Powtrka z epok- RENESANS

Biblioteka Centrum Ksztacenia Ustawicznego Ekonomistw w Chorzowie

NR 3

Opracowanie: mgr Elbieta Heliska

mgr Monika Bartoszewska

RENESANS

Czowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce Terencjusz

Renesans z francuskiego; odrodzenie. Odrodzenie ideaw,

norm, filozofii antyku. Termin Jacoba Burchardta, XIX- wiecznego

badacza literatury. Burchardt wskaza wyrany zwrot ludzi XVI-

wiecznych ku ideaom antyku, ku czowiekowi, nowej

humanistycznej ideologii- czyli odrodzenie dawnych, zapomnianych

w redniowieczu, wartoci staroytnych.

Renesans

Antropocentryzm, humanizm- czowiek orodkiem

zainteresowa

Rozwj pastw, poczucia narodowoci

Rozwj jzykw i literatury narodowej

Idea artysty, uczonego, umiowanie sawy

Wzrost wartoci pienidza, handlu, wartoci materialnych

Rozbudowa miast, przepych siedzib prywatnych

Nowe wzorce; dworzanin, uczony, zdobywca wiata

Renesansowy umys (lub czowiek renesansowy) tak okrela si

czowieka wszechstronnego, niezwykle zdolnego, zainteresowanego

rozlegymi dziedzinami; artyst, a zarazem uczonego, wynalazc

i pisarza. Klasycznym przykadem umysu renesansowego jest

Leonardo da Vinci.

Renesans- czas:

XVI wiek

Wochy- XIV-XVI w.

Europa Pnocna- koniec XVI w.

Polska- wiek XVI- lata 30. XVII w.

Daty pocztku:

1450- odkrycie druku przez Johanna Gutenberga

1453- upadek Konstantynopola

1492- odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba

Renesans polski - wiek XVI, epoka Jagiellonw! Polska

mocarstwem! Zoty wiek kultury polskiej! Rzeczypospolita

obejmowaa rozlege tereny, dalekie ziemie. Panujca dynastia

Jagiellonw koligacia si ze znakomitymi rodami panujcymi

w Europie, a szlachta zyskiwaa coraz wicej przywilejw

Ksztatowa si polski typ kultury szlacheckiej. Polska staa si

spichlerzem Europy- zboa produkowalimy duo i by na nie zbyt.

Bogacia si szlachta, panowa pokj. Ludzie zaczli podrowa,

ksztaci si w kraju i za granic Za Jagiellonw dobrze dziao si

w Polsce- w polityce, gospodarce i kulturze.

Renesans trwa do lat trzydziestych XVII w. (1630), czyli

rwnie w czasie panowania krlw: Walezego, Batorego

i Zygmunta III Wazy, kiedy to epoka wojen i rozdarcia

wewntrznego zastpi renesansowy idea harmonii.

WANE DATY POLSKIEGO RENESANSU:

1506-1548 panowanie Zygmunta I Starego

1513- pierwsza polska ksika drukowana; Raj duszny Biernata

z Lublina

1518 - lub Zygmunta I Starego z Bon Sforz

1525 - hod pruski, sekularyzacja Krzyakw

1543 - ukazuje si dzieo Mikoaja Kopernika O obrotach sfer

niebieskich

1548-1572 - panowanie Zygmunta II Augusta

1569- unia polsko- litewska, powstaje Rzeczpospolita Obojga

Narodw

1573 - pierwsza wolna elekcja w Polsce

1573-1574- panowanie Henryka Walezego

1576- 1586 - panowanie Stefana Batorego

1580 - wydanie Trenw Jana Kochanowskiego

1587- 1632 panowanie Zygmunta III Wazy

1595 - poar na Wawelu: wkrtce krl Zygmunt III Waza przeniesie

stolice do Warszawy.

Pojcia okrelajce epok.

Humanizm- prd filozoficzny kierujcy uwag myli ludzkiej na osob

i sprawy czowieka.

Antropocentryzm- pogldy stawiajce w centrum zainteresowania

czowieka.

Reformacja- wielki ruch religijny skierowany przeciw Kocioowi

katolickiemu, w jego efekcie powstay nowe odamy religijne,

a take ruch kontrreformacji.

Irenizm- postawa hodujca zgodzie i pokojowi midzy ludmi.

Harmonia- renesansowe denie do umiaru i rwnowagi w yciu

i postrzeganiu wiata, w komponowaniu sztuki i w filozofii.

Mecenat- zjawisko opieki monych nad utalentowanymi i biednymi

artystami.

Nowe gatunki literackie i ich twrcy:

sonet (Petrarka)

nowela (Boccaccio)

esej (Montaigne)

tragedia szekspirowska (Szekspir)

Cztery impulsy nowej epoki:

humanizm- wiatopogld zwany humanizmem zdominowa

epok. W centrum zainteresowa, znajdzie si teraz

czowiek, ludzkie sprawy i ycie doczesne, ktre take musi

by godne, jest przecie darem od Boga. By moe,

staroytni filozofowie mieli racj, nawoujc do umiaru

i harmonii- ale i do poszukiwania przyjemnoci. Ludzie

pragn doceni ycie i cieszy si nim.

druk- przypieszy rozpowszechnianie si nowej myli:

humanistycznej, ekonomicznej, religijnej. Gdy mozoln

prac skryby przepisujcego rkopis zastpia prasa

drukarska- to sowo pisane stao si dostpniejsze, szybsze

w obiegu. Druk zmieni wiatopogld ludzi, ich sposb

mylenia, zmniejszy przestrze europejsk, a nawet metody

nauczania i wychowywania. Nie, z dnia na dzie- bo

czytelnictwo nie wzroso w miesic po uruchomieniu prasy

Gutenberga- ale tak silnie, e wszyscy do dzi, mamy myl

zdominowan przez sowo drukowane. Wwczas bya to

rewolucja.

reformacja- nazywa si wielki ruch religijny, w wyniku ktrego

powstay nowe odamy Kocioa: luteranizm, kalwinizm,

anglikanizm. A zatem- reformacja spowodowaa rozbicie

jednoci religijnej Europy: papie nie sprawowa ju wadzy

duchownej nad caoci chrzecijastwa, acina powoli

ustpowaa jzykiem narodowym. Tumaczono Bibli na jzyki

narodowe. Odamy religijne, jak wida, sprzyjay wzmacnianiu

si pastw i jzykw narodowych. Potwierdza to take ustalona

zasada; czyj kraj, tego religia. Rwnie wiatopogld ludzi uleg

zmianie- upad autorytet Rzymu. Bibli mona byo rnie

interpretowa, Kalwin nawoywa do pracy i gromadzenia dbr,

twierdzi, e scenariusz ycia ludzkiego jest odgrnie ustalony,

a to pogldy odmienne od redniowiecznych. Trzej

reformatorzy:

Niemcy- Marcin Luter

Francja- Jan Kalwin

Anglia- krl Henryk VIII

odkrycia geograficzne- nic dziwnego, e wyjcie poza granice

swojego kraju i penetracja nowych obszarw wpyny na

zmian ludzkiego mylenia. Zetknicie si z innymi

cywilizacjami jasno pokazywao, ze istniej inne sposoby ycia,

e europejska myl nie jest jedyna i e obyczaje Europy s

wzgldne. Poza tym wyprawy pocigay za sob kolonizacj

nowych terytoriw- ta za rywalizacje pastw. Wyprawy

przyniosy dochody, zwoono kruszec i egotyczne towary,

wzmaga si handel- z to znw dawao dochody. Ludzie

chcieli mie poytek ze swojego bogactwa- zapragnli

przepychu strojw i paacw, mogli finansowa artystw,

mogli inwestowa. Potrzebowali wic ideologii nie

ascetycznej, lecz afirmujcej czowieka. Jak wida, wyprawy

cile wi si z humanizmem- bo take on rozbudzi

w ludziach nowej epoki ciekawo wiata.

Z odkry geograficznych:

1492- odkrycie Ameryki

1497-98- wyprawa Casco da Gamy do Indii

1513- odkrycie Pacyfiku

1519- pocztek wyprawy Magellana

1519- przybycie Corteza do meksyku

1534- dotarcie do Kanady

1542- dotarcie do Japonii i Filipin

LUDZIE, KTRZY TWORZYLI RENESANS

Leonardo da Vinci, Micha Montagine, Johann Gutenberg,

Marcin Luter, Wiliam Szekspir, Dante Alighieri, Krzysztof

Kolumb, Mikoaj Rej, ukasz Grnicki, Jan Kochanowski,

Szymon Szymonowic, Piotr Skarga, Andrzej

Frycz- Modrzewski, Mikoaj Sp-Szarzyski.

LEKTURY RENESANSU:

Boska komedia Dante Alighieri

(pomost pomidzy redniowieczem a renesansem, zawiera

bowiem cechy obu tych epok.)

Makbet- Wiliam Szekspir

Dekameron- Giovanni Boccaccio

Krtka rozprawa midzy trzema osobami, Panem, Wjtem a

Plebanem- Mikoaj Rej

ywot czowieka poczciwego- Mikoaj Rej

Odprawa posw greckich- Jan Kochanowski

Treny- Jan Kochanowski