EDUKACJA DLA BEZPIECZE�STWAgimnazjum podr�cznik

143501_okladka.indd 1 2010-05-27 14:31:32

3

Jak korzysta z podr cznika ................ 4Drodzy Gimnazjali ci! .......................... 5

1 Bezpiecze stwo i pierwsza pomoc

1. Istota udzielania pierwszej pomocy 82. a cuch ratunkowy – czy masz

prawo go zerwa ? .......................... 123. Ocena stanu poszkodowanych .... 164. Post powanie podczas zas abni

i utraty przytomno ci ................... 195. Pierwsza pomoc w zaburzeniu

oddychania i kr enia ...................... 256. Pierwsza pomoc w zranieniach,

skaleczeniach i ranach ................. 317. Tamowanie krwotoków ............... 458. Post powanie we wstrz sie

pourazowym ................................... 509. Urazy ko ci i uszkodzenia stawów 53

10. Wp yw wysokich temperatur na organizm cz owieka ................ 60

11. Wp yw niskich temperaturna organizm cz owieka .................. 65

12. Oparzenia chemiczne .................. 6813. Post powanie w przypadku zatru 72

14. Post powanie w ró nych sytuacjachzagro enia ycia i zdrowia ............. 76

15. Pierwsza pomoc w wypadku drogowym ................................... 80

2 Zagro enia yciai zapobieganie im

16. Zagro enia powodziowe ............. 8817. Zagro enia po arowe .................. 9418. Zagro enia zwi zane z dzia alno ci

cz owieka ...................................... 10119. Zagro enia wywo ane substancjami

toksycznymi ................................ 10820. ród a promieniowania j drowego

i jego skutki ................................ 112

3 Ochrona ludno ci

21. Indywidualne rodki ochrony przed ska eniami .................................. 120

22. Alarmowanie ludno ci o zagro eniach i ostrzeganie ....... 122

23. G ówne zadania ochrony ludno cii obrony cywilnej ........................ 129

Spis tre ci

BEZPIECZE STWO I PIERWSZA POMOC

12

Co to jest a cuch ratunkowy?Przebieg udzielania pomocy poszkodowanym w nag ych wypadkach i zachorowaniach mo na przedstawi w postaci a cucha z o onego z pi ciu kolejnych ogniw. Ka deogniwo oznacza wykonanie ci le okre lonych czynno ci, które zapewni poszkodowa-nym pomoc od momentu wypadku do momentu przybycia do szpitala. Zerwanie które-gokolwiek z pierwszych trzech ogniw a cucha ratunkowego, nale cych do wiadkówzdarzenia, skutkowa mo e mierci poszkodowanych.

Ogniwa a cucha ratunkowegoPomoc poszkodowanemu jest podzielona na dwa etapy.

Pierwszy etap to pierwsza pomoc udzielona na miejscu wypadku przez wiadkówzdarzenia.

Pomoc ta obejmuje trzy pierwsze ogniwa a cucha ratunkowego. S to:

Krok po kroku

Czynno ci natychmiastowe – tj. ocena sytuacji, zabezpieczenie miejsca wypadku, kontrola czynno ci yciowych, ocena stanu poszkodowanych oraz wszystkie dzia anias u ce bezpo rednio utrzymaniu ycia.Telefoniczne wezwanie pomocy.Dalsze udzielanie pierwszej pomocy poszkodowanym przed przyjazdem s u b ratowni-czych – tj. opatrywanie ran, unieruchamianie z ama , zwichni , zapewnienie wsparcia psychicznego i komfortu termicznego oraz kontrola czynno ci yciowych i reagowanie na zmiany.

Drugi etap, który obejmuje dwa kolejne ogniwa, to pomoc kwali� kowana, czyli udzielana przez s u by ratowniczo-medyczne. S to:

Krok po kroku

Transport poszkodowanego, podczas którego jest mu udzielana pomoc fachowa s u bratowniczo-medycznych.Pomoc medyczna w szpitalu.

a cuch ratunkowy to kolejno dzia a , które nale y podj na miejscu wypadku.

a cuch ratunkowy – czy masz prawo go zerwa ?2

a cuch ratunkowy – czy masz prawo go zerwa ?

13

Bezpiecze stwo ratuj cego, poszkodowanychi wiadków zdarzeniaG ówn zasad niesienia pierwszej pomocy jest udzielenie jej bez nara enia siebie sa-mego. Ratuj cy musi w a ciwie oceni sytuacj i przede wszystkim zadba o bezpie-cze stwo w asne, a nast pnie – o bezpiecze stwo poszkodowanych i osób obecnych na miejscu wypadku.

Miejsce wypadku nale y zabezpieczy , korzystaj c z pomocy innych wiadkówwypadku. Je eli zagro e nie mo na usun , nale y zadzwoni po pomoc, odizolowaposzkodowanego od ród a zagro enia lub przenie go w bezpieczne miejsce.

Ogniwa a cucha ratunkowego

A B

Bezpieczne zdejmowanie r kawic

C

BEZPIECZE STWO I PIERWSZA POMOC

16

Ocena przytomno ci lub stopnia wiadomo ciPrawid owe rozpoznanie urazu jest czynnikiem decyduj cym o sposobie i zakresie udzie-lenia pierwszej pomocy. Gdy poszkodowanym i ratownikom nie zagra a niebezpiecze -stwo, nale y przyst pi do sprawdzenia stanu przytomno ci i reakcji poszkodowanego na bod ce. W tym celu nale y poszkodowanego ostro nie potrz sn za ramiona i g o no zawo a : Otwórz oczy! Czy wszystko w porz dku? Czy mnie s yszysz?... Je eli poszkodo-wany nie reaguje na adne bod ce, mo na uzna , e jest nieprzytomny.

Poszkodowanego przytomnego nale y pozostawi w pozycji zastanej, o ile nie zagra-a mu adne niebezpiecze stwo, poprosi o podanie okoliczno ci zdarzenia, zapyta , jak

si nazywa i co mu dolega (np. czy ma zawroty g owy, nudno ci, wymioty, mroczki przed oczami, uczucie zimna/gor ca, os abienie, sucho w ustach), gdzie odczuwa ból, czy nie jest na co uczulony, czy za ywa jakie leki itp. W celu sprawdzenia stopnia jego wiado-mo ci mo na zada kilka atwych do sprawdzenia pyta , np: Ile widzisz palców? Jaki jest dzi dzie ? Ile jest 2+2? W razie potrzeby nale y wezwa pomoc.

Ocena oddechuOsoba nieprzytomna mo e mie zaburzony oddech lub nie oddycha . Oddech poszkodo-wanego sprawdza si po udro nieniu jego dróg oddechowych. W tym celu nale y:

Krok po kroku

Rozlu ni uciskaj ce ubranie, które mo e utrudnia swobodny oddech i sprawdzi , czy poszkodowanym nie jest osoba po laryngektomii (oddychaj ca przez otwór w szyi).Usun z jamy ustnej widoczne cia a obce, które mog utrudnia oddychanie.Delikatnie i powoli odchyli g ow do ty u, jednocze nie unosz c uchw .Pochyli si nad ustami i nosem poszkodowanego na minimum 10 sekund, aby móc wyczu na cz ci skroniowej twarzy (na policzku) pr d (lub us ysze szmer) wydychanego powietrza, równocze nie obserwuj c, czy porusza si jego klatka piersiowa.

Ocena przytomno ci Wo anie o pomoc

Ocena stanu poszkodowanych3

Ocena stanu poszkodowanych

17

Obecno lub brak oddechu oraz jego wydolno stwierdza si za pomoc trzech zmys ów: wzroku, s uchu i dotyku (widz , s ysz , czuj ).

Badanie kompleksowe (szczegó owe) poszkodowanegoGdy poszkodowany jest nieprzytomny, ale oddycha oraz znajduje si w bezpiecznym miejscu, nale y przyst pi do badania kompleksowego w celu stwierdzenia (b dwykluczenia) dodatkowych urazów. Podczas badania nale y unika przemieszczania lub poruszania poszkodowanego, obserwowa jego twarz i porównywa symetryczne okolice cia a.

Trzeba zwraca uwag na zabarwienie skóry (zw aszcza twarzy) jej temperaturi wygl d, np. krwawe podbiegni cia, zasinienia czy wycieki. Grymas bólu na twarzy podczas badania mo e wiadczy o urazie badanej okolicy cia a, a wyp yw p ynusurowiczo-krwistego z uszu lub nosa – o p kni ciu podstawy czaszki. Sprawdzaj cjam ustn , nale y zwraca uwag na prawid owo oddechu, zapach z ust (np. zapach acetonu mo e wiadczy o cukrzycy) oraz na obecno cia obcych, krwawie , resztek pokarmów, uszkodzonych protez z bowych itp.

Nale y obserwowa , czy klatka piersiowa rozszerza si regularnie, bez trudno cii symetrycznie po obu stronach. Trzeba zwraca uwag na bransoletki, breloczki i inne przedmioty, mog ce zawiera informacje dodatkowe o poszkodowanym, np. o epilepsji, cukrzycy, astmie. Tak e niektóre znalezione przy poszkodowanym lekarstwa i przedmioty mog wiadczy o jego chorobie, np. nitrogliceryna (choroba serca), inhalator (astma), strzykawka do insuliny (cukrzyca).

Dotykaj c mi kkich partii brzucha, nale y sprawdza jego twardo (twardy, napi ty brzuch mo e wiadczy o urazie wewn trznym). Co minut nale y kontrolowaczynno ci yciowe poszkodowanego.

Udra nianie dróg oddechowych Sprawdzanie oddechu

Je eli masz w tpliwo ci, czy oddech poszkodowanego jest prawid owy, post puj tak, jakby by nieprawid owy.

Pami taj!

BEZPIECZE STWO I PIERWSZA POMOC

40

Zasady post powania z ranami g owy, twarzy i szyiRany twarzy mo na uciska przez opatrunek, natomiast ran w obr bie czaszki nie nale yw adnym wypadku uciska . W razie przesi kania opatrunku nak ada si dodatkowwarstw gazy. Poszkodowanego uk ada si z lekko uniesion g ow i barkami. Je elirana powsta a w wyniku uderzenia w g ow , nale y niezw ocznie wezwa pomoc lekarsk .

Rany umiejscowione na g owie mo na opatrzy za pomoc chusty trójk tnej,wykonuj c turban lub czepiec. W tym celu chust nale y zgi wzd u podstawy na szeroko oko o 5 cm. Turban wykonuje si , nak adaj c chust na potylic i ko cz cnad czo em, natomiast czepiec – rozpoczynaj c nad czo em i ko cz c pod potylic .Róg chusty zawsze trzeba podwin .

Opatrunek g owy (czepiec)

Opatrunek g owy (turban)

A B

A B

Opatrunek procowy brody i nosa

A B

Pierwsza pomoc w zranieniach, skaleczeniach i ranach

41

Przy równoczesnym uszkodzeniu g owy i karku chust nak ada si nad czo em, krzy-uje na karku i wi e pod brod . Potrójnie z o on chust mo na unieruchomi uchw

oraz przymocowa ka dy opatrunek na g owie. Rany nosa i brody mo na opatrzy , sto-suj c opatrunek procowy. Rany szyi s trudne do opatrzenia. Ran tak mocno przyciska si przez opatrunek i wzywa pomoc. Poszkodowanego uk ada si w pozycji pó siedz cej, z uniesion brod i barkami oraz g ow pochylon w stron urazu. Uciskaj c ran i kon-troluj c czynno ci yciowe, oczekuje si na przybycie lekarza.

Zasady post powania z ranami klatki piersiowej i jamy brzusznejRany tu owia opatruje si w pozycji zastanej. Mo na te u o y poszkodowanego w pozy-cji le cej lub pó siedz cej – w zale no ci od umiejscowienia i rozleg o ci urazu. Opatru-nek nak ada si delikatnie, aby nie uciska w okolicy rany. Ran pozostawia si w takim stanie, w jakim si j zasta o, nie nale y jej niczym przemywa . Podczas opatrywania nale y obserwowa poszkodowanego i reagowa na zmiany w jego zachowaniu.

W przypadku stwierdzenia ran klatki piersiowej nale y poszkodowanego u o yw pozycji pó siedz cej i zapewni mu podparcie. Uraz mo e spowodowa obra eniawewn trzne, zw aszcza p uc, których nast pstwem mog by trudno ci w oddychaniu, wstrz s lub zapadni cie p uca. W takim przypadku nale y za o y opatrunek trójstronny zastawkowy (uszczelniaj cy). Na warstw gazy trzeba po o y materianieprzepuszczaj cy powietrza (foli , ortalion, brezent itp.), po czym szczelnie przymocowa przylepcem z trzech stron. Wówczas powietrze b dzie mog o siwydostawa z p uc na zewn trz przez niezaklejony brzeg opatrunku, a jednocze nienie b dzie si mog o przedosta w drug stron przez foli . Poszkodowany powinien przyj pozycj z pochyleniem w kierunku urazu, co spowoduje zmniejszenie bólu.

Opatrunek g owy i karku z zastosowaniem chusty trójk tnej

Udzielaj c pierwszej pomocy, nale y przestrzega pe nego schematu post powaniaratowniczego. Krew zawsze traktuje si jak zaka on . Aby unikn bezpo redniegokontaktu z krwi , nale y zak ada r kawiczki lub wykonywa czynno ci przez foli .

Pami taj!

Udzielaj c pierwszej pomocy, trzeba obserwowa stan poszkodowanego, kontrolowajego czynno ci yciowe i reagowa na zmiany.

Pami taj!

Opatrunek g owy i karku z zastosowaniem siatki CODOFIX

BEZPIECZE STWO I PIERWSZA POMOC

42

W przypadku stwierdzenia rany jamy brzusznej nie wolno jej dotyka , a wn trzno ci, je li wyp yn y, trzeba jedynie okry delikatnie czyst tkanin , najlepiej mokr gaz . Nie nale yusuwa cia obcych, które utkwi y w ranie. Rannych w brzuch opatruje si po u o eniu ich na wznak z uniesionym tu owiem i podkurczonymi nogami (wyj tek stanowi rany wzd u ne brzucha, przy których nie podkurcza si nóg). W takim u o eniu brzegi ran nie rozchylajsi . Do wykonania opatrunków tu owia i krocza mo na u ywa roz o onej chusty trójk tnej.

Pierwsza pomoc w zranieniach, skaleczeniach i ranach

43

Zapobieganie zaka eniom – aseptyka i antyseptykaRana powoduje otwarcie wrót dla drobnoustrojów. Mog one do niej przenika zarów-no z przedmiotu rani cego, jak i z powietrza lub ze skóry poszkodowanego. Wyp ywa-j ca krew powoduje samoistne oczyszczenie rany. Drobnoustroje, które jednak wnikndo rany, s niszczone przez krwinki bia e.Wielu zaka e mo na unikn , je li stosuje si podstawowe zasady aseptyki i antyseptyki.

Opatruj c ran w r kawiczkach, stosuj c czyste opatrunki i unikaj c bezpo rednie-go kontaktu z ran , mo na nie dopu ci do zaka enia. W aseptyce do wyja owieniaprzedmiotów, mog cych mie jakikolwiek kontakt z ran , stosuje si wysok tempera-tur po czon z wysokim ci nieniem i energi promienist .

Do odka ania niektórych narz dzi i instrumentów stosuje si rodki chemiczneo dzia aniu bakteriobójczym. Narz dzia tn ce dezynfekuje si , zanurzaj c je w 70-pro-centowym roztworze spirytusu na minimum 30 minut.

W antyseptyce stosuje si rodki, które niszcz bakterie, ale nie uszkadzaj tkanki cia a. Zranienia i drobne skaleczenia wystarczy przemy czyst wod z szarym myd em.Do przemywania brzegów i okolic ran stosuje si wod utlenion . W sytuacji wyst pie-nia rozleg ego urazu nale y zawsze wzywa lekarza, poniewa tylko on mo e podjdecyzj o konieczno ci podania antybiotyku, surowicy przeciwt cowej lub leku prze-ciw w ciekli nie.

Opatrunek klatki piersiowej i brzuchaz zastosowaniem chusty trójk tnej

Opatrunek krocza z zastosowaniemchusty trójk tnej

Aseptyka to zespó czynno ci maj cych na celu niedopuszczenie drobnoustrojów do rany.

Antyseptyka to post powanie przeciwbakteryjne maj ce na celu likwidacj zaraz-ków w przypadku ju istniej cego zaka enia rany (lub niedopuszczenie do ich namna ania si ).

BEZPIECZE STWO I PIERWSZA POMOC

80

Zasady zachowania bezpiecze stwa w wypadku drogowymW wypadkach drogowych uwag ratuj cych rozprasza jednocze nie wiele problemów. Zawsze nale y stosowa si do przepisów ruchu drogowego. Ratowanie poszkodowa-nych wymaga podejmowania szybkich decyzji.

Nale y wy czy zap on i zaci gn hamulec r czny we wszystkich pojazdach uczestnicz -cych w wypadku i nie pozwoli , aby kto pali papierosa w miejscu zdarzenia.

Pami taj!

Ustawienie trójk ta

Zablokowanie kó

Wy czenie zap onu i wyj cie kluczyków ze stacyjki

Zawsze trzeba stosowa si do przepi-sów ruchu drogowego. Nie poruszaposzkodowanego, je eli to nie jest ab-solutnie konieczne. Nale y zajmowa siposzkodowanym, nie zmieniaj c jego u o enia.

Pami taj!

Pierwsza pomoc w wypadkudrogowym15

Pierwsza pomoc w wypadku drogowym

81

Je eli zauwa y si wypadek na drodze, nale y wtedy:

Krok po kroku

Zorientowa si co do rodzaju wypadku i ewentualnych zagro e , zatrzyma prawi-d owo w asny samochód, wy czy silnik, zaci gn r czny hamulec, w czy wiat aostrzegawcze (awaryjne), za o y kamizelk odblaskow , zabra ze sob apteczk ,trójk t ostrzegawczy, koc termiczny i ga nic . Na pasie ruchu, po którym poruszasi uszkodzony pojazd, ustawi w odleg o ci 30–50 m odblaskowy trójk t bezpie-cze stwa, zatrzyma nadje d aj ce pojazdy.Wróci na miejsce zdarzenia, zabezpieczy samochód przed toczeniem si , wk ada-j c pod ko o klocek, wyj kluczyki ze stacyjki, zaci gn hamulec r czny i – je elijest to mo liwe – w czy pierwszy lub wsteczny bieg.Zatrudni kogo do pomocy – zlecaj c wykonanie prostych czynno ci (wezwanie s u b ratunkowych, usuni cie istniej cych zagro e , udzielanie pomocy poszkodo-wanym, pomoc w wynoszeniu poszkodowanych).Ponownie dokona oceny sytuacji, usi uj c odpowiedzie sobie na kilka prostych pyta (np.: Jak dosz o do wypadku? Czy zagro enie nadal istnieje? Ilu jest poszko-dowanych? Czy jest kto , kto mo e pomóc? Jakie s u by ratunkowe wezwa ?).Sprawdzi czynno ci yciowe poszkodowanych, zaczynaj c od najpowa niejszychobra e (zaburzenie oddychania i silne krwawienia), wst pnie zak adaj c, e nast -pi o uszkodzenie kr gos upa.

Je eli w wypadku uczestnicz pojazdy z oznakowaniem wskazuj cym na niebez-pieczny adunek lub s w tpliwo ci dotycz ce oznakowania pojazdu, nale y zawsze za-chowa bezpieczn odleg o . Zasada ta obowi zuje zw aszcza, gdy jest rozlany p ynlub w oznakowaniu mówi cym o rodzaju przewo onej substancji widnieje litera „E”. Nale y zapisa oznakowania i przekaza pe n informacj , dzwoni c pod numer 112. Zachowa spokój i ci le wykona polecenia dyspozytora.

Ratowanie poszkodowanych w wypadkach drogowychPrzyst puj c do ratowania poszkodowanych w wypadkach drogowych (po wykonaniu czynno ci opisanych wcze niej), nale y ustali kolejno udzielania pierwszej pomocy, sprawdzi rodzaj uszkodze cia a, kieruj c si zewn trznymi objawami oraz reakcj po-szkodowanych na dotyk. Je eli obra e dozna o kilka osób, najpierw nale y zaj si tymi, którzy nic nie mówi i nie wydaj adnych g osów (osoby te mog by nieprzytomne).

Ratuj cy powinni podzieli si zadaniami: jedna osoba powiadomieniem s u b ra-tunkowych, a pozosta e – ratowaniem poszkodowanych.

W wypadkach samochodowych najcz ciej dochodzi do urazu kr gos upa, wi c ko-nieczne jest podtrzymywanie g owy i szyi poszkodowanego tak, aby móg swobodnie oddycha . Mo na za o y ko nierz unieruchamiaj cy typowy lub wykonany z gazetyi chusty trójk tnej. W tym celu sk ada si kilkakrotnie gazet , formuj c z niej pas sze-

Nie mo na nara a w asnego zdrowia i ycia, poniewa staj c si o� ar , nie mo na udzie-li pomocy ani sobie, ani innym.

Pami taj!

RÓ NORODNE ZAGRO ENIA YCIA I SPOSOBY ZAPOBIEGANIA IM

96

Miejsca, w których najcz ciej przebywamy, w znacznym stopniu zagro one spo arami. Mieszkania, domy, budynki szkolne, zabudowania gospodarcze, ki, lasy i uprawy rolne to miejsca potencjalnych po arów.

Szczególn uwag nale y zwróci na:instalacje gazowe i elektryczne (zawory, przewody, gniazdka, kontakty itp.);kot ownie, grzejniki, piece (szczególnie w okresie zimowym);u ywanie otwartego ognia (lamp naftowych, wiec, papierosów, ognisk itp.);stosowanie i przechowywanie materia ów atwopalnych (farb, rozpuszczalników, rozcie czalników, olejów, benzyny itp.) w piwnicach, szafkach, budynkach gospo-darczych i gara ach.

Zapobieganie po arom

G ówne cele ochrony przeciwpo arowej realizowane s przez:przestrzeganie obowi zuj cych przepisów przeciwpo arowych;zaplanowanie ewentualnej ewakuacji ludzi i dobytku;zgromadzenie si i rodków niezb dnych do walki z po arem;przeszkolenie wszystkich u ytkowników budynku w zakresie zasad post powaniazawartych w instrukcji przeciwpo arowej.

Decyduj ca jest postawa wszystkich ludzi i zawiadomienie odpowiednich s u bi osób funkcyjnych o mo liwym zagro eniu po arowym.

Wszystkie przedsi wzi cia, których celem jest ochrona zdrowia, ycia lub dobytku przed po arem i jego skutkami, to ochrona przeciwpo arowa.

Gaszenie po aru lasu

Zagro enia po arowe

97

Post powanie w czasie po aruZasadnicze znaczenie w walce z po arem ma rozpoznanie materia u palnego, a co za tym idzie – typu (grupy) po aru i zastosowanie odpowiedniego rodka ga niczego.

Woda to najpopularniejszy rodek ga niczy, który podczas gaszenia pobiera z ma-teria u pal cego si ogromne ilo ci ciep a.

W kontakcie z ogniem woda zamienia si w par , odcinaj c dost p tlenu.

Wod nie wolno gasi :urz dze elektrycznych pod napi ciem;cia pal cych si w wysokiej temperaturze poprzez arzenie (mo liwo rozrzucenia materia u pal cego si i wytworzenia mieszaniny wybuchowej, tzw. gazu piorunuj -cego);nagrzanych maszyn i konstrukcji stalowych ze wzgl du na mo liwo powstania od-kszta ce ;p ynów atwopalnych l ejszych od wody ze wzgl du na mo liwo rozprzestrzenienia si ognia na powierzchni wody;karbidu, sodu, potasu oraz innych cia , które w kontakcie z wod wydzielaj gazy atwopalne.

Pami taj!

RÓ NORODNE ZAGRO ENIA YCIA I SPOSOBY ZAPOBIEGANIA IM

114

Sposoby zabezpieczenia wody i ywno ci przed ska eniamii zaka eniamiSpo ycie ska onej lub zaka onej wody i ywno ci mo e doprowadzi do wtórnego ska-enia i zaka enia organizmów. Dlatego olbrzymie znaczenie ma ich w a ciwe zabezpie-

czenie przed czynnikami szkodliwymi.Metody zabezpieczania wody i ywno ci:podczas produkcji i przetwarzania produktów spo ywczych oraz wody szczególnuwag nale y zwróci na szczelno i czysto pomieszcze ;rodki spo ywcze powinny by opakowane hermetycznie, a materia , z którego wy-

konano opakowanie, powinien by odporny na czynniki zewn trzne (pojemniki szklane, metalowe, drewniane, pergamin lub papier woskowy);odpowiedni transport i magazynowanie rodków spo ywczych powinny uniemo li-wi kontakt ze rodowiskiem ska onym;spo ywa mo na tylko te artyku y spo ywcze, które nie mia y bezpo redniego kon-taktu ze ród em ska enia, a raz otwartego opakowania nie nale y przechowywa ;uj cia wody (studnie, pompy, ród a) musz by tak zabezpieczone, aby by y odizo-lowane od czynnika powoduj cego ska enie:– studnie i ród a nale y obudowa drewnian konstrukcj okryt materia em nie-

przemakalnym (pap , foli , gontem);– wolno stoj ce pompy (krany) nale y szczelnie owin foli i zabezpieczy j przed

zerwaniem przez wiatr;– teren wokó studni lub pompy (w promieniu do 2 metrów) nale y tak uformowa ,

aby woda z opadów nie dostawa a si do zbiornika; mo na do tego wykorzystaglin lub cement.

Zabiegi sanitarne i specjalne

Zabiegi sanitarne mog by wykonywane dwuetapowo.Cz ciowe zabiegi sanitarne:– polegaj na szybkim usuni ciu substancji szkodliwych z ods oni tych cz ci cia a

(powierzchni r k, szyi twarzy), wskazane równie jest przep ukanie jamy ustnej;– do wykonywania cz ciowych zabiegów sanitarnych s u y indywidualny pakiet

przeciwchemiczny (IPP).Ca kowite zabiegi sanitarne:– polegaj na k pieli lub dok adnym kilkukrotnym umyciu ca ego cia a;– wykonywane s w specjalnie do tego celu zorganizowanych punktach.

Zabiegi sanitarne to czynno ci maj ce na celu usuni cie z powierzchni cia a, b onluzowych, oczu i nosa substancji i rodków, których oddzia ywanie mo e zagra a

zdrowiu lub yciu.

ród a promieniowania j drowego i jego skutki

115

Zabiegi specjalne mog by wykonywane dwuetapowo.Cz ciowe zabiegi specjalne – wykonywane s natychmiast po ska eniu (zaka eniu) za pomoc specjalnych pakietów odka aj cych,tamponów i wody (w pierwszej kolejno cidotyczy to ubra ).Ca kowite zabiegi specjalne polegaj na ca kowitym usuni ciu lub likwidacji czyn-nika powoduj cego ska enie (zaka enie)z odzie y i powierzchni sprz tu (wyposa e-nia i przedmiotów), których si u ywa.Zabiegi sanitarne i specjalne (ca kowite)

wykonuje si w specjalnie do tego przygotowa-nych miejscach za pomoc wyspecjalizowanych si i rodków.

Zabiegi specjalne to czynno ci maj ce na celu usuni cie z maszyn, urz dze , ubio-ru i budynków (oraz innych przedmiotów, z którymi cz owiek mo e mie kontakt) substancji i rodków, których oddzia ywanie mo e zagra a zdrowiu lub yciu.

Usuwanie py u promieniotwórczego

Odka anie rodków transportu