Ekonomia sądów i wymiaru sprawiedliwości Program wykładu · – efektywne prawo i wymiar...

Efektywność sądownictwa 2010-02-25

Wojciech Rogowski 1

Efektywność sądownictwa

a rozwój przedsiębiorczości

dr Wojciech F. Rogowski,

SGH, Instytut Ekonomiczny NBP

[email protected]

WYKŁAD PUBLICZNY 25 LUTEGO 2010

Jak najsprawniej wydać sąd o jakimś państwie?

Najprościej na podstawie jego sądownictwa

Stanisław Jerzy Lec

WR

Ekonomia sądów i wymiaru sprawiedliwości

• law & economics

– efektywne prawo i wymiar sprawiedliwości dla rozwoju i wzrostu gospodarczego

• Konkurencyjność prawa

– wzrost gospodarczy i dorobek ekonomii dla lepszego wymiaru sprawiedliwości

• Efektywność sądów (sędziów)

• Efektywność procesów

• Efektywność wyroków

• Skuteczna reforma

Program wykładu

• Jaki jest wpływ jakości prawa i funkcjonowania systemu jego stosowania – na kondycję przedsiębiorców,

– na wzrost gospodarczy,

– perspektywy rozwoju krajów

• Jak na tle wyników badań porównawczych przedstawia się polska praktyka prawa?

• Na ile badania potwierdzają potoczne opinie o polskim wymiarze sprawiedliwości?

• Co wiemy o sprawności i efektywności polskiego wymiaru sprawiedliwości?

• Jakie reformy są podejmowane?

• Kiedy ich efekty będą widoczne dla przedsiębiorców?

• Na ile nowoczesne narzędzia ekonomiczne mogą wspierać przekształcenia?

Program wykładu

Globalnie PolskaSprawy

gospodarczeUpadłość

Prawo -regulacje

Wymiar Sprawiedliwości

Sądownictwo

Sędziowie

Przegląd badań

• Polskie sądownictwo:

– Organizacja (Piasecki 1994, Piasecki 2005, Ignaczewski, 2008)

– Porównawczo (Zuckerman (eds) 1999; CEPEJ 2004, Dobrowolski, Gorywoda 2005, Siemaszko 2006, CEPEJ 2008, Ignaszewski 2008, )

– Ocennie (DLLS 2002, Blank i in. 2004, World Bank 2009)

– Statystycznie (Petryna 2009, Urbaniak, Kalinowski 2009)

– Analiza efektywności (???) zagranica: Buscaglia, Ulen 1997; Buscaglia, Dakolias 1999; Posner 2003; Rosales-Lopez 2008, Schneider 2005 i in.)


Wojciech Rogowski 2

Djankov, La Porta, Lopez-de Silanes, Shleifer (2002) The Courts

Cel: • empiryczne poznanie jak działają sądy. • przykładowy spór sądowy, ankieta, 109 krajów świata,

Model: regresja Wyniki:1. potwierdziły hipotezę istnienie na świecie dwóch dominujących

paradygmatów prawnych – anglosaskiego common law, oraz frankofońskiego civil law (Glaeser, Shleifer, 2002).

2. Formalizm sędziowski relatywnie większy w krajach civil law. • negatywnie koreluje z poziomem dochodu kraju,• pozytywnie koreluje z długością procesów sądowych, • koreluje negatywnie z opinią o jakości danego systemu prawnego (w tym

efektywność sądów, dostęp do sądu, sprawiedliwość wyroków, spójności, uczciwości, przestrzeganie praw człowieka).

3. Długość procesów nie jest statystycznie zależna od poziomu rozwoju kraju. • Zaobserwowano b. duże zróżnicowanie długości rozpraw takich samych

przypadków prawnych, co wskazuje na występowanie nieefektywności w systemach sądowniczych.

• Oczekiwana długość rozstrzygnięcia sporu jest wyższa od realizowanej w większości badanych krajów.

Badanie empiryczne

• mapa

Klasyfikacja systemów prawnych

Typologia sądownictwa:

Biurokratyczne (formalne)

• Nabór do zawodu w wyniku egzaminu po studiach

• Szkolenie odbywa się w trakcie praktyki sędziowskiej

• Stopnie w hierarchii warunkują rolę i awans

• Sędziowie są rekrutowani do szerokiego spektrum zadań, nie do konkretnych obowiazków, często zmieniają miejsce pracy

• Niski stopień wewnętrznej niezaleznosci

Profesjonalne (merytoryczne)

• Zatrudnienie po osiągnięciu doświadczeń zawodowych

• Doświadczenia praktykujących prawników ale też i z nauki

• Brak wymogów formalnych do awansu

• Rekrutacja sędziów do konkretnych zadań a nie generalnie. Raportowanie wykonania zadań.

• Silna gwarancja wewnętrznej i zewnętrznej niezależności

(Guarnieri i Pederzoli, 2002 s. 67)

Pozycja Polski w Doing Business LpLpLpLp

....WskaźnikWskaźnikWskaźnikWskaźnik Ranking 2009Ranking 2009Ranking 2009Ranking 2009 Ranking 2008Ranking 2008Ranking 2008Ranking 2008 RóŜnicaRóŜnicaRóŜnicaRóŜnica

1.1.1.1.Rozpoczynanie działalności

gospodarczej117 145 +28+28+28+28

2.2.2.2.Uzyskiwanie pozwoleń

budowlanych 164 157 -7

3.3.3.3.Zatrudnianie i zwalnianie

pracowników76 69 -7

4.4.4.4.Rejestracja prawa własności

nieruchomości 88 86 -2

5.5.5.5. Uzyskiwanie kredytu 15 27 +12+12+12+126.6.6.6. Ochrona inwestorów 41 38 -37.7.7.7. Płacenie podatków 151 147 -48.8.8.8. Obrót międzynarodowy 42 41 -1

9.9.9.9.Dochodzenie naleŜności z

umów75 71 -4

10.10.10.10. Upadłość przedsiębiorcy 85 85 0

Prawne uwarunkowania działalności gospodarczejLiczba procedur przy zakładaniu spółki z o.o.

0

2

4

6

8

10

12

14

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

[szt

uk]

Polska

Czechy

Węgry

Długotrwało ść procesu zakładania spółki z o.o.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

[dni

]

Polska

Czechy

Węgry

Koszty procedur przy zakadaniu spółki z o.o.

0

10

20

30

40

50

60

70

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

[% P

KB

per

cap

ita]

Polska

Czechy

Węgry

Minimalny kapitał zakładowy spółki z o.o.

0

50

100

150

200

250

300

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

[% P

KB

per

cap

ita]

Polska

Czechy

Węgry

Czas to pieniądz

• Okres dochodzenia należności w postępowaniach sądowych:

• Polska 830 dni• OECD 443 dni

• Okres egzekucji komorniczej zasądzonych wierzytelności:

• Polska 224 dni• Kraje CEE 110 dni


Wojciech Rogowski 3

Liczba sądów na 100 000 mieszkańców

Źródło: CEPEJ, 2004, 2008

Liczba sędziów na 100 000 mieszkańców


…..i prokuratorzy


Nieefektywna informatyzacja


Sądy w transformacji

Źródło: opracowanie autora; dane: GUS

1992 2008 dynamika

jednostki sędziowie jednostki sędziowie sędziowie

Sąd Najwy ższy 1 69 1 86 25%

Naczelny S ąd Administracyjny 1 58 1 84 45%Wojewódzkie S ądy Admin. 10 124 16 468 277%

Sądy apelacyjne 10 212 11 503 137%Sądy okregowe (wojewódzkie) 44 1595 45 2694 69%Sądy rejonowe 285 3636 318 7086 95%łaczna liczba sędziów 5694 10921 92%łączna liczba jednostek 351 392 12%

Sprawy rozpatrywane w sądach powszechnych - procesowe (2008)

36%

37%

18%

2% 2% 5%karne i wykroczenia

cywilne

rodzinne

pracy

ubezpieczeń społecznych

gospodarcze

7,2 mln spraw (13,5% mniej niż w 2004)

Źródło: opracowanie autora; dane: Ministerstwo Sprawiedliwości


Wojciech Rogowski 4

Sądownictwo gospodarcze

60%

70%

80%

90%

100%

110%

120%

130%

140%

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

sprawy gospodarcze procesowe gospodarcze rejestrowe ogółem

Sprawy rozpatrywane w sądach powszechnych (2008)


Sądownictwo powszechne (2008)

0

2 000

4 000

6 000

8 000

10 000

12 000

1

7 086

2 694

503

Sądy apelacyjne

Sądy okręgowe

Sądy rejonowe


Budżet wymiaru sprawiedliwości (2008)

10,7 mld PLN co stanowi 3,8 % wydatków budżetu państwa

55%

15%

27%

2% 1% Sądy powszechne

Prokuratura

Więziennictwo

Ministerstwo Sprawiedliwości

Inne

Źródło: opracowanie autora; dane: Ministerstwo Finansów

Budżet sądownictwa powszechnego (2008)

4%

88%

8%

Świadczenia na rzecz osób fizycznych

Wydatki bieżące jednostek budżetowych

Wydatki majątkowe

2034,3

4998,5

0,0

1000,0

2000,0

3000,0

4000,0

5000,0

6000,0

dochody wydatki

Sądy Powszechne (2008)

Źródło: opracowanie autora; dane: Ministerstwo Finansów

66%3%

11%

7%

2%

0%11%

wynagrodzenia

inwestycje

ekspertyzy

nieruchomości

nowe budynki

kształcenie

inne

50%

3%

13%

6%

15%

0% 13%

PolskaEuropa

Budżet sądownictwa – wydatki (2008)

Źródło: opracowanie autora; dane: Ministerstwo Finansów, CEPEJ 2008

Nakłady na sądownictwo

0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

Polska

Węg

ry

Czech

y

Słowac

ja

Holand

iaLitw

a

Finland

ia

Fran

cja

Irlan

dia

% (

200

4)

nakłady do PKB

nakłady per capita/przeciętna płaca

Źródło: opracowanie autora; wg Urbaniak, Kalinowski (2007) i Dobrowolski, Gorywoda (2005)


Wojciech Rogowski 5

miasta Wielkość sądów w Polsce

R² = 0,6814

-40

-20

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

1 10 100 1 000 10 000 100 000 1 000 000

Sądy rejonowe 2008

Serie1 Log. (Serie1)

Źródło: opracowanie autora; dane: Ministerstwo Sprawiedliwości, GUS

R² = 0,7915

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

0 100 000 200 000 300 000 400 000 500 000 600 000

Duże miasta < 62 000

Serie1 Liniowy (Serie1)

R² = 0,6604

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

0 100 000 200 000 300 000 400 000 500 000 600 000

Największe miasta > 100 000


R² = 0,5308

0

5

10

15

20

25

30

35

40

0 10 000 20 000 30 000 40 000 50 000 60 000 70 000

Małe miasta < 60 000


R² = 0,2637

0

5

10

15

20

25

30

35

0 5 000 10 000 15 000 20 000 25 000 30 000 35 000

Najmniejsze miasta < 30 000



Potencjalne obciążenie sędziów Potencjalne obciążenie sędziów

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

1 15 29 43 57 71 85 99 113 127 141 155 169 183 197 211 225 239 253 267 281 295 309

liczb

a m

iesz

kań

ców

na

1 sędz

iego


Zarządzanie sądami powszechnymi (2008)

R2 = 0,6571

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

0,00 2,00 4,00 6,00 8,00 10,00 12,00

Wielkość wydziału sądu

licz

ba

fu

nk

cyjn

ych

rejonowe 2008 okręgowe 2008 Liniowy (rejonowe 2008) Liniowy (okręgowe 2008)

Źródło: opracowanie autora; dane: Ministerstwo Sprawiedliwości , GUS

Upadłość: odrodzenie firm

77

2321

16

74

00

10

20

30

40

50

60

70

80

90

OECD core Ameryka Łacinska

Azja Wschodnia

Bliski Wschód + Afryka Pn

Afryka Europa Wschodnia +

Centralna Azja

Południowa Azja


Wojciech Rogowski 6

Upadłość: odzyskania aktywów

Intensywność reform upadłości

0

20

40

60

80

100

1 2 3 4 5 6

Upadłość: stopa odzyskania

Angola 10.0United Arab Emirates 10.2Indonesia 13.7Niger 14.0Kyrgyz Republic 14.2Samoa 14.3India 15.1Gabon 15.2Mozambique 15.2Djibouti 15.9Ecuador 16.1

Źródło: Djankov, (2009:8)

Russian Federation 28.2Romania 28.5Moldova 28.6Yemen, Rep. 28.6Latvia 29.0Syrian Arab Republic 29.5Argentina 29.8Poland 29.8Micronesia, Fed. Sts. 3.5Azerbaijan 30.1Zambia 30.2

Japan 92.5Singapore 91.3Ukraine 9.1Norway 89.0Canada 88.7Finland 87.3Ireland 86.6Denmark 86.5Belgium 86.3United Kingdom 84.2Netherlands 82.7

Upadłość: efektywność systemu reg.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

odrodzonych (% firm)

czas trwania (lat)

koszt (% aktywów)

odzyskane aktywa (%)

OECD core

Ameryka Łacinska

Azja Wschodnia

Bliski Wschód + Afryka Pn

Afryka

Europa Wschodnia + Centralna Azja

Południowa Azja

Upadłość: efektywność

R² = 0,6422

0

10

20

30

40

50

60

70

80

0 1 2 3 4 5 6

czas postepowania vs stopa odzysku

Liniowy (czas postepowania vs stopa odzysku)

Upadłość: efektywność

R² = 0,9194

0

10

20

30

40

50

60

70

80

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90

odrodzenie vs odzyskane aktywa

Sądownictwo: pozytywy i mankamenty

• powyżej średniej europejskiej:– nakłady na sądownictwo,

– liczba sędziów na jednego obywatela,

– płace sędziów (do średniej krajowej),

– najwyższa w EU liczba spraw na sędziego (???).

• mankamenty:– Złe corporate governance (brak odpowiedzialności, rozliczalności)

– nieracjonalny rozdział funkcji w sądach,

– Nie optymalna struktura przestrzenna i funkcjonalna

– Zła organizacja pracy,

– Słaba informatyzacja.


Wojciech Rogowski 7

Sądownictwo (gospodarcze)

• Efektywność systemu– wydatkowania środków publicznych,

• Efektywność procesu– Perspektywa sądów, sędziów

– Perspektywa petentów:

• Procesowych,

• Rejestrowych

• Efektywność wyroku

• Efektywność kary

Przyczyny nieefektywności sądownictwa

• Mnożenie etatów, wzrost liczby sędziów, etc

– Efekt samorządu bez kontroli?

• Niefunkcjonalny corporate governance sądów:

– Brak nadzoru,

– Brak odpowiedzialności,

– Słabość zarządcza prezesów sądów,

– Niski poziom orzecznictwa,

– Słaba dyscyplina pracy

– Słaba informatyzacja pracy sądów i sędziów

(opr własne w tym Siemaszko, 2006; Ignaczewski 2008)

Sposoby na problemy

• Reforma:

– Zmiany w organizacji i zarządzaniu (w tym KRS)

– Informatyzacja pracy sądów (niż sędziów)

– Optymalizacja i centralizacja systemu sądów

– Szkolenia sędziów (KSSiP ?)

– Wprowadzenie Zintegrowanego Systemu Pomiaru Wyników Sądów np. CourTools

– Promocja zmian

Zintegrowanego Systemu Pomiarów Wyników Sądów

Stworzenie i stosowanie systemu miar:1. Dostępność i kultura obsługi (rating opinii)

2. Stopień rozstrzygnięć spraw

3. Stopień przestrzegania norm czasu

4. Długość rozpatrywania spraw

5. Wskaźnik kompletności spraw

6. Wielkość zasądzonych kar finansowych i opłat sądowych

7. Koszt rozpraw

8. Stopień wykorzystania sędziów (urobek sędziów)

9. Satysfakcja pracowników sądów (relacje)

Upublicznienie ocen i ratingu sądów

Opracowanie i zastosowanie modelu zarządczego

National Center for State Courts, 2008

Problem efektywności sądów - badania

empiryczne

Ocena efektu pracy sądownictwa:

– Sprawiedliwość trudno uchwytna statystycznie

– Opinie i porównania obywateli/przedsiębiorców/ naukowców

– Konieczna analiza ekonomiczna• Parametryczna:

– Funkcja produkcji, model OLS etc

– Inputs: liczba sądów, liczba sędziów, pracowników, koszty, wykształcenie, doświadczenie, etc

– Outputs: liczba rozpraw, pozwów, wyroków, wartość wyroków, zasądzonych odszkodowań, vadium, etc

• Nieparametryczna

– Metoda DEA, etc

Badania empiryczneWynik pracy sądu (Y) jest funkcją:

• kapitału zainwestowanego w wymiar sprawiedliwości (K),• wydatków publicznych na utrzymanie sądownictwa (S),

• pracy zatrudnionych w sadach, w tym sędziów (L), • jakości kapitału ludzkiego sędziów i pozostałych pracowników (H), • udziału prac administracyjnych w wykonywanej przez sędziów pracy (A), • udziału sądzenia w wykonywanej przez sędziów pracy (J)

• bodźców oddziałujących na sędziów (N), • bodźców oddziałujących na pozostałych pracowników (St), • bodźców oddziałujących na postęp rozpraw (litigation) (I),

• dostępnej technologii (T), • jakości zarządzania sprawami (M), • złożoności spraw (C),• inne(Buscaglia, Ulen 1997; Buscaglia, Dakolias 1999; Posner 2003; Rosalez-Lopez, 2008 i in.)


Wojciech Rogowski 8

Virginia Rozales-Lopez (2008) Economics of court performance HISZPANIA

– Andaluzja, Hiszpania, 2002, – Sądy pierwszej instancji (N=61/202),

• Model regresji i ANOVA– Zmienna objaśniana – liczba wyroków.– Zmienne objaśniające:

• Zatrudnienie w sądzie,• Sprawy wniesione, rozpatrzone, oczekujące• Wykorzystanie procedur informatycznych (bin)• Wykorzystanie opinii biegłych (bin),• rotacja sędziów (wakaty, zawieszenia) (bin).

• Wyniki – R2 = 0,5411– Wielkość sądu i wielkość nakładu spraw ma istoeny wpływ na wynik pracy sądu,– Użycie informatyki zwiększa produktywnosć– Wysoka rotacja sędziów negatywnie wpływa na wynik.– Odrzucono hipotezę o pogorszeniu jakości wyroków w grupie bardziej produktywnych

sądów (uchylenie wyroku w II instancji).

Badania empiryczne Martin Schneider (2005) Judicial Carrer Incentives and Court Performance NIEMCY

– Niemcy, 1980-1998, – Sądy pracy II instancji (N=9), rekordy 230 sędziów, n= 171, panel

• Model OLS DEA dla produktywności i jakości sądu– Zależna

• Liczba opublikowanych wyroków w JURIS, nie uchylonych przez sąd II instancji

– Niezależne:– Awanse sędziów

• Prawdopodobieństwo awansu• Wiek wejścia,• Wiek sędziów (udział >60)• Wykształcenie PhD• Publikacje naukowe, • Płeć (bin)• Land• Sprawy napływające/sędziego• Zawieszone• Bezrobocie

• Wyniki – Zatrudnienie lepiej wykształconych sędziów (PhD) zwiększa produktywność sądów,– Zatrudnienie lepiej wykształconych sędziów (PhD) zmniejsza wskaźnik akceptacji przez sąd II instancji, – Prawdopodobieństwo awansu negatywnie wpływa na efektywność i jakość pracy,– Udział starszych sędziów negatywnie wpływa na efektywność jak i na jakość decyzji,– Udział starszych sędziów zmniejsza presję na awans i tym samym poprawia wyniki sądu,– Płeć praktycznie nie ma wpływu na jakość i wyniki.

Badania empiryczne

POLSKA

Badania empiryczne

Dziękuję za zainteresowanie !

Komentarze mile widziane:

[email protected]

www.rogowski.wordpress.com

dr Wojciech Rogowski, SGH, Instytut Ekonomiczny NBP

Jak najsprawniej wydać sąd o jakimś państwie?Najprościej na podstawie jego sądownictwa

Stanisław Jerzy Lec

Ekonomia sądów i wymiaru sprawiedliwości Program wykładu · – efektywne prawo i wymiar...

Documents

Transcript of Ekonomia sądów i wymiaru sprawiedliwości Program wykładu · – efektywne prawo i wymiar...