Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

AGROINŻYNIERIA GOSPODARCE

Ekspertyza Stan prac badawczych i najnowsze tendencje

konstrukcji maszyn do siewu i sadzenia

Dr hab. inż. Adam J. Lipiński, prof. UWM Dr inż. Piotr Markowski

Wydział Nauk Technicznych Uniwersytet Warmińsko-Mazurski

Olsztyn 2011

Publikacja dostępna w serwisie: www.agengpol.pl

Spis treści

1. Wprowadzenie ................................................................................................................................. 3

2. Wymagania dotyczące jakości siewu i sadzenia ............................................................................. 4

3. Charakterystyka materiału siewnego ............................................................................................... 7

4. Stan prac badawczych ................................................................................................................... 11 4.1. Maszyny do siewu .............................................................................................................. 11 4.2. Maszyny do sadzenia ......................................................................................................... 15

5. Tendencje rozwoju konstrukcji ..................................................................................................... 20 5.1. Maszyny do siewu .............................................................................................................. 20 5.2. Maszyny do sadzenia ......................................................................................................... 29

6. Podsumowanie ............................................................................................................................... 35

7. Literatura ....................................................................................................................................... 35

1. Wprowadzenie

Siewniki i sadzarki należy zaliczyć do jednych z ważniejszych maszyn rolniczych. Przyjmuje się, że do uzyskania optymalnego plonu (zbóż, ziemniaków) nieodzowne są sprzyjające warunki atmosferyczne, właściwa uprawa i nawożenie gleby, prawidłowa ochrona roślin oraz odpowiednie rozmieszczenie nasion (bulw) w glebie, za które są odpowiedzialne wyżej wspomniane maszyny.

Powierzchnia zasiewów zbóż w Polsce, w zestawieniu z powierzchniami zasiewów innych upraw roślinnych, zajmuje pozycję dominującą. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego z 2010 r., powierzchnie zasiewów poszczególnych upraw zajmowały: zboża − 72,4% (w tym pszenica 20,2%); strączkowe − 1,6%; ziemniaki − 3,7%; przemysłowe − 11,5%, pastewne − 5,5% oraz pozostałe 5,3%. Zachodzące zmiany powierzchni upraw w Polsce dotyczą w szczególności uprawa ziemniaków oraz roślin przemysłowych. W porównaniu z 2000 r. powierzchnia uprawy ziemniaków zmniejszyła się prawie trzykrotnie (spadek z 10,1 do 3,7%) natomiast zwiększyła się powierzchnia upraw roślin przemysłowych: burków cukrowych, oleistych i włóknistych (wzrost z 6,5 do 11,5%). W tej grupie roślin nastąpił niewielki spadek powierzchni upraw buraka cukrowego (spadek o 0,7%) i prawie trzykrotny wzrost powierzchni upraw oleistych (np. wzrost powierzchni uprawy rzepaku z 3,6 do 9,3%) [www.stat.gov.pl/gus/5840_ 737_PLK_HTML.htm].

Pomysł maszynowego siewu nasion zrodził się już w czasach starożytnych u Hindusów i Persów. W Europie został zrealizowany dopiero w 1636 roku przez Józefa Locatelliego z Koryntu [Kanafojski 1977]. Skonstruowana przez niego maszyna, zwana sembradorem, miała drewniany zbiornik, wewnątrz którego obracał się wał z łyżeczkami wyrzucającymi przez otwory nasiona do zwisających przewodów rurowych. Niestety w siewniku tym nasiona były wysiewane na powierzchnię pola. Mankament ten został usunięty w siewniku zaprojektowanym w 1708 roku przez brytyjskiego agronoma. Jethro Tull skonstruował swój siewnik wykorzystując, m.in. mechanizm organów kościelnych. Zaprojektowany siewnik umożliwiał wysiew nasion w rzędach w glebie na zadanej głębokości. Tak jak poprzednie konstrukcje siewników, tak i ten miał drewniany pojemnik, z którego nasiona były dostarczane przez spłaszczone na końcu rury, przy pomocy mechanizmu sprężynowego do wydrążonych w ziemi rowków. Za podajnikami umieszczone były specjalne kołki, których zadaniem było zagarnięcie ziemi na zasiane ziarna [http://www.wynalazki.mt.com.pl/joomla/index.php?option= com_content&task=view&id=370&Itemid=51].

Istotny rozwój w konstrukcji siewników nastąpił dopiero pod koniec XVIII wieku. W 1785 roku James Cooke zbudował siewnik, którego ogólna budowa i zasada funkcjonowania przetrwała do czasów obecnych. W 1844 roku Garret, prawdopodobnie wzorując się na siewniku Locatelliego, zbudował siewnik, w którym zamiast wałka z łyżeczkami zastosował szereg, osadzonych na jednym wałku, tarcz z łyżeczkami [Fischer 1913; Kanafojski 1977; Waszkiewicz, Leonik 1991; Mieszkalski 1996].

W tych i następnych siewnikach uniwersalnych szczególną uwagę zwracano na udoskonalenie konstrukcji podzespołów mających bezpośredni kontakt z nasionami, a tym samym mających wpływ na jakość siewu. Zmiany konstrukcyjne głównie dotyczyły zespołów wysiewających, które stanowią najważniejszy element siewnika i od których w największym stopniu zależy jakość siewu, przekładająca się ostatecznie na wysokość plonowania roślin.

W XX wieku oprócz siewników uniwersalnych pojawiły się także siewniki specjalne, precyzyjne (tzw. punktowe), pozwalające na wysiewanie nasion w rzędach w równych

odstępach. Wymienić tu należy takie siewniki jak: precyzyjny siewnik tarczowy systemu Hagno, Fähse i Massey Ferguson, siewnik taśmowy Stanhay, siewnik komorowy systemu Multiculta, precyzyjny siewnik punktowy systemu Socam [Kanafojski 1977]. Te rozwiązania siewników, z punktu widzenia wysokiej równomierności rozmieszczenia nasion w rzędzie, uznać należy za najlepsze. Jednak zakres ich stosowania jest ograniczony, przede wszystkim, do sytuacji, w której ilość nasion wysiewanych na jednostkę powierzchni jest stosunkowo niska – poniżej 100·m-2 [Kanafojski 1977; Mülle, Heege 1980; Heege 1993; Lipiński 1993b; 2000]. Przy obsadzie jednostkowej nasion, przekraczającej 100·m-2, z reguły jest stosowany siew rzędowy wykonywany siewnikami uniwersalnymi, a to z tego względu, że jak dotąd nie udało się opracować zespołu wysiewającego, który umożliwiałby pojedyncze podawanie nasion przez przewód nasienny i redlicę do gleby.

W związku z tym, siewniki uniwersalne (do rzędowego siewu nasion) są i należy przypuszczać, że w najbliższej przyszłości będą nadal powszechnie stosowane. W ostatnich trzydziestu latach zmiany, jakie wystąpiły w siewnikach rzędowych, w największym stopniu dotyczą, jak wspomniano wcześniej zespołów wysiewających. Na rynku pojawiło się wiele nowych rozwiązań zespołów wysiewających, wzorowanych jednak na rozwiązaniach znanych. Wprowadzane w nich zmiany dotyczą, przede wszystkim, podstawowego elementu zespołu wysiewającego, jakim jest wałek wysiewający. W wielu najnowszych rozwiązaniach wałek wysiewający składa się z dwóch, trzech i więcej części, tworząc zblokowaną jednostkę wysiewającą, umożliwiającą dozowanie nasion drobnych (np. rzepaku) oraz średnich (np. zbóż), i to w szerokim zakresie ilości wysiewu.

Stosowanie siewnika w uprawie zbóż i roślin zbożopodobnych od samego początku nastręczało pewne wątpliwości związane z umieszczaniem nasion w glebie w rzędach. Obawy te wynikały z faktu, że w przeszłości nasiona wysiewano ręczne, czyli stosowano siew rzutowy, w którym nasiona były rozmieszczane w sposób losowy (nieuporządkowany) na całej powierzchni pola. Efektem tych wątpliwości było rozpoczęcie badań nad rozproszonym siewem zbóż realizowanym techniką redlicową za pomocą siewników mechanicznych, wyposażonych w kołeczkowe zespoły wysiewające. Zdaniem wielu autorów [za Heege 1993], siew rozproszony pozwala na zwiększenie plonu zbóż co najmniej o kilka procent, ponieważ nasiona są rozmieszczone pod powierzchnią gleby tak, że każda wschodząca roślina ma do dyspozycji jednakową przestrzeń życiową [Gała i in. 1996; Griepentrog 1999; Heege 1981; 1993; Kanafojski 1977; Lipiński 1993a; Zalewski 2001], a więc takie same warunki do wykorzystania energii słonecznej, składników pokarmowych i wody. Przedstawione czynniki sprzyjają optymalnemu wykorzystaniu potencjalnych zdolności produkcyjnych zbóż przy ograniczonych wschodach, wzroście i rozwoju niektórych chwastów w wyniku jednakowego zacienienia łanu [Rola 1982; Wesołowski 1989].

Według wielu autorów równomierne rozmieszczenie nasion, a zwłaszcza przy zastosowaniu siewu rozproszonego nasion, pozwala uzyskać nie tylko wyższe plony, ale przede wszystkim ograniczyć ilość stosowanych środków ochrony roślin. Potrzebę proekologicznego podejścia w odniesieniu do produkcji rolniczej i konieczność zmniejszenia ilości stosowanych środków ochrony roślin dostrzega wielu badaczy zajmujących się techniką rolniczą [Breitschuh 1998; Haman 1998; Kośmicki 1994; Michałek i in. 1998; Michałek i Tomczyk 2002; Mieszkalski 1995; Pawlak 1994, 1995, Roszkowski 1998, Wójcicki i Michałek 2002, Zalewski 2000].

2. Wymagania dotyczące jakości siewu i sadzenia

Wymagania agrotechniczne, dotyczące funkcjonowania maszyn do siewu i sadzenia, sprecyzowane są oddzielnie nie tylko dla siewników i sadzarek, ale także dla samych siewników z uwzględnieniem ich podziału na siewniki rzędowe i punktowe. W przypadku najpowszechniej stosowanych siewników rzędowych wymagania odnoszą się głównie do

zespołów wysiewających, które są podstawowymi elementami roboczymi, decydującymi o jakości siewu. Zespoły te powinny [Bernacki i in. 1967; Kuczewski, Waszkiewicz 1997; Roszkowski, Kogut 2001]: − nadawać się do wysiewu jak najszerszego asortymentu gatunków nasion, niejednokrotnie

bardzo zróżnicowanych pod względem geometrycznym i wymiarowym, − umożliwiać regulację ilości wysiewu nasion w szerokim zakresie, − zapewniać stałość nastawionych parametrów siewu, − zachować podłużną i poprzeczną równomierność wysiewu, − odznaczać się małą wrażliwością na zmienne warunki eksploatacyjne (ukształtowanie

terenu, zmianę prędkości jazdy itp.), − utrzymywać w normie ilość uszkodzeń nasion, − zapewniać prostotę obsługi.

Poza wymaganiami agrotechnicznymi, dotyczącymi funkcjonowania zespołów wysiewających, sformułowane są wymagania odnoszące się do całego siewnika, a dotyczą one [SMR 1988]: − możliwości uzyskania zmiany szerokości międzyrzędzi oraz prawidłowego utrzymania

tych szerokości podczas siewu, − umieszczania nasion w roli na stałej, zadanej głębokości z jednoczesnym przykryciem ich

warstwą gleby, przy czym sformułowano tu zastrzeżenie, że głębokość siewu nie powinna zależeć od mikronierówności powierzchni pola.

W przedstawionych powyżej wymaganiach agrotechnicznych odnoszących się do funkcjonowania zespołów wysiewających nie ma kryterium określającego potrzebę zachowania odległości między nasionami w rzędzie. Brak tego kryterium wynika z definicji siewnika uniwersalnego, określonej w polskiej i w branżowej normie. Zgodnie z polską normą (PN-87/R-36540), siewniki uniwersalne są przeznaczone do rzędowego siewu nasion zbóż, rzepaku, gorczycy i traw oraz kukurydzy i bobiku. Z kolei zgodnie z definicją normy branżowej (BN-81/9195-11) uniwersalne siewniki rzędowe muszą umożliwiać wysiewanie nasion (lub nasion z granulowanymi nawozami mineralnymi) do gleby na zadaną głębokość w rzędach, w sposób ciągły nieuporządkowany, bez kontrolowanej odległości między nasionami. Już z samej definicji wynika, że siew nasion wykonywany tego rodzaju siewnikami będzie charakteryzował się nieuniknioną nierównomiernością wysiewu.

W Polsce aktami normatywnymi określającymi dopuszczalne wartości parametrów siewu jest System Maszyn Rolniczych i Polska Norma (PN-87/R-36540). Według Systemu Maszyn Rolniczych [1988] nierównomierność poprzeczna wysiewu siewnikami rzędowymi nasion zbóż nie powinna przekraczać 3%, roślin strączkowych 4%, a nasion drobnych i traw 5%. Polska Norma (PN-87/R-36540) dopuszcza nieco wyższą nierównomierność poprzeczną wysiewu, wg której może ona wynosić odpowiednio 5, 6 i 7%. Nierównomierność podłużna wysiewu, dla wszystkich rodzajów nasion, wg Systemu Maszyn Rolniczych, nie powinna przekraczać 30%, a według normy (PN-87/R-36540) 45%. Odchyłki ilości wysiewu nasion, wg Systemu Maszyn Rolniczych, nie powinny przekraczać 8% dla nasion drobnych i średnich oraz 15% dla nasion grubych. Wymieniona tu Polska Norma dopuszcza odchyłkę do 8% dla zbóż i strączkowych oraz do 12% dla pozostałych nasion.

Poza poprzecznym i podłużnym rozmieszczeniem nasion ocenia się również głębokość siewu. Według Systemu Maszyn Rolniczych i normy (PN-87/R-36540) siewniki uniwersalne powinny umożliwiać siew na głębokość od 1 do 12 cm, zależnie od zastosowanej redlicy. Zakres głębokości siewu, według obydwu norm, przy zastosowaniu redlic specjalnych, powinien wynosić 1÷3 cm, a przy zastosowaniu redlic stopkowych 2÷6 cm. Zgodnie z wymaganiami Systemu Maszyn Rolniczych głębokość siewu, z zastosowaniem redlic tarczowych, powinna wynosić 3÷8 cm, a zgodnie z normą (PN-87/R-36540), z

wykorzystaniem redlic tarczowych i radełkowych – 3÷12 cm. Przykrycie nasion glebą na polu, na którym wcześniej wykonano pełen zestaw uprawek przedsiewnych, według Systemu Maszyn Rolniczych, powinno wynosić 100%, a według przytaczanej normy (PN-87/R-36540), powyżej 95%. Mniejsze przykrycie nasion może mieć miejsce tylko przy uprawie poplonów, które powinno jednak wynosić odpowiednio powyżej 75 i 70%.

W trakcie wysiewu ilość uszkodzonych nasion, wg Systemu Maszyn Rolniczych i Polskiej Normy, nie powinna przekraczać 0,3% dla zbóż i 1% dla nasion roślin strączkowych.

Podane wyżej parametry odnoszą się do tzw. normalnych warunków pracy, przez które, według Systemu Maszyn Rolniczych, rozumie się pola o płaskiej lub pofalowanej powierzchni, których kąt nachylenia nie przekracza 12°, bez względu na szerokość roboczą siewnika. Z kolei, według Polskiej Normy, rozróżnia się dwa rodzaje normalnych warunków pracy, zależnych od szerokości siewnika. Dla siewników o szerokości roboczej do 6 m za normalne warunki pracy przyjmuje się pola o nachyleniu do 8°, a dla siewników o szerokości roboczej 6÷12 m - pola zupełnie płaskie. Przy czym na tych polach wcześniej powinna być wykonana orka i zespół uprawek przedsiewnych, a jakość wysiewanych nasion powinna odpowiadać normom dla danego materiału siewnego.

W przypadku siewników precyzyjnych podstawowe wymagania agrotechniczne są podobne do tych, które stawia się siewnikom uniwersalnym. Zasadnicza różnica dotyczy ilości wysiewu (z reguły poniżej 10 kg·ha-1) oraz sposobu umieszczenia nasion w glebie. W przypadku siewników precyzyjnych zachowana musi być nie tylko odległość między rzędami roślin, ale także odległość między nasionami w rzędzie [Kuczewski, Waszkiewicz 1997]. Taki sposób rozmieszczenia nasion pozwala na uzyskanie zbliżonej, w miarę jednolitej przestrzeni życiowej roślinom uprawnym. Wielkość odstępów między nasionami w rzędzie uzależniona jest od rodzaju uprawy i stosowanej technologii. Najczęściej odległości te mieszczą się w zakresie od 8 do 25 cm. Oceniając jakość wykonania siewu punktowego przyjmuje się, że przynajmniej 80% nasion powinno być wysianych w prawidłowych, nastawionych odległościach, przy dopuszczalnej odchyłce nie przekraczającej 3 cm. Z kolei liczba nasion wysianych podwójnie i liczba przepustów nie powinny przekraczać 10%. Głębokość umieszczenia nasion w glebie mieści się najczęściej w zakresie od 2 do 4 cm.

Ażeby spełnić te wymagania niezbędne jest precyzyjne wykonanie zabiegu uprawek przedsiewnych. Podczas ich wykonania główny nacisk kładzie się na uzyskanie właściwej struktury gleby oraz wyrównania powierzchni pola.

Pod pewnym względem wymagania agrotechniczne stawiane sadzarkom są zbliżone do wymagań stawianych siewnikom precyzyjnym. Tak jak nasiona w siewie punktowym, tak też sadzeniaki powinny być rozmieszczone równomiernie i to zarówno w rzędach jednakowo od siebie oddalonych, jak również w jednakowych odległościach wzdłuż rzędów. Głębokość umieszczenia sadzeniaków pod powierzchnią gleby powinna być jednakowa. Główną różnicą między sadzeniem ziemniaków a siewem precyzyjnym, oprócz wymiarów i masy materiału nasiennego pozostawiona po zabiegu powierzchnia pola. Przy uprawie ziemniaków na powierzchni pola powstają uformowane redliny. Duża masa poszczególnych sadzeniaków (średnio ok. 60÷80 g jedna sztuka) wymusza zastosowanie mechanicznego sposobu pobierania ziemniaków. Ogólnie wymagania agrotechniczne odnoszące się do sadzarek są następujące [SMR 1988, Kuczewski, Waszkiewicz 1997]: − liczba wysadzanych bulw ziemniaka powinna być w taki sposób dobrana, aby odległości

między roślinami w rzędzie zawierały się w zakresie od 18 do 42 cm, z możliwością regulacji skokowej co 3 cm,

− odchylenie od nastawionej ilości sadzenia nie powinno odbiegać o więcej niż ±8%, − odchylenie od wymaganych odstępów między sadzeniakami w rzędzie nie powinno

przekraczać 25%, zaś wymaganych (ustawionych) odstępach powinno znajdować się co najmniej 85% wysadzonych sadzeniaków, w przypadku sadzarek automatycznych i 90%,

w przypadku sadzarek półautomatycznych (podobnie jak w przypadku siewu precyzyjnego),

− liczba miejsc nie obsadzonych nie powinna przekraczać 3%, − szerokość ustawionych międzyrzędzi powinna być utrzymywana na szerokości całego

pola, a maksymalne odchylenia od nich nie powinny być większe niż ±1 cm, przy jednoczesnym odchyleniu ziemniaków od osi rzędu ±2 cm,

− regulacja zakresu głębokości sadzenia od 4 do 8 cm, przy zachowaniu ustawionej głębokości sadzenia z dokładnością ±2 cm,

− grubość przykrycia sadzeniaków warstwą gleby powinna zawierać się w zakresie od 6 do 12 cm z dokładnością ±2 cm,

− sadzarka nie może powodować ciężkich uszkodzeń sadzeniaków tj. głębokości otarcia naskórka powyżej 5 mm, zaś uszkodzenia średnie (o mniejszej głębokości) nie powinny przekraczać 3% dla sadzarek automatycznych i 1% dla sadzarek półautomatycznych,

− prędkość robocza wyrażona w bulwach na minutę powinna wynosić 500 szt. na jeden rząd przy bulwach pobudzonych i 200 przy podkiełkowanych,

− dopuszczalna liczba obłamanych kiełków przy sadzeniu ziemniaków podkiełkowanych nie powinna przekraczać 10% ogólnej liczby kiełków.

Wszystkie wymienione wskaźniki jakości siewu są określone dla zabiegu wykonywanego na glebach o wilgotności poniżej 16% i pól o nachyleniu do 7° dla sadzarek 4- i 6-rzędowych i do 10° dla dwurzędowych. Materiał nasienny powinien być podzielony na frakcje o wymiarach 30÷45 i 45÷60 mm dla odmian o bulwach okrągłych i owalnych oraz 28÷40 i 40÷55 mm w przypadku odmian podłużnych.

W konkluzji powyższego trzeba stwierdzić, że w zakresie wymagań zawartych w Systemie Maszyn Rolniczych i Polskiej Normy, a stawianych maszynom do siewu i sadzenia, zauważalne są pewne rozbieżności. Szczególnie widoczne są one w przypadku siewników uniwersalnych, w tym w ich podstawowych zespołach roboczych: w zespole wysiewającym, w przewodach nasiennych i redlicach. Wynika to, jak można przypuszczać, ze złożoności procesu siewu warunkowanego, przede wszystkim, olbrzymią zmiennością cech wysiewanych wielu gatunków nasion i dużą zmiennością warunków glebowych.

3. Charakterystyka materiału siewnego

W projektowaniu elementów i zespołów roboczych maszyn, mających bezpośredni kontakt z obrabianym materiałem, muszą być uwzględnione właściwości tego materiału [Byszewski, Haman 1977; Haman 1985; Michałek 1992]. Kwestia ta, nabiera tym większego znaczenia, gdy elementy maszyn współpracują z bardzo zróżnicowanym materiałem, jak w przypadku siewu nasion siewnikami, zwłaszcza siewnikami uniwersalnymi. Nasiona stanowiące materiał nasienny są ogromnie zróżnicowane przede wszystkim pod względem kształtu, wymiarów, masy, rodzaju okrywy nasiennej, ale także wielu innych cech. W tabeli 1 przedstawiono podstawowe wymiary i masę nasion oraz parametry siewu podstawowych gatunków roślin uprawianych w rolnictwie i wysiewanych siewnikami uniwersalnymi i precyzyjnymi.

Najważniejszą grupę wymiarową nasion wysiewanych siewnikami uniwersalnymi stanowią nasiona średnie, co wynika z powierzchni pól obsiewanych nimi corocznie. W grupie tej znajdują się wszystkie zboża z rodziny traw (z wyjątkiem kukurydzy), gryka z rodziny rdestowatych i wyki z rodziny motylkowatych. W obrębie tylko tej grupy znajdują się nasiona o trzech różnych kształtach, które można w przybliżeniu porównać do znanych brył geometrycznych. Nasiona (ziarniaki) zbóż kształtem są zbliżone do elipsy obrotowej, nasiona (orzeszki) gryki do trójgraniastej bryły, a nasiona wyki do kuli. Biorąc pod uwagę dużą rozpiętość masy 1000 nasion tej grupy (18÷32 g – dla gryki i 50÷60 g – dla wyki) i jeszcze

większą rozpiętość w ilości wysiewu (6÷15 kg·ha-1 dla wyki ozimej i 240÷270 kg·ha-1 dla pszenicy ozimej), zbudowanie tylko dla tej grupy wymiarowej nasion uniwersalnego zespołu wysiewającego, zapewniającego wysoką stałość wydajności i dobrą równomierność wysiewu, staje się trudne, ale nie niemożliwe.

Tabela 1 Charakterystyka oraz parametry siewu wybranych gatunków nasion(1)

Lp. Gatunek Wymiary nasion [mm] Masa 1000

nasion [g]

Ilość wysiewu [kg·ha-1]

Obsada roślin

[szt.·m-2]

Szerokość międz. [cm] długość szerokość grubość

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Nasiona średnie

1. Jęczmień jary 7,0÷14,6 2,0÷5,0 1,4÷4,5 42÷45 140÷180 300÷330 13÷15

2. Jęczmień ozimy 7,4÷14,4 2,2÷5,2 1,6÷4,7 40÷50 140÷190 330÷400 13÷5

3. Owies 8,0÷16,6 1,4÷4,0 1,2÷3,6 30÷38 170÷205 500÷600 11÷13

4. Pszenica jara 4,3÷7,6 2,1÷4,3 1,6÷3,5 40÷47 170÷190

240 400

500÷550 15 11

5. Pszenica ozima 5,0÷7,0 2,4÷3,9 1,7÷3,2 40÷46 180÷230 240÷270 160÷190

400÷450 500÷550 300÷350

15 11

pow. 500/9

6. Żyto 5,0÷10,5 1,5÷3,6 1,2÷3,5 30÷36 110÷140

160 330÷350

400 13÷15

7. Pszenżyto ozime 5,3÷10,4 1,7÷4,3 1,9÷3,2 38÷50 160÷190 210÷240

350÷400 450÷600

11

8. Gryka 4,9÷7,2 3,0÷4,8 2,6÷3,3 18÷32 60÷125 250÷350 15÷40

9. Wyka jara Ø 4,0÷6,0 50÷60 100÷160 200 25

10. Wyka ozima Ø 2,5÷4,0 30÷45 6÷8÷15 20÷30 15

Nasiona drobne

11. Lucerna 1,7÷2,8 1,2÷2,0 0,8÷1,3 1,4÷2,8 10÷16scz

12÷25sochr 500÷750 550÷1000

15÷30

12. Proso 1,8÷3,2 1,2÷3,0 1,0÷2,2 6÷8

(3÷10) 20÷22

15 280÷320 220÷250

15÷18 40÷45

13. Rzepak 1,7÷2,8 1,6÷2,8 1,2÷2,5 3,5÷7,0 4÷12 60÷120 20÷40

14. Gorczyca biała Ø 1,5÷3,0 8÷13 25÷40 120÷50 10÷15

15. Koniczyna czerwona

1,9÷2,2 1,2÷1,5 0,9÷1,2 1,7÷2,2 6÷18 150÷200 11÷20

16. Koniczyna biała 1,1÷1,5 1,0÷1,2 0,7 0,5÷0,7 8÷12 500 12÷15

17. Koniczyna

szwedzka 1,5÷2,0 0,7÷0,9 0,7 0,5÷0,7 8÷12 550 22÷33

18. Lucerna

siewna 1,8÷2,7 1,0÷2,25 0,5÷1,4 1,5÷2,0 4÷6 20÷50 10÷20

19. Lucerna

mieszańcowa 1,8÷2,7 1,0÷2,25 0,5÷1,4 1,5÷2,0 4÷6 20÷50 10÷20

20. Seradela 2,5÷4,0 1,8÷2,5 1,3÷1,5 4 30÷40

400z

300n 10÷15

21. Tymotka łąkowa 1,5÷2,0 0,8÷1,2 0,6÷1,0 0,5 8÷10 160÷300 10÷15

22. Kupkówka

pospolita 4,5÷6,5 0,8÷1,5 0,6÷1,1 0,8÷1,5 4÷7 260÷500 10÷15

c.d. Tabeli 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Nasiona drobne c.d.

23. Wiechlina łąkowa 2,2÷3,0 0,6÷1,0 0,3÷0,6 0,3 15 400÷700 10÷15

24. Kostrzewa

łąkowa 5,5÷7,0 0,9÷1,8 0,6÷1,2 1,7÷2,4 8÷12 400÷500Lp 10÷15

25. Rajgras

angielski 5,5÷7,0 0,9÷1,8 0,6÷1,2 1,7÷2,4 49 240÷360 10÷15

Nasiona grube

26. Bobik 8,4÷14,2 6,9÷10,6 6,3÷9,1 420÷550 340÷420 40÷60* 65÷85**

15÷25

27. Groch jadalny 6,0÷8,6 5,6÷7,9 4,7÷7,3

240÷300 220÷280 80÷100 15÷20

28. Groch pastewny

150÷300 120÷160 75 25÷35

29. Kukurydza 5,5÷13,5 5,0÷11,5 2,5÷6,0 250÷350 25÷40

7÷10n

20÷25z

9÷12k

8÷11C

70÷80

30. Peluszka Ø 5,0÷7,0 190÷230 110÷190 100 15÷20Ch

25÷35M

31. Łubin żółty 5,7÷8,5 5,3÷8,5 7,9÷11,7 120÷160 120÷140 100÷125 15÷20

32. Łubin wąskolistny

4,6÷7,6 4,5÷7,3 6,7÷11,2 110÷150 120÷140 100÷125 15÷20

33. Łubin biały 3,1÷5,7 3,9÷6,0 2,9÷5,0 240÷270 220÷280 60÷80 25÷30

* – odmiany tradycyjne, ** – odmiany samokończące, scz – siew czysty, sochr – siew w roślinę ochronną, Ch – ochrona roślin chemiczna, M – ochrona roślin mechaniczna, Lp – liczba pędów, k – na kiszonkę, n – na nasiona, z – na zielonkę, C – na CCM (1) Literatura tabeli 1: pozycja: 1, 3, 29 – Grochowicz [1994],

pozycja: 1÷10, 12, 29 – Szczegółowa uprawa… [1999a],

pozycja: 8÷10, 20, 26, 30÷33 – Podstawy agrotechniki [1983],

pozycja: 9, 10, 14, 15, 20, 30 – Łuszczewski, Skoniewski [1970],

pozycja: 11, 13, 15÷28 – Szczegółowa uprawa… [1999b],

pozycja: 13 – Artyszak 2001,

pozycja: 14 – Ogólna uprawa… [1974]; Murawa i in. [1996]; Kozłowski i in. [1997],

pozycja: 15, 16 – Ogólna uprawa… [1974],

pozycja: 29 – Niedziółka [1998].

pozycja: 31÷33 – Mańkowski [2004]; Podstawy agrotechniki [1983].

W grupie wymiarowej nasion grubych, podanych w tabeli 1, wysiewanych zarówno siewnikami uniwersalnymi jak i precyzyjnymi, znajdują się gatunki z rodziny motylkowatych (bobik, groch, łubin) i nasiona kukurydzy z rodziny traw, których szerokość przekracza na ogół 5mm, a dochodzi nawet do 10 mm. Stosunek długości do szerokości jest największy u nasion bobiku, wynosząc ok. 1,9, a najmniejszy u grochu, peluszki i kukurydzy, wynosząc 1,0÷1,1. Relacje długości do grubości nasion grubych są nieco większe. W tej grupie wymiarowej masa 1000 nasion zawiera się w przedziale od ok. 100÷140 dla grochu pastewnego do ok. 420÷550 g dla bobiku. Szczególnie duże dysproporcje, dotyczące tej grupy nasion występują w zakresie ilości wysiewu. Najmniej na jednostkę powierzchni wysiewa się kukurydzy (25÷40 kg·ha-1), a najwięcej bobiku (340÷420 kg·ha-1). Z porównania ilości wysiewu widać, że różnice są olbrzymie i wynikają przede wszystkim z zalecanej obsady nasion (roślin), a po części także z ich masy jednostkowej (tab. 1).

W trzeciej grupie wymiarowej − nasion drobnych, tak jak w przypadku nasion grubych, nasiona z reguły są wysiewane siewnikami precyzyjnym. Jednak mogą być także wysiewane siewnikami uniwersalnymi. Do tej grupy nasion należą gatunki z rodziny traw (tymotka, kupkówka, wiechlina, kostrzewa, rajgras), z rodziny krzyżowych (rzepak, rzepik, gorczyce) i z rodziny motylkowatych (lucerna, komonica zwyczajna, koniczyny: biała, białoróżowa i łąkowa). Ze względu na swoją specyfikę należy wysiewać je z największą precyzją. Ważne przy ich wysiewie jest zachowanie stałości i właściwej głębokości siewu, a to ze względu na małe wymiary nasion, które z reguły nie przekraczają 3 mm i ich masę, która wynosi zaledwie od ok. 1,5 do ok. 10 g. Nasiona rzepaku, rzepiku, gorczycy mają kształt regularny, można porównać je do kuli, tak więc można je wysiewać zarówno siewnikami rzędowymi, jak i punktowymi. Tak jak w poprzednich dwóch grupach nasion, tak i w tej grupie wymiarowej, występują duże dysproporcje w ilości wysiewu nasion, od ok. 4 kg·ha-1 przy wysiewie nasion rzepaku do ok. 40 kg·ha-1 przy wysiewie nasion seradeli. Jak widać z tabeli 1, tak jak w przypadku nasion grubych, dysproporcje te wynikają przede wszystkim z różnic w obsadzie nasion (roślin), a po części także z różnic ich masy jednostkowej.

Podstawowe wymiary (grubość, szerokość i długość) nasion są cechą gatunkową i odmianową, nie są jednak stałe, czasami mogą ulegać, niekiedy dość dużym zmianom, w zależności od warunków klimatycznych i glebowych. Ta zmienność podstawowych parametrów nasion w znaczący sposób utrudnia konstruowanie podzespołów roboczych siewników. Pewnym ułatwieniem dla konstruktorów maszyn jest pozostawanie wzajemnych relacji grubości, szerokości i długości na ogół na stałym poziomie. Zmienność wymiarów i masy nasion, w ramach jednego gatunku i odmiany, jest czynnikiem utrudniającym konstrukcję zespołów wysiewających, zwłaszcza uniwersalnych zespołów wysiewających siewników rzędowych. Dużym utrudnieniem jest rozbieżność zakresów wymiarowych wszystkich gatunków nasion. Różnice te są nawet trzydziestokrotne. W przypadku drugiego czynnika, tj. masy 1000 nasion, różnice są jeszcze większe. Stosunek największej masy nasion (bobik) do najmniejszej (wiechlina, tymotka) przekracza nawet wartość 1000. Bardzo duże różnice występują także w ilości wysiewu. Rozbieżność między najmniejszą ilością wysiewu (lucerna, gorczyca) a największą (bobik) jest ok. stukrotna. Także wymagana jednostkowa obsada roślin jest mocno zróżnicowana – od ok. 20÷30·m-2 dla wyki do ok. 1000·m-2 dla lucerny.

Nieco inaczej sytuacja wygląda w przypadku materiału nasiennego ziemniaka (tab. 2). Jak można zauważyć zarówno masa, wymiary, jak także ilość materiału siewnego (t·ha-1), są odmienne niż w przypadku nasion wcześniej opisanych roślin uprawnych. Wymiary bulw ziemniaka w porównaniu z największymi nasionami (bobik) są ok. 3÷6 razy większe, a stosunek masy 1000 bulw ziemniaka w stosunku do masy 1000 nasion bobiku przekracza wartość 280. Z kolei obsadę roślin na metr kwadratowy spośród opisanych roślin uprawnych ziemniak ma najmniejszą. W polskich warunkach wynosi ona od 4 do 6. To co jeszcze

różnicuje materiał nasienny ziemniaka spośród innych roślin, to podział materiału nasiennego na frakcje (tab. 2). Posortowanie materiału na 3÷4 frakcje wpływa nie tylko na poprawę jakości sadzenia (zmniejszenie przepustów), ale także wyrównanie plonu. Ustalając gęstość sadzenia należy uwzględnić nie tylko warunki klimatyczno-glebowe, odmianę i kierunek użytkowania ziemniaka, ale także wielkość sadzeniaków. Szerokość międzyrzędzi zależy natomiast od przeznaczenia ziemniaków i wielkości areału, a co się z tym wiąże, stosowanych maszyn przy sadzeniu, uprawie i zbiorze.

Tabela 2

Charakterystyka oraz parametry sadzenia ziemniaka

Lp. Wymiary

sadzeniaka [mm]

Masa sadzeniaka [g]

Orientacyjne zużycie

sadzeniaków [t·ha-1]

Obsada roślin [szt.·m-2]

Szerokość międz. [cm]

1. 30÷40 30 1,8÷2,3 3,0÷6,5

(5,5÷6,5)1

(4,5÷5,0)2

(4,0÷4,5)3

(3,0÷4,0)4

62,5÷75,0 (90,0)

2. 40÷45 50 2,6÷3,3

3. 45÷50 70 3,4÷4,0

4. 50÷60 120 4,1÷5,0

1 – produkcja nasienna, 2 – odmiany wczesne z przeznaczeniem na wczesny zbiór, 3 – odmiany jadalne, przemysłowe i paszowe, 4 – odmiany uprawiane z przeznaczeniem na frytki i chipsy

Źródło: Szczegółowa uprawa… [1999a]

4. Stan prac badawczychMaszyny do siewu

Badania nad poprawą jakości siewu nasion siewnikami uniwersalnymi skupiają się głównie na

ocenie wpływu parametrów konstrukcyjnych i parametrów pracy tych elementów, które w

największym stopniu wpływają na równomierność rozmieszczenia nasion w płaszczyźnie poziomej

pola. Chodzi tu, przede wszystkim, o zespoły wysiewające, w mniejszym stopniu o przewody nasienne

i redlice. Prowadzone badania dotyczą głównie oceny wpływu, na równomierność wysiewu nasion,

ustawień zespołu wysiewającego (położenia denka

– wielkości szczeliny wysiewającej, położenia zasuwki regulującej wielkość szczeliny dolotowej oraz

prędkości obrotowej wałka dozującego), długości i zmiany kąta ustawienia przewodów nasiennych

oraz szerokości międzyrzędzi, ilości wysiewu nasion i prędkości siewu.

Rawa i współautorzy [2005] oraz Bagiński i współautorzy [2006] prowadzili badania nad

wpływem prędkości obrotowej wałka wysiewającego i szerokości szczeliny wysiewającej oraz

szerokości międzyrzędzi i prędkości siewu na równomierność dozowania nasion, odpowiednio

pszenicy i jęczmienia. Z badań wynika, że największy wpływ na nierównomierność dozowania nasion

miała szerokość międzyrzędzi, zmieniana w zakresie od 7 do 15 cm oraz prędkość obrotowa wałka

wysiewającego, wynikająca ze zmiennej prędkości siewu. Współczynnik nierównomierności

dozowania nasion pszenicy kształtował się na poziomie od 0,243 do 0,774. Nierównomierność

dozowania nasion spełnia tylko wymagania Polskiej Normy (PN-87/R-36540) dla szerokości

międzyrzędzi powyżej 11,8 cm. Z kolei średnia wartość wskaźnika nierównomierności wysiewu nasion

jęczmienia wyniosła ok. 0,56. Równomierność dozowania nasion ulegała poprawie wraz ze wzrostem

szerokości międzyrzędzi i prędkości roboczej siewnika, związanych z prędkością wałka

wysiewającego. Powyższe wyniki jednoznacznie wskazują, że konstrukcje siewników uniwersalnych

(zwłaszcza zespołów wysiewających) nie są przystosowane do wysiewu nasion w wąskie rzędy,

poniżej 12 cm. Także badania Rawy i Markowskiego [2006b], dotyczące wpływu parametrów

roboczych zespołu wysiewającego na jakość dozowania nasion bobiku zespołem wysiewającym,

wyposażonym w wałek do wysiewu nasion grubych potwierdzają, że wartość wskaźnika

nierównomierności, dla stałej obsady nasion na ha, zależy od szerokości międzyrzędzi. W

eksperymencie autorzy zmieniali między innymi szerokość międzyrzędzi w zakresie od 10 do 30 cm

(co 5 cm) i prędkość siewu od 4 do 12 km·h-1. Wraz ze wzrostem szerokości międzyrzędzi i prędkości

siewu, a co ściśle wiąże się z prędkością obrotową wałka wysiewającego, równomierność

rozmieszczenia nasion w rzędzie ulegała poprawie. Średnia wartość wskaźnika nierównomierności

wysiewu nasion uzyskana w omawianym eksperymencie wyniosła ok. 0,77.

Nowe, uniwersalne rozwiązania zespołów wysiewających zapewniają możliwość wysiewu dwóch

różnych wymiarowo grup nasion.Jakość siewu nie odbiega, a niejednokrotnie nawet przewyższa

jakość dozowania nasion zespołami wysiewającymi z oddzielnymi trzema zestawami wałków

wysiewających. Potwierdzają to badania prowadzone przez Rawę i Lipińskiego [2001]. Autorzy Ci

porównali jakość pracy klasycznego zespołu wysiewającego, wyposażonego w wałek do wysiewu

nasion średnich i trzech uniwersalnych wałków wysiewających firm Hassia, Rabewerk i konstrukcji

PIMR, przy wysiewie nasion pszenicy. Spośród czterech poddanych badaniom wałków najniższą

nierównomierność dozowania nasion (0,38) uzyskał wałek „Vario plus” firmy Hassia. Dla pozostałych

wałków wysiewających wskaźnik mieścił się w przedziale 0,43÷0,48, przy czym najwyższą wartość

uzyskał wałek klasyczny z funkcją wysiewu nasion średnich.

Wiadomo, że na jakość pracy zespołu wysiewającego wpływają kształt, wymiary, ilość i sposób

rozmieszczenia elementów wygarniających (kołeczków) na wałku wysiewającym. Oceny wpływu

parametrów konstrukcyjnych wałków wysiewających podjęto się w badaniach Lipińskiego

i współautorów [2004]. W badaniach tych oceniano równomierność dozowania nasion pszenicy

sześcioma wałkami wysiewającymi: dwóch typu tradycyjnego, przeznaczonych do wysiewu nasion

średnich i grubych oraz czterech uniwersalnych, stosowanych w siewnikach firm Amazone, Famarol,

Rolmasz i Hassia. Dodatkowo badano jakość dozowania tych wałków wysiewających przy wysiewie

nasiębiernym (górnym). Zastosowanie wysiewu nasiębiernego spowodowało pogorszenie warunków

czerpania i przenoszenia nasion pszenicy wszystkimi rodzajami wałków wysiewających. Wartość

wskaźnika nierównomierności dla obydwu rodzajów siewu (górnego i dolnego) dla poszczególnych

wałków była zbliżona. Najniższą wartość nierównomierności dozowania nasion (ok. 0,41 przy

wysiewie dolnym i ok. 0,42 przy wysiewie górnym) uzyskano dla wałka „Vario plus” firmy Hassia.

Najgorszymi parametrami siewu charakteryzował się wałek klasyczny przeznaczony do wysiewu

nasion grubych, ze względu na zbyt małą liczbę elementów wygarniających (kołeczków).

Jednym z elementów wpływających na równomierność wysiewu nasion jest przewód nasienny.

W siewnikach redlice są ustawione zazwyczaj w dwóch lub w trzech rzędach,

a w związku z tym są ustawione pod różnym kątem i mają też różną długość. Dodatkowo przewody

nasienne podczas siewu przemieszczają się w pionie względem zespołów wysiewających, wpływając

tym samym na kąt pochylenia i długość przewodów. Badania przeprowadzone przez Lejmana i

Owsiaka [1994a] wykazały, że zmiana kąta pochylenia przewodu, spowodowana przesunięciem

redlicy do 30 cm nie powoduje zmian w nierównomierności wysiewu, niezależnie od gatunku nasion.

Z kolei wydłużenie przewodu nasiennego wpływa na poprawę równomierności siewu nasion.

Podobne wyniki uzyskał później Lipiński [2004; 2005] i Markowski i współautorzy [2007] przy

wysiewie nasion pszenicy.

W siewnikach uniwersalnych w zależności od okresu stosowano przewody nasienne o różnych

konstrukcjach, rozpoczynając od przewodów koszyczkowych, spiralnych, teleskopowych aż do

elastycznych harmonijkowych. W siewnikach mechanicznych z grawitacyjnym transportem nasion

najczęściej stosuje się przewody teleskopowe, jednakże charakteryzują się one dużą wrażliwością na

uszkodzenia mechaniczne. W wyniku tego, producenci zaczęli wprowadzać przewody elastyczne o

konstrukcji harmonijkowej, które okazały się mniej wrażliwe na uszkodzenia, a ponadto w większym

stopniu poprawiają równomierność siewu [Lejman i Owsiak 1994b].

O ile przy nieuporządkowanym dozowaniu nasion przewody nasienne poprawiają

równomierność ich wysiewu, to z badań Walczyka [1989] wynika, że zastosowanie przewodów

nasiennych w siewnikach punktowych wpływa na pogorszenie jakości siewu o ok. 6%. Zwiększeniu

ulega liczba podwójnie wysianych nasion i tzw. przepustów.

Wpływ na jakość funkcjonowania siewnika ma: poprawność konstrukcji elementów mających

bezpośredni kontakt z wysiewanymi nasionami, stan techniczny siewnika i właściwa regulacja oraz

jakość przygotowania powierzchni pola i zmienność warunków eksploatacyjnych [Walczyk J, Walczyk

M 1991; Gała 1995; Grabiński 1995]. Badania Gieroby i współautorów [1982] wykazały niekorzystny

wpływ pochylenia poprzecznego siewnika na stałość ilości wysiewu przy wysiewie nasion pszenicy

siewnikiem „Poznaniak II”. Wraz ze wzrostem kąta pochylenia siewnika zmieniała się ilość

wysiewanych nasion. W skrajnych przypadkach odchyłki od założonej ilości wysiewu wynosiły od +30

do -23%, znacznie przekraczały one dopuszczalne wartości, które dla zbóż wynoszą ±5%. Podobne

badania przeprowadził Kogut [1989, 2003] z tą różnicą, że dodatkowo analizował wpływ kąta

pochylenia siewnika w kierunku ruchu. Zmiana pochylenia siewnika wpływała niekorzystnie zarówno

na stałość wysiewanej ilości nasion, jak również na nierównomierność poprzeczną wysiewu nasion,

co najbardziej niekorzystnie objawiało się przy pochyleniu siewnika w kierunku ruchu. Według Koguta

[2003, 2004], stałość przyjętej ilości wysiewu jest o tyle istotna, iż rozbieżność powyżej ±2% ma swoje

bezpośrednie przełożenie na plon. Z badań [Kogut 2004; Grudnik 2006] wynika, że poziom nasion w

skrzyni nasiennej ma stosunkowo mały wpływ na jakość siewu. Zmniejszona ilość nasion w skrzyni

nasiennej powoduje nieznaczny spadek ilości wysiewu przy jednoczesnym wzroście (o ok. 2%)

nierównomierności poprzecznej wysiewu. Oprócz zmiennych warunków eksploatacyjnych i

ukształtowania terenu [Kogut 1998; Kogut

i in. 2002] na zmianę ilości wysiewu nasion wpływa także prędkość robocza siewnika. Z badań Koguta

[1989] przy wysiewie nasion rzepaku siewnikiem „Pomorzanin”, przy prędkościach siewu poniżej 1

m·s-1 i ilości wysiewu do 4 kg·ha-1, następował wzrost dawki

o ok. 20÷25%.

W ostatnich dwudziestu latach poszukuje się wzrostu plonowania roślin, przy rzędowym siewie

nasion, przez poprawę ich rozmieszczenia na powierzchni pola, uzyskiwaną w wyniku modyfikacji

konstrukcji siewników [Heege 1981; 1993; Lipiński 1993a; 2006; Lorenzen 1985], bądź przez

zmniejszenie szerokości międzyrzędzi, które wpływa na zwiększenie plonu zbóż o ok. 5÷7% [Solie i in.

1991; Walczyk J., Walczyk M 1991; Schmitt, Fisch 1992; Heege 1993; Metzner 1999]. Poprawy

plonowania roślin o ok. 5÷10% uzyskuje się także w wyniku zastosowania nowych metod siewu:

pasowego i rozproszonego [Kolińsky 1978; Vogel, Herbst 1988; Tamborski 1989; Heege 1993; Estler

1996; Lipiński 2005] oraz o ok. 7÷15% przy wysiewie punktowym [Walczyk 1987; Tamborski 1989;

Kowalczuk 1991; Heege 1993; Kowalczuk, Węgrzyn 1996; Metzner 2000]. Zwiększenie plonu o ok.

15%, przy wysiewie punktowym pszenicy [Heege 1993], występuje przy obsadzie roślin do 300 szt.·m-

2, przy większym zagęszczeniu roślin (450÷550 szt·m-2) rodzaj siewu nie wpływał na wzrost

plonowania. Ponadto siew punktowy wpływał korzystnie także na takie cechy roślin jak: długość

kłosa, liczbę nasion w kłosie i masę nasion [Kadłubiec 1993]. Jednakże tak duże zagęszczenie roślin

sprawia trudności w konstruowaniu siewników punktowych do wysiewu nasion zbóż [Mülle, Heege

1980; Heege 1993], a powstające konstrukcje siewników do punktowego wysiewu nasion są

przeznaczone głównie do wysiewu nasion roślin strączkowych i kukurydzy [Mieszkalski 1998].

Tak jak wspomniano we wstępie, niezależnie od tego jakimi siewnikami, uniwersalnymi czy też

precyzyjnymi jest wykonywany siew, to dąży się do takiego jego wykonania, ażeby zapewnić

wschodzącym i rozwijającym się roślinom jak najbardziej korzystne warunki do wzrostu i rozwoju.

Ciągłe poszukiwanie nowych metod siewu zaowocowało w siewie precyzyjnym tendencją do

zmniejszenia szerokości międzyrzędzi (np. coraz częściej kukurydzę wysiewa się w rzędy o rozstawie

35÷40 cm, zamiast stosowanych powszechnie do niedawna 75 cm), przy zachowaniu dotychczasowej

obsady roślin. Mankamentem technologii „tradycyjnej” (siewu w rzędy o szerokości 75 cm) jest

bardzo późne „zamykanie” międzyrzędzi, niskie wykorzystanie potencjału produkcyjnego (składników

pokarmowych) gleby. W prowadzonych doświadczeniach, celem wyeliminowania tych niekorzystnych

zjawisk, wysiewano nasiona roślin, głównie kukurydzy we wspomniane wąskie rzędy, w podwójne

rzędy, sprawdzano także siew metodą rozproszoną, a także w „magiczny trójkąt”. Głównym efektem

prowadzonych badań jest uzyskanie wzrostu plonu i poprawa jakości zbieranej masy roślinnej [za

Gaworskim 2011].

Metoda siewu nasion w „magiczny trójkąt” polega na takim rozmieszczeniu nasion w glebie, że

rzędy są oddalone od siebie o 35÷40 cm a jednocześnie, rośliny są odpowiednio przesunięte

względem siebie w sąsiadujących rzędach. W wyniku powyższego, rośliny w sąsiadujących rzędach są

rozmieszczone na wierzchołkach trójkąta równoramiennego, a odległości między trzema

rozpatrywanymi roślinami (dwiema z wąskiego rzędu i jedną z sąsiadującego rzędu) stanowią boki

tego trójkąta. Pozwala to na uzyskanie obsady 10 roślin na powierzchni 1 m2. Z przeprowadzonych

doświadczeń polowych w uprawie kukurydzy wynika, że wdrożenie opisanej metody siewu może

przynieść ok. 10% wzrost plonowania roślin. Dodatkową korzyścią wdrożenia tej metody, w

porównaniu z metodą siewu w tradycyjnym rozstawie międzyrzędzi (75 cm), obserwuje się

zmniejszenie erozji gleby, parowania wilgoci, mniejszą intensywność rozwoju chwastów, wcześniejsze

zwarcie łanu, a także zmniejszenie konkurencji wewnątrzgatunkowej o składniki pokarmowe, światło

i wodę. Możliwość wysiewu nasion tą metodą wymaga zastosowania określonych rozwiązań

konstrukcyjnych siewników pneumatycznych. Rozwiązanie to polega na tym, że oprócz zastosowania

odpowiednich tarcz wysiewających, ważnym podzespołem siewnika jest układ napędowy do

synchronizacji ułożenia nasion względem siebie w sąsiednich rzędach. Siew taki można wykonać

siewnikiem Optima Kverneland-Accord, którym można wysiewać nasiona w rzędy o szerokości 37,5

cm - 8 lub 16 sekcjami roboczymi, wprowadzającymi do gleby ziarno w sąsiadujących rzędach, z

przesunięciem o pół odstępu [za Gaworskim 2011].

Pomimo zwiększającej się popularności siewników precyzyjnych z pneumatycznym rozdziałem

nasion, na mniejszych areałach w dalszym ciągu są stosowane siewniki mechaniczne. Oceny

parametrów siewu siewnikami precyzyjnymi z mechanicznym wysiewem nasion typu taśmowego

i łyżeczkowego dokonali Kowalczuk i Zarajczyk [2006a; 2006b; 2008]. Przeprowadzone badania

polowe i laboratoryjne, przy wysiewie nasion cebuli, marchwi i pietruszki wykazały bardzo silną

zależność między prędkością siewu a jakością siewu nasion. Najlepsze parametry siewu –

najkorzystniejszy udział wysiewów pojedynczych w stosunku do udziału nasion wysianych podwójnie

i przepustów - uzyskano przy prędkościach siewu 0,5 m·s-1 przy siewie nasion cebuli i pietruszki oraz

0,7 m·s-1 przy wysiewie nasion marchwi. Zwiększenie prędkości siewu wpływało na pogorszenie

parametrów wysiewu wspomnianych nasion.

4.2. Maszyny do sadzenia

Produkcja ziemniaków w porównaniu z produkcją zbóż, co już wzmiankowano we wstępie,

obejmuje mniejsze areały. Znajduje to też swoje odbicie w tematyce badań. Tematyka badań

dotyczącą produkcji ziemniaków (w tym sadzarek), jest zawężona, w porównaniu z produkcją zbóż (w

tym siewników). Pavek i Thornton [2005] mniejsze zainteresowanie sadzarkami upatrują w rynku

maszyn rolniczych, gdzie jest znacznie większe zapotrzebowanie na maszyny do produkcji zbóż i to ich

zdaniem doprowadziło do zaniedbania w rozwoju maszyn do uprawy ziemniaków.

Do badań obejmujących zagadnienia produkcji ziemniaków, a w szczególności technologii

sadzenia ziemniaków sadzarkami, nie można podejść jednostronnie. Powodem jest złożoność

tematyki oraz występujące wzajemne zależności. Badania dotyczą głównie:

− poprawy jakości sadzenia ziemniaków, w tym oceny wpływu nierównomiernego sadzenia na wielkość i jakość plonu ziemniaków,

− oceny wpływu parametrów konstrukcyjnych oraz parametrów eksploatacyjnych sadzarek, które w głównej mierze wpływają na wielkość i jakość plonu ziemniaków,

− metod (technologii) uprawy ziemniaków (redlinowej i zagonowej),

− oceny wpływu: podłoża, odmian oraz właściwości sadzeniaków, na uzyskiwane plony. Dominującą metodą uprawy ziemniaków była uprawa redlinowa, z rozstawem międzyrzędzi

w przedziale 62,5÷75 cm. Aktualnie w uprawie redlinowej obserwuje się tendencje do zwiększania

rozstawu międzyrzędzi do 75÷90 cm, a nawet 110÷120 cm. Aktualnie wielu producentów sadzarek

oferuje sadzarki do ziemniaków z opcją rozstawu międzyrzędzi 62,5÷75 lub 75÷90 cm. Jest

dostrzegalne, że coraz częściej ziemniaki są uprawiane w uprawie zagonowej, gdzie w zagonie o

szerokości, np. 180 cm, wysadzane są trzy rzędy ziemniaków o rozstawie międzyrzędzi 60 cm.

Bezspornym jest, że są prowadzone badania porównawcze obu metod sadzenia ziemniaków

[Skwarski, Skwarska 1995; Marks 1998]. W trzyletnich badaniach przeprowadzonych przez Steele i in.

[2006] stwierdzono, że przy uprawie redlinowej 24% bulw było większych, a plon całkowity był

większy o 10%, w porównaniu z uprawą zagonową. Jabłoński [2005] w swoich badaniach uzyskał

odwrotną zależność: plon ogólny uzyskany przy zagonowej technologii ziemniaka był wyższy o 9,4%.

W tych badaniach nie stwierdzono wpływu uprawy zagonowej na zwiększenie zachwaszczenia

plantacji oraz porażenia roślin chorobami bakteryjnymi, grzybowymi i wirusowymi w stosunku do

tradycyjnej uprawy redlinowej. Co więcej zanotowano zwyżkę plonu frakcji sadzeniaków aż o 22,9%,

co predysponuje tę metodę uprawy w nasiennictwie.

Jabłoński w opracowaniu dotyczącym ekologicznej produkcji ziemniaków podaje, że zalecanym

kierunkiem sadzenia (formowania redlin), jest kierunek północ-południe [http://nowa-

wies.eu/?page_id=13]. Steele i in. [2006] w swoich badaniach sprawdzili również, czy orientacja

redlin (zagonów): północ-południe, wschód-zachód, wpływa na wielkość plonu, ale zależności nie

stwierdzono. Harms i Konschuh [2010] uważają natomiast, ze zróżnicowanie sposobu uprawy

ziemniaków w zależności od układu terenu (np. wzgórza) pozwala oszczędzić do 10% wody przy

nawadnianiu plantacji. Warto dodać, że w polskich warunkach nawadnianie plantacji ziemniaków

występuje sporadycznie. Tarkalson i in. [2011] wykazali, że przy planowaniu sposobu uprawy

ziemniaków, w technologii redlinowej czy zagonowej, należy uwzględnić uprawianą odmianę

ziemniaków.

Niewątpliwy wpływ na jakość sadzenia, która w efekcie końcowym rzutuje na jakość oraz

wielkość plonu, ma również prawidłowa praca użytych do tego zabiegu sadzarek. Maszyny do

sadzenia powinny utrzymywać nastawione parametry pracy. Interesujące doświadczenie w tym

temacie zrealizowali Pavek i Thornton [2006]. W doświadczeniu, którego schemat przedstawiono na

rys. 1, oceniano sadzenie optymalne, pominięcia oraz podwójne wysadzenia. Plon zbierano ze

środkowego rzędu.

Oceniono wpływ nierównomiernego sadzenia na wielkość i jakość plonu ziemniaków oraz

sprawdzono, czy te nieprawidłowości można zrekompensować, np. poprzez wysadzenia podwójne.

Stwierdzono, że rośliny rosnące w sąsiadujących rzędach nie rekompensują potencjalnego plonu

z brakujących roślin, natomiast rośliny rosnące po obu bokach brakującej sadzonki, ale w tym samym

rzędzie, rekompensują 56÷67% potencjalnego plonu. Brak rośliny, a następnie podwójne wysadzenia,

nie wpływają istotnie na wysokość plonu. Z badań polowych oszacowano, że nieprawidłowości w

sadzeniu ziemniaków sadzarkami generują straty ekonomiczne, które w zależności od odmiany

ziemniaków, wynoszą od 2 do nawet 11%.

ma wpływu na wysokość plonu, pod warunkiem ich odpowiedniego traktowania (np. używania

środków przeciwgrzybicznych).

Funkcjonowanie większości sadzarek do ziemniaków jest oparte na transporcie i umieszczaniu

sadzeniaków przez czerpaki rozmieszczone na przenośniku taśmowy. Buitenwerf i in. [2006] uważają,

że wydajność tego procesu jest dość niska, podczas gdy dokładność sadzenia powinna pozostać na

określonym poziomie. Główne ograniczenia wynikają z prędkości taśmy przenośnika oraz liczby i

rozmieszczenia czerpaków. W swoich badaniach postawili hipotezę, że nierównomierności w

odległości wysadzania, czyli odchylenia od pożądanego jednolitego wysadzenia sadzeniaków,

wynikają głównie z budowy sadzarek wykorzystujących przenośnik taśmowy. W celu zbadania tego

zjawiska zbudowano model teoretyczny. Model pozwala obliczyć okres czasu mijający pomiędzy

dotknięciami ziemi przez kolejne ziemniaki. Odwołując się do wyników obliczeń na podstawie

modelu, postawiono dwie hipotezy, jedna stawiająca na wpływ prędkości taśmy, druga na wpływ

kształtu ziemniaków. Układ pomiarowy z sadzarką został zainstalowany w laboratorium w celu

zbadania obu hipotez. Szybka kamera została wykorzystana do pomiaru interwału czasu pomiędzy

dotknięciami gleby przez kolejne ziemniaki i wizualizacji zachowania ziemniaków. Wyniki wykazały,

że:

− im większa prędkość przenośnika taśmowego, tym bardziej jednolite jest rozmieszczenie ziemniaków,

− bardziej regularny kształt ziemniaka nie wpływa na większą dokładność sadzenia,

− znaczną poprawę konstrukcji sadzarek można osiągnąć poprzez ograniczenie czasu otwarcia spodu dna kanału i poprawę konstrukcji czerpaków oraz optymalizację ich pozycji względem kanału. Pozwoli to na zmiany w prędkości przenośnika taśmowego przy zachowaniu wysokiej dokładności sadzenia.

Przy sadzeniu ziemniaków sadzarkami należy przestrzegać zalecanej głębokości sadzenia. Paveka

i Thorntona [2009] w trzyletnich badaniach ocenili wpływ głębokości sadzenia na plon: wielkość,

zazielenienia, jakość rynkowa. Wskazują, że sadzenie za głębokie, jak

i za płytkie jest niekorzystne. Podkreślają jak ważne są używane maszyny, zarówno w procesie

sadzenia − każdy ziemniak ma być posadzony na określonej głębokości, jak i w dalszej uprawie - by

przy okazji późniejszych zabiegów agrotechnicznych nie zmienić odległości ziemniaka od powierzchni.

Tarkalson i in. [2011] oraz Bussan i in. [2007] prowadzili badania, dotyczące wpływu gęstości

sadzenia na plon. Z prowadzonych badań wynika, że wpływ gęstości sadzenia ziemniaków na

wielkość plonu i rozkład wielkości bulwy jest zależny od odmiany. W pewnym zakresie poprzez

manipulację gęstością sadzenia (regulacja sadzarek) można wpływać na wielkość zbieranych potem

bulw bez negatywnego efektu w wielkości plonu. Tarkalson i in. [2011] stwierdzają, że optymalizacja

procesu sadzenia pozwoli uzyskać wielkości bulw, które są pożądane na rynku. Bussan i in. [2007]

wyprowadzili kilka modeli pozwalających wpływać w procesie sadzenia na wielkość zbieranej bulwy

(bez obniżenia plonu).

Interesujące badania dotyczące wpływu zagęszczenia podłoża (będące wynikiem zabiegów

agrotechnicznych, np. w procesie sadzenia) na jakość i plony ziemniaków przeprowadził Copas i in.

[2009]. Wykazano, że sztuczne zagęszczenie podłoża nie zawsze ma wpływ na plon i jego jakość.

Zależy to od rodzaju gleby. Zagęszczenie niektórych gleb powoduje spadek plonu, na niektórych tego

efektu nie ma.

Essah i Honeycutt [2004] w prowadzonych badaniach poruszyli tematykę odnoszącą sie do

procesu sadzenia ziemniaków niepodkiełkowanych w klimacie, gdzie sezon agrotechniczny trwa

krótko. Wysadzanie ziemniaków niepodkiełkowanych skutkuje tym, ze przystępuje się do zbioru

ziemniaków zbyt wcześnie, zanim osiągną minimalną wielkość wymaganą na rynku – straty

ekonomiczne. Wysadzanie ziemniaków podkiełkowanych wymusza z kolei stosowanie innego sprzętu

do sadzenia ziemniaków – dostosowanego do sadzenia ziemniaków podkiełkowanych lub też

w specjalnych pojemnikach. Należy dodać, że producenci sadzarek automatycznych – również w

Polsce, zauważyli ten problem i proponują konstrukcje sadzarek automatycznych przystosowanych

do wysadzania ziemniaków podkiełkowanych.

także jak twierdzą producenci, do wysiewu nasion średniogrubych (np. grochu). W rozwiązaniach

tego typu segment wąski jest połączony z wałem siewnym na stałe (najczęściej za pomocą wkrętu

imbusowego). Segment szerszy, osadzony na wale siewnym obrotowo, otrzymuje napęd w sposób

pośredni od segmentu wąskiego za pośrednictwem specjalnego zabieraka. Podczas wysiewu nasion

drobnych szeroki wałek wysiewający jest unieruchomiony i pełni rolę wypełniacza przesłaniającego

przestrzeń roboczą, skracając jednocześnie długość szczeliny wysiewającej [Łazarczyk 1994; 1997;

Rawa, Markowski 2001a; 2001b; Markowski, Rawa 2008]. Każdy z segmentów (wąski i szeroki) ma na

obwodzie najczęściej po dwa rzędy kołeczków, przestawionych względem siebie o pół podziałki.

Stosowane są również rozwiązania segmentów wąskich z kołeczkami wygarniającymi rozstawionymi

w jednym rzędzie, np. w siewnikach firmy Sulky [Maszyny firmy Sulky 2006]. Pewne różnice

występują także w budowie segmentu szerokiego. W tym przypadku różnice najczęściej dotyczą

kształtu i wymiarów kołeczków wygarniających. W wałku „Elite” firmy Amazone powierzchnie czynne

kołeczków segmentu szerokiego mają kształt ewolwentowy. Podczas dozowania nasion kołeczki z

tym kształtem delikatniej wnikają w warstwę nasion, niż kołeczki z prostą powierzchnią, co w efekcie

prowadzi do ograniczenia uszkodzeń nasion. Podobny, zaokrąglony kształt kołeczków wygarniających

zastosowano w wałku firmy Famarol. Z kolei w wałku firmy Sulky na obwodzie rozmieszczono

kołeczki wygarniające w dwóch rzędach, których nie tylko szerokość, ale i wysokość jest różna.

Kołeczki w rzędzie, od strony segmentu wąskiego, są dwukrotnie węższe od kołeczków rzędu

drugiego. Ponadto kołeczki rzędu drugiego, do połowy ich szerokości, mają wysokość równą, a od

połowy szerokości o połowę mniejszą od pierwszego rzędu. [Sämaschine… 1991; Błażyński 1994a;

1994b; Błażyński i in. 1992; Lejman, Owsiak 1994b; Łazarczyk 1994; 1997; Rawa, Markowski 2001a;

2001b; Siewnik rzędowy S074/1… 2001; Ljubyszko 2003; Amazone… 2006; Markowski, Rawa 2008].

W wałku wysiewającym firmy Amazone i w wałku opracowanym w Przemysłowym Instytucie Maszyn

Rolniczych w Poznaniu zastosowano sprężynę płaską między segmenami, do likwidowania luzów

między bocznymi płaszczyznami segmentów wysiewających a ściankami korpusu zespołu

wysiewającego, a także do zmniejszenia tarcia między segmentami wysiewającymi podczas wysiewu

nasion drobnych – dozowanie nasion tylko segmentem wąskim.

Drugim rozwiązaniem wałka dwusegmentowego, oprócz typowych rozwiązań wałków

dwusegmentowych typu kołeczkowego jest wałek kombinowany roweczkowo-kołeczkowy. Tego typu

zespoły wysiewające stosowane są przez francuskie firmy Kuhn i Agrisem, szwedzką firmę Väderstad,

niemiecką Lemken pod nazwą Conti-Plus oraz fińskich producentów – Tume, Vieskan Metalli

i Junkkari. W siewnikach tych firm zastosowano dwusegmentowe wałki wysiewające, umożliwiające

wysiewanie nasion drobnych, średnich, a nawet średnio grubych. Do dozowania i wysiewania nasion

grubych najczęściej służy segment z ukośnie ustawionymi wyżłobieniami. Do dozowania nasion

drobnych, tak jak ma to miejsce w rozwiązaniu kołeczkowym, służy segment wąski z kołeczkami,

ustawionymi na jego obwodzie w jednym lub w dwóch rzędach.

Oprócz przedstawionych wyżej dwusegmentowych wałków wysiewających wprowadzono do praktyki rolniczej wałki trzysegmentowe, przeznaczone do wysiewu nasion drobnych i średnich (rys. 1b). Należy do nich wałek zespołu wysiewającego „Vario Plus” [Hassia… 1989; Łazarczyk 1994; 1997; Rawa, Markowski 2001a; 2001b] (rys. 2b), stosowany przez firmy Hassia i Kongskilde. Segment środkowy, przeznaczony do wysiewu nasion drobnych, jest sprzęgnięty na stałe z wałkiem napędowym. Dwa segmenty boczne, przeznaczone do wysiewu nasion zbóż, mają na obwodzie kołeczki rozstawione w jednym rzędzie. Podobnie jak w innych rozwiązaniach segmenty boczne otrzymują napęd od segmentu środkowego, w wyniku sprzęgnięcia ich z tym segmentem specjalnymi

Rys. 5. Wałek wysiewający firmy Kongskilde

Źródło: http://www.kongskilde.com.pl

jest zauważalna w wałku dwusegmentowym kołeczkowym montowanym w siewnikach serii D9 oraz

AD3000 Super i AD4000 Super firmy Amazone. W zespole wysiewającym zastosowano wałek o

średnicy zewnętrznej wynoszącej 80 mm, w pozostałych rozwiązaniach średnica ta wynosi od ok. 61

do 67 mm. Zwiększenie wymiaru średnicy wałka powoduje wg producenta dłuższe przebywanie

nasion w przestrzeni roboczej wałka i jednocześnie przy mniejszej jego prędkości obrotowej wpływa

na „łagodniejsze” dozowanie nasion. Z kolei szerokość czynna wałków mieści się w zakresie od 32,5

do 37,1 mm.

Przedstawiona powyżej, duża różnorodność rozwiązań konstrukcyjnych współczesnych zespołów

wysiewających wynika, jak można sądzić, z trudności uzyskania uniwersalnego zespołu

wysiewającego o jakościowo zadowalających parametrach dozowania nasion. Poszukiwania

producentów siewników uniwersalnych zmierzają generalnie do:

− zwiększenia liczby wysiewanych gatunków nasion jednym zestawem wałków wysiewających,

− zwiększenia zakresu ilości wysiewanych nasion – od bardzo małych (poniżej 1 kg·ha-1) do bardzo dużych (do 500 kg·ha-1),

− poprawy równomierności dozowania nasion. Do powyższego należy dodać, że coraz częściej całość układu dozującego, mająca bezpośredni

kontakt z nasionami, jest wykonana z tworzywa sztucznego, dzięki czemu obniżeniu uległa nie tylko

masa podzespołów, ale także zmniejszyła się liczba uszkadzanych nasion. Ostatni parametr, obok

dobrej równomierności dozowania nasion i stałości dawki wysiewu, jest jednym z głównych

wskaźników charakteryzujących jakość pracy zespołu wysiewającego. Skróceniu i uproszczeniu uległy

także czynności obsługowe przy zmianie wysiewu nasion z jednej grupy wymiarowej na inną.

Należy zdawać sobie sprawę z tego, że w kołeczkowych zespołach wysiewających, czy tym

bardziej roweczkowych, nie można wyeliminować całkowicie „pulsacji” strugi dozowanych i

wysiewanych nasion. Poprawy jakości pracy siewnika można upatrywać w „rozciągnięciu”, lub inaczej

w wyrównaniu strugi nasion za zespołem dozującym. Francuska firma Sulky, bezpośrednio za

zespołem wysiewającym, zamontowała, tzw. „rolki rozciągające” (rys. 6), których zadaniem jest

wtórny rozdział ziarna, umożliwiający wyrównanie strugi nasion [Firsov, Czerepachin 2002; Ljubyszko

2003]. W tym rozwiązaniu rozdzielone nasiona z wyrównanej strugi są unoszone strumieniem

powietrza i przez przewody nasienne i redlice dostarczane do gleby. System ten jest oferowany pod

nazwą „Reguline” i stosowany jest w siewniku mechniczno-pneumatycznym. Podobny efekt, uzyskuje

się w pneumatycznym siewniku „Venta” firmy Kuhn [Bujak 2006], w którym w redlicach płozowych, w

celu zwiększenia równomierności wysiewu, zastosowano wkładki kaskadowe powodujące wytracanie

energii kinetycznej nasion.

Wszystkie zespoły wysiewające, stosowane w uniwersalnych siewnikach rzędowych, dozują nasiona w sposób ciągły, nieuporządkowany, bez kontrolowanej odległości między nimi. Wyjątkiem jest zespół stosowany w siewnikach firm Rabe i Pöttinger, w którym istnieje możliwość punktowego wysiewu nasion rzepaku. W starszych konstrukcjach siewników montowane zespoły wysiewające przeznaczone były do wysiewu jednej wymiarowej grupy nasion: drobnych, średnich bądź grubych. Z kolei we współczesnych siewnikach stosowane rozwiązania zespołów wysiewających umożliwiają wysiew nasion dwóch wymiarowych grup, tj. nasion drobnych i średnich jednym wałkiem wysiewającym, składającym się z dwóch lub z trzech segmentów typu kołeczkowego, lub układów mieszanych roweczkowo-kołecz-kowych.

przemieszczane za pomocą strumienia powietrza. W tej grupie maszyn występują dwa odmienne rozwiązania konstrukcyjne siewników pneumatycznych: o konstrukcji zwartej i konstrukcji dzielonej, w której zbiornik nasion jest najczęściej umieszczony przed ciągnikiem, a pozostała część siewnika za ciągnikiem.

Odmianą siewu rzędowego jest także siew punktowy. Jest on wykonywany siewnikami precyzyjnymi pozwalającymi na ustawienie głębokości siewu, zmianę szerokości międzyrzędzi (rozstawu rzędów), dozowanie po jednym nasieniu w ściśle określonych odległościach w rzędzie oraz możliwość zmiany tych odległości. Dopiero tak wykonany siew daje gwarancję stworzenia optymalnych warunków do wzrostu i rozwoju roślin.

W ostatnich latach oferta siewników precyzyjnych na polskim rynku uległa dużym zmianom. Do dyspozycji rolników jest bardzo bogata oferta siewników precyzyjnych. Siewniki punktowe są budowane głównie jako maszyny o budowie sekcyjnej (wielosekcyjnej) zawieszane na TUZ-ie ciągnika. Poszczególne sekcje robocze montowane są na wspólnej ramie nośnej przy użyciu czworoboków przegubowych. Poszczególne sekcje mogą być napędzane indywidualnie lub też centralnie, najczęściej od kół jezdnych siewnika. Tak jak w przypadku siewników uniwersalnych, siewniki precyzyjne mogą być wyposażone w mechaniczny lub pneumatyczny mechanizm rozdziału ziarna z tym, że siewniki pneumatyczne dzielimy na nad- i podciśnieniowe.

Siewniki z pneumatycznym rozdziałem nasion w ostatnich latach znajdują powszechne zastosowanie do siewu nasion grubych o regularnym kształcie (bobik, fasola, groch), ale także nasion o nieregularnych kształtach, np. kukurydzy. Drugą grupą nasion wysiewaną siewnikami punktowymi są nasiona drobne, np. rzepaku i gorczycy i bardzo drobne – warzyw. Corocznie powierzchnia upraw wysiewanych siewnikami precyzyjnymi, w naszym kraju ulega zwiększeniu. Tendencja ta dotyczy głównie siewników pneumatycznych. Jest to zauważalne na przykładzie wysiewu nasion grubych, zwłaszcza nasion kukurydzy, które coraz częściej są wysiewane siewnikami precyzyjnymi z pneumatycznym dozowaniem nasion. Siewniki te wyróżniają się zdecydowanie lepszymi parametrami siewu. Ponadto charakteryzują się na ogół bardziej uniwersalnym wykorzystaniem (w porównaniu z siewnikami mechanicznymi), ponieważ ich zespoły robocze są lepiej przystosowane do wysiewu nasion znacznie różniących się wielkością i kształtem. Za wykonywaniem siewu punktowego przemawiają nie tylko oszczędności wynikające z ograniczenia nakładów pracy wkładanej w późniejsze zabiegi, np. w mechaniczną pielęgnację roślin, ale przede wszystkim rolnik uzyskuje znaczące oszczędności w ilości nasion wysianych na 1 ha, a także zwiększenie plonu [za Gaworskim 2011].

Pierwszą grupą siewników pneumatycznych są siewniki nadciśnieniowe. Nasiona dozowane są obracającymi tarczami wysiewającymi z otworkami na nasiona. Dzięki dyszy ze strumieniem sprężonego powietrza, następuje dociśnięcie nasion znajdujących się w otworkach na obwodzie tarczy i równoczesne usunięcie (wydmuchnięcie) nadmiaru nasion do zbiornika. Natomiast w przypadku drugiego wariantu siewnika podciśnieniowego, dzięki doprowadzonemu podciśnieniu, element roboczy w postaci obrotowej tarczy wysiewającej z otworkami na powierzchni bocznej, przenosi przyssane do otworków nasiona ze zbiornika do redlicy.

W przypadku siewników precyzyjnych z mechanicznym rozdziałem nasion liczba rozwiązań konstrukcyjnych elementów wysiewających jest zdecydowanie większa. Najczęściej siewniki takie są wyposażone w tarczowe, taśmowe lub łyżeczkowe zespoły wysiewające. Konstrukcje te są zdecydowanie prostsze i tańsze w porównaniu do konstrukcji siewników pneumatycznych. Pomimo tych niewątpliwych korzyści popularność siewników mechanicznych maleje. Jest to związane z koniecznością stosowania nasion w niewielkim stopniu zróżnicowanych pod względem wielkości, a także odpowiedniego dobrania parametrów konstrukcyjnych zespołów wysiewających, w celu ograniczenia przepustów lub

podwójnego wysiewu nasion. Ponadto siewniki takie mają zazwyczaj niższą wydajność, związane jest to z dużą wrażliwością zespołów wysiewających na drgania przenoszone z układu jezdnego. Ograniczenia te są szczególnie istotne w przypadku siewników z łyżeczkowym zespołem wysiewającym, gdzie dla zachowania właściwej jakości siewu (brak przepustów) prędkości siewu powinny być niższe od 6 km·h-1. Ponadto chcąc wysiać nasiona drobne lub grube, konieczna jest wymiana tarczy z łyżeczkami, dostosowanymi wymiarami i kształtem do wysiewanej grupy wymiarowej nasion, a nawet cech geometrycznych nasion w danej grupie wymiarowej [za Gaworskim 2011].

Pewną cechą nowoczesności konstrukcji siewników punktowych z mechanicznym wysiewem nasion siewników jest możliwość wyposażenia w elektroniczne systemy wspomagające pracę operatora, np. do monitorowania ruchu obrotowego mechanizmu wysiewającego i sygnalizowania ewentualnych nieprawidłowości. Znane są też systemy elektroniczne informujące nie tylko u ruchu obrotowym tarczy wysiewającej, ale o powstających przepustach (braku wysiania nasiona). Najczęściej operator otrzymuje informacje o nieprawidłowości działa każdej sekcji osobno [za Marksem 1997; Gaworskim 2011].

Główne tendencje rozwojowe konstrukcji siewników precyzyjnych dotyczą podniesienia ich funkcjonalności poprzez zastosowanie dodatkowych podzespołów (najczęściej nabudowanych na ramie siewnika), przeznaczonych do wykonywania dodatkowych czynności. Najczęściej umożliwiają one jednoczesny wysiew nawozów mineralnych, aplikację nawozów płynnych i granulatów, a także wykonywanie opryskiwania pasowego. W siewnikach stosuje się jeden wspólny lub pojedyncze, montowane na poszczególnych sekcjach wysiewających zbiorniki na nawozy. Część producentów oferuje doglebowy aplikator (urządzenie dozujące) oddzielny dla każdego rzędu, podający nawóz przewodem rurowym do redlicy. Nawóz w przypadku nasion kukurydzy powinien być wysiany 5 cm obok i 5 cm poniżej umieszczonych w glebie nasion. Głównym celem zlokalizowanego nawożenia jest nie tylko oszczędność nawozów, ale przede wszystkim przyśpieszenie rozwoju roślin uprawnym w pierwszym okresie wzrostu [za Przybyłem 2007; Gaworskim 2011].

Podsumowując można stwierdzić, że główny rozwój konstrukcji siewników precyzyjnych dotyczy uzyskania maszyny wieloczynnościowej, umożliwiającej wykonanie za jednym przejazdem kilku funkcji roboczych. Tego typu podejście pozwala nie tylko obniżyć koszty, ale co jest niezmiernie ważne ograniczyć do minimum ugniatanie gleby.

5.2. Maszyny do sadzenia

Właściwa konstrukcja sadzarek do ziemniaków, ich cechy funkcjonalne, prawidłowe działanie

i ustawienie rzutują w dużej mierze na wysokość plonu, jego strukturę oraz jakość. Zadaniem

sadzarek jest równomierne rozmieszczenie bulw (sadzeniaków) w glebie pod względem wzajemnej

odległości od siebie oraz na właściwej, ustawionej głębokości.

zasilającej sadzarkę, gdzie pokrywa ona sadzeniaki tuż przed umieszczeniem ich w glebie. Innym

rozwiązaniem jest instalacja dyszy opryskujących na końcu przenośnika czerpakowego sadzarki, gdzie

spadająca do gleby bulwa przechodzi przez strefę rozpylonej cieczy środka chemicznego z dwóch

stron tuż przed umieszczeniem ich w redlinie.

6. Podsumowanie

W tematyce, dotyczącej stanu prac badawczych i najnowszych tendencji konstrukcji maszyn do

siewu i sadzenia za najważniejszy kierunek prac badawczych oraz konstrukcyjnych należy uznać

dążenie do uzyskania konstrukcji, umożliwiających precyzyjne umieszczanie w glebie: nasion − przy

siewie oraz sadzeniaków − przy sadzeniu. Istnieje przekonanie

(co potwierdzono w badaniach), że od precyzji rozmieszczenia w płaszczyźnie poziomej i pionowej

nasion lub sadzeniaków w glebie, adekwatnie do pożądanej „przestrzeni życiowej roślin”, uzależniona

jest jakość i wielkość uzyskiwanych plonów zbóż/ziemniaków.

Badania w zakresie siewu zbóż, dotyczą usprawnienia powszechnej metody siewu (rzędowego),

a także jej zastąpienia innymi metodami, gwarantującymi wyższe plony, zmniejszenie kosztów

produkcji, np. siewem rozproszonym, czy bezpośrednim. Zmiany w konstrukcji siewników rzędowych

(mechanicznych i pneumatycznych) dotyczą najczęściej modyfikacji zespołów wysiewających

(dozujących), przewodów nasiennych, redlic oraz układów przeniesienia napędu. Porównywalne do

siewników zmiany zachodzą w odniesieniu do sadzarek. Badania dotyczą zarówno usprawnień w

tradycyjnej − redlinowej metodzie sadzenia ziemniaków i coraz częściej stosowanej − zagonowej

technologii uprawy ziemniaka.

Należy podkreślić, że aktualnie konstrukcje siewników i sadzarek są wyposażone w dodatkowe

zespoły funkcjonalne lub łączone z innymi maszynami (agregatowane), co pozwala na pożądane

łączenie poszczególnych ogniw procesu technologicznego, np. uprawa i siew, sadzenie i nawożenie.

Aktualnie w maszynach do siewu i sadzenia montowane są proste układy elektroniczne do pomiaru

tylko parametrów pracy (np. pomiar głębokości, siły docisku), jak i złożone układy do kontroli

i sterowania parametrami maszyn (np. do płynnej regulacji ilości wysiewanych nasion, do

automatycznego wyznaczania ścieżek). Korzystnych zmian i nowych możliwości rozwoju w technice

siewu i sadzenia należy w przyszłości oczekiwać w momencie upowszechnienia zasad rolnictwa

precyzyjnego.

7. Literatura

1. Artyszak A. 2001. Dobry start. Farmer, nr 15, s. 8÷10.

2. Bagiński T., Markowski P., Rawa T. 2006. Influence of selected factors on irregularity of spring barley seeds dosage using the press drill seeder. Technical Science, Pap. And Rep., nr 9, s. 5÷11.

3. Bernacki H., Haman J., Kanafojski Cz. 1967. Teoria i konstrukcja maszyn rolniczych. T. I, Wyd. PWRiL, Warszawa.

4. Błażyński G. 1993. Zmiany konstrukcyjne w siewniku usprawniające eksploatację. Prace PIMR, Poznań, nr 2, s. 58÷62.

5. Błażyński G. 1994a. Opracowanie i badania uniwersalnego siewnika zbożowego o podwyższonej dokładności siewu. Prace PIMR, Poznań, nr 2.

6. Błażyński G. 1994b. Rozwój krajowych konstrukcji siewników zbożowych na przykładzie opracowania i badań siewnika S078 Polonez. Prace PIMR, Poznań, nr 2, s. 5÷16.

7. Błażyński G. Maciaszek H., Bugajski S. 1992. Opracowanie i badania nowych, uniwersalnych aparatów wysiewających do siewników zbożowych. Prace PIMR, Poznań, s. 1÷19.

8. BN-81/9195-11. 1981. Maszyny rolnicze. Siewniki. Nazwy, określenia i podział. Wyd. Normalizacyjne, Warszawa.

9. Breitschuh G. 1998. Perspektiven für Entwickklung der Technik im Pflanzenbau. KTBL − Arbeitspapier, nr 254, s. 32÷40.

10. Buitenwerf H., Hoogmoed W.B., Lerink P., Muller J.2006. Assessment of the Behaviour of Potatoes in a Cup-belt Planter. Biosystems Eng., nr. 95(1), s. 35÷41.

11. Bujak T. 2006. Siewniki zbożowe wysiewające również kukurydzę. [online, dostęp 20.10.2006]. Dostępny w Internecie: http://www.apra.pl/rpt/archiwum/rpt_0603_2.htm.

12. Bussan A.J., Mitchell P.D., Copas M.E., Drilias M.J. 2007. Evaluation of the Effect of Density on Potato Yield and Tuber Size Distribution. Crop Sci. nr. 47, s. 2462÷2472.

13. Byszewski W., Haman J. 1977. Gleba, maszyna, roślina. Wyd. PWN, Warszawa.

14. Copas M.E., Bussan A.J., Drilias M.J., Wolkowski R.P. 2009. Potato Yield and Quality Response to Subsoil Tillage and Compaction, Agron J 101, s. 82÷90.

15. Essah S.Y.C., Honeycutt C.W. 2004. Tillage and Seed-Sprouting Strategies to Improve Potato Yield and Quality in Short Season Climates, Am J Pot Res nr. 81, s. 177÷186.

16. Estler M. 1996. Maissaat. Ruhig aus der Reihe tanzen. DLG-Mitt., nr 3, s. 82÷83.

17. Firsov M.M., Czerepachin A.N. 2002. Osnovnyje tendencii i prognoz razvitija maszin dlja rastienijevodstva. Traktory i sielskochozjajstviennyje masziny, nr 3, s. 36÷39.

18. Fischer G. 1913. Rzut oka na rozwój i stan obecny budownictwa maszyn rolniczych. [online] Przegląd Techniczny T. LII, nr 16. Streszczenie artykułu z Z. D. V. D. Ing. nr 30, [dostęp 22.12.2006]. Dostępny w Internecie: http://bcpw.bg.pw.edu.pl/contenet/367/pt14_nr_16_1914_04_15.pdf.

19. Gała Z. 1995. Sprawny siewnik gwarantuje dobre wschody. Top Agrar Polska, nr 1, s. 30÷32.

20. Gała Z., Czajka S., Maciaszek H. 1996. Badania nierównomierności poprzecznej siewu rozproszonego siewnikiem mechaniczno-pneumatycznym. Roczniki AR Poznań. CCLXXXVI, Rolnictwo, nr 49, s. 45÷49.

21. Gaworski M. 2011. Jak posiejesz, tak zbierzesz. Dostęp on-line 10.08.20011. Dostępny pod adresem: http://www.farmer.pl/technika-rolnicza/maszyny-rolnicze/artykuly/jak-posiejesz-tak-zbierzesz,27283,3.html).

22. Gieroba J., Ukalski J., Hodara K. 1982. Wpływ poprzecznego nachylenia siewnika zbożowego „Poznaniak II” na jakość siewu. Maszyny i Ciągniki Rolnicze, nr 7, s. 24÷25.

23. Grabiński J. 1995. Już podczas siewu żyta decyduje się o jego plonie. Top Agrar Polska, nr 9, s. 24÷26.

24. Griepentrog H.W. 1993. Saatgutzuteilung von Raps. Landtechnik, Jg. 48, nr 1-2, s. 57÷59.

25. Griepentrog H.W. 1999. Zur Bewertung der Flächenverteilung von Saatgut. Landtechnik, Jg. 54(2), s. 78÷79.

26. Griepentrog H.W., Heege H.J. 1995. Einzelkorndosierung von Raps in Drillmaschinen. Landtechnik Jg. 50, nr 4, s. 194÷195.

27. Grochowicz J. 1994. Maszyny do czyszczenia i sortowania nasion. Wyd. II poprawione. Wyd. Akademii Rolniczej, Lublin.

28. Grudnik P. 2006. Równo w rzędzie. [online, dostęp 10.08.2006]. Dostępny w Internecie: http://www.farmer.pl/_/archiwum/2006/Rowno_w_rzedzie/?id=375.

29. Haman J. 1985. Badania fizycznych właściwości roślin i gleby a konstrukcja maszyn rolniczych. Postępy Nauk Rolniczych, nr 1.

30. Haman J. 1998. Lokalna adaptacja mechanizacji produkcji polowej. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych, nr 454, s. 25÷32.

31. Harms T.E., Konschuh M.N. 2010 Water savings in irrigated potato production by varying hill–furrow or bed–furrow configuration, Agric Water Manage, nr 97, s. 1399÷1404.

32. Heege H.J. 1981. Zur Frage der Sätechnik für Getreide. Landtechnik. Jg., nr 36, s. 66÷69.

33. Heege H.J. 1993. Seeding methods performance for cereals, rape, and beans. American Society of Agricultural Engneers, vol. 36, s. 653÷661.

34. Jabłoński K. 2005. Nowe technologie produkcji ziemniaka − uprawa zagonowa. Inżynieria Rolnicza, nr 1 (61), s. 75÷83.

35. Jabłoński K., 2008. Nowoczesna uprawa ziemniaków. PMHZ Strzekęcin. Koszalin. ISBN ...

36. Jabłoński K. 2011. Rolnictwo ekologiczne. Perspektywy ekologicznej uprawy ziemniaka. Nowa Wieś Europejska [online]. Dostęp 2011.08.17]. Dostępny w Internecie: http://nowa-wies.eu/?page_id=13.

37. Kadłubiec W. 1993. Zmienność i genetyczne zróżnicowanie cech użytkowych linii pszenicy ozimej w siewie punktowym i zwartym. Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej we Wrocławiu, Rolnictwo, nr 223, s. 273÷278.

38. Kanafojski Cz. 1977. Teoria i konstrukcja maszyn rolniczych. T. I. Cz. III, Wyd. PWRiL, Warszawa.

39. Kogut Z. 1989. Zalecenia dotyczące mechanizacji siewu nasion rzepaku. Instrukcja wdrożeniowa wykonana w ramach CPBR 10.1, Prace IBMER, XIII/376, Warszawa.

40. Kogut Z. 1998. Ocena typów zespołów wysiewających jako podstawa doboru siewników uniwersalnych do różnych warunków eksploatacyjnych. Prace Naukowo-Badawcze IBMER, nr 2, s. 5÷58.

41. Kogut Z. 2003. Ilość wysiewu nasion siewnikiem uniwersalnym w aspekcie zmiennych warunków eksploatacyjnych. Problemy Inżynierii Rolniczej, nr 4, s. 25÷34.

42. Kogut Z. 2004. Zadbaj o równomierny wysiew w różnych warunkach. Top Agrar Polska, nr 9, s. 124÷126.

43. Kogut Z., Mosch G., Józefowicz J. 2002. Test czterech siewników. Top Agrar Polska, nr 2, s. 98÷106.

44. Kolińsky J. 1978. Pasove seti obilnin. Zemedelska Technika, nr 5.

45. Kośmicki Z. 1994. Kierunki badań na użytek projektowania maszyn rolniczych. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych, nr 415, s. 75÷89.

46. Kowalczuk J. 1991. Ocena jakości siewu nasion soi siewnikiem zbożowym i punktowym. Maszyny i Ciągniki Rolnicze i Leśne, nr 4, s. 20.

47. Kowalczuk J., Węgrzyn A. 1996. Ocena jakości siewu nasion fasoli siewnikiem z taśmowymi zespołami wysiewającymi. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln., nr 443, s. 265÷271.

48. Kowalczuk J., Zarajczyk J. 2006a. Ocena jakości pracy taśmowego zespołu wysiewającego siewnika S011 Alex przy siewie nasion pietruszki. Inżynieria Rolnicza, nr 5(80), s. 333÷339.

49. Kowalczuk J., Zarajczyk J. 2006b. Porównanie jakości siewu nasion marchwi siewnikiem S011 Alex w warunkach laboratoryjnych i polowych. Inżynieria Rolnicza, nr 3(78), s. 127÷133.

50. Kuczewski J., Waszkiewicz Cz. 1997. Mechanizacja rolnictwa. Maszyny i urządzenia do produkcji roślinnej i zwierzęcej. Wyd. SGGW, Warszawa.

51. Lejman K., Owsiak Z. 1994a. Badania elastycznych gumowych przewodów nasiennych. Roczniki Nauk Rolniczych, T. 80-C-1, s. 135÷141.

52. Lejman K., Owsiak Z. 1994b. Badania podłużnej nierównomierności wysiewu siewników rzędowych. Roczniki Nauk Rolniczych, T. 80-C-1, s. 127÷133.

53. Lipiński A. 1993a. Aspekty praktyczne rozproszonego siewu nasion zbóż. Zeszyty Naukowe AR w Szczecinie, Rolnictwo LVI – Seria Techniczna, nr 159, s. 254÷257.

54. Lipiński A. 1993b. Tendencje w rozwoju metod siewu zbóż. Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej w Szczecinie, nr 159, s. 255÷257.

55. Lipiński A. 2000. Ocena wskaźników rozmieszczenia nasion w siewie rozproszonym zbóż. Materiały III Międzynarodowej Konferencji Naukowej nt.: „Rozwój teorii i technologii w technicznej modernizacji rolnictwa” Olsztyn, s. 71÷74.

56. Lipiński A. 2004. Ocena równomierności podłużnej rzędowego siewu nasion pszenicy. Inżynieria Rolnicza, nr 4/59, s. 61÷67.

57. Lipiński A. 2005. Wpływ dawki nasion i prędkości siewnika na równomierność rzędowego siewu nasion pszenicy. Inżynieria Rolnicza, nr 1(61), s. 93÷99.

58. Lipiński A. 2006. Studia nad procesem rozpraszania nasion zbóż siewnikami mechanicznymi (rozprawa habilitacyjna nr 20). Inżynieria Rolnicza, nr 1(76).

59. Lipiński A., Markowski P., Rawa T. 2004. Próba oceny wydajności i równomierności dozowania nasion pszenicy kołeczkowymi zespołami wysiewającymi przy wysiewie dolnym i górnym. Inżynieria Rolnicza, 4(59), s. 69÷76.

60. Ljubyszko N.I. 2003. Ziernovyje siejałki na vystavkie „SIMA-2003”. Traktory i sielskochozjajstviennyje masziny, nr 12, s. 50÷54.

61. Lorenzen M. 1985. Welche Drillmaschinentechnik für die so er Jahre? Agrartechnik, Jg., nr 64(6), s. 6.

62. Łazarczyk A. 1994. Przegląd rozwiązań konstrukcyjnych zespołów wysiewających siewników uniwersalnych. Materiały III Ogólnopolskiej i II Międzynarodowej Konferencji Naukowej nt.: „Rozwój teorii i technologii w technicznej modernizacji rolnictwa”, ART Olsztyn, s. 202÷205.

63. Łazarczyk A. 1997. Tendencje w konstrukcji zespołów wysiewających siewników uniwersalnych. Materiały VII Sympozjum im. prof. Cz. Kanafojskiego nt.: „Problemy budowy oraz eksploatacji maszyn i urządzeń rolniczych”, Płock, s. 327÷330.

64. Łuszczewski B., Skoniewski P. 1970. Wytyczne technologii czyszczenia nasion. Zjednoczenie Hodowli Roślin i Nasiennictwa. Wyd. PWRiL – Redakcja Poradnik Gospodarski, Poznań.

65. M.J. Pavek, R.E. Thornton: A Survey of Stand Establishment and In-Row Spacing Uniformity in Washington Potato Fields, Am J Pot Res (2005) 82:463÷469 [9].

66. Mańkowski S. 2004. Metoda rozdrabniania nasion łubinu i wydzielania cząstek okrywy nasiennej. Rozprawa doktorska, Olsztyn.

67. Markowski P., Rawa T. 2008. Porównanie parametrów geometrycznych dwusegmentowych kołeczkowych zespołów wysiewających. Inżynieria Rolnicza 10(108), s. 175÷183.

68. Markowski P., Rawa T., Warych G. 2007. Próba określenia wpływu przewodu nasiennego i redlicy siewnika na równomierność wysiewu nasion pszenicy. Inżynieria Rolnicza, nr 7(95), s. 137÷143.

69. Markowski P., Rawa T., Warych G. 2007. Próba określenia wpływu przewodu nasiennego i redlicy siewnika na równomierność wysiewu nasion pszenicy. Referat wygłoszony na XIV Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej nt.: „Postęp Naukowo-Techniczny i Organizacyjny w Rolnictwie”, 12 – 16 luty, Zakopane.

70. Marks N. 1997. Maszyny rolnicze. Część I. Wydanie II. Maszyny do uprawy, pielęgnacji, nawożenia, siewu, sadzenia i ochrony roślin. Kraków. Dostęp on-line 14.08.20011. Dostępny pod adresem: http://mr.wipie.ur.krakow.pl/rozdz9/index.html).

71. Marks N. 1998. Wpływ techniki uprawy na plon i cechy jakościowe bulw ziemniaka. Inżynieria Rolnicza, nr 2 (3), s. 175÷185.

72. Metzner R. 1999. Definition und Einordnung von Verfahren der Sätechnik. Landtechnik KTBL Arbeitsblatt, Jg. 54, nr 2.

73. Metzner R. 2000. Definition und Einordnung der Einzelkornsaat. Landtechnik KTBL Arbeitsblatt, Jg. 55, nr 1.

74. Michałek R. 1992. Kierunki rozwoju techniki rolniczej na tle zadań nauk rolniczych. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln., 403.

75. Michałek R. i in. 1998. Uwarunkowania technicznej rekonstrukcji rolnictwa. Wydawnictwo PTIR, Kraków.

76. Michałek R., Tomczyk W. 2002. Problemy eksploatacji maszyn i urządzeń w aspekcie ochrony środowiska. Problemy Inżynierii Rolniczej., nr 4(38), s. 5÷10.

77. Mieszkalski L. 1995. Rolnicza i przemysłowa działalność człowieka a środowisko naturalne. Problemy Inżynierii Rolniczej, nr 4(10), s. 111÷119.

78. Mieszkalski L. 1996. Maszyny rolnicze w schematach. Wyd. ART, Olsztyn.

79. Mieszkalski L. 1998. Konstrukcja siewnika z pneumatyczno-cylindrycznym zespołem wysiewającym do precyzyjnego siewu nasion. Problemy Inżynierii Rolniczej, nr 4, s. 39÷49.

80. Mülle G., Heege H.J. 1980. Die Iinzelkornsaat von Getreide als technicches Problem. Grundl. Landtechnik, 30 (2), s. 29÷36.

81. Niedziółka I. 1998. Aktualne problemy siewu ziarna kukurydzy. Problemy Inżynierii Rolniczej, nr 2, s. 21÷30.

82. Nolte P., Bertram M., Bateman M., Macintosh C.S. 2003. Comparative Effects of Cut and Treated Seed Tubers vs Untreated Whole Seed Tubers on Seed Decay, Rhizoctonia Stem Canker, Growth, and Yield of Russet Burbank Potatoes, Am J Pot Res, nr 80, s. 1÷8.

83. Ogólna uprawa roli i roślin. 1974. Materiały pomocnicze do zajęć na studiach stacjonarnych i zaocznych. Praca zbiorowa pod redakcją H. Domańskiej. Wyd. PWN, Warszawa.

84. Pawlak J. 1994. Światowe tendencje w technice rolniczej. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych, nr 415, s. 67÷74.

85. Pawlak J. 1995. Tendencje i uwarunkowania rozwoju techniki rolniczej. Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, Warszawa.

86. Pavek M.J., Thornton R.E. 2006. Agronomic and Economic Impact of Missing and Irregularly Spaced Potato Plants, Am J Pot Res, nr 83, s. 55÷66.

87. Pavek M.J., Thornton R.E. 2009. Planting Depth Influences Potato Plant Morphology and Economic Value, Am J Pot Res, nr 86 s.56÷67.

88. PN-87/R-36540. 1987. Siewniki zbożowe. Ogólne wymagania i badania. Polski Komitet Normalizacji, Miar i Jakości. Wyd. Normalizacji ALFA.

89. PN-88-R-36571. 1988. Maszyny rolnicze. Sadzarki do ziemniaków. Ogólne wymagania i badania. Polski Komitet Normalizacji, Miar i Jakości. Wyd. Normalizacji ALFA.

90. PN-88-R-36573. 1988. Maszyny rolnicze. Siewniki punktowe. Ogólne wymagania i badania. Polski Komitet Normalizacji, Miar i Jakości. Wyd. Normalizacji ALFA.

91. Podstawy agrotechniki. 1983. Praca zbiorowa pod redakcją W. Niewiadomskiego. Wydanie III poprawione i uzupełnione. Wyd. PWRiL, Warszawa.

92. Przybył J. 2007. Technika dla uprawy kukurydzy. Dostęp on-line 8.08.20011. Dostępny pod adresem: http://www.agroma.bialystok.pl/index.php/pl/poradnik/technika-dla-uprawy-kukurydzy/menu-id-4.html

93. Rawa T., Lipiński A. 2001. Badania nierównomierności dozowania nasion pszenicy zespołami wysiewającymi siewników wybranych firm. Problemy Inżynierii Rolniczej, nr 1, s. 13÷20.

94. Rawa T., Markowski P. 2001a. Analiza kołeczkowych zespołów wysiewających w aspekcie ich konstrukcji i równomierności dozowania nasion. Inżynieria Rolnicza, nr 13(33), s. 383÷390.

95. Rawa T., Markowski P. 2001b. Analiza rozwiązań konstrukcyjnych zespołów wysiewających typu kołeczkowego. Materiały XI Międzynarodowej Konferencji Naukowej nt.: „Problemy inżynierii rolniczej na progu III tysiąclecia”, Międzyzdroje, s. 418÷421.

96. Rawa T., Markowski P., Lipiński A. 2005. Próba określenia wpływu parametrów roboczych kołeczkowego zespołu wysiewającego oraz szerokości międzyrzędzi i prędkości siewu na równomierność dozowania nasion pszenicy. Inżynieria Rolnicza, 6(66), s. 75÷83.

97. Rola H. 1982. Zjawisko konkurencji wśród roślin i jej skutki na przykładzie wybranych gatunków chwastów występujących w pszenicy ozimej. IUNG, Puławy (rozprawa habilitacyjna.

98. Roszkowski A. 1998. Aktualne problemy rolnictwa precyzyjnego. Problemy Inżynierii Rolniczej, nr 3, s. 107÷120.

99. Roszkowski A., Kogut Z. 2001. Technika rolnicza XXI wieku. Część VII. Siew nasion. Przegląd Techniki Rolniczej i Leśnej, nr 11, s. 2÷5.

100. Sämaschine richtig einstellen. Damit der Saatstriegel keine Erdwälle aufwirft. 1991. Autorzy wyd. Technik Reparaturhelfer, dlz 1, s. 62÷64.

101. Schmitt K.O., Fisch R. 1992. Silomais: Hohere Ertrage durch engeren Reihenabstand. Top Agrar, nr 4, s. 70÷71.

102. Skwarski B., Skwarska O. 1995. Agrotechniczne, ekonomiczne i ekologiczne aspekty alternatywnych technologii uprawy ziemniaka. Inżynieria Rolnicza, nr 4, s. 67÷78.

103. Solie J.B., Solomon S.G., Seft K.P., Peeper T.F., Koscelny J.A. 1991. Reduced row spacing for improved wheat yields in weed-free and weed-infested fields. Trnas. ASAE, nr 34(4), s. 1654÷1660.

104. Steele D.D., Greenlanff R.G., Hatterman-Valenti H.M. 2006. Furrow vs Hill Planting of Sprinkler-Irrigated Russet Burbank Potatoes on Coarse-Textured Soils, Am J Pot Res, nr 83, s. 49÷257.

105. System Maszyn Rolniczych. Część 7. Produkcja ziarna i nasion. 1988. Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, Warszawa.

106. Szczegółowa uprawa roślin. 1999a. Praca zbiorowa pod redakcją Z. Jasińskiej i A. Koteckiego. T. I. Wyd. Akademii Rolniczej, Wrocław.

107. Szczegółowa uprawa roślin. 1999b. Praca zbiorowa pod redakcją Z. Jasińskiej i A. Koteckiego. T. II. Wyd. Akademii Rolniczej, Wrocław.

108. Tamborski S. 1989. Technika pasmowego siewu zbóż. Maszyny i Ciągniki Rolnicze, nr 7, s. 10÷11.

109. Tarkalson D.D., King B.A., Bjorneberg D.L., Taberna J.P. Jr. 2011. Evaluation of In-Row Plant Spacing and Planting Configuration for Three Irrigated Potato Cultivars, Am J Pot Res, nr 88, s 207÷217.

110. Towpik T. 2010. Tajemnice pneumatyka. Dostęp on-line 16.08.20011. Dostępny pod adresem: http://www.rpt.pl/index.php?content=1101).

111. Vogel G., Herbst A. 1988. Ergebnisse zur Aussaat von Getreide mit Bandsäscharen. Feldwirtschaft, nr 8, 361÷362.

112. Walczyk J. 1989. Wpływ przewodu nasiennego w siewniku precyzyjnym MG-6 na dokładność rozmieszczenia nasion w rzędzie. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln., nr 365, s. 181÷189.

113. Walczyk J., Walczyk M. 1991. Nowe spojrzenie na uprawę przedsiewną i siew. Maszyny i Ciągniki Rolnicze i Leśne, nr 3, s. 19÷20.

114. Waszkiewicz Cz., Leonik A. 1991. Rozwój konstrukcji siewników rzędowych w Polsce. Cz.I. Mechanizmy wysiewające. Maszyny i Ciągniki Rolnicze i Leśne, nr 12, s. 25÷27.

115. Wesołowski M. 1989. Chemiczne zwalczanie chwastów i czynniki ograniczające jego efektywność. Materiały szkoleniowe IUNG Puławy. Ekologiczne podstawy zwalczania chwastów w roślinach uprawnych.

116. Wójcicki Z., Michałek R. 2002. Uwarunkowania przemian w rolnictwie polskim do 2020 roku. Inżynieria Rolnicza, nr 6, s. 193÷2.

117. Zarajczyk J., Kowalczuk J. 2008. Porównanie jakości pracy taśmowego i łyżeczkowego zespołu wysiewającego przy siewie nasion cebuli. Inżynieria Rolnicza, nr 5(103), s. 379÷383.

118. Zalewski P. Problemy rolnictwa precyzyjnego. Inżynieria Rolnicza, nr 8, s. 15÷23.

119. alewski P. 2001. Ewolucja poglądów na rozmieszczenie w polu materiału siewnego. Inżynieria Rolnicza, nr 9, s. 83÷90.

Wykaz stron internetowych

1. Amazone – sukces jest pytaniem o kompetencje. 2006. Prospekty maszyn Amazone. [online, dostęp 20.03.2006] Dostępny w Internecie: http://www.korbanek.pl/maszyny/amazone/maszyny_amazone_pl.pdf.

2. Główny Urząd Statystyczny w Warszawie [online, dostęp 14.08.2011] Dostępny w Internecie: www.stat.gov.pl.

3. Mały rocznik statystyczny Polski 2011. ISSN 1640-3630. [online, dostęp 7.08.2011] Dostępny w Internecie: http://www.stat.gov.pl/gus/5840_737_PLK_HTML.htm.

4. Maszyny firmy Sulky. 2006. [online, dostęp 14.05.2006] Dostępny w Internecie: http://www.korbanek.pl/maszyny/SULKY/sulky_index.htm.

5. Technika rolnicza – produkty. 2006. [online, dostęp 06.08.2006] Dostępny w Internecie: http://www.poettinger.at/pl/landtechnik/index_produkte.htm.

6. Wynalazki i odkrycia. [online, dostęp 06.08.2011] Dostępny w Internecie: http://www.wynalazki. mt.com.pl/ joomla/index.php?option=com_content&task=view&id=370&Itemid=51.

Instrukcje obsługi

7. Hassia siewnik typ DK. 1989. Instrukcja obsługi i katalog części zamiennych, nr 252850. A.J. Tröster Maschinenfabrik 6308 Butzbach.

8. Mechanische drillmaschinen “Multidrill M300”. 1989. Instrukcja obsługi i katalog części. Wyd. firmy Rabewerk.

9. Siewnik rzędowy S074/1 i S074/1E. 2001. Instrukcja obsługi i katalog części: KTM 0824-114-307-419. Opracowanie: TK – Wyd. III FMR Famarol Słupsk, 06.2001, Nr kat. instrukcji: 8243-074-000-511.

10. Siewnik zbożowy zawieszany „Poznaniak 5“ S043/2. 1986. Instrukcja obsługi i katalog części. Wyd. Przemysłu Maszynowego WEMA, Warszawa.

11. Siewnik zbożowy zawieszany „Poznaniak 6” SO43/C2. 2002. Instrukcja obsługi i katalog części: P.P.H.U. Rolmasz Sp. z o. o. Wydanie I – Luty 2002.

12. Siewnik serii Vitasem A, typ: 251, 301 i 401. 2006. Instrukcja obsługi plus zasady przekazania maszyny: nr 998537 PL 80E 0. Pöettinger.

13. Siewnik Rapid Super XL. 2006. Katalog reklamowy firmy Väderstad.