ekolog12

36

description

ekologia sprawdz

Transcript of ekolog12

Page 1: ekolog12
Page 2: ekolog12

nr 49 Dziennik Pomorza/Wspólnota Regionalna

IV

ZAPAMIĘTAJ. Jeśli chcesz być odpowiedzialnym kon-sumentem, nie bez znaczenia jest to, co wrzucasz do koszyka. Sprawdź, jak oznaczane są produkty bezpieczne dla środowiska.

Ten symbol informuje konsumenta, że produkt nie zawiera freonów, które niszczą warstwę ozonową, przyczyniając się do globalnego ocieplenia klimatu. Na produktach (często są nimi kosmetyki) można też spotkać napis „Ozon Friendly” (Przyjazny dla ozonu).

Znak Ecolabel (zwany też Stokrotką lub Marge-rytką) został ustanowiony przez Komisję Europejską w 1992 r. i jest głównym europejskim wyróż-nieniem przyznawanym wyrobom spełniającym wyższe normy środowiskowe. Informuje konsumenta, że produkty nie są szkodliwe dla środowiska - tj. speł-niają określone kryteria unijne. Margerytką oznaczone są różne produkty i usługi, poczynając od pralek i telewizorów, przez wyroby papierowe na hotelarstwie kończąc.

Znak ten został wymyślony przez niemieckie Ministerstwo Środowiska. Po raz pierwszy przyznano go w 1978 r. Jest najstarszym oznaczeniem ekologicznym tego typu na świecie. Można go spotkać na produktach różnego rodzaju - od piły mechanicznej, przez zegarki, do komputerów. Pomaga identyfikować ponad 10 tys. produktów. O przyznaniu znaku decydują m.in. oszczędność w zu-życiu energii, wpływ zastosowanych materiałów na środowisko i możliwości przetworzenia produktu.

Znak rolnictwa ekologicznego jest przyzna-wany ekologicznym gospodarstwom. Liczy się przyjazna środowisku produkcja. Powinna ona przebiegać zgodnie z unijnymi rozporządzenia-mi i pod nadzorem jednostek certyfikujących. Produkty oznaczone tym znakiem pochodzą bezpośrednio od producenta lub są sprzedawane w zamkniętym i zabezpieczonym opakowaniu.

Energy Star to ekologiczny znak spe-cjalnego programu Amerykańskiej Agencji Ochrony Środowiska i Amerykańskiego Departamentu Energii (U.S. Department of Energy). Jest przyznawany jako wyróż-nienie dla energooszczędnych produktów. Energy Star istnieje od 1992 r. Jest spotykany na całym świecie m.in. na sprzęcie biurowym, RTV, AGD, sprzęcie ogrodniczym, urządzeniach klimatyzacyjnych i systemach oświetleniowych. Od 2006 r. w programie uczestniczy również Unia Europejska.

Zielony punkt widnieje na kartonach, puszkach, butelkach i innych produktach. Jest jednym z najczęściej stosowanych znaków na świecie. Oznacza, że producent wniósł wkład finansowy w budowę i funkcjonowanie systemu odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych. Zie- lony punkt jest zarejestrowany w ponad 170 państwach. Korzysta z niego 98 tys. przedsiębiorstw. Każdego roku umieszcza się go na około 460 mld produktów.

PoMorskI ekolog

Dodatek dofinansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

Nieważne czy jesteś młody czy masz już swoje lata, czy je-steś bogaty, czy też masz gruby portfel. Ważne, byś podczas robienia zakupów nie tracił głowy. Nieważne czy wybierasz się do osiedlowego sklepiku czy hipermarketu – przed wyjściem zrób listę wyłącznie potrzeb-nych rzeczy . Po co? Po to, by nie reagować na promocje i wszelkie obniżki. W ten sposób uchronisz się przed kupieniem wielu zbędnych przedmiotów, z którymi nie wiesz co później począć. Dotyczy to zarówno jedzenia, bo wiele produktów szybko się zepsuje i trafi do kubła na odpady, jak i trwałych produktów, które zamiast zale-gać w sklepowych magazynach, zapycha nasze półki.

kupuj mniej, dwa razy zastanawiając się,

czy naprawdę w kuchni potrzeb-ny będzie wielofunkcyjny robot jeśli w tygodniu nie masz czasu na gotowanie. Jeśli nie lubisz kawy z ekspresu, niech nie skusi cię promocja tych urządzeń. Je-śli masz trawnik przed domem i do jego pielęgnacji przydałaby się kosiarka, zapytaj sąsiada czy nie możecie jej kupić na spółkę albo poszukaj odpowiedniego modelu w sklepie z używanym sprzętem. Decydując się na nowy telewizor, pralkę czy lodówkę, koniecznie sprawdź, ile zużywa prądu. W Polsce

produkcja energii elektrycznej oparta jest głównie na węglu ka-miennym. A więc jeśli będziesz pilnował swoich rachunków, przyczynisz się również do zmniejszenia emisji dwutlenku węgla do atmosfery.

Staraj się spożywać krajowe produkty sezonowe. Najlepiej, by owoce i warzywa pochodziły z regionu, w którym mieszkasz. W ten sposób będziesz miał wpływ na zużycie paliwa po-trzebnego sprowadzenia towa-rów z zagranicy. Jeśli to możli-we, unikaj mrożenia artykułów spożywczych – zaoszczędzisz energię elektryczną. Poza tym świeża żywność jest zdrowsza i tańsza. Nie kupuj fermowych jajek, ale te od kur hodowanych w sposób naturalny. W fermach zwierzęta są często traktowane w sposób niehumanitarny, stłoczone w małych pomiesz-czeniach.

Koniecznie

zwracaj uwagę na opakowania. Jeśli kupujesz pastę do zę-

bów, to tubka wcale nie musi być dodatkowo zapakowana w kartonik. Ten, gdy tylko wej-dziesz do domu i rozpaku-jesz torby, wyląduje przecież w koszu. Jeśli lubisz ryż, to nie musisz wybierać tego pako-wanego w woreczki – przecież je wyrzucisz, a ryż w kilogra-mowej torbie jest zwyczajnie

Nim wrzucisz do koszyka

Czy wiesz co kupujesz?

Warto na co dzień robić drobne gesty dla natury

Koniecznie bierz rozsądek na zakupyZbliża się najgorętszy w roku okres zakupowy. Tak naprawdę w sklepie można bardzo wiele zrobić i dla środowiska, i dla swojej kieszeni. Nie tylko od święta, ale i na co dzień.

Pamiętaj, by zakupy zawsze robić z głową. Im mniej kupisz, tym mniej później wyrzucisz. Nie tylko zaoszczędzisz pieniądze, bo zyska również środowisko naturalne. Fot. strefabiznesu.gp24.pl

Weź swoją torbęWybierając się do sklepu, warto wziąć ze sobą własną torbę, naj-lepiej z naturalnego materiału – bawełny lub lnu albo koszyk. Na pewno w dostępnej na rynku ofercie każdy znajdzie coś odpowiedniego dla siebie – torby mają zwyczajne uszy, ale i długie, dzięki którym nie trzeba dźwigać zakupów w ręce, bo siatkę można zawiesić na ramieniu. Współczesne torby są i gładkie, i kolorowe, i z nadrukiem. Ale najważniejsze, że są wielokrotnego użytku i wystarczają na lata. Po złożeniu mieszczą się w damskiej torebce czy męskiej kieszeni, a gdy się zabrudzą – można je po prostu uprać i znów z niej korzystać. Lepiej unikać jednorazowych torebek, zarówno papierowych, jak i z tworzywa. Jedne i drugie są szkodliwe dla natury. Pla-stikowe rozkładają się bardzo długo, do wyrobu papierowych wycina się lasy. Jeśli ma się przy sobie własną siatkę z tkaniny, unika się dylematu: lepsza plastikowa czy papierowa. Poza tym coraz sklepy każą sobie płacić za te „reklamówki”. Mając w co zapakować zakupy, za każdym razem oszczędza się kilkadzie-siąt groszy. Spróbuj policzyć, ile takich plastikowych torebek

Do wyboru do koloru – producenci toreb na zakupy prześcigają się w ofertach. Fot. zielonemigdaly.pl

„zaoszczędzisz” każdego dnia jeśli podziękujesz sprzedawcom, którzy uwielbiają w nie pakować praktycznie wszystko - ubrania, kosmetyki, książki, warzywa i owoce.

tańszy a smakuje tak samo. Pamiętaj, że im mniej opako-wań, tym lepiej dla środowiska. Przeciętny mieszkaniec Polski, wytwarza kilkaset kilogramów śmieci rocznie. Część z tego jest segregowana i powtórnie wykorzystywana jako surowiec.

A i to nie jest rozwiązaniem idealnym. Po co wytwarzać coś co z góry wiadomo, że będzie składowane na wysypisku? Może dało by się obejść bez części opakowań nic przy tym nie tracąc? Bez sensu jest wy-twarzać rzeczy, które kupujemy

Page 3: ekolog12

Dziennik Pomorza/Wspólnota Regionalna nr 49

V

PoMorskI ekolog

Dodatek dofinansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

Są tanie, proste w użyciu i… bardzo szybko wyrzucane do kosza. Przyzwyczailiśmy się do wielu jednorazowych produk-tów, które używamy na co dzień. Czy warto?

Mowa o plastikowych sztućcach, papierowych serwet-kach, długopisach, maszynkach do golenia, zapalniczkach. Wydaje się, że nie potrafimy się już bez nich obejść. Gdyby-śmy jednak znów zaczęli korzystać z serwetek z materiału, wiecznego pióra i wkładów do długopisu i wymienialibyśmy żyletki zamiast całej maszynki, znacznie mniej odpadów trafiałoby do kosza. Lepiej kupić coś, co jest lepsze i choć nieco droższe, to ten wydatek i tak się zwróci, bo jest dokonywany rzadziej.

W sklepach kuszą nas też piękne miniopakowania jogur-tów, miniporcyjki deserów, pojedynczo pakowane ciasteczka. To dotyczy również np. wody mineralnej, rozlewanej do mniejszych butelek. Zwykle nie zastanawiamy się nad tym, że kupując wodę mineralną w butelce 1,5-litrowej zużyjemy mniej plastiku niż w trzech butelkach 0,5 litra. Poza tym większa wychodzi taniej. Ta sama prawidłowość dotyczy wielu innych produktów, głównie spożywczych i artykułów gospodarstwa domowego. Większe opakowania to mniej mniej ale i po prostu tańsze zakupy. W ten sposób zadbamy też o naszą planetę, bo byłaby mniej zaśmiecona. Poza tym jej zasoby byłyby znacznie lepiej wykorzystane.

(AMS)

Latające tacki

Kupujesz mięso, sery , owoce i warzywa ułożone na tackach i jajka zapakowane w plastikowe foremki? Wyglą-dają estetycznie, ale są wyko-nane z polistyrenu, odmiany tworzywa sztucznego, trudnego do przetworzenia. Dodatkowo jest bardzo lekkie i lubi sobie pofruwać z wiatrem, lądując na łonie natury.

Dlatego poszukaj alterna-tywy – po jajka możesz iść na targ z własnym koszem albo wybrać z półki te w wytła-czance ze sprasowanej masy papierowej.

Bez ulotekNa pewno niejeden raz

zdarzyło ci się wziąć ulotkę reklamową na ulicy lub w mar-kecie. To zwykle kartka papieru zadrukowana informacjami, które… zupełnie cię nie inte-resują. Chcąc uwolnić się od niej, dyskretnie wrzucasz ją do śmietnika, a jeśli nawet upy-chasz w kieszeni lub chowasz do torby, to prędzej czy później i tak trafi do kosza. Dlatego najlepiej ich nie brać. Mniej rozdanych ulotek to mniej wyprodukowanych ulotek, czyli mniej zużytego papieru. A ulotkarze i tak zarobią tyle samo – mają płacone za go-dzinę, bez względu na to, ile osób obdarują materiałami promocyjnymi.

ZAsTANÓW sIĘ

100 gotowych

kartek papieru wymaga

wycięcia 2-metrowego

drzewa, energii 50

żarówek i 50 litrów

wody.

Na 100 kartek

papieru z makulatury

wystarczają 2 gazety,

8 żarówek i 8 litrów

wody.

PAPIer W lICZBACH

Nietrafione prezenty

Pod choinką na pewno znajdą się kupowane w ostatniej chwili podarunki. Obdarowani nie zawsze bywają nimi zachwyceni…

Kolejne ciepłe skarpetki, krawat w znienawidzony wzór, gliniany wazonik, szkatułka na biżuterię czy książka, której na pewno nikt z domowników nie przeczyta. Pewnie coś z tej listy znajdzie się wśród gwiazdkowych upominków. Część z nich będą upchnięte w szufladach i szafach i przez lata przekładane z miejsca na miejsce. Inne – od razu trafią do kosza na śmieci. Ale wcale nie musi tak być! To, co jest nietrafionym prezentem dla nas, bo np. nigdy nie włożymy swetra z reniferem, innej osobie może sprawić wiele radości. Wszak o gustach się nie dyskutuje. Zastanówmy się więc, komu podarować taki nie-przydatny przedmiot, by nie trafił na składowisko odpadów. Coraz częściej takie niechciane podarunki są sprzedawane w Internecie na portalach aukcyjnych. Oczywiście należy całą akcję przeprowadzić w taki sposób, by darczyńca nigdy się o tym nie dowiedział.

Jednorazowe przekleństwo

Unikaj prezentów, z którymi darczyńca nie będzie wiedział, co ma zrobić. Pomyśl, zanim wybierzesz upominki dla najbliższych.

Fot. maximus.pl

Koniecznie bierz rozsądek na zakupy

Tanie, czyli gorsze?Starsi ludzie często powtarzają: biednego nie stać na tanie rzeczy. Ta prawda sprawdza się do dzisiaj i ma również zna-czenie dla natury. Jeśli kupimy niedrogie żelazko, za rok trzeba będzie wydać pieniądze na następne, bo tanie zwyczajnie się zepsuje. W ten sposób po pięciu latach w domu będzie jedno sprawne, a cztery wylądują na składowisku odpadów. Lepiej od razu kupić żelazko wyższej jakości, droższe, nawet kosztujące tyle, co pięć tanich. Wytworzy się w ten sposób mniej śmieci. Zasada ta dotyczy praktycznie wszystkich trwałych produktów – butów, które nie rozpadną się po miesiącu, toreb i plecaków, rowerów, sprzętu RTV i AGD.

Pamiętaj, by zakupy zawsze robić z głową. Im mniej kupisz, tym mniej później wyrzucisz. Nie tylko zaoszczędzisz pieniądze, bo zyska również środowisko naturalne. Fot. strefabiznesu.gp24.pl

i wyrzucamy do śmietnika. Ma to przecież również przełożenie na zasobność twojej kieszeni. Każda dodatkowa folia, ozdob-ne pudełeczko, sznureczek, wstążeczka, błyszczący nadruk ma wpływ na cenę.

Kupując proszki, płyny do kąpieli czy mycia, wybieraj te w większe, bo są tańsze i na dłużej wystarczą. Rzadziej wy-rzucisz butelkę po szamponie, a więc wyprodukujesz mniej odpadów.

Sprawdzaj też skład ko-smetyków. Z czasem wszystkie szampony, płyny i sole do kąpieli przedostaną się wraz ze ściekami do kanalizacji. Następnie będą one musiały być unieszkodliwione w oczyszczal-niach ścieków. W przypadku kosmetyków, ważne jest rów-nież to, by nie były testowane na zwierzętach, bo przyczyniasz się do ich cierpienia.

Ale jeśli już kupujesz opako-wane artykuły,

zanim je wyrzucisz – pomyśl. Może w pudełku po butach

zmieści się kolekcja rzadziej używanych płyt CD, w kubkach po jogurcie możesz przygotować rozsadę ziół, słoik po dżemie wykorzystać do przechowywa-nia długopisów i kredek? Jeśli masz wyobraźnię, podpowie ci ona dużo więcej rozwiązań.

Oczywiście, bycie świado-mym konsumentem ma pewne wady. Możesz odczuwać pewien dyskomfort, bo kupowane luzem

ekologiczne warzywa brudzą ręce i siatki, podczas gdy sąsiad wy-pakuje w tym czasie elegancko umyte, idealnie równe ziemniaki i marchewkę z plastikowych tore-bek… Możesz również narzekać, że poszukiwanie informacji o ekologicznych produktach zabiera czas. Ale ten wysiłek na pewno się opłaci. Na przykład kupując przyjazne dla natury urządzenia, choć kosztują trochę więcej, są zdecydowanie tańsze w eksploatacji.

Anna Szade

Page 4: ekolog12

nr 47 Dziennik Pomorza/Wspólnota Regionalna

VIII

NIE truj sąsIada

Dodatek dofinansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

Przez nasze płuca każdego dnia przepływa 15 tys. litrów powietrza. Nic dziwnego, że zanieczyszczenia, które wdy-chamy wraz z nim, mogą nam szkodzić. Naukowcy zaobser-wowali, że w zadymionych miastach dużo częściej wy-stępują niewydolność dróg oddechowych i bóle głowy. Mieszczuchy częściej chorują też na astmę.

Wciąż czekamy na prace uczniów pomorskich szkół podstawowych.

Trwa konkurs na plakat ilustrujący hasło „Nie truj sąsia-da”. Adresujemy go do uczniów szkół podstawowych z całego regionu. Można startować in-dywidualnie, ale zapraszamy do udziału także całe klasy i re-prezentantów poszczególnych placówek.

Prace mogą być wykonane dowolną techniką plastyczną. Li-czy się pomysł, bo najlepsza praca zostanie opublikowana w katalo-gu, podsumowującego cykl "Nie truj sąsiada", który ukaże się 12 stycznia 2011 r. Chcemy ją rów-nież wykorzystywać w kolejnych publikacjach, przygotowywanych w ramach prowadzonej edukacji ekologicznej.

Przewidujemy również nagrody dla najlepszych, bo nadesłane plakaty oceni jury.

Na prace czekamy do 17 grudnia. Można je przesyłać pod adres naszej redakcji w Malborku: ul. Sikorskiego 13, 82 200 Malbork. (AMS)

To dlatego do atmosfery przedostają się pyły zawie-rające metale ciężkie, tlenek węgla, tlenki azotu, cyjano-wodór i rakotwórcze związki – dioksyny i furany. Same tylko dioksyny to jedne z naj-groźniejszych substancji jakie znamy – bo mogą uszkodzić płód i wywołać raka. A za-nieczyszczenia z domowych kominów słabo się rozprze-strzeniają. Przy niekorzyst-nych warunkach pogodowych i zwartej zabudowie często po

prostu ponownie trafiają do mieszkań.

W gospodarstwach do-mowych można spalać tylko czyste (niezanieczyszczone chemikaliami i impregnatami) drewno. Nie wolno palić mebli, opakowań plastikowych, karto-nów po mleku i sokach, butów, odzieży itp.

- Jedynym ratunkiem jest świadomość ekologiczna, która przegrywa, niestety, z rachun-kiem ekonomicznym. Problem wynika ze stosowania złej

tO WaŻNE. Niska emisja to spaliny, które wydobywają się z niskich kominów, głównie 10-20 metrowych, czyli z domów jednorodzinnych, kamienic i małych kotłowni. Zawierają one więcej zanieczyszczeń niż spaliny kotłowni przemysło-wych. Najgorsze jest to, że nikt tej emisji tak naprawdę nie kontroluje. Tymczasem emi-tują one bardzo szkodliwe dla zdrowia substancje. Nie tylko je wdychamy, bo jeśli opadają na ziemię, przedostają się do wody i roślin, zgodnie z zasadą, że „w przyrodzie nic nie ginie”.

Niska emisja od dawna jest w centrum uwagi nie tylko ekologów. Plan działań napraw-czych dla Pomorza zawarty jest m.in. w programach ochrony powietrza Pomorza, które zosta-ły uchwalone przez samorząd województwa. Podstawowy wniosek jest wspólny dla całego regionu: w miastach należy podłączać budynki wielorodzin-ne ogrzewane indywidualne do miejskich sieci ciepłowniczych lub wymienić piece na gazowe

lub takie, w których można palić ekologicznym paliwem.

Ciepłownicy chętnie za-opatrywaliby w ciepło całe kwartały starych kamienic. Ale modernizacja ogrzewania łączy się z wydatkami, które muszą ponieść przyszli klienci. Jednak większość mieszkań z piecami już dawno należy do prywat-nych właścicieli, a ci nie zawsze chcą lub mogą ponieść koszty związane z podłączeniem do centralnego ogrzewania.

W tym mogą pomóc lokalne władze, przystępując do opraco-wania programu ograniczenia ni-skiej emisji, którego celem będzie ochrona zdrowia mieszkańców. A że na zdrowiu oszczędzać się nie powinno, w miejskich bu-dżetach można wygospodarować pieniądze na dofinansowanie wymianę pieców na ekologiczne. Wkrótce samorządy znów będą mogły dofinansować wymia-nę pieców na ekologiczne. Od początku 2010 r. nie jest to możliwe. Co ważne, na mocy znowelizowanych przepisów, o dotację z miejskiej kasy będzie

tO CIEKaWE

NasZ KONKursNamaluj plakat

Płuca czują

Niska emisja jest szczególnie uciążliwa w sezonie grzewczym. Wtedy z tysięcy palenisk domo-wych do atmosfery przedostają się tony zanieczyszczeń. Nie chodzi tylko o „gryzący” dym, bo niektórych groźnych dla nas substancji po prostu nie widać gołym okiem. Ale problem jest ogromny – według europejskich raportów, w Polsce z powodu zanieczyszczeń powietrza umie-ra rocznie ok. 28 tys. osób. To najwięcej spośród wszystkich krajów Unii Europejskiej.

(AMS)

Zimą gorzej

Piece na celownikuSpecjaliści alarmują: za to, co dzieje się z powietrzem w miastach odpowiedzialna jest przede wszystkim emisja niebezpiecznych związków pochodzących z indywidualnych pieców opalanych głównie węglem.

Jakość powietrza zależy od ciebie

95 proc. Tyle kamienic na tczewskiej starówce ma prywatnych właścicieli. Z tego prawie nikt nie jest podłączony do centralnego ogrze-wania.

Kominy w centrach miast uznawane są za główne źródło niebezpiecznych dla zdrowia zanieczyszczeń powietrza. Fot. Anna Szade

Sprawdź u siebieWiele samorządów finansowało wymianę źródeł ciepła z tradycyjnych na ekologiczne. Wypłacanie dotacji musiało zostać wstrzymane. Wymusiła to nowa ustawa o finansach publicznych, na mocy której zniknęła możliwość dofinan-sowania małych inwestycji ekologicznych. Istniały specjalne programy, dzięki którym można było otrzymać dotację na ten cel. Gdy prawo zostanie już zmienione, sprawdź, co dzieje się w twojej gminie, nim zdecydujesz się na instalację pieca przyjaźniejszego dla środowiska.

Jeśli masz w domu piec, nigdy nie wrzucaj do niego śmieci!

Spalanie odpadów to najgorszy z możliwych sposobów ogrzewania domu czy mieszkania. Choćby dlatego, że domowy piec nie jest do niego przystosowany. Osiąga się w nim temperaturę od 200 do 500 stopni Celsjusza. To stanowczo za mało, by skutecznie spalić śmieci.

mógł ubiegać się każdy właściciel mieszkania.

Dotacja z budżetu gminy na wymianę źródła ogrzewania tak naprawdę nie jest niczym nowym. Takie działania od lat prowadziło wiele pomorskich samorządów.

M.in. władze Kwidzyna i Staro-gardu Gdańskiego realizowały własne program likwidacji niskiej emisji. W ten sposób ograniczano stopniowo liczbę groźnych dla środowiska i zadymiających całą okolicę źródeł ciepła w miastach. Samorządowcy, przekazując dota-cje na wymianę pieców lub przyłą-

cza do sieci ciepłowniczych, liczyli nie tylko na efekty ekologiczne całego przedsięwzięcia. Jednym ze skutków walki z zadymieniem miasta było również zażegnanie konfliktów sąsiedzkich. To, co leci z komina sąsiada, często bywa przedmiotem sporów.

Anna Szade

jakości paliw do spalania, ale i wszelkich odpadów z gospo-darstw domowych. Jedynie mówienie ludziom, że sami siebie trują i jakie to niesie za sobą konsekwencje, może w jakimś stopniu ograniczyć niską emisję – mówi Bogusława Luterek, naczelnik Wydzia-łu Środowiska i Rolnictwa w Starostwie Powiatowym w Malborku. - Jeśli uda się nam udowodnić, że ktoś pali niedo-zwolonym paliwem, możemy nałożyć na niego karę.

(as)

Do domowego paleniska nigdy nie wrzucaj śmieci.

W ten sposób trujesz siebie i powietrze. Fot. Archiwum

Page 5: ekolog12

nr 45 Dziennik Pomorza/Wspólnota Regionalna

VI

pomorski ekolog

Dodatek dofinansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

TO WAŻNE. Przystępując do Unii Europejskiej, nasz kraj zo-bowiązał się do ograniczenia ilości odpadów, które trafiają bezpośrednio na wysypiska.

W Polsce w ciągu roku po-wstaje ponad 11 milionów ton odpadów. Z tej gigantycznej góry śmieci przetwarzanych jest zaledwie nikłe 5 proc. Tymczasem zgodnie z naszymi zobowiązaniami wobec UE, od 2013 r. na wysypiska trafiać ma najwyżej połowa odpadów. Natomiast druga połowa ma być przerabiana na surowce wtórne albo spalana.

Na razie niewiele udało się zrobić w tym zakresie. Jak

wyliczyli eksperci, w tym roku zmniejszyliśmy ilość śmieci wyrzucanych na wysypiska za-ledwie o 8 proc., a powinniśmy o 25 proc. Wątpliwe więc, czy zdążymy wypełnić unijne zale-cenia. A to oznacza, że czekają nas słone kary za to, że dotąd nie potrafiliśmy sobie skutecznie poradzić z problemem odpadów. Od 16 lipca Komisja Europejska liczy nam grzywnę sięgającą 40 tys. euro dziennie. To ma zmobilizować polskie władze do działania. Tym bardziej, że od 2013 r. stawka może być znacznie wyższa – każdy dzień zwłoki może nas kosztować nawet 250 tys. euro.

(AMS)

W GMINACH. W wielu do-mach nie wrzuca się wszyst-kiego do jednego kosza na śmiec i . Obok pojemnika rośnie sterta przeczytanych gazet i ulotek, odstawiamy opróżnione plastikowe butelki po napojach i szklane słoiki po przetworach. Co się później z nimi dzieje?

W Kwidzynie tak wyselek-cjonowane odpady zbierane są do oddzielnych pojemników nim trafią do Zakładu Utylizacji Odpadów w Gliwie Małej. Posortowane śmieci groma-dzone są albo w specjalnych pojemnikach, albo w workach, które sprawdzają się w domkach jednorodzinnych. Podobnie jest np. w Starogardzie Gdańskim, który szykuje się do budowy nowoczesnego składowiska odpadów.

Powoli rozwija się selektyw-na zbiórka w Malborku, gdzie ustawione są pojemniki na szkło, papier i plastik. Tczew na razie uczy swoich miesz-kańców segregacji. Za dwa, dwa i pół roku będą zmuszeni wybierać ze swoich koszy wszystko, co da się zagospoda-rować. Tczewianie, podobnie jak mieszkańcy ponad 20 innych gmin w regionie, będą dostarczać swoje śmieci do nowoczesnego zakładu, który powstanie w ramach tczew-skiego Regionalnego Systemu

Wspólnotowe ograniczenia na składowiskach

Lekką ręką wyrzucamy śmieci wprost na wysypisko, tymczasem zgodnie z normami unijnymi, powinniśmy stopniowo ograniczać ilość trafiających tam odpadów. Fot. Archiwum

Jak radzimy sobie z segregacjąPowoli uczymy się wyjmować z pojemnika szkło, plastik, papier, bioodpady. Selektywna zbiórka odpadów – na różną skalę – prowadzona jest w większości pomorskich miejscowości.

300 kgTyle śmieci w ciągu roku produkuje statystyczny mieszkaniec naszego regionu.

Śmieciowe doświadczeniaW Gdańsku, oprócz tradycyjnego systemu segregacji odpa-dów, od 1 kwietnia tego roku mieszkańcy niektórych dzielnic oddzielają śmieci suche od mokrych, czyli m.in. wszystkie kuchenne odpadki, które ulegają biodegradacji. Od stycznia 2012 r. taki sposób selekcji śmieci ma objąć całe miasto. To na razie jedyne miejsce na Pomorzu, w którym wprowadzono śmieciowy system dualny na taką skalę. Kompostowane są również bioodpady pochodzące z miejscowości należących do Komunalnego Związku Gmin Dolina Redy i Chylonki, czyli Gdyni, Redy, Rumi, Wejherowa, Sopotu, Kosakowa i Szemu-du. Ale do kompostowni halowej, która działa w zakładzie unieszkodliwiania odpadów EKO DOLINA, trafiają odpady wyodrębnione tam z innych domowych śmieci, a nie przez samych mieszkańców.

Gospodarki Odpadami. Tam-tejsza firma komunalna pozy-skała ok. 150 mln zł z funduszy unijnych na ten cel.

(AMS)

Segregacja odpadów w naszym regionie dopiero raczkuje. Tymczasem powinniśmy dość szybko się jej nauczyć w trosce o środowisko. Fot. Anna Szade

Na metalDo pojemników na metal można wrzucać:• puszki aluminiowe oraz z blachy stalowej,• naczynia do gotowania,• metalowe narzędzia,• drobny złom,• folię aluminiową,• pokrywki ze słoików,• kapsle z butelek oraz metalowe nakrętki.

Przed wrzuceniem można taki metalowy śmieć dobrze zgnieść. Tak można postępować z aluminiowymi puszkami po napojach. Wówczas zajmują dużo mniej miejsca w pojemniku.

Nie wrzucamy tam:• opakowań po aerozolach,• baterii, • puszek po farbach,• opakowań po lekach,• opakowań po olejach przemysłowych,• sprzętu AGD.

Na lekiPrzetermino-

wane leki trakto-wane są jak odpa-dy niebezpieczne. Nie wolno ich wyrzucać do zwy-kłego pojemnika na śmieci czy wy-lewać do zlewu, by to, z czego się składają, nie trafiło do gleby czy wód gruntowych. Leki to przede wszystkim wiele związków chemicznych, które po terminie do przydatności stanowią potencjalne zagrożenie dla zdrowia a nawet życia, szczególnie najmłodszych.

Nieprzydatne lub przeterminowane medykamenty można wrzucić do pojemników, które są ustawione w wielu aptekach.

Na baterieBaterie po zużyciu stają się

odpadami niebezpiecznymi dla środowiska. Zawierają metale cięż-kie: ołów, kadm, rtęć, lit. Dlatego nie powinny trafiać na wysypiska razem z innymi śmieciami, bo mogą doprowadzić do skażenia gleby lub wód gruntowych. Stamtąd, poprzez łańcuch pokarmowy, mogą one trafić do organizmu człowieka, powodując poważne konsekwencje zdrowotne.

Rozejrzyj się dookoła – w większych sklepach i w szkołach są ustawione specjalne pojemniki, do których można całkowicie za darmo wrzucać zużyte baterie i akumulatorki.

(AMS)

Instrukcja do kosza

Page 6: ekolog12

Dziennik Pomorza/Wspólnota Regionalna nr 45

VII

pomorski ekolog

TO CIEKAWE

Dodatek dofinansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

Na plastikDo pojemnika na plastik wrzucamy:• puste butelki po napojach,• opróżnione opakowania po chemii gospodarczej, czyli np. po szamponach i płynach,• czyste torby i worki foliowe.Przed wyrzuceniem dobrze jest dokładnie opróżnić butel-ki, a nawet przemyć je wodą. Koniecznie odkręcić nakrętkę. A także zgnieść butelki – zajmują wów-czas zdecydowanie mniej miejsca.

Nie wrzucamy:• tłustych i zabrudzonych tworzyw plastikowych, • metalowych puszek po konserwach,• pojemników po farbach i lakierach,• opakowań po lekarstwach,• klisz fotograficznych i rentgenowskich,• opakowań po margarynach. • opakowań po środkach owado- i chwastobójczych,• zabawek.

Na papierDo kosza przeznaczonego na papier możemy wrzucać:• papier,• gazety,• książki w miękkich okładkach lub po usunięciu twardych,• katalogi, prospekty i ulotki,• tekturę, • worki papierowe i papier pakowy.

Nie wrzucamy tam:• zatłuszczonego papieru,• opakowań z jakąkolwiek za-wartością,• opakowań po proszkach do prania,• papieru lakierowanego lub foliowanego z folderów rekla-mowych,• kalki,• opakowań wielomateriałowych, czyli np. kartoników po sokach czy mleku,• jednorazowych pieluch.

Na szkłoDo pojemników przeznaczonych do szkła możemy wrzucać:• czyste butelki i słoiki,• inne szklane opakowania, zarówno kolorowe, jak i białe, np. po kosmetykach.

Nie powinniśmy tam umieszczać:• wyrobów fajansowych i porcelanowych,• opakowań po lekach,• kawałków luster, • szkła zbrojonego i technicznego, • szklanek, kieliszków, naczyń żaroodpornych, • szkieł z okularów, • żarówek, świetlówek i kineskopów.

(AMS)

Instrukcja do koszaŚmieciu, rozłóż sięW przyrodzie jednorazowa

papierowa chusteczka rozkłada się przez trzy miesiące, zapałka przez sześć miesięcy, guma do żucia przez pięć lat, puszka przez 200 lat, a plastikowa butelka od 100 do 1000 lat. Ale jeśli odzyskamy i przetworzymy plastik, to będzie z niego można zrobić wąż do podlewania, meble ogrodowe, podeszwy do butów, piankę do wypełnienia poduszek czy kurtek. Nawet bluza z polaru powstaje z udzia-łem odzyskanych butelek po wodzie.

Kupujemy…odpady

Wychodząc ze sklepu, siatki mamy wypełnione opakowa-nych produktów żywnościo-wych. Mamy w nich konserwy w metalowych puszkach, tek-turowe pudełka ze słodyczami, słoiki z dżemem, kartony z mle-kiem i sokami… Te wszystkie opakowania trafiają najczęściej na śmietnik. Co roku każda rodzina może kupić nawet 3,5 tys. opakowań, czyli dziennie ok. 10.

Pierwszy kosz Wszys tko zaczę ło s i ę

w 1883 r. we Francji. Prefekt departamentu Sekwany, Eugene Poubelle, wydał rozporządzenie dotyczące składowania śmieci i sprzątania ulic. Zobowią-zał zarządców budynków do umieszczania śmieci w po-jemniku nowego rodzaju. Tak narodził się śmietnik. Wymagał on segregacji odpadów.

Nie wyrzucaj.Używaj!Nie powinniśmy wszystkie-

go wyrzucać, istnieje bowiem recykling domowy. Słoiki moż-na wykorzystać jako pojemniki w kuchni, opakowania po jogur-tach mogą służyć jako doniczki dla małych roślin, w pudełkach po butach zmieści się kolekcja zdjęć czy płyt kompaktowych. Możliwości powtórnego użycia wielu przedmiotów są praktycz-nie nieograniczone.

(AMS)

WAŻNE. Powinniśmy przy-zwyczajać się do segregowania odpadów „po nowemu”, czyli dzieląc je na suche i mokre. W ten sposób łatwiej będzie poddawać je dalszemu prze-twarzaniu.

Jeśli z kosza wyjmiemy szkło, plastik, papier, metal i bioodpady, okaże się, że… prawie nic w nim nie zostanie. Gromadząc oddzielnie śmieci suche, sprawimy, że pozostaną one czyste i będą podlegały dalszej segregacji i zagospodaro-waniu. Odpady suche to: puszki metalowe, kartony po mleku i sokach, pojemniki z reszt-kami jedzenia, pojemniki po kosmetykach, tubki po paście do zębów, fajans, pampersy, tekstylia. Ale także wszystkie śmieci, które są segregowane od lat, czyli papier, szkło i plastiki. Te ostatnie można będzie nadal

Odpady ulegające biode-gradacji to ok. 70 proc. tego, co wyrzucamy do kosza. Właściwie nie są to odpady, bo po prostym kilkumiesięcznym składowaniu można zwracać je glebie w posta-ci znakomitego nawozu. O tym doskonale wiedzą działkowcy, którzy mają w swoich ogródkach kompostowniki i tam gromadzą wszelkie roślinne resztki.

Jednak przede wszystkim bioodpady trafiają na składo-

wiska. W ten sposób zatruwa-my środowisko. Samorzutna fermentacja beztlenowa odpa-dów biodegradowalnych, która występuje na wysypiskach, oznacza emisję do atmosfery głównie metanu. To gaz dużo gorszy w skutkach dla ocie-plenia klimatu niż dwutlenek węgla. Tymczasem, jeśli będzie-my takie odpady kompostować i poddawać kontrolowanemu procesowi rozkładu, to powsta-

nie głównie dwutlenek węgla a nie metan.

Zgodnie z unijną dyrektywą, powinniśmy ograniczać ilość od-padów ulegających biodegradacji składowanych na wysypiskach. Przede wszystkim ze względu na środowisko. Ale sprawa ta ma również aspekt finansowy. Jeśli nie osiągniemy wskaźników określonych w dokumentach Unii Europejskiej, będziemy karani.

Anna Szade

Śmieci suche, śmieci mokre

W domu można segregować odpady, zbierając je do kolorowych wor-ków. Ten prosty sposób na pewno opanują wszyscy domownicy.

Fot. Archiwum

Bioodpady szkodzą naturzeResztki roślin pochodzące z ogródków, odpadki kuchenne i spożywcze z domów, restauracji i sklepów oraz z zakładów przetwórstwa nie powinny trafiać na wysypisko. Choć są naturalne, to rozkładając się, są groźne dla środowiska.

Kuchenne odpadki nie powinny trafiać na składowisko, bo gdy się tam rozkładają, do atmosfery emitowany jest metan. Fot. Archiwum

wrzucać do oznakowanych pojemników.

Gdy będziemy zbierać w innym pojemniku śmieci mokre, zostaną one poddane kompo-stowaniu. To wszelkie resztki żywności, obierki z owoców i warzyw, fusy po kawie i herbacie, skorupki po jajkach i orzechach, zużyte ręczniki papierowe i

chusteczki higieniczne, mokry i zabrudzony papier bez dodat-ków innych materiałów, czyli np. folii, trawa, zgrabione liście, rośliny i ziemia po kwiatach, po-piół z pieców i kominków, kurz z odkurzaczy. A także wszystkie inne odpady, które mogłyby pobrudzić suche śmieci.

(as)

Page 7: ekolog12

nr 41 Dziennik Pomorza/Wspólnota Regionalna

IV

pomorski ekolog

Dodatek dofinansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

DoBre WZorCe. Pierwsza w kraju biogazownia rolnicza powstała na Pomorzu. W 2005 r. zbudowała ją przechlewska spółka Poldanor SA, producent trzody chlewnej w powiecie człuchowskim.

Pierwsza biogazownia Pol-danoru została wybudowana w Pawłówku, a kolejne powstały w Płaszczycy i Kujankach. Uruchomiona w 2009 r. bioga-zownia w Koczale jest czwartą pomorską inwestycją tej spółki, piąta powstała w tym roku w Nacławiu w województwie za-chodniopomorskim. Wszystkie traktowane są jako inwestycje proekologiczne.

- Budowa b iogazowni rolniczych wynika z reali-

zowanej przez nas misji. Jej bardzo istotnym elementem jest przyczynianie się do po-lepszania stanu środowiska w obszarze naszego działania, czyli w rolnictwie, poprzez wprowadzania nowoczesnych i przyjaznych dla otoczenia technologii. W latach 2011-13 planujemy budowę kolejnych sześciu o łącznej mocy ok. 7 MW. W rezultacie, prawie przy każdej naszej fermie hodow-lanej powstanie biogazownia – mówi Grzegorz Brodziak, prezes Poldanor SA.

Wyprodukowana w nich energia odpowiadać będzie zapotrzebowaniu energetycz-nemu dla około 35-40 tys. gospodarstw.

(as)

koNTroWersJe. Część Po-morzan z niechęcią spogląda na plany budowy biogazowni w pobliżu swoich domów. Tak jest na przykład w Malborku.

Firma, która chce usytuo-wać instalację biogazową na pograniczu Malborka i gmi-ny Malbork, natknęła się na znaczący opór. Część miesz-kańców obawia się brzydkich zapachów ulatniających się z biogazowni. Ich zdaniem, odór może pojawić się nie tylko przy wytwarzaniu biogazu, ale także podczas transportu odpadów, które mają trafiać do biogazow-ni oraz podczas składowania odpadów pofermentacyjnych. Dlatego uznali, że będzie to zbyt kłopotliwe sąsiedztwo.

Choć przedsięwzięcie miało być realizowane poza miastem, przeciwników mocno wspiera malborski samorząd, który powiedział stanowcze „nie” dla tej inwestycji, bo uznał, że może uprzykrzyć życie całej okolicy.

Wartość biogazowni, która mogłaby zostać zrealizowana w gminie Malbork, szacuje się na ok. 30 mln zł. Ma mieć moc 2 MW, a jej właściciele chcą również produkować ciepło i energię elektryczną. Na razie plany realizacji przedsięwzięcia zależą od decyzji Samorządo-wego Kolegium Odwoławcze-go w Gdańsku, dokąd trafiła sprawa.

(AMS)

ANAliZA. Biogaz, w tym biogaz rolniczy, wciąż jest s ł abo wykorzys tywanym źródłem energii produko-wanym z biomasy. Szacuje się, że w naszym regionie wykorzystanie ekologicznych źródeł energii wynosi obec-nie zaledwie kilka procent. Władze województwa chcą to zmienić, dlatego już kilka lat temu uznały, że biogazownie rolnicze powinny być umiesz-czone na liście przedsięwzięć priorytetowych.

Produkcja biogazu z od-chodów i odpadów rolniczych przyczynia się do redukcji za-wartych w nich zanieczyszczeń oraz pozwala na uzyskanie wysokoenergetycznego źródła energii odnawialnej w postaci biogazu rolniczego. W naszym regionie znajdują się 133 go-spodarstwa hodowlane, w oparciu o które można zasto-sować nowoczesne technologie produkcji biogazu. Potencjał produkcji biogazu, możliwy do uzyskania z odchodów zwierzęcych pochodzących z większych ferm szacuje się na ok. 217 mln m sześc. w ciągu roku

Instalacje biogazowe po-winny powstawać tam, gdzie znajdują się fermy drobiu, trzody chlewnej i bydła.

Pierwsza w regionie

Poldanor SA zasłynął z budowy pierwszej w kraju biogazowni rolniczej. Źródło: poldanor.com.pl

Woń z sąsiedztwa

Pomorze ma duży potencjałW ciągu najbliższych 15 lat w naszym regionie może zostać zbudowanych nawet 150 biogazowni. Taki program inwestycyjny został zapisany w dokumencie „Aktualizacja Regionalnej Strategii Energetyki z uwzględnieniem źródeł odnawialnych do roku 2025”.

Źródło: woj-pomorskie.pl

Strategiczne powiatyAnaliza wielkości potencjalnych zasobów produkcji biogazu w woj. pomorskim wykazała, że najlepszymi powiatami do lokalizacji biogazowni są:• powiat człuchowski – 14 gospodarstw hodowlanych trzody chlewnej powyżej 2000 sztuk,• powiat malborski – 10 gospodarstw hodowli bydła (powyżej 200 szt.) oraz trzy hodowle trzody chlewnej (powyżej 2000 szt.),• powiat starogardzki – 10 dużych gospodarstw hodowlanych trzody chlewnej,• powiat tczewski – cztery gospodarstwa hodowli bydła i siedem gospodarstwa hodowli trzody,• powiat bytowski – pięć hodowli bydła i sześć gospodarstw hodowli trzody chlewnej,• powiat słupski – pięć gospodarstw hodowli bydła i siedem gospodarstw hodowli trzody chlewnej.

- Optymalnym rozwiąza-niem, uwzględniającym lo-gistykę dostawy surowców, jest utworzenie biogazowni scentralizowanych lub sieci współpracujących z sobą mniej-szych biogazowni, przetwarza-jących i utylizujących odpady produkcyjne z terenów o dużym zagęszczeniu gospodarstw ho-dowlanych – uważa inż. Teresa Jakubowska z Departamentu Rozwoju Gospodarczego Urzę-du Marszałkowskiego Woje-wództwa Pomorskiego.

Anna Szade

Źródło: woj-pomorskie.pl

Page 8: ekolog12

Dziennik Pomorza/Wspólnota Regionalna nr 41

V

Dodatek dofinansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

pomorski ekolog

Różne powodyW zależności od kraju, róż-

ne bywają powody budowania biogazowni. W Indiach i Chi-nach służy do wytwarzania energii na potrzeby oświetlania i gotowania. Inaczej jest w Eu-ropie Zachodniej, gdzie istnieje nacisk na rozwijanie energii odnawialnej, jako alternatywy dla tradycyjnych źródeł, uzna-wanych za bardziej szkodliwe dla środowiska naturalnego. Dla tamtejszych rolników, którzy budują i eksploatują bioga-zownie, oznaczają one przede wszystkim stały dochód.

Dwa w jednym

Obornik, czyli kłopotli-wy produkt uboczny hodowli zwierząt, może służyć nie tylko do nawożenia pól uprawnych. To doskonałe źródło bioga-zu. Wykorzystanie go w ten sposób nie oznacza, że nie można zastosować go ponow-nie. Wręcz przeciwnie, jeśli trafi do biogazowni, wcale nie pomniejszy to jego właściwości jako doskonałego nawozu. Nikt więc na tym nie straci, a wręcz przeciwnie – zyska. Bo z jednej strony wyprodukowana zosta-nie energia, z drugiej – po prze-tworzeniu nadal może służyć do wzbogacenia gleby w składniki pokarmowe.

Gaz na drodzeBiogaz może zostać stać się

atrakcyjnym i czystym pali-wem do napędzania silników. Niektóre kraje poddają go obróbce, polegającej głównie na oczyszczeniu, a następnie sprężają i zużywają w pojaz-dach. Technologia ta przyjęła nazwę CNG.

W Szwecji z biogazu korzy-sta nawet komunikacja miejska. W jednej z miejscowości na pół-nocy kraju jeżdżą dwunastome-trowe autobusy niskopodłogowe z napędem na sprężony gaz, pozyskiwany jako produkt ubocz-ny w procesie utylizacji odpadów komunalnych. Co ciekawe, pojaz-dy szwedzkiemu przewoźnikowi dostarczyła polska firma.

(AMS)

WARTO WIEDZIEĆ. Produk-cja biogazu to bardzo skom-plikowany proces, w wyniku którego powstaje plany gaz pochodzenia organicznego. Dużo prostsze są surowce, tzw. substraty, których używa się w biogazowni.

Trafiać tam mogą rośliny energetyczne - kukurydza, pszenżyto, pszenica, jęcz-mień, rzepak, lucerna, burak pastewny, burak cukrowy, ziemniak, ale również słoma,, odchody zwierzęce – gno-

jówka, gnojowica, obornik, odchody drobiu, opady prze-mysłu rolno – spożywczego, w tym np. poubojowe czy cukrownicze, a nawet odpady komunalne.

To oznacza, że za jednym za-machem, realizując inwestycję, rozwiązujemy problem, co robić z odpadami z różnych źródeł, które na dzisiaj w większości trafiają na tradycyjne składo-wiska lub muszą być poddane kosztownej utylizacji.

(AMS)

TO WAŻNE. Biogaz należy do odnawialnych źródeł energii (OZE) cieszących się sporym wsparciem Unii Europejskiej.

Polityka Wspólnoty ma ścisły związek ze światową strategią przeciwdziałania zmianom klima-tycznym oraz ograniczania emisji dwutlenku węgla i innych gazów cieplarnianych do atmosfery. Wszystko dlatego, że – zdaniem ekspertów - pozyskiwanie ener-gii w biogazowniach rolniczych rozwiązuje problem składowania odpadów, ograniczając jedno-

cześnie przedostawanie metanu do atmosfery ze swobodnie skła-dowanych odpadów.

Jeśli jesteś zainteresowany produkcją zielonej energii, możesz poszukać wsparcia finansowego z UE. W województwie pomorskim w Regionalnym Programie Opera-cyjnym przewidziano Działanie 5.4 Rozwój energetyki opartej na źródłach odnawialnych. Dotacja może wynieść do 75 proc. kosztów inwestycji, przy czym wartość przedsięwzięcia nie może być niższa niż 1 mln zł.

Pieniędzy można szukać w Programie Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko (obowiązuje dla całego kraju), w którym przewidziane są na-stępujące działania: • Działanie 9.1: Wysokosprawne wytwa-rzanie energii, • Działanie 9.4: Wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych, • Działanie 9.5: Wytwarzanie biopaliw ze źródeł odnawialnych, • Działanie 10.3: Rozwój przemysłu dla odnawialnych źródeł energii.

(AMS)

TeCHNologiA. Wiele wska-zuje na to, że tego instalacje biogazowe, choć na razie wciąż mało w Polsce rozpowszechnio-ne, powinny zostać docenio-ne. Tym bardziej, że zgodnie z przepisami, które obowiązują w Unii Europejskiej, składo-wanie odpadów organicznych może odbywać się jedynie w sposób zabezpieczający przed niekontrolowanymi emisjami metanu. Dlatego odchody zwie-rzęce muszą być poddawane fermentacji, a gaz powstają-cy na wysypiskach – spalany w pochodni lub w instalacjach energetycznych.

Biogaz, który jest wykorzy-stywany do celów energetycz-nych może powstawać w wy-

niku fermentacji odpadów organicznych na wysypiskach śmieci, odpadów zwierzęcych w gospodarstwach rolnych lub osadów ściekowych w oczysz-czalniach. Jak tłumaczą spe-cjaliści, szybkość rozkładu materii organicznej zależy od szeregu czynników. Na przebieg procesu fermentacji korzystnie wpływa utrzymanie stałej wysokiej temperatury, wysokiej wilgotności (powyżej 50 proc.), korzystnego pH (po-wyżej 6,8) oraz ograniczenie dostępu powietrza. Biogaz powstający w wyniku fermen-tacji beztlenowej składa się w głównej mierze z metanu (od 40 do 70 proc.) i dwu-tlenku węgla (około 40-50

To ciekawe

Z wielu źródeł Unia zielonej energii

Jak powstaje biogaz?Jedna biogazownia może jednocześnie produkować prąd, ogrzewać i jednocześnie – utylizuje odpady. Taką skutecznością nie może pochwalić się żadne inne odnawialne źródło energii.

Zielone plusyEksperci widzą głównie zalety wynikające ze stosowania instalacji biogazowych, akcentując przede wszystkim to, że są one źródłem zielonej energii. To również skuteczny sposób na ogra-niczanie emisji gazów cieplarnianych poprzez wykorzystanie metanu. Produkcja biogazu wpływa również na obniżenie kosztów składowania odpadów. Nie bez znaczenia jest również fakt, że zapobiega się w ten sposób zanieczyszczeniom gleb oraz wód gruntowych i rzek i zbiorników wodnych. Eliminuje się również brzydkie zapachy, które – niczym całun – otaczają większość miejsc, w których gromadzone są odpady organiczne.

Magia chemiiBiogaz powstaje w procesie beztlenowej fermentacji odpadów organicznych, podczas której są one rozkładane są przez bakterie na związki proste. W procesie fermentacji beztlenowej do 60 proc. substancji organicznej zamienianej jest w biogaz. Przy temperaturze 32-35 stopni Celsjusza pracują bakterie mezofile, a fermentacja trwa 18-38 dni. Jeśli temperatura jest wyższa 52–55 stopni Celsjusza (działają bakterie termofilne) – proces może trwać 14-16 dni.

To schemat działania biogazowni rolniczej, w której do produkcji biogazu używane są głównie odchody zwierzęce i kiszonka z kukurydzy. Źródło: eco-watt.pl

proc.), ale zawiera także inne gazy, m. in. azot, siarkowodór, tlenek węgla, amoniak i tlen.

Do produkcji energii cieplnej lub elektrycznej może być wykorzystywany biogaz za-

wierający powyżej 40 proc. metanu.

Anna Szade

Page 9: ekolog12

nr 43 Dziennik Pomorza/Wspólnota Regionalna

VIII

NIE truj sąsIada

Dodatek dofinansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

500 złTyle możesz stracić z portfela, jeśli zo-staniesz przyłapany na paleniu śmieci. Gdy sprawa trafi do sądu, możesz zostać ukarany nawet 5 tys. zł.

Twój piec nie śmietnik

Nie wolno palić starych mebli, ponieważ zawierają szkodliwe kleje, farby i powło-ki, z których podczas spalania wydzielają się szkodliwe sub-stancje. Do ognia nie można także dokładać śmieci – np. plastikowych opakowań czy torebek, butów, ubrań, resztek wełny czy skór. Nie chodzi tylko o nieprzyjemny zapach, który czuć w powietrzu. Palenie odpadów w niskich temperaturach, czyli od 200 do 500 stopni Celsjusza, a właśnie takie osiągają domowe piece, sprawia, że do atmosfery przedostaje się wiele trucizn. Nie tylko pyły zawierające me-tale ciężkie, ale także tlenek i dwutlenek węgla, tlenki azotu, dwutlenek siarki, cyjanowodór i chlorowodór. Wraz z dymem, z komina mogą wydobywać się również rakotwórcze związki, bardzo niebezpieczne dla nas i dla natury.

Ci, którzy nie chcą truć siebie i najbliższej okolicy, decydują się na odnawialne źródła energii cieplnej: drewno, trociny lub słomę. Ekopaliwa, prócz tego, że są przyjazne dla środowiska, mają jeszcze jeden niepodważalny atut: są od 30 do 70 proc. tańsze od tradycyjnego węgla.

(AMS)

To wrzucajW gospodarstwach do-

mowych można spalać tylko: papier, tekturę, drewno i opako-wania z nich zrobione, a także drewniane odpady, czyli korę, korek, trociny, wióry i ścinki. Można także dorzucać do pieca mechanicznie wydzielone od-rzuty z przeróbki makulatury.

Ekopaliwa

Każdy kierowca może znacząco przyczynić się do ograniczenia emisji szkodli-wych substancji. Wystarczy, że… zrezygnuje z jazdy swoim autem.

Jeśli chcesz sprawić, by w twojej okolicy było mniej toksycznych spalin, zacznij regularnie korzystać z komu-nikacji zbiorowej: autobusu czy tramwaju. Jednorazowo przewożą kilkadziesiąt osób,

KONKURS. Zapraszamy ucz-niów szkół podstawowych z Pomorza do stworzenia plakatu promującego naszą kampanię edukacyjną „Nie truj sąsiada”.

Konkurs plastyczny adre-sowany jest do wszystkich uczniów podstawówek. Tech-nika jest dowolna. Ważne, by zilustrować przesłanie naszego

cyklu, że to my najbardziej zanieczyszczamy powietrze wokół siebie.

Młodzi artyści mogą już przesyłać gotowe plakaty pod adres redakcji „Gazety Mal-borskiej”: ul. Sikorskiego 13, 82 200 Malbork. Najciekawsze wykorzystamy w naszych pub-likacjach w ramach cyklu „Nie truj sąsiada”.

(red.)

Komisja Europejska we-zwała Polskę do jak naj -s zybszego dos to sowan ia norm jakośc i powie t rza . Powodem jest przekroczenie dopuszczalnych poziomów koncentracji cząstek PM10. Głównym źródłem tych czą-stek jest tzw. niska emisja, na którą składają się lokalne kotłownie węglowe, paleniska indywidualne oraz transport – alarmuje portal Chrońmy-Klimat.pl.

Zgodn ie z dy rek tywą w sprawie jakości powietrza, dopuszczalny poziom dzien-nej koncentracji cząstek PM10 wynosi 50 mikrogramów na m sześc. i może być przekroczony maksymalnie 35 razy w roku kalendarzowym. Norma rocz-na wynosi 40 mikrogramów na m sześc. i jej przekroczenie nie jest dopuszczalne. Jak tłu-maczy Bruksela, nadrzędnym celem dyrektywy jest ochrona zdrowia Europejczyków. Ko-misja Europejska tłumaczy, że poprawa jakości powietrza pozwoliłaby zmniejszyć liczbę

Samochody nas trują

10 kgO tyle mniej dwu-tlenku węgla trafi do atmosfery, jeśli zaoszczędzisz cztery litry paliwa. Jadąc samochodem, spró-buj nie przyspieszać i nie hamować gwał-townie i nie prze-kraczaj dozwolonej prędkości. Wszyscy to odczujemy.

Namaluj naszą akcję

a produkują znacznie mniej zanieczyszczeń niż gdyby każ-dy pasażer użył swego auta. Tam gdzie możesz, dojdź po prostu na własnych nogach, to najbardziej ekologiczny środek transportu. Możesz też jeździć rowerem, to również pojazd przyjazny naturze.

Jeśli jednak musisz podróżo-wać własnym samochodem, dbaj o niego, zwłaszcza o silnik i ciś-nienie w oponach. Jedź spokojnie, maksymalnie 100 km na godzinę, bez gwałtownego hamowania, bo możesz w ten sposób zmniejszyć zużycie paliwa, co odczujesz w kieszeni, a i spalin będzie wówczas mniej.

Jeśli zatrzymujesz się np. przed przejazdami kolejowymi czy w korkach, a więc na dłużej niż 30 sekund, wyłączaj silnik. Z rury wydechowej wydostanie się w ten sposób mniej spalin. Pracujący na biegu jałowym przez trzy minuty, zużyje tyle paliwa, ile potrzeba do prze-jechania jednego kilometra z prędkością 50 km na godzinę.

(as)

W miastach często tworzą się korki, nad którymi unoszą się toksyczne dla nas i dla środowiska spaliny. Fot. Archiwum

Pył wisi w powietrzu

Co to jest PM10?Pył PM10 zawiera m.in. rakotwórczy benzopiren. Grupami lud-ności wrażliwymi na przekroczenie poziomu alarmowego dla pyłu PM10 są dzieci, osoby starsze oraz cierpiące na choroby dróg oddechowych i układu krwionośnego. Pyły, osiadając na ściankach pęcherzyków płucnych, utrudniają wymianę gazową i mogą powodować podrażnienia naskórka i śluzówki, zapa-lenie górnych dróg oddechowych oraz wywoływać choroby alergiczne, a także nasilać reakcje astmatyczne. Specjaliści zale-cają nawet osobom wrażliwym pozostanie w domu i unikanie długotrwałego przebywania na otwartej przestrzeni.

Domowe piece i paleniska są uznawane za jedno z największych źródeł zanieczyszczeń powietrza. Fot. Anna Szade

tO WaŻNE. Wciąż odstajemy od europejskich standardów jakości powietrza. Na jego zanieczyszczanie wpływ mają przede wszystkim osiedlowe kotłownie, domowe piece oraz samochody.

zgonów o 60 tys. rocznie i zaoszczędzić na ochronie zdrowia blisko 42 mld euro.

Tak naprawdę podstawo-wą przyczyną złej jakości powietrza w Polsce jest sto-sowanie węgla kamiennego jako głównego źródła energii cieplnej. Tymczasem nasze Ministerstwo Środowiska tłumaczy, że dostosowanie się do unijnych standardów na dzisiaj jest prawie nie-możliwe z powodu kosztów, jakie pochłonęłaby wymiana przestarzałych instalacj i . Rząd szacuje je na ok. 50 mld zł.

Do źródeł niskiej emisji należy również transport. Zmniejszenie emisji tych czą-stek możliwe jest dzięki bu-dowie obwodnic, rozbudowie i modernizacji komunikacji miejskiej oraz wdrażaniu zintegrowanych systemów zarządzania ruchem. Duża rola przypisywana jest tu rów-nież Inteligentnym Systemom Transportowym, poprawiają-cym płynność ruchu i likwidu-jącym zatory komunikacyjne w aglomeracjach miejskich.

Więcej na www.chronmy-klimat.pl.

(AMS)

Page 10: ekolog12

nr 39 Dziennik Pomorza/Wspólnota Regionalna

VIII

NIE truj sąsIada

Dodatek dofinansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

Portret akcjiTo my najbardziej zanie-

czyszczamy powietrze wokół siebie. Takie jest przesłanie zainaugurowanego właśnie cyklu edukacyjnego „Nie truj sąsiada”, dofinansowanego ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środo-wiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku.

Z ap ra s z a m y u c z n i ó w szkół podstawowych z Po-morza do stworzenia plakatu promującego naszą kampanię edukacyjną. Autorzy prac, które jurorzy uznają za naj-lepsze, zostaną nagrodzeni. Dodatkowym wyróżnieniem będzie wykorzystywanie pla-katu w naszych publikacjach w ramach cyklu „Nie truj sąsiada”. Młodzi artyści już mogą projektować swoje prace, bo czekamy na nie do połowy listopada.

Więcej informacji na te-mat konkursu plastycznego na stronie internetowej www.portalpomorza.pl w zakładce „Pomorski ekolog” oraz w lo-kalnych tygodnikach.

Nasze jezioro,nasza sprawaWo j ew ó d z k i F u n du s z

Ochrony Środowiska i Go-spodarki Wodnej w Gdań-sku zachęca uczniów, by zainteresowali się jeziorami. Właśnie ogłoszony został konkurs „Nasze jezioro – na-sza sprawa”, adresowany do gimnazjalistów. Zgłaszane zadanie powinno obejmo-wać działania polegające na monitorowaniu jakości wody i badaniu jej parametrów fizyko-chemicznych oraz na opracowaniu raportu z prze-prowadzonych działań. Po zakończeniu zadania uczest-nik konkursu zobowiązany jest do zorganizowania dla społeczności lokalnej semi-narium podsumowującego osiągnięte rezultaty.

WFOŚiGW czeka na wnio-ski do 30 listopada. Rozstrzyg-nięcie ma nastąpić do 28 lutego 2011 r. Najlepsze zadania mogą liczyć na maksymalne dofinan-sowanie do 30 tys. zł.

Więcej szczegółów oraz regulamin konkursu dostęp-ne są na stronie internetowej www.wfosigw-gda.pl.

(AMS)

KONKURSY

• Kominy – te domowe, ale i kotłowni, elektrowni czy fabryki. Ze wszystkich wydostają się spore ilości dwutlenku węgla, siarki, azotu i wiele innych groźnych substancji, które mają wpływ na wszystko, co żyje, nie tylko na człowieka. • Ruch na ulicach – spaliny, które emitują samochody, są szcze-gólnie niebezpieczne dla przechodniów. To oni są bezpośrednio narażeni na toksyczne substancje. Spacer wzdłuż ruchliwej miejskiej alei to nic dobrego. • Cywilizacja – bo chcemy żyć coraz wygodniej, a to oznacza rozwój przemysłu. W czołówki dużych trucicieli należą: branża zajmująca się wydobyciem i transportem surowców, przemysł chemiczny i metalowy, rafinerie, cementownie oraz składowiska odpadów. • Sama natura – emituje zanieczyszczenia poprzez wybuchy wulka-nów, erozję wietrzną skał, pył kosmiczny czy pożary lasów i stepów.

(AMS)

Do atmosfery, wskutek naszej codziennej działalności, przedostają się setki tysięcy róż-nych substancji. Niektóre z nich są przedmiotem stałych badań. Taki monitoring na Pomorzu regularnie jest prowadzony przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdań-sku. W ten sposób oceniana jest jakość powietrza w regionie. Pomiary prowadzone są nie tylko w Trójmieście, ale także we wszystkich większych po-morskich miastach.

Jeśli chodzi o zawartość w powietrzu drobinek pyłu, wskaźnik jest uzależniony od temperatur, jakie panują w se-zonie grzewczym. Prowadząc badania przez kilka ostatnich lat badacze WIOŚ stwierdzili, że im zima łagodniejsza, tym mniej pyłów, bo wówczas mieszkańcy ograniczają ogrzewanie. Obec-ność pyłów zawdzięczamy zwłaszcza wszelkim źródłom ciepła. Przede wszystkim do-mowe piece są odpowiedzialne za zanieczyszczenie powietrza. Przekroczony też bywa do-

Człowiek wdycha dziennie około 16 kilogramów powietrza. Nic więc dziwnego, że jego jakość nie jest dla nas bez znaczenia. Im więcej trucizn przepływa przez nasze płuca, tym bardziej to odczuwamy.

Z zanieczyszczeniami nie ma żartów. Nawet niewielkie ich stężenie może wywołać negatywne skutki. Dwutlenek węgla najczęściej atakuje drogi oddechowe i struny głosowe. Bardzo niebezpieczny jest tlenek węgla, bo może spo-wodować ciężkie zatrucie, a nawet śmierć. Za to dwutlenek azotu działa drażniąco na oczy i nasz układ oddechowy, może również wywołać choroby alergiczne.

W powietrzu obecne są również metale ciężkie, głównie ołów, kadm i rtęć, odkłada-jące się w szpiku kostnym, śledzionie i nerkach. Mogą wywołać anemię, zaburzenia snu, pogorszenie sprawności umysłowej, agresję, a także by-wają odpowiedzialne za zmiany nowotworowe.

Zagrożeniem są również pyły, zwłaszcza te najmniej-sze, do pięciu mikrometrów, które swobodnie przedostają się do naszego organizmu. Odpowiadają za podrażnienie naskórka, śluzówki, zapalenia górnych dróg oddechowych. Mogą też wywołać bardzo poważne schorzenia: pylicę płuc oraz nowotwory płuc, gardła i krtani.

(A)

Co nam szkodzi?

Stąd się biorą zagrożenia

Co czujemy w powietrzuW powietrzu jest bardzo dużo zanieczyszczeń. Ich ilość jest na bieżąco monitorowana przez służby ochrony środowiska. Wszystko po to, byśmy wiedzieli, czym oddychamy na Pomorzu.

Z lotu ptaka powietrze wydaje się idealnie przezroczyste, ale tak naprawdę jest zanieczyszczone, często bardzo niebezpiecznymi dla nas substancjami. Fot. Archiwum prywatne

3kg wody

1 kg jedzenia

16 kg powietrza

Właśnie tyle zużywasz każdego dnia

Na pewno sprawdzasz, jaką pijesz wodę, sprawdzasz również przydatność żywności, którą zjadasz. Czy tak samo troszczysz się o powietrze, którym oddychasz?

1000 kmTaka gruba jest atmosfera, czyli warstwa gazu, która otacza i chroni naszą planetę.

Jakość w sieciTo, czym oddychamy, możemy śledzić na bieżąco na stronie internetowej Fundacji Agencja Monitoringu Regionalnego Atmosfery Aglomeracji Gdańskiej. Na www.armaag.gda.pl dostępne są aktualne dane, bo fundacja non stop prowadzi monitoring powietrza. Pomiary prowadzone są w Gdańsku, Gdyni, Sopocie i Tczewie. Wkrótce stacja pomiarowa ma zacząć pracę w Malborku. Jak wyjaśnia AMRAAG, wybrano te miejsca jako reprezentatywne dla jakości powietrza w regionie, albo jako "gorące miejsca" wyjątkowo wysokich stężeń substancji zanieczyszczających.

puszczalny poziom dwutlenku węgla. Z danych uzyskanych ze stacji pomiarowych wy-nika, że dotyczy to głównie aglomeracji trójmiejskiej i ma związek z wysoką emisją spalin samochodowych.

Zgodnie z obowiązującym prawem unijnym, od kilku lat w Polsce przy okazji badania jakości powietrza oceniania się również zawartość benzopire-nu. To bardzo silny czynnik, zwiększający ryzyko rozwoju nowotworów. Najgorzej jest w aglomeracji trójmiejskiej, strefie kwidzyńsko-tczewskiej, kartusko-kościerskiej i pucko-wejherowskiej. Fachowcy stwier-dzili, że najczęstszym źródłem najgroźniejszych zanieczyszczeń powietrza są domowe kominy.

- Wysokie notowania ben-zopirenu odnotowywane są w okresie grzewczym, latem spadają praktycznie do zera. Głównym źródłem emisji są przestarzałe, niskoenergetyczne paleniska domowe ogrzewane paliwami stałymi – tłumaczą in-spektorzy ochrony środowiska.

To ciekaweObserwując przyrodę, sami możemy stwierdzić, jaka jest jakość powietrza. Np. mech jest rośliną niezwykle wrażliwą na skażenia i znika tam, gdzie występują zanieczyszczenia. Aby to zbadać, wystarczy przejść się do parku czy nawet własnego ogrodu.

Szczegółowe raporty i oceny jakości powietrza na Pomorzu są dostępne na stronie interne-towej Wojewódzkiego Inspek-toratu Ochrony Środowiska: www.gdansk.wios.gov.pl.

Anna Szade

Częstym źródłem emisji groź-nych pyłów i związków są do-mowe kominy.

Page 11: ekolog12

nr 37 Dziennik Pomorza/Wspólnota Regionalna

VI

pomorski ekolog

Dodatek dofinansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

Są tacy mieszkańcy na-szych ogrodów, za którymi nie przepadamy. To szkodniki, które potrafią zniszczyć to, co z takim zapałem hodo-waliśmy.

Jeśli na twojej rabatce doj-dzie do spustoszenia i stwier-dzisz, że zaatakowały ją owady lub gryzonie, nie musisz od razu biec do sklepu po środki chemiczne. Są inne skuteczne sposoby na pozbycie się niepro-szonych gości.

Są rośliny, które mogą peł-nić rolę strażników na grządce. Na przykład bazylia może być skuteczną towarzyszką pomido-ra nie tylko na talerzu, bo może odstraszyć również szkodniki od pomidorowej uprawy. Owady nie lubią zresztą wielu innych roślin przyprawowych, np. zapachu czosnku, tymianku czy mięty rosnących obok innych roślin. A na przykład ślimaki, za którymi nie przepadają doświadczeni działkowcy, bo wiedzą, jakie spustoszenie może zrobić ich wizyta, omijają wiele bylin, m.in. orlika, piwonię, krwawnik czy lawendę. Moż-na też walczyć ze ślimakami usypując bariery z trocin, po-piołu, kory czy skorupek jaj,

które uniemożliwią dotarcie do roślin.

Są również preparaty ekolo-giczne, które można stosować zamiast chemii. To gnojówki, wywary i wyciągi z roślin. Najczęściej wykorzystuje się do tego celu pokrzywę, wro-tycz, skrzyp polny, czosnek, żywokost, paprocie - narecznicę samczą i orlicę pospolitą oraz rumianek.

Denerwujące dla myszy i szczurów, którym smakują na-sze uprawy, mogą być butelki, zakopane w ziemi do połowy wysokości. Wiatr pogwizdywać będzie na otwartych wlotach, co jest denerwujące dla gry-zoni. Ogród może również demolować kret, mimo że jest naszym sprzymierzeńcem, bo żywi się larwami owadów, które niszczą kwiaty i warzywa. Ale krety, kopiąc podziemne korytarze, uszkadzają korzenie drzew. Kreta można spróbować odstraszyć przy pomocy pustej puszki, którą zawiesza się na pręt wbity w kreci kopiec. Bo te objęte ochroną zwierzęta nie lubią hałasu, a ten przeniesie się w głąb podziemnych korytarzy. Nie jest to jednak najestetycz-niejszy sposób.

(AMS)

Nieproszeni goście na grządce

Biedronka jest przyjaciółką ekologicznego ogrodu, bo potrafi zjadać dużo więcej mszyc niż ma kropek na swoich skrzydłach. Działa jak odkurzacz, likwidując nawet 100 tych owadów, których nie lubią ogrodnicy. Fot. Archiwum

Na grzyby…Wiele naturalnych preparatów działa na choroby uprawianych przez nas okazów. Możemy je zrobić sami, bo rośliny mamy na wyciągnięcie ręki – w naszym ogrodzie lub na łące. Wywar z suszu z aksamitki zwalczy choroby grzybowe, podobnie jak napar z cebuli. Przeciętym ząbkiem czosnku można posmaro-wać liście pokryte plamami chorobowymi. Wywar z pokrzywy to sposób na szarą pleśń i rdze. Wyciąg z rumianku podziała profilaktycznie przeciw infekcjom grzybowym.

Bez wody nasze ogrodowe okazy mogą nie przetrwać, zwłaszcza w wielkie upały. Ale podlewanie to sztuka, zwłaszcza że wodę należy oszczędzać.

Nie można marnotrawić wody, bo Polska jest stosunkowo uboga w jej naturalne zasoby. Warto w ogrodzie postawić zbiornik, w którym gromadzić będziemy wodę podczas opa-dów. Choćby beczkę. Można z niej czerpać wodę konewką i podlewać grządki z roślinami.

Wyjątkowo leniwi, mogą stwo-rzyć system nawodnień, oparty na zbieranej deszczówce. Warto to rozwiązanie zastosować, bo w ten sposób oszczędzamy nie tylko wodę pitną, ale i pieniądze. Jak wyliczyli specjaliści, średnia roczna wartość opadów w Polsce to 600 milimetrów na metr kwa-dratowy, a więc rocznie z dachu o powierzchni 200 metrów kwadratowych możemy zebrać 120 metrów sześciennych desz-czówki. Nawet jeśli w okresie najintensywniejszych opadów nie będziemy mieli gdzie jej

Ogród w zgodzie z naturą wcale nie oznacza dzikiego, bo pozostawionego samemu sobie, gąszczu. To przede wszystkim miejsce nawiązu-jące do środowiska, w któ-rym żyjemy, do krajobrazu. Powinien więc obfitować w roślinność przystosowaną do miejscowego klimatu. Nie obsiany na całości trawą i obsadzony iglakami, chyba że w sąsiedztwie mamy las, do którego ma nawiązywać. Raczej trochę jak ogródek naszych babć, z rabatami wie-lobarwnych kwiatów. Ale nie tych egzotycznych nowości, których nazw nie potrafimy wymówić, ale raczej lokal-nych roślin. Będą doskonale rosły i nie wymagały szcze-gólnych zabiegów. A zatem bez sensu w okolicy, w której brakuje wody, sadzić rośliny nieodporne na suszę. Musimy pamiętać także o zimach, bo bywają mroźne, więc nie mo-żemy otaczać się roślinnością, która uwielbia ciepło.

Tajemnice prawdziwego ekologicznego ogroduNieważne, czy sadzisz rośliny przy domu, czy decydujesz się na działkę na peryferiach miasta, czy chcesz mieć zieleń na tarasie. Ważne, byś znał tajniki ekologicznej uprawy.

Ekolog podlewa rośliny z umiarem

Aby nie marnować wody pitnej, warto zbierać deszczówkę.

Fot. siec-otwocka.pl

gromadzić i zbierzemy tylko część, to i tak się to opłaci.

Stosowane są również inne rozwiązania nawadniania ro-

ślin, jeśli nie chce się do tego wykorzystywać wody pitnej. Można wykorzystywać tę, która jest odzyskiwana w przydomo-wych oczyszczalniach z osad-nikiem. Oczyszczają ścieki do poziomu, który umożliwia ich wykorzystanie w ogrodzie.

Ważne również, jak się pod-lewa. Latem – najlepiej wieczo-rem, bo w pełnym słońcu woda od razu wyparuje, a rośliny nie zdążą się jej napić. Za to zimą – rano, by w nocy woda nie zamarzła.

(AMS)

Zaprzyjaźnijmy się z chwa-stami. Niektóre bywają bardzo ozdobne. Ale nie tylko ich uroda ma znaczenie, bo pozwalają przywrócić glebie równowagę. Udostępniają „naszym” ro-ślinom składniki odżywcze z głębszych warstw ziemi poprzez wydzielanie korzeniowe lub wtedy, gdy się rozłożą.

Jeśli konieczne jest ogro-dzenie, bo w sąsiedztwie są inne domy lub ruchliwa ulica, to wybierzmy żywopłot. To naturalny sposób, by odgro-dzić się od świata. Chroni

glebę przed wiatrem i erozją, utrzymuje wyższą temperaturę i wilgotność gleby, filtruje kurz i spaliny.

Jeśli dobrze zaplanujemy nasz ogródek, w którym traw-nik będzie zajmował tylko niewielki jego fragment, okaże się, że niepotrzebna będzie kosiarka, nieważne spalinowa czy elektryczna. Obydwie są głośne i pochłaniają energię. A jaka to ulga dla uszu! Nie warto wydawać też pieniędzy na inne elektronarzędzia – pilarka czy narzędzia do żywopłotu. Ekolog

wykorzystuje w swoim ogrodzie narzędzia do pracy ręcznej.

Projektując nasz teren zielo-ny, warto sięgnąć po naturalne materiały. Jeśli musimy wyty-czyć alejki i drogę dla samo-chodu, niech będą wykonane z drobnych elementów ułożonych na podsypce piaskowej. Nie-przepuszczalne powierzchnie to duża szkoda dla środowiska. 50-90 proc. wody opadowej z przydomowych szczelnych podjazdów spływa kanałami burzowymi do rzek.

Anna Szade

Ekologiczny ogród może być trochę „nieuczesany”, niedostrzyżony. W takim miejscu aż chce się odkrywać tajemnice natury. Fot. darmowe-zdjecia.org

Page 12: ekolog12

Dziennik Pomorza/Wspólnota Regionalna nr 37

VII

pomorski ekolog

Dodatek dofinansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

Jeśli nie masz szans na własny ogródek albo czasu na jego regularne uprawianie, wykorzystaj do tego balkon lub parapet okienny.

Na tarasie czy balkonie możemy hodować przepiękne odmiany kwiatów, które będą nie tylko cieszyły oczy, ale rów-nież produkowały tlen. A także wieloletnie pnącza, oplatające bezbarwne mury. Niektórzy w sporych donicach sadzą nawet zimozielone krzewy. W obydwu przypadkach trzeba pamiętać o odpowiednim zabezpieczeniu roślin przed mrozami. Bardziej zaawansowani eksperymentują również z warzywami – minia-turowymi pomidorami czy pną-cymi truskawkami. Przyjemnie zerwać czerwoną kulę, jeszcze ciepłą od słońca, i poczuć, jak rozpływa się w ustach. Nie mó-wiąc o dekoracyjnych walorach takiej uprawy.

Nie trzeba być bardzo do-świadczonym ogrodnikiem, by hodować rośliny na okiennym parapecie. To nie muszą być wy-szukane gatunki. W kuchni moż-na mieć wtedy własne przyprawy pod ręką, bo kto nie da sobie rady z gotową rozsadą bazylii czy tymianku? Trzeba pamiętać tylko o regularnym podlewaniu. By mieć na przedwiośniu szczypior i natkę pod ręką, wystarczy donicz-ka z ziemią, w której umieszcza się pietruszkę lub cebulę.

Za to pokojowych roślin ozdobnych jest całe mnóstwo. Początkujący mogą poprosić o sadzonki znajomych i zapytać o wymagania poszczególnych gatunków. Są bowiem kwiaty, które mogą rosnąć praktycznie w każdych warunkach, inne wymagają bardziej skompli-kowanych zabiegów pielęg-nacyjnych. Wszystkie jednak odwdzięczają się zielenią.

(AMS)

Jeśli masz ogród, zostaw jeden kąt, którego nie bę-dziesz uprawiał. Wyrosną w nim dziko trawy i kwiaty, które bywają równie piękne, jak te, które zasadziłeś na rabatach.

Ten dziki fragment będzie służył jako schronienie dla pta-ków i jeży, wielkich amatorów gąsienic i ślimaków. Tę twoją własną łąkę bardzo chętnie odwiedzać będą również wie-lobarwne motyle. (AMS)

Za oknem posadź bluszcz

Łąka w kąciku

Motyle uwielbiają kwiaty w ogrodzie. Fot. yunphoto.net

Aż chce się żyć, gdy ma się trochę zieleni po obydwu stronach okna. Fot. Anna Szade

l Najpospolitszym drze-wem Polski jest sosna.

l Fusy z kawy i herbaty są bardzo pożytecznym nawo-zem. Można je stosować za-miast torfu, gdyż rozluźniają zbyt zbitą glebę, a dodane do ziemi piaszczystej powodują, że trzyma ona dłużej wodę. Je-żeli mamy w domu niewielkie ilości fusów, wykorzystajmy je rozkładając pod szczypior-kiem. Podobno tak zasilony rośnie dwa razy szybciej.

l Magnolie, obok lilii wodnych, to pierwsze z roślin, które w drodze ewolucji pojawiły się na Ziemi i do dziś się prawie nie zmieniły. W Chinach kwiaty magnolii uważane są za symbol czystości i szczerości.

l Jeśli nie udało się nam pokonać kretów buszujących w ogrodzie, pozostaje nam je pokochać, a ziemię z usypanych kopców wyko-rzystać do doniczek. Jest ona wypchana z niższych, nie skażonych wartstw gleby i zazwyczaj nie ma w niej bakterii chorobotwórczych ani groźnych grzybów. Idealnie nadaje się więc na rozsady.

l Największym chwastem, na jaki można natrafić w naszej strefie klimatycznej, jest barszcz z rodziny baldaszkowatych. Może on mieć wysokość 3,5 metra, liście o długości 90 cm i średnicę baldacha (rodzaj kwiatostanu) dochodzącą nawet do 40 - 50 centymetrów. Jeżeli zobaczycie kiedyś tę roślinę, nie dotykajcie jej, gdyż jej sok ma własności drażniące i może wywołać alergiczne reakcje skóry.

l Mak polny jest naj-starszym chwa-stem, znanym już od epoki kamiennej.

l Bluszcz pospolity kwitnie pierwszy raz dopiero po 8 latach i dożywa na-wet do 1000 lat.

l Mszyce z rodziny miodow-nicowatych to główni produ-cenci spadzi - substancji, którą zbierają pszczoły, by wytwo-rzyć z niej miód spadziowy.

W naszym naturalnym ogródku nie używamy nawo-zów sztucznych. Częste ich stosowanie doprowadziło do tego, że stężenie pestycydów na działkach jest o wiele wyższe niż na intensywnie uprawianych polach. Tymczasem nawozy chemiczne mogą przedostawać się do wód gruntowych. Dlatego lepiej wykorzystywać naturalne metody nawożenia. Jedną z nich wymyśliła sama natura, a my możemy stosować w kompostow-niku. To tam odbywa się natu-ralny rozkład obumarłych roślin i innych organicznych odpadów pochodzących z ogrodu i z domu. To najtańszy i jednocześnie od początku do końca samodzielnie wyprodukowany nawóz.

Właśnie teraz, jesienią, jest doskonały moment na kompo-stowanie, bo to okres sprzątania. Najczęściej nie wiadomo, co zrobić

z odpadami, których na działkach pod dostatkiem – zgrabionymi

liśćmi, skoszoną trawą, resztkami roślin jednorocznych. To właśnie najlepszy surowiec do produkcji własnego nawozu. Możemy usypać zwyczajną pryzmę, ale można również postarać się o drewnianą ażurową skrzynię lub plastikowy kompostownik. Warto pamię-tać, by usytuować go w mniej uczęszczanej, także przez sąsiadów, części ogródka. Zapachy, które się unoszą podczas kompostowania, nie są najprzyjemniejsze.

To CiekAWe Naturalnie szpikujemy rośliny nawozemW ekologicznym ogrodzie ważny jest sposób dokarmiania roślin. Unikamy chemii, bo przyroda zorganizowała doskonały sposób nawożenia.

Gotowy kompost powinien mieć przyjemny zapach leśnej ściółki i przypominać wilgotną czarną ziemię.Fot. kompost.ch

Dobre źródłoNa kompost nadają się:

skoszona trawa,wyrwane chwasty (bez nasion),opadłe liście,rozdrobnione gałęzie,popiół z kominka i grilla,obierki warzyw i owoców (prócz cytrusów),opadłe owoce,muł i glony z oczka wodnego,podarta tektura i papier (z wyjątkiem kolorowych czasopism),fusy z kawy i herbaty,skorupki jajek,odchody zwierzęce.

••

••••

•••

•••

Nie dorzucajNie należy komposto-wać:materiałów nieorganicz-nych (plastiku, szkła, metalu),liści porażonych przez choroby,solonych i tłustych odpadów kuchennych (sól i tłuszcz spowalniają rozkład),owoców cytrusowych i skórek po nich,kłączy perzu,resztek gotowanych potraw (bo ściągają szczury).

••

Jedni mówią, że nawóz jest gotowy już po trzech miesią-cach, inni że po pół roku, jeszcze inni twierdzą, że trzeba czekać nawet trzy lata. Wszystko zależy od tego, co wrzucimy do kom-postowania, jak bardzo resztki były rozdrobnione, ale też od temperatury i wilgotności masy. Gotowy kompost powinien mieć przyjemny zapach leśnej ściółki i przypominać wilgotną czarną ziemię. Najważniejsze, że to, w co zamienią się odpad-ki, to uczta dla naszych roślin. Wyprodukowany w ten sposób nawóz możemy stosować do użyźniania rabat, dodawać do podłoża przy sadzeniu drzew, krzewów, a po przesianiu przez rzadkie sito - wzbogacać nim nawet ziemię do kwiatów do-niczkowych.

Kompost to nie jedyny spo-sób na odżywianie roślin. Są inne nawozy organiczne, stosowane w ogrodach. To m.in. obornik, gnojówka, gnojowica czy torf. Na rabatach można również uprawiać tzw. poplon, czyli ro-śliny na nawóz zielony. Mogą to być np. facelia, gryka, seradela, łubin, wyka ozima, koniczyna inkarnatka, rzodkiew oleista, gorczyca biała, rzepak ozimy. nostrzyk i koniczyna biała. Siane w sierpniu, przekopywane są zwykle przed pierwszymi przymrozkami. Zielony nawóz wzbogaca podłoże w materię or-ganiczną (próchnicę), poprawia strukturę gleby a w najbliższej przyszłości - zwiększa plony.

Anna Szade

Page 13: ekolog12
Page 14: ekolog12
Page 15: ekolog12

������������ �����

��

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

��� �������� ������� ������ �� ����� �� ���������� ������������������������ ������� �������������� �������������� ������������������

�� ������� ����� �������������� �� ����������� ������������ ��������������� ������������� �������� !�"�� #��������$�%� &'� ���� �� ���������� ��������������(�������� ��������� ��� ���������������� ������ ����� �$�� �������(���������� �� ������� ��)� ���(�������� ����*� ������� ���������� �������� �������� ����*��� ����������$���� (����� ������ ������� ���� ���������$���� ��������� ���������(������������������*�����$� ��������� �� �������$������ ���������� ����������)+

�� ����� ��� ��$*� ,� ������� �������������-*���������� ��� ������������ ����������� ��������� ����� ������������ ����������� . � �������������� � ���� �������� ����*�������$�� � ����������� * � �� ��$������������ ���(�� .���� �*��� ��$� ����������� ������� ��������������*�������������� �� � ����� ����� $����� ���� $����(��������������������.��� ��� �)� /�� � �� 01�#��� (������ �$���� ������$������ � ������$���������������� � ������� ���������������� ��� 2 �$������)� �� ��(�� � ������$��� ���������������������)

������ .��$��������$����.��� ��� �$��������� �����)(��(� �)��)�

�����

�������������3������*��������(����������������� ��� # ��)*�� �$���������$������$� ��. � ����� �� ���(�$� .���� �$� �������� ������� ���*������$) )� ������$���������������� � ������*� ��������������(������� ����(����)������������������������� �� ��������*�������� ��� ���� �����$������������� �������$ � ���� ���)� 4�����������������*� �� ����� �������������� ��� ��� ��������������� ��� ��� (����������*� ��� �������� $ ���������� �� ��������� $������ ���)�

�� ����$� ������ ��$����������� ������� �����$ ��� ��� �� ��������� ��������� ��� ��� ������� ��*� ������ ��������������������� ��������� ������������$��������$������������$���� ���������������������������� ������)������� ���������� ������ ��������$� ���������*� ������������� ��� �������� ���������)� 3���������� ��������������� �� ���� ��� ��������5 ��������� ����������)�6����������� ��*��� �� (�������$ � � ���(���� ������ ���� ���������������� ������� ����������)��� ������

3��(��$���$ ������

����� ����� ��������$���

/�*���������������$���� �����*���� ��������������� ������� ����� ������ �����$� �$������ ����� �� (���� ���������)��7����������� � ����� �� ��������� ������� �� ���(���������$(�*������(�������������� �(�� ��*�������������������������������������� ����(������� ��� ������ ��$�)� -������ $ ���� ���� �������� �)� 1���� ����� � ����(�� �*� ����(�� ������������������� �����$�*�(�������� ��)�3������$*���������$���� ���� ���$(����������� �� �� ������������ �� ���� ���������� ���������*����������������������(��)� '������ �� ���$���������������������������� � (���� ���� �*� �)� �(�� �� ���� � ���

���(����������������� ��(���������)�8��������(�������� �� ���(�� �� ��������������������*�����������2�$������)������������ ����)�1����� ��������� ����� ������ �*2� "� �*9� ���)� ������� �)�

�� �� ���������� �����5��������� ����� ����

��� ��� ������� �$� �������$��������������:����������������*� ����� �� ��������������$�����������$� $�$�!2�����)�����*����������� ���� ������ ��(��� ������� �� ��� ���� �� �)�6�� ��� ��$� �� ������������ ��� (�������� ����� �� ��*� �� ������������� ����(����� ���� ���� ������������������� �������)� /���(�� ��� ����$�

����� ��������������������� ��������� ������������ ��������������������������������������������������������������������������� ������������� ������������������������ ������������������������������ � �������������������������������������� ������ ������������������������������������������������������������������� �

������� �������� � � ����������)� ��� ���� �����������$���� ����������� �� ������)� ;��� �������������� �� ��� �� ������� ������$(�*����������������������� �� ��� ������� ��� (����������(���3������$*����������� �� ������*� ���*����������� ����� ���� ������(��������������*� ������(��������������� ����������������������� �)�

��(��� ���������� ��������$����$��� ������ ��������� ������� ���������� ���� ������� �� ��� ���$ ��� ���� ��$�� ������*��� ����� �� ���� ��� ����(��� ���������� � $ � ������(�$������)�'���$���������� �� ���� ���������� ���������������� �����(������ ����� (������ �)�

6������� �� ��������������� �*� ������ ��������������� ������������������ �� �� �(����*� ���� ��������������� ������������ �*�������������������������������*� �$��� �*� ��� �������������� ��������)�

� ����!�� � "3������� �����������

�� ������ ���������� � �������( ���$� ������������� ��������� �������%�(������ �������������$���� �)�6������$�����.�������*������ ������������� �� ������ ��$���� �� �$�������� ���� ����������� �� ���������������� ���������� �*��� ����� �������� ����� ����.��$� �����������*���������$���$ ����(������������ ��$������ �$��(������

����� ����� ������� ���� ���� ��� �� ���������� � ��� ��� �� ���������������� ������������������ ������ �������� ��� ������������� �������� ������ �������� ����� ���� � �������������� ��� �� ���� ������������ �� � ���������������� �� ��� ������� ������� � ����� ��� ����� ������������������������������������������������������������ �������������� ������ ����������������������������������������������������������������������������������������������� ���������� ����� � ������������������� ��!���� ���������������������������������������������� �������������������������������������������������������������� ������������� ������������������������������������������������������������������� �������� "�� ���������� ��� ���������� �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� ������������������������� ��������"������������������ ������ �� ���������������� � ����������������������� ������� ��� ������� ��������� �������������������� � � ��� ������������������� ���� � ����������������������������� ���� ������������� ���������������������������� � ���������������������������������������� �������

#!���� � �$�$����� �"��%�$� ��!� � ��$��"��������� #���� ������ ������ ����������������������� ������ � ���� ������������������������������ � � �������������� � � ��������������� � ����������� ��� ����� � ���� �������������$��� ��������� ���������� ��� �� #����������� ��� �� #����������������������� ��������������������� ������������������� ���������� ��������������� ������������ ����� ��������������������#�������� ��� ������������������������ � ��������������� � ����� ���� � ������� � ����������������������� ��������������������� ���������� ������������������%��������� ����������� �������������������� ���� ������������������������������������� ������������ � �������������� ������ � ������� &����� ������������ � �� ���������� ����� �� ������ �� ���� ����������� �������� ������������������ ����������� � ������������� ��������'����������������������������������������������������������� ���� ���������������� � ���������� ������������������������������������������������������ ����� � ������ ������������� #���� ������������������� ������� ��������� ������� ��� ������� ������� ����������� ��

&� �'�'����� ��(�!���) � %���� (�� ��$'��*� $�� �� � ����������%��(!������� ����*��!�'�!% ��� ���� �%� ���'�� �+'� ������'����%�

3�$�����<����

Page 16: ekolog12

������������ �����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

��������

���)�3������� ���������������������$��(�� �������������������� ���)����� ��� � �$)� 3���������� �*������������� ��� ������������$� ���� �������*������ ����� ���������������)�

-�������*���������������������������������������$����� ��� ������� ������������ ����(�������� �� ����� ���� ���$� ���� �������)�

�� ���������� �������������� �� �������� �������� ���� � ����� ���� ������������)�6�������������� ���� ���� ���������*� ������� �� ����� ������ �� ������ $������ ��� (��� ��)�;�� ���� �������� �(����������������������� ��������� � ������ �� ��������������� ����� ���� ��� ������� ���*����������������$ ����� ������� �������������� )� 3������ �������� ��������������������� ������� ���� �������� ���*� ���)� �������������"������ �� ���������������� ��� �����$� ���$����������� ������� �$� �������$������ ���������� �������)�

������������������ �������������� �������������������� �$� ��� ���$)��� ��$�������������������������������������$������� �$�� ��� ���*� ����������$� ��������� ����� ����������(����$�� �)�

����������� ������ �������(������������������ ����� ��(�� ��)�5��� $�(����������� ���� ��(����������(��� �� �)�����������(���� ��� ��� ��� ������� ����$� ���� � ���� �����(� ��� ��� ��������������)���(��� ��(�� ��� ���������� � �� ��� ����������������� ��� ���������� ���������� ���� �� �����"� ��������� ���� "� ���$������ �$������$�)�

���������� �� ��� �������� � �� ���� �����������*���� ���� �� ������� ������������ ������������������������ ��� #2 � ��� = ���)�1����� �������� �� ������� �*� ������ ��������������������� *� ���� ����������������� �������� �*� �������$������� �)�5������� �� �� ����� ��� >� ���?����)���)

��������

��!������� )�%�$�!%��)���!�%�,�'�� �'� ���*�'�������� ���$����� ��'����%���

+� -�'������� )���!�%�,� '�� �'� ���� ,� �� $ �!��% �� *�!� ��(�' ����� � � ',������$ �!�� !��������% ��

������%����� ����� ����)��

6���� ������� �� ��������� ��$���� ���������� �����������������$���$�*�$����� ��������� ��� ������ ����$����������$� ������������������������������)�

� %��� ���'�� �� �� 3����$�(��

����� �$*�������� �� ����$�������� �� �������� ����������$����������������� ��������������� �������9*2�$������)� ����(�)�

6���� ������ ��$ �� ���������������� ����� �������������� ����������� ���*� ������( �� ����� ���������� ���� ����� ��(�����)�������� �������*� (��$�������(��������� ��$����)�

�%������� �$�!%�3���������$�����$� �

��$��$��������$�������������(���������������� ���� ���������� �� ��(������)� '�� �� �� 3����$�(������ �$*� ������� �� �� (������ �� ��$���(������ ������� ����������$����������������� � ������� �� ����� ������� 9*2�$� �����)� �� ��(�)��� ���$��������� ����� �� ����������� (������������$����� ���������� ��������������� ������������������)

� %�%!�������(� ���������� ��

�����������������(��� ���������������*��������� ���������$�������������@������� ����������(� �A��������� ��$��� �)�3���������$�����$����� �$*�������$����������������� �������3�������� �)�6�� ��������(�������������������������� �����$ ������� � 2�$� �����)� ����(�� �� ���� �� ������������*� ��� ����� ����������������� �� �� ������������� ����� ��� ��(�����*� ��$����� �(���� ��� ��������� ����� ����� �)�6�� ������$������������������������� ���$��� ������� �*� ��� ��$ ��� = �� �����������������$��������� �*����������������������$)�6������� �������= �� �������� �������� �� ��� ������������*�$�� �� ���������� ����������������������� )�

�����

����������&������������ ������� ��*���������� ����$ ���� �����(� ���������� ����� ��(� �� ���������������� ��� ����)� '�������������*��������������$�� �������� �������$���� ��� ������� �$����$(�$*�(�*� �������������������������� �)�8������� ��$�������������*� ����� ��� ����������������*����� ��$���� �������� �� ��� ��*������������������� ��������&(������+)�-� ��� � ����*����� ���������� �� �� ��������� ����������������������(�*���������*������(�� ������� ���)

8���� ����� ��������������� ��������*����������������������� �������������������� ����� � ������������� ��� �� ���� � ���� �� ���*� ���������� ��� �� �(������ �������� � (������� ������(��������)�5��� ��� (���(������������������� ��*������(����� ��*� �� ����������������������������������(����� ������ �����*������� ���� ����$��)� ������$� ���$� ��$� ���������$� �� ������������������

6���������������������������������������� ����*���������������������*����$����*��� ��$�����(������ �� ������������������� ������ �)��� �����*�(���������(�������������������� ��������� �� ���� �����)�5�����������(���� �����$�����*� �)���$� *������ �$���������������������������������� �*���������� �������� ������������������*��� ��� ����� ����(������� ����������������������������*� (�������������� ������(��)����� ������(����� ������� �������� �*� � �������������� �� ���� ������ ������������$�(������������������(��)�

6���� ��� �������������������� �*� ���� ������� ����������������*������������� �� ������ �$���� �)�������������������*����������������)�

�� ���� �� ��(��� ��$��������*�����������������������(�� ����������������������������*� �������� ��(������*�������$����������� ��� ��������� ��������

1������������

7���������� �����������

�������� � ��%�� )� %!��!���������, '�*�� � %�,��%����� ��+ ����� � ������ � �����������������)�1������ ��/���������(� ���� ��$ ��� �����������$�)��

��7��$��� ��� �� ��������(��������)�6�������$����������(�� ���������������������*� ��� ���� �� ����� ���� �*� �)�$���*� � ��(���� �������$������)�����������������$��� ����$�)��� �� � �����(� ����������������� �� ��������� �$���������$����� �)�

��7�������������������� ���������������$��� ���*� �� ��� �� ��� �� ��$���������������$������B����� ������(������������������� ����� ����������� *������$�����������������*����� ����� ������� (� �� ��� �����)�7�������� ��� ������� �� ���� ��(���� �����$�� ���*� (�� ���$�����(������ ������ �)�������

��������������������

��� ���,����%����,������!����'�����(��%)��% ��%�(��������'�� �'�����'�����)�% !��'�!� � ���� �%!�������)�-�����$���� ��*�� � ������ �����<�������� ���)� 6���� ���(������*� ������ ��$�� ����� ����������� ������ �� ���� ��������*� �����������������������������*������������� ���(�� ������� �������������������.��*� ���� (����� �� ��(� ��������� ����)�

.��� ����"������ ��������� ����������������������������������������

���� ���������� ������� � �����$ �������������$� (�����$� ��������� �$� ����� �$��� �� �$� ����� (����������� �$)�-����$�������������*���������(�����������������������(� ����� �)�8���� �������*����������$�(����������������������� *���� ������$��� � � ������������������)�3�����$ ��(������������������������������ ������� ������*� ��������������� ���� ����(�:��������*���������(��$���� ���� ����������� ����$������������ ������ �$�*���������������������)�

�����

3�$�����<����

Page 17: ekolog12

������������ ���()

��

3�$�����<����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

< ������� ��� ��$� ����$� ��(�������� �� ��� ������������� ��@.���� ��A)�7���$����������������� ��� ������������������ ��� ������� ��)���3�������������� �������������������$�������������������������)������� �������$� ��� ������$� ���� ����� ��� ��� ��� �������� ��$���� ��� ����������������������)�/����$���������������� ��� �������� ���������� ��� ������������ ������� ���.� ���� �� �)�1����������(����� ������� ��� ����������������������������)���� ��������������$� ��������� ���������������(�� ���@(�������A�������� ������*�������$��������������������������������*����������$���������������������� ����� ��������� ����(���� ���������*� �)������ ������������ �������������� ���������(��� �)�

/0��0-������������*� ������� ������( �� (���� ��������)� � �� ��������*������������������������ ���������� ���� ������������� �� ���� .��$��� � ��������$���)�1���������� ��������� ��������� �������������������������� ���� ��������� �������� ������(�������������������)�

���������� �� ���������� ������������ ��������������� ������������������� �� ����� &'��� ��< ���+)� ������� �� � ������ ��� ���(*� ������ ������� ��������� ��3�$��������� ���� ��������� ��)�5��� ��� (��� � �������� ��$����� ���*��������(�����*����$��� ����������� ����(�� *� �)�������������������������������������)�

1����� �������� $����$����� ����� ������������ ���$�2 ����)�"�# �$� ���)������������� ���������� ��������������������������� ������������� ������������ ����������������������������������� ������������ 92�����)��� ��� �����������)�6�������� ���� �� �������������=�����)������������)���������������� ����������������$����� �������# � ���)�7��������� �������������� �� ������ �)�3������� ���������������$����������(���$�����������$���� �)�

���� ��� ���!�� ��"���������� ��� � ��������� ��!�������#����$���� ��� ���!�� ������������� %�!����������&���������������������� ��� '(������������)����������*������������� ������!����������������+*���������������������� ���������,-,-��.�

6��� ���������� � ���� �������*� .���$� $�� �� ����� ���������� ������ ������ �����������

�� � ���� ��� ��������� ������ � � �� ��� ������� ��*� ���� ��������� ����� �� ������ 3������ � � � �� � ����������� !C�?C�<� �� ���$����������� ���� ���� ���������� � ��)� ;���� �$��� ���$������� ��(�������������� �� ��$��� ���(�� ����������� ������������� ����� �*�������� � ������ �� � ��� ��������$� ���� �� �������� ������� � �� ��� ��*� � �� ���������� 3������

< ������� ��� 3����� ���� = ��)� 6���������$ ������������������; ��������< ������� �� ���� ��*��� ��$� ����$� ���5 ��������������������������������������� ���������� ��� ��� �� ��������$�������� � ������� �� ����� ������ � ��)�������� �� �����$����� �*�(�� ������$��#*������)���������������� �����������(������� �$����� ��� ����������������� ���������� ��� ���(������$���$�

������� $� �����$������.���$)�

1� .��� ���� �(����� ������� �����$� ����� ���$������$���� 3������*� ������������D����5 ������� $ ����� ��������*�- ������� 1����������*�$ ����������������6� ��D����*� �������� 7���������� �� ������ ����� ������������ � ������������� ��)

������ .��$���� �����)��)��)

�����

3��$� ����3����������������

6��������������������*���3�����*����� �������� �*��������� ���� ��� � ���� ������������������� ����������� �����)�! �## ����C$���)�/���� ����*���������������$���(��������(����������� $��������� ���������������� ��� ������(�������������� ������? �! �����)�� ��� ��(�� ������������ �������������*������� ��������������E2�����)�8���������������� ���> �� �������������$���(������� ��� ������� ��� �������$�����������)�2 ����� �8��������)�/����������� ����$�������������������� ��� �� ���������� ������� ����� ����������������������������)�/������������������������������ �$������$�$��������$*����� ����������������)�������������������������(������$�� ����� )�

D������� ����������� ��� ���

6���$�����������$�*������������������� ������� ��� ��*��������(���� ������:�7��� �������������*�����$�� ���$�����(�����$ ������� ����(�$��� ��)�; ��������������������� ��������$ �*�������������$����������������������������������)��������������������������������� ��� �����������(����� �*�����(��������������������������������( ��)����������������������*����������������(��������� ���(�� ������ � �$�������$ �������� ��$ ���E ������)����������*�$� �������$ �����*���� ���������� �������������������������������(�����������������������(��(��������������������������(��� �� ��� �� �)�

�����

������� ������F

���$�% �! '1�%*�� ������'1����% ��� ���������� ���'�+����� ,'���'��,� �����!�%��% �� �� �����(���'��)���,��

����-�����$

7����$������� ������� ������

&����������������������

���!���������������!�������������������� ����� ����� ��������!�� ����������������������� �������"����������������������������������������������������� �������������������������!������������������������������������ �#�������������

�1'� ��) � %���������%����%� ��%�"�-��(��,�)���!���� �!�� � % ���� %,�,���%� ��',������)�����������������

-)� %!�� �'��(���*������������������������� �� ����� � ���������������������������� ������������������������������������+�������,� ��� �����������-�����������������-������������#���������������������� &����� ������������������ �������������+,�������������������.(.�������/���������������������#����� � ������#�������������������������������������������.(.�������0�#����������������&������������������������������ ��+,������������������#���$�12�3.(�)(�)�������1(��14��55�

7�� �� ���� � $� ���������� ����� ���� �� ���%���$� ���� �� ���������������(����� ��� ��� ���*���� ������� �� ��$�� �����*�������� ���������� ���������������� ���*���$� ����������������� �������� �� (�$���)� 7��$� ���������� �������*�������������������������� �)����� ����

Page 18: ekolog12

������������ ���()

���

3�$�����<����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

8����(���<������� ������*� � ���

��������$���(��� �������� ������������$*������������������(��� �� ������������*� �� ���� �� ��$������� ����� ���*���������*��������������*� (��� �����(������������������ ���)����������� ��� �� ������������� �*� ��$����$�*� ����� �$��� ������ �����������$� ���� ����� ��(��� �������� ����������%������������� � $������)�3����$������*���������#*2�$� ��)� �������� � ��� � ��� ����������� ��� ������������ ����� �����(�)������������������� ���������������������������������*��������(��������� �*�����������������������������*��������(��������� ��������� ����������)� ��(������������������������� ������� �� ��������� ��� ����������������# ����)���)

����� ��

5��������������*����$������������� ��������������� �:�8����$��������������������������.��*�(��������� ���$�� ������� ������������$.��������� ��)������������$��*������(������������>2����� ���������������������$������ ���*�������������$����������� ���#!��#����� �8��������)�7�$����������(�������������.���������$�����������#������� �������)�7���*������$���������$�������*���$�������������$������ �� ����� ��������������#?����� �8��������)�������$������������������������������$�������� �*��(����$��������������������� ������$������ ������������������ �������� ����������(��������� �������������� �)�

-������ -�&���D�� ���� �������� ��3��$���� ����� ��� ���)�/��$���������&��$������+� ����$������������������ ��������� ���� �����$��)������ $�������� ����������� ����*��������� ���$��� ���������� ����������$� ��$��)� 7�� ������������������������������������ �� �������������� ��@����������$��A)�/�� ������*�(��2*2������� ��$ ������� ������������� �*�������������� ��������������������� ����� �� ����������*��������� ������� ���� ��������� ��)�/�$�� ����������$� &���� ��� �� ������ ���� $ ���������+)

���� � !� �)� ��������� �� ��������� �������������� ��� �������!>�(��� ������$������ ������$� �� �������*� �� ���� ����������� � #>� *>?� $���)� ����� ���������$*�#=?��$����������(�����$���������������������������� ���� ��� � �������$� � � �� ��� ����" � .��$��� � 5��� ���� ����� �� 4������ 5�������� �� ������ �)��� 3���� ��������$*� ��$� ����� �� �����$� ����������� �������� � 2*E�$�� ���(����� ��������$�5����,���������� � #�)������������� ����$� . � �����$*� ������ ������������������������������������*�$ ��������������� ���� ��������� ������������=#� �����$��� ����� ���� ���������� �#2?*�?�$���)

; ����������� � ���� �������������7�������5����� �$�� � �����������������>E�����)�=?E�����)�������$������������ ���� #2�����)���������$�������������������� ������� ���������������� ����� � ����� ���������$ �������)�

���$���$����$���������� ������� ����� ������)�; ������������������ ��� ����� ���� �����������������##�$ ���������������������������$�����)� /��� �������� ��������&��� ��� �� ������ ���� 3��

�� �����������

3����������������.��

������ � ���%� !���� �������!���'�*� ���������� )��� +!� ���� �'��!� �����'��)� *�$� ������ ���!(�� �� � )'��,����%� )��2���*�%�! ,�'� )�����!���� ���'������)������$�����

���)�- �������

7��� �*������������������������*��������������)��� �*�(��� �������( ������ ��$�� ����)�6�������������� �*� �������������������������� �*��� ��� ����� �����)�6������� �������������������������� ��������� ������ ��*�$� ������������������##����)�!=2���������������� �)�'���� ��������� ������������������������� ����������������)�,�������(������� ����$����������������� �)�7��������*�(�������(����������� ���������������(�$����������)����������� ��$��� ����������(���������)�5�������� �$�����*�������$������������� �����$�����$� �$�(����������)�'���� ������ ������ �$��$�����)�-�������������������������*����������� ������� � ����(������� �������$�������� ������*������������������������������ �������������������� ��)�/����$���������������)�

�����

4����� ������

7������� ��3����� ������� ��*���������������� ������������

����� *����������������������� ��$�������������������)�'���� �������� �������� �����������*������� �����������(������������� ���������������� �������� ������� �*������������������� ������� �)�8������������� ��(�������� ��������� �*��������������(����� ������ �)���������������� ����$�(��$���(������ ������ ����������������� ���������������������������$�������� ���)�4���� � ����$� ��������$��������� ��$�����$������ �$����������*���������������������������� ���(���������(������ ������*����������������$� �����������������$�������� ��*�$$�*�����$�������������$������ ���������� ���)

<������ ��������� ��������$����(��� ����������������� ������ � ���������� ��� ��������� ��)�7�� (������� (��� ��*� (�� ��� ��������� ��$������������*� (������ �� � ����� ���� �� ��� ��� ��� �������������������� ���������$����������� ���)�6���$�����������*���(������������� 3������� �� ����������� �� ������������������������ ��� ��� �*� � ��������������� �(�� ��� �������� �� ��$���� � �$ ������ �� �$��� ������ �������� ��� ��$��.���� -������ �� (����� �������(�����������������.�����*�(��$ ���������(������ ���)�

0��� ���.����

1������� ������*� ����������� �� �������� ������������� ��� ��� ���*��� ����� ����8�����������)�/�$������������������������������������ �� $)�7�����������5��� 3� ������� ���� �������������� �����$������ (����� #2 �$�������������)� '���������� � �� ��������(��� �� �� ������ �� 2#*?� ����)�������� ����$���� �����2 ����)�������� �)��������

7��������� ��������

�������!����������������� �������������������������������������������������������������� ������������������������$��������������������%���������

3.446 ��������������� ��������������������� 7������������ �����'��������7���������������������� ������������������������������������� ����� ��������(3�� ��������((��������������������������� ����������������

���2�����)�� (�!��8����������������� ����� ������������������������� ��,� ���������� ����������� ��� ����������� ������ �����������������������������������������9���������������� 7������������ �������� �8�������������������� ������������:���� �-�����9�����������#��������������������������������� ��� ������ ����������� ������ � ���� �#��� ������� ���� ������&������� ��������������� � ������������ 2..���������������������������������� ���� ����������8������������ ���������������� ���� ����������� ������������ �������������������� �:���� �-���������'�����6���������������������������������������������������������������������&��������� �*���� �

����+*� ������ ����������$� ��� �����$��� ������ ��������)�=> �(��� ������=2��(������������� ������(��� ��)��������� ������������������� ����� �������� �� �� ��)� 2 �$� � ��)�7�� ����� ��$������� ��$������������������������������ � ���� �)�����������$�������������.� ������� � �������������� �����)�������( ��� �����)� -� ��� ���

$���*�(�������������������� ������� �������)�������������������� ��� ��*� �� (�����(����������� ��������������*�(�*����������������*���������$��������$*�������$� ���������� ��� ������� ���� ���������)�

'� ������������ ������������ ����� ��� ������������5��(���)� 6��� �.��$����(��$����*� ������������ ��� �������������������� � �*������(���(����� �������� ��$��(������������������$� ��� ��� �$)�- ���������������*� ������������ ����� �� ����� ����������� �� ��������������� ���7����$����������� �������������� �)�

������������������������ ������*��������/������� � ����������� �������$*� �� ����� �� ���������� ����( ��� �������)�7�� � ����� ��� ��� ��*� ��1������ ���������� ����� ��� ��� �)�4������ ��$� ����� ��$� ����������������������$������� ������ ���)�

��������

� ������ ,�!��� �� (���� )������,� )�� ��,�'�'1� ����(���'��)���� ��� ���!��� !� %� ���'1� ,� ��������(��%� )%��'��� ���� ������ ��� �������������������)�������������� )��

Page 19: ekolog12

������������ ���(1

��

3�$�����<����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

5�� �� �%��'� ����� ���) ���'���D�� ���� �*� ���� �������� �� � ��� ��� ������

�� ���� ���*��������������� �������)�7�����������.��$������������������� ����� � ��������� �����������*�����(�� �)�6���� ��$����*� ������������� ����*�(��$�������������$������$�����������������������������������������)�7���������������������$��� �������� ��*�(���� ���$� ��$�� ����$����� �� �� ������ ��� ������������ �)�

�$�,���,� %,��� ��%��������*���������

���������������$����)�5�� �� ������ ��� ����� ���� � ���)�� ���������� �)������� ��������*��������� ���� ����� ����*� ��������� ��� ���� ����� ����� �� ��)� # �

��)�6�� ���������������� �� ������������������$������ ���*���������������������

������� ��������*������������� ��*����������������������������)�;���������������� ��������� ��������������(���������� �)�

�� ���������$����� ��� ��������� ������ 0<�)� 6��� ��������

���������*����� ���(�� �� ��(�������� ���������� �$������$��������$����$�(����������� �$������ ����� ����*������ ����� ����)�/�������� ��(���$� ����� ��������� �� � ���� ����� ��$� � �� ������������������������� ��(�������� ���������� ������������� ����������������������� ������������� ����������� ���)�3������$*���������$���� ���������������������� ����� (������ ������ ����� � ������)�3 � � � � � *� ����� ��$������������� ��

��������� ����� �� �� ����� ��$��������*� ��� �������������� �������$� ��� ��4G� � ��� ��������)�7����������� ������������ �� ��������)�6��������������� ����� ��*� ���

���(����������� ��)� ������0<���������� ���# ����������� ��������)�##����������������*���������$�������������� ���������� �� ���������������� ���)���������� � �*��������������������������� ���������E ���� *� �� �������� ���������� ����������E ���� )�7�������� ������ �����*�������� ��������� ������� �� �����$�$������ �� ��� 2 � ��������� ��� � ������$���� �����������$ �����������������)�

���%��)��� '��)��!�7�(����*� ���� �*� ������ �� "� ��� �*��� ���$�

����� �������*��� �*� �� �������( �� ������ � ���)�5����������������������������� ��(�)������������� ��$�����$�����$*����������� ������(�$���� �$*�������������������� ���������� ���������*����������������� ��(���� �� ���� ����)� /���� �������� � ������� ����������������� ���*������$�$������$�����(�����*��� ������������ ��$����� ������� ����� ����)�7������������� ������������������������������������&���������+�� ��)�6������������������*�������$������$���$������������ �������������������.� �������� ��(�������� ���$������)�� ��)� 6������������������� �� ��� ��������*��������������������������������� ��*����������������������� ������ ����������)����������� �� ���� ������� ���������$��*��������������������$��(�������� �� �����? �$� ���)�

3�$��������������� ������ �������������������������*�(��&�� �+������ ���������� �����������$�����������$���������)�

���������� ��)))��� ��

3����� ���.��$������������ ������������������������$� ��� �� ����� �������(����� ������������������� ����$���������*� ����� �$���������������������� �� ��������������)����(�*�������$����$����

��������(���.��$*��(������������� ��������*������������������ �������� �$�������� ���������������� ��)�

� � 1���� ��� ��� ������������*� �� ������� �� �������� �*���� ��� ������ ���������� ������ �)���������� $�� � ���� �*����������$�� ����� ������ �������(���*� ����*� �����)�3���������� ������� �����$ $��������������������� ��������� �� ��������6��������5������*� �������3������� ����������� ��< ���������������)

; ��������*� ������� ���������.��$����������(�� ����*��������(�����$� ����� ������������������������������*�(��������������������������������� ���������)�/�$�����$��������� ���������������� ��������� �� ���(���������������*���������������$�����$���(���������� �)�

��3������ ����������� �� �$� ������� ���� ������ ���� �*� �� ��������������� ���� �$� ����� �)� ������ ������� �������� ��*����$�������

���� �������(���*����������� ��*� �������������(������ �� � ���� ����$�� �������� ����� ���������$�� �$� ��������*������� ���������� '�$��"� ���$���� � ���� �����3������� ����������� ��< ���������������)�

,�� �� (�� � ��� ������ ������ �������� �$*��� .��$�����������$���������� ����������� � �������$���������������)�������$*���� �$� ��������*��������� ��������� ������$��� ��(� ��� �����������(��$��� �����)� 6��������� ���������$��$�����*������ �(���$���� � ������*��(��$������������������������ ��� ������������� ����� ����������)

��$�� ������������������ ����� ���� ��� ��������������������� ����������$� �����)�6������$�����*����������������� ����(����� �������)� D��� ��������������� ������ ������������$����������)�-����� �� ����� ����������������� �� .��$�����������������(������������������� ��(��������������� ������������������������$������ �� �����$)� 3��������������3�<�� ������������� �� ��� ����������)�������� ���������)��)��� ������������ �� �����������)�7���� .��� ���������� ��� � ����������������*� ������ ��(����

)�������������������&��������������������������������������������� �������������������� ���������������������������&������������������������������������������������������������������� ���������������������

��!��� ���! �� *����), %������ ���%� �� ��%�) �,��� ��� ������ ,$� �*� ��� �� ���� � '�*� ������� �) ���,��%� ��'1� �� �',������ ��'���,��� � � ����)�;�� ��1�� ����

&����� ������1 � �������������������������������� �������������������������� �� ��� ��� �� �������������� #����� ������������������������� �����������������������������������������!������������������ ������������������� ������� ����������������� ������1.���4.���� ����������������������� ��.����1���� �����!������������������� �����������������31.����������� �� ����.���� �����8������������������������������� ���������������5.���� �����!������������ ����������������������'�������7������ �����:������� ������������������������������������� ���������������������������������� ������������������������� ���������������������������:��������� ���������������������������� ���������������� ������� ���������������������� ������������� ����������0� ������������������������������������������ ���� ��� ����� ��������� ��� �� ��� ������ � ������������� � ����������������� �������� ����� ��������������� ������ �� ���������"������ ���������������� ��������������������*��������������� ���������� ��������� ������ � ���������������������������������

� ���)!� )�', ������ !����8����������������������� �������� �������� �������������������������,�������������6����� ����,� ��� �'����������� �� ��������������������������� � ������� ������������� ��������������������� � ����������7����������������� ���� � � ����� ���� ������� ���������� ��� � ������������������������������������������������� ������������� � ���������������������������������������������� � ��������������������������� � ��������������������������������������������� ������������������� ����������� �������� 7���� ���� ��� �������� ����� ���������������������������� ���������������� ���������������������� � �������������������������������������������� ��������� � ������������ ���� ��������������������� ����������������� ��� ���������

��������������������� 9����������*��� ����*����.)�3���$������ ,����*� �$�������� (��� �� ������� �� ����� ���������� ��� ����� ��� ��� ���� .��$������������ ��� ��������*� ������������(������� ������� �������� ���������$��� ��� * 2�����)�'�(����������������� ���� ������4 ��������� ����������

�� ���� ���� �� ����������3������ .��$������������� �������������� �*��������� �$��������� �����(��������� �� ����$�������������������(�����������)� '������� �� (�������� ��� ��� ���� (������ ������ �� ���� ��������������� .��$���������*������������ �������� �� (��������� ��(��������������)

Page 20: ekolog12

������������ ���(1

3�$�����<����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

-)� %!�*�'���)�,� �4��������$���������������������������$����*�

�� ��� �� �� (�������$�� ������� � ��)� ���������� ��������������������� ����F�������)����������������������������� ��������������� ������� �����*��������.������.� �����<1�)�7��$ ���������&������+����

�� ���� �� ��$(���$�-HH*�-H���(�-)�1���� ����� ����������� ������ ������ ������� ��)� ���� ����������*� � ���������� ����������������-��������$ ���� � � ������������ ��� *?� ��� #����� ����(�*�����������

�*���������$�������$ ���*� �����=*=����)������������ �� ��������*�����������)�� ����$����� �*������� ��"� ������2 ���)�

����%�������!�%�����)��� ���� 6���� $���� ��������� �� ����� �*� �� ��������

��������� �� �(��� ����*� (�� ����� �� �����$� ������������������������������� ��)�5������������������� �� ����� $ ��� ������ �����$� ����� �*�(�� (����� ����$��� ������� �� ��$��������� (���&����� �+� �����)� 1������ �� ��� ����� �� �� ����$��(��$*�(��$� ���� ������������$��������� ���� �� � �= � ����)� � �� ������$*� ��� ��� ������ ���������� ���)�

3������������ ��� �������)�7����� �������(�����������.������������� �)�'���������������������(�����������$��� �*�(�� ��$ �����������(���*��������������� �� ��>�9����� �8��������*�����$������� ���#?����� )�����$����������$ ������� �>����� ������������� ������������� �� ���������� ������� �����*��� ��(��� ������ �������� ��� � ������)�7�������( �� �� ���$������ ������ �������� �������*� (�� �������������������� �������������������� ��)���� ���������� ������ ���%� ������� ������������ ��������������������)� ���� (��� ������ ��� ���� ���*� ��� � ��*� ������(�� ��$� �� ���������)� ����$� ������� ��������� )�1����$�$���� ������$����� ����������������� ���������������� ��)���������������������������$������ ����������*�(����$���� ����$� ��������(�����������)�

-)���� ,�%��(!������� ����6������������������ ��� �$ ����������� *��� �����

��*�����(�������������>���� ������ �)�8�������������������������������������������)��������������(��*�(�� ��(���������� � �*�(������(��$��������������� ����2 �����)�������� ��)�5 ��������� ��������*����������$�������)�3����������� ��$� ����������������� ���������)����������� ������� ��� ������*� ��������$����� ��������$�������� �� ��������.� ���� ���� �)� 3��������� ����� ������ �� ��)� � � ����)������������)�

%��!��������%�( � '������ ��6���� ��(��� ��(�� �������� �������� ������ �����

��$�������*� ��������� �� �� ���(� &��� �+)� '���� ��� ���$���� ������������ ���� �*� (�� ���� �(������ ���������� �������( ��������� ���)�6���� ��(���������������$������������� �������#E�$ ��*������������ ��� �)�#E�$ ������������ ����� ������������������( �������� �� ��������� ��&������+)�7���� ���� ��������� �������������������������������� �*��������� $�������������)�'����������������(����*�(��������������������������)�

���������� ��)))��� �������"���� ���� ��$�����$�� �������������� �����������)����������� �� ��������������������9?����# 2�$������������� ������������������)�> �>2�$)���������� � �*����������������� ���3������1������� �7���� ��� #E9�$�@������"��= �$A)�

�"�������������(������������������������ ������$�� ����������� ������� �� �$��)�/��( �� �������� �� ����� �������������*�$� ����� ������������$� ���)����� ����� ���(� �� ������������������ ���������������������������� �� � ��������� ����������������� ��� �*� ����� �������$�������������� ��������� ��������������� �)������$����� ����� ����� ����� ��$� ���� �������������������$�����$������$���� �� � ���$� ��������$�����$���������������������� ������ ������ ��(� ���� �� ��� ��$������$������(��$��)

�������"�����������$���������������� ���������)�D�$� �� ������������������� ��������(��������������������������=�>�$� ������ ��)���� ���������������� ��������� ������ �2�$� �� ���� ��� �������� ����������� ������� ������������� �)���������������������� ������� �2�$C��@����������� ��� ���������������! ��$� ����� �A*��������� �� ������������ ���(� ������ (������ ��*���������������� ��� ������� ������������ ��)

����"�������(������ ��$� ������(�� ����������$����������� ����������)������$��������� ������������������ �*���������������� ��������(�����)�'������������ ���������� *���� ������������ ����$�����*������� �������� ������*�������� ������� ������������� �)�< ��������������� ��������� �������*�������������� �������������������$����*������������� �$��������������� ���������� ��������$����1�������������$��<�������� ������� ��*���������� ��������������������������)

����������� ����� ����������������

�� ������������

�����(���

��� �� ��� �� ����� �� ������ � ������ �����$��� �������������� ��������*�������������&����+��� �����������������������)�3������� �� &���� ��+�� �����������$����(���<������������*� ��� ����� ��� �� ���������� 4 �<����������)� '� ����$� ������� ��*����������������� ���� ��$ ��� #2� ����)������ ��� � ��� $������������ ��� ������ �� ����� ���*� ����� ���$� ���� ��� ���*� �����*� (��$��������(����)�5�$�����������������)�7�����������I���� �����(���$������2=�����)� �������������������( �������$��������������������� �������� �������������)�

8��� ��� $��<�����:�8������(�����5�����,���������*�������� ������� *������������*� ����� ��� �$��� ���� ���� �(������� �������� �� .��$����������*������ �� �� �����*� ����� ��$����)�������������$�3�$���� �� ��� � �������� ������������ � �� ����������:� 3�������������$�������*���$��$��$��������� ���������� ����������������� � ����� ���� ��)�6����������� �������� �� ; ���������< ����� ���� ����� �������� &����� ��������� ������������������3���������������� � +*����������� ��� ������� ��3������������������ ��< ���������������*������������������ ����� .��$����������

/� ����� �����������0'������������ �������������������������������������������� ������������������������������������

�����!��*� '1�)�����!��'��������� ��������������������#���������� � ��������������� ������ ��� �������� ��� ���� ����� *������ ������� ��������������������� � ������� ���������������������� ������*����������� '��������,����� ������������������ '�����������9������������������������������ ����� �������#����������� � ��� ����� � ����������� ����������� ���������"����������������� �8�������1����������������������������� �� ���������������������������������������� ��������� ���� ���������������� �������������������������� ����������(���������+�� �������� �� ����������������� ������������������ ��������������� ����� �'��������,����� ������0�#���������������������

�����(��������� ���� ��������� �������������� �������������)�-��������������� �� ���)���� ���� ���������������� �����������*�(�� ������������ ������ ����������( �������������*��������������������������������������������� ������� �����������������*��������� ��(������������� �*� ����������� �� ��������� �� �� �����)�8�������*�$���� ������ ��� ���( � ���$���

������ ��� �� ==�$� � �� ���� � ��)�

6��� �������� �������������������� (�� �*� �������� � ������������������ ���������� ����������

������� �)�3�������������$��� � ���

��*�(�����$ ��������$������������������������������������������������ ������$���)�����������*�������������$���������� � � � �)� $��� �� ���� ������#��$� ���)�3� �����$������������������� ��*����������������������������)�6���� ��������� ������������� ��$� �� ����� ������������� �*�$�����������������.��������� ���� �����# �$� �������� ��������������������� ���)�����$���$�$���������������(��������� �����������(���������$� ���(�� ��� �� ������#EE� ���)� ��� @����� ����������(��������������� !��)A)�

D������� ������������������� ���������� ����$������ �����)�7�������$�1� �� � ��� (�� �� ������� �� �(�� �� #2 � ���)����()� '�� # � ���� $�� (������ =2 � ���)� 1���� ����.��$�� �������� �� ����������������� ������ � ����3�����)�7���� ��� � ?��)�&�����������+������������ ����()� 6���� ��������������� ���*� ������ � ��)�������������� �(������������� ���� �� � �������������������������������$��� � ���� ��� �������� �(��������������� �����EE����)����()�

Page 21: ekolog12

������������ ���1(

��

3�$�����<����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

; ������� �� ������ <��������������������*�������$���������)�'�$���������������������&�����$����<������ ���3�������"�����������(������ !+��� ��*���� ���$�����������&7������� � +� �� ����� �(������ ��� �������� ���� ���)����������*� �� ��� ���� ����� � ��@#!*?�����)A�������(�������� �������������������� ������� ������ ��<������ @#>*E� ����)A)� ��������� ����� �� (��� ����

7������� *������������$����� ������� �������$����� �� �� ������� �������� ����@$$�*��� �)�(�������� ������� �$����� ��������(��� ��

-�������� ���������� ��*��� ������ ��������*����(��������& ���������+*���������������� �A)�

,������� ���(���������*� �� � ���$���� ��$����$�� ������� �� ����$�$����������� �)� ���(�� ������������������� �� ���

������� �� �������� (����� ��� �� ������ ������ ���������� ���������������� �$�����������$�@2�*#�����)���(����=*#�����)A)

3� ����� �����7������� � ����� �������� ������� ���� �������%� ������������� ������ �� ����� ���@2>*?�����)A*�$���������� �����������$���� @2>*=�����)A*� ���(� �� �����������������#2 ����@2=*!�����)A��$������������� ��$������������"�=?*E�����)

�� �� �������� �� ������������������������� �� �����������(������������������ ���������� ��� !��)� ��# ����(���������� ���������� 3�������)�

<�������������� <������� ��7������� � ��� �� ��� ���� ���� �(����������� � ���� ������ ��4 �<����������)� 6��� ���$��������������*������������� ��*�(������ ���� �������������$�������� ���$��(�����*��������������� ���� ����� ���� (����� �� <�����)�/����� ����������(������������������������� �������������� ���*� � ��� ���������$������������� ���)��(�������������������������������(��������� ����� �)�5��� �(��$����� ����� ������ ���� ������ � ��@����� �������*����������*������ �����(������A� ���� ����� ��������� ����� ���� ������(���������� �� @ �)��(������ �� ��� ���� �$������(�������� ���$��������� ���� ������� �����A)�1���� ����� ��$���������

����� ����������� ���� �����$� ��������$)���� ����� ���(�������������� �������� �� @���A� ��������� ����������� ���)������������3�����*��������� ������������ ��� ����������� �����(������������ �� @���A��� �� ��������� ���������������� ������������ ���;;;������������������������)�

��������(�� ���$���*��� �����������JJ;������ ��$���������������� ����� ��� ���������� �����������*����� ��������� ���*� ���������� ���� .��$)����������������� ��������������� �����������(��(�� �)��� �$� �������*�$�� �����������(������� �)�

��7������� ����� �����*������������ ���� ����(������(�������������������� ���� �)�8��� $������ ������(�(����������������

������ ��������������������*���7������� ����������&������� ��$����+*�������������$� �������$������� ���� ��$������"����$������ ��������� ��� ������������ ���)��

'������ ��*� �� ����$� �$�� �� ��$*� �*� �� ������(��$�� ��������� ������� ������ ��� ���������)�'��������� �� $�$� ��*�����������(���������� � �������������������������� ����� �������*� �������������$�� �� ����� � �$)�

����������$������ ������������*��������$���������������������$��������� ������������$������� �$)�

����(��������������$���� �������������*����������� ��������$���(��� ���� ������ "����������� ��������*� ��������������7������� � � ��� ������������)�"�3������$� ���������� ���������(�� *��� ��� ���� ��� ������������� ���������*� �� (����$��� ������������� �$�$�����)�

*������������������������ �������()))������������������������������������������������������������� �����������������������������������&� ���� ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

5� ����'1�����!�����)����!��)���!�'�%���� ',�*�$�� ��� �����$���� ��� � ��� ���)�- �������

7������� ��������������63*7�)�'�6 ���'����������������� ��������� ������"�������...��

����%��)� %"�� ������� �"������ �...� ;�<� ��� �������� ���������������������� �������� � �� ���� �������������� � ������������� � ������������������������������������������������������������������������������������ ������������������������������ ������������������������������������ �������������� ��� ��������"�������...��������34������(������ ����� �������� ��� �������3������������..2���

��� ����� ��$��"�������������� ����� �!"#$%&�"��'()%*+��#,*��+-��� 8��������� �� ��������� ��� �������� ��������������������������� ��������������������������������������6���������������� ����������������������������������� ��"���������������%�����-�� ���� ������ ��� ������ �� ������������ ��������� ���������������� ��� ����� ����� � ���������������������� ������������

���� �'()%*+��!"#$%&�"$��#,*��+-��8�����8�������� ������������ �����������������'�������� ��*������� �������� ���������������� ����� �������������������� �������� � ���� ������������������ �������������������������������#��������=����������� ��� ��������� �������������� � � � ����� ����� � �������������������� � ���������

������� ���.�� ����� �!"#$%&�"��'()%*+��#,*��+-��8��������

���� �'()%*+��!"#$%&�"$��#,*��+-���8�����8��������

������������ ����� �!"#$%&�"��'()%*+��#,*��+-�������������������� �����������(1.�������������� ���� ���������������������������������������%��������'����� ���������������������������������� ���������������� � ��"������ ����� ����������3..������������-������������ � ���� ����� *��������� ��� �������� ������� ������������������������������ �������������� ����������������������������� ������������������� ��� ��������������������������������8��������

���� �'()%*+��!"#$%&�"$��#,*��+-��8�����8��������

������������/��� ����� �!"#$%&�"��'()%*+��#,*��+-��&����� ����������������������������� ����#������������ �����������%�����6�� ���� ��

��7������� ��������������������� � ���� ��������#�����������%�����6�� ���� ��������� ������������������������������������������������ � ����� ���� ����������� � ������������� ����������������������������� ��� ������������������������������ �������������

������� ���0� ����� �!"#$%&�"��'()%*+��#,*��+-�� 8�����-��������� � �� ��������� ������ �������� �� *���������� �������� �������� � ���� ������ �������������������������������������������������1.����� ���)4����!���������� �������������������������������(..������������ ������������(1��������������� �� ���� � �����������.����������������� ����&�����-���� ��������������������� ������� ������������� ������������ �������������������� ��������������� �������������������������������'�������� ����������������������#�������������������7���������%����������������������#�����������������/�������� ���� �� ��������� � ���#����� 7���������%�������������/�����,������6��#���������������������������������������#������� ���� ���� ��������� ��������� ���� ���������8������� ������������������#������$�����������������������������*����*��������������� ������������������������������������������ ��8�������������������;����1������� �����<� ��� ������ ����.�������������� �� ����� ����� �=����������������������� ���������������������*������������� ����������� � � �� � � ������ �����������,����������� #��� ��������������� ������������������� � ������������� ������������������ ���� ����������

Page 22: ekolog12

������������ ���1(

��� ����� ��$��"

3�$�����<����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

��>����������������������������� �����������������������1.�

��������������1.������������ ��������� ������� �� ���������� ���� (�1� ����������������� �������� ��� ������������������ ��� ����� �� �� ����� ������#�������������������? �����������������������������������#������� ����������� �� ���������� !���������� � ���� �������� ����������� 7���� � ����� �� 6��#����� �������������� ��������������� � ��������� ������ ������������� ���������� �������������� �����$���������������������������� ������� ������������ �����7����� ��� ���������� ���#������������������������������������������� ����� ���#�� � �

���� �'()%*+��!"#$%&�"$��#,*��+-��/� ����� ����������������������������������������� � ��������������������'���������&��������������������������������������������������������� ������� ������ ������������� ����������������� ������������������������������� ������� � ������ ��� �� ������� ��� �����$� ����� ��%����� ������������1���� ����� �!"#$%&�"��'()%*+��#,*��+-��'�������������������������� � ����������������������������������!�������������������������'���� ������������������������������������������� � �������;�� �����������������������<�������� �� � ��������� �� ���� � �������������� � ��������� ���������������%�������������������#��������������7��������!���������������������� ������������������������� �������������� ������������������������������7������������������ �%��� �������� ��������� �� �������7����������������������������� �������������������������� ����� �������������������������������� ����((�� ������� � ���'�������������� ������ � ���� ,���� �� #�������� ��������� ����������#���������� ����������������������� ����'��������������������� � ������� � ������������� � ��������� �����������������1.������������������������������������%�����%���� �� �������� ���#�� '���������&�������������������������������������� ��������������� ����������6������������������������� ����������������������������������8�����-��������� ���'������������������������������� ��� ���'���������&��������������������������� �������? ������� ����������������������������������� ������� ������������� ���������� �����������������������,���������������������������������������������������������� �����%����%���������������������� �����������������������#������������������������ ������#����������&�����-����

���� �'()%*+��!"#$%&�"$��#,*��+-�� '�� ����������� � %��� ��� ����� � ��� �������� %��� ����� ���������� ��� .� ��� �.���� ���� ������� ���������� �� �����������..��������� ������������� �'��� ���>�������������!������'����������������8�����������������������������������3�����/� �/������� �������������� �������'��������������6�����������������#��� ������� ��������������� ������������������������������������ � �������� ��7����������������������������������������'������8���������������� ������������� ����������� ���� ������ � *������ %���� "������� � ;%������� � &������� %����<�� ����� ���� �������� !����� '������� �������������������� �����*�� ���������� ������������������������ � ���� �������������������� � ���������������'���� ���� ����������� � �������� ����� �� ��� ����������������������/� ����� �����

����������� ����� ������������������������� ��� ��������������

-����$� �(������������������$������

����������� ��(������$�������������� �����������(��(��� ��*� ��������� ��� ��(���� ��� ��� �����������)�'����������� �����3�������8����� ���1���'���������� � �������� ������������������*��� ������� �)��������������$����(������ �������� ���������������(���������������������������(����$� � ������ ������(�*��(������� ���������� ��������� ���������*����������<�����)�

-�����%��������� ��'����������

����� � 3������ ����������$���� �� �� ������������ �*������������ ����������������)����������������)�#? ��$*�����$����$�� ������ ����� ���)� 8��������������� �$� �����$�$���.����� �$�$���� �����������*������������ � ���*�������� �� ���������(������� �� ���������� �� ��� ��������������� ��)���������� ��� ���� � �� �� �����$�,������*������������������ ������� ���� ���������(��������*�(����(����$������� �����������)�

#!��������)����"7��3�$���������#9���

�� ���� ��������)�7��(�������(�������� ����������������� �����-����$�����1���� 8������������ ����3�������/���������������� �� 3�������� &�����$� ���+)�/������ �� ����� �� ��������� ��(���� ����� ����$��� !=� �(�������3�$�������������� �� .�������*�(� �����*��� ���������� ���)����� �������� �������$�###?� ��������%�2?� �����������*�E��� ����7��������*� 2� ������ �������������*��#?� �������������*�2�$���������� ���*�=� ��� ���� �������*�#�!������� (�� �� ���� � #?�$�����)�

6���� ������� ��(�������� (����� ��������� ����*������� ��������� �����*� ���������� ��� ���*� ���(�� �����$������� ��(���)�

�����������7���������������� ����

��������� � �� ������� ��� ���� �$��)���������*� ������� ����������(�*�$�����

��������������$)������������������� ��� �� �����

��������*� ��� �� $������������� ����)�'�����������(��������������*�����(��������� ����)�

������� ��������� ��������� ���������

�������$���� ���������*�

��� �� �� ������� � � �� (���� �� ����)������$�$� �������� ��������$�������$�����������������������������)�

������������7����� �� ������� ���

���� ���� *� ����� ����� ���������� ���� ����� �)� 7��$� �� ������������ ��$�

������ ��� � ������� �������� )�

������� ��������7�����������(����������

� �� ����� ��������� ���������� �*� �� �������������$����� �$�����$)�/���(����������� ���������� �$�������$*� ���������������������)

"��������������������������*�����,---��������� ��������!�!���������!�� ���� ��������

1���� ��� � ��(� �������������*� ������ $����� ���� �� �����(������������� �� �(����������������� ������<���������������<������ ���7������� *�$��� �������� ��� �� ���������� �� ���� �������� ������� ���� ���$�����)�/��� ����(�����(����*�(����������(�����$������������������ ���������� ��$������������$���)�<��������� ������ �����(����������������� �� ����� ���������������������$� � ������ ����� ����*�������$����(�������������������������� ����������*�$������ ���*����� ��������� �������*� ������������������$������ �������������������������)�8������ (���$��� ������� ����������� �����������$�)�

����������(��� ������ �

�������� D�(����������������

������'1'� ��) � %���2 ����%� ��%��� �$ � ����$,������ �����3444*������� '� ���%' ��*����%� ���$�!����%� ��'��%�'����5�� ���)(!���*�� %���,������������ �'1����)� �'1� ��!�� �� ��%�(��% ����� � � � � � ����)�;�� ��1�� ����

-�������'������������������������ ���� ��������������"�������...�������� ����������������@�7�������������������#������������ ��� �� � ��������������������������������������������� 0������ �������� � #��������������� � ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

; �� .��$�� �������� �������������� ������������(�����������*������������������ �$� ���%� �����*� �������*�����*� ���(�� ���� ��� �������)����������� ����������� �� �� �������*� ������(����� ������ �������� ���� ��(���� ���������� ���������(���������� ��� ������� ������ ���������)�

����$�� ��� ��*� ���������� ��$��� �(�������� (��� ���� ���� � � �����������*� ������ �� ����������� �������������$�����)��������� ����(��$ $��������� ����� �������� �� ������ �� ���������������� �������$ ���

���������)� 3��������� ��������� �� ���� ��*� ����������������������(��������������������*�������(��������� ���������(������ �����������������������)�/� ������������$*� �������������������$���� ������ ��������$���� �������� ���*������� ��� ��� �� � .����$����3�����*���$*��������������� ����� �� �������)�/������������� �������� ����� �������� ����������)��� ���$����������� ����(�� �������� ����� ����� ����������)�,�� ��� ���� ���������� ����������(���� ���� ������������������ ����� ����������� ��)�

Page 23: ekolog12

������������ ����5

��

3�$�����<����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

6������� �� ����������������� ���� ����������)�/���������������������$������(������������������������(� �������)�

7(��� ���� ��������(�� � �)� ������� ����(������� �*� $� ���������� �� ��������� ��� ��$ ���# �$����������# �$��������� (��� ��)� ���������������������� ���� �� ��������� �������$����� �����������(����������������$������������������)�7����� ��� �*� �� $���������� �������$*� $��� �� �������� ���)� ��(���������������(�����������)�; ������ (���$�����(�������� ������� ����������� ����*� �� ������ ���������� ���(� ���� �$����������������������� ���)�

��$� ��� ������� ���������������� ���������� )�6�� �������*���������������� ��������� �������$����� � �������� �����$������ ��*����������$��$������������������ �� ����)� -��� � �������*��� �� ������� $��� (��������(�� � ������� ����

����� ��������$� �����(�$� ������ ������ �)�

�� ��� ������� ���� �������������� ���� ����������������� �*� ��� ��$�������$�$���*��������������������� �������� ���������� ������������ �$��)�/���������(�� � �����)�-����������*���������������*�����(�� ��� �� ����������(�����������.����������(��*��$����$�� ��� ��$��.��������� ������� ���� ��(���� ��)� 8���� ��$� ��(�������$�� � ������$�� ����������� ������)

'(�������$�)�/������*���� ���� �� (����� ������������ �� ����������������)�/��.� ��� � � �� ������ ���� �)� 8��� ��� ��(��������(���������� ��$:

�������������*���� ������������(�������������� � ����� ������)� 3������� �������$*�������� ����������� ������� �$�*��� ��������� �������*��� ����� ������� � ( � � � � � )�-� ��� ������*�������������� �� ���� ���������� ����� � �������*� ������� ��������������� ������ ��(�*� ������� �������� ���� �*� ������ ��� �������� ��������� �� �������������)� D��� �� �$������������������������������� ��� �� �� $��� ��(���������� �� ������ �*� $$��

� � �� ��$����������)� 3������$�����������(������������� ����(�)�

���� �����������(���� ������ �����$���)�6����������$�� ��� ������ ��� ������*�����$�� ���� �$�� ����� �� ���� ��� ������� �

� ���������$�� ������*�(��������� �$���*� �� ������$��(������ )� /�$�� � � � �$ � � � � ���� ������� ���� ��*� ����� ����� �������$� ���*������������ �$�������� ��$���������� ���(��� ��������� ��$� �� ��������)�6���� ����� ��������

��������*� �� ���� ����������$�������� ����*� ������$���� �� ������ (������F� ��$�������*� ������ ���������� �� ���$���� ���������������� ������*������ ���� �� ���������)�

��� ������$��������� �����

3���������(��$�����������

.44���6 �������������������� ����������������������������������������������������������������������1�� ������

���(�� ��� � �� �����.� ���� � �������� ������� ����$� � ���� �� ���������� ���� ��������� ��������� �� ��������$��)�������������������� ��������(������ �� ��� ������� ����$� ����� �$� ����� ���� ��(����������������������)��� �����*� (��� ���(��*���� ������������*���������# �����)��������� � ��������� ���� �������������������)�,�������� ����������*� (�� ���������� ����� ����� � ��$�� �� ��������������)����(��$����(�*���������$���������� ��$�� ���� �� �� ��$���$�$�������*� �� ������$�� ��������)� /�� �����*�����(��(������������ ���������� �)�-� ��� ������*��� ��(��� ���� �������� ������� ��� ����� �� ������� ���� ������ ���� �� �� $���(�� ����� ��������������� �)�'��������*����������������������$�������$������������*�(�����������(�� �����$� ������ ����������������)�/��$��(���������(����������� �� ��*�����

�� ���������(�� ��� �������������)�

7������*� ���� ����������� ��������������(�� ���$�� ����������� ��� ��������)��������(�� ����� ������ ���$�� �*� ��������� ������� �*� (�� ������������������ ������)�-������ ��$���(����(���������������� � ���(��)�������$� �������� ������ �� �� ����� ��� �������� ������������)� 7������ ���������������(�*��������������������� ���������������� ����$� �� $� ��� �� �������� � ���� ����� ��������� ������)�7��������������� ����$�� ������*� (�������������������������� .��.��� �)� ��(��� ���� ��������������� ��� ��� ���*� �������� �� ��� ������ ������� ��*� ������ ���� �������� )����� ������(����������$�������� �������� �� ��$���)�/�� �(������� �� ���������� ����$��������������(��������)�

'���������������������� ��*���� ������� ����������� ������ ����� �� ���� )�

%������������������"� ,-'- �� �������������� ���� � �������+1����� ������ ������.�!����� � ������� ������������

-� ����D����������������5���� ����� D�� �����������$ ���������������� ��$���*���������� ���$���������� ������� # ��)�8�������� ����*���������(�������������� ����(�������� �*������������������� �� ���(���������������� �����(���������� �������� �������� ��������������� �����)����������7�*���$�������$���������$����� ������������������������������� ������ ���� ���� ���� ���)�

���� # ��)��������� �*�������������� �� ��������� *� ���� ��(��������������������� ���� ��(� ������$ ���� ����� �������� � 2� $� �����)� �� ��(����� ���� � �� �� ������(� �����*�$��� ����������$�� �������$��������� ����� ����� �)�

3���� ��$*� �� ������������������ ��� ������ ��$���������������������������� �����$� ��������(�����*����������������*���������� ��$ ��$� ������������� ����� �� ���������� ����� $�����)� 1���� ��� ���� ������ ��� ��.�� �$*�������� �$� ��� � ������� ����� � �� ���� ���*���(����� ���������� ������

2�����!������� ��*�����������������������������������������������������������������������������&� ���� ����������� ������������������������ � ����������������������������������������������������� �������������������������������

���'��������� ����������� ���(�����5 ���)�%�������*�$�%�! ������

1���������� ��"���(��*��������

�%'������*� �� �� '���%� �(!���� �� � ����� �� �� ,�!��� �� ����������0�������)�, �����������������������������������������������������������������������������������������

3������$�(������������ ��� � ���� ��$�� ��$������ ����������� �)�/��������������������� ������ ��*��������� ����������������������� ������ �)� 3�������� ������������ ����� �*� ������ ����������������������)�-��� ��������� ���������� ��)�

,����� ����� ��������������� ��������*� (���� �*����� ��� � ������� ������ ��(�� ���(�)� 3������������ ������������� ��$�������������� �$��*����������������������$��� ����������� �� ������������ ��)�'����������� �

Page 24: ekolog12

������������ ����5

3�$�����<����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

- � �� ����%���7�� ��������*� ���� ����

������$ �������������������� �� �����)� -��� ��� ����� ��*������(��$������ �� $���(��� � ��*�(�������� ���������������������������*����� ������������$��$�����������)��������? �! �����)������������������ �$����������� ��������$�$*� �� ��������������� ���������)��������*�������������� �����$����������*���%�������*�����������*�$�����������������)�; �$���������$���������$�������������������������$���(���$����*���������������������������������������������������������������)�

�������)���, '���7�������� ������*� ��

������ �� ��� ������� �$���������$)�7�� (�������(��� ��)�7���������������� ��$� �� ������� � ��(����� �� ��$������ ����������)�-�������������������$���������$�����*����������� �������$��������������� ��(�� ���� �������������(���%�������������� �*��� ������ ������ ��������������� ���� ��(�)�7������*����������������� �������������$������������������������ � ������� ����� ��������� ��������������$*�������������������(����)�/�*� ��� �$� ����� ����� ������ ���� ��� ������*��������������� �����*� (���� $��������)�6�� �����(�������� ����� ��"��3������������������ �)�

� ,����'���(��!��8������ $�� � ������

�� �� ������:�'���$ ���� ������ ���� �����������������������(�������)�5����������������������$� �� ��������)� 3�$�������������������������(����� �� ������ �� ���$���)� /�� ����������*���������� ��������������$����� �� ��������*�(���������������� ���������� ����"���� �����(�� �)�'��������� ������������������������$����)�3�������$� �$������$������������������(���� ��*������� �����$������ �������������K�$������������� ��� ����� � # ���� �)���$������������ ���������������� ������*�(������ ��� ����)�6������������� ����������������� ��"���$���� ��������������� �)�

������������

�,� �'��(���%*��%� �'� ���( ��%��'1� �����%�!�� � ���'��'��%��� ��� ���)�-�����$������� �

� � ��������������$����������� �����������$� ���)

7���� ������������������ ��� �������� �������� �$������ ��� ���*�(�� ��� ���� ����� ��$���������� � ���� ��$������ ����(��*����������� ��*� ���*� ����$� �� ��(�����*� ������ � ����� ����)�3������������������������� ���������� � 9� ����� �$��������������������������� ��������� ���� � ##��)*� ����� ������� ���$� ������������ ������� �� ��� ��)� D�� �*� ������ ���������������� �� ������$��������(�����$�������� ����������*���������� ������$���$�$�$�����*� ��������$��� ������� ���� ����

��� ������� ���� ��$������ ��� �(��� �� $����������������������� ����� � ��(�� � �� ��(������������������� �� ��)�3�� �������� ��(�����$����������� �*� ������ � ����(��������� �� �� ������ ���� ���� �� �(�� ���$*�������� �����$��������������� ����� �� ���� �$����������*� ������������� ���(�)�-(���������������*�������( ��(�������������������$� ��)�

7��� � ��$� � (������������ �� ������ �� ���������� �� -D5D� � ��� ������ � ��������������������� �������������������� �*� �(�� �� ������ ��� ����� ���� ���� ����)��%*� ������ �� � ������ !������ ����(� ',��

���������������������������������������������)�- �������

��������$�������(���"�$����� ��������$����������*������������� ����������������������)� 3��������� �� ������������$� ���������)�7�� ������� ���������*� �������������� ��"�������������(�� ������)�

D�� ����� ������������

�$������$������ *�������������� ���� ��� ���������������(�)������������$���� ��$� ��� �� ����$���*�������$� ������ ���� �����������$) )����� ����������*� ������������� ��(�������� ������� @��� ������������ � ���������A*�

������ &��� ���+� �� ��)�7��(���� ���� �������� ��������(�������� ��������� ��� ������*� �$�������$������ ����*� ���������������������)�-(���������$������� �*�$� ��������������������������������������$� ����� ���)�

��������������������������������������������� ������������0%������������3� ������ ���������� �������������������� ��1������� ���� ����������������

�� 8�������������� ������ ��� (���:� ������� ��� ����������� �� �������� �� ���� �)� /�� ��� �� ��� �������� ����������*� ��������$����(�������� ������)�

�� ��$� �������������$�������:�7��$�������(������ ��$)� 6���� ���.����$���� ��$*�(�������$��� �������������(��$*�������(����������$������$)�7��������������������������������(����������*�(��$��������������������)���������������$��������$����(����������*�������(����������$������$*���������� �����(���������$������$�$��������������� �������� ��)�

�� 7�������������� ������ ��������$ ��� ���������)�'�������� ���� � ����� ������� �(������� �� � �������$����� (��� ��$����� ���� �� �������� ���� �� �������(���)����������������� ���������� �*� �)� ����� ������� �� ���$��� �����������*��� ���� ������� ���������(������������ �����)�/������� ���$������ �� ���������$�� �*�������������$ ��������� ��������� ���������������(�������������*������������������������ ����(����� �)�

�� ������*� ������ �������$���������� �(��� ����� ������ (�����)� �� ��� �� ��� ��� �� ���� �(���������*� ��� � ���� ��� ��� �� ����������� ��������� ����������� ������������������� ����������$�(�����$)�6���� $������������ �����$����������*�$) )������*����$�*����������*����� � ���������������������� �������� (����*� ��� ���������� ������ ��)����$���*� �������� �������������$���*� ��������� � �� ������ �$����������*��������������� ���� ����� ����������� �)�������� ������(���������������(��������� �*��(�� ������������ ����$�����$���� ���� ���������*� ����$� �� ��������������������)

�� 6������������� ������������*���$����*������������$����������������*�(�������������$�&���� ���� ���� +�������$�������)�6���� ������������������ �������( �����������L� ��(���$���������"������������������� ���$��(��� ����������$��)�

�� '���� ��������� ������$�������������$��� ����������������� ������ )�5����� ����(�� ������������� ��$�������(�$��� ������ �������()�

�� '�$���� ������������� ���*����� ����$���������������$����� �����������(���������)���������������������� �*������� ���������*�����(� ������ ������*������� �����*� .���������������(����"������������� ��(���������� �$�����$ ��)�5 �������������������� ���$����������������������$����� �$)�7����$� ������ � ������ �������(*� ����� ��������������)�

�� 1 � � � � ��������� ������ ���$(�)�6��������� ������� ��"����$������������ �����*�(��$���������������������� ���������� ��(����������� �������$�� �����(�)���������� ����������(�*�(��$����� �)� ������������������������*���������$����������� ���� �)������$��� �� �����������������������������������������������$ ���)

5��������*������� �/��������

���� )!���' ,� ����'��%� ��� ��������! �� �����'���)���� �������, ����%�(��! "����)�- �������

�������$ ����������'�����%�����!� )�+', ���(�),����� *������� ��%� � %� +���%� ��� '1*�����! '1��� ���) '1��

���)�- �������

Page 25: ekolog12

������������ �����

��

3�$�����<����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

4�� ������ ��� ���!����� 5�� ����������� �������� ����� ���� ���� ������ ���������� ����� ���� ��5� ������������ ���������������������������������������������� �

7������ �� ���������� ������ ���������*� (������������� ����$�*�� ����������(�� ������������������� �$)�

����� ���������� ��� ���������� �� �.����� ������� � ��)� /�� �������� ������ �*� ��� ������ ����������� ����������(�� ������������*�������������� ��� �$� ������� �������������������(�)�3���( �������� ������ *� ������ ��������������$� ������$��.������

'�$�����������)�-����������*����� ��������� ������������*� ��� �����������������������������������������������%������� �������*���� �������.��� ��*����������.����$����������������� ��� ��$��������� �� ������ ��� ���)� ������������ ��� � �$� ��������*������� �$� �$� �$������� ����� ��������$���������� �$������ �����������(�)��������������$��� �� �������� �������������(����������������� �������� �$��� ����������� � ���)�������������� ��������������� �������������� ������$� ������������� ��� ��� ���$� � ��$����� ���� � ��� ����� �����������)�

$�������������������!� ���� +���� ��.'6� �������������������� ������!�� �� ��!������� ��� ���� ��� ������������������������������� �������� �������������������� �

7�������������������������� �$���� �$������������ �� ���������� ���� ����� ���� �� ���������� ��� ��������)�;� ���� ������ ��� ����� ���������� �������� ����� ���������� � ���� ��������)� /�� ��� ���������� �������� �� �*�(� � $��� �����������������������*��� ������$���)������� ������������������ ���� ���������������������*�$���

���������������(��������� �)�

5�����������@��� ������*����$������A*��������������������������� �$*�������� ��� ������)����������� �$�*� ��(���� �� � �*�������� �� ����� �����$�������*� ������*�$������(������������� ������$� �� ����������)�7��(������ �������� ������*����������� ��� ��$ �����*���� 2�$���$�����*� ���������� �������� ���������� �$�)� ��� ���������� ����� ����� � �� ��������� �������*� ������ �� ��� ���� ���� �����������)�5��� ���������� ������������ �*��������������������� �������������*�������*����� )�

*���� ��� ����������!����������� ���� ����������� ����������������� ������������&������!�� ������ ���������������������������� ����������������������������� �����������

'���� ����� ���������������� (��� �� ������ ��� ��������)������� ������ ���� ���� ��(��������� �� � ����� �� (������ ���$) )����� ����� ����(����1������������� �� ��-�����������-�� ���)�7�� �������������� ���������$ �)�

7�����������(�������������� �������� �������� ������ ���� �� ���$� ������$������ �)�D���� &�����+���������*�������� � �� �������$�����*� �)� �������������

��� ��$��.���*��������������� ���� ��������*������������� ��� ����� �������� �� ���� ��(��� ��)�7������� �� ��*� ���� ����� ��������������� �� ��� ��������� �� ��������*���� �����$���$� ��������(���� ) � '� ���������� �� $��� � �������� ����������*� ����� ���� ����������� �������$����������������$��������*����� ������������$�������������*�(���������������(�������)� 3���$��������������������$��$������� ��������� �� (������������� ���$�����*��� ������$���������)�

7�� ��������� ���� �������� ����*���� ����*����������$�*������ ��(�����$� ������ �)� ��� �� �������� ��������� ������ ������������� ����������� ; ���������� ����� ������������ �� �������)�3�$���� �������� �� ��� ����������/���$����*��������������������������������� $�������������3�$����)� ,��� �� �(���$���� ���� �� ������ �������*� ������ ��� �����*�

��$�� ��� ���� �����*� ����( ��������$ �������� �$���$���*� ��� �������*�(� �� �*� ��� �*� ���������$�������������������*�����$�*� ��������� �*��������(� ����� �)�

7�� ��� ������ ������ ������� ���(������� ����� ���)�6�������������������������������������( �������*� ����;��� ��� �*� ���������������������������������� ����� �� ����������� �����$� �$� �$�������� � �� ��� � 9� �)*� ���$���� ��� ���� �� �� ����� 2�� E� ����� ���� �� ���)� '��������$�� ������� �����$��$�$*������� �����$� ��� �����$�������� �)� -� ������� ���������� ������ �����*��� ���������� ��$���� �����*� ��� ���������� �� ����� ��������� �� ���������)�'��� ���������� ������ ��������� ��$���������������������� ��*� �� �� ��� �� ���������� ��������� ����$� ������ �������*����������� ������ �����$������ ����$������*���� ���������� ����� �������������������������

6����������� ��������� �: 7������������������� -��������������

� ���'�� �'���� )%�������%)��% �� �% �� ��*�'�%�! ��)���,� ��!% ��,�����$����

���)�-�����$

$���������� ��������*�������$����� (��� (������ ��������� ������� �)�'� ���������� ����������� ����� ������(��$�����*����������������((�����*�(�� ������� ���������� ��� ��$� ���������*��(�����������������)

7��������� ����� �������������������

%������������������ ��������� ����������������������������������������������� ������� ��%����������������������� ������������������������ ����������������������������������������������

������ �$��� ���� � ��$�����������)�

��� ������ ���*� ���� ��������� �$������$����������$*� �� 3���������� ��� �� �� � ��� ������������ (� ����� �*�

������ ����� �� �$� ��� � ��$� �����������$�������� �������� ����������)�4����� ���� ������������*����������� �� ����� ��*� ���� ������������������������������

�� ��!��"�� *�� ���� ����� �� ���� �� ������ ������� ���� �� �� ��������������������������������� ������������ ������������������������������ ���������������

��&��� ������������������������������ ���� ���������������������������������������������������������� � ����������� � ���������������������� ������� ���������� ��������� �������� ������������������

��7������ ���������� ��� �� ��������� ��������������������������������� ��=���������������������$�� ��� ���������������������������� ��� ����� ����#��� �� �������������� ������������������������������������������

��7������� ���������� � ����� ������� ��� �� ��������������� ������������������������������������������������� ��� �������������������������������� �������� ���������������� ������������� ������ ��������������

8�)�'�6����������� ��������������� ���������������� ����������������� ������������������

/ '1%'���%��'�����% (�*����� ,'�� � �������!����� ���'�� �+'����)%����� � ��!�%�������*��������'1�%�!$�% � ���%������� �'���'1� �$ � �',�����������������������������������)�- �������

���� ��)�7�������� ������� ���$������ ����$�������*� �������� �������������������*� ��������������������� � �������������������)� ���� � ����$��������������$���� ������������������������� ?������ ���������@��#)2������ � ��$������)A)�

�� ������� ����� ��(� ����� �� �� ��������

���������������������$�@����$�����$�

������� � �������� ����� ����A)� 6��� ��� �$������$� ��� ������������*� ���� ������� �� ����� ���� ��$���� ������ �������$������$�"����$����� ��������������� ������������)� ��'����� �� ��� ������������ ������$��(� ������ �� ����� ������ ����$� ������ �� �� ���������.���� @(������������ �����*� ��(��������������*�$��(����������$����A*��� ��� �� ����� ���(����������$� ��� ������������������������ ��)

������������� ������ ��������

������ ��������������

Page 26: ekolog12

������������ �����

����� ��� ��

3�$�����<����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

4 ������ �������� ������!� ��������3 �������� �������"�!�������� ��������4�� ���������������������������4 �������� ����������� �������������������

6������������������������������ �����'�����*�������� �� ��� ��� ��������$������� �� ���������

��$�$)�5���(��� ���������������� �� (��������� ��������� �� � ��*������� ����� �� ��� ����)����� �$�� ������$���������� ���� �������*�������� �$������� �������������� ��������)�8��������� ������� ����� ���$�������� � ��� ���� ��� ���������� ��*� ���� �� ������"���$���������$�*���������

3����� ������ � ������� ����)�8����������������������� ������)���������������*����� ������$�*������ �����������)� 6��� �������� ������������$) )� ���������� �� ��$�� ��������*� ��������

������� ������ ��� �������.��$������������� ��*����(�*���������.����������*������������ ��������� �� ��������*����������� ����������������������)�5 ������������������� � ����� ��������

"������ ���� �� ���������� �������� ������������� � �������� ��� � �����������$�� �� ��� ��� �� ��!������������������� � ������������

7�������� ����$���%����������� ���������������������*� �����$� �������� �������������� ��������������)��� ��(�����$���*��������� �������� ���(�� ����������$������ �����������?�# ���� �������� ���������� �� ��� ����������� �$���������������)�-������ ����������*�(����$�������������� � ��� �$����� �� ������� �� ��� ��������� ����$���)�'���������)����������� � �*������������������� ��� ��$��.���)�3���� ��$� ����� ������������������� ������ ������������� ��*�(������������(�������� ����������)�3���������� �����������*�������$���(�� ��� ������(�� ���������� ������������������*��������$� ��

���� ((����� � ���������������� �)�

<����������������� �����*� �� �� ������ �������� $��� ������� ���� ����$�������� ��(��� ���)���� ��� �� ���$����� �� ��� ������� �������$��$ ����� �$��������(��� ������� ���� ������ ������*�������������������������������� ���� ��)�-���������������� �� �������� ���� ��� ��F� ��(�� ��������� �)� -� ��� ������*������������� ��������������*� ������� �� ������������ ��� �����������������$������ ��$ $�$���$.����� �������� ���� �� �� ��� ����� ����������)�; �������������� �*�(��������� ������� ������ � ���� ���� �� ��$����)�3�������������$������� ������ ���� �� ��������*� ������������ ����(�� ���������������������������� �������� ��*��������������$��(��� �$���� ������� ���������� ����������)�

*���������������� ������ ��� ��� �������� � ������ ��������������� � �������� ���!�� ��� ��� ����� ������ � ����������7������������ �� !���������������������������

1���� �� ���$�������� ��� $���� ���*� ����������$��$ ����� ����������������)�'���������������� � �������*� � � ��������� �������*� (����$��������(������������������ ��)��� ����$� �������������������������������� ��� ��������������$�����*������������ ������������ ����� �� ���������� �����)� '��� �� ���������������������*������������ �(�� �� "� ������� ���������� �)�'���$ ����������(������� ���������*������� �����$���$� ���������$������)�7������$ ������ ������� ���������������*�������& ����$��+������ ����.� � ��$������)�3� ��� ����� ��$���������� �� ���$�$����� �)��� ���� �� $����� �������������*� ���������*������ ���$�$���� ������#2�#?� ���� � 8��������)�/���� ����� �������� �������� ��� ���*� ���� �����

? ����� ������������� ������������������ ����� ����������������������� � �������������@�6�������������� ���� ������� �� ����������������������������� ����

!��������������� � ���� �����������������������������������'����������� ���� �����������()52����������������������������������� ������������������������� ���� �����������������������

���������������'���������� #������������(.�� �������������,���� ��������������� �������������������������� ������������� ���������� � ������������������������������������������������������������������������

6��� ������#���������������������������������������#��������������������������������������� ���� ����� �� ���������������������������������������"����������� ������������������ ���

���������������� $�,����+����� �;'�� ���� ����������<�

:���� � 7���� ��� ��������� � ����� ��������������������9��� ������9������,� ��� ������������9��� �������8������������:������

������� ������ ������� ������������������������� � �������������0���������())������������� ��� ������� ���������,���..4����������������������� �������A���:����������

������ ����������������������������� ����������� ������������� � ���������� � ��������������� � � ������� ������� � �� ��������������������������������������������� ��� ���������

����������������� ��&� �������� ������������������� �������������()�������������������������������� ������������� �������������������������������� ��������

!������������� � ����� ��� ��������������������������� �� � ���������������������������������������������� �������� �������� ��� ��������� ��������� � �������������� ���� �

�������������������� � ������������������ ����� ���� �������8�� � ��������� :������������ ������������������ ���������������������������� ����������� �������������������������� ���

3�����������������(�����$����

�$����$����� �������������*� �����$����$���� �����$����� $� ����(����������(�����*��������������� �����$������������������)���$�������(����$���������� ���������� �)���� ����������� ���������� ��������� ��(���$������ �� .�$���� ���������� �� ��� ��������

������������ ���� �$����� �)�3������(�����(����$����� �)�������� ����(��� ������ �$���(��� ���$���(�$���� �������������� ������ �� �)�3� �����$����$��� �(������� ������ ���������������������(��� ���$�$����$������������������������������)

'��� ��.�(�������� �

��������$ "8������ ��������������� ��������� ������������ ����� �����������������������1������� ��������� 0��� ���� �������� �������������������������

�������������������� �$*������������������������������������������)�

D��� ��$�$���(�������� �� �� ������*� �����$�������$�� ����� ��$�)�,������� �������� ��� �� ���������������)�'������������������������� �$���� �)�3������$��������������� ������������*������������$���$��$������(��$���$������ ���*� ���������� ������ ��� ������$�)��� ���������*����� ��$���(�������� ������ �$�������$���������*�(���������������������������������(��� ��)

��%��)�!��',���%����(�)%����� � ��� ��%� � ����� +)�%�����������!��'��%���

���)�- �������

��(�����$��.���������������(�

����� ����.��*� (�� ����� ����� ����� � ������ (���� ������ �$������� ���)�

����� �����*� ��� ���������� �� ��$������� ������ �� �������*� ���$����� ����������� �� ���$� ������(���������(����������� ��� �������)� 8�������������$����������������� �� �� (������ ���������������*�(������������������ ��� ����� ������ �����$��������� ���� �� ���������)� -� ����� ��� ����(������������� �$�����$*� ��� ����������������������������� ������� (�����������

(� �� �)� 3������������������ �� ������ ���� � ���$���������������$������������ ��(��� ��� ������������������)� -� ����� �����������$���������(��������������� ����$� �� ���������������"������ �)�

������ ���������� �������������*� ������ ������$�)�5������������ ������������ �������� ���� ���� � ������(��� �������������*��������� ��$���� ��*��� ��������� ��(���������� �� ���� �%�(������ �*���(�����������������������������.��)

�� ��������������������$����� ������������������������� ����$��������)�������� ������ �� ��� ��������������� ����$ ���*�����$���� ������ ������� �������� ��������������� ����������������)�3�����$�������$� ����� ��� ���������)�����������$���*�������������������! )���3������������������ ������$�������������=�����)*������� ����������#2�����)*������ ������������#>�����)�-���$$����� ������( �� ��� ����� ������� �)� /��$����� �������� ������ �$���������)����������*� ���� ��$� ����� ����������������(� ������ ������)� 1���� ������ ���� �� ���������� (���������� �����������)�/����$������������� ���*������������ ���� �� ��$�������������������� ���� ���)������������������������������������� �����������*�������� �������� ��� ����� ����� �� �����*�������������������������$���� �)�

5��$�� ��� ���� ������)�/���������������� ��� �$��$�������� ������$��.���*���������������� �$�������)�6���� ��$���$�*� ��������$����$��*���������������������������$�����(��������� )

� ,��)��,� ,����� !�� ,��! ��'1� � ��$�!�������'�����!���'�*����� �����%���'� ���$�!����%��������������������������)�- �������

Page 27: ekolog12

������������ ���32

��

3�$�����<����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

6������������������*�$���������(����������������� ������������������� ���� ��$������)����������*��� ��(�������(������$���� �� �����������������)�;$���� ��� �������*� ��$��������������*�(��������� �������������������������*����������� ������� 2 � �$� �� ��� �)� <.���� ��������� ������� ��������� �� �������� ���������� ������ �)�3����������"� ��(������������$����������������)�3�������"����������$ ��������*������������ ������ ���$��������������������$ ���������

����� ���� )�-� ��� ����������� ����� �� ��� � �����������.���)�������$��� ���������$���� �������� ��������$)�

8��������*����������������������*������������ ��� �������������� �� ����� �� ������� �$���� ��������� �� �� ��$�������)����(���� ��� ������� �� ?�����(��*���������"���# �����(��)�5�� �� ��� ��� ����������*� (�� ��� ����� �� �� ������� ����(���� ���*������.������������� �������������������� �� ��$����������� ����*����������$���������������������)

���#E������ �� �(�������� (����$��<���������/������ '��� ���� ���/�� ������)�-�������������������� ��<��������������(�����$������)�I������������� ��������� �����$�� ���� &3��������$��� �������$����+)������� ��������*����� �� ���$�$������ ���$����� �� ���$��� ��(���������$���������$�� �������(�����*����������� ������ ����� ����� ���������� ���(������ ��������������)� /�� ���� �� ������*�(�� ����� �� ��� �����$����� ���������������� ������� ��������� ������������� ������ �$���������)�8��$����� ���(�:�'��� ������������ �� ��(��� ��������������� ������*������ ������������� �� $�����������������������������)�7��$����� ��� ������� ��������$������$� �� �������

"���������������������*������������ (����� ��$�)� '��� ���������� ����� �� ��*� �����(�� ������������� "� �����$������� ��� ��� ��� ����������$���������*����� ������� ��(����������������������)�������*� ���� ���������$� ������� ������� ��� ������� �� .�������������������������� ���$��������� �$�"����� *��������(� �� ������������)�6��������� �������������������� �������$���������*�(������� $��� ������ ����*� (�� ������ ���$�����$�������� �$� ���������� � ������)�

������������ ���� ���������*� ���� �����<���������/������ '��� ���� ���/�� ������*�(�������$����� �� �� � ��$��� �� ������$*���� � ���$*� �����������$)�'��(�����������$*�(�������������$����������$����)

4���� �������������� !������ *��������� ���� ���� �� �������������������� ���!���� ���� �� �� ������������������� ������ ������������ ��� � ������� � ��������� ������������

�� ���*� ������ ��$�������� ��������� ���������� �� ������ �����$��������� �� ���������*� ������������� ��� ������ ������������� �%� ����� ������������(������*���������������� ������$���*��������� ������������� ��������*������$����������������$�������� �������)�����������$������ ����$���������� ��������� �*��������$�������� �� �������������� ���������)� 8���(���*�����������$�������������������� ��#���/�����*� ������� ����������� �������$��5��(��������� ��22���������� ���7����$*����1���� �)�

-���������(������������������ ������ �����������������)� ;��� ����� (����$�� (���� � ������ �$�������*� ������ ���� ��������$ �� ��������:� ;�������� ��$�����$�� �� �*���� ������ ��� .�$� ���$� �� ������������� �:�7������$����� ��$������$�����*����$��������� ���������� ��������������������� ���� ������� �����F����������� �� ���� �������)�'�������(���*���$��$�%�$�$������������������*������������(������������� ����� & �� �������������+)� 3�$����$�����*� �� �� �������� � �$�(��� ��� ��������$��

4�������/8"�������������������������'9-'������ ��$�������4 ����������������:- ���� � ��� ����� ������������� ������

D������ &'���� ���������$� "� �� �� �� ���� #!!!�"�� !+���������*������ ���������� ��(�������������������$����������������$���� �� 22�����)� ������� �� ��� ������)�'�������� �������� ����� �������� "� >E�����)�(��� �������������*�����������������������������$*���������#!�����)�"�������)�

��7��(�������������$�������� �������$� ���������

����������2E�����)������ ��� ���*���������������������>E�����)������� � ���*������������ ����$���� �� ==�����)*��� �����$��������*��� �������� �������� �� �2�����)*� ��$����� �� �� �#�����)*���$���������������� ��*���������*��������#������)�"������$�����������)�������=9�����)������� � ���������$������������������� ����������$���� ����������(�����*������#�����)����������(����������� �$*�������#������)�������������� ��)

'� ���(����� ���� ��� ������ ��*� �� ����������������������*� ��$���

��� ������� ������������ ����������������������� � ��(�� ��*� �� ��������������� ��)

��� �� �������� ����������������(��������$������������ �$��������������������������������� � �����)�'�� �$�����������������*�$�������� ������.����*��������������������������������� ������������$�����������������$������)�8��������*� ������ � ��� ���(������������ �������$�����$�������������*�(�������������$������������������� ������������� ����� � ������ �� �)

'(����������������� �������(��$36�)�'��6 �������� � �������������������������� �� ������������� �������4���������� ������������������� ��� � ���� ������������������������ �� ���������������

5����������������

���!� �1 � ��� �!�!��2����32�4���������� ������������������������� �3�������4�������� �� ����������3�������4���������� ��������2����35�4�����������������22������4�������� �� ���� �������������

�����(�����$������������������ �B

��� ��!�� ��� �� �'1!�� � � �%��� ��$� !����, ���(� ��$� ������%��'�,���� �� �'�%�)!�,����� ���!�'��,�*�����%��� � '1�$�!��������,����'���(��(�������������������)�-�����$

%����������� ��������� ������

� ,(�����,�,� ��%� � ��!��%���!��(��� ,%�'1*������� ���� ����� ����%�����&�'��(��!$��)�����'�������5 �$�� �)���,��!� �'�� ,����,����� � �'����� ��'��), �!�%����%� �����!� ��(�!�%�����'1� ������%�,� ��� �����'�����%�����������������������������������������������������������������)�;�� ��1�� ������$*�������� �������$��(��� �� ����� ������*� ����������$�� �����$*� ���������$�� ��� �� ���(�� ���� ����(����)���$�����������& �����������$�*������(�� ��$��+)�

7�������������������������� $����� ��� ����������������$��������*�(������������ ������������� �����������$����� �����)����� ��� ��� ��� �*� ���������������� �������� ���������� �� ��� �� ����������*� �� ������� ������������������*�������������� �� ��������� ������������)�6�� ���(���*��������$�� ��� �����( �����������(�����*� �������������� ���� $�� ��������� �$���� ������)�8���� ���

����� ��������� �� ���������� �*������� ���(���*���$����� ���(������������������$���� �� ����������*�(����������*� �����������*� ��$� ������� ��������������)� 7���������� � (������ ����� �*� �������� $�������� �� ��(����� ����� �� �������� ����������(� �� �����*���������������� ����� ���(�� ��� ����*� �������� ��$�������(��������� �)�

-����$��������������*����������������������(������$��(������� ��� �������������:� �������������$������5���!�(������ �����������������)����������� �� ���������� �$� ����������� ���� ��$����������� ���� �� �������� ����.��

��� ��� ��� �������� �*� �(��$������ � ��� ������������ ���$ ��������3���)��������������������� ��(������ ��������������(�������� ��(�����������������(������$����� ����*��(������ ������*� ���(��������*� ����� ������� ���� ������ ��� � ���� �(������� ����� ���� �� �������� �$���(���$�������$������� ����� �(������$������� ��������� �����$�������������������)��(�� ���������������*�(������$ � �� ����.�� ����� �$ ������*� (�� ���������� ��$������*� ��� �$�$���������*� �� ����� ������ ������)� 6�� ��� ������$�*� ���� ��� ��������������� ������ � �)

Page 28: ekolog12

������������ ���32

3�$�����<����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

"������ ���� �� ���� �����������������������������2��!�������������������������

/�$����������������������*��������������)�;$�(�������������������*���$��������������$��������$����������� ��)�'$���������� �������� ����������(��������*����������������� �������� ��$�������������� ����������)�D����� ������������� �� ��� ��� �� �������*� ���� ����������$��$� ���� ������ �������)�'��������*�����������������$ ������)�D�������������$�� ����������� �������*����������������� ���(���� �*�������� �� ������� �����������)� /�$�����$� ��� �$� �������������������������������$� ����� ���� � ��������������$�������$���(����������$���� ��������)�

������� �����������(���� ��� ����� ����������������$������)�7������ ������� ��� ������� ��$��(�� �� ��$�������������� ���������� ���*�������� ���� ��$ ��� ��������������������� ��������������� ��(���)�3�����$������ �� ����� ������� �������������� ����������*�����

������������������*�������� ���� �������� ���� �����)������������������(����������(������� ������)�3�������������$������������� ��� ����� �� � �������� ���� �)�'�������� ���(������������� �� ������������������������)�3���(���� ���������������������������)�����������*������ ����������������� � ����� �$������������������������� ����������*���� �����������)�3�������������� ����� ���� ��� �����������3����)�������� ����$���������������$�$������(�����������$� ��������*������$����������������)�

7�������� ��������!����� �� �������� ������������ ��';��,-�������������� ��� ����!���������� ��������������������*�������������������� �������!������������������������'((9�����

��������� ������$�*��(���� ����� ������� �� ������"�3������������� ���������(���� ����*��������������$����� �����������)�0��(������������������ ������������ ��(���$�� �� 3�0�0����3���������������� ���� �������$�� ��� �������� ������������ �)�-������������������ ���$���� �� (����� ��5����� ������������� �$��$��)))�-������������� �� ������ ���� ������ �������*����(������� ����� ���� ��$���*������� (�������� .��$� ���*� ��� ��������������������������������� ����$�����*���������$���(������������$�)

6��� ������� ����$�� �� ������ �� ������� �*� ������ ��������� ����� ���� ��

�� ��$��� ����� ��� �*��(�� ���$��� �B�7����������$�� ���� �� �������������� �� ���������������������(�������$������*������$���������$ �*���������������$���$)�/��������������������������( �� � ������� �)�3������� ������������������ ���������$������� ��������� ����� ����$*�����$�������$��������$����������$)� ' �������� ��$�.������� � ������� ��$�����������������$� ������ ��������5������ ���������5���������*� ��������� �����&������� ��������"�3�����+)�

5����� ����������� ����� ��(���������� �� �������*�$����� ��� ������� �� ����������� ��� ���������$�&3�$���$��'�$�"� ����� �+)� /����������� ���������� �����3��������������������1�$�� � ��������'��� ���� ���D�������*����������$����������������������� ��� �������������� �����������)������� ������ �����) ������$�)��)�

<�� � � ���� ��� ��������� ������������������� ���������������������������������������� � ������ ���� ���������*����������������� ����������!���������� �

�������������������������?2�����(���$��������������� ��������������� ��������*� �� ����� ����������������������*���������������� �� �����$�)�,�(� ��(������������������*������� �������������������������� �� $���� �������#� �����(��)�-�����������$� �� ���(�� ��(�� ���(�� ��������� ���������)�

/��� ����������� ��� ���������� ������������������)�7������������$����"������(��� ����������� �������������*��� ��������*�(�����������*������� ���������� ����������)���������������*�$����� ���������� ��������� �)�3����� ��������

7��������� ������� � ������� �������% ���� �������������� ������� ���������� ���� �������� ��� �������� ���������������������

7����� ����*� �� ���������������������*� ��$���������)�������� ������$��������*� ����� ��� ��$�*�(�� ����$��� ��������������������)� /�$��� ���������*� (�� ������ ��� (��������� ������)�6����$������$�� �� ��� ��� ������*�$��$�� ���(��� �� ������������ �� ��������*� ������$���������$������ ���������� ������� ��(������������� ����)������������������ ����� �� ��(��� �� �*������� ��(������������������(�� ���� ������*� �����$� ����� �������������� ����� ����)������� ��������������� ������������ ����� ������� �*�(������� ������� �$� �� ������)�

7������*� ������������$�.� ����$����(������� �������( ���� (�����)�8����$� �� $����� ���� �������� �������� ��������� ����� �������� ����������*� ����*� ���������$�� �� ��$������*� ��������� �������� ���$*� �� ����� ���������������*����� ���$�� ���������������(��

����� �!�%������6��������$���������*�

�� ������� ���� 8� ���������� ������� �� (��� ��������������� ����� �������)�&1��� �(����7��������*� ��(������������ �*������������*���(��������������(���� ������ ��� ��� ��������� �$�� ���*����� ����� ��$�����*� ��(���$���� ��������� �� �����������+� "� ����������� ��� �����)�

0 ���) ���� ,�7����� ����� ������ ����

������ > � ���)� ������)���$������ ����� �����.����������� ��������� ������� ������ �$�� ��������$������ ��������$��)��������$�� �����.$�� ���� ��(��$� ���������������������������������� �������� ���$�������������.� )

-��'1�� ��'1 ��������� �� ��$�$��

$������� ��������*� (����(������������� �� ����� �����)� 6�� $ ��� ������ ���� � ���� �������������� �������$������*� �����������������������*�(�������������)�8���������$���������:�3�������������$�(��� ������ �������$�$�*��������������������*����$���� ����� ���)� ����������������������������������������� ���� ��*�������������$� �� ������������������)

� ��� �!%�'�

3����������������������������������������� ���� ���� �������$������������ �� �������� �����)� ��������������������������������# �����(����������)�7������������������������ �� $�)�5� �� ���������$���� ��� ����� �$�������F��������� ���(����*�������� �(���������� �� �� �� �� ���������� ��������������)� 7������*� ���������$��������(��� �� �� ����� ���� ���������������� ������������������)�

/�������� '��������������������� ����������

��%��(�� � ���� �� (�,�� � �1 � ��-�����*�������) ��'�����$,�� ���$�������1���� ��%� ��+%�'1�)�� �!������������)�-�����$

�������������������$��

*�������� �����

����!��*����!'��� ,��!�'��$���!�%���������%�����*���,� �'���2��!�,� �� %���� ���!! ��%��$!�'�*�%��'� ,�'�,�!�'���+����%���������!���*�������!�� � ,�'*� � ,�� ������!����1 � ���

���)�;�� ��1�� ����

����� �!�%���'�� ����������������������@�!���������������������� �������*���6��������������������������� ������ ���� ������������������������������������������� ����� � ��������������� �����0��������*���������� ������ ����� ������� �� ��� ���������������� ������'��������� ����������������������� ������� �������������������.��%�������������3.��%������ ���� ������������������������������� �#���

������ ������������$��������*��� ��������

����� ��*����� ��' >����� ���� � ��� ��� ���������������������� ���� � ����������� ������������������$��!��6�"$����4�� ()"&"��&6�#67�()"!�-������� �������������� � ����������� ��������� ��������������������������������� �� ������������������������2��4�� �#6()��%�*�)��8%7�9�6%*:�8%�6"�;������;*%$#"�*%46�7�;����6"$()%�*�)��8%-������ ����������������������������������������������������������������������������� ���� ������� ���� �������2����3��4�� *9#,�9&6#)�+7�;����%��9)+:%-������� ���������������������������� ������������ �������������� ������������������������������������ ���� 3�� �� ���� 4�� ,%�%(� #6�%*�8:67�����#+:&%� '")� ��9�6:%7�(%��&��9��4*)9��8";�-������������ ������� ������������������������������������������������������ �������������������������������!�8+�"$�����4�� �!<�":(!&�)$%-�������������������������������� ���� ������������������������������������������ � ��������������������� �� �������

�� ����� ����������������������� ��*���������������������������$��������(���� �� ����������������������)�6���������� ����������� �*� ���$����������������� �������������$���*�����(��(����(������*��������

���� �*� ��� �(������ ���(����� ������ �$� ���������� ���(�$� $���� �$���)��(����*������$���(����������� ������������� ������ ��$��������*� �������(���� ���������� �( � �� ����������� ���)

��������$�����$*�������"��������������� �)������������� ����� �� ��� �� ����� ���������$��� �����������)��'���������������*�(�� ���������������������

�)���� ��$������������ �������� ��������*�������������� ����� ������������� ���� �������� �������� ���������������$����*����������������)

Page 29: ekolog12

������������ ����)

��

3�$�����<����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

������� �� � ����� ������������ �� �����$����������� �� ��������������� ����� ��*� �� ��������� �������� �����(��� �� �$ ����� �� ������������ ������ �������������� �� ��������� ����������� � ���)� 6�� �$���(������������������ ����� ������� ���� �����(�������� ������ ������� �� �������� ����������*�� � �� �������� ���� ����� �$������L � � �����L )��(������������ ������ ������������� ��� �������� �������� ���)�

/�$*� ��� �������*� �������L � ���(�������������� ���*� (���� �� ���� ����� �.����� �� �������$������ ��)�������(�����1�$��� <����������� ��������*������������������������������ �����L �*����������������� ����$��������2�=2M)�D��� ��(���� ������������������������ ���#2 ���

����������$��������������*������������ ���� ����������� ���� ���� � ��������)���(�������������������� ������ ��$������$������� ��� ��(���� ����� �����*� �(�� � � ��� �������� ��� ���� �� �����*���(��� ��������� ���)� /����� �� ��� ���� ��������������*� �� �� ��$�����

������ ����� ������� �)��1�������� ��� ��� �� ������ ����)� 8����$� ��������������� �� �������������� �$��� ��$�(������������� ���)���������������$���� ���� ��������*� �)�����������������������������*������������������������������ �)�

������ �����������*� ��(������� ��� �$�� ����������� ���� �����������$�������� ��� �� ���?2N# � �$C�)� ;$� ���(���������$�*� ��$��� ��$����������� (������� �������)����� ��������� �� �*� �������������������������� $� �������)� ��$����������� ������ �$� �� ����������������� �������*��� ����������� �� ������������������� ���� ����)����������� ������� ��� �*� �����$���� ��������� ���� ��)� 3���� ��$� �$� ���(�� �����(�������������*����������� ��������(������$������ ����2 ��(������� ��$ ���)������ �������� ��$��������� �����*��� �����������������$��������� �� (� �� �)� 6�������������� ��(������ �*�������� �� � ���� �������� ���� ��� ���� �����)�4����$��� �� $���� ��������������� ����������� �$� �������$�(���� ������(�������@� �= ��(���

D������� ��� ������������� ������������������������� �����*�(�� ���$��������� *� �� ��������*� ������������� �������������)� 3���� ��$� ����� ��(������� ������� ���*� ���� $���������� ���������� � ����������� �����)�'������ ������������������������*���������������(��� ������������� �$� �� $��������� �������� ����� �������������3�$����*���������������)�6�������������$����� �� ������� �$����*� ��

(����$��$��� ���(��$���� ������*� (�� (����$��$������� �������������*��������� �������������� �������)� -� ����� ��$*� ��� (��������� �*� �� �������$����������*� (�� ������� ��$������ ���*� ������$����� ���� ������� $�� )�6������������������� ���������������� �$��������������*�$��� ����������$�������������� �� ����������$����*� ��� �������$�� ��� ����� �����(�������:�

6�� �� ��������$� ����� �� ������������ �������$������������ �������������� ����$�����)�3�������� �����,����8���$�����$� ���� �� �������� (������� ���� ��� �*�� � � � ��� � � � �$ � ��� � � �� � � )�-���� �����(��������� ��������$����� ��������� ���� �� ���$�������������� ���)��

1� ����������� ������������� ���*� �� ���������$����$�� ���� ����#= ��$C�*��� ����� �$�������� ��O7�(������$�����P�$������������� ������2 �

���$�����)�

#��� �� ����� =��������>� %�������!����$��������� ������ ��� �������� ���������� �� ������ ��� �������������=���������� �������

'�� �� ������� ����������������� � ���������������$���-5�8����-����'�������)�-�������# �$ ������$������� ������������ �����# ��$)���$������

(�����$������ ������������! ��$C�)�/����������������� ��������� �� ���������� ���(*� ������ �������������������� ��������)�-��� $ ���$� ����� �� �*�������$����� ���� ��������� ����������������)�'������� ����� ������������ ��$���� ������������=���)�/�$���$�$�$����������� �� � �� $������� (������� )�6������������������������� �� ����� ��$� ���������������)�/�$�������$�����������������*����� ������� ��� �� (�����# � ������ ��� �������

�� ��������� ������$�������)�3 � � � � � ��$���� ���������� ���������������������$�����)

7��� ������������������������������������������������������ ��� ����� �������������������������������������+��������������������� ���������������������� ������������������ �������������������������������������%�����

-������)� % ������(�������� ����������������������������������������������������� ��� ��������������� ������ ��������� ������� ���� ������������ �����!�� �������������������������������������������������:�������� �&���������!���������������� ���������������������������������� �������������������������������� � ������ ��������������������������������������������������� � �������������������������������������������������������� �������������������������� ��� ���������������������������������� ����������� ��������� �������� ��� ���������������������������������������� �����������������������������8������� ���� � �������� ��������������� �������� ���� ���������� �� �������� ��������� �� ���� � ��� ��������������� �������������!�� ��������������������������������������:�������� �&�������� �������� ��� ��������������������� +�������,� ��� �����������-�����������������7���������8����������5.� � �� ��� #������������� ������������� ��������������� �� � ���������� ������� �� �������� ����������� ��������������������������������

!����� ��� �������������������������������������������������������� ��� ������������������������������������� ���!���������������� ������������ � ������ ��������� ������ ���������������������������������������������� ���������6���������������������������� ��������������������������� ������������������������������������������������� ���� � ���� ������ ������� (4.� �B��� ���� �������� ���������������������������(..����1.��B������������.���2.��B�������������.�(4.��B������������������������ ����������������������������������������

��!��� �( ������������������� ����������������/'-���� �������� �� �������� ��� ��������������������������� ��������������� �����-������������������������������� ��������� ����� ���������������� ������������ �� � ����������6���� ������������������������������������������������������������������������ ���� ��������7���� ����� ������������� � ���� ������ ����������������������������������������������������������� ������7�����������������������������������������������

���� ��$ ���A)�;���� �������� �������� ��������������� ��������)�3��������� ����� �� ������ (��� ���������$��� �� ���� ��� ������� ������������� ����*������$ �����$� �����$������*��������������� �� ������������� ��*���$������� � ��� )� 3���� ��$� �������������(�������(������ ��*�����������������(��� �*������������� ��� ���� ������� � ��� �������� ����)�3���� ���� � �� $�������$����� �� ��$*� ��������������(�������� �)�

������ ���(��� �� �������� �� �� � ���� ���� ���� ��$������)� 7��������� �� �� � ��$���(��� ������� �� ��������

��� ������ �����*� ������������������������(��������� �� �$��� ������� �������������$��.���)�3� ����� ���� ���� ��� �������� ��� �� �� >2� ����)�3����������*���� �������2�����)� �� � ������� ��������������������# �����)����������������������)�

3�$����� ��*� �� ��$���������� � ������� ��� ��������� �����)������� ����������� �� ��� ������� ���� ������ ������� �� �� ������� ����� ������������@��$����A)� 3�$���� ���� ��*� �� ����� ��������������������� @������� ? ��$A����������� �*������� ��������� ����������������*�$���(���$ ��� ����

������!$����� )� ��,� �� %,��)!���*�������� �����%�%� �,�'�%���� %�,�'�����'� �)����� '����� �%�)'�����*� �� ����) ��%���)�����!�

������(���������� ������

7�(���������� ��������

3������ �����������

���)����)(������).�

���)����)$��L�)��*

Page 30: ekolog12

������������ ����)

3�$�����<����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

������� ������������ ����� � ������ ������������ ����������� ��� �� �� ������ ��������&����������������!�������������� �������������

/�� ��������� ���*���������(�� ����� �*� �� ����� ��(������� ������� �$�������� �$)���$����������� �� ������� �� � �� ����� ������ �����)�6���������������� ��������*� �������� � �� ����� (��������� �� ������� �� ������

��*� ��� ��� ���

�� ��������� ��$������$������ ��������������������� ��$�� ������������(�� ����� ����������)�

��������������*��� ������ ��������� �� ��� ����������� �� ������������������������$�������������������������.����������������������� � ���� ��� ��(�� ��$��� ������ �� ����� �������� ���������)��� ��$� ���������� ����� �������������(��� ��� �������� ��� �����$��.���� �������� ���������������� ������������$���������������� ������� ������� �)%�,�� �9=9�2 ���2��� *�,�� �9E9�� ���E��� *�-/D�9���� *>��� �)����������(�����$ �*�(�������������*������������$�������������� ������� �����$��N����$������������)

3�������� �� ��(� ���$������� ����� �� ������������ ���������������������� ����)�'�������� ����� ��������$� $���� �$���� ��������� ��� �� � �)�/�� ��� �� �(������ ������ ��� ����*� (�� �������������� ����������.���������*� ������ �)� �������� ����� ���)�

� � � � � � � � � � � � � ����� ������� ��� ����� ��������� �� ����� � �� ��$)��������������������� ��� �$����������(������(��

�� ����$������ ���*�(���� ���$� �������

���� �� ��� ���� ���� ����$�� ����(��*��������� �����$� ��� ��$������)� �������� �� ����*��� ������ ������ ��� ���� (��� �� ��� �(��������*����$�������������������������������� *������������� ��������� ���������� ����(���$����(�������)�

<������� ������ ���%������$����*������������������ �*������ ������������� ���9 ��$)�5 ������������ ���$� ������ ��� �)������$)�/���������� �������(�����(����*���������������� ����� ����� � ������������������� ����� ������� ���������������� ������������ �����(������������*�������������������������������������(�*����������������� �*� ������ �����������$������$)

' ���$��$� ������$������������ �������������(������)�3������������� ��������� ���������$� *������ N�������������� ���������*��������$��������������)� ; .������������ ������� ����������������(������������ ���)�7������������� �����$ � ����������)�8*��������(��� ��������� ��������$*� ����� �� � ����������� �������)�/����$����(������$���������)�,������� ���������������� ���)�

; �$� �����(�$������$������ �����������$�������� �)������� ��������������������� �� /���$����� ��

I��*� ����� �����$������� �� ��������� ������� �����$�� ������$ ����)� 6����$����������(���%��� ������������� �����$����$����� ��� ������������������ ��$�������(�������������� ����� ������$������$������(����� ��������*����������������������(��������)

,��� �����(�������������� ������

��������������������� ���

$����!��������������������������!��� �������������������� �%� ���� � ����� ����������� �� ���!� � ��������� ��� � ������������

�� ����� ���� ���������*� (��$��� ��� ��������� ��(���� (������ ��������(������������� ��������������� �� ���� $ ���������������������������� � ��$������*� ����(����� ��$�����*� (�� ���������������� ����� ����� ���������$)�3����� ��$� �������$� ��� ������� ������ ���������(���������$.�������� ���(���*� ����� $����� ����� � � ����������)�'�� �$�.��������*�(��(����� ���� �� �����(� ��������� �*� ��(�� � ����������( �� ��� ������ ��������� ���������� ����������� ���� ���)�

-��� ����������� ������������������*��������������� ������������(������ ���������������� ������ ��*����� ��� �������� ���� ����������)�/��������*��������������������� ����� ������� ���$������ ��������������$����������)�6������� ��� ����� ��� ��� ���������������(��� ���*�����������������������������������(���*�����(���������� �����$� ���*� �� �������� ������� ���� �� ������� ��� �������)� 7�������� �����

=�������� ���������������������������*� ����� ���� ��������� ������������������������ ���������������� ������� ��� ���������� � � � �������������������������

6���� ��$�����������(���*�$��������������������� ��� ����(���)� 7����������� �������� ��������� �� ��������*��� ��������� �� ���������� ����(������ ������� ������)�

-� ����� ��������������*� ��� �� ������ �� �����������$���� �*����������� � �$������ ����������$)�5������ ��$� ������ ������������(��������������� �)� �������:� ���(�����(�*� �� �������� ����$���2 � �$��������$��������$������ �)�6����������� ��� ��(���(�� ��� �������������$���$�������$*���� ��������������������(��(�����(������������� �� � ��������*� (�� �� ��

��������(���� ������*� ������*� ���� ����(�����)�7��$�����������$����� �����������)� 6��� � ������*� �����������*� ��� ��� ���$ ������� �����$��.����� �2 ���$�������)�

7�� ���������� ������������������������������������������ ����(���� ����� ��(�������������� �$�������$*�����(�� �������$ �*� �� ������ ��������� ��� �������������$���)����������������*� ��� ��$�� ������������������� �%��� ������������ ����� �� 9 � ����)�$ ��� �� ����� � �� ����� ��������� ���������$� �������$*� ��$���.���������$� �� � �������$� ���������������������������)�-���$��� ���������������*� ���� �������� �� ����)�> �����)*����$�������� �������� ������$����������$������*� ���� � ��$.����������������)�

�������

�$�� �� ���$��������)�������� �� ��$����������������� ���$ ����� ��>N2�����)�������@������������������ *>N *E�����A)

8���� ������ �� �������� ��������$��� ������������(���*���������������$�����������$�������)�6������$� �������(�� �� �� ������ ��(�� ������� ��������*� ��� �� (���� ���(�����(������(����������)�1�������������� ���$� ���������� ����� ��������*�������������������)��������������� ��$�����*� ��������������$�����*�(�� ��������� $� �������( ���(������)�1��������������# ��*��������(��������*����������� ������������������� ��$ ����� *#������ ��# ��$)�

6���� ������� �� ���������*���������������$ ����� ��$�������*� ����������� ���������� ����������� �������� � 9� �$)�'$ ���� ��������������������� �������� �������� ����������� ������(���������� # � $ ��*� �(�� (���������� ������� �.����� �)�4 �� �� �������� ��������� �)� ��� ��(������������������ ������������� ������������ �� �������$ �������$���������� ��������������$��.���)�7�������������������� ������������� ��$�����*� �)� �������� ������ *������� ��������������)�/� ��������� �� ��� �� ��$������������� �)�

=��������

� '1��� �'��!�� ��%����� ) �$�� ����������������������������������������)�5�������������

����������������

������������������������(���$:

������ ��% �!� �����%,���� ��������� ������ ���������������������� ������������ �����-�������� �� &��� �� �� 7����� ���������� �� "�� �8����-���� �� 7������ �� 7��������� 6��������� ����� ���9��C��'??������'���������6����� �������������&���������� � �� ����� � ����� ����������� ���� �� � ��� �.� �����������7� ����������"�� �8����-�����6�������������������������� �������������������������������������������������7���� ��7���������'���������������������������������� ��� ���� ���������� � ��������������������� � �������������������

�)������ ���� �����(�'���,� �����, �!��)'��(���� ��)!����������!� ����� �������,���������,�� ���'�� �'�������� �'1!���

���)�5�������������

����� ���� ����� ������ ��� ������������$���� ����������������� ����� ��� ��(�� ����� ������� ���������*� ���� ��� � (���� �� ����������*� �� ������������������( ������������ ��������)��� ��(���������������*���������������� ����� .������������ �������� ������������ �����

�$���� ����� ������ �� ���*������������������$����(��������(����� �)�

5$�� ��������� ���� ��������� ������ ������)�6�� �� ���(�� ����������������$� ��������� �$����� �������� ��$ ������������ ������ �������������$��.���� � ������� ������$)�

���)����)��������� ���)��

���)�-�����$

��8<

<

Page 31: ekolog12

������������ ����.

��

3�$�����<����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

6���� ��$������� ���������� ��� �� ��$���������(� ����(���� �� �����*��� ����������� #?� ���*� ��$�����$��� ������� ��������� ��*�(����������������� ������� ��(��� ���)���������*����� ��$�����$���� ���� ������ ����� ������$*� ������ ��(����������� �$)�7�����������������������$� �������$�����������������������������������)�

�������� �����(��*��������(���������������������$����������(������������(���� �(�� ���������� ������$� �����������$)�7��������������*�(��������� ����������)�6���������� ����������� ������������� ������ �*�$��� ������������� �� �� ����� �� �)�6���� ��(�������$����������(�� ����$� ���*�$����������� ��� �������( �� ���������������)

� � � � � � � � � � ���� ������ $��� �� ����������� (������������)�������� ��(�� �$��������� �$� ������� ��%����� � ����� �� ����������� ��$����*� ��$��� ���������$�(���$���������*�

�� ������ �$� �� ����*� ���(��������������*��������*� � ���� ��)� �� $����������������������)�-� ������(������������ ���� ��� ����*�(�� ������������*������ ������ ��(����������$�����)

D���������*� ���� ������������ ��$������*� ��$����� ������� ���������$����� ������ ����.� ���$������)� 3������� ��������� ��� �� ����� ���������� ���� ����� �� ���� ���������� �����������������*� (����������

�� ��*� ���� �����$�� ����������������� �)������������� ����������������������������������������*���(�� ��� ������� �������$��� ��*� ��� ������ �Q��$����P� � ������� ���������� �� ������� ����������$���)

����$� �������������

������ !��� ,��!�� �� �%����*�%� � ���� '��(����,� )���� $���!�������*�������)�%���!����%,���� �����

���)�5�������������

1� ����� ��������

������*� �����B

8�� ����� ��� ����� ���(�����$�������(������$������)� 6��� ��$������������������� ���*�������� ���� �������� ����������� ���� � ����� $��������������$� �����������$����������#!!?� ����)�3�$�� ��$� ����� ��� �������� ������������ �������*������3�����*�����������(�����$�� ����� (���

��$����������� ������)�1�$�� ������� ������������� �� ����� <���������/������'��� ���� ���/�� ������*����������������� ����������� � ����� .��$������� ������ ���� ��������� ���� ����$�������� � ���$���� �� ����� ���� �� ��������� ������*� �� ��$� �������)

6��� ��(�������

&�5��������6����� ����������������(����� ��������$������(�$�����$������ ����*������������ �$���������*���������)�D������� �����������$���������(��������� �������*� �� ����(�������� ��� ���� �� ���� �*� ������������� ��������� �)�����������(���$*���������$� ����(���������� (����)�7�� ������ ��������$� �� �� ��� ����� �������� ����������������������)�7��� ��Q�$�����P*� ���� ��$����������� ����(���)� -��� (�� (�������$����*��������$����$������������� ���������� ����� �� $� (������ ������$������ ����)

&� ���� �*� ������� '��,�5��(����*��������$�

$�������� ���=?����)�����*��������������!*2����$����������������������*���������$������������ ���������� ��������� ����� �)�7��$����� ��� ����� �� ���������������������(�$���$� ��� �$����� �����$�����)�7����� ������ �������1���� �*������ ���� �$������������������ ���7����$)

��8���� �����$�������������� ��� ��������� ����� ������ �� ������������������������������ ����� ����������������� ������ ������� ����$�$�����)��� ������� �������*��� ������ ���� ��������� ��� �������� �������*������� �$�� ����� ����������N������ ��- ������1�������.��*� (��$�����1���� �)�

3���( �� �������������������������$�����1���

������������� ������������������������������������

2������?���@�� ������0,� �-� ��������������������������������� ������������������.��� ����������� ��� ������� ���������������!�-�� �"�#� �����.� ����� /-�� �� ���� �$/������������ �������0�� ����������$ "�

��� ����*�%'����(��! ���� ����%�!���%�� ��'1��� � '19��%�����'�����( ,��)�'1!�����$��)���'1!���%*�$������ �%���'���,��'������!� ��%���%������������������������������)�- �������

������*� ����� ������� � ���� ���������������������� )�7����������Q���������P���$� ���� ��$������� �*� � ���������*� ��(�� �$�� �)��� 3��(��$� ��� ������ ��������������(����� ��1������� N� ���$����� ����� ��)���7���������������� ������������*� �� ��� ������� ��$��$�������������� ����$� �������� ����������*���������(������(��$��������)� 6���� ������ ��������������������� ��������������*���� ������*������������(������(� �������������$����� ����� ����� ��$� ���

��� ��������������� ��������������$������� �� ���� ����� *� �������$�$���(���������������� �� ���

-��'1 ����'����%�����'��7���� �� ������������ ����������� ������ ���� �����#�� ��� � ���� �������������� �������� ��� ��� � ��6���������������������#�� ����#������ ����������� ������������������������������������������������������� � ��9������������������� ���������� ������������ ������������������� ���������������� ��9���� ���� ��� ��� � ������ 6��� ��������� ����� � � � �������������������������������������������6 ������������������������������������� ������������������������������������� � ����������� 6���� ����������� ��������������� ���������������9������������������ �������������� ���������������������������1�������

744��� ����6������������������ ��������������������������������������������������������������� ������ ���������������� � ����������������������������������� ���������� ����������������� ������������� � ��

� ��)� ������� �������������*��� �� �����)

&�,1��%�% �'��������������/�������

�����8������������� ���������� ���������������Q�������� ��������P���$����)������ �� �������������$� �������������������������������� �����$�������������$*�$��� ��������������� ���������� ���$������������$�$����)� 6�� �$�����������(���������� ���������� ����������(�������������$������$�$�������*����������$��������(�������� �$����������$*��� ��� �$������������$������� ��������������������)�

��>E������� �$��������������������������������������� ��$�*�(���� ����������� ��(�� �������� ��)���������$�����)�

����� ��� �������������������������� ���������������������� �)������������� �*� ������������� �� ������� �*������������ ��������*���������� �������

�� �������*� ������ ������������� � �� ����� ��� ������� ��N�$����$�������������� �������������$�/�����������8�������)

�'��% �������� �)�$��'���92�����������(��� ����

$��(������ # �������/������*� �� ��(������92 ������$����)�/�� ���� ����� ����������$����������3�����*��� �������� ������$���$���������$������%� ��� ��������� �������� ��� � �� ��������� 1������*� ��������������*� �� ����$����������� ����������)��������$(���� �� ������ ������ ���������� ��$� �������������������� .��$�����<�����)���$���� ����� �������� ����,������������������3������$���� ��������������*� ���������������(���� .��$����� ����$���.� ���� ��� ����$� �����������������/�����*� .������������*� ������� ������(���$������������������)

7���������$���������� ����������������������*�����������������$�����)

�� ;�� ���� �� �*� �� ������ �$� ������*� ������ ��$�$������������������)�-��� �������� ���� ����� ��� �$�����*������� ���������� ���������:�N������0������1�������*� ����� ��,����3��$������4�������5����$)� ��/��(��� ������)������������������*��� ��$��� (��� ������ �����������*� (�� $� �� ������ ������ �$� �����$*���(��������� �$� ����$����� )���������$� ��� ����� ����������*���������$�������������� ��� ���������������������� ������ ���������������������*��(����������(������ �����������������������)�������������������

Page 32: ekolog12

������������ ����.

3�$�����<����

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

�0��-����������� ����������������$�������������� ������ ������� �����)�������$�� �� �� �� ������*� ����������� ��������������� �)� 3�$����$�*� �������� ���� ������ �������������� �� ������ ��������*� �� �� ������ ������� �� ������ ��$������)��������� ����$�� ����� ������� *� �� �� ��������� �������(�)�

3�$������ ��$�������������������� ������������$����� ������� ��������)�8�����������$ *��������������������$���� ���������� �*��������� ���������������������������)�7����������$ �������������(������������*������� ��.� ������$���4 �<����������)��� ����$� ��� �� �������� ����� �� ����� ����

��������� �� ������ ������� �������� �������������� �� ������)� 7���� ��������(���� .��$����*���0�� �������8����*� ��������� ��� �� ��� ���� ��������� ������������������������ ��������������������� ��� ��$�����)�5���������� ��$� �*� �� ���(������ �������� �����)�'� ���� ��$��� ������� �� �������� ���������������� ������ ����������R� ���������)�6����� ���������������� ����(��� �����3�����5����8���)�������$� ��������� �$������ ���� �� ���������� ������ �� ������ �������)��� �������$ � ���������$�*�������������������������(����������(� ������������ ������� ��$� ���$� ���� ������� ��������)�/�����������������(��������-�(���� < ��� )� 6�����$������ ��*������������������ �� ���$������ �������������� ���)

8�����������������������������������

7��������!� ������������

%������ 1��$�������/ 2�� ��� !$��� 1���� ��������� ����0� �-� ������������ ��/����������� ���������������!�� �����!��2�"�

��/��-��0��0����8*� ������� ��� ������������� ������ ��������$����*������ ���� �����(���� ��������������������� ��������������)�7�� ����� ���� ��*���������������*���(���������������������(��������������������(����� ��)�

5���� �$����������������������������� �� .������������*������������� ������(��(����� ���� ��������� ��� �*� ����Q������P������ ��������� ��� �*�(�� ��� �� ��� �)� ���������� ����� ��� ���*� (�� ���� ��$ ��� �������� ������*� ��$��� ������$������� ��������� �� ����������)������������ ����������� ������ �� ����*� (�� �� ����(��(���� ������ �������*� ��(����� ����� ������� *� (�� ������� ���������������)�/�$������$������ ����������$�$� �����������������������������������(������*������ ��$�� �������� �������������*� ����� �� ���������)�,�R������������� �)�-���$ ���.� ���� �� �*�(���������$������ �����������(��� ������$�����������)�8���� ���������(��(����.���*�(��������� ����$.���������*������� �������������������� ��$��������������������������)�8���������� �����

������������������������ *�$�������$������$*�(�� �� ��� �� ��� ��$� ����(�� ���(�������������� �)�

-�������� ��� ��� �*� �����$� �������� ����(��$��������������������*�(�� ���������� ��������������*���� ������� (���*� ���� ����� (����� ������������)�������� �� ��� ������������ ������ �� ��������� ����������������%�������������$*� ������ �� ���$��� �����$*� ������ ��������(������$*��������������$)���������$������*������������������� ������� ���������� �� ���� ���$�����(��� ���� �����*� ����������������������������(�����������$����)�/�$�.� ����� ����Q����P������������*������ ��$��� �� (����*� ����������$� ��(������ ���������� �����)� ��� � �����$����*� ���� .� ���� ���������������� ���������*����)������(���*����������������$����� �*������������5��@����� ����A*����������������������)�

7���� ������ ��� ��*�(���*�������������������(������� ����� .������������������������ ��������� ��� ������������� ��������� �$*�(�����$�$�������)�

�����

5���� ��$�����������������&���������� ��� �������.��������� �

����������!���, -� � ����� ���� ������ ���������� ���������� ������� �������������������������������������������������"����������������������������������������� ����������������������� �����������9������������������������������� ������������������� ��������������%��������������������������������������������������������� ����� ��������6�������������� ������� ������������������������������� ����������������� �����������

-�, ���)���!�� �!��� ���)��*�����!��*� �����������������'�����'�*��������� �'�!��������� � ,�����%���%�

���)�5��

����������

' � � ���������

D����������������

6����� �� �������� ���������(��������� �����*����� ������� .� ���� ���� �� ������� ����������������������� �)���������������$����*���������������������� ����� ��������� �� ��� �� ���(���������� ������ ��$ ���*������� ��� ����� ����� �����(�������������� �$������$���� ������ ��� �)��� �.����� �������� �������� ���������� �*���$���������*��������� ����$��������� ��)�

D����� �������(��� ��������� ����� ���(*� ������ ������� �� ������� ������� �� ����)� 6����� �� ������������$���������������*��� ��� ����� �� ������$������� �����$� $�� ������������������� ���������$��������)�

6�������������� �$� ������������� ������� ���*��������������� ���*� ������������ ���� �� ����� ��� ���������������������������*��������������������� ��������������)��

� %���)� ������� %���(��'� �% ���%���� ��%� ��� ������� ,$� � �������)�5�������������

�������*� �����$�$� ��������� 3�$������������������)�'��� ��1����(�*�1����������3�������������� �����$� �����$*� �������$����������$������� �� (������ �����)����������� �������� �� ������ ������ �� ��� ������$ ���� ����$���� �*�(�������� �����*��������(��� ��$����� ���� ���$ ��� ����� �������� ���������������������)�'������*�$��� ��$� �������� �������$��������������������� �� ����*� (���� ����������� ������ �������� �������)�7�$����������$�������� ������ ����������������*� ��������� �������� ������� �� ��� ���� �� ��(������ ������� ����������)�

7������*� ��$��������������� ��������� �������� ���������� �*� ��������� ��

���� ����������$��� $����*� ���(�� �� ������������

� � � � � � ( �����$��� ������ ����� ����� ���.��$��

����$������� ����)�

��������

���

������

)�������$����)��

Page 33: ekolog12

������������ ���(4

��

�������� � � ��������*��������������� ����������� ���*� ������� ��������� ����$�A*� $��� ������������������ ����� ����������������������� ������(����$� ���� ������������� ��������*� ����� ������ ��������������$������(�� � ���� �� ������)����� ����� ��*� �������������(��� �������������� ���������$��� (����� ����������� ������� �����(��$��� ������� �������������������)�

�������� ���������������$������� ������ ����������$��� �����������������������������$������)� 3������� ��� �����%��������������� ������$������ �������*� �������*� (���������� ��$����*�$����������������� �������������)� ����� ��� $ ���� ��� �(��� �*� �� ������$����� �������� �� ���$�

�������� $ �)� /������$������� ����� ������*�(�� ������ ������� �*� �������� ������� �� ����� ���$����*�$����� �� ������� �� ���� ���������)�-��������� ��$�����$����������������������$���*� ����� ��� �� ������ ������� �������� �������*������� �����(����������(�

�������������$���$���(��������� ���� ��(� �������������� ����������)�8������$�$�����$*� ����������$����� �������������� ��(��(�� ���������� �� ����� �� ��� ���$�*� �������������*�������$���������� �� ���(��� ����������������)� /�� �� ����*� ��$���(���(���������������� �������� �$�; ������������ ����� �����������)�6���� �� ����� � �������������� ���� ����� �*�����$����������2����)����2 ����)���)�

'������������������ ����� �� ����� �(��� �� ���� � �(�����$���� �)�7����� �� ��� ��$����� �����(����� �������� ���������)� ��$� ��� ��� ���$������� �� ������*� ������$��� (��� ������������ ����������� ��*�(������� �������� ����)��

��������

3�$�����<����

��������&���D���������� � �� ������������� ������� ��� �� ��� ������������������ �� ������ � �� �� ������������ ��$� �����3�����*�8�����$� ������)����$� �� ��� ��� ������� �� ���� �� ����� �������� �� �$��*� ��$���� �� ���� ����� ������ �)���� ��������� ����.� ����<����� <������ ����� ,� ��������7������������ ���� ������D�������*� ������$���� (��� ������� �����D������������� ��� ����������1�$���� <������������� ����������� ��������)����������������*���� � ���� �����$��� ���� ����

����� ������*� ����$� ����� ��� �� ���(�� ��������������)�7������*���� �$�������������� ������������ �� �����*� 3������ ��������������$����$)7�������������$�������� ��(��������� � ����.� ������#��������� ��$��)�3����� ���� ��$����������#*��$�����*���������������������������� �� ���� �$� �������������������$)�<�������������� ������$���*�������� ���$���������$������*����$����������$���J;J�����*�����JJ;������� ��� �� ������ ��������� ��������)�

������� ���� ���� � ���������������������

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

- �� ����������3����

1��������$���� �����*�������� ���� � (������� ������� ���� $���� )�8��� �� ��$� �$�� �������������� �� ���*� ���� �� �� �����*����������������������� ��������� �� � �������� �� �� ��� ��� ������������� ����� �� ����������������� �������������������)�

<�������$��� ��� ��(������ �� ������*� ��������� ����� �������������� �$�� ��*� �� ��$� (�������� ������� �������$���� ���������������� �������*��� ��������������� ������$���� �$���������������(��� ���)�3����� ���� �������������� �������������������� �$���(��� �)�'�� ������������ �� �����$� ����������������� �$� � �������� �� �$*����������������������� �� ��������� ��� ������� �� ������������������ ���������(� ��(������%� �����������*� ������*�����������$������*���(������������������� �� ������������� ����� ������������� �(������ �*������� ���� �� ��� ������ �)�<�������$��� ������� ����� �$�� ��� ��(� �������� �� �� �� �� ��������*��� ������������ ������������������������$���$�$�(�������� �� ����� ������ ������� ����)� ������������(��� ����@ �)�.��� ������������*�������������

������� ���(�����$������� '�$)/�� ����� ����������*� (�� ��������*� ����������������� �)�

< � � � � � � ����������� ��� � � � ����� � ��' � $ )����� ������ ����� � � � � *�(�� ������ � $ � ��� �������$��� �� ��� �������� �� �������� �����)���������� �������������������� �������� ���$����������� ����� �� �����������������������������������

$������ $�����*� �������������������������� ������������)� ������*� ����

�� �������$����������� ������

� � � ������� ��������������� � � � � *�������$ ��������� � � �� �

�� � ����������� ��

�������� ���)-��� ����� ��� �

����� ������ �����*���� �� � ����*� �� ��$�������������)�5����� ��������������������� ���������� ���������������)�5������$� ����������������� �� ����������� ��$����)�-�(�����������$�(������������������� ���������������������������������N��(����������� ��������*�������������)�;��� ��������� ���� �(��� �� ���������������� �*� ������� ��������)�5�����������(����������(���� ���(�������������$� N� (���� ������������� ��� *� �� ��� ����� ��(���������������)�

�����'�$��(������ ���������������#!9 )���3�������(�����$�� �� ��� #!! �����)� ��� �������� ������$(���� ��������������������$���������$���(��������$� ���� ������� �������������$����� ��������)

�����'�$��������� ������� ����������������

�8������������������������������������!������������������ �������8��!������������������������������������������ ���������������������������� �������������������������������� ���������� ������������� ����������� ������� ���������� �������� ���� !"���#�

� �� �#$%#���

!�������������������������� ������� �����

*��� �������������������������$���������������������������������������������������������������������������

� ���%�!������� '1%�'��� )�%������(���� ��(�,�����%������ �� )������ ��%���!��*�$�!���'�'�%��%$�'���!%� � ����������������������������������������������������������������������������������������������)�-�����$

������!� )��� ��) �����:������:�����������������'������������������� ���������������� �����������������������'������������������� ���3���������..4�������������������#�� ������������������������������������������������������9-8��*6D���#����� �������������������8����������������� �����#������#����� ������� ������������������������������������'����� ������������������ ��� � ���������������� ��� �� � ������������ ����� �������������������������������������� ������ � �� ��� ������ �������� � ������������� �������������� � ���������#�����������������������������������

- ��������'�!����� ���������������������������������5��������� ���� ��������$�4�2����������4����������� ������������������1�4�������������3�2�����������������(�)��������������(�5�����������!������������ ������������������������������������������������������������� ���� � ���� ��� ��� � #����� ��� ���������� ������ � ���������������� � ��� ��� � � � ����#����� �������� � $� ����������� ����������������������� ���� �������� ������������������������������ � ��� � ������ �������������� ��� � �

:��(6 ������������������������������ ����� ���'���������������������� ������ ������ �� ���� � ���������"������������ ���� �������� �����.�5(������������� �����..5�������

Page 34: ekolog12

������������ ���(4

3�$�����<����

����!��������� "'�� ���������$���������$�����(��������������� ������������������� ����� ������� �� ���� ����� ������� ��������������� ������ ����� �(��� �� ��(� ����������)� '�� ������� ������������������������$*�������� �� ��� �$�� �����(� ������ �� ��� ��������� ��������� �� ��������2 ���)

#!����!! �"1���� ������ � �������

�*��������������������������������� ���������� �� �*�$�������������� ���������������������������� �����������$����������)��(���������������������$� �*���������� �������� A)�1��������� ����$����*�������������������)�3��������� ������������� �� ����� ��� �����$��$������������� ������(��� �*� �������� �������$����� � ������� ����$���������$ �)�

��������$ �)� '��"<�������$���$� �����

����(������ �� ����� �����������*����������� �����(���� �)�3�� ������������������� �� ��� �� ���� ���������$�*�������$��������� ������� ���������� �� �������������)� -��� ����*��������������$����������� ������ �� �����)�7��������������$��� ��(����� ������������������������ �����*�������.����������� ��$)�

��! ��,"�� �� ���� �(��� ��

������ �������� D/G*� -��*���$��������� �������� ����� ��� ������� �� ������������ �� � ������� �)����$������� �������� �������� ������������������ �*�������(������ �������� �����������������$� ����)��������$�*������������(���� ���� ��� ���������� �*���������� ����� ������������������ �*��� �� ������������� �� ������������� ���������� ������������)

/���� �

&� � �� !���� )����% �� �� ���� )������ %�!$�% ��� ��% �� �����)!�� )����

���)�-�����$

/�� ��� ������� (����� �������(� ����� �� ���� )�-��� �� �����)� 3���� ����� ������� ��� ������ �$����� ���� ������ ��� �������������������( ����(������������ @���� ��*������ �*� �����*� ����������*� ����� �*�$�����*�$����*� ��������*� ���A� ����������� �������������@�������*������������� ��������� �A*����������� ����� �� ������� � ��� ��)�������� ��� ��$����� �� �������������������$��

�$)�� ���� ��� ������$���.����*� ��� ����������������� ����(�� ������$��� �� ��������� ����������� �� ���)�

���������� ������ �������� ����������������������� �� ��$��.���)� /������������ ������� �� ������������� ������$��������������� �� � ��� �������*������� ���� �(������� ���� �������� ���$��� ���)���$���������)��.���������� � �� ������������ �$�����������)�

?���� ���(������������ ,������*� �� ������ ��1�$����� D������� ���<����� *�������������������� ��������4 � <�������������������������������1�$���<������������������������.� ���������� ����������������������� ���� � ��)�'���� ��� ���������� ��������� ����������� �������������$��������@������ �� ����� ���������$� � ���������� �$A����������������� ���)�

3�� � 1�$��� <�������������������*������#������� ��� !���������� ���� �� �������.� ������� ���������# �������)���� #�������������$� �� ����� ������� �������� ���(������������)�5�� ��� ���� ������������ ���� ��������������������$ ����� ���$���������� ������������)�#2�$��������� ����� �)�-����$� ��(����$������� ����$�� �� ������� � ����*��� ������� ����$���� ���

7��������������������������������

��������� ���� ���������� ������������������� �����������������������������������&��������������������������������������������������������������

�����)�6������� ���������������������� ����������� �

&�) � ������ %���� �������)���!��% �� �����$��� ������ �'�������������*���������'��� ���$ �!������!� �' ��(��� � �����

���)�-�����$

A���:���������� ���������������

*���������������������&�������������������������������������������������������������$������������������������������������������������������������ ��������� ���������������������������������������������'������������� ��������� ��������������������

���!*�#<6 ��������������� �������������������� ���� �����������������������

���� ����� 2�$�����������������������)�

'�� �$� ���������*�������������������� ������������� �(������������ �� � �������� ��������������)�'������� ��)� �����

�����$ ���� ��� ������� ����� ��� �������� ����������*�����������$ ���������$���������� �������������$��.�������������� ��������(�� ���$� ����$���)�������� �$��������� ���

�����$� ���� �'���'���%�����%��*��������'1���� �)�%+���������%��� ���� ��%'�%*��������'1�$����%��� ���

���)�-�����$

&��� ��������%��/*)";�*)��:*)+!#)%:7�!*")"(�)%*)49�&":�*�:���*;%�6)%#$6��4)+(:9��!*)�9�&":�*+#)�";��6�&":�*��6#)�";�������� �������������������������������������� � ������������:������:������������������������������� � ������������������� ��� �������������� ����������������������������������� ���������������������������������������������������������� � ����������� ���������������������������� �����������!����������������������������������������������������� ��������� ����������� �������������������'����� 5.� ������ ����������������� ��� ��� � � �� ���� ��� ���� �� ����������� ���������������������������� ��������������������������������������� �� ������������������������������������ �������6 ����(4������������������������������������������������������ ����������� � ��

�������!! ,�!� ���)�!�� ������������������������������������ ���������� ����������� � ����������� �� ��� ���������������'���� �������� ������������������ ������������������������������������������������������������!�� ��������������� ������������� ����������� ����������������������!���������� �������������������������������� �������������������� �������������������������������������� �������������������� ��������������������������� ������� ���������������� ���� ������� ���������� ������������� ��������� �������� �����#��� ����������� �������� �������������������������������������� ���

�����������������������*� �� ���������� ��� � ��������������������$������������� �����)������������$�������� ��� ��$��$���������� ��� �$���� �������� �$������������(��(�� �����$�������.� ���� �� ����������������������������� �$�$���(���������� ���� �������� ���� ��������)�������� ��������� �� ��������� �����(������ �������� ��������� ���� ������$������������ �(���$���� ��� ������ ������� �)�

��������

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

7�� �� ������� ��������$���������������������������*�(�����$� ��$����������(� ��� �������� �������������� ����� �� ��$*� ��(����� �� ����������������� �����������

����������N����������N� ������ ���������� ��������������������� �����*������(���� ����JJ;�����)�

6���� � ��� �� �������� �����(�� ������������*���� � � � ������*� ��

������ ���� ����$��������� ������� ������ ������� ����������������� ��������()���������$���������� ���������������������� ������������ ������������$� ����� ���*� ���������� ������� �� �����������������)������� � �� ��$���$������ ����������� ������������)���� ����$���(���� ��������� ��� ���*� �� ����(�� ���� �� ��$� ���$����������(��(�������������()��������������������

Page 35: ekolog12

������������ ���((

��

3�$�����<����

4�� � � � � � � � � � ��������� ��������������� � ���� �� ������ ������������������� �����������������A�������� ������� ������� ����� ����� ������������ ������ � �������������!���

/�� ��� �� �� �������.��$� �����*���������������)�7������������������������(������������������$���� �*� ����� �������� ����������)� 5������� (��� �� $� �����$�� ��� ��������� ��� ����������( ��� ��� ���� ������)� /�� �� ���� �� ����*�(������������������� ���������������%� �� ��� ��������� �� ���������$ �������������� ���� ����������� ��� ���� ������ ��������������������� �������������� ���)�

3�� ��� ������ �� ������� ����� ��� ���3�$����� ����3���������*������������� ��� (����� �)�/����� ��� �� �� ��*� ����� �� �� �(���$� ������� 3���������*� ����������$ �������������������*����������#E ��������������� ���)

��� #=������3������$������������� ��� ��$ ���#�$���$� �����)� (����*����� �� ��� �� �����$����������� ��� ������5 ��������� D�� ����)���� � � ����� �����������$�� ��� ������)� '�� �$����������� ���� $�$������� ����������� ����������������������������� ����� � ���������������� ����������$*� ��������$������������ ��������������(������������*���� � ��(��������$�(����)

�5������5��������������������� �������� ��������� ���������� (�������������� � ����������� �����$���� �)�

N� ��� ����� $�������������� �� ����� �� ������������� ��$����$���(���� ���������� (�������������� � ������� ���3����*���������� ���� ������� �� ��� ��� �)� �������������� ���� ��(������� � �� �����������(���������� ����� �� ����������� �������� �� �������� � �������� ��*� ���� ��� ������������������$������������������� ��$�������*� ������ ����� ���� ���������������������� ������������������)������������ ������������������������� ������� �� ����� ������� �� (�������������� � ������� ��� ����������� �������� �������� �$*����������� �$���� ���������� � ��������� ������������ ��*����������������������� ��(�������� ���)� 3��������$�*��� ���� � 3�$����*��� ��$������������� ��$����������� $�������$� � ������������ ��� ������������� ��� 9 � ����)� ���������(��� �� �� � ���� ���������� ���������$��������� ����� ���$������)�/�������������� ������� � ������������ ��*������������������ ��� ����� ������*� ����

<���� ���� � ��������� ����������� �����������!�� ���� ��*��������� ������������� �������� � ������ ����� ��� ��� ������������������������������������ �����������������������

3������������ ���$������ ��$��.���� �������������������*�������$��������������������(������������� ��������� ���� ������������� �� ��������� ��$�����$����$)�'���$� ������������ �����$�������������������� ������������ �������� ����� ��� ��������*� ��������������������� � �*��� �������������� ������)�

���7������������������� �� ��������������$���$� ��������*��������$���.����������������������������� ������ N� ����������������������� �����7�����'�$�)���-����� ����������)�/� � �������� ��$� ��������������%� ������ ��� ����*������������*����� ������*����������������������������� ������� �$��.��� ��$)����������#������$������������������������ ����3G8� @(������ ���������*�.���� ��)A���������$�� ���? ���������������������������*� ������ �� �������� �� ������������ ��� �)�/����$�� ��(�*� �����$����$���� ��������������*�

�� ����� �����$�� �� ���������*�������$��������������� �������� ��)������� �� �$��� ����� ��� �������$������������ �� �������������� ���� ����$� �� ��$����� �� � ���(�� �������� �)

/� ��������������

7������(�������$

�������%�%�����!��%�%'������ �� ����'�����%��!��*� ��!+��%����!� ���!%� � *���!� �� *���!�������������������������)�-�����$

.��� ����6 �������������������������������������������������������������������� ��������������������������������������������������������������������������������������&��� ����������������������������

:������ $������������������������� ��������

/� ������� ��������������0$���������������������������������������������������������������������������������34�������������������������5�������������� ������������� ����������������� ��%�����6��� ����������7����������� ����������������������

������ �������$� ������*�(���������������������������$��������� �)�

��7��$����������� ������������������� ��.������ ��������� �*��������������������� �)����������������� ������������ ����� ��� ����.���)� 3�� ��������� ���������$������������� �� (������� ���*���(�����������(�������� ������ �� �� ������$� �������������N��������������� ���(�������������� ���������)� �� < ���������������� ����� ��������$��������$�� ��)��������

�������� ��������� ����������*� �� ����� ��� ������ ���� ���� ���� �� ���(������� �(������ �)�3��� ����������.��������������� �'�DD����4�-)�/������� ����� ���� ��(�������������� ����$�����)�'��������8��� �(������������������������������4���� ���,������)�7���������� �� ���������� ���(��$���������� ���� ��������������������� ����� �������������� � ���������� ���������$���� ����� �$������� �$)�

��������

������%����,�!�%�� ��, ���'�����) �%�9������,��!� �� 2����) ���%!�������� ��� �������!�������$��)��'���'1�!) !�%������������������������������������������������������������������������������)�-�����$

�� �� ����������������������������������������� ������� � ������������������������� ��������������������#������� ���#��� � ��� �#��� ��� ���� ����� � ������������������������������ ������� ���� � � ��� ��� � �������� ��� ���������������'����� �������������������������������������(������������ ��������������������������� ��� ������� ���������������1���� ��������

�$����!) !�%"������������������������������������� ���� ���� ���������������������������������������������������������������������������� ������������ ��������������������������������� ��� �����������������,���� �������������������� �����6������������������������������������������ ������������������ ���������"������������������������� �������������������������������������� �����������������������'���������������������������������"���������������������������������������������������������,���� �������� ��������������������������,�������� ������������������������������#��������������� ������������ � ���������� ��

��������� �������������������� ���� �� ������(������ ��� ��������� ��*� ���� ����� �������$�������������� ���� � ��� ���$���(����$*� �� ��$� ��$�$�(������ �( �� �� ���� ���� ����3�$���������� �������� ���� ���� ���������N� ���$����� 6� �1�������*�$��������� ��������������$������)�

'�� �$� ���������� ��������� �*�$� ���� ����(��$������������� �$����� ���$)�

���1� ��� ���������������������������� ��(������ ������� ��*� (���$���� ��*������������� ������������ ��*� �� ���$� (�������� �� ������������� ���������� N� ����� 6� � 1��������)���

3�� �� ���������*� ���������������������� ��������*�������� ��� ���������������� ���(��� ��*������� ��������������� ���� ���� ��� ��� �� �$��������� �������*�� ������������� � ��������������� �������� ������ �����������������$������)�

D���� ��$���O �P)��� ��� ����� � � � �����

��� � ������ �������� �����(� ������ �������� � �����������N�����������$����� ����/���)

-�����$����$���������������� �� �������������� ��������)� 7�� ������

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.

Page 36: ekolog12

������������ ���((

3�$�����<����

)������� ������������������ ������� ����� ������������!������������������������������ �� ������� ����������������������������$������������������������� �����B-�:-���� ��������������������������

���� ������(��������������� ����� ���� ��(������(�� ������ ���������������� � )))� ����� ��� ����*������������������������� ���)� ; ����������� ���������� ��� ��� �������������� ������ ���� ��������� ��� �� ������� �������������$�����)�

3������������ ��� �������������������������

��$������ �������������$������)� 8���� �������������������������(�������*�(������������ ����� �� ����������������������������������� (����)� ������������� ���������� ������������ � ������������� ��� �� �������� ��������� ����� �� ��$� �����$����� ���$��� ������������ �� ��� #�$� � ��� �� ��������� � ����� ����� �� ������ O��� ��� ��3�$����P)� ����� ��$��������� ������� ��������������$� ���� $ ������� � � � � �� � ���� � �� ��(�� ��� �������*����$���� � ���� (������������ ��� �� ���$� ���� ��� ���)�

O,��������P���� �

�5������D�� �� ����������� ������� ������3�$����� �������� �������� ���������� ��� ��������� ������� ���� ����������� ��)���� # ���������������� �� ����������� �$� ������ ���� ������$���� ����?�����*���� #=������N�##�����)*������ �2������ N� #!� ����)��� �$����$� ��$� ������ ���������������� ���������)�7������� � �������� ����� ���������*�����������������(����������� �������( *�(��$�$������������������ �)�; �������� ��� ����� (����������� ����$�������%� ��

��(����*� ����������*�(�� �������� ��� �*� ��$������������� ��)��

7�� ��� �� ����� ��������� ������ �������� �����$� ����������*� ������������ ��������� �$)���������������*�(��(��������������� �� ����������*��������$�����$�� ���� ����)� > �$��������������)�5��������(���(���������� ���� ��������*�(���$���$����= �> �$���������� �������(�������������)������������� ��*� (�� ����������������� �������������)�3����������( ����������� ������ ��� ��� �����������

� ����� ��������������� �� �������������)� 6���������������������*� ��(��$���������� �� � ������ ������������������ ��'�$*�$��(���$�� ��������������=2 ������������ � ��� � ������(����$�)�

-��� �� � ��������� ������

�������,;������!����,-�C- � ���� D5��������� �����E� *� ��� �������������� �������B-����� �!��� ��������� ����� � � !������ ������������

O���� ������'�$P� ������ ��������� ������������ ���� ��������$����� ���������� ��� ������� ������� �����)� 6�����$����������������� �� ������(����������������� ��������$�� ����� ������ ������ ��� ���*� ������$� �$���$���)�

������ ������'�$���� ��������*�������$���������*��� �����$�����$� ��������� ����� �$������ �*�������� ������� ��������������( ��$���������$� �)����J;J��)���������*����� ����$��������� �� ���������������� *9S8)

/�$�����$���(� �����������������������*�$) )���5�������������3� �����7'���)�'$� �1�$������ ���� @;388A*� ���������*��� ���������� �� �� ����S8����������*������� ����� �������� ��������������� �� ��*� ��������$�� ������������������ �������� ��� ����(���� ���������� ���$����)�5����� ��� �� #C=� ��� ������ ������������ ��'�$)

7������*�����$����� ����� ������� ���������*������������ ���� ����������$���������$�������� ��� ����� �� 2*?S8)�3������ ������ �������� ��� ��������������$� ��$�� ���$���������

������ � ���*��� ��$���� �������� �������)���������� ��� �� ���� ������(���� �������� ������*��(������$������� ��������N����$�������������������)�

-����������������*�(��������� ��������� ���������

�� ��� �� ��� �� ����� �����������(�������� �*����$�*��������$����*������������ �������$ ����������������� ����(��� ���)�

6�� ������ ����$�*��� �� 3�$����� �.���� ������������� ����� ���������� ��$������%��������������5��(����)�8�������������� �� ��� ��� O���� ������ '�$P� � ����� ���� ��$ ������� ������������$��(������5�����$�'�$����)��� ����� ��*��� ��������� ����� ����<��������������� ��E �$ �������$ ������)�' �������������� ������(���(���������(��$� �����������*�(�� ��� ��$����� �$�������� �� ���� ���� ����$����*� ���� 3�����1��������7��������������*� ���$ ��8���������'(���������D�*�5���� ���� �������*������������ ��*������� �5��� �$���8�����*������ ����������1����������)� 6�� ����������$�*��� �� ����$� ������ �������9 �$������9?������������������� ����� ������������*�����$���=9�������� ����� ��������$�������������������������������$ ������)�

1���*���������������(���������� ��������� ���*�$�������������������� ������ �� ��� ������%� ���)��.)��C��� ������$)

%��� ���� ��!��� �����������!������ ���� ������������� �� ����� �� �������������������!�������� ������

����������*�������������������� ����� �*� ������.� ���� ���� �� 3�$����*���������������������(���� �� ��� ������������� ��������������������)�= ������ ����)� 6��������������������*� �������3�$���������������#*?�����)������(��������� ������� ���� �����������)�3�$���� ������������ ���(������$������������ ����� �)����� �������� ������������ ������� ���� ����������� �������������� �����$������������� �� �� �����)�

������� �� ���$*� �������� ��� ������ ��������������� � ��� �)� ,��� $�������$��������������������;;� ��� �� ��������*� ������� ��������������� ������ �������$�����������)�<������� ����� �������� ������������� �������������� ���������$�����$������� *� 1������$� ���������������������$)�

7������*�$$�����������������������*��������� �������(����� �*� ��������(��������� ���� ����������� ���������$ ����� ���$�������� ������ � ���� �����$��.���*�$������������ ����� ��$���� �������)� /����������������$���������������(������������������)�

D���$����������$

7����� ��������� � ������������

$�������������������8�� ����������������������������� ��������������������������������9������������������������&�����������������������������������������������

������ �� � ��� �� ���������)�8��������*�������( �����������������������(���)�; *����(��������������$� �� �(�� �� ��������)�6������� � ��� ����� ����$� ��*� �� ������� �����(������$�����������)�

5$�� ��*� ����� �� ���$������� ��������� ��� ��������� ������� �������� �� ��$� ���� �)� �������������� ��� ������ �������)�-���(��� � ����� �������

�� ����� ��� ������� ���*��� �� ����� � ��(���� ��(���� �*�������������(����������������������� ��� ����� ��������� �� �����������)� /����� ��������� �������$�� �������������������%������������ ���������� �� ����(���������� ������������$���.����*� �� ����(�� ��� �������� ����*� ��� ���(����������$)�

��������

���$����%� ��%��%)� ��� ���,���%��� ,$� ��%������ �����%���� ��������������������������������������������������������������������)�-�����$

9����� �������������� ��

���� ������'�$

� ����%�5 �$���*�,�!� ���� ,'1 � ����� ��'����, ��'1�$�+!%������ *�3;�� �' ��(!���34�64�� �(!�����)(����� ���%�'�����'� '1����������������������������������������)����)$������).�����)��

Dodatek dofi nansowany został przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w dodatku.