Projekt „OPERACJA SUKCES – unikatowy model kształcenia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Medycznego w Łodzi odpowiedzią na potrzeby

gospodarki opartej na wiedzy” współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.

1. Nazwa przedmiotu ETYKA LEKARSKA 2. Numer kodowy HUM02c 3. Język, w którym prowadzone są zajęcia polski 4. Typ kursu obowiązkowy 5. Grupa treści kształcenia nauki podstawowe 6. Poziom studiów według klasyfikacji bolońskiej studia magisterskie 7. Rok studiów/semestr II rok/semestr 3 8. Formuła przedmiotu wykłady/seminaria 9. Liczba godzin zajęć 40 10. Rodzaj zajęć z uwzględnieniem podziału godzin

wykłady w wymiarze 20 godzin; seminaria w wymiarze 20 godzin

11. Liczba kredytów ECTS 2

KARTA PRZEDMIOTU

12. Jednostka dydaktyczna prowadząca przedmiot

Zakład Bioetyki Katedra Nauk Humanistycznych

13. Imię i nazwisko osoby egzaminującej lub zaliczającej przedmiot dr hab. prof. nadzw. Kazimierz Szewczyk

14. Imię i nazwisko osoby prowadzącej wykłady

dr hab. prof. nadzw. Kazimierz Szewczyk

15. Osoby prowadzące zajęcia

Kazimierz Szewczyk, Anna Alichniewicz, Waldemar Kwiatkowski, Monika Michałowska, Iwonna Rapałło, Anna Szczęsna, Joanna Turek

16. Wymagania wstępne i wymagania równoległe

znajomość problematyki zajęć fakultatywnych z Historii filozofii i/lub Filozofii medycyny

17. Zaliczenie przedmiotu jest wymagane przed rozpoczęciem zajęć z:

nie dotyczy

18. Cele i założenia nauczania przedmiotu

Wiodącym założeniem nauczania Etyki lekarskiej jest sięgające Hipokratesa przekonanie o pozytywnym wpływie wiedzy i umiejętności etycznych na postępowanie lekarza, jego samoświadomość i dojrzałość moralną. Są one szczególnie niezbędne współczesnemu lekarzowi, gdyż postęp naukowo-technologiczny i nacisk położony na poszanowanie autonomii pacjenta podkreśliły wagę właściwego zdefiniowania dobra chorego. Czynniki te przyczyniły się także do zwrócenia uwagi na stronę etyczną procesu podejmowania decyzji w medycynie oraz na sposób rozstrzygania dylematów moralnych wynikający z różnic w ujmowaniu dobra przez lekarzy i pacjentów. Nauczanie przedmiotu wywodzące się z tego założenia ma dwie podstawowe grupy celów. Pierwsza dotyczy wiedzy, druga – odnosi się do umiejętności, jakie student powinien zdobyć w trakcie zajęć. Cele dotyczące wiedzy: - Opanowanie podstaw etyki normatywnej niezbędnych w zrozumieniu problemów i

dylematów współczesnej etyki lekarskiej; - Znajomość historii zmian refleksji etycznej w zachodniej medycynie; - Znajomość najważniejszych dylematów moralnych współczesnej medycyny i

podstawowych sposobów ich rozstrzygania;

- Znajomość paradygmatycznych kazusów z etyki lekarskiej i podstawowych uregulowań kodeksowych, w tym szczególnie polskiego Kodeksu etyki lekarskiej.

- Cele dotyczące umiejętności: - Nabywanie wrażliwości moralnej niezbędnej do dostrzegania i właściwego

rozstrzygania dylematów etycznych w medycynie i systemie opieki zdrowotnej; - Uzyskanie zdolności łączenia uzyskiwanej wiedzy etycznej z codzienną praktyką

moralną profesji lekarza; - Nabywanie umiejętności dostrzegania, analizowania, dyskutowania i rozwiązywania

dylematów etycznych w medycynie oraz zdolności obrony własnych racji i komunikowania podjętych decyzji.

19. Metody dydaktyczne

Wykład poprzedzany i kończony jest ok. 10 min. dyskusją ze studentami wprowadzającą w omawiane zagadnienie i sprawdzającą stopień ich zrozumienia przez słuchaczy. Na seminariach podstawą pracy ze studentami jest analiza bioetycznych kazusów wzorcowych. Przeprowadza się ją z perspektywy podstawowych metod uprawiania etyki lekarskiej i wybranych dokumentów etycznych (przede wszystkim Kodeksu etyki lekarskiej), a także prawa medycznego. Stosownie do potrzeb na wykładach i seminariach wykorzystywane są techniki multimedialne.

20. Wykaz literatury podstawowej i uzupełniającej

Literatura podstawowa: - Bioetyka. Medycyna na granicach życia, Tom 1. Szewczyk K, Wyd. Naukowe PWN,

Warszawa 2009; - Bioetyka. Pacjent w systemie opieki zdrowotnej, Tom 2. Szewczyk K, Wyd. Naukowe

PWN, Warszawa 2009; - Dylematy bioetyki. Alichniewicz A, Szczęsna A, Wyd. Uniwersytetu Medycznego w

Łodzi, Łódź 2001; - Interdyscyplinarne Centrum Etyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Internetowy spis

kazusów bioetycznych: http://www.incet.uj.edu.pl/dzialy.php?l=pl&i=3&p=31&m=25&z=0 - Edukacja bioetyczna w Polsce. Szewczyk K, Internetowe Czasopismo Filozoficzne

„Diametros” 2009, nr 22: http://www.diametros.iphils.uj.edu.pl/pdf/diam22szewczyk.PDF

Literatura uzupełniająca: - Umierać bez lęku. Wstęp do bioetyki kulturowej. Gałuszka M, Szewczyk K, PWN,

Warszawa 1996; - Narodziny i śmierć. Bioetyka kulturowa wobec stanów granicznych życia ludzkiego.

Gałuszka M, Szewczyk K, PWN, Warszawa 2002; - Pacjent jest osobą. Ramsey P, PAX, Warszawa 1977;

- Bioetyka dla lekarzy. Hartman J, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2008. - Polskie Towarzystwo Bioetyczne, Opinie i polemiki: http://www.ptb.org.pl/opinie_archiwum.html - Polskie Towarzystwo Bioetyczne, Konferencje: http://www.ptb.org.pl/konferencje.html

21. Forma i warunki zaliczenia przedmiotu, w tym zasady dopuszczenia do egzaminu

Student może uzyskać 6 punktów za uczestnictwo w wykładach. Student za uczestnictwo w seminariach może uzyskać maksymalnie 54 punkty; w tym 40 punktów za kolokwium testowe i 14 punktów za aktywność i/lub przygotowanie referatu/prezentacji. Zaliczenie wszystkich nieobecności na seminariach jest warunkiem dopuszczenia do kolokwium. Zakres materiału obowiązującego na kolokwium obejmuje treści omawiane na seminariach i wykładach. Nieobecność na kolokwium wymaga usprawiedliwienia lekarskiego. Kolokwium poprawkowe w terminach ustalonych przez prowadzących seminaria.

Warunki dopuszczenia do egzaminu: zaliczenie kolokwium. Punktacja końcowa za cały kurs dopuszczająca do egzaminu (łącznie z punktami za uczestnictwo w wykładach): ocena dst: 24-27 pkt.; ocena dst+: 28-35 pkt.; ocena db: 36-42 pkt.; ocena db+: 43-50 pkt.; ocena bdb: 51-60 pkt.

Egzamin: ustny: termin egzaminu, także poprawkowego, ustala starosta roku w porozumieniu z kierownikiem Zakładu Bioetyki.

22. Treści merytoryczne budujące wiedzę

Wykłady:

Wprowadzenie do etyki: Etyka opisowa i normatywna. Pojęcie wartości moralnej. Podstawowe stanowiska etyczne: etyka cnót, deontologizm i konsekwencjalizm. Elementy deontologizmu i konsekwencjalizmu w etyce lekarskiej. Medycyna jako działalność moralna. Geneza moralności.

Etyczna tradycja hipokratesowa: Klasyczna filozofia grecka i jej wpływ na moralną samowiedzę medycyny. Struktura Przysięgi Hipokratesa. Podstawowe obowiązki i stosunek do śmierci lekarza tradycji hipokratesowej.

Rewolucja kodeksowa w etyce lekarskiej. Stosunek do śmierci i umierania w tradycji kodeksowej. Paternalizm i pojęcie „przywileju terapeutycznego”. Polskie kodeksy etyki lekarskiej.

Pojęcie decyzji medycznej: Składnik empiryczny (faktualny – „lekarski”) i normatywny (etyczny) decyzji medycznej. Konflikt etyczny w medycynie. Przyczyny komplikacji procesu decyzyjnego w medycynie. Klauzula sumienia.

Powstanie bioetyki i jej zadania: Okoliczności powstania bioetyki. Klasyczne (tradycyjne), względnie nowe i nowe zadania bioetyki. Definicje bioetyki. Bioetyka i etyka lekarska.

Etyka lekarska i demokracja: Norma i dyrektywa moralna („reguły kciuka”). Społeczeństwo jako suweren moralny. Pojęcie konsensusu społecznego. Kolegialne ciała etyczne w systemie opieki zdrowotnej.

Sposoby uprawiania etyki lekarskiej: Etyka czterech zasad, kazuistyka, etyka troski o pacjenta ograniczana sprawiedliwością, utylitaryzm, etyka prawa naturalnego. Relacje między bioetyką jako dyskursem społecznym i sposobami jej uprawiania.

Podstawy antropologii w medycynie: Kartezjańskie ujęcie człowieka. Liberalna antropologia etyki czterech zasad. Kategoria vulnerability (podatności na zranienie).

Pojęcie godności: rodzaje godności. Godność lekarza i godność pacjenta. Pacjent jako osoba. Normatywne i opisowe definicje człowieka. Świeckie i religijne ujęcie świętości ludzkiego życia.

Etyka i prawo stanowione: Pojęcie prawa. Podstawowe obowiązki lekarza i uprawnienia pacjenta. „Kodeks etyki lekarskiej” i „Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta”.

Seminaria:

Etyka zgody: Zasada szacunku dla autonomii pacjenta. Moralne problemy informowania pacjenta. Rodzaje zgody. Tajemnica lekarska. Działanie niezgodne z wolą pacjenta – aspekty moralne i prawne. Etyka zgody w psychiatrii. Przykłady do dyskusji: „Kazus Krzysztofa A.”, „Matka chora na raka płuc”, „Kazus Beaty G.”, „Kazus Wojciecha Kroloppa”.

Etyka zgody i przymus w medycynie – aspekty moralne i prawne. Analiza odpowiednich przepisów „Kodeksu etyki lekarskiej” i obowiązującego ustawodawstwa. Przykłady do dyskusji: „Kazus Tatiany Tarasoff”, „Kazus Bogusławy Ł.”, „Kazus Angeli Carder”.

Moralna problematyka początków ludzkiego życia: Moralne problemy wspomaganej prokreacji, zapobiegania ciąży i jej przerywania. Problem definiowania człowieczeństwa. Zasada podwójnego skutku. Analiza odpowiednich przepisów „Kodeksu etyki lekarskiej” i obowiązującego ustawodawstwa. Przykłady do dyskusji: „Davis przeciwko Davis”, „Vo przeciwko Francji”, „Tysiąc przeciwko Polsce”.

Moralna problematyka końca ludzkiego życia: Pojęcie „przywileju terapeutycznego”. Opieka hospicyjna/paliatywna. Etyczne zasady opieki terminalnej. Przykłady do dyskusji: „Kazus Karen Quinlan”, „Kazus Nancy Cruzan”, „Kazus Josepha Saikewicza”, „Kazus Ms B.”, Kazus Janusza Świtaja”, „Kazus Terri Schiavo”.

Eutanazja i pomoc w samobójstwie pacjenta. Medycyna walki i medycyna troski. Analiza odpowiednich przepisów „Kodeksu etyki lekarskiej” i obowiązującego ustawodawstwa. Przykłady do dyskusji: „Kazus Oliviera Burke’a”.

Moralne problemy sytuacji wyboru: Medycyna i ekonomia. Lekarz jako „odźwierny” – pojęcie „statystycznego współczucia”. Pacjent i ograniczone możliwości lecznicze. Kryteria selekcji pacjentów – kolejki do świadczeń i problem „loterii ludzkiej”. Przykłady do dyskusji: „Kazus Sylwii D.”, „W sprawie niestandardowej chemioterapii”, „Dwie dziewczynki chore na zespół nerczycowy”.

Etyka badań naukowych w medycynie: Prawda i dobro w medycynie: konflikt lekarz-badacz – lekarz-terapeuta. Typy badań medycznych. Próby kliniczne i etyka zgody. Zasady etyczności badań naukowych. Analiza obowiązujących uregulowań etycznych i prawnych. Przykłady do dyskusji: „Kazus Nancy Olivieri”, „Chora leczona herceptyną”, „Nadzieja pana M.G.”.

Moralne problemy transplantologii: diagnostyka śmierci. Zorganizowanie dawanie i zorganizowane pobieranie narządów. Problem zgody. Analiza odpowiednich przepisów „Kodeksu etyki lekarskiej” i obowiązującego ustawodawstwa. Przykłady do dyskusji: „Kazus Baby Fae”, „Kazus Laury Davies”, „Holenderska nerka”.

Etyczne aspekty błędów medycznych: definicja i klasyfikacja zdarzeń niepożądanych, odpowiedzialność prospektywna i retrospektywna, rodzaje odpowiedzialności lekarza. Analiza odpowiednich przepisów „Kodeksu etyki lekarskiej” i obowiązującego ustawodawstwa. Przykłady do dyskusji: „Lekarz, który zapomniał o EKG”, „Kazus 5-letniego J.G.”.

Seminarium przeznaczone na podsumowanie zajęć i dyskusję zagadnień etycznych budzących szczególne zainteresowanie studentów.

23. Efekty kształcenia – umiejętności i kompetencje

Student po ukończeniu kursu etyki lekarskiej: − potrafi zdefiniować różnicę między etyką opisową a normatywną i umieć

scharakteryzować zasadnicze stanowiska etyczne i ich znaczenie w etyce lekarskiej; − umie wykazać różnice między trzema zwrotnymi etapami historii lekarskiej refleksji

etycznej, w szczególności między tradycją hipokratesową i etyką lekarską jako częścią bioetyki;

− potrafi opisać strukturę decyzji medycznej i umieć wskazać najważniejsze czynniki jej skomplikowania we współczesnym systemie opieki zdrowotnej;

− umie sformułować pojęcie dylematu etycznego i faktualnego (empirycznego) oraz umieć pokazać wpływ sposobu jego rozstrzygnięcia na kształt decyzji medycznej;

− umie pokazać związki między bioetyką jako dyskursem społecznym i sposobami uprawiania etyki lekarskiej/bioetyki oraz umieć zanalizować wpływ tych związków na

sposób rozstrzygania dylematu etycznego i podejmowania decyzji medycznej; − potrafi zidentyfikować podstawy antropologiczne sposobów uprawiania etyki

lekarskiej i ich wpływ na kształt decyzji medycznych; − umie sformułować najważniejsze dylematy moralne współczesnej medycyny, w

szczególności: wynikające z obowiązku poszanowania autonomii pacjenta (etyka zgody) i tajemnicy lekarskiej; właściwe dla prokreacji (etyka początków życia); stanów terminalnych (etyka końca życia); uprawiania medycyny w sytuacji ograniczeń finansowych i strukturalnych (etyka niedoboru); badań naukowych w medycynie (etyka nauki); transplantologii; odpowiedzialności lekarza i problematyki błędów medycznych;

− rozpoznaje dylematy moralne i sposoby ich rozwiązywania w kazusach wzorcowych; − potrafi wskazać zaplecze antropologicznie i wpływ sposobów uprawiania bioetyki na

rozstrzyganie kazusów wzorcowych. − posiada zdolność konfrontowania własnych propozycji rozstrzygania dylematów z

kazusami wzorcowymi, Kodeksem etyki lekarskiej i obowiązującym prawem. − posiada kompetencje uczestnictwa w debatach kolegialnych ciał etycznych, ze

szczególnym uwzględnieniem szpitalnych komisji etycznych.

24. Kontynuacja przedmiotu przewidziana na zajęciach z:

Nie dotyczy

25. Zalecane kursy fakultatywne i zajęcia uzupełniające

26. Informacje dodatkowe dostępne są pod adresem