EKONOMICZNE ASPEKTY KATASTROFY DEMOGRAFICZNEJ Prof. Dariusz Gątarek Dr Cezary Mech

Cezary Mech PhD

25 Maj 2010 Gliwice

EKONOMICZNE ASPEKTYKATASTROFY

DEMOGRAFICZNEJ Prof. Dariusz Gątarek

Dr Cezary Mech

Cezary Mech PhD

• Za czasów Chrystusa, na początku naszej ery w okresie Imperium Rzymskiego populacja ludności wynosiła ok. 200 mln

• Liczba ludności w roku 1000 nie przekraczała 270 mln

• W roku 1700 osiągnęła poziom 600 mln, a ok. roku 1820 przekroczyła miliard.

• Potem zajęło zaledwie dwa wieki do podwojenia, a zaledwie 40 lat do osiągnięcia 3 mld

• Obecnie przyrost zwolnił i całkowita liczba ludności wynosi ok. 6,5 mld

• W roku 2030 ludzi będzie 8,2 mld• A w 2050 roku niewiele ponad 9 mld

Cezary Mech PhD

• Dodatkowe 2,5 mld ludzi którzy przybędą do 2050 roku urodzi się w krajach rozwijających się, a zwłaszcza w Afryce i na Bliskim Wschodzie.

• Największy spadek wystąpi w Japonii, która rozpoczęła już tę drogę, krajach wschodniej Europy w tym niestety w Polsce która ma najniższy wskaźnik rozrodczości kobiet w UE na równi z Litwą i Słowacją, a także w Rosji, Niemczech i Włoszech.

Cezary Mech PhD

Uwarunkowania demograficzne

Struktura wiekowa ludności 15 krajów UE w latach 1980-2020

62

52

66

82

40

45

50

55

60

65

70

75

80

85

1980

1985

1990

1995

2000

2005

2010

2015

2020

Mili

on

y

poniżej 15 lat pow yżej 64 lat

Cezary Mech PhD

Uwarunkowania demograficzne Urodzenia i zgony w latach 1989-2002 oraz prognoza do 2030

r.

Cezary Mech PhD

• W XXI w. Polska wkroczyła z ujemnym przyrostem naturalnym i dalszym spadkiem dzietności

• Najniższy wskaźnik dzietności został osiągnięty w 2004 r. i wyniósł 1,22, co oznacza, że pokolenie dzieci narodzonych w tym czasie jest o 42% mniej liczne od pokolenia swoich rodziców

• Starzenie się społeczeństwa pociąga za sobą znaczący wzrost wydatków państwa na świadczenia emerytalnych i opiekę zdrowotną.

• Nadmierne obciążenie młodych pokoleń na rzecz starszych zwiększa ryzyko „wtórnego regresu demograficznego” oraz utrudnia szansę wyrwania się ze spirali coraz mniej licznych młodych pokoleń.

• Dalsza kontynuacja braku zastępowalności pokoleń zagraża fizycznej egzystęncji narodu

Regres demograficzny zagrożeniem dla długookresowej kondycji finansów publicznych

0

100

200

300

400

500

600

700

800

1950 1956 1962 1968 1974 1980 1986 1992 1998 20041,0

1,2

1,4

1,6

1,8

2,0

2,2

2,4

2,6

2,8

3,0

Urodzenia (w tys.)

Zgony (w tys.)

Dzietność (prawa oś)

Urodzenia, zgony i współczynnik dzietności * w Polsce w latach 1950 - 2004

Rok 1988

0

100

200

300

400

500

600

700

800

1950 1956 1962 1968 1974 1980 1986 1992 1998 20041,0

1,2

1,4

1,6

1,8

2,0

2,2

2,4

2,6

2,8

3,0

Urodzenia (w tys.)

Zgony (w tys.)

Dzietność (prawa oś)

Urodzenia, zgony i współczynnik dzietności * w Polsce w latach 1950 - 2004

Rok 1988

Cezary Mech PhD

• Główną przyczyną starzenia się społeczeństw jest spadek dzietności

• Z przeciętnie 4,3 dzieci na jedną kobietę w 1970 r. do 2 w roku 2050.

• W Polsce wskaźnik ten jest już obecnie dramatycznie niski i wynosi ok. 1,3.

Cezary Mech PhD

Źródło: GUS

Cezary Mech PhD

• Za czasów Chrystusa średnia wieku wynosiła ok. 25 lat

• Do początków XX wieku w krajach wysoko rozwiniętych uległa podwojeniu

• Do roku 2050 wzrośnie z obecnych 68 lat do 76 lat

• W krajach wysoko rozwiniętych z 77 do 83 lat

Cezary Mech PhD

Źródło: GUS

Cezary Mech PhD

• Alternatywą dla kraju w którym wskaźnik urodzeń wynosi 1,3 dziecka, zgodnie z Mikko Myrskyla z Uniwersytetu Pensylwanii opublikowanym w Nature

• Jest coroczna imigracja równa 1,5% populacji,

• A więc w przypadku Polski ok. 600 tyś. rocznie.

Cezary Mech PhD

• W efekcie zapotrzebowanie na imigrantów tylko w celu utrzymania poziomu zatrudnienia w Europie Zachodniej zwiększy się

• W krajach najmłodszych dwukrotnie

• W krajach o najstarszych trzykrotnie

• Będzie się utrzymywało w tej skali przez dziesięciolecia.

Cezary Mech PhD

• W numerze The Economist z 25 lipca 2009 r. specjalny raport wylicza:

• W ciągu najbliższych dwóch dekad w przeciwieństwie do Polski i Europy populacja krajów arabskich wzrośnie o 40%

• Dzieci w wieku do 19 lat jest tam dwa razy więcej w społeczeństwie niż w Europie

• W efekcie dodatkowo 150 mln obywateli tych państw będzie szukała zatrudnienia w swych krajach i w ościennej Europie.

• „Młodzieńcze społeczeństwo muzułmańskie na południu i wschodzie Morza Śródziemnego skolonizuje starzejącą się Europę. Na to nakłada się dechrystianizacja państw zachodnich.”[1] [1] New York Times, 4.04.2004.

Cezary Mech PhD Uwarunkowania demograficzne

(załącznik 2)

Cezary Mech PhD

• Połowa z 2,5 mld przyrostu ludności w ciągu najbliższych 40 lat będzie w wieku powyżej 60 lat

• W 2050 r. będą oni stanowili 2 mld ludzi • Trzykrotnie więcej niż obecnie. • Jako proporcja światowej populacji ich

ilość zwiększy się dwukrotnie z 10% obecnie do 22% w 2050 r.

• podczas gdy jeszcze w 1950 r. stanowili oni 8%

Cezary Mech PhD

• Jeszcze szybciej będzie następował przyrost osób najstarszych powyżej 80 lat.

• Osób powyżej 80 roku życia będzie 10%. • O ile obecnie żyje ich ok. 90 mln na świecie

to w roku 2050 będzie ich powyżej 400 mln.

• W USA najszybciej rosnącą grupą wiekową są stulatkowie, których ilość wzrosła z poziomu 3.700 w roku 1940 do ponad 100 tyś. obecnie.

Cezary Mech PhD

• Liczba Japończyków w wieku produkcyjnym spadnie już w najbliższym czasie z 84 mln w 2007 r. do 69 mln w roku 2030.

• W Niemczech ilość pracujących będzie spadać od przyszłego roku.

Cezary Mech PhD

ZMIANY SYTUACJI DEMOGRAFICZNEJ W POLSCE

Populacja w podziale na ekonomiczne grupy wieku

2007 2010 2020 2030 2040 2050

w mln

Populacja ogółemz tego:

38 116 38 092 37 830 36 796 34 956 32 462

- w wieku przedprodukcyjnym 7 488 7 107 6 959 6 253 5 179 4 861

- w wieku produkcyjnym 24 545 24 571 22 503 21 254 19 694 16 634

- w wieku poprodukcyjnym 6 082 6 414 8 368 9 289 10 083 10 967

źródło: do 2035 r. - Prognoza demograficzna Główny Urząd Statystyczny, 2008 r., od 2036 r. - prognoza sporządzona w Departamencie Statystyki ZUS w oparciu o prognozę GUS do 2035 r.

Źródło: ZUS

Cezary Mech PhD

27

Udziały poszczególnych ekonomicznych grup wieku w całej populacji

źródło: do 2035 r. - Prognoza demograficzna Główny Urząd Statystyczny, 2008 r., od 2036 r. - prognoza sporządzona w Departamencie Statystyki ZUS w oparciu o prognozę GUS do 2035 r.

18,7%16,8%

64,5%

- w wieku przedprodukcyjnym - w wieku produkcyjnym - w wieku poprodukcyjnym

2010

25,2%17,0%

57,8%

2030

33,8%15,0%

51,2%

2050

Zmiany sytuacji demograficznej w Polsce

Źródło: ZUS

Cezary Mech PhD

Źródło: ZUS

Cezary Mech PhD

30

Przeciętne dalsze trwanie życia

źródło: Prognoza demograficzna na lata 2008 – 2035, Główny Urząd Statystyczny, 2008

Zmiany sytuacji demograficznej w Polsce

Dla kobiety w wieku 60 lat:

2010 2015 2020 2025 2030 2035

22,44 22,88 23,36 23,88 24,42 25,00

Dla mężczyzny w wieku 65 lat:

2010 2015 2020 2025 2030 2035

14,29 14,75 15,23 15,72 16,25 16,81

Źródło: ZUS

Cezary Mech PhD

• W krajach OECD w 1980 r. na jednego emeryta przypadało pięciu pracujących

• W 2050 r. pracujących będzie zaledwie dwóch • W Japonii ilość osób w wieku produkcyjnym (od

20 do 64 roku życia) na jedną osobę w wieku emerytalnym malała systematycznie

• Z dziesięciu w 1950 r. do 7,7 w 1975 r. i do 3,6 w 2000 r.

• Trend ten się nasili do 1,9 osób w 2025 r. i zaledwie niewiele ponad 1 osobę, a więc 1,2 osoby w 2050 r.

Cezary Mech PhD

32

Prognoza funduszu emerytalnego - wariant nr 1 (model FUS08)

Liczba ubezpieczonych i liczba emerytówStan na koniec danego roku

34% 31%

60%

36%40% 42% 44%

48%54%

0

2 000

4 000

6 000

8 000

10 000

12 000

14 000

16 000

18 000

2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

70,0%

liczba ubezpieczonych [tys.]

liczba osób pobierających emeryturę [tys.]

stosunek liczby emerytów do liczby ubezpieczonych

Źródło: ZUS

Cezary Mech PhD

• W USA gdy w 1935 roku zostały wprowadzone świadczenia emerytalne pracownicy nabywali uprawnień do nich w wieku 65 lat, w sytuacji gdy przeciętny okres życia wynosił 62 lata.

• Obecnie w krajach wysoko rozwiniętych długość życia wzrosła do 78 lat, a okres korzystania z emerytury wydłużył się dla mężczyzn do przeciętnie 18 lat, a kobiet 22 lat, podczas gdy we Francji nawet do 28 lat.

Cezary Mech PhD

34


Przeciętny wiek osób pobierających emeryturę

66,0

67,0

68,0

69,0

70,0

71,0

72,0

73,0

74,0

75,0

2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050

wie

k w

lata

ch

ogółem mężczyźni kobiety

Źródło: ZUS

Cezary Mech PhD

35


Struktura wieku osób pobierających emeryturę - KOBIETY

16,6%

16,9%

31,1%

20,1%

15,2%

59 i mniej 60-64 65-69 70-74 75 i więcej

2010

20,4%

0,0%

20,7%

36,9%

21,9%

2030

23,7%

0,0%

22,0%34,8%

19,5%

2050

Źródło: ZUS

Cezary Mech PhD

• Wyliczenia poczynione dla Stanów Zjednoczonych przez R.D. Lee, a więc kraju, w który następuje wolniejszy proces starzenia się niż w Polsce.

• Od początku lat 90 występuje tam prosta zastępowalność pokoleń.

• Zgodnie z tymi wyliczeniami po to, aby zrównoważyć system emerytalno-zdrowotny, powinny być podniesiony podatki o 38 proc., albo zmniejszone świadczenia emerytalne o 30 proc.

Cezary Mech PhD

• Podobnie wyliczenia Alana Greenspana[1]:• Po to aby zrównoważyć system emerytalny już obecnie powinien być

podniesiony podatek od wynagrodzeń o 2 pkt. proc. albo zmniejszone świadczenie emerytalne o 20%.

• Równocześnie składka na opiekę zdrowotną powinna wzrosnąć o 3,5 pkt. proc. albo powinno się zredukować świadczenia aż o 50%.

• Jeśli te świadczenie nie zostaną zbilansowane obecnie to już za 13 lat 25 proc. wpływów podatkowych, a więc trzykrotnie więcej niż w r. 2005 będzie potrzebne do likwidacji deficytu związanego z tymi świadczeniami.

• Jeśli tych działań nie podejmie się, to wg Alana Greenspana od 2032 r. aż 40 proc. wpływów podatkowych (ilość nierealna do zgromadzenia na ten cel), byłaby potrzebna na finansowanie jedynie tych świadczeń.

[1] „Era zawirowań” MUZA SA, Warszawa 2008, rozdział 22 „Świat idzie na emeryturę. Ale czy stać go na to?”

Cezary Mech PhD

• Zmniejszenie się dzietności rodzin ma olbrzymi aspekt finansowy

• Utrzymywanie dzieci jest tańsze niż osób starszych

• Wg wyliczeń prof. Lee kosztuje państwo trzykrotnie mniej

• Brak młodego pokolenia oznacza spadek ilości osób pracujących oraz proces starzenia się społeczeństwa

Cezary Mech PhD

• W Unii Europejskiej aż 30 – 40 proc. całości wydatków na świadczenia zdrowotne przeznacza się na świadczenia dla osób starszych

• Proces starzenie się społeczeństwa oznacza przyspieszoną akcelerację kosztów opieki zdrowotnej

• Wydatki na świadczenia zdrowotne ludzi młodych są przeciętnie czterokrotnie niższe

Cezary Mech PhD

• Wydatki na osoby starsze są 4 razy większe od wydatków na młodych:

• 2,5 razy większe na usługi ze strony lekarzy,

• 3 razy większe na lekarstwa,

• 4 razy większe na świadczenia szpitalne,

• 10 razy większe na opiekę nad chorym w domu,

• 30 razy większe na opiekę pielęgniarską.

Cezary Mech PhD

41

Time Value of Money$100 Today- Consume- Invest @ 3.00 % ReturnAfter One Year

FV=$ 100 X (1 +.03)=$103.00

After Two YearsFV=$100 X (1+.03) X (1+.03)

=$106.09

Cezary Mech PhD

Present Value

• Discounting is the process of finding the Present Value (PV) of a future cash flow or a series of cash flows: discounting is the reciprocal of compounding.

FVn

(1+i)n

PV=

Cezary Mech PhD

Źródło: ZUS

Cezary Mech PhD

44


Deficyt roczny funduszu emerytalnego i stan środków FRD*)

*) stan środków FRD (w kwotach zdyskontowanych na 2008 r.) przy założeniu stopy zwrotu netto 5% i przy założeniu, że środki FRD nie zostaną wcześniej uwolnione

**) w kwotach zdyskontowanych na 2008 r.

rok2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050

deficyt roczny funduszu emerytalnego**)

[mld zł] 45,3 41,8 61,7 73,3 72,1 63,0 51,5 41,7 34,0

stan środków FRD*)

[mld zł]7,0 15,6 26,6 39,8 55,6 74,5 96,8 122,8 152,8

Źródło: ZUS

Cezary Mech PhD

45


Deficyt roczny funduszu emerytalnego i stan środków FRD

Deficyt roczny f. emerytalnego i stan środków FRD (stopa zwrotu 5%) w kwotach zdyskontowanych na 2008 r. - wariant nr 1

0

20

40

60

80

100

120

140

160

18020

10

2012

2014

2016

2018

2020

2022

2024

2026

2028

2030

2032

2034

2036

2038

2040

2042

2044

2046

2048

2050

[mld

zł]

Deficyt roczny f. emerytalnego Stan FRD na koniec roku

Źródło: ZUS

Cezary Mech PhD

• Całkowity deficyt związany z narastaniem zobowiązań emerytalno-zdrowotnych zgodnie z wyliczeniami Kontrolera Generalnego USA D.M. Walker’a zawarty w Rządowym Raporcie Finansowym z 2006 r.:

• $4.351,8 mld, • Całość tych zobowiązań wynosi $53,1 bn • Czyli 420% PKB, • „ok. $440.000 na amerykańską rodzinę”[1]

[1] Jerome R. Corsi „Real US shortfall $4.6 tryllion in red” WorldNetDaily.com 2009

Cezary Mech PhD

• Całkowity deficyt związany z narastaniem zobowiązań emerytalno-zdrowotnych wg norm GAAP zgodnie z listopadowym raportem Departamentu Skarbu wzrósł w 2006 r. do:

• $5,1 bn

• A całość tych zobowiązań do $66 bn

• Czyli 460% PKB

Cezary Mech PhD

• Shadowstats, niezależne biuro statystyczne, szacuje deficyt GAAP w 2009 r. na

• 9 bln USD, czyli 63 proc. amerykańskiego PKB,

• a więc o 50 pkt. proc. więcej od i tak rekordowego deficytu oficjalnego

Cezary Mech PhD

• 389 mld zł – od 1999 r. zostało wpłacone na konta emerytalne ZUS-u;

• 495 mld suma wpłat obecnie po waloryzacji;

• 1 bln 270 mld zł - kapitał początkowy 7 mln osób z uprawnionych 11 mln;

• Całość tych zobowiązań wynosi 1 bln 765 mld PLN;

• Czyli 138% PKB

Cezary Mech PhD

• Ponadto zobowiązania względem:• Obecnych emerytów i rencistów;

• Osób pracujących w starym systemie emerytalnym;

• Osób posiadających przywileje emerytalne: służby mundurowe, sędziowie i prokuratorzy, górnicy;

• 4 mln osób uprawnionych, a nie mających wyliczonego kapitału początkowego

Cezary Mech PhD

• A także:• Brak kapitalizacji zobowiązań wobec

emerytur pomostowych;

• Brak kapitalizacji ryzyka rentowego;

• I:

• Nie pokryte zobowiązania służby zdrowia

Cezary Mech PhD

• Na świecie analizowane są różne działania wspierające finanse publiczne polegające na wsparciu rodzin.

• Gdy rodzi się dziecko w rodzinie koszty utrzymania wzrastają średnio o 30 proc.

• Te kraje, które są skuteczne w kreowaniu polityki prorodzinnej i mają prostą zastępowalność (Francja i kraje nordyckie) mają skuteczne pakiety pro-rodzinne.

• Aby były skuteczne muszą wynoszą one 3-4 proc. PKB bezpośredniego wsparcia dla rodzin.

Cezary Mech PhD

Źródło: dr Szczepan Hummel

Cezary Mech PhD

OFEs NAV will reach above 1/3 of Polands GDP in 2020

Cezary Mech PhD

Dług – najwyższy rachunek w historii /The Economist 13-19.06.09/

Cezary Mech PhD

Gazeta

SETNA ROCZNICA TRAKTATU BRZESKIEGO ZNOWU BEZ POLAKÓW

Po raz kolejny Prezydent Polski nie został zaproszony na ważne uroczystości międzynarodowe

Apel do polskiego parlamentu o ustanowienie drugim językiem urzędowym języka naszych południowo-

wschodnich sąsiadów Radość wśród ekonomistów: osiągnęliśmy

rewelacyjny wzrost gospodarczy

Po 10 latach stagflacji osiągnęliśmy 2,5% wzrost PKB - str. 9

23 dzień strajków „Solidarności” w

BerlinieStan zdrowia 146 głodujących Polaków pogarsza się

gazetacodzienna

Podniesienie wieku emerytalnego stało

się faktem

73 lat kobiety, 70 lat mężczyźni- tak długo będziemy pracować- str. 8

Dziś pierwsze czytanie ustawy o

eutanazji osób powyżej 90 roku

życia

Zdaniem MF tylko takie rozwiązanie uchroni Polskę

przed zapaścią finansów publicznych

EKONOMICZNE ASPEKTY KATASTROFY DEMOGRAFICZNEJ Prof. Dariusz Gątarek Dr Cezary Mech

Documents

Transcript of EKONOMICZNE ASPEKTY KATASTROFY DEMOGRAFICZNEJ Prof. Dariusz Gątarek Dr Cezary Mech