszawa, ul. Dobra 54.Telefon 1-92.

Wszelkiego rodzaju blachydziurkowane: żelazne, stalo-we, cynkowe, mosiężne, mie-dziane etc, rozmaitych wzo7

rów i dowolnej grubości. Wzor-ce (szablony) i napisy.

&l%larAJSIIiiA Jk W l i l U A I g>pKWARSZAWA, KRAKÓW. PRZEDNI. Na 9 (róg Królewskiej) ®

poleca następujące nowości:

PARA PRZEGRZANAi jej zastosowanie w przemyśle

napisał Maksymilian Pawłowski. Cena rb. 1 k. 50.

BADANIA PORÓWNAWCZE ODPORNOŚCIRÓŻNYCH GATUNKÓW WĘGLA KAMIENNEGO,

spalanych pod kotłem parowozowym podczas biegu pociągównap. K. ŁUBKOWSKI, Inż.-tecłm. Cena rb. 1 k. 50.

Staraniem Księgarni 1/ A T A I A f l zawierający wszystkie dzieła,wyszedł nowy

TECHNIKI — INŹYNIERYI -wydane po polsku z dziedziny

• TECHNOLOGII — BUDOWNICTWA.Posiadamy na składzie wielki wybór dzieł technicznych w językach:~ > ~ POLSKIM, FRANCUSKIM, NIEMIECKIM, ANGIELSKIM. - 4 - 478

D Y P L O M U Z N A N I A (najwyższa nagroda) w CZĘSTOCHOWIE 1909.

09

CCIMCO

5

COV)CD

INIV)

•IM

PĘDNIE(TRANSMISJE)

SPRZĘGŁA CIERNE, KOŁA ZĘBATE,'KOŁA ROZPĘDOWE

WYGŁADZIARKI(KALANDRY)

i WALCE do nicłi,

KOTŁY BfflBEL'Ado ogrzewań wodnych i parowych.

Tow. Akc. JJOHN W

j BIURA WŁASNE: Warszawa, Marszałkowska 63. Kijów, Puszkińska 12, Petersbury: Bojarski Dwór 8. {

PRZEGLĄD TECHMCZN Y. Wio

DLA P. P. BUDOWNICZYCH,WŁAŚCICIELI DOMÓW,

* PRZEDSIĘBIORCÓWORAZ

'MAJSTRÓW MURARSKICH.

POLECAJĄ:PATENTOWANE METALEROZCIĄGANE ORAZ^PRĘTY_STALOWE DO * BUDOWYSUFITÓW, ŚCIAN DZIAŁO'WYCH, r STROPÓW ; BETO-NOWYCH, P RZ E PIER Z E ŃWEWNĘTRZNYCH i"" PO~KRYCIA ZEWNĘTRZNEGOB U D Y N K Ó W DREWNIA^

NYCH.KONSTRUKCJE LEKKIE

i OGNIOTRWAŁE.KANTOR:

Warszawa, Marszałkowska N> 130, Telef, 148-72,KATALOGI, WSZELKIE INFORMACJEORAZ REFERENCJE NA ŻĄDANIE.

KONECZNY i PODGÓRSKI, INŻYNIEROWIE bBIURO ELEKTROTECHNICZNE

Warszawa, ul. Żórawia 24, telefon 315-33.Adres telegraficzny: KONEPO WARSZAWA.

Rachunek przekazowy: dział M. K. w Banku^Handlowym w Warszawie.

Przedstawicielstwo na Kr. Polskie i Cesarstwo

Zakładów Ch. Danckaertw Brukseli

Budowy Obrabiarek Drzewa.KOMPLETNE INSTALAOYE

Tartaków i Zakładów Stolarskich,

PrzedstawiDicfsLwo na Królestwo Polskie

Fabryki Wentylatorów ElektrycznychPOOCK & HERRMANN

w Brukseli.

Przedstawicielstwo na Kr. Polskie, Litwę i Ruś

Zakładów M0ES'Aw Waremme (Belgia)]

Budowy silników1 lokomobilispalinowych

Nagroda Pierwsza i Medal Złoty na WystawieMiędzynarodowe! w Brukseli 1910 r.

„COMPACT".c e o ł i ^ r :

Wolnobieżne. j ^Łatwe w obsłudze.Nadają się do rolnictwa i przemysłu.Specyalnió wyregulowane do elek-

tryczności.Zapłonnik elektryczny magneto Boscha

§ Przeszło [IOOO w użyciu. ^ |dwuletnia.Cj

BUDOWA CENTRALI; ELEKTRYCZNYCH.^Dąstawą wszelkich artykułów elektrotechnicznych^pierwszo-

• rzędnych fabryk 'belgijskich.Kosztorys}?- *i cenniki na żądanie bezpłatnie.

413

1076 PRZEGLĄD TECHNICZNA. 14 listopada 1912.

r BIURO ARCHITEKTONICZNO* BUDOWLANE

I ROGÓYSKI, B— HORN, RUPIEWICZIII

iWARSZAWA, MAZOWIECKA Nr. 7. - TELEFONU Nr. 13'82. - ZARZĄD Nr. 225'94

Całkowite przedsiębiorstwa budowlane lub tez oddzielne roboty mularskie, ciesielskie, stolarskie i t. p.Roboty źelazcbetonowe.

Projekty architektoniczne i budowlanckonstrukcyjne. , •-V;._.._.Dozór techniczny i prowadzenie robót budowlanych.

FABRYKA PAROWA STOLARSKO * CIESIELSKA — Ludna 6, Telefon 9-31.

WŁASNA PRACOWNIA RZEŹBIARSKO • SZTUKATORSKA-Ludna 6, Telefon 90-51.

I

T o w . .A.1ŁO.

Polskich Zakładów Elektrotechnicznych

SIEMENS"Warszawa, Foksal JVs 18, Tel. 24-40; 29-16; 34-40; 60-40.Łódź, Piotrkowska JVs 150; Sosnowiec, Główna JVs 12.

ŻARÓWKI JEDNOWATOWEnajnowszego systemu z włóknem z ciągnionego drutu, nie zaś ze stężałej masy.

PT Oszczędność 7O>f Igą

r Towarzystwo Akcyjne Handlowo-Przemysłowe

Ł. J. BORKOWSKIZARZĄD: Warszawa, Mazowiecka II

Dąbrowa Górnicza, Lódż, Lublin, Częstochowa, Radom, Moskwa, Dżwińsk /

POLECA W WIELKIM WYBORZE:Żelazo, blachy, gwoździe, śruby, łopaty, rury. Belki i korytka. Węgiel, koks, antracyt.

A r t y k u ł y t e c h n i c z n e : armatury, stal, metale, maszynki pomocnicze: wiertarnie, tokarnie, imadła, kowadła,pasy transmisyjne skórzane i z sierści wielbłądziej, pakunki wszelkiego rodzaju i t. p.

Cenniki na żądanie gratis 1 franco 418

JMŁ 46. PfiZEGLĄb TECHNICZNY. 1077

Spis firm, ogłoszonych w numerze 46 Przeglądu Technicznego.Słr.

107310571058108810561053

A.geya" Tow. Akc. w in. . . ... ..."Ageya" Tow. A k c , Sosnpwice . .L'Air Liąuide (Olszański M.) w m. .Ambrożewioz Wł. w m. . . . . .„Atlas". (E. K. G-erman), Petersburg.Bauerertz Bracia, Mijaczów. . . .Bernat Józef w m. . . 1071Bohae Ryszard w m. . . . . . . . 1066Bobrowski, Kołudzki i S-ka w m. . . 1066Borkowski Ł. J . w m 1076Brandel, Witoszyński i S-ka w m, . . 1078Breitkopf Józef w m 1071Brygiewicz W., M. Zucker i S-ka w m. 1055Centralne Biuro Nowości Technicz. w m. 1054Deichsel A., Sosnowiec . . . . . . . 1060Dnieprowskich Zakładów Poł.-Ruskie

Tow., Kamienskoje 1070Drzewiecki i Jeziorański w m. . . . 1066Elektryczne P o w . Tow. w in. . . . 1065FisSr Karol 1'. w ni . 1061Praget Józef w m 1057Geisler B-cia, Okolski i Patschke w m. 1078Gerlaoh i P u l s t Tow. Akc. w m. . . 1077G-eyer Ludwik Tow. A k c , Łódź . , . ca. k.„Grodziec" Tow. A k c , Grodziec, p. Będzin 1058Gwiździriski i S-ka w m 3053Hartung Tow. Akc. w m 1074Heisler N. U. & Co., Petersburg . . . 1062Hesse Józef, Łódź 1058Jankowski W . i S-ka w m 1075John J., Tow. A k c , Łódź 1074Karpiński W . i W . Leppert w m. . . 1055

.KMmkowski Dr. W . P . w m, . . . 1062

.•Kobryner & Dekler w m 1077Kołomieńskicb Zakładów Tow. Ako. w ni. 1O6<1Koneozuy i Podgórski w ni 1076Krawczyk i S-ka, Zawiercie . . . . 1072„Kryształ" (Tow. B-ci Nobel) w m. . 1055Kilimie, Kopp i Kausch (Daniel Gold-

berg) w m 1059Landau i S-ka w m. . . . . . . . 1055Lange Bracia, Łódź 1061Langensiepen i S-ka, Tow. Akc. w in. 1073Lilpop,' Ran & Loewenstein w m. . . 1068Lisowski M. i St. Janicki w m. . . . 1069Lisowski M., St. Janicki i A. Bajtner, 1069Lubert Bracia w m 1068Łempicki M. i S-ka w Sosnowcu. . . 1066Makowscy Bracia i M. Lisowski w in. 1069Maluścy Bracia w m 1068Martens tfr. & Aa. Daab, Tow. Akc. w m, 1064Meyer Herman w m. . . . . . . . 1062Mlrkowskiej Fabryki Papieru Tow.

Akc. w in Ca. k.Mrokowski Stefan, Sosnowiec . . . . 1071Miiller G. A. w m . . . 1057Nowiński Tadeusz w m. . . . . . . 1061Noworosy.iskie Tow., Juzowka. . . . 1063Ossowski Kazimierz, Berlin 1055Pabianickie Tow. Akc. Przemyślu Che-

micznego w Pabianicach . . . . 1055Patzer Aleksander i Syn w m. . . . 1072„Perkun", Tow. Pabr. Motorów w m, . 1059„Poręba", Tow. Akc, Zawiercie . . . 1059Potz Czesław, Łódź .1064Przemysłowo-Leśne Tow. w m. . . . 1057

Slr.Hajner P., Łódź 10(56Rogóyski, Bcia Horn i Rupiewicz w m. 1076Rudzki K. i S-ka Tow. Akc. w m. . 1067„Siemens" Tow. Akc w m 1076„Sito" Wytwórnia Blach Dziurkowa-

nych w m 1074Smoczyński Z. i I. Dąbrowski w m. . cz. k.Sommer Kazimierz w m 1078Sperling Juljusz w m oi. k.Spiess Ludwik i Syn T?ow. Akc. w m. 1060Stowasser W. Synowie w m Ci. k,Strasburger W. w ra 1061Szczepański J . w na 1078Szttmowski Aleksander w i n 1062Teodor B-cia A. i B. w m 1066„Treugolnik" Tow. w m ck. k.Troetzer J, i S-ka w m 1062Ubezpieczeń od Ognia Warsz. Tow. w m, 1071Waberski St. i S-ka w m, , . . . . 1069Warszawski Dora Handlowy dla potrzeb

Automobilizmu w m 1056Warsz. Towarz. Wzajem, Ubezpiecz, od

nieszczęśliwych wypadków w w. Załącz.Wuyss & Freytag Tow. Akc, Łódź. . 1070Weigt Sfc. i S-ka, Łódź 1072Wende E. i S-ka w m 1074Wettler A. sen, w m 1077Wiśniewski Wł. (Zakł. Malcowskie) w m. 1053Worbman Jan w m 1054Woysław Z. i I. Przeździecki w m, . 1066Zawadzki Z. i S-ka w m 1053

Akcyjne Towarzystwo Fabryki Maszyn

GERLACH i PULSTWARSZAWA-WOLA

podaje do wiadomości, iż fabryka, po przebudowaniu i całkowitej reorganizacyi na wzór nowoczesnych fabryk, wyrabia

NRJNOWSZE TYPY OBRABIARCEDO METALI I DRZEWA

równioż MASZYNY SZYBKOBIEŻNE do największych wymiarów o ogromnej wydajności, zastosowanedo użycia narzędzi ze stali samohartują,cej się.

Fata. p s M a j ą l ą t a wsm M Wtei. precyz. i j t a . TOKARŃ, WIERTAi, HEBLAREK i FREZAREK:.

HANDLU METALAMI ^

KDBRTNER i DEKLERTEL.SKŁADU W ł

ADR.TEŁ.J4ETMiLIANCE" TELJKANTORIJ 95-fiSMETALE

161

• BIURO -TECHNICZNO-INSTALACYJNE UI FABRYKA PRZYRZĄDÓW SANITARNYCH

A. WETTLER sen.ŁÓDŹ, ;Piotrkowska 121. SWARSZAWA, Hoża.59.

Tel. 98 i 19'98.TeL 19'48. m

Oerzcwania centralne. Kanalizacye. Kąpiele. Wodociągi •pneumatyczne. Rzeźnie miejskie. Oczyszczanie ścieków. Oswie*

tlanie gazem powietrznym i t. p. 488

1078 PRZEGLĄD 14 listopada 1912,

3i 5

s

30N<l>O

3

(5B

N

5

0 OO3N-

TOW. KOMANDYT. ZAKŁAD. MECHAN.

BRANDEL, WITOSZYŃSKI i 8-kaWARSZAWA-PRAGA, Aleksandr>owska 4.

Telefon 48-86. K Adres telegraficzny „PLUS- WARSZ A W A".

POMPYodśrodkowe turbinowedo wysokich ciśnień

i do zasilania kotłówparowych,

transmisyjnei elektryczne.Pompy wszelkich systemów.

TOWARZYSTWO AKCYJNE

DZIAŁ I,

FABRYKA MASZYN,

WALCE SZOSOWE.Maszyny do budowy i kon-

serwacji dróg.GAZOWNIE.Kompresory.Materjały do urządzeń sil-

nikowych.OBRABIARKI do METALI.Aparaty dezynfekcyjne.

FABRYKI MASZYN

BRACIA GEISLER, OKOLSKI i PATSCHKEWarszawa, Leszno 114.

Adres telegr.: „BRAGOP Warszawa".

Telef.: Ogólny 1-98, Zarządu 7-34.

Klucze tel.: „Lieber" i „Engjneering'1-

DZIAŁ II.

BIURO TECHNICZNE.

Ogrzewania c e n t r a l n ewszelkich systemów.

WENTYLACJA.SUSZARNIE.

3L9

DZIAŁ IV.

K O T L A R N I Ą ,

DZIAŁ III.

O D L E W N I A .

Odlewy żelazne {Zbiorniki,

wszelkiego rodzaju, i Kotły ogrzewalne.

—•%., ; 1 Konstrukcje 'żelaznei t. p.

Prukwnia B«U«nmUi«o i Wrotuowskiego, Wa»«W» V7to(kimio™k« 3/5 (gmach Stów. Teohn.), telefon 14 8T.- Wydawca Felika K«cŁ»tM wgW. Eediktor odpowiedz St»«Uf«ff