EKONOMICZNE ODDZIAŁYWANIE CENTRÓW Ł Ś Ą · ku cen w sieciach handlowych, nie tylko w Wal-Mart,...
Transcript of EKONOMICZNE ODDZIAŁYWANIE CENTRÓW Ł Ś Ą · ku cen w sieciach handlowych, nie tylko w Wal-Mart,...
Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach ISSN 2083-8611 Nr 336 · 2017
Arkadiusz Halama Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Wydział Ekonomii Katedra Gospodarki Przestrzennej i Środowiskowej [email protected]
EKONOMICZNE ODDZIAŁYWANIE CENTRÓW HANDLOWYCH NA MAŁE MIASTA I OBSZARY
WIEJSKIE W SUBREGIONIE CENTRALNYM WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO
Streszczenie: Centra handlowe funkcjonujące w zewnętrznych obszarach dużych miast mogą być przyczyną wielu zmian o różnorakim charakterze. Oddziaływanie centrów handlowych może spowodować utratę podstaw funkcjonowania małych miast, w tym pełnionych przez nie funkcji usługowych, na rzecz otaczających obszarów wiejskich. Centra handlowe poprzez oddziaływania konkurencyjne mogą się przyczyniać także do podniesienia jakości świadczonych usług.
Celem pracy była ocena oddziaływania, głównie ekonomicznego, centrów handlo-wych na przedsiębiorców działających w małych miastach i na obszarach wiejskich w subregionie centralnym województwa śląskiego na podstawie przeprowadzonych badań ankietowych. Umożliwiły one wykazanie, że centra handlowe nie stanowią zna-czącej konkurencji dla przedsiębiorców działających w subregionie centralnym woje-wództwa śląskiego, a przyczyniają się do poprawy jakości i konkurencyjności świadczo-nych usług. Słowa kluczowe: centra handlowe, małe miasta, zewnętrzne strefy metropolii. JEL Classification: O18, R31. Wprowadzenie
Centrum handlowe to nowoczesne zgrupowanie sklepów, zakładów gastro-nomicznych i usługowych, w którego skład wchodzi co najmniej kilka sklepów i zakładów gastronomicznych prowadzonych przez różne przedsiębiorstwa. Sta-nowi ono całość pod względem handlowo-asortymentowo-usługowym, budow-
Małgorzata Twardzik Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Wydział Ekonomii Katedra Gospodarki Przestrzennej i Środowiskowej [email protected]
Arkadiusz Halama, Małgorzata Twardzik
184
lano-architektonicznym, organizacyjno-administracyjnym i jest przystosowane do obsługi zmotoryzowanych nabywców [Strużycki, 2000, s. 32; Twardzik, 2013, s. 42-44].
Wpływ centrów handlowych, zlokalizowanych w zewnętrznych obszarach dużych miast, na otaczające tereny nie jest do końca zbadany i jednoznaczny. Duże centra handlowe oddziałują w różnoraki sposób na otaczające je małe mia-sta, pełniące funkcje usługowe wobec otaczających je obszarów wiejskich. Na-stępstwem tych oddziaływań mogą być zmiany różnej natury na rynku pracy, lokalnej przedsiębiorczości oraz wpływ na konkurencję i popyt. Zmiany (zwłaszcza negatywne) mogą dotyczyć także okolicznej infrastruktury.
Powszechne są opinie o negatywnym wpływie dużych sklepów (centrów handlowych) na lokalną przedsiębiorczość i na miejsca pracy. Otwarcie sklepu Wal-Mart (sieć sklepów w USA) spowodowało zmniejszenie zatrudnienia na rynku sprzedaży detalicznej o 2,7% (czyli pracownik Wal-Mart zastępował 1,4 pracownika w pozostałej części sektora detalicznego). Spadek zatrudnienia po-wodował także inne konsekwencje natury ekonomicznej i społecznej, jak np.: zmniejszenie wpływów z podatków, konieczność wypłaty zasiłków oraz różno-rakie negatywne aspekty społeczne [Neumark, Zhang i Ciccarella, 2008, s. 428].
Duże firmy handlowe wykorzystują swoją przewagę instytucjonalną za-równo nad mniejszymi konkurentami, jak i klientami. Mogą stosować różnego rodzaju optymalizacje podatkowe mające na celu obniżenie należnych podat-ków, agresywne kampanie reklamowe, nowoczesne techniki wywierania wpły-wu na konsumentów itp.
Są także pozytywne strony rozwoju dużych centrów handlowych. Na spad-ku cen w sieciach handlowych, nie tylko w Wal-Mart, zyskują biedniejsi klienci [Neumark, Zhang i Ciccarella, 2008, s. 428]. Poprawia się jakość obsługi i wy-bór towarów. Możliwość zwrotu niewykorzystanych materiałów budowlanych stała się standardem po wejściu na polski rynek sieci marketów budowlanych. Często niejako „przy okazji” budowy centrum handlowego rozbudowywana jest okoliczna infrastruktura komunikacyjna i przesyłowa.
Celem pracy jest ocena oddziaływania centrów handlowych na przedsię-biorców działających w małych miastach i obszarach wiejskich położonych w subregionie centralnym województwa śląskiego.
Artykuł stanowi efekt długoletnich badań prowadzonych cyklicznie w od-stępach pięciu lat (pierwsze badania przeprowadzono w 2007 r., kolejne w 2012, ostatnie w czerwcu i wrześniu 2017 r.) w czterech subregionach województwa śląskiego. Prezentowane wyniki badań z 2012 r. należy traktować jako eksplora-cyjne, które posłużyły jedynie do wyprowadzenia ogólnych wniosków w zakre-
Ekonomiczne oddziaływanie centrów handlowych...
185
sie oddziaływania centrów handlowych. Będą one również wykorzystane do celów porównawczych dla badań zrealizowanych w 2017 r. 1. Obszar i metodyka badań
W układzie przestrzenno-funkcjonalnym województwo śląskie jest podzie-lone na cztery obszary funkcjonalne, a subregion (obszar) centralny jest naj-większy powierzchniowo. Zajmuje 5577 km2, jest zamieszkany przez prawie 2 mln 784 tys. osób, co stanowi przeszło 60% ogółu mieszkańców województwa śląskiego. Jest także najgęściej zaludniony spośród wszystkich regionów woje-wództwa śląskiego, gęstość zaludnienia wynosi 499 os./km2 [Strategia…, 2014]. Strukturę administracyjną subregionu tworzy: – 14 miast na prawach powiatu: Bytom, Chorzów, Dąbrowa Górnicza, Gliwice,
Jaworzno, Katowice, Mysłowice, Piekary Śląskie, Ruda Śląska, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Świętochłowice, Tychy, Zabrze,
– 8 powiatów ziemskich (będziński, bieruńsko-lędziński, gliwicki, lubliniecki, mikołowski, pszczyński, tarnogórski, zawierciański),
– 28 gmin miejskich i miejsko-wiejskich oraz 31 gmin wiejskich. Łącznie w skład subregionu centralnego wchodzi 81 jednostek samorządu
terytorialnego. Są one zorganizowane w pięć podregionów: bytomski, gliwicki, katowicki, sosnowiecki i tyski. Podział ten koresponduje z klasyfikacją staty-styczną NTS.
Badania były prowadzone w wybranych gminach miejskich [www 1, BDL], w przypadku gmin miejsko-wiejskich w nawiasach podano ludność części wiejskiej gminy (tabela 1). Wszystkie miasta oprócz Pszczyny, Tarnowskich Gór i Zawier-cia można zaliczyć do małych miast, tj. zgodnie z typologią ośrodków liczących do 20 tys. mieszkańców, stanowiących zaplecze dla otaczających je obszarów wiejskich [por. Brol, Maj i Strahl, 1990, s. 35]. Tabela 1. Ludność badanych miejscowości w 2012 r.
Lp. Gmina/miasto Ludność 1 2 3 1 Chełm Śląski 6696 2 Imielin 8542 3 Koszęcin 11 816 4 Ornontowice 5912 5 Orzesze 19 823 6 Pszczyna 26 003 (25 268) 7 Rudziniec 10 590 8 Suszec 11 791 9 Tarnowskie Góry 61 002
Arkadiusz Halama, Małgorzata Twardzik
186
cd. tabeli 1 1 2 3
10 Toszek 3695 (5831) 11 Tworóg 8126 12 Wojkowice 9172 13 Woźniki 4457 (5235) 14 Zawiercie 51 688
Źródło: [www 1].
Wybrane do badania miejscowości były zlokalizowane w strefie oddziały-wania minimum jednego centrum handlowego. Podstawą delimitacji był czas przejazdu od miejsca zamieszkania do centrum handlowego. Obszar oddziały-wania wyznaczono na podstawie oceny dostępności komunikacyjnej. Wykorzy-stano także dwanaście wskaźników cząstkowych1 wg stanu na 2009 r. oraz wskaźnik syntetyczny, wyznaczony metodą Perkala, który jest zestandaryzowa-ną średnią z wszystkich wskaźników [Gibas, 2013, s. 65, 70].
Według GUS i BDL w 2012 r. w subregionie centralnym działało 487 obiek-tów wielkopowierzchniowych, z czego 61 było hipermarketami2, a 411 super-marketami3, oraz 27 centrów handlowych.
Badania przeprowadzono za pomocą wywiadu bezpośredniego w 2012 r. W subregionie centralnym uzyskano 122 wywiady bezpośrednie. Zastosowano dobór celowy. Respondentami byli przedsiębiorcy prowadzący działalność w wy-branych gminach, działający w handlu i usługach. 1.1. Charakterystyka respondentów
Do cech charakteryzujących przedsiębiorstwa prowadzone przez respon-dentów zaliczono m.in: – profil działalności, – zasięg działania, – liczbę zatrudnionych,
1 M. in.: gęstość zaludnienia, przyrost naturalny, saldo migracji ogółem, udział procentowy osób
w wieku produkcyjnym w ludności ogółem, udział osób pozostających na długotrwałym bezro-bociu wśród bezrobotnych ogółem, udział procentowy pracujących w sektorach pozarolniczych, jednostki zarejestrowane w systemie REGON na 1000 mieszkańców.
2 Sklep o powierzchni sprzedażowej od 2500 m2 prowadzący sprzedaż głównie w systemie samoob-sługowym, oferujący szeroki asortyment artykułów żywnościowych i nieżywnościowych częstego zakupu, zwykle z parkingiem samochodowym (http://stat.gov.pl/wyszukiwarka/szukaj.html).
3 Sklep o powierzchni sprzedażowej od 400 m2 do 2499 m2 prowadzący sprzedaż głównie w syste-mie samoobsługowym, oferujący szeroki asortyment artykułów żywnościowych oraz artykułów nieżywnościowych częstego zakupu (http://stat.gov.pl/wyszukiwarka/szukaj.html).
––
g
R
Ź
snwtp
R
Ź
4
– l– o
gach
RysŹród
stępnoww ttrudpow
RysŹród
4 Po
lokodl
Wh, a
s. 1. dło: O
Dpniewiłytymdniawyż
s. 2. dło: O
or. [
alizegło
Więka po
ProOpra
ome rey 10
m tyającżej 1
ZasOpra
[Now
zacjość
kszoozos
ofil cowa
minoegio0%
ych cych100
sięgcowa
wa d
ję fić odość stała
dziaanie
owaonal
resnaj
h o0 pra
g dzanie
defin
Ek
firmd naj
anka cz
ałalwła
ały lnymspojmnd 6aco
ziaławła
nicja
kon
my, ajblikietzęść
lnośsne.
przm (
ondeniej6 doown
alnosne.
a MŚ
omi
iższtowć pro
ści a
zeds(rysentószy
o 10nikó
ości
ŚP, 2
iczn
zegowany
owa
anki
siębs. 2ów.ych 0 oów,
prz
2006
ne o
o ceych adz
ietow
bior2). F. N(62
sóbsta
zeds
6].
ddz
entrprz
ziła d
wan
rstwFirm
Najw2%
b (1anow
siębi
ziały
rumzedsdzia
nych
wa my więc
%), z3%
wiły
iorc
ywa
m hasiębałal
h pr
dziok
cej zatr
%). Wy 7%
ców
nie
andbiorlnoś
rzed
iałajkreśl
byłrudnWię% o
w 2
cen
dlowrcówść o
dsięb
ająclająło pniajęksogó
201
ntró
wegw, tjo ch
bior
e nące przejący
sze ółu a
2 r.
w h
go.tj. 1
harak
rców
na rsw
edsychprzank
hand
111,kter
w w
rynwój siębh 2-zedskieto
dlow
, dzrze
w 20
nku zas
bior-5 psiębowa
wych
ziałapro
012 r
loksięgstwpracbiorany
h...
ała oduk
r.
kalng jakw „mcowrstwych.
w hkcyj
nymko mikwnikwa,
hanyjny
m (glo
kro”kówzat
ndluym (
(54%obal”4 (w otrud
u i u(rys
%), lny rys
orazdnia
18
usłus. 1)
nasta
. 3)z zaając
7
u-).
a-a-), a-ce
1
R
Ź
hodndphnz
R
Ź
188
RysŹród
hanodsdlownośdenprzehannegzmo
RysŹród
8
s. 3. dło: O
Sindloetekwycci c
ntówekra
ndlogo, dotor
s. 4. dło: O
LicOpra
iedzowyk (ch. cza
w (acz
owydobryzo
OdOpra
czbacowa
zibyych,16%Masu 66%
zał ych brzeowa
dlegcowa
a zaanie
y w, gd% fałe prz
%) 30 mo
e roania
łośćanie
atrudwła
więkdyżfirmodl
zeznczami
oże ozbua pr
ć dowła
A
dniosne.
kszo 48
m) bległnaczas in. byćudorzed
o najsne.
Arka
onyc
ości8% był łośczantenDoć naowadsię
ajbli
adiu
ch p
i prreszna
ci dnegon niobraastę
anejębio
ższe
usz
prze
rzedsponaczndo co nie p
a doępstj inorcó
ego
Ha
ez an
dsięndenie centa dprzostętwe
nfrasów.
o cen
lam
nkie
ębioentó
odtrów
dotaekrępnem bstru.
ntru
ma, M
etow
orcóów ddalw harcieracznośćbar
uktu
um h
Mał
wan
ów okr
lonyhande dzał ć kordzoury
hand
łgor
nych
niereśly (odlow
do n15
omuo gękom
dlow
rzat
h prz
e są la ood 2wycnich munikęstemu
weg
ta T
zed
znodle21 ch ph. D
min,kacego unik
go (w
Twa
sięb
naczegłodo przy
Dla a
cyjnzal
kacy
w k
rdz
bior
zącoość 50
yczznatyl
na oludnyjne
km)
ik
ców
o odna
kmzyniaczlko oraznienej i
w w
ddaa „dm) oiają
zącedla
z cnia wy
201
alondo 5od ą sięej ca 7zasreg
ysok
12 r
ne o5 kcenę do
częś7% sowgionkieg
r.
od ckm”ntróo ości
bawa cnu cgo
cent”. Dów hszcresp
adancentcensto
trówDużhan
czędponnyctrów
ntralopni
w ży n-d-n-ch w l-ia
R
Ź
wJotacs 2
tłw4dd(
RysŹród
w hJesto litychaktucowstru
2. P
tralnłóww w47 hdowdow(M)
s. 5. dło: O
Prhandt kiiczbh muali
wanu RE
Pod
Fonym
w (tywiękhan
wymwnic), pr
CzOpra
recydlu ilkabie
małyizowo, żEGO
dmi
ormm sylkkszondelmi (ctwrzew
as dcowa
yzyi u
a pri p
ych,wanże wON
ioty
my ią zr
ko doścl de(pra
wemwyż
dojaanie
yjneusłurzycprz, jeny. w w
N [S
y g
i roróżdla i duetalawie
m (sższ
Ek
azduwła
e okugaczyyczdnoFir
wojeobi
gosp
dzażnic
sekużylicze 5ekcając
kon
u dosne.
kreśch
yn tzynaoosormyewóiera
pod
aje dcowkcji
ych ny,0 ty
cja ce l
omi
o naj
ślenjesttakiachobo
y koództaj, 2
dar
dziawane
i Gmia z wys.)F) licz
iczn
jbliż
nie t baiego
h zaowyończtwi
2012
rcze
ałale. R
G) Past,wył). Nora
zbą
ne o
ższe
wpardzo saprzychzącie śl2, s
e w
lnośRodPKD dołącz
Nastaz dprz
ddz
ego
pływzo tanzest. De dląsks. 30
w su
ści dzajeD 2ominzentępndziazetw
ziały
cen
wu truu rtani
Do ndziałkim0-3
ubr
pode p
2007now
niemne wałalnwórs
ywa
ntru
cendnerzecia
niedałalnm ni
1].
reg
dmirow7 p
wałym hw knośstw
nie
um h
ntróe i czy.dzi
dawnośće is
gion
iotówadprzey poand
koleścią
wo p
cen
hand
ów mo. Nałal
wna ć nistni
nie
ów dzonedstodmdlu ejnoą prprze
ntró
dlow
hanoże Nie lnorejie beje
cen
gosnyctawmiodet
ościrofeemy
w h
weg
ndlobyćsą ści estrbyły48
ntr
spoh d
wionty gtalici to esjoysło
hand
go (w
owyć ozbipr
r Ry w,8%
raln
dardziano ngospcznpo
onalowe
dlow
w m
ychbariera
rzedEG
wykr% fi
nym
rczyałalnna pod
negodmlną e (C
wych
min)
h narczoane dsię
GONreślrm
m
ych nośrys
darco po
miotynau
C).
h...
a prone
szębioN nilanewp
w ci w
s. 6cze ojazy zauko
rzedu
czeorstwie be z pisa
subwg
6. Ilz szdaajm
ową
dsięużymegółw, był reje
anyc
bregsek
loścsekcami mująą i t
ębim błowzwregestrch d
gionkcjiciowcji G
samące tech
orcbłęd
we dwłasgularu. do r
nie i i dwo,G, dmosię
hnic
18
zośdemdanzczarniSzareje
cendzia, jadziachoę buczn
9
ść m. ne za ie a-e-
n-a-ak ał o-u-ną
1
R
Ź
ns
190
Rys
Źród
na sekc
0
s. 6.
dło: O
Stbracji.
Licwgind
Opra
trukak b
czbag sekdywcowa
kturbard
a zakcji
widuanie
rę zdzie
areje PKalnewła
zatrej s
A
estroKD /e w sne n
rudnszcz
Arka
owa/200roln
na po
nionzeg
adiu
anyc07/, nictodsta
nycóło
usz
ch pogó
twieawie
ch (owy
Ha
podmółeme. Ste dan
(praych
lam
miom, btan
nych
acujdan
ma, M
otówbez na 3z Ba
jącynyc
Mał
w goosó31.0anku
ychch,
łgor
ospob pr01.2u Dan
) wprz
rzat
odarrow2012nych
w suzeds
ta T
rczywadz2
h Lok
ubrestaw
Twa
ych zący
kalny
egiowio
rdz
w sych
ych i
onieono
ik
ubrgos
i REG
e cew
regiospod
GON
entrpo
oniedars
N [w
ralnodzi
e cestwa
www
nymiale
entraa
1].
m, ze na
alny
z uwa gr
ym
wagrup
gi py
R
Ź
noc 3 3
żwbjh(
Rys
Źród
nienogócow
3. O
3.1
że mwycbyłyjakohan(rys
s. 7.
dło: O
Nnie ółu)wało
Opi
. O
Wmałch jy zao zb
ndlos. 8
LicDaw z
Opra
Najww sby
o po
inia
Ocen
Więkłychjestachbyt
owyi 9
czbaane nzakrcowa
więcsze
yło zona
a p
na
kszoh skt ju
hodndu
ych ).
a osnie resianie
cej rokzatr
ad 1
prze
ilo
ość klepuż wnie
użą, kra
Ek
sób puwze obwła
prako rrud ml
eds
ści
ankpówwysiena
ajow
kon
praczglębronsne n
acujrozunioln o
sięb
sk
kietw ostar
eci hatomwyc
omi
cująędniny nna po
jącyumionycosób
bio
klep
towosiedrczahan
miasch b
iczn
ącyciają naroodsta
ychianych wb.
rcó
pów
wanydloającndlost dbąd
ne o
ch wpra
odowawie
h, boym w u
ów
w p
ychwyco owedla dź z
ddz
w suacujwej e dan
o 3prz
usłu
o f
rze
h prych duż
e, popozzag
ziały
ubreącyi be
nych
368 zemugac
fun
ez p
rzedorażo. onizostran
ywa
egioych wezpiz Ba
tysmyślch (
nkcj
prz
dsięaz k
Dliewtały
nicz
nie
onie w jeieczanku
s., cle i (w
jon
zed
ębiokraja haż 2
ych nyc
cen
cenednozeńsu Dan
czybu
tym
now
się
orcójowhand23%prz
ch b
ntró
ntralostkstwanych
yli 3udowm ta
wan
bio
ów wych
dlo% rzedbyło
w h
lnymkacha pu
h Lok
36%wniakże
niu
orc
dzih i wcóesp
dsiębo z
hand
m wh buublickalny
% oictwe ha
pla
ów
ałajzagów
pondbio
zbyt
dlow
w 20udżeczneych i
ogółwie,and
acó
w
jącygran
nadenrcót m
wych
012 etowegoi REG
łu, , a 2
dlow
ówe
ychniczajwintówów smało
h...
r. wyco GON
zna270
wyc
ek h
h w znyięks
w oskle
o lu
h dz
N [w
ajdo0 tych).
han
hanych szą cenepó
ub w
ział
www
oways. o
Og
ndl
ndlusieko
niło ów wwys
łając
1].
ało osógółe
low
u uweci honk ichw sstar
cych
zatb (2em
wyc
ważhan
kureh licsieccza
19
h
trud26%pra
ch
żałandloencjczb
ciacając
1
d-% a-
a, o-ją bę ch co
1
R
Ź
R
Ź
192
RysŹród
Rys
Źród
2
s. 8. dło: O
s. 9.
dło: O
OpOpra
Oppla
Opra
piniacowa
piniaacówcowa
a haanie
a powekanie
andlwła
ozosk han
wła
A
lowcsne.
stałyndlosne.
Arka
ców
ych owy
adiu
w o l
ankych
usz
licz
kieto
Ha
bie
owa
lam
fun
anyc
ma, M
nkcj
ch p
Mał
onu
prze
łgor
ujący
edsię
rzat
ych
ębio
ta T
h pla
orcó
Twa
aców
ów o
rdz
wek
o lic
ik
k han
czbi
ndlo
ie fu
owy
unk
ych
kcjon
nująącycch
Ekonomiczne oddziaływanie centrów handlowych...
193
Zdaniem respondentów sklepów specjalistycznych było generalnie zbyt ma-ło. Takich obiektów najbardziej brakowało przedsiębiorcom niezwiązanym z han-dlem, tj. 70% respondentów. 3.2. Ocena istniejącej sieci handlowo-usługowej
przez przedsiębiorców
Następną częścią wywiadu było uzyskanie opinii o istniejącej sieci handlo-wo-usługowej w subregionie. Należy mieć na uwadze, że oceniane placówki handlowe mogły stanowić zarówno konkurencję dla ankietowanych przedsię-biorców, jak i miejsce dokonywania zakupów. Mogło mieć to miejsce, gdy przedsiębiorcy byli klientami ocenianych placówek handlowych (zwłaszcza pozostali przedsiębiorcy). Wybór towarów w sklepach w skali od 5 (ocena naj-wyższa) do 1 (ocena najniższa) oceniany był przez przedsiębiorców na średnim poziomie, gdyż przeważają oceny 3 i 4. Ceny w placówkach handlowych były postrzegane jako przeciętne, gdyż 46% respondentów określiło je na 3, czyli średnie, a 25% na 4. Równie przeciętnie była oceniana jakość towaru, 39% przedsiębiorców uważało ją za dostateczną, a 34% za dobrą. Tabela 2. Ocena jakości poszczególnych placówek handlowych przez respondentów
(w %; ocena 5 – najwyższa, 1 – najniższa)
Ocena 5 4 3 2 1 Ocena bardzo duży wybór towarów 11 30 34 19 5 bardzo mały wybór towarów
niskie ceny 3 25 46 20 5 wysokie ceny dogodne godziny funkcjonowania 22 26 31 19 2 niedogodne godziny
funkcjonowania wysoka jakość towarów 8 34 39 16 2 niska jakość towarów wysoki poziom obsługi 13 29 41 12 5 niski poziom obsługi
Źródło: Opracowanie własne.
Bez wątpienia uznanie zyskały godziny otwarcia (funkcjonowania) placó-wek handlowych, gdyż 22% respondentów oceniło je na 5. Pozostałe oceniane aspekty przedstawiono w tabeli 2. 3.3. Konkurencja centrów handlowych dla zakładów usługowych
w opinii przedsiębiorców
Specyfika dużych centrów, grupujących pod jednym dachem wiele firm, w tym także usługowych, powoduje, że mogą stanowić konkurencję dla niektó-rych zakładów usługowych w danych miejscowościach, wpływając tym samym
Arkadiusz Halama, Małgorzata Twardzik
194
na ich funkcjonowanie. Ocena liczby zakładów usługowych była kolejną częścią wywiadu, wyniki przedstawiono w tabeli 3. Tabela 3. Ocena ilości poszczególnych zakładów usługowych w miejscowości (w %)
Wyszczególnienie Zbyt mało Wystarczająca ilość Zbyt dużo Usługi fryzjerskie 11 74 15 Kosmetyczne 18 71 11 Krawieckie 45 51 4 Zakłady szewskie 61 33 6 Pralnie chemiczne 57 41 3 Placówki gastronomiczne 30 62 8 Naprawy sprzętu AGD 57 39 3 Naprawy sprzętu RTV 55 42 3 Usługi motoryzacyjne 34 60 6 Placówki kulturalne 50 46 5 Ośrodki sportowe 55 44 2 Fitness kluby 54 37 9
Źródło: Opracowanie własne.
Na podstawie uzyskanych ankiet zakłady usługowe podzielono na dwie grupy. W pierwszej, przedstawionej na rys. 10, zestawiono zakłady, które w oce-nie większości respondentów były w wystarczającej ilości, tj. przeważała opinia „wystarczająca ilość”, a pozostałe odpowiedzi rozkładają się na podobnym po-ziomie. Te zakłady to usługi fryzjerskie, kosmetyczne, krawieckie, gastrono-miczne i motoryzacyjne. Ocena nie jest jednoznaczna, można uznać, że wymie-nione działalności dobrze się rozwijały i nie były zagrożone konkurencją ze strony usług zlokalizowanych w centrach handlowych.
Należy jednak mieć na uwadze, że wymienione rodzaje zakładów usługo-wych są najczęściej spotykane w centrach handlowych lub ich okolicy (np. fry-zjerskie i motoryzacyjne), a lokale gastronomiczne zlokalizowane są praktycznie w każdym centrum handlowym. Być może z tego powodu ich liczba była uwa-żana za wystarczającą.
Pozostałe usługi (przedstawione na rys. 11), których jest zbyt mało, mogą być uważane za deficytowe. Świadczyć może o tym przewaga ocen „zbyt mało”, na poziomie 50%-60%. Takie wyniki uzyskały m.in. pralnie chemiczne, napra-wy RTV i AGD, centra fitness i zakłady szewskie. Niektóre z usług oparte są na zawodach „schyłkowych”, będących w zaniku, na niektóre mają wpływ uwarun-kowania rynkowe (nieopłacalność napraw niektórych produktów, zwłaszcza RTV i AGD), co może tłumaczyć deficyt zarówno tych usług, jak i świadczą-cych te usługi.
R
Ź
R
Ź
RysŹród
RysŹród
s. 10dło: O
s. 11dło: O
0. OOpra
1. OOpra
Ocencowa
Ocencowa
na ilanie
na ilanie
Ek
loścwła
loścwła
kon
ci zasne.
ci „dsne.
omi
akła
defic
iczn
dów
cyto
ne o
w us
owy
ddz
sług
ych”
ziały
gowy
” zak
ywa
wych
akład
nie
h
dów
cen
w us
ntró
ługo
w h
owy
hand
ych
dlow
wychh...
195
1
3
wwwZzpnwhppp
R
Ź
196
3.4
wośw wważZnazmipoznośw thanpozprzeprzy
Rys
Źród
6
. Zwpr
Cściawynżoneacznian,zytyć zabe
ndelzytyedsycz
s. 12
dło: O
Zmiw m
rze
entrach nikue prna , neywnzakueli 2l i jywntaw
zyni
2. Pi (p
Opra
ianymiejedsi
ra hjak
u porzezlicz
egatne zupó2. 2jego
nie wioniły s
ozyfunkprzecowa
y wscoięb
hank i owsz przba tywzmiów,24%o za(73
no nsię
ytywkcjo
edstanie
wynowobior
ndlookostanrzed
a prwnyc
any ko
% reanik
3%)na do
wne onoawiwła
A
nikłoścrcó
oweolicnia dsięrzedch zy, tjoresespok. W) anryszm
i newanionosne.
Arka
łe ziac
ów
e poczny
i fuębiodsięzmij. dspoondW ni ns. 1
mniej
egatnia oo na
adiu
z fuch i
owoychfunkorcóębioian dużyondudentsubneg3. W
ejsz
tywoko
ajist
usz
unki fir
odujh firkcjoów orcónie
y wują tów
breggatyWeeni
ne zoliczotni
Ha
kcjorm
ują rrmaonow i
ów e dowyb
z w dogionywnedłua ob
zmiznyciejsz
lam
onoach
różach wanich (4
ostrzbór
ocostrnie nie ug obro
anych cze)
ma, M
owh w
żneg(zwnia mi
1%zegtowenąrzegcen(50opin
otów
y w cent
Mał
aniw op
go rwła
okejsc) n
gło nwaróą pga tntra0%)nii
w i l
mietrów
łgor
ia cpin
rodszc
koliccownie natoów lactakżalny) na20
licz
eściew ha
rzat
cennii a
zajuza czn
woścdosom(20
ówże wym a d% r
zby
e/mandl
ta T
ntróank
u zo p
nychciacstrz
miast0%ek wpłcen
działrespkli
miejslowy
Twa
ów kiet
zmiaprofh cech, zegłt 44
% odhaływntrałalnponent
scowych
rdz
hatow
anyfilu entrprzła ż4% dpoandlw cea hanośćndenów
wośh
ik
andwan
y, zaha
rówzedsżadbadwielowentrandć pntów.
ci w
dlownyc
aróandlw hastaw
dnycdanedzi
wychrówlow
przew c
w wy
wycch
wnlowand
wionch nychi) oh p
w hawe nedsicen
ynik
ch
o wwymdlowno pozh. Zorazprzeandlnie iębintra
ku p
w mm). Zwycna zytyZauwz atedstlowwp
iorcha
pow
miejZmch, rysywnważtraktaw
wychpływcówandl
wstan
scomian
zau. 12nycżonkcyj
wionh nwał
w, clow
nia
o-ny u-2. ch ne j-
ną na ły co we
R
Ź
R
Ź
żd1
Rys
Źród
RysŹród
że ndarc18%
s. 13
dło: O
s. 14dło: O
Anajwczej
% b
3. Pi
Opra
4. COpra
Ankiważj je
bada
ozyfunkcowa
Czyncowa
ietożnieest dany
ytywkcjoanie
nnikanie
owaejszdob
ych
Ek
wne onowła
ki spwła
ani pzymbra bra
kon
i newansne.
przysne.
przm cz
lokakuj
omi
egatnia o
yjają
edszynkalije c
iczn
tywoko
ące p
siębnnikzacczy
ne o
ne zolicz
prow
biorkiemcja, ynni
ddz
zmiznyc
wad
rcy m s
na ików
ziały
anych c
dzen
dziprzktó
w s
ywa
y w cent
niu
iałajzyjaórą sprz
nie
dziatrów
dzia
ającyając
wszyja
cen
ałalnw ha
ałal
y wymskazając
ntró
nośandl
noś
w sum pr
załocych
w h
ci flowy
ści g
ubrrowo 1h d
hand
firmych
gosp
regiwadz
5%ział
dlow
m w wh
poda
onizen
% anłaln
wych
wyn
arcz
ie ciu d
nkienośc
h...
niku
zej i
centdziaetowci,
u po
i utr
tralnałalwana d
owst
rudn
nymlnośnychdla
tani
niaj
m uści h. W25%
ia
ące
uwago
We% d
19
ją
ażalspodłudzia
7
i, o-ug a-
Arkadiusz Halama, Małgorzata Twardzik
198
łalność najbardziej utrudnia konkurencja. Centra handlowe stanowią konkuren-cję jedynie dla 7% respondentów. Pozostałe czynniki utrudniające prowadzoną działalność to koszty, nieefektywna infrastruktura oraz biurokracja (rys. 14). Wskazywano także „brak pieniędzy u klientów” czy „donosy zazdrosnych sąsia-dów do urzędu skarbowego”. Podsumowanie
Na terenie subregionu centralnego jest zlokalizowanych 27 dużych centrów handlowych, wywierających różnego rodzaju wpływ na przedsiębiorców prowa-dzących działalność gospodarczą w sektorze handlu i usług. Wśród wszystkich rodzajów działalności w subregionie przeważa oczywiście handel detaliczny, w którym działa prawie 50 tys. podmiotów gospodarczych, dając zatrudnienie znacznej liczbie osób. Podmioty gospodarcze o profilu handlowym pełnią także funkcję usługową na rzecz miast i otaczających je obszarów wiejskich.
Wydaje się, że nasycenie subregionu centralnego obiektami handlowymi jest już wystarczające, świadczyć może o tym zarówno deklarowana przez re-spondentów bliskość, jak i czas dojazdu do centrum handlowego. Uważają oni także, że ilość sklepów krajowych i zagranicznych sieci handlowych jest wystar-czająca. Brakuje jedynie sklepów specjalistycznych. Ceny w funkcjonujących placówkach handlowych nie są postrzegane jako niskie, a jako przeciętne. Uznanie zyskały przede wszystkim dogodne godziny funkcjonowania obiektów handlowych, do czego niewątpliwie przyczyniła się konkurencja dużych sieci i centrów handlowych.
Niektóre usługi, takie jak: fryzjerskie, kosmetyczne, krawieckie, gastrono-miczne i motoryzacyjne, w ocenie respondentów funkcjonują w wystarczającej ilości. Należy jednak mieć na uwadze, że takie usługi są także często świadczone na terenie centrów handlowych, stąd może brać się przekonanie respondentów o ich wystarczającej ilości. Pozostałe usługi są uważane za deficytowe, co może być następstwem przemian rynkowych oraz zmian w zachowaniach klientów.
Przedsiębiorcy w miejscowościach, w których prowadzą działalność, do-strzegają negatywny wpływ centrów handlowych na handel oraz zmniejszenie obrotów i liczby klientów, ale także pozytywny wpływ na atrakcyjność zakupów i duży wybór towarów. Prowadzącym działalność gospodarczą najbardziej prze-szkadza szeroko rozumiana konkurencja oraz koszty.
Podsumowując, w ocenie badanych przedsiębiorców centra handlowe przy-czyniają się do podniesienia jakości usług (konkurencyjności) świadczonych przez drobny handel w zewnętrznej strefie subregionu centralnego, nie wywiera-jąc znaczącego, negatywnego wpływu na handel.
Ekonomiczne oddziaływanie centrów handlowych...
199
Literatura Brol R., Maj M., Strahl D. (1990), Metody typologii miast, Akademia Ekonomiczna we
Wrocławiu, Wrocław.
Gibas P. (2013), The Outer Metropolitan Zone as the Area on Impact of Shopping Malls in Silesian Voivodeship [w:] K. Heffner, M. Twardzik (red.), The Impact of Shop-ping Malls on the Outer Metropolitan Zones (The Example of the Silesian Voivode-ship), Studia Regionalia KPZK , vol. 37, Warsaw.
Neumark D., Zhang J., Ciccarella S. (2008), The Effects of Wal-Mart on Local Labor Markets, „Journal of Urban Economics”, No. 63, www.elsevier.com.locate.jue, s. 428.
Nowa definicja MŚP. Poradnik dla użytkowników i wzór oświadczenia (2006), Komisja Europejska, http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/facts-figures-analysis/sme-definition/index_pl.htm.
Rynek wewnętrzny w 2010 r. Informacje i opracowania statystyczne (2012), Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, http://www.stat.gov.pl.
Rynek wewnętrzny w 2011 r. Informacje i opracowania statystyczne, www.stat.gov.pl, Bank Danych Lokalnych, REGON.
Strategia rozwoju subregionu centralnego województwa śląskiego na lata 2014-2020 z perspektywą do 2030 r., ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień rozwoju transportu miejskiego, wraz ze strategią dla zintegrowanych inwestycji terytorial-nych (ZIT), Katowice, styczeń 2014.
Strużycki M. (red.) (2000), Koncentracja w handlu a współpraca producentów i dystry-butorów, IRWIK, Warszawa.
Twardzik M. (2013), Shopping Mall within the Structure of Retail and Service Chain [w:] K. Heffner, M. Twardzik (red.), The Impact of Shopping Malls on the Outer Metropolitan Zones (the Example of the Silesian Vovodeship), Studia Regionalia KPZK, vol. 37, Warsaw.
[www 1] www.stat.gov.pl (dostęp: 10.01.2017).
ECONOMIC IMPACT OF SHOPPING MALLS IN THE CENTRAL SUBREGION OF THE SILESIAN VOIVODESHIP
ON SMALL TOWNS AND RURAL AREAS Summary: The development of shopping malls affects in the different ways on the outer areas of the large cities. The negative effect can be the disappearance of foundations of economic business in the small towns, which performs services to the surrounding rural areas, while the positive can be declining prices and improving the quality of offered services. The aim of the work was assessment of the impact of shopping malls on entre-preneurs operating in small towns and rural areas, located in the central subregion of Silesian Voivodeship. On the basis of the conducted survey in 2012 with entrepreneurs in selected municipalities, the economic impact of shopping centers was specified. Shopping centers are direct competition for only 7% of surveyed entrepreneurs. Shop-
Arkadiusz Halama, Małgorzata Twardzik
200
ping malls contribute to improving the quality and competitiveness of the provided ser-vices as well as opening hours. Keywords: shopping malls, small cities, outer metropolitan zone.