Erkert Andrea - Dzieci Potrzebują Ciszy

ANDREA ERKERT

Dzieci potrzebują ciszy

Zabawy relaksacyjne na wiosnę, lato, jesień i zimę

JEDNCSC

KIELCE 1999

Tytuł oryginału: Kinder brauchen Stille

Hntspannungsspiele tur Iriihling, Sommer, Hcrbst und Winter

Copyright -r 1998 by Don Bosco Verlag. Miinchen

Copyright for the Polish edilion by Wydawnictwo „Jedność", Kielce 1999

Przekład z języka niemieckiego Ryszard Zajączkowski

Redakcja i korekta ksiąŜki Ewa Bojara

Redakcja techniczna Józef Bąkowski

ISBN 83-7224-030-2

Wydawnictwo „Jedność" 25-013 Kielce, ul. Jana Pawła II nr 4 tel. (0-41) 368-11-10 www.jednosc.com.pl e-mail: iedakcjafrtjednosc.com.pl

Drodzy Czytelnicy!

W ostatnich latach zmieniła się sytuacja w wyposaŜeniu przedszkoli i szkół. Wielu wychowawców narzeka na coraz większe grupy i klasy; wzrastająca liczba dzieci powoduje niedostosowania, a nawet patologiczne zachowania. Te pierwsze pojawiają się bardzo czę- sto w dziedzinie społecznej. NaleŜą do nich agresja, nerwowość, trud- ności w kontaktach, brak koncentracji.

NiepoŜądane zjawiska w stosunkach społecznych kształtują się często juŜ w przedszkolu, ale przewaŜnie dopiero w okresie szkolnym są dostrzegane przez rodziców jako trudności w osiąganiu pozytyw- nych wyników w nauce i w innych dziedzinach. Problem ten moŜe przejawiać się wcześnie takŜe w sferze fizycznej, na przykład jako za- katarzenie, zaburzenia w przyjmowaniu pokarmów, zaburzenia mowy lub snu, albo jako choroby oskrzeli prowadzące do astmy.

W prewencji zdrowotnej wychowawcy potrzebują szczególnej pomocy, aby zapobiec niestosownym zachowaniom. Taką pomocą mogą być ćwiczenia relaksacyjne towarzyszące porom roku, ponie- waŜ są w stanie wspomagać dzieci, aby odnalazły właściwą równo- wagę między aktywnością a ciszą/odpręŜeniem. Równowaga ta sprzyja zdecydowanie kształtowaniu się człowieka o harmonijnej osobowości, dla którego niezwykła sytuacja lub stres nie są powo- dem do „wychodzenia ze skóry" lub „utraty panowania nad sobą", lecz który potrafi się opanować, a stawiane przed nim wymagania roz- wiązywać spokojnie, ufając we własne siły. Aby osiągnąć taką rów- nowagę, dzieci potrzebują specjalnie wydzielonego pomieszczenia, gdzie będą mogły zaŜywać ciszy i spokoju. Dziecko musi mieć moŜ- liwości wsłuchania i zagłębienia się w siebie, lepszego poznania siebie i refleksji nad tym co przeŜyte. Dorośli, którzy towarzyszą dzieciom, powinni zawsze umoŜliwiać im tego rodzaju doświadczenia.

Jednocześnie w ten sposób przeciwstawiają się oni szeroko roz- powszechnionej presji sukcesu. Poddawane są jej j uŜ najmłodsze dzieci i nie ogranicza się ona tylko do dobrych ocen w szkole, ale obejmuje teŜ czas wolny: zajęcia plastyczne, muzyczne i sportowe.

Wychowawczynie szukają często ćwiczeń relaksacyjnych, których celem jest uspokojenie rozkrzyczanej grupy dzieci. Jeśli więc prze- Ŝycie ciszy ma wzmocnić koncentrację i wytrzymałość, to - moim zda- niem - celem kaŜdego relaksu jest, aby dzieci same odkryty swoje zdolności. Wiele z nich moŜe to zrobić bez Ŝadnej pomocy, innym zaś przychodzi to z trudem. I właśnie im potrzebne jest wsparcie w drodze do samych siebie.

Moim zamiarem jest zachęcenie dorosłych, aby zyskali większą pewność przy wprowadzaniu ćwiczeń relaksacyjnych z dziećmi i w ciągu całego roku mogli sięgać do łatwych w realizacji pomysłów. W ksiąŜce tej zostały zebrane twórcze ćwiczenia relaksacyjne obej- mujące cały rok. Prowadząc zajęcia jako wychowawczyni przedszkol- na, mogłam wszystkie te ćwiczenia dokładnie wypróbować w pracy z dziećmi.

W krótkiej części teoretycznej przedstawiam w zarysie znaczenie świadomego przeŜycia pór roku przez dzieci. Ponadto wskazuję na ramowe warunki ćwiczeń wyciszających i relaksacyjnych oraz ich róŜne metody.

Druga, obszerna część pracy zawiera 100 ćwiczeń relaksacyjnych związanych z porami roku. W odniesieniu do kaŜdej z nich przedstawiam teŜ całą jednostkę relaksacyjną, która zawiera fazy ruchu i wyciszenia. Modele te mogą być przejęte i jednocześnie słuŜyć jako przykładowe jednostki relaksacyjne.

Wykorzystując podane propozycje w pracy pedagogicznej nie moŜna jednak zapominać o jednym: ćwiczenia relaksacyjne w cią- gu całego roku powinny sprawiać zadowolenie dzieciom i dorosłym.

Andrea Erkert

Podstawy teoretyczne

Cztery pory roku

Wiosna, lato, jesień i zima to cztery etapy przyrodnicze w ciągu roku. Ich nazwy wskazują na istotne zjawiska w naturze oraz prze- mienne stawanie się i przemijanie.

Wiosna Wiosną jesteśmy świadkami budzenia się przyrody do Ŝycia. Robi

się coraz cieplej, a dni stają się dłuŜsze. Ptaki wędrowne wracają z południa. Na skraju dróg i na łące moŜemy odkryć róŜnobarwne bogactwo kwitnących roślin. Dzieci, opatulone jeszcze w ciepłe ubrania, mogą coraz dłuŜej przebywać na powietrzu. TakŜe dorośli stają się aktywniejsi i bardziej przedsiębiorczy. Wiele rodzin zabiera się do wiosennych porządków, a podczas weekendu wszyscy wybierają się chętnie na spacer lub przejaŜdŜkę rowerową. W lesie lub na łące moŜna zauwaŜyć zwierzęta, które obudziły się z zimowego snu, i za- obserwować pracujące mrówki. Ludzie, którzy są szczególnie skłon- ni do depresji, na wiosnę odczuwają znowu radość i odzyskują pozy- tywne nastawienie do Ŝycia. Minęła juŜ ciemna, przytłaczająca pora roku i dlatego wielu ludziom jest łatwiej rozpromienić się i zrzucić z serca róŜne cięŜary. Na wiosnę świętujemy równieŜ Wielkanoc. Pisklęta, zające, baranki, kurczaki, kaczki, kwiaty i pisanki są typo- wymi symbolami związanymi z Wielkanocą i wiosną. Zgodnie ze starą tradycją, stół wielkanocny jest obficie zastawiony, a dorośli ukrywa- ją wielkanocne jajka i słodycze, z wielką radością i zapałem wyszu- kiwane przez dzieci.

Lalo Latem moŜemy zaŜywać kąpieli słonecznych i cieszyć się z łagod-

nego wiatru. Podczas wakacji moŜna oddawać się ulubionym zaję- ciom i uprawiać sport. Letnie temperatury zachęcają do wyjazdów

7

piknikowych oraz do kąpieli w morzu lub na pływalni. Dzieci mogą szaleć na łące lub godzinami grzebać się w piasku. Podczas space- rów moŜna odkryć i zaobserwować roś l iny i zwierzęta z najbliŜszej okolicy. Długie, ciepłe letnie wieczory pozwalają spotykać się na świeŜym powietrzu. Kusi wtedy szczególnie atmosfera ulicznych kawiarni, lodziarni i ogrodowych restauracji otwartych do późna w nocy. Jest to teŜ okazja by wspólnie z rodziną lub przyjaciółmi po- siedzieć we własnym ogrodzie lub na balkonie i w ten sposób odzy- skać utraconą zimą energię.

Podczas letniego urlopu nad morzem moŜemy zaobserwować od- pływy i przypływy i uwraŜliwić się tym samym na ruch wody w przyrodzie.

Jesień Jesień przynosi, przez wielu zupełnie niezauwaŜane, plony i ostat-

nie piękne słoneczne dni, które coraz bardziej ustępują dniom desz- czowym, a nawet wichurom.

Wiatr zdmuchuje kolorowe liście z drzew i zachęca dzieci do pusz- czania latawców. O tej porze roku obchodzimy doŜynki i dzień św. Marcina.

Wiele zwierząt przygotowuje się do zimowego snu i gromadzi zimowe zapasy. Właśnie jesienią moŜemy poczynić interesujące obserwacje przyrody. Deszcze, mgły i burze robią na dzieciach szczególne wraŜenie. Skakanie do kałuŜ w obuwiu gumowym i w przeciwdesz- czowym ubraniu sprawia maluchom wiele radości. Przypatrują się one teŜ pilnie dŜdŜownicom i innym malutkim stworzeniom. Jedno- cześnie wiele dzieci z powodu złej pogody dłuŜej przebywa w domu i wtedy właśnie odŜywają prawie zapomniane zabawy.

Zima Zimą dni są krótkie i j uŜ o piątej po południu jest ciemno. Do-

brze ogrzany pokój sprzyja teraz przyjemnemu wspólnemu przeby- waniu. Otaczająca nas przyroda jest w stanie spoczynku. Wiele zwierząt zapada w sen zimowy, a gałęzie drzew bezpłodnie wzno- szą się w niebo.

Dzieci z utęsknieniem czekają na pierwszy śnieg, ale dość często pada tylko deszcz ze śniegiem, co bynajmniej nie zachęca do wycho-

8

dzenia na dwór. Gdy wreszcie spadnie śnieg, dzieci chętnie obrzuca- ją się śnieŜkami. Lepią bałwana i jeŜdŜą na łyŜwach. Czas w domu moŜna wykorzystać na czytanie dzieciom róŜnych historii lub oglą- danie z nimi kolorowo ilustrowanych ksiąŜek. Gorąca filiŜanka cze- kolady i zapalona świeca stwarzają miłą, przyjazną atmosferę.

Dzieci cieszą się z prezentów otrzymywanych na Mikołaja i pod choinkę.

W okresie adwentu i BoŜego Narodzenia w wielu rodzinach pie- cze się ciasta i przygotowuje prezenty. Niejeden sklep nęci nasze pod- niebienie zapachem świątecznych wypieków. RównieŜ woń świec za- powiada zbliŜające się święta.

Wraz z nastaniem Nowego Roku podejmuje się dobre postanowie- nia.

UwaŜnie obserwując i badając przyrodę bardziej świadomie prze- Ŝywamy dokonujące się w ciągu roku zmiany. Wewnętrzną równowa- gę moŜemy osiągnąć tylko wtedy, jeśli nie damy się ponieść naporo- wi czasu. Człowiek sam jest częścią natury i jej corocznego rytmu. Obserwowane zmiany pór roku oddziałują na wewnętrzne samopoczucie wielu ludzi.

Z kaŜdą porą roku związane są teŜ powracające wciąŜ wydarze- nia i święta, a sam człowiek „rytmizuje" cały rok, odpowiednio do zmian zachodzących w przyrodzie. Wiosna, lato, jesień i zima mogą być wskaźnikiem „wewnętrznego" rytmu.

Z dziećmi przez rok

Młodszym dzieciom jest jeszcze trudno zrozumieć, jakie znaczenie mają pory roku dla ich Ŝycia. Dzieci nie przeŜywają świadomie praw natury. Pierwsze podstawowe doświadczenia czterech pór roku i związanych z nimi zmian w przyrodzie odbierają wszystkimi zmy- słami. Obserwują i odkrywają z zaciekawieniem, co dzieje na ze- wnątrz i nie potrafią jeszcze, jak dorośli, świadomie umieścić się w określonej porze roku. Zjawiska zachodzące w naturze moŜna

9

uzmysłowić dzieciom przez ćwiczenia relaksacyjne przeprowadzane w przedszkolu, w domu rodzinnym lub w szkole. Ćwiczenia te mogą pomóc dzieciom świadomie obserwować zmiany dokonujące się w przyrodzie. Dzieci przeŜywają cztery pory roku w grupie lub w kla- sie i w trakcie zabawy mogą dowiedzieć się o prawidłowościach wy- stępujących w naturze. Ucząc znajomości czterech pór roku przekazuje się jednocześnie waŜną prawdę o Ŝyciu: wszystko ma swój czas i kaŜdy moŜe być pewien, Ŝe po „ciemnych dniach" zimy pojawi się znowu słońce i będzie się moŜna cieszyć z nadejścia lata.

Wiele dzieci ma dziś coraz rzadziej okazję, aby intensywnie prze- Ŝywać cztery pory roku. Bezpośrednie doświadczenie natury jest często utrudnione przez ruch uliczny, zwarte osiedla mieszkaniowe nie posiadające w pobliŜu lasów i łąk, przez oglądanie telewizji i ab- sorbujące zabawki. Aby dzieci zrozumiały znaczenie wiosny, lata, jesieni i zimy, muszą ich całościowo doświadczyć. Dopiero wtedy, gdy same poczują się częścią natury i jej corocznych zmian, mogą dojść do przekonania, Ŝe naleŜy ją chronić i pielęgnować. W całościowych doświadczeniach nie wystarczy tylko głowa, ale potrzebne jest całe ciało. Dopiero wskutek bezpośrednich doświadczeń, przez słuchanie, dotykanie, oglądanie, smakowanie i wąchanie, dzieci mogą zrozu- mieć odwieczne prawo stawania się i przemijania. Ćwiczenia relaksacyjne, zamknięte w corocznym cyklu, umoŜli-

wiają bezstresowe i całościowe uczenie się. PoniewaŜ wielu dzieciom uczęszczającym do przedszkoli i szkół brak dziś spokoju i opanowa- nia, wychowawczynie są zobowiązane, aby stale dbać o wprowadzanie momentów ciszy, spokoju i odpręŜenia. Nie powinno to być tylko w ściśle określonych godzinach, aby nie było szkodliwe, lecz Ŝeby stanowiło naturalną część dnia w szkole lub w przedszkolu. Rytm wyznaczony przez pory roku wyjątkowo dobrze nadaje się do podziału roku w szkole lub w przedszkolu. W ten sposób dzieci, obserwując- całoroczne zmiany w przyrodzie, mogą swobodnie i coraz bardziej świadomie obserwować siebie i swoje otoczenie oraz gromadzić siły do czekających je zadań. Dzięki ćwiczeniom na wyciszenie, odpowia- dającym rocznemu cyklowi, ich uwaga będzie odwrócona od „sztucz- nego" zewnętrznego świata ku rzeczywistości wewnętrznej. Dzięki temu wiele dzieci będzie się mogło lepiej skoncentrować i całkowi- cie poświęcić jednej sprawie.

10

Relaks z muzyką

Muzyka moŜe wspomagać relaks. Nadają się do tego spokojne i niezbyt skomplikowane fragmenty instrumentalne. (Wyjątek stano- wią specjalne kasety muzyczne z tekstami relaksacyjnymi dla dzieci). Podczas czytania lub opowiadania fantastycznej podróŜy w tle moŜe pobrzmiewać muzyka instrumentalna, która wypetnia świado- mie robione przerwy w opowiadaniu i wtedy wysuwa się na pierwszy plan. Muzyka nadaje się do odpręŜenia szczególnie w pozycji le- Ŝącej. Przed jej słuchaniem dzieci otrzymują jedynie wskazówkę, Ŝe mają zamknąć oczy i wyobraŜać sobie coś pięknego. Fragmenty muzyczne wybrane do tego rodzaju medytacji nie powinny być zbyt długie. Odpowiednie są np. Marzenie Schumanna, Dla Elizy Beetho- vena lub hiszpański utwór gitarowy Romanza. Te krótkie fragmenty nadają się takŜe dia młodszych, nie wyćwiczonych dzieci, które mają niewielką zdolność uwagi i koncentracji.

Fragmenty muzyczne do zaśnięcia i relaksu, które zostały przygo- towane specjalnie dla dzieci, są dostępne w sprzedaŜy na kasetach lub płytach kompaktowych. Warto polecić choćby Dziecięcy kraj marzeń Detleva Jóckera, Chodź ze mną do źródła Wolfganga Poeplau i Ludgera Edelkóttera, Czas snu Edwina Evansa lub Symfonię serca Karunesha. Takie łatwe, pogodne utwory instrumentalne stanowią takŜe doskonałą zachętę do snu dla małych dzieci. Łagodna muzyka, wpływająca na dobre samopoczucie oraz odpręŜenie ciała, ducha, duszy umoŜliwia pozbycie się stresu oraz pomaga w zachowaniu rów- nowagi i spokoju dzieciom (i dorosłym).

Dobra muzyka relaksacyjna cechuje się tym, Ŝe jej tempo, ok. 60 uderzeń na minutę, jest dostosowane do pulsu w momencie odpo- czynku. Przykładem moŜe być muzyka medytacyjna Reiki Kamela. Ten dłuŜszy fragment jest przeznaczony przede wszystkim dla dzieci, które są juŜ wprawione w ćwiczeniach relaksacyjnych.

W przypadku dzieci przedszkolnych naleŜy zwrócić uwagę, aby muzyczne odpręŜenie nie trwało dłuŜej niŜ pięć - sześć minut. Wy- bór muzyki zaleŜy teŜ w duŜej mierze od osobistych upodobań. Kto nie lubi utworów klasycznych, moŜe korzystać z muzyki medytacyj- nej. W kaŜdym razie wybrana muzyka powinna dawać radość i stwa- rzać cichą, przyjazną atmosferę.

11

Ćwiczenia relaksacyjne w ciągu roku

Celem ćwiczeń relaksacyjnych jest przeŜycie ciszy i wewnętrzne- go ukojenia, nie zaś uczenie bezruchu. Jeśli ćwiczenia te przez kilka tygodni regularnie przeprowadza się w grupie dzieci, moŜna stwier- dzić, Ŝe bawią się one intensywniej i z większą wytrwałością. Dzieci mogą uczyć się lepszej koncentracji i relaksacji. Poprawie ulegają ich wzajemne stosunki, a u poszczególnych dzieci zostaje wzmocniona wiara w siebie i wyostrzone spojrzenie na to, co istotne.

Z ćwiczeniami relaksacyjnymi, zorientowanymi na tematy doty- czące pór roku, moŜna połączyć elementarne obserwacje dotyczące przyrody i najbliŜszego otoczenia. Ćwiczenia relaksacyjne, w których dokonuje się refleksji, czym obdarowała nas natura, pomagają dzieciom obchodzić się z nią uwaŜnie i delikatnie. Zebrane owoce natury mogą być przechowywane w miejscu medytacji i zachęcać dzieci. Szczególnie pięknym zwyczajem są „stoły pór roku", które moŜna spotkać w wielu niemieckich przedszkolach. W tym celu w wybranym miejscu stawia się stót przykryty miękkim materiałem, na przykład aksamitem lub jedwabiem. Przy wyborze materiału trzeba teŜ zwrócić uwagę, aby jego kolor był odpowiedni do pory roku. Na stole tym moŜna połoŜyć zebrane w danej porze roku dary natury. Stół ubogacają dodatkowo wazony z kwiatami i gałązkami. Przez cały rok, jako dekoracji, moŜna uŜywać teŜ korzeni drzew i kamieni. Dekoru- jąc i stale uzupełniając „stół pór roku" oraz kładąc na nim interesu- jące znaleziska dzieci, uwraŜliwia się je i uczy (w sposób zabawowy) świadomego rozpoznawania natury w zmieniających się porach roku.

W kaŜdym ćwiczeniu relaksacyjnym, niezaleŜnie od tego czy jest to ćwiczenie wyciszające, czy fantazyjna podróŜ, omawia się oraz intensyfikuje bogate dziecięce przeŜycia. OdpręŜenie fizyczne i wy- ostrzenie jednego lub kilku organów zmysłów idą zawsze w parze. W przypadku bardzo wielu ćwiczeń relaksacyjnych rozwija się ponad- to motoryka oraz fantazja i kreatywność. We wszystkich ćwiczeniach następuje odpręŜenie mięśni i wyłączenie myślenia. Dziecko moŜe w ten sposób uczyć się mentalnego pokonywania stresów. Często moŜna przez to pozytywnie wpłynąć na lekkie zaburzenia snu, mowy, apetytu i choroby skóry, które powstają z powodu nerwicy. Fizyczne i duchowe ćwiczenia relaksacyjne, dostosowane do sytuacji i wieku,

12

mogą prowadzić u dzieci do wyraźnego zmniejszenia niedostosowa- nych zachowań i przyczyniać się do ich całkowitego zaniku. Dzieci stają się mniej agresywne i lękliwe. Ćwiczenia wyciszające i relaksacyjne mogą wpłynąć na poprawę ich zdrowia i być prawdziwą pomocą Ŝyciową. Nie stanowią one jednak Ŝadnego panaceum! Je- śli dzieci chorują duchowo i/lub fizycznie, naleŜy koniecznie zasię- gnąć porady i pomocy fachowców, takich jak psychologowie, pedia- trzy itp., i przeprowadzić powaŜną rozmowę z rodzicami.

13

Postawa siedząca i leŜąca

W postawie leŜącej dzieci mogą się najtatwiej uczyć całkowitego odpręŜenia i rozluźnienia mięśni. Ćwiczymy leŜenie na plecach. W tym celu lekko zgięte ręce leŜą obok ciata, a nogi są trochę rozsta- wione. Spadające na bok końce stóp sygnalizują wyraźnie odpręŜe- nie. Takiej postawy dzieci uczą się najlepiej w formie zabawy, choć- by przez następujące ćwiczenia na wyciszenie.

Liściowe dziecko

Materiał: li ście lub papier ♦ Uczestnicy: 2-3 osoby ♦ Wiek: od 4 lat

Jedno dziecko leŜy na dywanie. Drugie przyklęka obok niego i przy- krywa go wybranym materiałem. LeŜące dziecko nie powinno się po- ruszać, ale skoncentrować uwagę na oddychaniu i własnym ciele. Wresz- cie trzecia osoba z grupy odkrywa przykryte dziecko.

Kolczasta piłka podczas podró Ŝy odkrywczej

Materiał: kolczasta piłka (gumowa pitka z czopami) lub piłka tenisowa ♦ Uczestnicy: 2 osoby ♦ Wiek: od 4 lat

Dziecko leŜące na plecach w postawie relaksacyjnej, kolczastą piłką lub piłką do masaŜu jest masowane przez drugie, siedzące obok niego w kucki. Piłkę toczy się po całym ciele. LeŜące dziecko powinno w my- ślach śledzie jej drogę. Aby ruch był płynny, kolczasta piłka powinna zawsze pozostawać w kontakcie z ciałem.

14

Rysowanie konturu ciała

Materiał: pisak i duŜy arkusz papieru ♦ Uczestnicy: 2 osoby ♦ Wiek: od 5 lat

Jedno dziecko leŜy w postawie relaksacyjnej na duŜym arkuszu papieru. Inne odrysowuje pisakiem zarys jego ciała. LeŜące dziecko powinno zamknąć oczy i w myślach śledzić drogę pisaka. W trakcie ćwi- czenia naleŜy raczej zachować ciszę. Wreszcie leŜące dziecko moŜe otworzyć oczy, powoli wstać bokiem (w sposób spiralny) i obejrzeć swoją podobiznę.

Podczas tych trzech ćwiczeń wyciszających na spostrzeganie ciała dzieci mogą przeŜyć przyjemne odpręŜenie wszystkich jego części. Rzadziej spotyka się dzieci, które wolą leŜeć raczej na boku lub na brzuchu, niŜ na plecach. KaŜdy z tych przypadków moŜna zaakceptować. Nie naleŜy się upierać, aby podczas ćwiczeń wyciszających wszystkie dzieci zamykały oczy i ściągały buty. Kto tego nie lubi, moŜe postąpić ina- czej.

Podczas siedzenia istnieją dwie moŜliwe postawy relaksacyjne. Dla młodszych dzieci lepsza jest postawa królewska. Tułów i głowa są wtedy wyprostowane, ręce leŜą na udach i nie dotykają się. Stopy stoją mocno na ziemi. Aby ułatwić dziecku ćwiczenie postawy królewskiej, moŜna mu budować mosty myślowe: „Wyobraź sobie, jesteś królową (królem), która powinna prosto i dumnie siedzieć na swym tronie, aby przyjmować gości".

W przypadku postawy swobodnej, w tradycji treningów autogennych zwanej postawą doroŜkarza, dziecko siedzi na przedniej połowie krze- sła. Nogi są trochę zgięte, a uda lekko rozwarte. Przedramiona i dłonie nie stykają się i leŜą spokojnie na udach. Tułów jest lekko pochylony do przodu, a głowa zwisa swobodnie. Obie postawy nadają się do ćwiczeń na wyciszenie w rodzinie lub w kręgu z całą grupą.

Do ćwiczeń relaksacyjnych —w postawie leŜącej bądź stojącej -dzieci powinny przynieść ze sobą przykrycie i, jeśli to moŜliwe, poduszkę. Poczucie odpręŜenia moŜe być znacznie lepsze z poduszką pod głową lub pośladkami.

15

Jak prowadzić ćwiczenia relaksacyjne?

W przypadku przeprowadzania ćwiczeń wyciszających i relaksacyjnych duŜe znaczenie maja. zewnętrzne warunki ramowe. ChociaŜ w przedszkolach i w szkołach nigdy nie jest całkiem cicho, hałas i ze- wnętrzne odgłosy powinny być stopniowo wyciszane. Ćwiczenia relaksacyjne naleŜy więc przeprowadzać w moŜliwie spokojnym otoczeniu. Nie musi być jednak całkowicie cicho. Dzieci, które juŜ od dłuŜszego czasu praktykują ćwiczenia relaksacyjne, nie dają się zbyt szybko zanie- pokoić. RównieŜ w momentach wymagających koncentracji w przedszkolu lub w szkole, moŜe dojść do zakłóceń z zewnątrz, dlatego lepiej jest nie przygotowywać Ŝadnego klinicznie czystego, wyizolowanego pomieszczenia, które nie ma nic wspólnego z realnymi warunkami. Wychowawczyni powinna umieć włączyć do relaksu czynniki zakłóca- jące, na przykład w ten sposób: „Wszystkie dzieci są bardzo cicho i sły- szą, Ŝe przejeŜdŜa samochód. Ale jest on daleko i nam nie przeszka- dza. Jesteśmy zupełnie spokojni i odpręŜeni". Czynników zakłócających i związanego z nimi zamieszania moŜna teŜ uniknąć przez ograniczo- ną liczbę uczestników. Doświadczenia wykazują wyraźnie, Ŝe najlepsze moŜliwości wyciszenia są w grupie liczącej od 8 do 12 dzieci, których wiek i sytuacja są podobne. W grupach przedszkolnych i w klasach szkol- nych jest przewaŜnie więcej dzieci. Jeśli podział grupy jest niemoŜliwy, naleŜy wypróbować, co z dziećmi moŜna rzeczywiście zrobić. Jeśli ro- dzice w domu chcą wykonywać z dziećmi ćwiczenia relaksacyjne, nale- Ŝy wybrać cichy pokój, w którym nie dzwoni telefon, nie trzaskają drzwi i nie słychać szumów ulicznych. Wówczas odpręŜoną postawę udaje się najlepiej przyjąć w wygodnym fotelu lub na krześle.

WaŜne jest, aby pomieszczenie, w którym odbywają się ćwiczenia relaksacyjne, nie było zbyt jasne lub ciemne. Powinno ono stwarzać miłą atmosferę i być stonowane.

Ubiór moŜe być dowolny. Dzieci powinny po prostu nosić wygodne ubrania i starać się zdejmować obuwie. Po zakończeniu kaŜdego ćwi- czenia relaksacyjnego moŜe znowu pojawić się napięcie. Aby tego unik- nąć, dzieci zaciskają pięści i podnoszą wysoko ręce. Przeciągając się

16

odzyskują świeŜość i rześkość. Jeśli ćwiczenia relaksacyjne uprawia się przed snem, to oczywiście nie naleŜy oczekiwać odpręŜenia.

W ksiąŜce tej dla ułatwienia uŜywa się pojęcia „wychowawczyni", które obejmuje równieŜ męŜczyzn, wszystkich uczących w szkołach podstawowych i specjalnych, oraz rodziców. Osoby te łączy to, Ŝe w istot- nym stopniu mogą wspierać dziecko w jego rozwoju i wszystkie trudzą się przy jego wychowaniu.

17

Wiosna

Na wiosnę przeŜywamy budzenie się przyrody. Pierwsze ciepłe pro- mienie słońca pieszczą nam duszę, ducha i ciało. Spacerując lub ba- wiąc się na świeŜym powietrzu moŜemy zauwaŜyć ptaki wędrowne, które wracają z ciepłych krajów. Dni stają się coraz dłuŜsze, a gdy mo- Ŝemy wdychać zapach pierwszych kwiatów, to znaczy, Ŝe zbliŜa się Wielkanoc. Będziemy malować pisanki, piec ciasta wielkanocne. Świat wokół nas jest radosny, Ŝywy i kolorowy. My sami czujemy się coraz swobodniejsi, poniewaŜ minął czas, w którym z powodu zimna i ciemności najlepiej było pozostawać w domu.

W proponowanych ćwiczeniach to aktywne poczucie Ŝycia moŜe zostać wszystkimi zmysłami świadomie przeŜyte i wzmocnione. Dziecko uczy się postrzegać swoje zmysły i ciało oraz staje się wraŜ- liwsze na zmiany w przyrodzie.

20

Zabawy na wyciszenie i spostrzeganie

Odczuwanie pióra na skórze

Materiał: pióro ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 3 lat

Jedno dziecko leŜy na plecach w postawie zrelaksowanej, z zamknię- tymi oczami. Inne przyklęka przy nim i piórem dotyka jego ciała. Pióro wędruje bardzo powoli wzdłuŜ ciała. LeŜące dziecko powinno w myślach śledzić drogę pióra. Potem role się zmieniają. Na koniec w grupie moŜna dzielić się doświadczeniami.

Wąchanie zapachów wiosny

Materiał: małe naczynia gliniane i kawałki płótna, gumki domowego uŜytku, róŜne materiały pochodzące z przyrody, np. gałązki świerkowe, gałązki jałowca, bratki ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 6 lat

Gdy kaŜde dziecko rozpozna i nazwie wszystkie przedmioty' pocho- dzące z przyrody, zajmuje postawę królewską i zamyka oczy. Wychowaw- czyni układa zebrane materiały w naczyniach glinianych i zamyka je, przy czym na kaŜdej pokrywce kładzie kawałek materiału, który przyczepia gumką. Dzieci mają teraz wąchać naczynia i dobrze zapamiętać ich zapach. Gdy zostaną powąchane wszystkie naczynia (4-6 sztuk), uczestnicy otwierają oczy i we właściwej kolejności próbują wyliczyć zapachy.

21

Ptaszku, piśnij!

Materiał: - ♦ Uczestnicy: przynajmniej 5 osób ♦ Wiek: od 3 lat

Dzieci siedzą w kręgu na krzesłach w postawie królewskiej. Jedno dziecko kładzie głowę na kolanach wychowawczyni i zamyka oczy. Ta z kolei mruga na inne dziecko, które bardzo cicho wstaje i obok pierwszego dziecka mówi zmienionym głosem: „pip, pip, pip, kim jestem?" Potem znowu cicho siada na swoim miejscu. Zgadujące dziecko powinno się teraz odwrócić i spróbować podać imię „ptaszka". Jeśli mu się to uda, role się zmieniaj;].

Zwierzęcy telefon

Materiał: - ♦ Uczestnicy: przynajmniej 4 osoby ♦ Wiek: od 3 lat

Dzieci siedzą na krzesłach jedno za drugim lub w kręgu. Wybrane dziecko wymyśla zwierzę i pasujący do niego glos, który następnie bardzo cicho szepcze do ucha sąsiadowi, len przekazuje go następnej osobie itd. Trwa to tak długo, aŜ głos zwierzęcia dotrze do ostatniego dziecka. Powinno ono powiedzieć innym, jakiego zwierzęcia jest to glos. Odpowiedź musi być potwierdzona lub poprawiona przez pierwsze dziecko.

Kolorowy ptak rajski

i

Materiał: kolorów papier, noŜyczki ♦ Uczestnicy: przynajmniej 4 osoby ♦ Wiek: od 3 lat

Dzieci w postawie stojącej tworzą krąg. Jednemu z nich przypina się kilkanaście papierowych pasków o długości ok. 30 cm. Następnemu

22

dziecku zawiązuje się oczy. Potem jest ono kilkakrotnie obracane, a wreszcie prowadzone do pozostałych dzieci, zęby „na ślepo" wybrało kolorowego ptaka rajskiego.

Zaczarowany ptak

Materiał: „czarodziejska róŜdŜka" ♦ Uczestnicy: przynajmniej 6 osób ♦ Wiek: od 4 lat

Wychowawczyni staje przed gromadą dzieci i przez czarodziejskie zaklęcie zamienia wszystkie w śpiące ptaki. Potem odczarowuje jedno dziecko i prosi je, Ŝeby zapamiętało miejsca zajmowane aktualnie przez innych. Dziecko wychodzi za drzwi, a wychowawczyni „czarodziejską róŜdŜką" dotyka innego dziecka. Przez dotknięcie staje się ono zacza- rowanym ptakiem i zmienia swe miejsce. Dziecko stojące za drzwiami wraca teraz do wszystkich i powinno powiedzieć, który ptak zmienił miejsce.

Wyszukiwanie jajek wielkanocnych

Materiał: jajko wielkanocne, piłka, kula itp. ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 4 lat

Dziecko siedzi w postawie królewskiej i ma zamknięte oczy. Teraz daje mu się po kolei do ręki róŜne okrągłe i owalne przedmioty. Między nimi znajduje się jajko wielkanocne, które powinno zostać wymacane. Jeśli dziecko uwaŜa, Ŝe rozpoznało jajko wielkanocne, wtedy mówi: „We- sołych Świąt!".

23

Wydmuchiwanie i pchanie podmuchem jajek wielkanocnych

Materiał: jajko wielkanocne dla kaŜdego dziecka ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: otl 4 lat

KaŜde dziecko wydmuchuje jajko wielkanocne. Potem wszystkie dzieci siadają obok siebie na podłodze. Jedno po drugim próbują teraz, przez dmuchnięcie, potoczyć jak najdalej swoje jajko. Przed dmuchnię- ciem trzeba najpierw zrobić głęboko wydech a potem wdech. Podczas ćwiczenia nie naleŜy rozmawiać. Zwycięzcą jest to dziecko, którego jajko potoczy się najdalej.

Złodziejski ptak

Materiał: róŜne przedmioty, takie jak, szklane kulki, guziki, kamienie, resztki materiału itp. ♦ Uczestnicy: przynajmniej 6 osób ♦ Wiek: od 4 lat

Jedno dziecko z zamkniętymi oczami siedzi w postawie królewskiej na krześle, w środku kręgu. Ma obok siebie róŜnorodne przedmioty.

Inne dzieci są złodziejskimi ptakami i na zmianę próbują zabrać jakiś przedmiot. Jeśli dziecko usłyszy złodziejskiego ptaka, powinno z za- mkniętymi oczami wskazać kierunek, z którego się skrada. Jeśli złodziej- ski ptak zdobędzie jakiś przedmiot, wówczas role się zmieniają.

24

Lis

Materiał: piłka ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 4 lat Jedno dziecko gra rolę lisa, który zwinięty leŜy z zamkniętymi ocza-

mi pośród siedzących wokół na krzesłach. Wychowawczyni daje cicho jednemu z dzieci piłkę, która wyobraŜa zdobycz. Zdobycz powinna być jednym uderzeniem przetoczona obok lisa. Powinien on ją wskazać, dopiero gdy dotrze do innego dziecka. Oczy podczas zabawy naleŜy zamknąć. Jeśli lis rozpozna właściwe miejsce, wówczas role się zmie- niają.

Skok kicającego zająca


Jedno dziecko siedzi po królewsku lub luźno na krześle i ma za- mknięte oczy. Inne dziecko jest kicającym zającem, który kica obok sie- dzącego dziecka. Dziecko z zamkniętymi oczami powinno usłyszeć i policzyć skoki. Jeśli policzy prawidłowo, wówczas role się zmieniają.

Słuchanie zajęczych skoków


Dzieci stoją w kręgu i mają zamknięte oczy. Jedno dziecko stoi w środku i wydaje róŜne odgłosy, takie jak klaskanie, prztykanie palcami, tupanie itp. W pewnym momencie jakieś dziecko, w miejscu na któ- rym stoi, wykonuje podskok, a wszystkie inne muszą go „na ślepo" po- wtórzyć. Które z dzieci wykonało skok zająca i w porę go powtórzyło?

25

Materiał: pitka ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 4 lat

Rozpoznawanie zwierz ąt

j Materiał: karteczki z, nazwami zwierząt, bębenek ♦ Uczestnicy: przynajmniej 8 osób •'• Wiek: od 5 lat

KaŜde dziecko otrzymuje karteczkę z obrazem zwierzęcia. Za kaŜ- dym razem dwie karteczki są takie same. Dzieci ze swymi obrazkami poruszają się w pomieszczeniu w rytmie bębenka. Zawsze gdy spotyka się dwójka dzieci, mogą one wymienić się karteczkami. Gdy bębnienie ustanie, wszyscy muszą pokazać swoje karteczki i zastanowić się, jaki ruch mógłby pasować do tego zwierzęcia. KaŜdy pokazuje ruch „swojego" zwierzęcia i szuka partnera, który porusza się w podobny sposób. Podczas ćwiczenia nie powinno się rozmawiać.

Naśladowanie ptaka-mamy


Dwoje dzieci stoi w odległości ok. 30 cm od siebie. Jedno gra rolę ptaka-mamy, która ptakowi-dziecku pokazuje róŜne ruchy, jak np. chodzenie w kucki lub robienie się duŜym. Ptak-dziecko powinien wiernie naśladować ruchy. Dzieci nie powinny opuszczać swych miejsc. Pod- czas ćwiczenia nic naleŜy rozmawiać.

Szukanie sło ńca

Materiał: kaŜdorazowo karteczki ze słońcem, deszczem i chmurami ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 5 lat

Dzieciom pokazuje się trzy róŜne kartki, jedną ze słońcem, jedną z deszczem i jedną z chmurami. Potem zostają one zakryte i połoŜone

26

obok siebie. Wychowawczyni na oczach dzieci, przez ok. 30 sekund, szybko zmienia miejsca kartek. Potem mruga do jednego z dzieci, któ- re powinno wskazać kartkę ze słońcem. Jeśli zostanie ona znaleziona, wówczas rozpoczyna się następna runda zabawy.

Buty, buty - nic, tylko buty!

Materiał: samodzielnie wykonana lornetka, składająca się z dwóch papierowych rolek, pustego pudełka po zapałkach i sznurka ♦ Uczestnicy: przynajmniej 4 osoby ♦ Wiek: od 3 lat

Majsterkowanie: do ćwiczenia na wyciszenie potrzebna jest lornetka z papierowych rolek. Między dwiema rolkami po papierze toale- towym przykleja się puste pudełko po zapałkach. Aby „lornetkę" moŜ- na było zawiesić, do rolek przymocowuje się sznurek.

Zabawa: kaŜcie z dzieci siedzących na krzesłach w kręgu zdejmu- je buta i kładzie go na środku. Jedno dziecko, stojąc z lornetką, obserwuje i opisuje wybrany but. Wszystko przebiega według starej zabawy „Widzę to, czego ty nie widzisz". Gdy któreś z dzieci uwaŜa, Ŝe opisy- wany but naleŜy do niego, podnosi rękę.

Podkradanie marchwi

Materiał: marchew ♦ Uczestnicy: przynajmniej 3 osoby ♦ Wiek: od 5 lat

Jedno dziecko gra rolę zająca, który śpi zwinięty na podłodze. Obok zająca leŜy marchew. Inne dzieci siedzą w kręgu na krzesłach i teŜ są zającami, mającymi wielką ochotę na marchew. Wychowawczyni mruga na jedno z dzieci, które bezszelestnie powinno przynieść marchew. Jeśli zając usłysz}- kroki, wówczas wskazuje w odpowiednim kierunku. Gdy kierunek zostanie właściwie wskazany, niedoszły złodziej siada. Jeśli faz uda mu się ukraść marchew, wówczas role się zmieniają.

27

Wiosenny ła ńcuch melodyczny

Wszystkie dzieci poruszają się swobodnie w pomieszczeniu. Jedno nuci cicho jakąś melodię i dotyka innego dziecka, które tę melodię kon- tynuuje. Kto „otrzymał" melodię, ten zatrzymuje się w czasie jej nuce- nia. To wszystko trwa tak długo, aŜ wszystkie dzieci będą nucić melo- die. W końcu zatrzymuje się „początkowe dziecko" i wyciąga ręce na boki. Bardzo wolno wznosi je ponad głowę, a grupa nuci coraz ciszej. Melodia milknie, gdy dłonie dziecka się zetkną.

Tekst medytacyjny

Materiał: Wiersz JuŜ jest Kduarda Morikcgo, ewentualnie koce i poduszki ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 7 lat

Dzieci mogą zająć dowolne postawy relaksacyjne. Zamykają oczy, a wychowawczyni wolno i cichym głosem czyta wiersz Eduarda Mori- kego JuŜ jest (1832).

JuŜ jest

Wiosna swą błękitnej wstęgę znóiu ze powietrzu rozpuściła. Słodkie, znane aromaty te całym kraju roznieciła. Fiolki się rozmarzyły na jej przyjście podnieciły. - Słuchaj, w dali ciche tony! Wiosno, przyszłaś7C nasze strony! Pięknie cię witamy!

28


Dzieci powinny pozwolić, aby wiersz przez chwilę działał na ich wyobraźnię. Powstaną dzięki temu wewnętrzne obrazy i kaŜde dziecko będzie mogło wyobrazić sobie wiosnę. Potem dzieci otwierają oczy i przeciągają się. Kto chce, moŜe „swoją" wiosnę namalować.

Kwiatek

Materiał: róŜne kwiaty łąkowe, np. jaskier, stokrotka, pierwiosnek ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 6 lat

Podczas wiosennego spaceru moŜna wspólnie z dziećmi zrywać róŜ- ne kwiaty łąkowe.

Gdy dzieci dokładnie rozpoznały zebrane kwiatki, zajmują postawę królewską i zamykają oczy. Potem jedno po drugim obwąchuje i dotyka po omacku kwiatka. Gdy określona ich liczba zostanie powąchana i do- tknięta, dzieci otwierają oczy i mówią, o jakie kwiaty chodziło.

Kropelkowy masa Ŝ

Materiał: koc i poduszka dla kaŜdej pary dzieci ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 7 lal

Dzieci łączą się w pary, biorą koc i poduszkę. Jedno kładzie się w od- pręŜonej postawie na kocu, a drugie siada obok. Siedzące dziecko wy- obraŜa sobie, Ŝe jego palce są kroplami deszczu, które masują ciało leŜącego partnera. Dziecko, które leŜy ma zamknięte oczy i próbuje w myślach śledzić drogę kropli deszczu. Mogą one być bardzo róŜnie postrzegane. MoŜe delikatnie siąpić lub mocno padać. Niekiedy powoli wychodzi wiosenne słońce i wtedy masujące dziecko kładzie dłonie na ciele partnera. Po ok. 10 sekundach dziecko jest ostroŜnie „budzo- ne", role się zmieniają. Xa koniec w grupie następuje wymiana doświad- czeń.

29

Opisywanie wiosny

Materiał: - ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 6 lat

Dziecko siedzi w postawie królewskiej lub swobodnej i ma zamknięte oczy. Wychowawczyni wypowiada wolno róŜne słowa lub zdania, jak np. ,,Kwiaty kwitną", „Słońce świeci", „Trawa jest miękka" itd. Te zdania lub słowa powinny zawsze odnosić się do wiosny.

Dziecko słucha ich i próbuje powoli ułoŜyć w myśli obraz wiosny. Po ok. 1-2 minutach otwiera oczy i mówi o swoim obrazie wiosny, który potem moŜe narysować.

Skradający się kot


Wszystkie dzieci, z wyjątkiem jednego, stoją plecami do środka krę- gu i wyobraŜają sobie, Ŝe są ptakami. Jedno dziecko gra rolę skradają- cego się kota i stoi w środku „ptasiego" kręgu. Z tego miejsca próbuje podkraść się z tylu do jakiegoś ptaka. Jeśli ptak zauwaŜy kota, wówczas podnosi rękę. Jeśli zaś kotu uda się złapać ptaka, to ten zostaje „skra- dającym się kotem".

Słuchanie śpiewu ptaków

Materiał: najwaŜniejsze odgłosy dnia codziennego i glosy ptaków nagrane na kasecie, odtwarzacz ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 7 lat

Dzieci siedzą w kręgu na krzesłach i mają zamknięte oczy. Wycho- wawczyni odtwarza kasetę z róŜnymi odgłosami, takimi jak lanie się

30

wody z kranu, praca silnika, kroki itp. Wśród nich jest tez śpiew pta- ków. Dzieci powinny się dobrze przysłuchiwać i policzyć, ile razy jest odtwarzany śpiew ptaków.

Odgłosy moŜna samodzielnie nagrać w domu. Kasety z glosami pta- ków moŜna kupić w sklepie. Równie dobrze moŜna tez wziąć Het i wy- grać na nim ptasie głosy.

Wąchanie zapachów kwiatowych

Materiał: chusteczki higieniczne lub serwetki, nitki, noŜyczki, olejki eteryczne z zapachem fiołków, pelargonii, róŜy itp., papier do malowania i flamastry ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 7 lat

Chusteczki wiąŜe się w środku jak kwiatki i wyskubuje górne war- stwy papieru. KaŜdy kwiatek skrapia się 2-3 kroplami olejku zapachowego. Dziecko siedzi w postawie królewskiej z zamkniętymi oczami. Powinno powąchać kaŜdy kwiatek i dobrze zapamiętać jego zapach. Po 3—4 próbach wąchania moŜe spróbować ono namalować kwiaty według swego wyobraŜenia.

31

Jednostka relaksacyjna „Gdyby ptaszek był większy"

Materiał: obręcz gimnastyczna dla kaŜdego dziecka ♦ Uczestnicy: przynajmniej 8 osób ♦ Wiek: od 5 lat

Wprowadzenie

Przykładowe moŜliwości uŜycia obręczy gimnastycznych: ♦ kołowanie obręczy przed sobą, za sobą i z boku, ♦ otaczanie się kołującą obręczą, ♦ trzymanie obręczy poziomo przed ciałem i przekraczanie jej nogami, ♦ balansowanie na obręczy, ♦ wskakiwanie do obręczy i wyskakiwanie z niej, ♦ hula-hoop, ♦ obracanie obręczy ręką, ♦ trzymanie obręczy ponad głową i chodzenie na czubkach palców po

sali, ♦ wykorzystywanie obręczy jako lustra, koszyka, korony, kierownicy,

torebki itp.

Cel: Wzmacnia się w ten sposób aktywność, fantazję, kreatywność, motorykę oraz silę woli. W swobodnej zabawie dzieci uczą się wszystkimi zmysłami poznawać materiał, z którego jest wykonana obręcz. Wy- chowawczyni sama moŜe ćwiczyć z obręczą i zachęcać do naśladowa- nia. Warto równieŜ wykorzystać pomysły poszczególnych dzieci i prze- kazać je całej grupie.

KrąŜąca obr ęcz - ćwiczenie na wyciszenie

Dzieci siedzą w kręgu ze swoimi obręczami i mają zamknięte oczy. Jedno dziecko stoi w środku i stawia obręcz, obracają i pozwala się jej

32

toczyć. Inne dzieci powinny dopiero wtedy podnieść rękę, gdy uwaŜają, Ŝe obręcz leŜy cicho na ziemi. Potem obręcz jest jeszcze raz obracana. Teraz dzieci mogą obserwować to, co przedtem tylko słyszały.

Cel: Kształcony jest zmysł słuchu i zdolność koncentracji. Szcze- gólnie wraŜliwe dzieci odczuwają, jak odgłos obracanej obręczy staje się głośniejszy i szybszy.

Zabawy ruchowe

Fruwamy, fruwamy...

Wszystkie dzieci bawią się w ptaki. Obręcze to gniazda ptaków roz- lokowane w rzędzie. Dzieci powinny móc przebiegać między nimi i wymyślać róŜne sposoby fruwania nad gniazdami, np.: ♦ bieg przodem i tyłem obok gniazd, ♦ bieganie zygzakiem wokół wszystkich gniazd, ♦ skakanie z jednego gniazda do drugiego, ♦ skakanie przez gniazdo, ♦ balansowanie na kaŜdym gnieździe itd.

Cel: Pobudzanie fantazji dzieci. Uczenie zróŜnicowanych ruchów przez zastosowanie w pomieszczeniu róŜnych przeszkód. Wzmacnia- nie motoryki.

Uwaga, nie dotyka ć!

Dzieci idą dwójkami. Jedno trzyma obręcz poziomo, a drugie wchodzi w nią z góry. Dziecko w obręczy porusza się teraz idąc do przodu, w bok lub w tył, zginając się i przeciągając. Dziecko, które trzyma ob- ręcz powinno naśladować ruchy partnera, które powinny być tak dobrze pomyślane i wykonywane, aby nie dotykać obręczą poruszającego się dziecka.

33

Cel: Ćwiczenie reakcji i fizycznej zręczności. Pogłębianie spostrze- gawczości i wraŜliwości zmysłowej.

Ratuj si ę, kto mo Ŝe!

Obręcze są ułoŜone w jedno duŜe gniazdo. Jedno dziecko gra rolę kota, który wskakuje na drzewo (stół, krzesło i in.), przysiada i chce złapać zdobycz. Inne dziecko jest ptakiem-mamą, która prowadzi wszystkie pisklęta-dzieci. Ptasia rodzina wspólnie wyfruwa, zbiera ziar- na, bije skrzydłami ltd. Dopiero wtedy, gdy rozlegnie się wcześniej umówiony sygnał, wszystkie ptaki muszą szybko wrócić do gniazda. Kot przygotowuje się teraz do skoku i próbuje złapać jednego z ptaków. Jeśli wszystkie ptaki znajdą się na czas w gnieździe, kot próbuje szczęścia ponownie. Jeśli jakiś ptak zostanie złapany, role się zmieniają.

Cel: Zmniejszanie niechęci i agresji. Dzieci poznają instynktownie takie odczucia jak: ciepło gniazda, atak, lęk i ucieczka, ale teŜ i pomieszczenie dające schronienie.

Faza ciszy

Wychowawczyni opowiada powiązaną z zabawą historię. „Gdy kot zniknął, ptaki-dzieci fruną wraz z ptakicm-mamą do domu.

Unoszą się nad lasami i łąkami, nad domami i drogami. Z wysokości mogą odkryć małe światło, w którego pobliŜu znajduje się miękkie gniazdo. Obok drzew i krzewów ptasia rodzina leci do wygodnego, bez- piecznego gniazda. Wreszcie gdy przybyli, kaŜdy ptak wyszukuje w gnieździe przyjemne miejsce. Wszystkie ptaki są bardzo zmęczone długą podróŜą i kładą się".

Cel: Dzieci powoli się uspokajają i w ten sposób tworzy się przej- ście do opowieści relaksacyjnej „MoŜesz fruwać jak ptak".

34

MoŜesz fruwać jak ptak (opowieść relaksacyjna)

Jest piękny dzień. Niebo jest prawie bezchmurne, a świecące ston- ce przyjemnie cię ogrzewa. Gdy patrzysz do góry, moŜesz coś odkryć między chmurami. Aby lepiej widzieć mruŜysz oczy. Wtedy rozpozna- jesz małego, kolorowego ptaka. Wiesz, Ŝe jest to sikorka, która cicho i samotnie fruwa po niebie. Chciałbyś chętnie unieść się wraz z mą i w myślach wyruszasz w podróŜ. Rozkładasz swoje ramiona, stajesz na wietrze i machasz rękami w górę i w dół. Powoli ziemia usuwa ci się spod nóg i wznosisz się wysoko w niebo. Jesteś całkiem spokojny. Tu, wysoko jest pięknie. Czujesz wiatr wokół ciała. Robisz wdech i wydech, wdech i wydech. Oddychasz bardzo regularnie i samodzielnie.

Patrzysz na ziemię. Pod tobą jest łąka usiana kwiatami. Kwiaty wy- glądają na bardzo małe i mała jest teŜ ławka pod jabłonią. Na jabłoni moŜesz zauwaŜyć domek dla ptaków. Widzisz strumień, który płynie przez łąkę. Woda unosi kawałek kory, który wraz z prądem kołysze się w górę i na dół. Mały kot obserwuje uwaŜnie przepływającą korę. Widzisz to wszystko dokładnie. Spokojnie wykonujesz kręgi na niebie. Robisz wdechy i wydechy, wdechy i wydechy, oddychasz bardzo regularnie i samodzielnie.

Szybujesz wysoko nad górami. Promieniują one spokojem i bezpie- czeństwem. Wokół świergotają małe ptaki. Nie obawiasz się. Obserwu- jesz dokładnie krajobraz, bo moŜe zechcesz go namalować. Potem wznosisz się wyŜej, aŜ na szczyty gór. Odpoczywasz na jednym z wierz- chołków i odczuwasz w sobie ciszę. Czujesz, jak z ciszy wzrasta w tobie nowa siła. Wiesz, Ŝe to dobrze. KrąŜysz jeszcze po niebie i odczuwasz w sobie siłę. Wiesz teraz, Ŝe musisz być w ciszy, jeśli potrzebu- jesz siły.

Zaczerpnąłeś więc znowu dość siły i powoli szybujesz z powrotem ku ziemi. Z pewnością wylądowałeś na twardym gruncie, stajesz na wietrze i rozkładasz ramiona. Idziesz powoli wzdłuŜ łąk i pól, az znowu doszedłeś do swojego domu. Wchodzisz i otwierasz oczy. Kładziesz się powoli na boku. Zaciskasz pięści, przeciągasz się. Teraz jesteś znowu świeŜy i rześki.

35

Dalsze moŜliwości

Oddech piskl ęcia

Materiał: pusta puszka po konserwie, zielone, Ŝółte, czerwone, białe i czarne kawatki grubszego papieru, ołówek, noŜyczki i klej.

Majsterkowanie: Pustą puszkę naleŜy okleić zielonym papierem i pozostawić margines o szerokości 1,5 cm. Margines jest wielokrotnie nacinany, zginany do wewnątrz i mocno przyklejany. Na białym papierze rysuje się i wycina odkrytą skorupkę jajka. Ze skorupki wygląda pisklę wycięte z Ŝółtego papieru, które ma czerwony dziób i czarne oczy. Z tylu jest przyklejona skorupka, tak Ŝe moŜe ono wyglądać. Wreszcie to wszystko zostaje przyklejone w puszce, a głowa pisklęcia wystaje zza jej brzegu.

Zabawa: Dziecko leŜy wygodnie na plecach. Na jego brzuchu stoi puszka z pisklęciem. Dziecko oddycha spokojnie i regularnie, obser- wując przy tym swoje pisklę. Przy kaŜdym oddechu pisklę porusza się regularnie do góry i na dól.

Cel: Młodsze dzieci myślą, Ŝe przy kaŜdym oddechu oddycha rów- nieŜ pisklę. Dochodzi tu do głosu magiczne myślenie dzieci. Aby pisklę stało mocno na brzuchu, oddech musi być bardzo regularny. Wymaga to wytrwałości i koncentracji.

Dotykanie drzewa

Materiały: najróŜniejsze materiały z przyrody, jak mech, siano, trawa, krzemyki, piasek itd., oraz klej i rolka tapety.

Majsterkowanie: Materiały z natury muszą być częściowo suszo- ne przez dwa - trzy dni. Z rolki tapety wycina się zarys drzewa (mniej więcej wielkości dziecka) i taśmą klejącą przyczepia go do ściany. Wresz-

36

cic przykleja się do niego wszystkie wysuszone materiały pochodzące z przyrody.

Zabawa: Dziecko stoi z zamkniętymi oczami przed wykonanym drzewem i zawieszonymi na nim materiałami. Bardzo wolno przesuwa ręką po kaŜdym z nich. Powinno dokładnie opisać, jaki materiał wyczuwa pod ręką lub jak róŜni się on od poprzednich. Mile i niemile odczucia mogą być na koniec omówione.

Cel: Dziecko poznaje właściwości najróŜniejszych materiałów. Wspomagana jest w ten sposób jego zdolność tworzenia pojęć, uspraw- niany jest zmysł dotyku oraz ćwiczona koncentracja i wytrwałość.

37

Latem opalamy się na słońcu i zaŜywamy przyjemnych, chłodzą- cych kąpieli w morzu lub w basenie. Wiele radości sprawiają najmłod- szym zabawy w piasku lub w wodzie. Podczas wakacji duŜo dzieci jest po raz pierwszy nad morzem, skąd przywoŜą one sporo nowych, wspaniałych wraŜeń. Kto ma szczęście, moŜe zaobserwować na pla- Ŝy raka lub meduzę. MoŜe teŜ budować olbrzymie zamki lub stawiać wielkie babki z piasku. Fantazja dzieci nie ma tu granic. ChociaŜ przez cały rok dostępne są w sklepach ulubione przez nas owoce, to jednak najlepiej smakują świeŜe truskawki pochodzące z naszej okolicy. Ich zbiór u rolników sprawia małym i duŜym wiele zadowolenia. Lato wiąŜe się teŜ z jeszcze inną przyjemnością: lodami, które są we wszystkich odmianach. Wieczory przy gril lu i spotkania w ogrodzie sprawiają, Ŝe dla wielu z nas jest to szczególnie piękna pora roku.

Za pomocą ćwiczeń na lato dzieci mogą wiele poznać swoimi zmy- słami, przetworzyć przeŜycia wakacyjne i podzielić się nimi. Mogą przy tym powstać miłe wspomnienia na pourlopową codzienność.

40


Kosz owoców

Materiał: róŜne owoce, jak np. ananasy, niciom; truskawki, czereśnie, porzeczki itp. ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 3 lat

Dziecko siedzi na krześle w postawie królewskiej. Wychowawczyni przygotowała na miseczkach róŜne kawałki owoców. Dziecko bierze łyŜkę i próbuje je kolejno z zamkniętymi oczami. Za kaŜdym razem powinno rozpoznać owoc i nazwać go.

Wąchanie truskawek

Materiał: truskawki i róŜne przedmioty do wąchania, takie jak cytryna, perfumy, ocet itp., na osobnych miseczkach ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 3 lat

Dziecko wącha najpierw miseczkę z truskawkami. Potem zamyka oczy i wącha miseczki z najróŜniejszymi materiałami. Na którejś z misek znajdują się truskawki, które naleŜy odszukać. Gdy dziecko uwaŜa, Ŝe je znalazło, otwiera oczy.

41

Smakowanie truskawek

---------------------------------------------------------------------------------------------- 1 Materiał: roŜen szaszłykowi dla kaŜdego dziecka, truskawki, róŜne owoce pocięte na małe kawałki ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 3 lat

RóŜne kawałki owoców nabija się na roŜen szaszłyków}'. Na kaŜdym roŜnie znajduje się zawsze jedna truskawka. Dziecko próbuje z za- mkniętymi oczami pierwszy kawałek owocu. Jeśli uwaŜa, Ŝe jest to truskawka, otwiera oczy. Dzięki temu ćwiczeniu dzieci nie tylko wysub- telniają swój zmysł smaku, ale mogą teŜ po prostu nauczyć się dobrze smakować.

Szukanie skarbów w piaskowej górze

Materiał: duŜa miska z piaskiem, róŜne niale przedmioty, takie jak muszle, kamienie, kulki itd. ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 3 lat

W środku kręgu z krzeseł znajduje się duŜa miska z piaskową górą. Obok leŜą róŜne „skarby": muszle, kamienie, kulki itd. Dziecko wychodzi za drzwi, a wychowawczyni zakopuje wszystko w piaskowej górze. Potem zaprasza dziecko, które powinno pogrzebać w piasku, wyczuć przedmiot i nazwać go. Wreszcie wyjmuje ono znaleziony „skarb". Je- śli został on dobrze rozpoznany, moŜe poszukać jeszcze raz.

42

Mój ulubiony owoc

Materiał: róŜne owoce ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 3 lat

Dziecko siedzi w postawie królewskiej. Wychowawczyni siada przed nim z czterema - sześcioma róŜnymi owocami. Spośród nich wyszukuje w myśli swój ulubiony i opisuje go. Dziecko powinno znaleźć owoc, o którym mowa. Jeśli uwaŜa, Ŝe wie, podaje odpowiedź. Nagrodą jest, oczywiście, kawałek owocu.

Wyszukiwanie mleka bananowego

Materiał: mleko bananowe i inne napoje mleczne, jak np. mleko czeko- ladowe lub malinowe ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 4 lat

Dziecko siada w postawie królewskiej na krześle i zamyka oczy. Wychowawczyni podaje mu róŜne napoje mleczne. Wśród nich znajduje sie takŜe mleko bananowe, które powinno zostać rozpoznane przez dziecko.

A na koniec moŜe warto urządzić wspaniałą fetę mleczną?

Jogurt z owocem

Materiał: duŜa łyŜka, naturalny jogurt z dwoma - trzema kawałkami owoców, takimi jak ananasy, kiwi, maliny itd. ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 4 lat

Dziecko siada w postawie królewskiej na krześle i zamyka oczy. Wychowawczyni daje mu na łyŜce kawałeczki owoców z naturalnym jogurtem. Dziecko powinno posmakować owoce i nazwać je.

43

Układanie muszli

Materiał: róŜne muszlo z urlopu ♦ Uczestnicy: przynajmniej 1 osoba ♦ Wiek: od 4 l a t

Dziecko siada na poduszce ułoŜonej na ziemi. Wychowawczyni ukła- da z zebranych muszli dwie (a w przypadku starszych dzieci - do czterech) róŜne formy geometryczne, jak np. kwadrat, prostokąt, trójkąt, okrąg itd. Dziecko powinno teraz dokładnie obejrzeć te formy, zanim opuści pomieszczenie. Gdy czeka przed drzwiami, jedna z form zostaje trochę zmieniona przez wychowawczynię. Dziecko proszone jest znowu do sali i powinno powiedzieć, która z form ma inny kształt.

Nadmuchiwanie balonu

Materiał: balon dla kaŜdego dziecka ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 5 lat

KaŜdy ma przed sobą balon. Najpierw wszyscy robią głęboki wydech i wdech. Potem biorą balony i próbują nadmuchać w nie moŜliwie jak najwięcej powietrza. Powtarza się to jeszcze 2-3 razy. Wygrywa to dziecko, które nadmucha największy balon.

Znajdowanie muszli

Materiał: muszle, guziki, kawałki kory, kulki itd. ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 4 lat

Dziecko siedzi się w postawie królewskiej i ma zamknięte oczy. Wychowawczyni podaje mu róŜne materiały, które powinny zostać po- macane. Zawsze, gdy dziecko uwaŜa, Ŝe chodzi o muszlę mówi: „zna-

44

lazłem muszlę". Gdy kaŜde dziecko pomaca około dziesięciu róŜnych materiałów, otwiera oczy i ogląda je wspólnie z wychowawczynią, by sprawdzić, ile razy naprawdę znajdowało muszlę.

Kamienie w szklance wody

Materiał: duŜa miska z wodą, matę krzemienie ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 4 lat

Dziecko siada w postawie królewskiej z zamkniętymi oczami. Przed nim stoi duŜa miska z wodą. Wychowawczyni wrzuca do niej krzemień. Gdy zanurzy się on całkowicie i nie słychać juŜ Ŝadnego hałasu, wrzuca ewentualnie następny. Dziecko powinno dokładnie nasłuchiwać. Na określony sygnał otwiera oczy i mówi, ile razy usłyszało zanurzanie się krzemienia.

Obserwowanie fal

Materiał: jedwabny ręcznik (o wielkości przynajmniej 1 mx 1 m), dźwięcząca kula ♦ Uczestnicy: przynajmniej 3 osoby ♦ Wiek: od 5 lat

Dzieci trzymają za brzeg ręcznika. Na jego środku leŜy dźwięcząca kulka, która powinna być poruszana przez falujące ruchy ręcznika. Po ok. 1-2 minutach dokonuje się dalszych poruszeń, zmieniając posta- wę, np. klęcząc, siedząc, chodząc wolno dokoła lub tocząc kulę do okre- ślonego dziecka.

45

Statki na szerokim morzu

Materiał: przeszkody, np. krzesła ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 5 lat

W pomieszczeniu ustawione są krzesła pełniące funkcje przeszkód. Jedno dziecko, mając zamknięte oczy, występuje jako statek. Inne dziecko jest kapitanem i powinno prowadzić statek bezpiecznie do portu. Dzieci ustalają określony sygnał statku, jak np. prztykanie palcami, i stają twarzami do siebie w odległości ok. 30 cm. Kapitan daje teraz cicho sygnał „odpłynięcia" i „statek" odpływa powoli, próbując wyczuć ruchy kapitana. Trzeba przy tym omijać podwodne skały (przeszkody). Na morzu jest duŜo statków, a więc kapitan musi uwaŜać, Ŝeby się z sobą nie zderzyły. Statki, które się dotkną, muszą zaczynać od początku.

Powoli tonie statek

Materiał: duŜa miska z wodą, małe pudełko po serze, materiały o róŜnej wadze, takie jak pióra, wata, korki, krzemienie itd. ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 5 lat

Dziecko stoi przed duŜą miednicą z wodą. Po wodzie płynie statek przewozowy- pudełko po serze. Dziecko powinno teraz pionowo wrzu- cać do niego materiały. Najpierw naleŜy wybierać tylko takie, które nie pozwolą statkowi zbyt szybko zatonąć. Podczas ćwiczenia naleŜy, w miarę moŜliwości, nic nie mówić, lecz całkowicie skoncentrować się na zada- niu.

46

Pusta szklanka

Materiał: 4-6 jednakowych szklanek wypełnionych róŜną ilością wody, jedna pusta szklanka, widelec ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 5 lal

Wszystkie szklanki stoją na stole. Wychowawczyni uderza po kolei widelcem w róŜnie wypełnione szklanki. Na koniec uderza w pustą szklankę. Dziecko powinno dobrze zapamiętać jej dźwięk. Potem zajmuje postawę królewską lub swobodną i zamyka oczy. Wychowawczyni znowu uderza szklanki widelcem. Jeśli dziecko uwaŜa, Ŝe słyszy dźwięk pustej szklanki, podnosi rękę.

Szukanie skarbu w morzu

Materiał: duŜa miednica z wodą i róŜne przedmioty, takie jak guziki, kulki, muszle, kamienie itd. ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 6 lat

W duŜej miednicy z wodą znajduje się 6—8 róŜnych przedmiotów. Dziecko z zamkniętymi oczami chwyta ręką i próbuje wyłowić „skarb". Wybrany na ślepo przedmiot jest obmacywany. Dziecko opisuje wygląd „skarbu" w dotyku i próbuje go nazwać.

Liczenie kropli wody

Materiał: kran ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 6 lat

Dziecko siedzi na krześle w postawie królewskiej lub doroŜkarskiej z zamkniętymi oczami. Wychowawczyni odkręca powoli kran, aŜ zaczną z niego spadać krople. Dziecko powinno je liczyć w myślach. Po maksymalnie 20 kroplach kran jest zakręcany. Dziecko otwiera oczy i podaje liczbę policzonych kropli.

47

Zamek piaskowy z chor ągiewk ą

Materiał: duŜy płaski talerz z wilgotnym piaskiem, mała chorągiewka dla kaŜdej parv dzieci, tępy nóŜ dla kaŜdego dziecka ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 6 lat

Na duŜym płaskim talerzu jest usypany, w kształcie wysokiej góry, wilgotny piasek. Na szczycie znajduje się chorągiewka. KaŜde z dzieci (na zmianę) odejmuje uwaŜnie noŜem część góry, tak aby chorą- giewka nie spadła. Trzeba się przy tym bardzo skoncentrować i nie moŜna rozmawiać. Jeśli chorągiewka się wywróci, partnerzy mogą ponowić próbę.

Próbowanie warzyw

Materiał: róŜne warzywa letnie pocięte na małe kawałki, łyŜka dla kaŜdego dziecka ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 6 lat

Dziecko przyjmuje postawę królewską i zamyka oczy. Wychowawczy- ni kładzie na łyŜce do wypróbowania 2-3 małe kawałki warzyw. Dziec- ko powinno je posmakować i nazwać. Jeśli jeszcze zostanie warzyw, moŜ- na z nich wspólnie przygotować świetną zupę i spróbować, jak smakują gotowane warzywa.

Pakowanie walizki

Materiał: walizka podróŜna, liczne przybory urlopowe, takie jak szczoteczki do zębów, koszulki sportowe, kąpielówki, okulary do nurkowania itp. ♦ Uczestnicy: 2 osoby lub więcej ♦ Wiek: od 6 lat

Przed dzieckiem leŜy walizka podróŜna wypełniona przedmiotami, które mogą być potrzebne podczas letniego urlopu. Dziecko ogląda

48

wszystko uwaŜnie. Potem siada na krześle w postawie królewskiej i zamyka uczy. Teraz podaje się mu do pomacania przedmiot z walizki. Jeśli go rozpozna, moŜe zgadywać dalej. Jeśli zaś odpowie błędnie, na jego miejsce wchodzi następne dziecko z grupy.

Słuchanie fal

Materiał: bęben oceaniczny ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 7 lat

Dzieci stoją podzielone w sali i mają zamknięte oczy. Wychowawczyni idzie cicho dokoła i zatrzymuje się w dowolnym miejscu, w którym gra na bębnie oceanicznym. Dzieci powinny uwaŜnie słuchać i poruszać się posłusznie w kierunku dźwięku, macając drogę rękami.

Kosz piknikowy (cz ęść 1)

Materiał: kosz ze sztućcami, talerzami, filiŜankami, napojami, chlebem, kiełbasą, serem itp. ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 7 lat

Do kosza piknikowego pakuje się sztućce, talerze, filiŜanki, napoje, chleb, kiełbasę, ser. Potem jedno dziecko wychodzi za drzwi. W tym czasie jeden przedmiot lub produkt spoŜywczy zostaje zabrany z kosza i ukryty. Dziecko stojące przed drzwiami wchodzi znowu i próbuje znaleźć to, czego brakuje. Piknik w ogrodzie przedszkola lub na świe- Ŝym powietrzu moŜe sprawić szczególne zadowolenie.

49

Kosz piknikowy (cz ęść 2)

Materiał: papier do malowania i pisaki ♦ Uczestnicy: przynajmniej 4 osoby ♦ Wiek: od 7 lat

Dzieci siedzą na krzesłach, w kręgu, w postawie królewskiej. Jedno z nich wymienia jakiś przedmiot, który powinien być w koszu pikniko- wym. Następne dziecko podaje kolejny przedmiot. Trwa to aŜ do mniej więcej ósmego dziecka (przy bardziej doświadczonych grupach - tak- Ŝe dalej), które mówi, co moŜna zapakować do kosza. Potem dzieci powinny namalować wymienione przedmioty i produkty spoŜywcze. Kto moŜe jeszcze wszystko przypomnieć?

Pakowanie si ę przed wyjazdem na urlop

Materiał: róŜne przedmioty na letni urlop, kilka sztuk ubioru na zimę, walizka podróŜna ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 7 lat

Wspólnie pakujemy walizkę, w której znajdują się róŜne przedmioty. Liczne z nich, takie jak okulary do nurkowania, koła pływackie, ręcz- nik itp. potrzebne w czasie urlopu letniego oraz inne, jak rękawiczki, szalik, czapka, które nie są wtedy potrzebne. Dziecko powinno z za- mkniętymi oczami dotknąć tych przedmiotów. Jeśli uwaŜa, Ŝe znalazło coś, co przyda się latem na urlopie, pakuje do walizki podróŜnej. Na bok odkłada rzeczy potrzebne zimą. Gdy pakowanie jest zakończone, moŜ- na otworzyć oczy i sprawdzić rezultat.

50

Czy czujesz nadmuchany balon?

Materiał: balon i koc dla kaŜdej pary dzieci ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 7 lat

Dzieci dobierają się parami. Jedno dziecko kładzie się w pozycji relaksowej na kocu. Drugie podkłada mu pod lewą nogę lekko nadmuchany balon. Po dziesięciu sekundach balon „wędruje" pod lewe udo itd. Trwa to tak długo, aŜ balon dotrze pod głowę. LeŜące dziecko pró- buje w myśli śledzić drogę balonu. Potem role się zmieniają.

51

Jednostka relaksacyjna „Bajkowa podróŜ statkiem"

Materiał: balon dla kaŜdego dziecka, wielki balon (o średnicy ok. 1 m), pompka do pompowania balonu, spadochron z nylonu z pętlą hamulcową, „czarodziejska róŜdŜka" ♦ Uczestnicy: przynajmniej 12 dzieci ♦ Wiek: od 6 lat

Wprowadzenie

MoŜliwości zastosowania balonu, np.: ♦ nadmuchiwanie i wypuszczanie powietrza z balonu połączone z ob-

serwacją tego, ♦ nadmuchiwanie balonu i piszczenie nim, ♦ nadmuchiwanie balonu, zawiązywanie go i wypuszczanie, ♦ podrzucanie balonu w pionie i łapanie go, ♦ obracania i chwytanie balonu w momencie podrzucania go oburącz

do góry, ♦ pełzanie i prowadzenie balonu głową, ♦ prowadzenie balonu między nogami, w rozkroku, ♦ pocieranie balonu o głowę i wytwarzanie „elektrycznych włosów", ♦ trącanie balonu poszczególnymi częściami ciała, takimi jak głowa,

nos, łokieć, palce, uda.

Cel: W fazie eksperymentalnej dzieci uczą się róŜnych moŜliwości zabawy balonem i rozwijają swą fantazję. W róŜny sposób moŜna wyko- rzystywać ich pomysły. Aktywizuje się przy tym i usprawnia zdolności ruchowe.

52

Balon wyrusza w podróŜ - ćwiczenie wyciszające

Dzieci siedzą w kręgu na podłodze i mają zamknięte oczy. Wycho- wawczyni podaje balon jednemu z dzieci, które, nic nie mówiąc, powinno się z nim zapoznać wszystkimi zmysłami, a potem przekazać go sąsiadowi. Trwa to tak długo, aŜ wszystkie dzieci zetkną się z balonem. Na koniec wychowawczyni prosi o otwarcie oczu i sprawozdanie z pod- róŜy balonem.

Cel: Dzieci mogą uŜywać róŜnych zmysłów. Czekając na balon uczą się cierpliwości i koncentracji.

Zabawy ruchowe

Wytwarzanie fal

Dzieci siedzą przed chustą do falowania i trzymają ręce za plecami. Następnie, gdy jest juŜ bardzo cicho, wychowawczymi prosi, aby dotknąć spadochronu za szlufki. Dzieci powinny wyszukiwać róŜne moŜliwości ruchu ze spadochronem, np.: ♦ poruszanie chusty na dół i do góry, ♦ wywoływanie małych i duŜych fal, ♦ napinanie chusty i chodzenie w kręgu, ♦ któreś z dzieci kładzie się w/pod chustą, a grupa wywołuje fale. Cel: Zabawa ze spadochronem stwarza moŜliwość przeŜycia wspól- noty przez dzieci. Rozwijana i wzmacniana jest teŜ motoryka.

53

Budzimy kapitana

Wychowawczyni za pomocą „czarodziejskiej róŜdŜki" zamienia balon}' w marynarzy, a chustę do falowania - w statek. Potem pyta kogo jeszcze brakuje wśród załogi. Odpowiedź brzmi: „Kapitana". Wycho- wawczyni prosi dzieci, aby były bardzo cicho i obudziły kapitana. Jest on wielkim balonem ukrytym pod chustą w najdalszym końcu sali. Wychowawczyni powoli podnosi chustę i wyprowadza kapitana. Aby wszystkie dzieci mogły go pozdrowić, ściągają obuwie i siadają w krę- gu. Mogą poruszać kapitana tylko nogami wzdłuŜ i wszerz, wewnątrz kręgu.

Cel: Ogromny balon pod chustą stanowi dla dzieci moment zasko- czenia i kulminacyjny punkt jednostki relaksacyjnej. Zabawa nogami powoduje ponadto bardzo wesołe przeŜycia ruchowe. Ćwiczy się reak- cje i sprawność fizyczną.

Budzimy marynarzy

Wszystkie dzieci budzą swoich marynarzy (balony) i przyprowadzają ich na środek statku (spadochron). Gdy wszyscy marynarze są juŜ na pokładzie, kładziony jest teŜ „kapitan". Dzieci powinny tak poruszać statkiem, aby, w miarę moŜliwości, Ŝaden marynarz nie wypadł za bur- tę. Marynarze, którzy musieli opuścić statek z powodu wzburzonego morza, zostają wyeliminowani. Gdy juŜ ich nie ma na pokładzie, dzieci powinny wnieść ich ponownie na statek i powtórzyć „rejs".

Cel: Zmienne wprowadzanie faz spokoju i ruchu dynamizuje zaję- cia.

Przez fantazyjnie zaaranŜowaną sytuację zabawy pojawia się oraz intensyfikuje zdolność identyfikacji. Przebieg ćwiczeń ruchowych musi być w grupie dostosowany, zróŜnicowany i uaktywniony. Wśród dzieci wzmacnia się poczucie wspólnoty.

54

Faza ciszy

Wychowawczyni opowiada następującą krótką historię, zachęcającą do uczestnictwa w niej.

„Po długiej podróŜy marynarze z kapitanem przybywają powoli do celu. Statek zawija do portu i załoga po cichu go opuszcza. Marynarze i kapitan są zmęczeni długą podróŜą i postanawiają odpocząć. Przyno- szą koce i poduszki. KaŜdy szuka przytulnego miejsca, aby się połoŜyć". Gdy „statek", „marynarze" i „kapitan" zostaną odłoŜeni na bok, dzieci powinny przynieść swoje koce i poduszki, aby odpocząć. Kto chce, moŜe zdjąć buty i zamknąć oczy.

Cel: Jest to przejście do relaksacyjnej opowieści „Wsiądź do Ŝaglów- ki". W tym miejscu powinien być jednak wprowadzony relaks muzyczny, np. szum morza.

Wsiądź do Ŝaglówki (Opowieść relaksacyjna)

Pewnego słonecznego popołudnia wybrałeś się na spacer do portu. Słońce świeci i przyjemnie ogrzewa twoje ciało. Na błękitnym niebie moŜesz zauwaŜyć krąŜące wkoło mewy. Idąc dalej dostrzegasz statki przy nabrzeŜu. Obok wielkich i pięknych statków zauwaŜasz teŜ małą, nie- pozorna Ŝaglówkę. Zawsze chciałeś mieć taką na własność. Wiesz, Ŝe w twojej fantazji wszystko jest moŜliwe. Postanawiasz więc w myślach wsiąść do Ŝaglówki i powoli opuścić port.

Morze jest całkiem spokojne. Robisz wdech i wydech, wdech i wydech. Oddychasz bardzo regularnie i samodzielnie. Ciepły wiatr mu- ska przyjemnie twą skórę. MoŜesz wąchać bryzę morską, która pieści twój nos.

MoŜesz teraz zauwaŜyć kilka delfinów, które bawią się w wodzie. Nieco dalej, widzisz małą wyspę. Chciałbyś ją chętnie odwiedzić. Skrę- casz w jej kierunku. Gdy twoja Ŝaglówka dobiła do brzegu, wysiadasz powoli. Czujesz ciepły, miękki piach pod stopami. Idziesz kawałek wzdłuŜ plaŜy, aŜ znajdujesz piękne i ocienione miejsce. Chciałbyś tam

55

odpocząć. Kładziesz się powoli na piasku i zamykasz oczy. Jest tu bardzo cicho i cisza jest równieŜ w tobie. Robisz wdech i wydech, wdech i wydech. Oddychasz bardzo regularnie i samodzielnie.

Gdy zaczerpnąłeś dość sil, chcesz poŜcglować do domu. Wstajesz powoli. Idąc do Ŝaglówki, moŜesz znowu poczuć ciepły, miękki piach pod stopami. Wsiadasz do Ŝaglówki i płyniesz powoli do portu. Po przy- byciu do nabrzeŜa, wracasz wypoczęty do domu. Wiesz teraz, Ŝe jeśli chcesz wybrać się w podróŜ i zaczerpnąć nowych sil, musisz tylko uru- chomić fantazję i wsiąść do swojej Ŝaglówki.

Wracasz powoli z podróŜy i otwierasz oczy. Wstajesz powoli. Zaci- skasz pięści, rozciągasz się. Jesteś teraz świeŜy i rześki!

MoŜliwości kontynuacji

Oceniając sytuację, wychowawczyni powinna rozstrzygnąć, czy jednostka relaksacyjna „Bajkowa podróŜ statkiem" moŜe być kontynuowa- na. Jeśli tak, to moŜna tego dokonać za pomocą samodzielnie wykona- nych papierowych okrętów.

Statek na morzu

Materiał: samodzielnie wykonany statek z kolorowego, tęczowego lub dającego się składać papieru ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 4 lat

Dzieci dobierają się parami. Jedno kładzie się na plecach (leŜąca pozycja relaksacyjna) i zamyka oczy. Drugie, wykonanym przez siebie papierowym statkiem opływa ciało leŜącego. Papierowy statek powinien być zawsze w kontakcie z ciałem. LeŜące dziecko ma w myślach dokład- nie śledzić podróŜ statku. Gdy oplynic on cale ciało, role się zmieniają. Potem w grupie dokonuje się wymiany doświadczeń.

56

Cel: Ćwiczenie to intensyfikuje postrzeganie ciała. Ponadto, jako partnerskie, tworzy podstawę zaufania oraz wzmacnia koncentrację i wytrwałość.

Marzenia na płótnie Ŝaglowym

Materiał: Ŝaglowe lub lniane płótno, fragment odpręŜającej muzyki lub brzmiący instrument, jak np. metalofon, kuranty, trójkąt ♦ Uczestnicy: przynajmniej 5 osób ♦ Wiek: od 5 lat

Jedno dziecko leŜy w płótnie Ŝaglowym i występuje w roli śpiącego kapitana. Czwórka pozostałych dzieci jest marynarzami, którzy obie- ma rękami trzymają mocno rogi płótna. Marynarze chodzą wokół po cichu, na palcach. Śpiący kapitan jest obracany w kierunku ruchu wska- zówek zegara i nie powinien być budzony. Aby grupa nie dokonywała zbyt szybkich i gwałtownych ruchów, celem relaksu naleŜy włączać krót- kie fragmenty muzyczne lub uŜywać brzmiących instrumentów. Po dwóch lub trzech minutach dokonuje się zamiana ról. Gdy wszystkie dzieci zakończą swą kolejkę, dzielą się w grupie zebranymi doświad- czeniami.

Cel: Zabawa ta łączy przeŜycie ruchu i muzyki. UwraŜliwia teŜ zmysły, pobudza i rozwija motorykę oraz koordynację.

57

Jesień

Jesień przynosi nam ostatnie słoneczne dni, ale teŜ deszcze, burze i mgły. ŚwieŜy wiatr jesienny pozwala puszczać latawce, a pod nogami wspaniale szeleszczą liście. Dzieci z zapałem zbierają kasztany i Ŝołędzie, które posłuŜą do zabawy i majsterkowania. Wiewiór- ki, jeŜe i borsuki gromadzą teraz zimowe zapasy, a na polach i w sa- dach rolnicy zbierają zboŜe, warzywa, jabłka, gruszki i winogrona. Wielu ludzi świętuje doŜynki, które ostatnio zyskały na waŜności, poniewaŜ nie zawsze wszyscy mogą być bezpośrednimi świadkami wzrostu i zbiorów. Ćwiczenia na jesień powinny przyczynić się do tego, aby w spo-

sób bardziej intensywny i bogaty przeŜywać zmiany w przyrodzie. W tym kręgu tematycznym mieszczą się róŜne ćwiczenia, które do- tyczą przede wszystkim oddychania. Dzieci najlepiej podczas zabawy uczą się, jak w określonych (trudnych) sytuacjach skoncentrować uwagę na oddychaniu i umieć się odpręŜyć.

60


Liściowy człowiek

Materiał: li ście z drzew liściastych ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 3 lat

Dzieci łączą się w pary. Jedno w pozycji leŜącej zajmuje postawę relaksacyjną i, w miarę moŜliwości, zamyka oczy. Drugie kładzie uwaŜ- nie liście na ciało leŜącego dziecka. To ostatnie powinno potem powoli wstać i obejrzeć to, co zostało wykonane. Później role się zmieniają.

Gruszka czy jabłko?

Materiał: jabłko lub gruszka ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 3 lat

Dziecko siada w postawie królewskiej na krześle. Wspólnie z wycho- wawczynią obserwuje jabłko i gruszkę oraz zapamiętuje kształty obu owoców. Potem zamyka oczy, a wychowawczyni podaje mu jabłko lub gruszkę. Dziecko dotyka owocu i z zamkniętymi oczami próbuje go rozpoznać. Potem otwiera oczy i sprawdza, czy miało racje.

61

Wiatrak


Dzieci stoją w kręgu i grają role wiatraków. W środku znajduje się „dziecko wiatru". Wydając polecenia, określa ono silę obracających się wiatraków. Jeśli „wiatrowe dziecko" trzyma ręce w górze, wszystkie dzieci obracają ramionami, jeśli ma ręce w pozycji poziomej -wówczas dzieci wykonują rękami jedynie ruchy okręŜne, jeśli wreszcie jego ręce znaj- dują się przy ciele -wiatraki zatrzymują się. Po czterech - pięciu kolej- kach wybiera się nowe „wiatrowe dziecko".

Szukanie kasztanów w liściach

Materiał: duŜa miska z liśćmi, kasztanami i róŜnymi materiałami, takimi jak kamienie, korki, drewienka itd. ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 3 lat

W duŜej misce znajdują się róŜne materiały i kasztany. Wszystko zostaje przykryte sporą ilością liści. Dziecko powinno z zamkniętymi oczami wyszukać w misce trzy - cztery kasztany.

Dotykanie kasztanów stopami

Materiał: kasztan, róŜne materiały, takie jak kamień, liść, trochę mchu itd. ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 4 lat

Zęby wykonać to ćwiczenie, dziecko musi zdjąć buty. Pod stopy kła- dzie się mu róŜne materiały. Powinno je teraz pomacać stopami i zna- leźć kasztan.

62

Gdzie jest jabłko?

Materiał: jabłko, róŜne przedmioty, takie jak klocki, piłka, ksiąŜka itd. ♦ Uczestnicy: od 4 osób ♦ Wiek: od 3 lat

Dzieci siedzą na krzesłach w kręgu. W środku znajdują się róŜne rzeczy i jabłko. Jedno z dzieci, zanim opuści pokój, powinno dokładnie obejrzeć zgromadzone przedmioty. Potem kaŜde z dzieci ukrywa jeden z przedmiotów pod swoim swetrem. Dziecko, które było za drzwiami, wchodzi znowu do pokoju i maca kaŜdy sweter. Jeśli uwaŜa, Ŝe znalazło poszukiwane jabłko, wyjmuje je spod swetra. Jeśli jabłko zostało znale- zione, role się zmieniają.

Masowanie stóp kasztanem

Materiał: kasztan dla kaŜdego dziecka ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 4 lat

Dziecko ściąga but i kładzie kasztan pod stopę. Druga stopa stoi mocno na ziemi dla zachowania równowagi. Kasztan jest poruszany powoli nogą w jedną i w drugą stronę. Równomierne i powolne ruchy, obejmujące całą płaszczyznę stopy, słuŜą jej dobremu wymasowaniu. Po upływie ok. minuty, odkłada się kasztan i porównuje obie stopy.

Dziecko czuje, Ŝe masowana stopa uzyskała więcej stabilności. Po- tem masuje się kasztanem druga stopę i po minucie porównuje się ją z pierwszą.

63

Gruszki i banany


Dzieci siedzą na krzesłach w kręgu. Co drugie dziecko jest grusz- ką, a pozostałe bananami. Jedno dziecko stoi w środku i kołatką daje wskazówki. Jeśli uderzy raz, wszystkie gruszki muszą klasnąć. Jeśli uderzy dwa razy, wszystkie banany muszą tupnąć. Jeśli dziecko uderzy kołatką kilka razy z rzędu, wszystkie gruszki i banany muszą razem klasnąć i tupnąć.

Próbowanie chleba razowego

Materiał: róŜne rodzaje jasnego chleba, takie jak chleb pszenny, Ŝytni, wiejski, oraz ciemny chleb razowy z wieloma ziarnami ♦Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 4 lat

Dziecko siedzi w postawie królewskiej na krześle. Ogląda róŜne gatunki jasnego chleba i porównuje je z ciemnym chlebem razowym. Następnie, z zamkniętymi oczami, próbuje po kolei róŜnych kawałków chleba. Jeśli uwaŜa, Ŝe znalazło kawałek razowca, podnosi rękę. Zakoń- czeniem zabaw}7 moŜe być smaczne śniadanie dla całej grupy.

Wędrówka kasztana

Materiał: kasztan ♦ Uczestnicy: przynajmniej 8 osób ♦ Wiek: od 4 lat

Dzieci siedzą na krzesłach w kręgu. Jedno dziecko kładzie ostroŜ- nie na ręce kasztan. Z rozłoŜonymi ramionami i na palcach powinno raz przejść wkoło tak, Ŝeby kasztan nie upadł. Jeśli się to uda, dziecko moŜe jeszcze raz powtórzyć rundę.

64

Wycieczka


Dzieci siedzą na krzesłach w kręgu. Jedno z nich siedzi na środku w postawie królewskiej z zamkniętymi oczami. Wychowawczyni mruga na jedno z dzieci, które udaje się na „wycieczkę". Dziecko to obchodzi po cichu krąg i siada znowu na swoim miejscu. Dziecko w środku otwiera oczy i powinno wymienić imię tego, kto wybrał się na „wycieczkę".

Dotykanie li ści

Materiał: podobne materiały, takie jak papier gazetowy, papier do rysowania, papier fotograficzny, karton, jak teŜ liście i lniana chusta ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 5 lat

Pod lnianą chustą znajdują się podobne materiały, takie jak papier gazetowy, papier do malowania, papier fotograficzny, karton oraz liście. Dziecko powinno bardzo uwaŜnie sięgnąć pod chustę i wyczuć znaj- dujące się tam materiały. Jeśli uwaŜa, Ŝe czuje liść, podnosi go pod chu- stę. Jeśli li ść rzeczywiście został znaleziony, dziecko moŜe ponowić próbę.

Rozpoznawanie i nazywanie li ści

Materiał: li ście z róŜnych drzew liściastych ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 5 lat

Przed dzieckiem leŜą liście z róŜnych drzew liściastych. Troje — czworo dzieci (a w przypadku dzieci starszych - do sześciu osób) od- róŜnia wspólnie l iście i nazywa je. Potem dziecko, które poznało

65

liście, opuszcza salę. Wychowawczyni usuwa jeden liść. Dziecko, które było za drzwiami, wraca i próbuje odnaleźć brakujący liść.

„Łowienie" li ści

Materiał: li ście z róŜnych drzew liściastych, dwie słomki, jedna obręcz gimnastyczna ♦ Uczestnicy: 2 osoby lub więcej ♦ Wiek: od 5 lat

Dwójka dzieci siedzi przed obręczą gimnastyczną. W środku obrę- czy leŜą liście. KaŜde dziecko powinno słomką „złowić" li ście z obrę- czy. Aby dostarczyć odpowiednio duŜo powietrza, przed kaŜdym zassa- niem naleŜy zrobić głęboki wydech. W tym ćwiczeniu potrzebna jest duŜa koncentracja. W miarę moŜliwości nie naleŜy rozmawiać.

Węszący je Ŝ

Materiał: salaterka z 2-3 kroplami wonnego olejku, np. jabłkowego ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 6 lat

Dziecko występuje w roli jeŜa i powinno najpierw opuścić pokój. Wychowawczyni ustawia w pokoju salaterkę z wonnym olejkiem. JeŜ wraca i powinien, kierując się delikatnym nosem, doczołgać się do źródła zapachu, mając przy tym zawiązane oczy.

Gdzie jest kasztan?

Materiał: kasztan ♦ Uczestnicy: przynajmniej 8 osób ♦ Wiek: od 5 lat

Wszystkie dzieci siedzą na krzesłach w kręgu, a jedno stoi w środ- ku. Dzieci w kręgu trzymają ręce za plecami i przekazują sobie kasztan. W pewnym momencie stojące dziecko klaszcze w dłonie.

Teraz kasztan nie powinien być dalej przekazywany. Dziecko znaj- dujące się w środku powinno odgadnąć, kto trzyma kasztan w ręku. Jeśli wskazało właściwą osobę, zamienia się z nią rolą. Jeśli nie - dziecko pozostaje jeszcze jedną rundę w środku.

Między cisz ą i burz ą

Materiał: - ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 6 lat

Przed rozpoczęciem zabawy omawia się z dziećmi róŜne nasilenia wiatru, z którymi łączy się odmienne znaki akustyczne.

MoŜna poczynić następujące ustalenia: ♦ wiatr = prztykanie palcami, ♦ cisza = załoŜenie rąk za plecami, ♦ burza = klaskanie i tupanie.

Teraz dzieci powinny się zastanowić, jakie oddychanie dopasować do poszczególnego nasilenia wiatru. W związku z tym moŜna z dzieckiem rozwijać następujące techniki oddychania: ♦ wiatr = wydychać, głęboko zaczerpnąć powietrza i powoli je wypu- ścić,

♦ cisza = spokojnie wdychać i wydychać powietrze, ♦ burza = wydychać, głęboko zaczerpnąć powietrza i mocno je wypu- ścić. Gdy oddychanie zostanie omówione, wychowawczyni robi umówio-

ne znaki, np. prztyka palcami, a dzieci odpowiadają odpowiednim „wia- trem".

67

Wacik pozostaje w kr ęgu

Materiał: wacik i obręcz gimnastyczna dla kaŜdej pary ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 6 lat

KaŜda para dzieci siedzi na podłodze, twarzami do siebie. Między nimi znajduje się obręcz gimnastyczna z wacikiem. Zadanie polega na tym, aby poruszać wacik przez dmuchanie, ale nie wydmuchać go poza obręcz. Podmuch nie moŜe być więc zbyt staby, ani zbyt mocny. Przed jego wykonaniem dzieci powinny najpierw zrobić głęboki wydech, a potem głęboki wdech. W czasie dmuchania nie naleŜy opuszczać miejsca.

Dmuchanie na świecę

Materiał: świeca, zapalniczka dla kaŜdej pary ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 6 lat

Uwaga: to ćwiczenie moŜe być wykonane tylko z tymi dziećmi, któ- re zostały juŜ pouczone, aby bardzo ostroŜnie obchodzić się z ogniem!

KaŜda para dzieci siada na stole twarzami do siebie. W środku stołu stoi zapalona świeca. Jedno z dzieci robi głęboki wydech, a potem wdech. Podczas dmuchania dziecko próbuje umieścić płomień świecy w poło- Ŝeniu ukośnym, a więc poruszyć go w kierunku swego partnera. Świeca nie moŜe zgasnąć. Potem to samo próbuje wykonać drugie dziecko.

68

Gaszenie świecznika

Materiał: 5-6 świec, zapalniczka dla kaŜdej pary ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 6 lat

Uwaga: to ćwiczenie moŜe być wykonywane tylko z tymi dziećmi, które zostały pouczone, aby bardzo ostroŜnie obchodzić się z ogniem!

Na stole stoi obok siebie 5-6 zapalonych świec. Dwoje dzieci siedzi naprzeciw siebie, a jedno z nich jednym podmuchem usiłuje zgasić moŜliwie jak najwięcej świec. Przed kaŜdą próbą robi się głęboki wydech i wdech. Potem następuje zmiana osoby i ponowne zapalenie zga- szonych świec. ZwycięŜa to dziecko, które jednym podmuchem zgasi najwięcej świec.

Wędruj ąca Ŝołądź

Materiał: Ŝołądź ♦ Uczestnicy: przynajmniej 12 dzieci ♦ Wiek: od 7 lat

Dzieci siedzą na krzesłach w kręgu w postawie królewskiej. Jedno z nich stoi w środku i ma w dłoni niewidoczną dla innych Ŝołądź. Dzie- ci układają dłonie na kształt miseczek. Dziecko z Ŝołędzia obchodzi siedzących w kręgu i ostroŜnie dotyka ich rąk. W pewnym momencie przekazuje Ŝołądź innemu dziecku. Gdy obeszło wszystkich siedzących, wraca na swoje miejsce. Inna osoba z grupy powinna zgadnąć, komu Ŝołądź została przekazana. Oczywiście, moŜe się teŜ zdarzyć, Ŝe jest ona jeszcze w posiadaniu pierwszego dziecka.

69

Kasztanowo-perłowy naszyjnik

Materiał: sznurek, kasztany lub drewniane peretki, wiertło do przewiercania kasztanów ♦ Uczestnicy: od 1 osobv ♦ Wiek: od 6 lat

Niewielkim wiertłem naleŜy wykonać otwory w kasztanach. Potem kasztany i drewniane perełki są dowolnie nawlekane na sznurek. Tak powstaje kasztanowo-perłowy naszyjnik, który naleŜy zawiązać. Potem jedno z dzieci siada na krześle w postawie królewskiej i zamyka oczy. Powinno ono policzyć, ile kasztanów zawiera naszyjnik.

WraŜliwy budowniczy

Materiał: róŜne materiały z przyrody ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 7 lat

Dzieci dobierają się parami. Jedno z nich zamyka oczy i ze zgroma- dzonych materiałów ma zbudować wysoką wieŜę. Dopiero gdy wieŜa się zawali, szczęścia próbuje drugie dziecko. Aby ułatwić pracę budowni- czego, jego partner moŜe mu dawać pomocne wskazówki, np. „Uwaga, przesuń kamień trochę na lewo".

Kolce zapachowego je Ŝa

Materiał: cytryna, goździki, długopis, wykałaczka ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 7 lat

Cala cytryna zostaje naszpikowana goździkami na kształt jeŜa, przy czym pyszczek i spód pozostają nietknięte. Oczy jeŜa mogą być zazna- czone długopisem. Nogi moŜna zrobić z wykałaczek.

70

Dziecko siedzi na krześle w postawie królewskiej z zamkniętymi oczami. Obwąchuje zapachowego jeŜa i końcami palców próbuje wy- czuć liczbę goździków. Ile kolców ma zapachów}'jez?

Sortowanie dyni

Materiał: roŜnej wielkości dynie ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 7 lat

Dziecko ma posortować według wielkości 4-6 dyń i ustawić je obok siebie. Potem zamyka oczy, a wychowawczyni zmienia ich kolejność. Dziecko „na ślepo" próbuje teraz od nowa je posortować, według po- przedniego ustawienia.

71

Jednostka relaksacyjna „Jesienny wiatr"

Materiał: szyfonowa chusta gimnastyczna dla kaŜdego dziecka (chusty takie moŜna kupić przewaŜnie w czterech podstawowych kolorach, a ich wielkość wynosi 62 cm x 62 cm) albo chusty do rytmiki bądź Ŝonglerki ♦ Uczestnicy: przynajmniej 6 osób ♦ Wiek: od 5 lat

Wprowadzenie

MoŜliwości zastosowania chusty szyfonowej, np.: ♦ okręŜne poruszanie chusty ręką przed sobą, ♦ krąŜenie całym ramieniem z chustą, ♦ obracanie się dokoła, ♦ kołysanie ręką do przodu i do tylu, ♦ zamaszyste poruszanie chusty ręką do góry i na dół, ♦ trzymanie chusty i chodzenie po sali, ♦ przeskakiwanie nad chustą leŜącą na ziemi, ♦ formowanie chusty rękami na kształt piłki i otwieranie jej powoli jak

kwiatek, ♦ trzymanie chusty przed twarzą i dmuchanie na nią, ♦ trzymanie chusty przed nosem i wyczuwanie oddechu.

Cel: W swobodnej zabawie szyfonowymi chustami dzieci poznają materiał i jego właściwości. Podczas wspólnego eksperymentowania mogą być rozwijane, naśladowane lub uzupełniane róŜne pomysły. Wzmacniana jest przy tym wyobraźnia, motoryka i dokładne całościo- we postrzeganie.

Po zakończeniu fazy eksperymentalnej w grupie powinna odbyć się wymiana doświadczeń. Wychowawczyni rozmawia ze wszystkimi dzieć- mi o właściwościach szyfonowych chust i właściwym obchodzeniu się z mmi. Dzieci mogą teŜ zaprezentować samodzielnie wymyślone ruchy z chusta.

72

Słońce - ćwiczenie na wyciszenie

Dzieci siedzą w kręgu ze swoimi szyfonowymi chustami i układają je wspólnie na kształt słońca. Dziecko, które rozpoczyna, idzie bardzo cicho ze swoją chustą do środka kręgu. Tam kładzie ją ostroŜnie na ziemi jako promień słońca. Wraca potem na swoje miejsce i mruga na inne dziecko, które kładzie swą chustę w taki sam sposób. Zabawa trwa tak długo, aŜ wszystkie dzieci połoŜą chusty, tworząc kształt słońca.

Cel: Uczenie wytrwałości i koncentracji, kształtowanie wraŜliwości estetycznej i poczucia wspólnoty.

Zabawa w siłę wiatru z uŜyciem szyfonowych chust - zabawa ruchowa

Wiosną, latem, jesienią i zimą, czwórka wiatrowych dzieci działa. Słuchaj cicho i odpowiedz: jaką prędkość wiatru z nieba nam zesłała? Zanim zaczniesz, zrób wydech silny i powietrze wypuść w sposób nieomylny! Zrób potem wdech bardzo mocny, aby chłopiec wiatrowy stał ci się pomocny.

Pierwsze dziecko wiatrowe tak dmucha: „Phh - phh, phh - phh..." (przenca i poiutórzenie!) Pierwsze dziecko wiatrowe tak dmucha: „Phh - phh, phh - phh..."

Wiosną, latem, jesienią i zimą, czwórka wiatrowych dzieci działa. Słuchaj cicho i odpowiedz:

73

jaką prędkość wiatru z nieba nam zesłała?

Zanim zaczniesz, zrób wydech silny...

Drugie wiatrowe dziecko dmucha mocniej: „Phh - phh, phh - phh..." (pizejzea i poztiórzeniel) Drugie wiatrowe dziecko dmucha mocniej:

„Phh - phh, phh - phh..."

Wiosną, latem, jesienią i zimą....

Zanim zaczniesz zrób wydech silny.

Trzecie wiatrowe dziecko dmucha najmocniej: „Phh - phh, phh - phh..." (prsenca ipoiclórzeniel)

Trzecie wiatrowe dziecko dmucha najmocniej: „Phh - phh, phh - phh..."

Wiosną, latem, jesienią i zimą...

Czwarte wiatrowe dziecko wypoczywa pilnie i wraca z braćmi do domu usilnie Najsłabszy wiatr układa dzieci do spania i wieczorną nuci piosneczkę wśród ziewania.

Cel: Podczas zabaw}' w wiatr dzieci na przemian przeŜywają fazy ciszy i ruchu. Konkretnymi doświadczeniami dla nich są językowe, ryt- miczne i dźwiękowe elementy zabawy. Wersety, które się stale powta- rzają i róŜnicują, stwarzają dla dzieci złoŜoną, lecz plastyczną sytuację. W ten sposób moŜna teŜ poprawiać w grupie zdolność wyrazu, mowę i motorykę.

74

Faza ciszy

Po zakończeniu ostatniego wersetu dzieci powinny przynieść koc i poduszkę, aby się wygodnie połoŜyć. Zamykają oczy, a wychowawczyni nuci wieczorną piosenkę „Ojca Wiatru". MoŜe to być po prostu zna- na dziecięca piosenka.

Cel: Faza ciszy wprowadza do relaksacyjnej opowieści „Pozwól wznieść się twojemu latawcowi". W tym miejscu moŜna teŜ umieścić relaks muzyczny z wiatrowymi szumami.

Pozwól wznieść się twojemu latawcowi (Opowieść relaksacyjna)

Jest piękny jesienny dzień. Wieje wiatr, który dobija się do twojego okna. Wyglądasz na zewnątrz i widzisz jak z drzew spadają kolorowe liście. Bierzesz swój latawiec i wychodzisz z nim z domu. Idziesz w pole. Po drodze słyszysz wiatr szumiący w koronach drzew. Wkrótce docho- dzisz do wielkiego pustego miejsca. Chcesz, Ŝeby tutaj wzleciat twój latawiec. Przygotowujesz go więc do lotu i biegniesz z nim przed siebie. Powoli rozwijasz sznurek i twój latawiec wznosi się coraz wyŜej, aŜ wreszcie szybuje spokojnie i regularnie na niebie. Z dołu jest mały i kolorowy. Marząc, towarzyszysz mu w locie.

Wspaniale jest leŜeć na latawcu. Czujesz, jak wiatr łagodnie owiewa twoje plecy. Oddychasz bardzo regularnie i samodzielnie. Robisz wdech i wydech, wdech i wydech. Czujesz się dobrze. WTiatr łagodnie kołysze latawiec w róŜne strony. Z góry widzisz wszystko bardzo małe i oddalo- ne. Dostrzegasz, jak rodzina wiewiórek biegnie przez pola do lasu ze swoimi zimowymi zapasami. MoŜesz zauwaŜyć teŜ przelatujące pod tobą jesienne liście, które wiatr nawiewa z pobliskiego lasu. Kołyszą się one, podobnie jak twój latawiec. Robisz wdech i wydech, wdech i wydech. Oddychasz bardzo regularnie samodzielnie. Oglądasz wszystko dokładnie. MoŜe zechcesz później namalować swe wspomnienia. Stop- niowo zbliŜa się czas powrotu na ziemię. Sznurek zwija się wolno, a twój

75

latawiec regularnie i spokojnie opada na pole. Robisz wdech i wydech, wdech i wydech. Oddychasz bardzo regularnie i samodzielnie. W koń- cu latawiec ląduje łagodnie na ziemi. Jeszcze przez chwilę leŜysz na nim i zaŜywasz ciszy. Potem wstajesz i wracasz do domu. Wiesz teraz, Ŝe jeśli chcesz zaznać ciszy, musisz tylko w marzeniach wznieść się na swoim latawcu.

Otwierasz oczy. Powoli wstajesz. Zaciskasz pięści i wyciągasz się. Jesteś świeŜy i rześki.

Dalsze moŜliwości

Jeśli temat „jesień" ma być pogłębiony z dziećmi, pojawiają się m.in. następujące moŜliwości.

Medytacja przy samodzielnie wykonanym przeźroczu

Materiał do wykonania przeźrocza: Do wykonania medytacyjnego przeźrocza jest potrzebny koniecznie projektor, ramki do przeźroczy, rozsuwany ekran na płótnie (lub białej powierzchni ściany). Ponadto jest potrzebny teŜ płynny klej, pędzel akwarelowy nr 2, przezroczyste farby do malowania na szkle (podstawowe kolory, czerwony i Ŝółty, aby uzyskać barwy jesieni) ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 5 lat

Wskazówki dotyczące wykonania przeźrocza: NaleŜy otwo- rzyć szklane ramy przeźrocza i połoŜyć na szkło 2-3 krople kleju. Po- tem akwarelowym pędzlem nałoŜyć podobną ilość farby dekoracyjnej do malowania szkła. Wreszcie zamknąć przeźrocze. Farby i klej muszą być uŜyte w takiej ilości, aby nic nie wypłynęło poza ramy.

Pod wpływem ciepła wydzielającego się z projektora, farby nakłada- ją się na siebie, co widać podczas oglądania przeźrocza. NaleŜy pamię- tać, Ŝeby temperatura wrzenia farb była niŜsza niŜ temperatura włączo- nego projektora.

76

Medytacja: Samodzielnie wykonane przeźrocze jest wyświetlane na białym tle. Sala, w której odbywa się projekcja, jest nieco przyciemniona i rozlega się w niej muzyka medytacyjna. Dzieci mogą poddać się od- działywaniu nakładających się na siebie kolorów przeźrocza.

Cel: Oglądanie medytacyjnych przeźroczy pobudza wyobraźnię dzieci. Jednocześnie płynne kolory oddziałują uspokajająco. Jesienią barwy odgrywają waŜną rolę. W medytacyjnym przeźroczu płyną z po- czątku szybko, a potem coraz wolniej. W końcu powstaje wyschnięty, „mocny" obraz medytacyjny, który odzwierciedla takŜe jesienne zaśnię- cie przyrody. Gdy przeźrocze medytacyjne przyjmie swój ostateczny kształt, dzieci mogą na róŜne sposoby interpretować przedstawiony obraz.

Kolorowy b ąk

Materiał: cyrkiel, linijka, noŜyczki, kredki, biały papier fotograficzny, ołówek ♦ Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby ♦ Wiek: od 5 lat

Przygotowania: cyrklem rysuje się na białym kartonie duŜy okrąg i dzieli się go na osiem równych „kawałków ciasta". Dzieci mogą je pomalować w róŜnych kolorach jesieni. Potem krąg ten wycina się i prze- kłuwa w środku ołówkiem. W ten sposób powstaje bąk.

Zabawa: Dzieci siedzą w kręgu z zamkniętymi oczami i wyobraŜa- ją sobie jesień z jej kolorowymi liśćmi. Po minucie otwierają oczy i jedno z dzieci obraca bąka. Kolory mieszają się wtedy. Gdy tylko dzieci mogą dostrzec poszczególne barwy, podnoszą ręce.

Cel: Wzmacnianie zdolności postrzegania kolorów i koncentracji dzieci.

77

Zimą przeŜywamy zawsze adwent i BoŜe Narodzenie. Stare zwy- czaje i boŜonarodzeniowe zapachy budzą wspomnienia i obrazy, które w sobie nosimy. Cicha, zimowa przyroda daje nam sposobność, aby znowu zastanowić się nad tym, co istotne w Ŝyciu. Zamyka się przy- rodniczy krąg wzrostu i umierania. Wypoczywają rośliny i zwierzęta, aby mieć nowa sitę na wiosnę. Ludzie wracają do swoich ciepłych mieszkań. Blask świec i gorąca czekolada stwarzają szczególnie miłą atmosferę, w której opowiadanie róŜnych historii i oglądanie ksiąŜek z obrazkami daje dzieciom bardzo duŜo zadowolenia.

Zamieszczone tu ćwiczenia wpisują się w zimową i przedświątecz- ną atmosferę. Ćwiczenia na wyciszenie mogą wyostrzyć spojrzenie na istotne

i ciche zjawiska codzienności.

80


Nasłuchiwanie zimnych ogni

Materiał: zimne ognie, zapalniczka ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 3 lat

Dzieci siedzą na krzesłach w kręgu w postawie królewskiej. Wycho- wawczyni siada w środku i zapala zimne ognie. Dzieci mogą je oglądać lub z zamkniętymi oczami nasłuchiwać ich syczenia. Gdy zimne ognie się wypalą, moŜna podzielić się swoimi wraŜeniami.

Słuchanie melodii bo Ŝonarodzeniowej

Materiał: grający zegar z melodią boŜonarodzeniową ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 3 lat

Dziecko wychodzi za drzwi. Wychowawczyni nakręca zegar wygry- wający kolędę i ukrywa go w sali. Dziecko wraca i nasłuchuje dźwięków melodii, aby wykryć grający zegar. W miarę moŜliwości nie naleŜy roz- mawiać, poniewaŜ zadanie to wymaga koncentracji i duŜego zasłucha- nia.

81

Topniejąca kostka lodu

i Materiał: - ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 3 lat

W przeddzień tego ćwiczenia wychowawczyni wraz z dziećmi przygotowuje w zamraŜarce kostkę lodu, a potem ją rozmraŜa. Doświadcze- nie to wpływa następnego dnia na ćwiczenie wyciszające.

Dziecko występuje w roli kostki lodu, którą „słońce", czyli wychowawczyni, powoli topi. Słońce jest z początku bardzo małe, ale z wolna wschodzi, (idy staje się coraz większe, roztapia kostkę lodu. Wychowaw- czymi wyciąga się i staje na palcach, a dziecko robi się coraz mniejsze. Potem moŜna zamienić się rolami. Oczywiście, w zabawie tej moŜe uczestniczyć teŜ dwójka dzieci.

Dotykanie balonu z wod ą

Materiał: balon, woda ♦ Uczestnicy: przynajmniej 5 osób ♦ Wiek: od 3 lat

Dzieci siedzą na krzesłach w ciasnym kręgu. Wypełniony wodą balon wędruje teraz z ręki do ręki, nie dotykając palców. KaŜde dziecko podaje go ostroŜnie swemu sąsiadowi. Zabawa trwa tak długo, aŜ balon zakończy jedną rundę. W ćwiczeniu tym nie naleŜy rozmawiać, poniewaŜ przekazywanie balonu wymaga koncentracji i zręczności.

82

Chustka baby-jagi

Materiał: chustka na głowę i 2-3 róŜne kapelusze ♦ Uczestnicy: przynajmniej 4 osoby ♦ Wiek: od 3 lat

Dzieci siedzą na krzesłach w kręgu. Jedno z nich zamyka oczy, a troje ustawia się blisko siebie. Spośród tej trójki jedno dziecko ma na głowie chustkę, jako baba-jaga, a dwójka pozostałych - kapelusze. „Ślepe" dziecko przyprowadza się do dzieci mających nakrycia głowy, aby przez dotyk rozpoznało, kto jest babą-jagą. Potem role się zmieniają.

Zimowy sen zwierz ąt

Materiał: ewentualnie koc i poduszka dla kaŜdego z dzieci ♦ Uczestnicy: przynajmniej 6 osób ♦ Wiek: od 4 lat

Wszystkie dzieci odgrywają role zwierząt (jeŜa, wiewiórki, borsuka itd.), które pogrąŜają się w zimowym śnie. W tym celu kładą się na ko- cach z poduszkami. Kto chce, moŜe połoŜyć się w postawie relaksacyjnej i zamknąć oczy. Dzieci powinny być cicho i nie poruszać się. Kto przerwie milczenie lub wykona jakiś ruch, zostaje wyeliminowany i siada cicho na kocu. Zwycięzcą jest to dziecko, które najdłuŜej „spało".

Zimowy sen zwierząt jest dla dzieci mentalną pomocą, która umoŜ- liwia zakosztowanie „snu".

83

Kto jest bałwanem?

Materiał: duŜa lniana chusta ♦ Uczestnicy: przynajmniej 6 osób ♦ Wiek: od 4 lat

Podczas gdy jedno dziecko czeka za drzwiami, inne ukrywa się pod lnianą chustą, wyobraŜając w ten sposób bałwana. Dziecko, które stało za drzwiami, wchodzi teraz do sali i próbuje, przez rozglądanie się dokoła oraz dotykanie, znaleźć bałwana. Jeśli go rozpozna, to teraz on zgaduje, a następne dziecko z kręgu przejmuje rolę bałwana.

Szukanie buta Mikołaja

Materiał: but Mikołaja i inne dziecięce buty (najwyŜej cztery) ♦ Uczestnicy: przynajmniej 5 osób ♦ Wiek: od 4 lat

Dzieci siedzą na krzesłach w kręgu. Jedno dziecko stoi w środku i prosi, aby kaŜdy połoŜył przy nim po jednym bucie. Potem obok butów kładzie się buta Mikołaja. Dziecko powinno dobrze obejrzeć buty, a potem zamknąć oczy. Jedna osoba z kręgu wchodzi do środka i podaje innym jakiś but. Dzieci powinny odgadnąć, który but jest Mikołaja. Jeśli zostanie on znaleziony, tę samą próbę podejmuje następne dziecko.

Mandarynka w bucie Mikołaja

Materiał: but Mikołaja, mandarynki, orzechy, jabłka, pomarańcze ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 4 lat

Do buta Mikołaja wkłada się mandarynkę, orzechy, jabłka i poma- rańcze. Dziecko powinno z zamkniętymi oczami wyjąć zawartość buta i rozpoznać ją przez dotyk rąk. Jego zadaniem jest znalezienie mandarynki, która potem stanowi smaczną nagrodę.

84

Z pozostałych dodatków dzieci mogą przygotować sałatkę owocową z cukrem i z cynamonem, która jest zimowym smakołykiem.

Kto ma dzwoneczek?

Materiał: dzwoneczek ♦ Uczestnicy: przynajmniej 6 osób ♦ Wiek: od 4 lat

Dzieci trzymają ręce za plecami i siedzą blisko siebie. Jedno z nich opuszcza pomieszczenie. Podczas gdy czeka za drzwiami, inne dostaje do ręki dzwoneczek. Dziecko stojące na zewnątrz wraca teraz do sali, a to, które ma dzwoneczek, krótko dzwoni. Czy pierwsze z dzieci zgad- nie, kto dzwonił?

Karma dla ptaków

Materiał: zamykana puszka lub szklanka, karma dla ptaków ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 5 lat

Puszka lub szklanka zostaje do połowy wypełniona karmą dla pta- ków i zamknięta. Jedno z dzieci gra rolę głodnego, szukającego poŜy- wienia ptaka. Zamyka oczy, a wychowawczyni lub inny uczestnik zabawy wyszukuje miejsce w sali, z którego potrząsa puszką. Dziecko - ptak powoli „odfruwa" i nasłuchując szuka źródła poŜywienia. Aby nie po- tknęło się o jakiś przedmiot w pomieszczeniu, wychowawczyni lub inne dziecko po cichu go asekuruje.

85

Kulig

Materiał: przykrycie od pudełka na buty ♦ Uczestnicy: przynajmniej 6 osób ♦ Wiek: od 5 lat

Dzieci siedzą na krzesłach w ciasnym kręgu i mają zdjęte buty. Wychowawczyni kładzie jednemu z dzieci na stopy przykrycie od pu- dełka na buty- „sanie". Aby ruszyły, muszą powędrować teraz na stopy sąsiada. Dalsze przekazywanie „sań" przez cały krąg siedzących dokonuje się tylko za pomocą stóp, podczas gdy ręce pozostają przy ciele. Ćwiczenie to jest znacznie trudniejsze, niŜ moŜe się z początku wyda- wać. Dlatego dzieci powinny zachowywać się jak najciszej i całkowicie skoncentrować się na podawaniu „sań".

Dziadek do orzechów

Materiał: dziadek do orzechów, orzechy ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: o d 5 lat

Dziecko siedzi w postawie królewskiej lub swobodnej z zamknięty- mi oczami. Wychowawczyni wywołuje orzechami róŜne odgłosy, jak np. stukanie w stół, upadanie na ziemię, pocieranie o blat stołu itp. W tym czasie rozgniata orzech dziadkiem do orzechów. Jeśli dziecko rozpozna kiedy ma miejsce ta ostatnia czynność, podnosi rękę. Jeśli zgadło, moŜe zjeść orzech. Gdy ćwiczenie to jest wykonywane w grupie, to dziecko, które pierwsze rozpoznało moment rozgniatania, zjada orzech.

Potem wszystkie dzieci mogą piec ciastka orzechowe, które bywają wręczane z okazji św. Mikołaja.

86

Nasłuchiwanie kroków Mikołaja

Materiał: - ♦ Uczestnicy: 2 osoby lub więcej ♦ Wiek: od 5 lat

Dzieci zastanawiają się jakie powinny być kroki Mikołaja i wspólnie je ćwiczą. Potem jedno z nich zamyka oczy, a drugie podskakuje, stuka, wlecze się dokoła kręgu itp. W pewnym momencie wykonuje krok Mi- kołaja. Gdy tylko partner uzna, Ŝe usłyszał taki krok woła: „Mikołaju, poznaję cię".

Świetlne figury

Materiał: latarka, ewentualnie papier do malowania i pisanki dla dzieci ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 5 lat

Dzieci siedzą na krzesłach w kręgu. Sala jest przyciemniona, a wychowawczyni światłem latarki na suficie wykonuje proste figury geometryczne. Dzieci powinny oczami lub palcami śledzić świetlny punkt. Potem kaŜde moŜe narysować zaobserwowaną figurę, która pasuje do zimy lub do BoŜego Narodzenia. Kto chce, moŜe na koniec ćwiczenia narysować kilka figur.

Niedźwied ź w jaskini

Materiał: płócienny ekran, projektor do przeźroczy ♦ Uczestnicy: przynajmniej 6 osób ♦ Wiek: od 6 lat

Sala jest nieco przyciemniona. Jedno dziecko czeka przed drzwiami, a drugie gra rolę niedźwiedzia i ustawia się za ekranem. Światło projektora zostaje skierowane na ekran, tak Ŝe widoczne są tylko cienie „niedźwiedzia". Pojawia się teraz dziecko, które stało za drzwiami.

87

Powinno ono zgadnąć, jaki niedźwiedź porusza się tak cięŜko i niezgrab- nie. Trudność się zwiększa, jeśli za ekranem są ukryte dwa niedźwie- dzie.

Rozpoznajemy cienie przedmiotów

Materiał: płócienny ekran, projektor do przeźroczy, stoi, róŜne przedmioty, takie jak piłka, ksiąŜka, filiŜanka, obręcz itd. ♦ Uczestnicy: dowolna liczba osób ♦ Wiek: od 6 lat

Sala jest nieco przyciemniona. Dzieci siedzą przed płóciennym ekranem, który jest oświetlony przez projektor. Za ekranem znajduje się stół, na którym ustawiono, jeden za drugim, cztery lub pięć róŜnych przed- miotów, takich jak piłka, ksiąŜka, filiŜanka, obręcz itp. Dziecko, na pod- stawie cienia, powinno je rozpoznać i zapamiętać. Potem projektor zostaje wyłączony. Dzieci wymieniają przedmioty, które -jak sądzą — roz- poznały i przypatrują się im jeszcze raz przy normalnym oświetleniu. Zadziwiające jest, jak przedmioty zmieniają się w ciemności!

Słuchanie d źwięków

Materiał: dzwoneczki na paskach ♦ Uczestnicy: dowolna liczba osób ♦ Wiek: od 5 lat

Wychowawczyni lub jedno z dzieci przywiązuje sobie do stóp dzwoneczki na paskach. Uczestnicy zabawy mają zamknięte oczy, „muzykant" idzie powoli po sali i co krok dzwoni. Dzieci powinny z zamknię- tymi oczami śledzić jego drogę i palcem wskazującym pokazywać kierunek, z którego rozlega się dźwięk. W pewnej chwili „muzykant" się zatrzymuje i dzwoneczki milkną. Teraz dzieci otwierają oczy i patrzą, czy potrafiły podąŜać za nimi.

Zapałczany wzór

Materiał: paczka zapałek ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 6 lat

Wychowawczyni układa z zapałek prosty wzór. Dziecko przygląda mu się dokładnie i zapamiętuje go. Potem zamyka oczy, a wychowawczyni zabiera jedną zapałkę. Dziecko powinno teraz wstawić ją w odpowiednim miejscu wzoru.

Adwentowy kalendarz

Materiał: 23 puste pudełka po zapałkach i jedno zawierające orzech ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 6 lat

Dziecko siedzi przed 24 pudełkami po zapałkach, z których, z zam- kniętymi oczami, ma ułoŜyć kalendarz adwentowy. Pudełko z orzechem powinno być jednak ustawione jako ostatni kamień budowli. Jeśli wszystkie pudełka zostaną właściwie ułoŜone, budowniczy moŜe zjeść zawar- tość ostatniego z nich.

Wariant. W kaŜdym pudełku znajduje się mała kulka, a tylko w jednym orzech. Pudełko z orzechem dziecko powinno ustawić na wieŜy jako ostatnie! Czy uda się wyszukać to pudełko?

Liczenie orzechów

Materiał: pusta puszka, orzechy, dwa drewniane drąŜki ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 7 lat

Dziecko ma zamknięte oczy. Wychowawczyni zderza drewniane drąŜki. W tym czasie wrzuca orzechy do pustej puszki. Gdy znajdzie

się w niej około pięciu orzechów, dziecko otwiera oczy i podaje liczbę orzechów, które do niej wpadły. Nic jest wcale larwo rozróŜnić odgłosy drewnianych drąŜków i orzechów. Kto dobrze

Językowy „komputer"

Materiał: rodzynki ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 7 lat

Jedno dziecko zamyka oczy i wyciąga język, a drugie kładzie mu na nim uwaŜnie, maksymalnie cztery rodzynki. To pierwsze powinno je policzyć jak komputer. Bez względu na to, czy wynik się zgadza, rodzynki zawsze smakują. Czy są mistrzowie językowego liczenia, którzy wyczują i policzą nawet 10 rodzynków?

Taniec ze sztucznymi ogniami

Materiał: dwa sztuczne ognie dla kaŜdej pary ♦ Uczestnicy: przynajmniej 10 osób ♦ Wiek: od 7 lat

Dzieci ustawiają się w ten sposób, Ŝe powstaje zewnętrzny i we- wnętrzny krąg. KaŜdorazowo dwójka dzieci ustawia się naprzeciw siebie. KaŜde z dzieci znajdujące się w wewnętrznym kręgu otrzymuje do ręki zapalony zimny ogień i biegnie z nim dokoła. Dzieci w zewnętrz- nym kręgu przyglądają się temu tańcowi. Na krótko przed wygaszeniem zimnych ogni, dzieci z wewnętrznego kręgu zatrzymują się znowu przed swymi partnerami i własnymi ogniami zapalają ich ognie. Teraz dzieci stojące na zewnątrz rozpoczynają podobny taniec.

90

Rozpoznawanie d źwięku

Materiał: szklanka, widelce, 5-6 róŜnych przedmiotów, np. miska, garnek, puszka, trójkąt, dźwięczący drąŜek itd. ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 7 lat

Jedno z dzieci uderza ostroŜnie widelcem w szklankę i inne przedmioty oraz słucha uwaŜnie dobywających się dźwięków. Szczególną uwagę powinno zwrócić na wysokie tony pustej szklanki. Potem zamyka oczy. Teraz inne dziecko uderza ostroŜnie w róŜne przedmioty. Gdy tylko zgadujące dziecko uwaŜa, Ŝe słyszy wysoki ton pustej szklanki, podnosi rękę.

Medytacja przy motywie bo Ŝonarodzeniowym

Materiał: przeźrocze z motywem boŜonarodzeniowym, np. obraz szopki, projektor, płócienny ekran ♦ Uczestnicy: nieograniczona liczba osób ♦ Wiek: od 6 lat

W ciszy i spokoju dzieci oglądają boŜonarodzeniowy obraz. Aby jak najlepiej zapamiętać jego treść, dzieci powinny go na zmianę intensywnie obserwować, a potem rozpamiętywać z zamkniętymi oczami. Te czynności mogą być powtarzane kilka razy, zaleŜnie od zdolności dzieci do koncentracji, tak aby obraz byt aktywny i Ŝywy w podświadomości. Po zakończeniu medytacji moŜna podzielić się w grupie doświadcze- niami. Kto lubi, moŜe teŜ namalować i wystawić swój boŜonarodzenio- wy obrazek.

91

Jednostka relaksacyjna „Blask świec i płatki śniegu"

W okresie adwentu moŜna z naturalnych materiałów ułoŜyć z dzieć- mi mandalę. W tym celu, podczas spaceru, mogą one zebrać odpowiedni materiał lub przynieść go z domu. Zamieszczoną poniŜej listę mate- riałów naleŜy więc rozumieć tylko jako propozycję.

Materiał: koniecznie szyszki jodtowe, gałęzie, goździki, laski cynamonu, wysuszone skórki pomarańczowe itd. dla kaŜdego dziecka. W kaŜdym przypadku potrzebne są: poduszki, małe znicze, miski na materiały, gruba świeca i zapalniczka ♦ Uczestnicy: przynajmniej 8 osób ♦ Wiek: od 5 lat

Wprowadzenie

Dzieci siedzą na poduszkach w kręgu. W środku stoją miseczki z najróŜniejszymi materiałami, świeca i znicze. KaŜde dziecko bierze coś z miski i wącha tę rzecz, dotyka i ogląda uwaŜnie.

MoŜliwości kontaktu z naturalnymi materiałami, np.: ♦ oglądanie kształtu i koloru, ♦ macanie stopami, ♦ dotykanie poszczególnych części ciała, ♦ lekkie stukanie w podłogę, ♦ pełzanie i balansowanie z naturalnymi materiałami na plecach.

Dzieci mogą sobie pokazywać swoje materiały i wymieniać się nimi. W miarę moŜliwości powinny przy tym zachować całkowitą ciszę lub tylko szeptać. Potem wszystko znowu wraca do miski.

Cel: Dzieci mogą poczynić podstawowe obserwacje. Ostrzejsze i wraŜliwsze staje się ich spojrzenie na małe i ciche rzeczy w codzien- ności. W zabawie uczą się postrzegać otoczenie wszystkimi zmysłami i uwaŜnie obchodzić się z przyrodą.

92

Układanie mandali - ćwiczenie na wyciszenie

Gdy dzieci poznały juŜ złoŜone materiały, siadają znowu na poduszkach w kręgu. Wychowawczyni stawia w środku grubą, palącą się świe- cę. KaŜde dziecko bierze teraz mały znicz i odpala go od płomienia świecy. Palące się znicze stawia się w kręgu wokół świecy. Potem dzieci po kolei układają dalszy krąg, np. z kamieni. Aby stworzyć moŜliwości oddziaływania mandali, nie powinno się raczej rozmawiać. Gdy wszystkie materiały zostały zuŜyte, moŜna jeszcze przez pewien czas, w ciszy, oglądać boŜonarodzeniową mandalę.

Cel: Układanie lub malowanie mandali moŜe przyczynić się do wprowadzenia ciszy i likwidacji agresji. W ten sposób wzmacnia się koncentrację i wytrwałość dzieci, które uwaŜają, Ŝe mają mniejszy ta- lent artystyczny. Dostają one motywację do przeŜycia sukcesu.

Taniec medytacyjny

Aby wziąć udział w tańcu medytacyjnym, dzieci tworzą duŜy krąg wokół mandali i podają sobie ręce. W lekko przyciemnionym pomieszczeniu zapalone świece wytwarzają szczególnie tajemniczą atmosferę. Wybrana muzyka powinna być spokojna i uspokajająco działać na tan- cerzy. Kroki naleŜy stawiać lekko, aby osiągnąć medytacyjne oddziały- wanie tańca.

KaŜde tańczące dziecko zaczyna prawą nogą, którą robi krok w bok, w kierunku kręgu. Potem dostawia lewą nogę i dwukrotnie kołysze złą- czonymi nogami. Taka kolejność kroków jest jeszcze raz powtarzana. Potem kaŜde dziecko w kręgu stawia do przodu prawą nogę i dostawia do niej lewą. Wszyscy się zatrzymują i kołyszą dwukrotnie złączonymi nogami. Teraz takie same kroki robi się do tyłu, tzn. kaŜde dziecko stawia prawą nogę do tyłu i dołącza lewą. Wszyscy się zatrzymują i dwukrotnie kołyszą złączonymi nogami. Kolejność kroków moŜe być powtarzana do momentu zakończenia muzyki.

Cel: Dzieci lubią poruszać się w takt muzyki i chłonąć szczególną atmosferę, jaką stwarza światło świec. Mogą one teŜ same wymyślić taniec medytacyjny wokół mandali.

93

Faza wyciszenia

Gdy taniec medytacyjny zostanie zakończony, dzieci przynoszą koce z poduszkami, a potem wygodnie się na nich kładą. Mandala pozostaje w środku pomieszczenia. Dzieci, które nie chcą zamknąć oczu, mogą patrzeć na światło świec.

Cel: Faza wyciszenia pozwala dzieciom skoncentrować uwagę przed wysłuchaniem opowieści relaksacyjnej.

Płatki śniegu (Opowieść relaksacyjna)

Idziesz do lasu na spacer. Jest zima. Drzewa liściaste są ogołocone. MoŜesz dostrzec jedynie zieleń jodeł. Idziesz przez chwilę, aŜ odczu- jesz na nosie płatki śniegu. Spoglądasz w niebo i zauwaŜasz, Ŝe ku ziemi szybują białe płatki śniegu. Nasłuchujesz, o czym opowiadają. Chcą one ci powiedzieć, Ŝe pragną pokryć ziemię delikatną warstwą śniegu. Pod tym śnieŜnym przykryciem moŜe ona odpoczywać w ciszy i obu- dzić się na wiosnę do nowego Ŝycia. Zamykasz oczy i przysłuchujesz się płatkom śniegu. Cicho, zupełnie cicho spadają one na ziemię. Robisz wdech i wydech, wdech i wydech. Oddychasz bardzo regularnie i samodzielnie. Od czasu do czasu moŜesz usłyszeć wycie zimnego wiatru. Ale wiesz, Ŝe ogrzewa się twój wełniany szal i zrobiona na drutach czapka. Twoje ubranie chroni cię od zimna i opadów. W rękawiczkach i w butach zimowych jest ci bardzo ciepło. Idziesz więc dalej i przysłu- chujesz się płatkom śniegu. Wgłębi duszy odczuwasz ciszę i czerpiesz z niej nową siłę. Robisz wdech i wydech. Oddychasz bardzo regularnie i samodzielnie. Obserwujesz, jak płatki śniegu pokrywają powoli drzewa, krzaki i trawę. Słyszysz, jak opowiadają o dzieciach na wsiach i w miastach, które cieszą się z białego przepychu i lepią bałwany. Mó- wią o jeŜach i świstakach, które ułoŜyły się do snu w swoich kryjówkach przypudrowanych bielą mrozu. Opowiadają teŜ o lisie, który z powodu nagłej burzy śnieŜnej uciekł do jaskini niedźwiedzia. UwaŜnie przysłu- chujesz się płatkom śniegu. KaŜdy z nich, który spada na ziemię, pozwala ci odczuć spokój. Robisz wdech i wydech, wdech i wydech. Oddychasz bardzo regularnie i samodzielnie. Powoli idziesz dalej. \a

94

końcu lasu moŜesz rozpoznać pobielone śniegiem dachy domów. Wszystko jest spokojne i spokój jest takŜe w tobie. A poniewaŜ jesteś całkiem wyciszony, moŜesz teŜ odczuć w sobie nową silę.

Jesteś znowu w swoim pokoju, otwierasz oczy. Powoli się podnosisz. Zaciskasz pięści i wyciągasz się. Teraz jesteś świeŜy i rześki!

Dalsze moŜliwości

W następnych dniach moŜna pogłębić z dziećmi jednostkę relaksa- cyjną „Cicho prószy śnieg". Na pamiątkę wspólnej podróŜy w marzeniach, kaŜde dziecko moŜe wykonać czarodziejski słoik ze śniegiem i zabrać go do domu.

Czarodziejski słoik ze śniegiem

Materiał: pusty, wymyty słoik po dŜemie z zakręconym denkiem, klej uniwersalny, noŜyczki, łyŜka, trochę niebieskiego papieru krepowego, karnawałowe wodoodporne konfetti (w sklepie z materiałami do majsterkowania), środek do mycia naczyń i woda ♦ Uczestnicy: 1 osoba lub więcej ♦ Wiek: od 4 lat

Przygotowania: Pusty słoik po dŜemie naleŜy po brzegi wypełnić wodą i zanurzyć w nim 2-3 małe paski papieru krepowego, który za- barwia wodę na kolor błękitny. Całość naleŜy zamieszać łyŜką i po oko- ło minucie wyjąć papier krepowy. Potem dodaje się do wody środek do mycia naczyń i wodoodporne konfetti. Od wewnątrz denka naleŜy na- nieść trochę kleju, aby słoik mocno zakręcić i zakleić.

Zabawa: Gdy dziecko potrząsa słoikiem, moŜe zaobserwować jak confetti opada powoli na dół. Dopiero gdy całkowicie opadnie ono na dno słoika i dobrze widać błękit wody, słoik znowu się odwraca. Potem przy uŜyciu obracanego słoika moŜna robić zgadywanki. Dziecko obraca słoik i zamyka oczy. Otwiera je dopiero wtedy, gdy uwaŜa, Ŝe „śnieg" juŜ nie prószy.

Cel: Ćwiczenie to wzmacnia wytrwałość i koncentrację dzieci. Ob- racany słoik moŜe zawsze w domu przywoływać piękne przeŜycia ze śniegiem.

95

Spis treści

Drodzy Czytelnicy! ........................................................................ 5

PODSTAWY TEORETYCZNE Cztery pory roku............................................................................. 7 Z dziećmi przez rok....................................................................... 9 Relaks z muzyką ........................................................................... 11 Ćwiczenia relaksacyjne w ciągu roku ............................................ 12 Postawa siedząca i leŜąca ............................................................... 14 Jak prowadzić ćwiczenia relaksacyjne? ...................................... 16

PRAKTYCZNE ĆWICZENIA

Wiosna Zabawy na wyciszenie i spostrzeganie.......................................... 21 Jednostka relaksacyjna „Gdyby ptaszek byl większy" ............... 32

Lato Zabawy na wyciszenie i spostrzeganie.......................................... 41 Jednostka relaksacyjna „Bajkowa podróŜ statkiem" .................... 52

Jesień Zabawy na wyciszenie i spostrzeganie.......................................... 61 Jednostka relaksacyjna „Jesienny wiatr" ................................... 72

Zima Zabawy na wyciszenie i spostrzeganie.......................................... 81 Jednostka relaksacyjna „Blask świec i płatki śniegu" .................. 92

96

Erkert Andrea - Dzieci Potrzebują Ciszy

Documents

Transcript of Erkert Andrea - Dzieci Potrzebują Ciszy