Ekonomiczne i społeczne czynniki działalności rolniczych ... · 5 S. Nowak, Metodologia badań...

Wydział Inżynieryjno-Ekonomiczny

Małgorzata Matyja (Gajewska)

Ekonomiczne i społeczne czynniki działalności rolniczych spółdzielni

produkcyjnych w województwie opolskim

Autoreferat rozprawy doktorskiej

Promotor: prof. dr hab. inż. Barbara Olszewska

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

Recenzenci: prof. dr hab. inż. dr h. c. Stanisław Urban

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

prof. dr hab. Danuta Mierzwa

Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

Wrocław 2012

2

Spis treści

1. Uzasadnienie wyboru tematu pracy…………………………………………………………. 3

2. Cele rozprawy i hipotezy badawcze…………………………………………………. 5

3. Zakres rozprawy i metody badawcze………………………………………………... 7

4. Struktura pracy………………………………………………………………………. 10

5. Wyniki badań………………………………………………………………………… 11

6. Podsumowanie i wnioski…………………………………………………………….. 24

3

1. Uzasadnienie wyboru tematu pracy

Dominującą formą własności w polskim rolnictwie są indywidualne gospodarstwa

rolne. Jednak oprócz samodzielnych gospodarstw rolników na rynku rolno-spożywczym

występują także prywatne spółki, gospodarstwa własności państwowej czy samorządowej

oraz gospodarstwa spółdzielcze. Zwłaszcza te ostatnie stanowią interesującą, lecz wciąż

niedocenianą w polskich warunkach formę prowadzenia działalności rolniczo-gospodarczej, z

którą wiążą się pewne korzyści zarówno dla samych rolników, społeczeństwa, jak i

gospodarki kraju.

Idea wspólnego działania w ramach produkcji rolniczej, zrodzona wiele lat temu,

doskonale wpisuje się także w obecną rzeczywistość gospodarczą. Spółdzielnie rolnicze

występują we wszystkich krajach, w których rolnictwo funkcjonuje w warunkach gospodarki

rynkowej, niezależnie od stopnia rozwoju danego kraju i jego lokalizacji. Doświadczenia

krajów zachodnioeuropejskich pokazują, że jedną z głównych zalet spółdzielni rolniczych jest

ich uprzywilejowana pozycja w łańcuchu żywnościowym1. Spółdzielnie umożliwiają

zwiększenie udziału producentów rolnych w całym systemie wartości, nie tylko na etapie

produkcji, ale również w ogniwach przetwórstwa i obrotu własnymi produktami. To z kolei

pozwala rolnikom uzyskiwać większą wartość dodaną – im bliżej końca łańcucha znajdują się

spółdzielnie, tym większa wartość dodana zostaje wśród członków spółdzielni. Wśród innych

mocnych stron spółdzielni rolniczych wyróżnia się także wzmacnianie pozycji

konkurencyjnej rolników, dysponowanie większą siłą przetargową w stosunku do dostawców

i nabywców, koncentrację produkcji, a także społeczną działalność na rzecz członków.

W Polsce szczególną funkcję w spółdzielczym gospodarowaniu w rolnictwie pełnią

rolnicze spółdzielnie produkcyjne (RSP). Ich koncepcja opiera się na współdziałaniu

drobnych, rozproszonych producentów rolnych w ramach silnej i przyjaznej organizacji o

ściśle określonych zasadach prowadzenia działalności. Siła spółdzielni rolniczych,

wynikająca właśnie z tego współdziałania, ma zapewnić członkom-rolnikom takie

ekonomiczne i społeczne profity, których nie są oni w stanie uzyskać, działając w pojedynkę.

Dane Krajowego Związku Rewizyjnego Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych

według stanu na dzień 31.12.2009 r. wykazują, że w Polsce zarejestrowanych było 1108 RSP,

1 Raport COGECA pt. „Agricultural Cooperatives in Europe. Main Issues and Trends”, s. 89 – 156, http://copa-

cogeca.eu, 04.03.2012. oraz J. F. Julia-Igual, E. Melia, Social Economy and the Cooperative Movement in

Europe: Input to a New Vision of Agriculture and Rural Development in the Europe of the 25, [w:] “CIRIEC”

2007, nr 6, s. 18.

4

z których 829 aktywnie prowadziło działalność2. Szacuje się, że spółdzielnie te skupiają ok.

40 tys. członków i gospodarują na powierzchni ok. 265 tys. ha użytków rolnych3. Są zatem

ważnym elementem zarówno życia gospodarczego, zwłaszcza w sektorze rolnictwa (choć nie

tylko, bowiem niektóre z nich prowadzą również działalność przemysłową i/lub usługową),

jak i społecznego, ponieważ realizują również funkcję zatrudnieniową, socjalno-bytową i

kulturalno-oświatową na rzecz swoich członków i lokalnej społeczności. Interesująca idea

oraz gospodarczo-społeczne znaczenie rolniczych spółdzielni produkcyjnych stały się

podstawowymi motywami, dla których autorka zaangażowała się w proces badania

działalności tych podmiotów.

Jedną z przesłanek, skłaniającą do podjęcia tematu dysertacji, był brak

wyczerpujących informacji odnośnie problemów rozwoju RSP w Polsce. Istniejące badania w

tym zakresie dotyczą zwykle spółdzielni rolniczych jako całości (a więc także spółdzielni

mleczarskich, ogrodniczo-pszczelarskich czy gminnych spółdzielni „Samopomoc Chłopska”),

nie odnoszą się konkretnie do rolniczych spółdzielni produkcyjnych, wyróżniających się z tej

grupy specyfiką funkcjonowania. Jedynie badania Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i

Gospodarki Żywnościowej obejmują grupę wyłącznie RSP, ale polegają na ich

rankingowaniu za pomocą odpowiednich wskaźników lub przeprowadzane są na próbie

liczącej ok. 50 jednostek (będącej częścią losowo dobranej próby 100 polskich RSP z 1980 r.)

w celu zobrazowania zmian, jakie zaszły w tych podmiotach w ostatnich latach4.

Ponadto nie prowadzi się badań w układzie regionalnym, a ze względu na duże

regionalne zróżnicowanie warunków przyrodniczych i pozaprzyrodniczych w kraju zasadne

jest przyjęcie w takiej właśnie formuły. Duża liczba RSP oraz ich popularność na

Opolszczyźnie, bogate tradycje rolnicze i spółdzielcze, sprzyjające warunki przyrodnicze oraz

zróżnicowanie poszczególnych RSP pod względem wielkości, kierunków działalności i

osiąganych wyników ekonomicznych i społecznych posłużyły jako argumenty dla wyboru

tego regionu Polski w procesie badania i analizowania działalności RSP.

Wreszcie, wybór tematu pracy podyktowany był także osobistymi zainteresowaniami i

doświadczeniami autorki oraz intencją do popularyzowania istoty spółdzielczości w

działalności rolniczej i nie tylko.

2 Niepublikowane dane Krajowego Związku Rewizyjnego Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych.

3 K. Stanisławski (red.), Rolnictwo w Polsce. Rolnicze spółdzielnie produkcyjne, Wyd. „Czarno-Biała”,

Bydgoszcz 2008, s. 8. 4 M. Adamski, Procesy dostosowawcze w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych. Raport nr 120, IERiGŻ,

Warszawa 2008, s. 8.

5

2. Cele rozprawy i hipotezy badawcze

Głównym celem pracy doktorskiej było zidentyfikowanie czynników o charakterze

ekonomicznym i społecznym mających zasadniczy wpływ na funkcjonowanie rolniczych

spółdzielni produkcyjnych w województwie opolskim oraz próba określenia na tej podstawie

kierunków rozwoju analizowanych podmiotów. Przystępując do badania ustalonych

czynników ograniczono, głównie ze względów praktycznych, liczbę badanych zjawisk i

przyjęto zarazem tzw. pozytywne założenie5, że przynajmniej jedno z tych zjawisk będzie

poszukiwanym czynnikiem. Jak pisze S. Nowak, takie postępowanie badawcze, polegające na

ograniczaniu i przyjmowaniu założeń, jest „nie do uniknięcia”. Cel główny pracy opierał się

zatem na pozytywnym założeniu o istnieniu danego zjawiska.

Celowi głównemu towarzyszyły następujące cele szczegółowe:

1) charakterystyka uwarunkowań historycznych, organizacyjno-prawnych,

konkurencyjnych, międzynarodowych i regionalnych wpływających na sytuację

rolniczych spółdzielni produkcyjnych w województwie opolskim;

2) określenie potencjału gospodarczego rolniczych spółdzielni produkcyjnych w

województwie opolskim w przekroju posiadanych zasobów;

3) ocena społecznego wymiaru działalności rolniczych spółdzielni produkcyjnych w

województwie opolskim, w tym realizacji funkcji zatrudnieniowej, socjalno-bytowej i

kulturalno-oświatowej na rzecz członków oraz lokalnej społeczności;

4) zdiagnozowanie kultury organizacyjnej określającej charakter i specyfikę rolniczych

spółdzielni produkcyjnych w województwie opolskim;

5) ustalenie sposobu i sprawności zarządzania w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych w

województwie opolskim.

Realizacja procesu poznawczego doprowadziła do postawienia następującej hipotezy

głównej: działalność rolniczych spółdzielni produkcyjnych w województwie opolskim

determinują głównie czynniki wewnętrzne dotyczące posiadanego potencjału gospodarczego

i zasobów ludzkich, które przesądzają o perspektywach i kierunkach rozwoju tych

podmiotów.

Za miary działalności RSP przyjęto następujące mierniki:

dochód ogólny, który określa sytuację poszczególnych RSP jako przedsiębiorstw;

5 S. Nowak, Metodologia badań socjologicznych, PWN, Warszawa 1970, s. 243 – 244.

6

dochód jednostkowy, który określa zdolność RSP do generowania indywidualnych

profitów finansowych, przysługujących członkom w zamian za ich pracę;

wskaźnik działalności gospodarczej, który określa aktywność RSP w zakresie inicjatyw

o charakterze społecznym na rzecz członków i ich środowiska lokalnego.

W zawiązku z tym przyjęto także następujące hipotezy robocze:

1) czynniki wewnętrzne, takie jak: wielkość majątku, rodzaj prowadzonej działalności,

liczba członków oraz charakter kultury organizacyjnej posiadają zasadniczy wpływ na

poziom dochodu ogólnego osiąganego w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych w

województwie opolskim;



poziom dochodu jednostkowego osiąganego w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych

w województwie opolskim;



poziom wskaźnika działalności społecznej osiąganego w rolniczych spółdzielniach

produkcyjnych w województwie opolskim;

4) wykorzystanie czynników zewnętrznych, takich jak: pozyskiwanie dotacji unijnych lub

przynależność do grup producentów rolnych nie wpływa w zasadniczy sposób na poziom

dochodu ogólnego, dochodu jednostkowego oraz wskaźnika działalności społecznej

osiąganego w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych w województwie opolskim.

Wielkość majątku poszczególnych RSP określają trzy zmienne: przeciętna roczna

wartość aktywów netto, powierzchnia użytków rolnych wyrażona w ha fizycznych oraz

stopień finansowania majątku kapitałem obcym (poziom zadłużenia). Kryterium rodzaju

prowadzonej działalności dzieli RSP na spółdzielnie zajmujące lub niezajmujące się oprócz

uprawy roślin także chowem i hodowlą zwierząt. Liczba członków obejmuje przeciętną

roczną liczbę osób wpisanych do rejestru członków spółdzielni oraz sytuację RSP w zakresie

utrzymywania nadwyżek zatrudnienia. Charakter kultury organizacyjnej określają następujące

kryteria: horyzont czasowy (długo- i krótkookresowa), stopień identyfikacji grupowej

(kolektywna, indywidualna), obowiązujący system wartości (uporządkowana, chaotyczna),

stopień zaangażowania członków w wykonywaną pracę, stopień zaangażowania członków w

rozwój spółdzielni oraz posiadanie wyraźnie sformułowanej i zakomunikowanej misji i

strategii. Natomiast zmienna wykazująca pozyskanie przez RSP dotacji unijnych lub ich

przynależność do grup producentów rolnych ma charakter dychotomiczny.

7

3. Zakres rozprawy i metody badawcze

Dla przyjętych celów i hipotez badawczych wyznaczono następujące zakresy badań:

zakres podmiotowy badań – rolnicze spółdzielnie produkcyjne województwa

opolskiego aktywnie prowadzące działalność gospodarczą;

zakres przedmiotowy badań – charakterystyka uwarunkowań funkcjonowania

rolniczych spółdzielni produkcyjnych:

zewnętrznych, w tym czynników o charakterze ekonomicznym, społecznym,

prawnym, politycznym i rynkowym;

wewnętrznych, w tym analiza i ocena kierunków działalności, posiadanych zasobów

(rzeczowych, ludzkich, finansowych) oraz sprawności zarządzania;

zakres czasowy badań:

w odniesieniu do danych statystycznych i gospodarczych – lata 2004 – 2009. Jest to

okres ukazujący istotny wpływ wejścia Polski do Unii Europejskiej na działalność

rolniczych spółdzielni produkcyjnych;

w odniesieniu do badań empirycznych – lata 2010 – 2011.

zakres przestrzenny badań – województwo opolskie.

Dla zrealizowania wyznaczonych celów badań i zweryfikowania postawionych

hipotez zastosowane zostały następujące metody badawcze:

metoda analizy i krytyki piśmiennictwa, zwłaszcza w pierwszym etapie postępowania

badawczego, a także metody wnioskowania logicznego (rozumowania, wnioskowania,

indukcji, dedukcji, syntezy i analizy) w celu wyodrębnienia wewnętrznych i

zewnętrznych uwarunkowań działalności rolniczych spółdzielni produkcyjnych oraz

wskazania kierunków rozwoju tych podmiotów;

metody komparatywne do porównania modeli organizacyjnych spółdzielni rolniczych

występujących w Europie i prognozowania możliwości ich zastosowania w warunkach

polskich na przykładzie województwa opolskiego;

metoda analizy stakeholders do wyróżnienia podmiotów z otoczenia rolniczych

spółdzielni produkcyjnych, które w sposób bezpośredni lub pośredni wpływają na ich

działalność;

metoda pięciu sił Portera do badania otoczenia konkurencyjnego rolniczych spółdzielni

produkcyjnych;

8

metoda badań ankietowych z użyciem kwestionariusza ankiety w przeprowadzeniu

sondażu diagnostycznego na próbie rolniczych spółdzielni produkcyjnych;

metody statystyki opisowej, tj. analiza struktury, zależności i dynamiki w oparciu o

dane pierwotne i wtórne do weryfikacji prawdziwości hipotez;

metoda case study – metoda studium przypadku wybranych rolniczych spółdzielni

produkcyjnych do wszechstronnego ich opisu i zwrócenia uwagi na dodatkowe czynniki

posiadające istotny wpływ na ich działalność. W celu jak najdokładniejszej diagnozy w

ramach zaprezentowanego studium przypadku wykorzystano następujące metody

badawcze:

metody sondażu diagnostycznego (wywiadu swobodnego pogłębionego i analizy

dokumentów) oraz obserwacji uczestniczącej do zgromadzenia wiedzy o atrybutach,

dynamice i kierunkach rozwoju określonych zjawisk w analizowanych podmiotach;

metoda analizy wskaźnikowej do określenia sytuacji ekonomiczno finansowej

analizowanych podmiotów;

nieparametryczna metoda DEA (metoda obwiedni danych) do pomiaru efektywności

technicznej analizowanych podmiotów;

metoda punktowa do oceny sprawności zarządzania;

kwestionariusz OCAI Camerona i Quinna oraz częściowo metoda J. M. Kobi – H.

Wuthricha do diagnozowania kultury organizacyjnej analizowanych podmiotów;

metody tabelaryczno-opisowe, wykresy i diagramy w celu opracowania,

porządkowania, segregacji i prezentacji danych.

Badania empiryczne na próbie opolskich rolniczych spółdzielni produkcyjnych były

prowadzone trzyetapowo. W pierwszym etapie badań skupiono się na analizie rodzimej i

obcojęzycznej literatury dotyczącej tematu pracy doktorskiej. Drugi etap obejmował tzw.

badania ilościowe, podczas których do wszystkich spółdzielni aktywnie prowadzących

działalność na terenie województwa opolskiego skierowano samodzielnie opracowany

kwestionariusz ankiety. Zwrot ankiet uzyskano z 33 jednostek badania, co stanowiło 31,4%

populacji generalnej.

Podejmując badania rozważano problem reprezentatywności wyników, której

możliwość sprawdzenia zależy od znajomości rozkładów zmiennych w populacji generalnej.

Niestety, wszelkie instytucje zajmujące się zbieraniem danych i związane ze środowiskiem

spółdzielni rolniczych (m.in. KZRRSP, KRS, GUS, IERiGŻ), nie posiadają wystarczających

informacji w tym zakresie. Przy wyznaczaniu minimalnej wielkości próby posłużono się więc

9

danymi zebranymi przy opisie 35 opolskich RSP w powszechnie dostępnej publikacji6.

Uznano, że w świetle przyjętego celu i hipotez pracy cechą odpowiednią dla określenia próby

reprezentatywnej w przypadku spółdzielni rolniczych jest powierzchnia użytków rolnych

pozostająca w ich dyspozycji. Założono również, że badana cecha w populacji generalnej ma

rozkład zbliżony do normalnego. W związku z zastosowanymi metodami statystycznej

analizy danych stwierdzono, że parametrem, ze względu na który należy ustalić potrzebną

liczebność próby jest średnia. Minimalną wielkość próby obliczono z następującego wzoru7:

22

2

ˆ1

su

Nd

Nn

gdzie: n – minimalna liczebność próby reprezentatywnej, N – liczebność populacji

generalnej, d – maksymalny błąd szacunku średniej (połowa przedziału ufności), u –

wartość odczytana z tablicy rozkładu N(0,1) dla przyjmowanego współczynnika ufności 1 –

(przy czym przyjęto, że = 0,05), s – odchylenie standardowe z próby użytej do ustalenia

próby reprezentatywnej

Obliczona w ten sposób minimalna wielkość próby reprezentatywnej wyniosła n = 33

jednostki niezbędne do przeprowadzenia badania, przy czym stanowiący połowę przedziału

ufności maksymalny błąd szacunku średniej to d = 20% średniej z próby użytej do ustalenia

próby reprezentatywnej.

W części sprawozdawczej pracy przedstawiono wyniki badań uzyskanych z grupy 33

opolskich RSP, co w świetle wyliczonej wielkości próby stanowi podstawę do uznania tych

wyników za reprezentatywne w skali województwa opolskiego. W części analitycznej

natomiast, zwłaszcza dotyczącej statystycznego testowania hipotez, ze względu na

niekompletność lub niespójność danych próba została zmniejszona do 28 spółdzielni. Wyniki

analizy można uznać za reprezentatywne przy zwiększeniu o 2% maksymalnego błędu

szacunku średniej.

Trzeci etap badań empirycznych polegał na tzw. badaniach jakościowych z

wykorzystaniem metody studium przypadku. Przeprowadzono je na próbie dobranej celowo

liczącej pięć rolniczych spółdzielni produkcyjnych z województwa opolskiego. Przy doborze

próby uwzględniono następujące dwa kryteria główne:

6 Stanisławski K. (red.), op.cit., s. 68 – 97.

7 Greń J., Statystyka matematyczna. Modele i zadania, PWN, Warszawa 1984, s. 46, 239 – 240.

10

kierunek działalności rolniczej (produkcja roślinna, produkcja mieszana)8;

wielkość spółdzielni mierzona liczbą członków (powyżej i poniżej średniej).

Spośród wyselekcjonowanych w ten sposób spółdzielni do badań wybrano grupę, w

której znalazł się przynajmniej jeden reprezentant każdej ze stref województwa opolskiego.

Kryteria doboru próby określono więc tak, aby badana grupa RSP była zróżnicowana,

podobnie jak zróżnicowana jest populacja generalna opolskich spółdzielni.

4. Struktura pracy

Rozprawa składa się z pięciu rozdziałów. Ponieważ wszelka działalność gospodarcza

w obecnych czasach podlega w węższym lub mniejszym zakresie wpływom

międzynarodowym, pierwszy rozdział pracy poświęcono funkcjonowaniu spółdzielni

rolniczych z tej perspektywy. Wyjaśniono w nim, na czym opiera się istota spółdzielczości w

działalności rolniczej poprzez zdefiniowanie pojęcia „spółdzielni”, omówienie

międzynarodowych zasad spółdzielczych oraz opis koncepcji spółdzielni rolniczych. W

dalszej części scharakteryzowano stan ilościowy, mocne i słabe strony oraz modele

organizacyjne spółdzielni rolniczych w wybranych krajach zjednoczonej Europy jako punkt

odniesienia w porównaniach z działalnością polskiej spółdzielczości rolniczej. Rozpatrywano

również konsekwencje integracji europejskiej w zakresie wpływu na spółdzielnie działające w

obszarze rolnictwa.

Drugi rozdział zawiera omówienie uwarunkowań funkcjonowania rolniczych

spółdzielni produkcyjnych z perspektywy kraju i regionu. Przedstawiono w nim historię

tworzenia i rozwoju RSP począwszy od czasów początków spółdzielczości aż do lat

współczesnych. Zaprezentowano także ramy prawne obowiązujące polskie RSP w zakresie

ich istoty, przedmiotu działania, praw i obowiązków członków, organizacji oraz gospodarki

finansowej. Wykazano również, że RSP, choć są instytucjami dość autonomicznymi, zajmują

określone miejsce w większej, bogatej strukturze spółdzielczości polskiej, której istnienie ma

swoje organizacyjne uzasadnienie. Ostatnią część drugiego rozdziału poświęcono zwięzłemu

opisowi województwa opolskiego jako terenu o specyficznych warunkach przyrodniczych,

społeczno-demograficznych i gospodarczych dla działalności rolniczej.

Trzeci rozdział pracy ma charakter analityczno-sprawozdawczy. Rozpoczyna go

charakterystyka zebranego materiału badawczego w sensie norm statystyki, a następnie ma 8 Pierwotne założenia obejmowały dodatkowo RSP zajmujące się głównie produkcją zwierzęcą, lecz w praktyce

nie odnaleziono spółdzielni, która spełniałaby to kryterium. W zamian, do badań dołączono jedną RSP, w której

produkcja zwierzęca stanowi istotną część działalności.

11

miejsce prezentacja wyników badań ilościowych. W rozdziale tym rozpatrzono

funkcjonowanie badanych RSP w przekroju posiadanych zasobów. Omówiono także zakres

ich działalności gospodarczej i społecznej. Ponadto dokonano w nim analizy otoczenia

bliższego zbiorowości RSP przy wykorzystaniu stosownych metod.

W rozdziale czwartym zaprezentowano studia przypadków na przykładzie wybranych

pięciu opolskich RSP. Obok zwięzłego omówienia historii oraz podstawowych czynników

produkcji uwagę skupiono na analizie procesów zarządzania oraz kultury organizacyjnej w

tych spółdzielniach. Końcowa część rozdziału zawiera analizę i ocenę efektywności

ekonomicznej, technicznej i społecznej rozpatrywanych przypadków.

Ostatni rozdział pracy ma charakter analityczno-podsumowujący. Zawarto w nim

podsumowanie dotychczas prowadzonych rozważań w celu wyodrębnienia najważniejszych

ekonomicznych i społecznych czynników o potencjalnym wpływie na sytuację RSP na

Opolszczyźnie. Było to podstawą do opracowania zestawienia uwarunkowań działalności

badanych spółdzielni. Uwarunkowania te podzielono na wewnętrzne i zewnętrzne oraz na

pozytywne i negatywne. W dalszej części rozdziału, przy wykorzystaniu statystycznych

metod analizy danych, określono siłę, a w niektórych przypadkach także kierunek

rzeczywistego wpływu wybranych czynników na działalność opolskich RSP. Rozdział piąty

zakończono propozycją przyszłościowych wariantów funkcjonowania RSP uwzględniających

konkretne zalecenia do stosowania.

5. Wyniki badań

Rolnicze spółdzielnie produkcyjne w województwie opolskim to przedsiębiorstwa z

kilkudziesięcioletnią historią prowadzenia działalności gospodarczej, a właściwie rolniczej.

Zdecydowana większość z nich, bo aż 82%, swoje początki datuje na lata 1957 – 1980, czyli

na etap największego rozwoju spółdzielczości rolniczej w Polsce. 12% ankietowanych

funkcjonuje od czasu reformy gospodarczej (1981 – 1989), a 6% „pamięta” jeszcze

przymusową kolektywizację rolnictwa z lat 1949 – 1956. Warto zauważyć, iż w badanej

grupie nie znalazła się ani jedna spółdzielnia, która zostałaby utworzona w nowym ustroju

politycznym Polski.

Działalność gospodarcza RSP obejmuje gównie produkcję roślinną i zwierzęcą oraz

nierzadko także działalność pozarolniczą. Kierunek oraz wielkość produkcji zmieniają się

corocznie w zależności od decyzji podejmowanych na podstawie bieżącej analizy rynku,

12

wielkości posiadanych zasobów oraz od uwarunkowań o charakterze przyrodniczym.

Struktura działalności badanych spółdzielni przedstawiona została na rys. 1.

Rys. 1. Struktura działalności badanych RSP (% wskazań)

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań.

Przeprowadzone badania wykazały, że wszystkie spółdzielnie zajmują się produkcją

roślinną (głównie uprawą zbóż, rzepaku buraków cukrowych). Nieco więcej niż połowa z

nich (52%) prowadzi chów i hodowlę zwierząt (trzody chlewnej, bydła, drobiu i ryb). Co

ciekawe, ponad ¾ ankietowanych trudni się także działalnością pozarolniczą, rozumianą jako

wykonywanie działań innych niż uprawa roślin i produkcja zwierzęca sensu stricte (np. usługi

warsztatowe i produkcja pasz na własny użytek czy usługi rolnicze i transportowe na rzecz

okolicznych mieszkańców). Większość respondentów (91%) zadeklarowała, że w jej

działalności dominującą rolę odgrywa produkcja roślinna. Oznacza to, że spółdzielnie

nastawiają się na czerpanie korzyści głównie z tego działu produkcji. Przeciętna wielkość

obszaru RSP to 572 ha, przy czym największa spółdzielnia dysponuje areałem 3,5 tys. ha, a

najmniejsza – 98 ha. Wielkość odchylenia standardowego dla użytków rolnych jest

porównywalna do średniej arytmetycznej i wynosi 562 ha, co wskazuje na silne

zróżnicowanie spółdzielni pod względem wielkości posiadanego areału.

Dla uzyskania dodatkowych korzyści część spółdzielni z własnej inicjatywy włącza

się w tworzenie grup producentów rolnych (GPR). Na rys. 2. zaprezentowano dane dotyczące

dotychczasowej przynależność RSP do GPR. Wynika z nich, że ok. 60% spółdzielni nie

przystąpiło jak dotąd do żadnego zespołu producenckiego. Jednocześnie 48,5% nie zamierza

w najbliższych latach w ogóle włączać się w taką działalność, przy czym tylko ok. 1/3 z nich

stanowią spółdzielnie już będące członkami jakiegoś zespołu. Wnioskować zatem można, iż

większość RSP zrzeszonych w GPR ma pozytywne doświadczenia związane z działalnością

w ramach grupy i dlatego planuje kontynuować taką współpracę. Dodatkowo zaznaczyć

należy, że prawie połowa z nich uczestniczy w przynajmniej dwóch grupach producenckich.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

prod. roślinna prod. zwierzęca dział.

pozarolnicza

nie można

określić

brak odp.

Wykonywana działalność Przeważająca działalność

13

Rys. 2. Przynależność badanych RSP do GRP (% wskazań)


Opolskie RSP są spółdzielniami o pokaźnym potencjale gospodarczym. Przeciętnie

wykorzystują aktywa warte ok. 5 – 5,3 mln zł, przy czym największa z nich może poszczycić

się majątkiem rzędu 24 mln zł, a najmniejsza – ponad 1 mln zł. Tak duże rozbieżności

świadczą o silnym zróżnicowaniu badanej grupy pod względem wielkości majątku, czego

potwierdzeniem są zresztą wysokie wartości współczynnika zmienności. Największą część

(prawie 1/3) w strukturze aktywów badanych RSP stanowią grunty. W strukturze pasywów

natomiast największą część (77,3%) pokrywa kapitał własny. Łączne zobowiązania długo- i

krótkoterminowe stanowią 17,6% pasywów, a ich udział rokrocznie się zmniejsza. W

analizowanym okresie RSP stosowały zachowawczą, ale i bezpieczną strategię finansowania

swojego majątku. Aktywa trwałe były w pełni pokrywane z kapitału własnego, co skutkowało

występowaniem dodatniego kapitału obrotowego i poprawą płynności finansowej.

W badanym okresie w spółdzielniach pracowało przeciętnie 18 osób, w tym 17

należało do grona członków. Największa pod względem liczby członków spółdzielnia

kontrolowana była przez 65 spółdzielców, a w najmniejszej rządy sprawowało 5 osób.

Kobiety stanowiły ok. 22,2% ogólnej liczby pracujących. Odsetek zatrudnionych młodych

pracowników natomiast był znikomy i wynosił ok. 5,5%. W spółdzielniach obserwuje się

także przerost zatrudnienia. Respondenci najczęściej wykazują dysponowanie mniejszą

niezbędną liczbą etatów dla zapewnienia działania w obecnej formie niż faktyczną liczbą

etatów przydzielonych. Nadwyżka pracy stanowi aż 22,2% ogólnej liczby członków.

Przerost zatrudnienia wiąże się z problemami nie tylko natury ekonomicznej, ale i

społecznej (m. in. konflikty interpersonalne, przerzucanie odpowiedzialności). Respondenci

określili kulturę organizacyjną w swoich spółdzielniach w większości jako konserwatywną,

zadaniową, niskokontekstową, o krótkim horyzoncie czasowym (tabela 1.).

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

nie tak, dla produktu:

ziarna zbóż

tak, dla produktu:

nasiona roślin

oleistych

tak, dla produktu:

świnie żywe

inne

Należy Zamierza przystąpić

14

Tabela 1. Charakterystyka kultury organizacyjnej badanych RSP w opinii respondentów

Kryterium

podziału

Typ kultury

organizacyjnej Szczegółowe cechy kultury organizacyjnej

Ocena

respondentów

(% odpowiedzi)*

Rodzaj

zagadnień, na

których

koncentruje się

przedsiębiorstwo

zadaniowa

koncentrowanie się na produkcji, kontroli

jakości, kosztach, technologii, technice,

nacisk na egzekwowanie realizacji

wyznaczonych zadań

75,8

społeczna

ukierunkowanie „na ludzi”, zainteresowanie

potrzebami i oczekiwaniami pracowników,

dbałość o rozwój komunikacji między

ludzkiej, okazywanie pracownikowi

poparcia i pomocy

12,1

Horyzont czasu

o krótkim horyzoncie

czasu

nacisk na działalność bieżącą, operatywną,

poszukiwanie szybkich efektów 57,6

o długim horyzoncie czasu

skierowanie uwagi na działalność

strategiczną, podejmowanie długofalowych

przedsięwzięć

33,3

Stopień

akceptacji stanu

obecnego

konserwatywna

akceptacja stanu obecnego, przywiązanie

kierownictwa do podejmowania

sprawdzonych działań, nacisk na stabilność 93,9

przedsiębiorcza

nastawienie na działanie i zmianę, aktywne

poszukiwanie nowych możliwości,

podejmowanie śmiałych decyzji

6,1

Sposób

komunikowania

się

wysokokontekstowa

dominacja aluzji, podtekstów, symboli i

wszelkiego typu przekazów pośrednich,

duża rola intuicji w procesie komunikowania

6,1

niskokontekstowa przekaz bogaty w informację, argumenty,

dane o znaczeniu dosłownym 81,8

* różnica między sumą podanych wartości procentowych a 100% w poszczególnych typach kultury

organizacyjnej wynika z braku jednoznacznej odpowiedzi

Źródło: opracowanie własne na podstawie M. Gableta (red.), Potencjał pracy przedsiębiorstwa, Wyd. AE,

Wrocław 2006, s. 169 – 170 oraz wyników badań.

W kontekście osobliwej kultury organizacyjnej RSP i wśród członków o przeciętnym

zainteresowaniu pracą i rozwojem spółdzielni (co również wynika z badań) niełatwe do

spełnienia zadanie mają kadry menedżerskie. Ich charakterystyka zwraca uwagę na fakt, że

stanowią je starsi wiekiem przedstawiciele płci męskiej. Tylko 6,1% ankietowanych

spółdzielni zarządzanych jest w głównej mierze przez kobiety. Dla większości osób

pełniących zarządcze funkcje w RSP (57,6%) poziom wykształcenia nie przekracza

średniego, choć w 33,3% spółdzielni większość menedżerów ukończyła studia wyższe.

Zdecydowana większość kierowników RSP (90,9%) posiada kierunkowe wykształcenie

rolnicze. Bez wątpienia stwierdzić można, że kadra kierownicza RSP jest starsza wiekiem – w

84,8% spółdzielni większość menedżerów ukończyła 50 rok życia, a w 9,1% kierownicy

generalnie znajdują się w przedziale wiekowym 40 – 49 lat. Staż pracy w spółdzielniach też

jest długi. Struktura wiekowa menedżerów RSP nasuwa więc pytania o faktyczne priorytety w

zarządzaniu spółdzielniami

15

Badania przeprowadzone metodą case study wykazały, że w badanych spółdzielniach

procesy zarządzania, rozumiane jako realizowanie funkcji: planowania, organizowania,

motywowania i kontrolowania, odbiegają od przedsiębiorczych standardów. Zwłaszcza

dotyczy to braku opracowywania planów – misji, strategii, celów, od którego tak naprawdę

wszystko powinno się zaczynać. Wydawać by się mogło, że choć spółdzielnie funkcjonują w

określonym porządku (organizacyjnym, finansowym itp.), spółdzielcy w zasadzie nie za

bardzo wiedzą jak i po co funkcjonować. Rozwój działalności to pojęcie zajmujące dalsze

miejsce na liście priorytetów spółdzielni. Liczy się więc ewentualne trwanie, czyli

zapewnianie dochodu i miejsca pracy, względnie likwidacja, czyli podział majątku.

Studia pięciu przypadków opolskich RSP ujawniły jeszcze jeden ważny czynnik

wpływający na ich działalność. Jest nim mianowicie osoba prezesa zarządu, a przede

wszystkim jego cechy osobowościowe i sposób zarządzania. Spółdzielcy twierdzili, że jeśli

spółdzielnia posiada charyzmatycznego szefa, umiejącego wykorzystywać środki perswazji i

rozwiązywać konflikty międzyludzkie, to jest w stanie odnosić sukcesy. Natomiast jeśli

prezes spółdzielni nie wykaże się tymi niebagatelnymi cechami, wówczas spółdzielcy

zaczynają „rządzić się sami”, czyli nadużywać zasady demokratycznego zarządzania. W

wyniku tego powstają problemy uniemożliwiające prawidłowe funkcjonowanie spółdzielni.

Spółdzielnie, w tym rolnicze spółdzielnie produkcyjne, w odróżnieniu od innych form

prowadzenia biznesu nie tylko posługują się swoimi zasobami ludzkimi w zarządzaniu oraz

wytwarzaniu dóbr i usług, ale także, a właściwie przede wszystkim funkcjonują po to, aby

jednocześnie zapewniać tym zasobom maksimum korzyści ekonomicznych i społecznych.

Dlatego też RSP, oprócz działalności gospodarczej mają prawo podejmowania działalności

socjalno-bytowej oraz kulturalno-oświatowej na rzecz swoich członków i ich środowiska

lokalnego.

Współcześnie jednak tylko niewielka część spółdzielni oferuje pomoc o charakterze

społecznym dla swoich członków. Na znaczeniu szczególnie straciła integracyjna działalność

kulturalno-oświatowa, polegająca niegdyś na współtworzeniu infrastruktury kulturalnej (m.

in. świetlic, klubów, domów kultury, bibliotek) oraz organizowaniu rozrywki (wystawy,

pokazy, odczyty, pogadanki, zabawy taneczne, amatorski ruch artystyczny, wyjazdy do teatru

itp.), a następnie na objęciu nad nimi mecenatu. Dziś RSP nie angażują się w tego typu

aktywność. 66,7% ankietowanych przyznało, że nie posiada już w ogóle bazy socjalno-

kulturalnej. Pozostała część dysponuje utrzymywaną w dobrym stanie świetlicą czy stołówką,

z której sami spółdzielcy korzystają w miarę własnych potrzeb. Pozostałe formy działalności

społecznej również nie są tak rozwinięte, jak przed laty.

16

Tylko niewielka część spółdzielni (15,1%) udziela pomocy mieszkaniowej głównie w

postaci nieoprocentowanych pożyczek na cele mieszkaniowo-bytowe, remontów mieszkań

lub obniżonych czynszów najmu mieszkań. Pomoc rolnicza, którą oferuje 65%

ankietowanych, obejmuje zaopatrywanie w produkty rolne, pomoc w gospodarstwie

przyzagrodowym oraz wspólny zbyt produktów rolnych. Działalność socjalna natomiast

polega na oferowaniu spółdzielcom tzw. bonusów okolicznościowych (np. bony na święta,

paczki na Mikołaja), organizowaniu i finansowaniu wczasów, wycieczek czy kolonii dla

dzieci członków spółdzielni, finansowaniu opieki medycznej i polis ubezpieczeniowych oraz

udzielaniu dodatkowych świadczeń urlopowych. Należy przyznać, że funkcja socjalna RSP

jest najlepiej rozwinięta wśród pozostałych funkcji społecznych względem spółdzielców,

bowiem świadczy ją aż 86% respondentów.

RSP wciąż podejmują również szereg działań mających na celu pomoc o charakterze

społecznym dla swojego środowiska lokalnego (rys. 3.). Zdecydowana większość (94%)

angażuje się w lokalne inicjatywy społeczne (np. dożynki wiejskie, festyny, zbiórki żywności,

działalność charytatywna), choć tylko 18% deklaruje, że zawsze jest wysoce zaangażowana

w takie inicjatywy, a 21% przyznaje się do znikomego wyrażania swojego zainteresowania.

W istotnym zakresie RSP udzielają finansowego i pozafinansowego wsparcia instytucjom

wiejskim, takim jak szkoły, kluby sportowe czy koła gospodyń wiejskich. Starają się także

pomagać w budowie i utrzymaniu infrastruktury wiejskiej (drogi, boiska itp.) oraz

aktywizować społeczność lokalną poprzez udostępnianie Internetu i sprzętu biurowego,

poradnictwo czy organizowanie rozrywki (np. zabaw tanecznych).

Rys. 3. Stopień zaangażowania badanych RSP w działalność społeczną na rzecz lokalnych społeczności (%

odpowiedzi)


0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

lokalne inicjatyw y społeczne

w sparcie f inansow e

w sparcie pozafinansow e

budow a i remonty infrastruktury społecznej w si

aktyw izacja lokalnych społeczności

okresow e zatrudnianie pracow ników

zatrudnianie osób w ykluczonych społecznie

zaangażow anie brak zaangażow ania brak odpow iedzi

17

Dla pomiaru działalności społecznej RSP i na potrzeby weryfikacji hipotez pracy

przyjęto wskaźnik działalności społecznej (WDS) o następującej konstrukcji:

WDS = WDSC + WDSŚL,

przy czym:

wskaźnik działalności społecznej na rzecz członków

WDSC = Am + Ar + Asoc + Ask (suma wskaźników aktywności społecznej), gdzie:

Am, Ar, Asoc – aktywności w sprawie pomocy kolejno: mieszkaniowej, rolniczej i

socjalnej, mierzone liczbą różnych rodzajów działań podejmowanych w tym zakresie;

Ask – aktywność socjalno-kulturalna mierzona liczbą posiadanych elementów bazy

socjalno-kulturalnej;

wskaźnik działalności społecznej na rzecz środowiska lokalnego;

WDSŚL = Ziw + Zinfr + Zp + Zow + Zis + Zid (suma wskaźników zaangażowania społecznego),

Ziw, Zinfr, Zp, Zow, Zis, Zid – zaangażowanie w kolejno: wspieranie instytucji wiejskich,

budowę i remont infrastruktury społecznej wsi, zatrudnianie pracowników najemnych,

zatrudnianie osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, lokalne inicjatywy społeczne,

inne działania o charakterze społecznym (0 – nie, 1 – tak).

Dodatkowo, niektóre ze stosowanych metod analizy wymagały podziału badanych

jednostek względem osiąganych wyników działalności na grupę A – jednostki poniżej lub

równe średniej oraz grupę B – jednostki powyżej średniej.

Wyniki analizy wpływu badanych czynników na poziom dochodu ogólnego w

opolskich RSP przedstawia tabela 2. oraz rys. 4. – 9. Wnioski z tej analizy są następujące:

istnieje bardzo wysoka dodatnia zależność między liczbą członków oraz wysoka

dodatnia zależność między wartością aktywów i powierzchnią dysponowanych

użytków rolnych a poziomem dochodu ogólnego RSP, mierzona współczynnikiem

korelacji rangowej R Spearmana;

istnieje wysoka dodatnia zależność między liczbą członków a poziomem dochodu

ogólnego RSP, mierzona współczynnikami Gamma oraz -Kendalla;

Tabela 2. Współczynniki zależności dla dochodu ogólnego RSP wraz z interpretacją zależności

Współczynnik R Spearmana Współczynnik Gamma Współczynnik -Kendalla

Wartość Rodzaj zależności Wartość Rodzaj

zależności Wartość

Rodzaj

zależności

Aktywa 0,63 wysoka 0,48 przeciętna 0,48 przeciętna

Użytki rolne 0,62 wysoka 0,48 przeciętna 0,48 przeciętna

Liczba członków 0,70 bardzo wysoka 0,54 wysoka 0,53 wysoka

Zadłużenie 0,26 słaba 0,16 słaba 0,16 słaba


18

istnieje bardzo wysoka dodatnia zależność liniowa między wartością aktywów,

powierzchnią użytków rolnych oraz liczbą członków a poziomem dochodu ogólnego

RSP, mierzona współczynnikiem korelacji liniowej r Pearsona i wykazana na

korelacyjnych wykresach rozrzutu;

Rys. 4. Zależność dochodu ogólnego od wielkości aktywów (po usunięciu dwóch obserwacji odstających)


Rys. 5. Zależność dochodu ogólnego od wielkości użytków rolnych (po usunięciu jednej obserwacji odstającej)


Rys. 6. Zależność dochodu ogólnego od liczby członków (po usunięciu jednej obserwacji odstającej)


0

2 000 000

4 000 000

6 000 000

8 000 000

10 000 000

12 000 000

0 200 000 400 000 600 000 800 000 1 000 000 1 200 000 1 400 000 1 600 000 1 800 000 2 000 000

Dochód ogólny (zł)

Aktywa (zł)

r = 0,76

0

200

400

600

800

1 000

1 200

0 200 000 400 000 600 000 800 000 1 000 000 1 200 000 1 400 000 1 600 000 1 800 000 2 000 000


Użytki rolne (ha)

r = 0,68

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

0 200 000 400 000 600 000 800 000 1 000 000 1 200 000 1 400 000 1 600 000 1 800 000 2 000 000


Liczba członków (os)

r = 0,72

19

test Kruskala-Wallisa wykazał, że istnieją istotne statystycznie różnice w poziomie

dochodu ogólnego w zależności od kilku czynników – większy dochód ogółem

osiągają te spółdzielnie, które pozyskały wsparcie finansowe w ramach funduszy

europejskich, w których występuje przerost zatrudnienia, osiągają większe oraz w

których kultura jest długookresowa;

wpływ pozostałych czynników na poziom dochodu ogólnego RSP jest znikomy.

Rys. 7. Występowanie istotnych różnic w dochodzie ogólnym w zależności od korzystania z dotacji unijnych


Rys. 8. Występowanie istotnych różnic w dochodzie ogólnym w zależności od nadwyżek zatrudnienia


Rys. 9. Występowanie istotnych różnic w dochodzie w zależności od horyzontu czasowego kultury organizacyjnej


20

Wyniki analizy wpływu badanych czynników na poziom dochodu jednostkowego w

rolniczych spółdzielniach produkcyjnych w województwie opolskim przestawia rys. 10.

tabela 3. Wnioski płynące z tej analizy są następujące:

istnieje wysoka ujemna zależność liniowa między liczbą członków a poziomem

dochodu jednostkowego RSP, mierzona współczynnikiem korelacji liniowej

r Pearsona i wykazana na korelacyjnym wykresie rozrzutu (po usunięciu jednego

punktu odstającego). Jednak ze względu na zbyt małą wartość współczynnika

korelacji liniowej (r = 0,50) oraz stosunkowo duże rozproszenie punktów na wykresie,

liczby członków nie można uznać za czynnik determinujący poziom dochodu

jednostkowego RSP;

Rys. 10. Zależność dochodu jednostkowego od wielkości użytków rolnych (po usunięciu jednej obserwacji odstającej)


wpływ wszystkich pozostałych badanych czynników, zarówno wewnętrznych, jak i

zewnętrznych, na poziom dochodu jednostkowego RSP jest niewielki. Również one

nie będą stanowiły zatem determinant dochodu jednostkowego RSP.

Analizując jednak oddziaływanie badanych czynników na poziom dochodu

jednostkowego za pomocą współczynników zależności oraz wykresów interakcji liczebności,

można zauważyć pewne prawidłowości. Większe dochody jednostkowe (spółdzielnie z Grupy

B) osiągają te RSP, które:

nie prowadzą produkcji zwierzęcej;

posiadają wyraźnie sformułowaną i zakomunikowaną misję i strategię działania;

korzystają z finansowego wsparcia Unii Europejskiej

charakteryzują się kulturą organizacyjną o uporządkowanym systemie wartości, w

której istnieją wspólne wartości i przekonania, wspólne ceremonie i rytuały, kreuje się

bohaterów o cechach sprzyjających rozwojowi spółdzielni.

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

0 10 000 20 000 30 000 40 000 50 000 60 000 70 000 80 000 90 000 100 000

Dochód jednostkowy (zł/os)

Liczba człnków (os)

r = -0,50

21

Tabela 3. Współczynniki zależności dochodu jednostkowego od wybranych czynników działalności RSP wraz z graficzną interpretacją zależności

Czynnik

działalności

RSP

Współczynnik zależności Rodzaj

zależności

Interpretacja graficzna zależności czynnika

względem dochodu jednostkowego Nazwa Wartość

Prowadzenie

produkcji

zwierzęcej

statystyka 2 z poprawką Yatesa 1,24; p = 0,27 brak

Yule’a 0,28 słaba

kontyngencji C 0,27 słaba

zbieżności, dwuseryjny punktowy 0,29 słaba

Posiadanie

wyraźnie

sformułowanej

misji i strategii

statystyka 2 z poprawką Yatesa

0,51; p = 0,47 brak




Korzystanie z

dotacji unijnych


0,67; p = 0,41 brak

Yule’a -0,23 słaba



Rodzaj kultury

organizacyjnej

ze względu na

obowiązujący

system wartości


1,17; p = 0,28 brak





22

Wyniki analizy wpływu badanych czynników na poziom wskaźnika działalności

społecznej RSP w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych w województwie opolskim

przestawia rys. 11. oraz tabela 4. Wnioski płynące z tej analizy są następujące:

istnieje wysoka dodatnia zależność liniowa między wartością aktywów a poziomem

wskaźnika działalności społecznej, mierzona współczynnikiem korelacji liniowej

r Pearsona i wykazana na korelacyjnym wykresie rozrzutu. Jednak ze względu na zbyt

małą wartość współczynnika korelacji liniowej (r równe 0,51) oraz stosunkowo duże

rozproszenie punktów na wykresie, majątku RSP nie można uznać za czynnik

determinujący poziom wskaźnika ich działalności społecznej;

Rys. 11. Zależność WDS od wielkości aktywów (po usunięciu jednej obserwacji odstającej)


wpływ wszystkich pozostałych badanych czynników, zarówno wewnętrznych, jak i

zewnętrznych, na poziom wskaźnika działalności społecznej RSP jest niewielki.

Również one nie będą stanowiły zatem determinant działalności społecznej RSP.

Analizując jednak oddziaływanie badanych czynników na WDS za pomocą

współczynników zależności oraz wykresów interakcji liczebności, można zauważyć pewne

prawidłowości. Większe wartości wskaźnika działalności społecznej (spółdzielnie z Grupy B)

osiągają te RSP, które:

posiadają wyraźnie sformułowaną i zakomunikowaną misję i strategię działania;

charakteryzują się kulturą organizacyjną kolektywną, o uporządkowanym systemie

wartości i długookresowym horyzoncie czasowym;

utrzymują nadwyżkę zatrudnienia;

korzystają z finansowego wsparcia Unii Europejskiej;

należą do grup producentów rolnych.

0

2 000 000

4 000 000

6 000 000

8 000 000

10 000 000

12 000 000

0 2 4 6 8 10 12 14

WDS

Aktywa (zł)

r = 0,51

23

Tabela 4. Współczynniki zależności dla WDS RSP wraz z interpretacją zależności

Czynnik

działalności

RSP

Współczynnik zależności Rodzaj

zależności

Interpretacja graficzna zależności

czynnika względem WDS Nazwa Wartość

Posiadanie

wyraźnie

sformułowanej

misji i strategii


0,51; p = 0,48 brak



zbieżności, dwuseryjny punktowy 0,06 nikła

Korzystanie z

dotacji unijnych


0,67; p = 0,41 brak



zbieżności, dwuseryjny punktowy 0,40 przeciętna

Występowanie

nadwyżki

zatrudnienia


1,85; p = 0,17 brak

Yule’a 0,33 przeciętna

kontyngencji C 0,32 przeciętna

zbieżności, dwuseryjny punktowy 0,31 przeciętna

Rodzaj kultury

organizacyjnej

ze względu na

stopień

identyfikacji

grupowej


1,04; p = 0,32 brak

Yule’a -0,27 słaba




24

6. Podsumowanie i wnioski

Wyniki badań pozwoliły na zweryfikowanie przyjętych w pracy hipotez. Pierwsza

hipoteza robocza została częściowo zweryfikowana pozytywnie. W wyniku dokonanej

analizy wykazano, że zasadniczy wpływ na poziom dochodu ogólnego osiąganego w

rolniczych spółdzielniach produkcyjnych w województwie opolskim posiadają takie jedynie

czynniki jak: wielkość majątku (aktywa i powierzchnia UR), liczba członków i utrzymywanie

nadwyżek zatrudnienia oraz horyzont czasowy kultury organizacyjnej.

Druga hipoteza robocza odnosiła się do zależności pomiędzy określonymi czynnikami

wewnętrznymi a dochodem jednostkowym spółdzielni. Na podstawie wykonanej analizy

oceniono, że czynniki wewnętrzne, takie jak: wielkość majątku, rodzaj prowadzonej

działalności, liczba członków oraz charakter kultury organizacyjnej nie posiadają

zasadniczego wpływu na poziom dochodu jednostkowego osiąganego w rolniczych

spółdzielniach produkcyjnych w województwie opolskim. Hipoteza robocza nr 2 została

zweryfikowana negatywnie.

Trzecia hipoteza robocza dotyczyła oddziaływania określonych czynników na

działalność społeczną spółdzielni. Przeprowadzona analiza pozwoliła stwierdzić, że czynniki

wewnętrzne, takie jak: wielkość majątku, rodzaj prowadzonej działalności, liczba członków

oraz charakter kultury organizacyjnej nie posiadają zasadniczego wpływu na poziom

wskaźnika działalności społecznej osiąganego w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych w

województwie opolskim. Hipoteza robocza nr 3 została zweryfikowana negatywnie.

Czwarta hipoteza robocza odnosiła się do braku związku pomiędzy wykorzystaniem

przez spółdzielnie określonych czynników zewnętrznych a wynikami ich działalności.

Rezultaty dokonanej analizy pokazały, że:

pozyskanie dotacji unijnych w zasadniczy sposób wpływa na poziom dochodu

ogólnego (sprzyja jego zwiększaniu), ale ma niewielki wpływ na poziom dochodu

jednostkowego i wskaźnika działalności gospodarczej;

przynależność do grup producentów rolnych nie wpływa w zasadniczy sposób na

poziom dochodu ogólnego, dochodu jednostkowego oraz wskaźnika działalności

społecznej.

Hipoteza robocza nr 4 została częściowo zweryfikowana pozytywnie.

W związku z brakiem potwierdzenia hipotez roboczych nr 2 i 3 oraz częściowym

jedynie potwierdzeniem hipotez roboczych nr 1 i 4 potwierdzenia nie znalazła także hipoteza

główna. Nie można więc jednoznacznie stwierdzić, że działalność rolniczych spółdzielni

25

produkcyjnych w województwie opolskim determinują głównie czynniki wewnętrzne

dotyczące posiadanego potencjału gospodarczego i zasobów ludzkich. Determinant

funkcjonowania opolskich RSP oraz perspektyw i kierunków ich rozwoju należy szukać w

innych obszarach badawczych.

Przyjęty cel główny pracy opierał się na tzw. pozytywnym założeniu o istnieniu

danego zjawiska. Jednak wyniki badań obnażyły fałszywość tego założenia, dlatego

identyfikacja ekonomiczno-społecznych czynników o zasadniczym wpływie na opolskie RSP

okazała się niemożliwa. W ramach przyjętego zakresu badań – podmiotowego,

przedmiotowego, czasowego i przestrzennego – wykazano, że nie istnieją czynniki

ekonomiczne i społeczne, które by determinowały działalność rolniczych spółdzielni

produkcyjnych w województwie opolskim. Owszem, niektóre z tych czynników są związane

z funkcjonowaniem RSP, ale siła ich oddziaływania jest nieznaczna.

Praca nad rozprawą doktorską oraz uzyskane wyniki badań skłoniły autorkę do

sformułowania kilku następujących wniosków odnośnie dalszych badań dotyczących

rolniczych spółdzielni produkcyjnych:

wskazany jest wybór także innego kierunku analizy w poszukiwaniu determinant

działalności RSP – badania należy przeprowadzić w obszarze uwarunkowań

przyrodniczych, technicznych, technologicznych, politycznych oraz prawnych

(zwłaszcza w sensie rozwiązań statutowych);

spośród ekonomiczno-społecznych czynników działalności RSP bardziej wnikliwego

badania wymaga problematyka przywództwa w tych podmiotach;

istotna jest specyfika funkcjonowania poszczególnych RSP, dlatego należy stosować

indywidualne podejście w ich badaniu – metoda studium przypadku wydaje się być w

tym zakresie wysoce przydatna;

uzasadnione jest prowadzenie badań w przekroju co najmniej regionalnym, a nie

ogólnokrajowym, ze względu na specyfikę poszczególnych regionów Polski;

niedostatecznie zbadana dotychczas jest problematyka funkcjonowania

odpowiedników RSP, a zwłaszcza ich obecna rola, nie tylko w krajach Europy

Zachodniej, ale także w krajach postkomunistycznych.

Uzyskane wyniki badań umożliwiły więc zweryfikowanie istniejących poglądów na

temat poruszanego w rozprawie obszaru badawczego oraz określiły podstawy i punkt

odniesienia do dalszej analizy problemu w przyszłości.

Ekonomiczne i społeczne czynniki działalności rolniczych ... · 5 S. Nowak, Metodologia badań...

Documents

Transcript of Ekonomiczne i społeczne czynniki działalności rolniczych ... · 5 S. Nowak, Metodologia badań...