Powtrka z epok- BAROK

Biblioteka Centrum Ksztacenia Ustawicznego Ekonomistw w Chorzowie

NR 4

Opracowanie: mgr Elbieta Heliska

mgr Monika Bartoszewska

BAROK

Po latach wzgldnego spokoju, dostatku, podry i odkry nastay w Europie czasy godu, wojen i mierci. Przyczyniy si do tego

wyniszczajce wojny- wiek XVII by stuleciem licznych konfliktw. Za

wojn postpuje zawsze gd, mier, zaraza, ubstwo. Dodatkowo

nadeszo dotkliwe zimno- w Europie w owych czasach miaa miejsce

tzw. maa epoka lodowcowa. Trudno si dziwi, e myl ludzk

zdominowa niepokj, e szukano trwaej wartoci w Bogu i religii.

Nazwa:

Barok- barocco- znaczy: dziwny. Poawiacze pere nazwali tak per

wyowion u brzegu Portugalii. Oryginaln, inn, dziwaczn- lecz

niezwyke wartociow. Ale terminem tym okrelano w ogle zjawiska

oryginalne, nietypowe, tajemnicze. Badacze epoki uyli tego okrelenia

do sztuki, potem literatury XVII w. wczesne dziea sztuki i literatury

zaskakiway i zaskakuj po dzi dzie.

Barok- umieszczenie w czasie:

Europa

Pocztek- II poowa XVI w. (marinizm we Woszech)

Koniec- lata trzydzieste XVIII w. (rokoko- faza schykowa

epoki)

Polska

Prebarok (wczesny barok)- przeom wiekw XVI i XVII

(od lat osiemdziesitych XVI w. Po dwudzieste XVII w.)

Peny barok (dojrzay) od lat trzydziestych po siedemdziesite

XVII w.

Pny barok (schyek)- od lat trzydziestych XVIII w. (czasy

saskie)

CHARAKTERYSTYCZNE CECHY:

religijno i mistycyzm w treci dzie

poczucie niepokoju, przemijalno, krucho istnienia

denie do udziwnionej, zaskakujcej formy wyrazu

atmosfera niepokoju

dysharmonia, ekspresja w wyraaniu myli

bogactwo formy dzie literatury i sztuki (czasem sztuczno).

BAROK A POPRZEDNIE EPOKI

barok kontynuuje redniowieczn postaw religijnoci

i mistycyzmu, powiela redniowieczn hierarchi wartoci.

Podobny jest do redniowiecza w swoim uduchowieniu,

umiowaniu cudownoci, tematyce choby mierci

i przemijania.

Barok nawizuje te do antyku- np. powszechnej

znajomoci mitologii, aciny czy w ideologii francuskiego

klasycyzmu.

Barok kontynuuje cz myli postulatw renesansu: poezja

wiatowych rozkoszy dotyczy czowieka

i ziemskiego bytu, literatura reform istnieje nadal,

a niektrzy badacze nazywaj filozofi baroku innym

humanizmem.

CZOWIEK BAROKU

Zagubiony metafizyk

Optymizm i spokj renesansu stopniay w zderzeniu

z rzeczywistoci: wojnami, mierci, godem, cierpieniem.

Czowiek baroku nie wierzy wic w trwao ycia doczesnego-

pozostaje mu wiara w ycie po mierci. Widzi krucho ycia

i mieszno wartoci, takich jak bogactwo, uroda, sawa. Jest

kruch trzcin na wietrze, ma dusze mistyka, cierpi na myl

o tajemnicy kosmosu.

Francuski dworak

Dwr krlewski wyksztaci model czowieka znajcego

etykiet, bywaego na ucztach i hodujcego modzie. Nie tylko

we Francji, cho tam najwczeniej dworski model ycia stanie

si typowy dla epoki, podejmie go owiecenie. Nie jest to model

ascetyczny, dworak kocha pikny strj, bogaty st, dry

o swoj pozycj w dworskiej hierarchii.

Polski Sarmata

Pewny siebie szlachcic, reprezentant polskiego spoeczestwa,

konserwatywny, bronicy jak renicy oka szlacheckiej wolnoci.

Typowy dla naszej narodowej kultury- ktliwy pieniacz, ale

i obroca tradycji. Przy sarmatyzmie buduje si taki mit dworu

polskiego, symbol Polski sarmackiej.

PORWNANIE BAROKU I RENESANSU

Renesans Barok

- rozwj gospodarki, handlu - wojny, zarazy, gd, zastj

przemysu

- czowiek w centrum, rado - Bg w centrum, czowiek

ycia kruch trzcin

- naladownictwo wiata w sztuce - wyraanie uczu w sztuce

- symetria, harmonia, ad - dysharmonia, asymetria,

niepokj

- szacunek dla wiedzy i talentu - mistycyzm, cierpienie

- tematami dzie: pikno wiata, - wiodce tematy: szatan,

pochwaa istnienia mier, vanitas (marno).

FILOZOFIA BAROKOWA

Wiek XVII to czasy wielkiej filozofii!!! Pascal formuuje synn

metafor czowieka- kruchej trzciny. Locke- czystej tablicy.

Kartezjusz mwi cogito ergo sum- rodzi si racjonalizm.

Giordano Bruno- gosi nauk o nieskoczonoci

wszechwiata, podejrzewa, e istnieje jeszcze wiele planet

takich jak Ziemia. mia spojrze poza bramy wszechwiata

i nie znalaz tam ani pieka, ani takiego Boga, jakiego

przedstawiali teolodzy. Zanegowa take istnienie jednej

nieruchomej Zmieni w zamknitym, skoczonym wiecie.

Dlatego zgin- oskarony o uprawianie magii (spon

w 1600 r.)

Galileo Galilei (Galileusz)- ten uczony zakwestionowa

kocieln wizj budowy nieba. Wnikliwie obserwowa

nieboskon, dochodzi do wnioskw i pragn wolnoci

w prowadzeniu bada naukowych- oddzielenia od religii

i Biblii. Uznawa za Kopernikiem, e to Ziemia obraca si

wok soca- wytoczono mu proces, skazano na areszt

domowy i kazano herezje odwoa.

Kartezjusz- przyzna kluczow rol rozumowi ludzkiemu.

Wyszed od zwtpienia- nie wiem nic, lecz pewne jest jedno:

wtpi, a zatem myl. Myl- i to dowodzi mojego

istnienia, jak aden inny pewnik. Cogito ergo sum- myl,

wic jestem, bo mona zaprzeczy istnieniu wszystkiego, ale

nie mona pomyle, e si myli. Stao si to punktem

wyjcia do wnioskw duo trudniejszych, dotyczcych

Boga, czowieka, stosunku duszy i ciaa, materii itd.

Blaise Pascal- wedug Pascala warto wierzy w Boga.

Wymyli co w rodzaju gry, ktra niezbicie wykazuje

opacalno wiary w Boga. Jeli wierzysz- moesz zyska

wszystko: zabawienie i ycie pomiertne, a gdyby Boga

nawet nie byo- nic nie tracisz. Jeli za nie wierzysz- wiele

ryzykujesz: jeli bowiem jest, tracisz wszystko, jeli go nie

ma- nie zyskujesz nic. Pascal by take autorytetem wizji

czowieka zagubionego w kosmosie. To Pascal nazwa

czowieka trzcin najwtlejsz w przyrodzie- ale trzcin

mylc. Czowiek jest wic saby i ndzny, zupenie

maleki we wszechwiecie- a jego wielko polega na tym,

i ma poczucie swojej saboci.

Gottfried Leibniz- filozof optymista, gosi, e to co

stworzy Bg, jest jakby optymaln wypadkow wszelkich

moliwoci. Stworzywszy raz pewn harmoni, pewne

reguy- czowiek nie moe narusza ich, stwarzajc nastpne

rzeczy i zjawiska- tak jak nie moe sprawi, by trzy razy

trzy wynioso co innego ni dziewi. Wrd tych

uwarunkowa powstao najlepsze, jakie powsta mogo

dzieo- nasz wiat. Wspczeni nazywali tego filozofa

ostatnim czowiekiem, ktry wiedzia wszystko. Potomni

jednak nie przyznali mu racji.

John Locke- uwaa, e rodzimy si jako czyste tablice

(tabula rasa) i dowiadczenie dopiero je zapisuje.

Dowiadczenie jest bowiem jedynym rdem wszelkiej

wiedzy- takie jest zaoenie Locka, taka jest take istota

postawy zwanej empiryzmem. Locke gosi take myl, e

nie naley siga tam, gdzie poznanie jest niemoliwe, e

lepiej pozna i zbada dogbnie wiat znany nam

i dostpny zmysom.

POLSKI BAROK

Na zewntrz, ku Europie Do wewntrz, ku tradycji

- skierowaa swoj uwag - kierowaa si szlachta

magnateria i elita skupiona ziemiaska, mieszkajca

na dworach magnackich i w dworach, dworkach i za-

krlewskich. Bywalcy wiata ciankach. Wiernie trwaa

czerpali inspiracj z zagranicy, przy rodzimych wzorcach,

hodowali zachodnim wzor- zachowujc strj, tradycj,

com i preferowali kosmopoli- wiar katolick. Ca t kul-

tyzm, zarwno w stroju, obycza- tur oglnie zwiemy wa-

jach jak i w jzyku (panowaa nie sarmatyzmem.

moda na francuszczyzn). Jej wyznacznikiem bd

Ta europejsko krya w tle zarwno sejmowe liberum

lekcewaenie dla rodzimej veto, zajazdy i procesy s-

kultury. siedzkie, jak i religijno,

patriotyzm a take konser-

watyzm.

JAKI BY POLSKI BAROK?

Barok, cho wiek to srebrny, a nie zoty, jak jego poprzednik, by

w historii Polski bardzo wany. To w tym czasie ugruntowao si

poczucie wielkoci narodu, duma polskoci, co moe oznacza mio

ojczyzny, ale i megalomani. To XVII w. dowid potgi Polski

(Szwecja, Turcja) i sta si pocztkiem jej saboci- stuleciem wojen

i baaganu. To w baroku ugruntowa si katolicyzm, odtd czsto

z polskoci identyfikowany. W baroku powsta polski krajobraz

dworkw szlacheckich, a ich siedzimy magnatw s dzi zabytkiem

architektury. I wanie w XVII w. zarysowa si ostry podzia na

szlacht i magnateri: te pierwsz swojsk, t drug zwizan

z zagranic. By wic barok bogaty, peen sprzecznoci, niespokojny-

ale na pewno nie nudny.

Wane w baroku polskim:

Jego specyfika- ugruntowanie sarmatyzmu, demokracji

szlacheckiej.

Umacnia si mit domu- dworu polskiego, jako symbolu

polskoci.

Krl Zygmunt II Waza przenosi stolice z Krakowa do

Warszawy.

Podobnie jak w caej Europie poeci podejmuj tematy

metafizyczne.

Powstaje twrczo dworska

Wojny trapice kraj doprowadzaj do jego osabienia.

TEMATY POLSKIEGO BAROKU

Filozofia istnienia: czowiek i jego kondycja we wszechwiecie,

przemijalno istnienia, destrukcyjna sia czasu, mier i ycie po

mierci (poeci metafizyczni: Daniel Naborowski, Sebastian

Grabowiecki).

Mio: ulotna, zmysowa; dworski flirt, a take mio jak ogniste,

spalajce, trwae uczucie, ktre mona przeciwstawi nawet mierci.

Rwnie religijna mio- do Boga (Jan Andrzej Morsztyn, poeci

metafizyczni).

Patriotyzm: troska o ojczyzn, woanie o reformy. Jest tu zarazem

krytyka istniejcej rzeczywistoci, jak i wskrzeszenie idealnego mitu

sarmackiej przeszoci (Wacaw Potocki).

Nietolerancja wyznaniowa protest przeciw niej (wiersze Wacawa

Potockiego).

Wojny, ycie onierskie, okruciestwa oraz dylematy natury moralnej

(Zbigniew Morsztyn, jak Chryzostom Pasek, Wacaw Potocki).

ycie na wsi, idea ycia ziemiaskiego- zgodnego z natur

(Pamitniki Jana Chryzostoma Paska, Sielanki Szymona

Szymonowica).

mier (makabryczny, groteskowy taniec)- to istota poezji ksidza

Jzefa Baki- Uwagi o mierci niechybnej.

BAROKOWE LEKTURY

Jerozolima wyzwolona- epos Torquata Tassa

Din Kichot- powie Manuela Cervantesa

Cyd Pierrea Corneillea

witoszek Moliera

Pamitniki Jana Chryzostoma Paska

Transakcja wojny chocimskiej Wacawa Potockiego

Listy do Marysieki krla Jana II Sobieskiego

POECI BAROKOWI

Mikoaj Sp- Szarzyski Rytmy albo wiersze polskie- zbir sonetw

Jan Andrzej Morsztyn Kanikua albo psia gwiazda,

Lutnia

Daniel Nosorowski Krtko ywota

Wacaw Potocki Ogrd fraszek, Moralia.