1

EElżbieta Wanat- Połećlżbieta Wanat- Połeć

Dyrektor Departamentu NadzoruDyrektor Departamentu Nadzoru

Warszawa, 8 kwietnia 2003 r.Warszawa, 8 kwietnia 2003 r.

Rozwój działalności ubezpieczeniowej w Polsce

Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych

2

Plan prezentacjiPlan prezentacji

• Miejsce ubezpieczeń w gospodarce narodowej

• Koncentracja i konsolidacja rynku ubezpieczeń

• Struktura portfela ubezpieczeń

• Podstawowe charakterystyki sektora ubezpieczeń

• Kierunki rozwoju ubezpieczeń

3

Miejsce ubezpieczeń Miejsce ubezpieczeń w gospodarce narodowejw gospodarce narodowej

• Zależność pomiędzy stanem gospodarki narodowej a rozwojem sektora ubezpieczeń

• Polska na tle krajów europejskich (dane OECD)

– składka na mieszkańca

– udział składki w PKB

4

Składka na mieszkańcaSkładka na mieszkańca

• Najmniejsza składka na mieszkańca wśród analizowanych krajów

• Wielkości dla 2002 r. - nieznaczny wzrost: 146,9$ ogółem, 62,9USD w dziale I oraz 84USD w dziale II (w 2001 r. odpowiednio: 141USD, 58USD oraz 83USD)

Składka przypisana brutto na mieszkańca w USD

0

1 000

2 000

3 000

4 000

5 000

Szwajcaria Irlandia UK Francja Niemcy Portugalia Grecja Czechy Węgry Polska

1998 1999 2000 Średnia UE - 2001

5

Udział składki w PKBUdział składki w PKB

• Wzrastający do 2001 r. udział składki przypisanej brutto w PKB (3,1% w 2001 r. – 1,28% w dziale I oraz 1,82% w dziale II)

• Spadek wartości wskaźnika w 2002 r. do poziomu 3,01% (1,29% w dziale I oraz 1,72% w dziale II)

Udział składki ubezpieczeniowej w PKB

0%

5%

10%

15%

20%

UK Irlandia Szwajcaria Francja Portugalia Niemcy Czechy Polska Węgry Grecja

1998 1999 2000 Średnia UE - 2001

6

Koncentracja i konsolidacjaKoncentracja i konsolidacjarynku ubezpieczeńrynku ubezpieczeń

• Liczba zakładów ubezpieczeń

• Koncentracja rynku ubezpieczeń

– Udział w rynku największych zakładów ubezpieczeń (pięć największych zakładów)

– Pozycja małych zakładów ubezpieczeń (zakłady o udziale w rynku poniżej 1%)

• Konsolidacja rynku ubezpieczeń

7

Liczba zakładów Liczba zakładów ubezpieczeńubezpieczeń

• Zahamowanie wzrostu liczby zakładów ubezpieczeń

• Zmniejszenie dysproporcji pomiędzy liczbą zakładów działu I (36 zakładów) i działu II (38 zakładów)

• Wydanie w 2002 r trzech zezwoleń MF dla nowych zakładów (1 w dziale I i 2 w dziale II)

• Jedynie dwa oddziały główne zagranicznych zakładów ubezpieczeń

10

3 3

8

5

6

7

4

12

6

3 3

0

5

10

15

20

25

30

35

40

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Lic

zba

za

kła

dó

w d

zia

łają

cy

ch

0

2

4

6

8

10

12

14

Lic

zba

wy

da

ny

ch

ze

zwo

leń

Liczba zakł adów na życi e Liczba zakł adów maj ątkowy ch

Liczba wydanych zezwoleń

8

Zakłady ubezpieczeń o udzialeZakłady ubezpieczeń o udziale w rynku poniżej 1 % w rynku poniżej 1 %

• Duża liczba zakładów ubezpieczeń o udziale w rynku poniżej 1% (23 w dziale I oraz 26 w dziale II na koniec 2002 r.)

• Dysproporcje pomiędzy działami ubezpieczeń w udziale liczby małych zakładów w ogólnej liczbie zakładów (średnio 74% zakładów ubezpieczeń na życie oraz 66% majątkowych to zakłady małe)

0

5

10

15

20

25

30

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Lic

zba

zakł

adó

w

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

Ud

ział

w d

zial

e

Dział I Dział II Udział - dział I Udział - dział II

9

Udział w rynku pięciu Udział w rynku pięciu największych zakładów największych zakładów

ubezpieczeń ubezpieczeń

• Powolny przebieg procesu dekoncentracji

– Bardzo wysoka, lecz wykazująca tendencję spadkową, koncentracja w ubezpieczeniach na życie (ok. 89% w 2002 r.)

– Wysoki i utrzymujący się stopień koncentracji w ubezpieczeniach majątkowych (ok. 82% w 2002 r.)

89%

85%

83%

79%81%

82%82%

99%99%98%96%

94%92%

89%

1996199719981999200020012002

Dział II Dział I

Dział I 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

3 największe 96,1% 93,8% 90,9% 86,5% 82,3% 80,1% 77,6%5 największych 99,0% 98,8% 98,0% 96,1% 93,5% 91,9% 88,7%10 największych 99,9% 99,9% 99,5% 98,9% 97,7% 96,7% 95,0%

Dział II 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

3 największe 83,0% 79,4% 76,2% 73,1% 73,4% 75,9% 75,7%5 największych 89,3% 85,2% 82,6% 79,0% 80,5% 82,1% 82,1%10 największych 94,5% 92,2% 90,8% 89,1% 90,2% 91,1% 90,8%

10

Wyniki techniczne 5 Wyniki techniczne 5 największych zakładów największych zakładów

ubezpieczeń ubezpieczeń

• Zyski techniczne większości największych zakładów ubezpieczeń działu I, straty w dziale II

3

44444

5

2

11111

0

1996199719981999200020012002

Ube

zpie

czen

ia n

z ży

cie

Dział I - dodatnie Dział I - ujemne

1

2

11111

4

3

44444

1996199719981999200020012002

Ube

zpie

czen

ia m

ająt

kow

e

Dział II - dodatnie Dział II - ujemne

11

Wyniki techniczne zakładówWyniki techniczne zakładów o udziale w rynku poniżej 1% o udziale w rynku poniżej 1%

• Jedynie nieliczne zakłady ubezpieczeń, o niewielkim udziale w rynku osiągają dodatnie wyniki techniczne (z reguły zakłady niszowe)

• Główne przyczyny tej sytuacji: wysokie koszty zaistnienia i rozruchu, trudności z pozyskaniem klienta (silna pozycja dużych zakładów ubezpieczeń)

2232265

1916161619

1718

1996199719981999200020012002U

bezp

iecz

enia

maj

ątko

we

Dział II - dodatnie Dział II - ujemne

1210111

8141822242725

1996199719981999200020012002

Ube

zpie

czen

ia n

z ży

cie

Dział I - dodatnie Dział I - ujemne

12

Procesy konsolidacyjne w Procesy konsolidacyjne w sektorze ubezpieczeńsektorze ubezpieczeń

0

2

4

6

8

10

12

14

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

nowe zakłady upadłość wycofanie przejęcie (z likwidacją) przejęcie (bez likwidacji)

• Przewidywane zmniejszenie liczby zakładów ubezpieczeń w wyniku:

– łączenia się, przejęcia zakładów (4 zakłady w fazie łączenia się, 2 połączyły się)

– przeniesienia portfela ubezpieczeń (rozpatrywany 1 wniosek)

– wycofywanie podmiotów z rynku (prawdopodobne 3 -4 przykładki)• Nowe zezwolenia na prowadzenie działalności (prawdopodobne ok. 3 wniosków)

13

Struktura polskiego rynku Struktura polskiego rynku ubezpieczeń ubezpieczeń

• Zmiana podstawowych pozycji finansowych zakładów ubezpieczeń

• Składka przypisana brutto

• Struktura portfela ubezpieczeń na życie

• Struktura portfela ubezpieczeń majątkowych

14

Zmiana podstawowych Zmiana podstawowych charakterystyk finansowychcharakterystyk finansowych

• Spowalnianie tempa zmian podstawowych charakterystyk (z wyjątkiem kosztów działu I)

• Większe dynamiki poszczególnych wartości dla zakładów ubezpieczeń na życie

Zmiana roczna wybranych katergorii dla działu II

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

12.99 12.00 12.01 12.02

Środki własne Margines wy płacalnościPrzy chody techniczne Koszty techniczneLokaty ogółem

Zmiana roczna wybranych katergorii działu I

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

12.99 12.00 12.01 12.02

Środki własne Margines wy płacalnościPrzy chody techniczne Koszty techniczneLokaty ogółem

15

Składka przypisana bruttoSkładka przypisana brutto• Stały, choć w ostatnim okresie dużo niższy, wzrost wielkości składki przypisanej brutto w obu działach ubezpieczeń (23,14 mld zł na koniec 2002 r. łącznie)

• Stały spadek dynamiki wzrostu składki (ogółem ze 107,4% w 2001 r. do 103,4%), szczególnie w dziale II

• Niższe, o ok. 4 pkt. proc., dynamiki składki w dziale II (105% w 2001 r. oraz 100,9% w 2002)

107%

111%

120%

129%

133%

146%

151%

101%

105%

108%

113%

124%

153%

145%

0

2

4

6

8

10

12

14

2002200120001999199819971996W

ielk

ość

w m

ld z

ł

Dział I Dział I Dynamika - dział I Dynamika - dział II

16

Struktura składki według Struktura składki według działówdziałów

• Dominacja ubezpieczeń majątkowych (ok. 57%)

• Stopniowy wzrost udziału ubezpieczeń na życie (średnio w ostatnich trzech latach o ok. 1,5 pkt. proc. rocznie)

0%

20%

40%

60%

80%

100%

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Dział I Dział II

17

Struktura portfelaStruktura portfelaubezpieczenia na życieubezpieczenia na życie

• Dominacja klasycznych ubezpieczeń na życie (ok. 48,15% udział)

• Dynamiczny rozwój nowoczesnych form ubezpieczeń na życie (z kapitałowym funduszem inwestycyjnym) kosztem produktów klasycznych (udział ok. 32,26%)

• Wzrastający udział ubezpieczeń wypadkowych i chorobowych (ok. 18%)

Struktura składki przypisanej brutto działu I

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

12.98 12.99 12.00 12.01 12.02

Gr. 1 Gr. 2 Gr. 3 Gr. 4 Gr. 5 RC

18

Struktura portfelaStruktura portfelaubezpieczeń majątkowychubezpieczeń majątkowych

• Stabilna struktura portfela

• Dominacja ubezpieczeń tradycyjnych: komunikacyjnych (średnio 68% i spada - 66% w 2002 r.), majątkowych (średnio 19% i rośnie) oraz osobowych (ok. 6%)

Struktura s kładki przypis anej brutto dz iału II

0%

20%

40%

60%

80%

100%

12.98 12.99 12.00 12.01 12.02

Os . Sa . Tr. Ma. OC Fi. Po.

19

Podstawowe charakterystyki Podstawowe charakterystyki sektora ubezpieczeń w Polscesektora ubezpieczeń w Polsce

• Inwestycje zakładów ubezpieczeń

• Kapitały zakładowe

• Wyniki zakładów ubezpieczeń

• Bezpieczeństwo zakładów ubezpieczeń

20

Lokaty zakładów ubezpieczeńLokaty zakładów ubezpieczeń

• Zbliżona struktura lokat zakładów obu działów ubezpieczeń

• Dominacja dłużnych papierów wartościowych (ok. 75,7% w 2002 r. i rośnie)

• Stopniowy spadek udziału depozytów bankowych (do 3,8%) oraz akcji (do 5,3%)

• Wzrost znaczenia pozostałych lokat, głównie lokat środków z tytułu ubezpieczeń, gdzie ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający

Struktura lokat działu I

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

12.98 12.99 12.00 12.01 12.02

Nieruchomości Jednostki zależne i stowarzy szoneAkcje i udziały Dłużne papiery wartościowe Depozy ty bankowe Pozostałe lokaty

Struktura lokat działu II

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

12.98 12.99 12.00 12.01 12.02

Nieruchomości Jednostki powiązaneAkcje i udziały Dłużne papiery wartościowe Depozy ty bankowe Pozostałe lokaty

21

Struktura kapitałów Struktura kapitałów zakładowychzakładowych

• Wzrost wartości inwestycji zagranicznych i ich udziału w kapitałach podstawowych zakładów ubezpieczeń (z 67,8% do do 71,9%)

• Spadek zaangażowania pozostałych podmiotów, szczególnie banków

• Struktura własnościowa zakładów:

– zakłady z przeważającym udziałem kapitału zagranicznego – 28 zakładów ubezpieczeń na życie i 23 majątkowe

– zakłady z przeważającym udziałem kapitału krajowego – 7 zakładów ubezpieczeń na życie i 14 majątkowych (15 zakładów w 100%)

– zakłady z przeważającym udziałem Skarbu Państwa – 2 zakłady ubezpieczeń

Wielkości w mln zł

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

Podmioty

zagraniczne

Krajowe

zakłady

ubezpieczeń

Skarb państwa Banki Inne

31.12.2000 31.12.2001 31.12.2002

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

31.12.2000 31.12.2001 31.12.2002

Podmioty zagraniczne Krajowe zakłady ubezpieczeńSkarb państwa BankiInne

22

Inwestycje zagraniczne w Inwestycje zagraniczne w sektorze ubezpieczeńsektorze ubezpieczeń

• Bezpośrednie inwestycje zagraniczne przekroczyły w 2002 r. kwotę 2,97 mld zł.

• Dominacja inwestycji niemieckich (ok. 42%) - 1,21 mln zł w 21 zakładach ubezpieczeń

• Coroczny wzrost udziału bezpośredniego kapitału zagranicznego w kapitałach podstawowych

• Znacznie wyższy pośredni udział kapitału zagranicznego

Udział w kapitale

19%24%

35%

50%

58%

67%73%

10%16%

20%

52%

63%

69% 71%

33% 33%

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Dział I Dział II

Wielkość w mln zł

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Dział I Dział II

23

Wyniki finansowe netto Wyniki finansowe netto zakładówzakładów

– ubezpieczenia na życie – ubezpieczenia na życie

• Dodatnie wyniki techniczne i finansowe

• Znaczny wzrost, o 69,3%, zysku technicznego netto w 2002 r.

• Zyski finansowe w ok. 25% zakładach (od 1999 r.)

Wyniki zakładu ubezpieczeń działu I w mln zł

0

500

1 000

1 500

2 000

2 500

3 000

3 500

12.98 12.99 12.00 12.01 12.02Wy nik techniczny Wy nik na działalności lokacy jnejWy nik f inansowy brutto Wy nik f inansowy netto

6 6 9 10

5 7 8 9

6 7 11 13

20 24 27 25

0%

20%

40%

60%

80%

100%

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Dział I - dodatnie Dział I - ujemne

24

Wyniki finansowe netto Wyniki finansowe netto zakładówzakładów

– ubezpieczenia majątkowe – ubezpieczenia majątkowe

• Dodatni wynik finansowy od 1998 roku głownie wskutek pozytywnych efektów z działalności lokacyjnej

• Wzrastający procent zakładów osiągających zysk finansowy - 35% w latach 1999 - 2000, 48,6% w 2001 oraz 60% w 2002.

Wyniki zakłaów ubezpieczeń działu II w mln zł

-1 000

-500

0

500

1 000

1 500

2 000

12.99 12.00 12.01 12.02

Wy nik techniczny Wy nik na działalności lokacy jnej

Wy nik f inansowy brutto Wy nik f inansowy netto

15 1613 16

11 1217

21

12 1217 15

21 2218

14

0%

20%

40%

60%

80%

100%

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Dział II - dodatnie Dział II - ujemne

25

Spełnianie ustawowych Spełnianie ustawowych wymogów wypłacalnościwymogów wypłacalności

Art. 45 i 63 ustawy o działalności ubezpieczeniowej z dnia 28 lipca 1990 r.:

• Zakład ubezpieczeń obowiązany jest posiadać środki własne w wysokości nie niższej niż margines wypłacalności lub kapitał gwarancyjny

• Zakład ubezpieczeń jest obowiązany posiadać aktywa spełniające warunki określone w ustawie w wysokości nie niższej niż wartość rezerw techniczno- ubezpieczeniowych

Liczba zakładów

0

1

2

3

4

5

6

7

8

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Brak pokrycia MW - dział I Brak pokrycia MW - dział I I Brak pokrycia RTU - dział I

Brak pokrycia RTU - dział I I Brak pokrycia obu - dział I I

26

Spełnianie ustawowych Spełnianie ustawowych wymogów wypłacalnościwymogów wypłacalności

• Poprawiająca się kondycja finansowa zakładów ubezpieczeń

• Wartości wskaźnika pokrycia RTU za 2002 r. wyniosła 111,0% dla działu I (zmiana o 1,22 pkt. proc.) oraz 113,0% dla działu II (spadek o -3,52 pkt. proc.)

• Dla działu II wskaźnik pokrycia MW wyniósł w 2002 r. 206,6% (rok wcześniej 175,09%), w dziale II 336,9% i wzrósł o ponad 58,01 pkt. proc.

Realizacja ustawowych wskaźników zakładów działu I

0%

50%

100%

150%

200%

250%

12.98 12.99 12.00 12.01 12.02

Wskaźnik pokry cia marginesu wy płacalnościWskaźnik pokry cia rezerwUstawowa granica wy płacalności

Realizacja ustawowych wskaźników zakładów działu II

0%

50%

100%

150%

200%

250%

300%

350%

400%

12.98 12.99 12.00 12.01 12.02

Wskaźnik pokry cia marginesu wy płacalnościWskaźnik pokry cia rezerwUstawowa granica wy płacalności

27

Kierunki rozwoju ubezpieczeńKierunki rozwoju ubezpieczeń

• Zagrożenia dla rozwoju rynku ubezpieczeń

• Szanse rozwoju rynku ubezpieczeń

28

Zagrożenia dla rozwoju Zagrożenia dla rozwoju rynku ubezpieczeńrynku ubezpieczeń

• Niski popyt na ubezpieczenia:

– Spowolnienie dynamiki wzrostu gospodarczego (spadek dochodów realnych, bezrobocie)

– Stagnacja popytu wewnętrznego konsumpcyjnego i inwestycyjnego

– Niska świadomość ubezpieczeniowa

– Spadek skłonności do oszczędzania

• Brak podaży niestandardowych produktów ubezpieczeniowych (koncentracja na produktach standardowych)

• Zbyt silna zależność między rozwojem ubezpieczeń majątkowych a rozwojem motoryzacji

• Niedostatek wypracowanych i sprawdzonych na polskim rynku standardów kompleksowej obsługi klienta

29

Zagrożenia dla rozwoju rynku Zagrożenia dla rozwoju rynku ubezpieczeńubezpieczeń

• Obniżenie inflacji i nominalnych stóp procentowych (spadek dochodów z działalności inwestycyjnej)

• Podniesienie stawek reasekuracyjnych przez reasekuratorów (ograniczenie reasekuracji i pośrednio większe zapotrzebowanie na kapitał)

• Rosnąca konkurencja ze strony zagranicznych zakładów ubezpieczeniowych po integracji Polski z UE

• Zaostrzenie wymagań wypłacalnościowych

• Wzrost ryzyka (katastrofy, terroryzm)

• Niestabilność rynku (wycofywanie się inwestorów zagranicznych)

• Nowe kanały dystrybucji (brak rozwiniętej infrastruktury technicznej, redukcja zatrudnienia)

30

Szanse rozwoju ubezpieczeńSzanse rozwoju ubezpieczeń

• Wzrost świadomości ubezpieczeniowej m.in. w wyniku wdrożenia reform systemu ubezpieczeń społecznych oraz systemu ochrony zdrowia (rozwój ubezpieczeń III filara oraz prywatnych ubezpieczeń zdrowotnych)

• Przyjęcie wysokich standardów w zakresie zarządzania ryzykiem przez przedsiębiorstwa w związku z funkcjonowaniem na jednolitym rynku europejskim

• Integracja Polski z UE (unifikacja prawa i możliwość działania w ramach swobody świadczenia usług i prawa do zakładania przedsiębiorstw)

• Zmiany prawne (np. wzrost zakresu ubezpieczeń uznanych za obowiązkowe, rozwój systemów chroniących przed skutkami katastrof)

• Zachęty podatkowe jako sprawdzone stymulatory rozwoju (przykład Czech)

• Włączenie się wielu ośrodków akademickich w proces kształcenia na potrzeby ubezpieczeń