Elektroniczne instrumenty płatnicze

• Przedstawienie pojęcia pieniądza i innych środków płatniczych

• Przedstawienie pojęcia elektronicznych instrumentów płatniczych

• Charakterystyka poszczególnych eip

Pojęcie pieniądza

p ien iąd z g o tó w kow y

p ien iąd z b an kow y p ien iąd z e lek tron iczn y

p ien iąd z b ezg o tó w kow y

p ien iąd z

Inne podziały

p ien iąd z g o tó w kow y p ien iąd z b ezg o tó w kow y p ien iąd z e lek tron iczn y

p ien iąd z

Inne podziały

p ien iąd z g o tó w kow y p ien iąd z b an kow y p ien iąd z e lek tron iczn y

p ien iąd z

Pieniądz gotówkowy

• banknoty i monety emitowane przez NBP, będące na podstawie ustawy prawnym środkiem płatniczym w Polsce i którym państwo nadało moc umarzania zobowiązań pieniężnych.

Pieniądz gotówkowy- podstawa prawna emisji

• Konstytucja RP, art. 227:

• Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza.

Pieniądz gotówkowy- podstawa prawna emisji

• Ustawa o Narodowym Banku Polskim:

• Art. 31. Znakami pieniężnymi Rzeczypospolitej Polskiej są banknoty i monety opiewające na złote i grosze.

• Art. 32. Znaki pieniężne emitowane przez NBP są prawnymi środkami płatniczymi na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej.

Pieniądz gotówkowy- podstawa prawna emisji

• Ustawa o denominacji złotego:

• Art. 1. 1. Poczynając od dnia 1 stycznia 1995 r. Narodowy Bank Polski dokona ekwiwalentnej denominacji złotego, wprowadzając do obrotu pieniężnego nową polską jednostkę pieniężną.

• 2. Nowa jednostka pieniężna o nazwie złoty będzie dzieliła się na 100 groszy.

Pieniądz gotówkowy

Z n ak p ien iążn ym on ety i b an kn o ty em itow an e p rzez N B P

Jed n os tka p ien iężn az ło ty i g ros z

p ien iąd z g o tó w kow y

Pieniądz bankowy

• Zapis na rachunku prowadzonym przez bank.

• Brak definicji ustawowej

Pieniądz elektroniczny

• Pojęcie pieniądze elektronicznego definiowane jest w wielu aktach prawnych, z których największe znaczenia ma Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000\46\EC w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje pieniądza elektronicznego oraz nadzoru ostrożnościowego nad ich działalnością oraz ustawa Prawo bankowe

Dyrektywa

• wartość pieniężna stanowiącą prawo do roszczenia wobec emitenta która jest:

• przechowana na urządzeniu elektronicznym

• wyemitowana w zamian za środki płatnicze o wartości nie mniejszej niż wartość wyemitowana

• środkiem płatniczym akceptowanym przez podmioty inne niż instytucja emitująca.

Ustawa prawo bankoweWartość pieniężna stanowiąca elektroniczny odpowiednik znaków pieniężnych, która spełnia łącznie następujące warunki:

• jest przechowywana na elektronicznych nośnikach informacji,

• jest wydawana do dyspozycji na podstawie umowy w zamian za środki pieniężne o nominalnej wartości nie mniejszej niż ta wartość,

• jest przyjmowana jako środek płatniczy przez przedsiębiorców innych niż wydający ją do dyspozycji,

• na żądanie jest wymieniana przez wydawcę na środki pieniężne,

• jest wyrażony w znakach pieniężnych.

Instytucja pieniądza elektronicznego

• Instytucją pieniądza elektronicznego jest osoba prawna nie będąca bankiem, działająca w formie spółki akcyjnej utworzonej i działającej na podstawie zezwolenia właściwych władz lub przepisów prawa, której przedmiotem działania jest prowadzenie we własnym imieniu i na własny rachunek działalności polegającej na wydawaniu do dyspozycji i wykupie pieniądza elektronicznego oraz rozliczanie transakcji dokonywanych przy użyciu instrumentów pieniądza elektronicznego- art. 2 pkt 5 UoEIP

Różnice między pieniądzem gotówkowym a bezgotówkowym

Pieniądz gotówkowy

• jest prawnym środkiem płatniczym

• zapłata ma charakter prawnorzeczowy

• zwolnienie z zobowiązania z chwilą zapłaty

• powszechność akceptacji

• anonimowość stron

Pieniądz bezgotówkowy

• nie jest prawnym srodkiem płatniczym

• zapłata ma charakter obligacyjny

• zwolnienie z zobowiązania z

chwilą dokonania rozliczenia • konieczne istnienie

dodatkowego porozumienia

• brak anonimowości (z wyjątkiem pieniądza elektronicznego)

Środki pieniężne

• Pieniądze (banknoty i monety) oraz jednostki pieniężne (rozrachunkowe) krajowe i zagraniczne, tak w gotówce, jak i na rachunku bankowym lub w formie lokaty pieniężnej, czeki i weksle obce, jeżeli są one płatne w ciągu 3 miesięcy od daty ich wystawienia, oraz metale szlachetne, jeżeli nie są zaliczane do rzeczowych składników majątku obrotowego- ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, art. 3 ust. 1 pkt. 1.

Środki płatnicze

• środkami płatniczymi wymienianymi w ustawach, poza środkami pieniężnymi są weksle, czeki, czeki podróżnicze, akredytywy, polecenia wypłat, przekazy i inne dokumenty bankowe i finansowe płatne w walucie polskiej oraz dewizy - pełniące funkcję płatniczą weksle, czeki, czeki podróżnicze, akredytywy, polecenia wypłat, przekazy i inne dokumenty bankowe i finansowe płatne w walutach obcych

Środki płatnicze a środki zapłaty

• Środek płatniczy to środek, którym dokonujemy zapłaty

• Środek zapłaty to środek, przy pomocy którego dokonujemy zapłaty.

Elektroniczne instrumenty płatnicze- definicja

• Każdy instrument płatniczy, w tym z dostępem do środków pieniężnych na odległość, umożliwiający posiadaczowi dokonywanie operacji przy użyciu elektronicznych nośników informacji lub elektroniczną identyfikację posiadacza niezbędną do dokonania operacji, w szczególności karta płatnicza lub instrument pieniądza elektronicznego- art. 2 ust. 4 ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych

Posiadacz

• osoba fizyczna, osoba prawna lub inny podmiot, który na podstawie umowy o elektroniczny instrument płatniczy dokonuje w swoim imieniu i na swoją rzecz operacji określonych w umowie.

Użytkownik karty płatniczej

• osoba fizyczna upoważniona przez posiadacza do dokonywania w imieniu i na rzecz posiadacza operacji określonych w umowie, której dane identyfikacyjne są umieszczone na karcie płatniczej

Operacja

• wypłata gotówki, wydanie polecenia przelewu lub polecenia zapłaty albo dokonanie zapłaty przy użyciu elektronicznego instrumentu płatniczego

Podział elektronicznych instrumentów płatniczych

karty p ła tn icze in s tru m en t p ien iąd zae lek tron iczn eg o

u s łu g i b an kow ośc ie lek tron iczn e j

e lek tron iczn e in s tru m en typ ła tn icze

Karta płatnicza- definicja

• Ustawa prawo bankowe, art. 4 ust. 1 pkt 4 :• Karta identyfikująca wydawcę i uprawnionego

posiadacza, uprawniająca do wypłaty gotówki lub dokonywania zapłaty, a w przypadku karty wydanej przez bank lub instytucję ustawowo upoważnioną do udzielania kredytu- także do dokonywania wypłaty gotówki lub zapłaty z wykorzystaniem kredytu

Karta płatnicza

• Z fizycznego punktu widzenia karta płatnicza to płytka laminowanego PCV o standardowych wymiarach 54 x 86 x 0,76 mm., określonych przez ISO (International Organization for Standarization). Standardy międzynarodowych systemów kart płatniczych regulują jej wygląd zewnętrzny oraz charakterystyczne cechy zewnętrzne. Na karcie znajdują się cechy określające przynależność do któregoś z systemów, a także wiele elementów służących do weryfikacji okaziciela, sprawdzenia ważności karty oraz zabezpieczających kartę przed użyciem przez osoby niepowołane.

Karty płatnicze- podział

karty k red ytow e karty d eb e tow e karty ob c iążen iow e

karty p ła tn icze

Karta kredytowa

• Karta płatnicza umożliwiająca posiadaczowi korzystanie z przyznanego mu kredytu odnawialnego, z uwzględnieniem limitu do wysokości którego można płacić kartą nie posiadając środków na koncie, sposobu spłaty oraz wysokość odsetek należnych wydawcy karty, który udziela kredytu.

Karta debetowa

• Karta funkcjonująca na zasadzie rozliczania wykonanych transakcji natychmiast po otrzymaniu przez bank informacji o ich przeprowadzeniu. Najczęściej kartą debetową można posługiwać się do wysokości aktualnego stanu rachunku powiększonego czasami o dostępny limit zadłużenia.

Karta obciążeniowa

• Karta pozwalająca na dokonywanie płatności oraz pobieranie gotówki, nie znajdującej się na rachunku jej posiadacza. Moment płatności jest odroczony w stosunku do momentu zakupu. Dzień rozliczenia karty z reguły ustalany jest w umowie.

Fizyczny podział kart

karty w yp u k łe(em b osow an e)

karty p łask ie(e lek tron iczn e)

karty w irtu a ln e

karty p ła tn icze

Podział ze względu na ilość podmiotów biorących udział w transakcji

d w u s tron n e tró js tron n e

karty p ła tn icze

Podmioty biorące udział w transakcji

• Wydawca

• Posiadacz/użytkownik

• agent rozliczeniowy

• akceptant

Wydawca

• Brak definicji ustawowej

• Nie określono katalogu form organizacyjno-prawnych, wiec wydawca może być każdy przedsiębiorca (z wyjątkiem kart kredytowych, gdzie wydawca musi mieć uprawnienie do udzielania kredytów)

Organizacje wydawców kart

• Jest właścicielem symbolu karty i wszystkich praw do niej. Udziela ona prawa do emisji i czuwa nad całością polityki i wizerunku danej karty, ustala wewnętrzne regulacje dotyczące działania systemu oraz świadczy usługi autoryzacyjne i rozliczeniowe, sama nie wydając kart płatniczych i nie zawierając umów z akceptantami

Organizacje wydawców kart

Obecnie na świecie wydawcy kart płatniczych są skupieni w dwóch międzynarodowych systemach. Jednym z nich jest zdecentralizowany system bankowy, do którego należą Visa International, Europay, MasterCard, Japan Credit Bureau. Drugim jest zcentralizowany system klubowy: American Express oraz Diners Club.

Posiadacz

• Posiadaczem karty płatniczej może być osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, mogąca jednak być podmiotem praw i obowiązków.

Akceptant

• Przedsiębiorca, który zawarł z agentem rozliczeniowym umowę o przyjmowanie zapłaty przy użyciu elektronicznych instrumentów płatniczych

Agent rozliczeniowy

• bank bądź inna osoba prawna zawierające z akceptantami umowy o przyjmowanie zapłaty przy użyciu elektronicznych instrumentów płatniczych

Umowa o kartę płatniczą

• Przez umowę o kartę płatniczą wydawca karty płatniczej zobowiązuje się wobec posiadacza karty płatniczej do rozliczania operacji dokonanych przy użyciu karty płatniczej, a posiadacz zobowiązuje się do zapłaty kwot operacji wraz z należnymi wydawcy kwotami opłat i prowizji lub do spłaty swoich zobowiązań na rachunek wskazany przez wydawcę

Obowiązki posiadacza

• Posiadacz jest obowiązany do: • przechowywania karty płatniczej i ochrony kodu

identyfikacyjnego, z zachowaniem należytej staranności,

• nieprzechowywania karty płatniczej razem z kodem identyfikacyjnym,

• niezwłocznego zgłoszenia wydawcy utraty lub zniszczenia karty płatniczej,

• nieudostępniania karty płatniczej i kodu identyfikacyjnego osobom nieuprawnionym.

• zgłosić wydawcy niezgodności w zestawieniu operacji

Obowiązki wydawcy

Wydawca obowiązany jest • wydać kartę płatniczą• przyjmować przez całą dobę zgłoszenia

posiadaczy lub użytkowników kart płatniczych o utracie lub zniszczeniu karty płatniczej, dokonywane przy wykorzystaniu dostępnych środków komunikowania.

• prowadzić rejestr zgłoszeń utraty lub zniszczenia karty

• udostępnić posiadaczowi zestawienia operacji dokonanych z użyciem karty

Ograniczenie odpowiedzialności posiadacza

• posiadacza obciążają operacje dokonane z użyciem utraconej karty płatniczej do czasu zgłoszenia wydawcy jej utraty, do kwoty stanowiącej równowartość w złotych 150 euro. Postanowienia umowne mniej korzystne dla posiadacza są nieważne

Zapłata kartą płatniczą- model prawny

Umowa o kartę płatniczą jest umową nienazwaną. Prawa i obowiązki stron nie pozwalają na jednoznaczne zakwalifikowanie jej do którejkolwiek z umów uregulowanych w kodeksie cywilnym. Ma ona charakter kauzalny, odpłatny i dwustronnie zobowiązujący. Jest ona konsensualna, o wyłącznie obligacyjnych skutkach. Nie posiada ona cech umowy wzajemnej, ewentualna opłata za wydanie i korzystanie z karty nie stanowi odpowiednika świadczenia wydawcy, jest jedynie opłatą manipulacyjną.

Zapłata kartą płatniczą jako przekaz

• Przekazującego i przekazanego łączy wewnętrzny stosunek pokrycia, w ramach którego, jeśli przekazany jest dłużnikiem przekazującego, to ma obowiązek honorować przekaz, a jego świadczenie, które czyni odbiorcy przekazu jest zarachowane na jego dług u przekazującego (tzw. przekaz w dług). Jeżeli przekazujący nie jest dłużnikiem przekazanego a spełni przekazane świadczenie, staje się wierzycielem przekazującego w rozmiarze odpowiadającym temu świadczeniu (tzw. przekaz w kredyt).

posiadacz akceptant

wydawca

Umowa o kartę płatniczą

Umowa o przyjmowanie zapłaty kartą płatniczą

Zapłata kartą płatniczą

Proszę zapłacić z mojego rachunkuUpoważniam do

przyjęcia zapłatyod wydawcy

Przekazujący

Odbiorca przekazu

przekazany

Przedmiot przekazu- świadczenie pieniężne

Skutek- umorzenie zobowiązania

Instrument pieniądza elektronicznego

• urządzenie elektroniczne, na którym jest przechowywany pieniądz elektroniczny, w szczególności karta elektroniczna zasilana do określonej wartości- art. 2 ust. 6 ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych.

Instrument pieniądza elektronicznego

• Elektroniczna portmonetka

• Instrument programowy

Podmioty biorące udział w zapłacie pieniądzem elektronicznym

• wydawca

• posiadacz

• akceptant

Wydawca

• Wydawanie instrumentu pieniądza elektronicznego jest tzw. bezwzględną czynnością bankową, a więc do jej wykonywania upoważnione są jedynie banki lub inne podmioty na podstawie przepisów prawa.

Posiadacz

• Posiadaczem instrumentu pieniądza elektronicznego może być osoba fizyczna i prawna, a także jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, jeśli zostały wyposażone przez ustawę w zdolność do nabywania we własnym imieniu i na własny rachunek praw i obowiązków w sferze prawa materialnego

Akceptant

• przedsiębiorca, który zawarł z agentem rozliczeniowym umowę o przyjmowanie zapłaty przy użyciu instrumentu pieniądza elektronicznego

Umowa o instrument pieniądza elektronicznego

• Przez umowę o instrument pieniądza elektronicznego bank albo instytucja pieniądza elektronicznego zobowiązują się do udostępnienia posiadaczowi pieniądza elektronicznego w zamian za środki pieniężne o nominalnej wartości wydanego pieniądza elektronicznego

Obowiązki wydawcy• Zapewnienie bezpieczeństwa w zakresie przesyłania pieniądza

elektronicznego, wprowadzając rozwiązania uniemożliwiające zniekształcenie lub pozyskiwanie przez osoby nieuprawnione informacji o czynnościach i rozliczeniach prowadzonych z posiadaczem.

• umożliwienie posiadaczowi, za pomocą udostępnionego instrumentu pieniądza elektronicznego, identyfikację co najmniej 5 ostatnich operacji zrealizowanych przy użyciu tego instrumentu oraz stanu środków pozostających i przechowywanych na instrumencie pieniądza elektronicznego.

• informowanie posiadacza o sposobie oznaczenia miejsc, w których można dokonać ponownego zasilenia instrumentu pieniądza elektronicznego

Obowiązki posiadacza

• Posiadacz zobowiązany jest do niezwłocznego zawiadomienia wydawcy o utracie pieniądza elektronicznego, na warunkach i zasadach określonych w umowie. Zobowiązany jest także do odpowiedniej staranności co do utrzymania w tajemnicy przed osobami trzecimi kodu identyfikacyjnego, pozwalającego na korzystanie z pieniądza elektronicznego zapisanego na instrumencie

Model prawny umowy o instrument pieniądza elektronicznego

• umowa dwustronna, której elementy wymienione są w ustawie o elektronicznych instrumentach płatniczych. Ma ona charakter kauzalny, dwustronnie zobowiązujący, jest także odpłatna. Wydawca zawsze jest podmiotem gospodarczym, przedsiębiorcą spełniającym odpowiednie warunki przewidziane prawem. Użytkownik może być konsumentem, który nie zawiera umowy bezpośrednio w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, w związku z tym umowa może mieć charakter konsumencki. Umowa o instrument pieniądza elektronicznego powinna zawierać w sobie dwie powiązane ze sobą umowy- jedną, dotyczącą samego instrumentu, na którym przechowywany jest pieniądz elektroniczny oraz drugą, zawierającą postanowienia odnośnie samego pieniądza, warunków i sposobu jego wykorzystania, nabycia oraz zwrotu wydawcy.

Usługi bankowości elektronicznej

• aplikacje związane z obsługą konta bankowego przez telefon oraz obsługą konta na odległość przy wykorzystaniu urządzeń elektronicznych oraz łączy telekomunikacyjnych

Umowa o usługi bankowości elektronicznej

• bank zobowiązuje się do zapewnienia dostępu do środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku za pośrednictwem urządzeń łączności przewodowej lub bezprzewodowej wykorzystywanych przez posiadacza, a także do wykonywania operacji lub innych czynności zleconych przez posiadacza,

• posiadacz upoważnia bank do obciążania jego rachunku kwotą dokonanych operacji oraz należnymi bankowi opłatami i prowizjami albo zobowiązuje się do zapłaty należności na rachunek wskazany przez bank, w określonych terminach

Obowiązki wydawcy

• Bank, świadcząc usługi na podstawie umowy o usługi bankowości elektronicznej, obowiązany jest do:

• zapewnienia posiadaczowi bezpieczeństwa dokonywania operacji, z zachowaniem należytej staranności oraz przy wykorzystaniu właściwych rozwiązań technicznych,

• udostępniania posiadaczowi informacji o dokonanych operacjach i zrealizowanych z tego tytułu rozliczeniach oraz pobranych opłatach i prowizjach, w terminach i w sposób określony w umowie,

• niezwłocznego poinformowania o odmowie lub braku możliwości wykonania zleconej operacji z przyczyn niezależnych od banku

Obowiązki posiadacza

• Posiadacz jest obowiązany do nieujawniania informacji o działaniu elektronicznego instrumentu płatniczego udostępnionego w ramach umowy o usługi bankowości elektronicznej, których ujawnienie może spowodować brak skuteczności mechanizmów zapewniających bezpieczeństwo zlecanych operacji

Model prawny usług bankowości elektronicznej• umowa o świadczenie usług, bank przyjmuje na siebie

obowiązek działania w odpowiedni sposób, zgodny z zakresem określonym w umowie. Najczęściej związane są one z prowadzeniem rachunku bankowego lub rachunku kredytowego dla klienta. Podstawą jest umowa prowadzenia rachunku bankowego, umowa o usługi bankowości elektronicznej zwiększają możliwość korzystania z tego rachunku poprzez poszerzenie kanałów dostępu i sposobów komunikacji z bankiem, wpływających na możliwość korzystania ze środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku. Umowa taka przewiduje często również dostarczenie posiadaczowi rachunku bankowego, z którym usługi bankowości elektronicznej są związane urządzeń, które stanowią dodatkowe zabezpieczenie przed korzystaniem z nich przez osoby nieuprawnione.