DZIK

1. rednia masa dzika w Polsce.

* masa ciaa samcw (niepatroszone)

- jesieni do 200-250 kg,

- wiosn o 15-20% mniej,

* masa ciaa samic okoo 30% mniejsza,

* po patroszeniu 20% mniej,

* w Polsce rednia masa tuszy dzikw to ok.60kg.

2. Area dzika.

Area osobniczy:

* najwikszy odyce i samury,

* najmniejszy lochy z warchlakami,

* najwikszy area pn jesieni (ponad 10 km),

* najmniejszy w okresie zimowym (0,2 - 2,5km).

Dziki yj w kompleksach lenych, lecz czasami je opuszczaj i

czasowo yj poza lasem. Najlepsze dla dzika s lasy liciaste,

mieszane lub iglaste, przeplatane iglastymi modnikami. Dziki lubi

te mokrada, bagna, podmoke ki. Wane, aby w okolicy

znajdoway si ki i pola uprawne. Dziki maj mae wymagania

mieszkaniowe, dlatego s szeroko rozpowszechnione w caym

kraju.

3. Odywianie si dzika.

* er objtociowy: trawy, zioa, pdy,

* er treciwy: ziemniaki, korzenie, cebule, nasiona, odzie,

pochodzenia zwierzcego,

* er soczysty: ziemniaki, buraki, rzepa, marchew,

* pokarm rolinny:

- w lesie to: grzyby (opieki, rydze, smardze, piestrzenice), mchy,

skrzypy, paprocie

(pdy, licie), sadzonki, nadziemne jedno i dwulicienne, nasiona

dbu,

- na polach: zboa (owies, yto jczmie), proso, gryka, ziemniaki,

marchew, rzepa,

kapusta, buraki, topinambur,

* pokarm zwierzcy:

- gleba lena (w 1g wiele tysicy pierwotniakw, bakterii,

luzowcw, glonw, grzybw,

larw muchwek), piercienice, stawonogi (szkodliwe owady lasw

i pl, chrzszcze

majowe), ryby (w mule spuszczonych staww lub pytkich

wodach), ptaki (jaja i pisklta

z gniazd naziemnych),ssaki od myszy po jelenia (mode

zwierzyny powej, zajczki,

padlina; tropi po ladach krwi),

* dzienne zapotrzebowanie 1,5kg treciwego i ok. 3kg soczystego,

* a 2/3 poywienia dzik pozyskuje z ziemi i ciki,

* proporcje poywienia rolinnego do zwierzcego to 3:1.

4. Uzbienie dzika.

* 3-4 miesic ycia: 28 zbw

3-1(okrge)-3-0

3-1-3-0

* 10-12 miesicy:

- wymiana zbw (od okrajkw),

- pojawiaj si ky (trjktne),

- pojawia si P1,

* 14-16 miesicy: bardzo dobrze rozwinite ky,

* 19-20 miesicy (dorosy dzik): 44 zby

6-1-4-3

3-1-4-3

Ky dzika:

* mleczne do 8-11 miesica ycia, tpe, 6 mm gruboci,

* ky stae uchwy to szable, ky stae szczki to fajki (su do

ostrzenia szabli),

* szabla ronie i ciera si po 3 cm rocznie,

* szable samcw maj do 30 cm dugoci, trjktny przekrj, 2/3 w

zbodole,

* funkcje kw: walka w okresie rui,

* powierzchnia szlifu suy do okrelania wieku.

Ky samic:

* krtkie,

* owalne na przekroju,

* przez pierwsze 3 lata rosn tak jak u samcw, pniej zamykanie

kanau zbowego

(korzenia) i bardzo may przyrost.

5. Okrelanie wieku u dzikw.

* warchlaki 4-5 miesicy: pasiaste,

* warchlaki pow. 5 miesica: rdzawe, najmniejsze w watasze,

* przelatki: przd ciaa wyszy, samce maj pdzel i id oddzielnie

lub za watah, samice

przelatki razem z watah,

* wycinki: ksztat dorosego osobnika, dugi ogon,

* po uzbieniu:

- stopie starcia kw,

- okres wymiany na zby stae,

- stopie starcia trzonowcw,

- pooenie M3 wzgldem grzebienia twarzowego.

6. Zmiany umaszczenia modych dzikw.

* warchlaki do 5-6 miesicy rdzawo-brunatne z tymi prgami na

grzbiecie i bokach ciaa, spd i boki tawe,

* powyej 5-6 miesica ycia robi si rdzawe, bez prg.

7. Wataha dzikw.

Dziki jako zwierzyna gromadna yj w stadach - watahach. Jesieni

watahy cz si w wiksze skupiska ze wzgldu na atwiejsze

przetrwanie (starsze, silne lochy przeoruj ziemi, by modsze mogy

poszukiwa pokarmu). W watasze obowizuje okrelony o porzdek:

przewodzi stara locha, dalej id warchlaki, przelatki, wycinki i jaowe

lochy.

Stare dziki - odyce i samury - yj pojedynczo, natomiast wycinki i

przelatki czsto cz si w mae watahy. W czasie rui (huczki)

starsze, dowiadczone i silne osobniki przyczaj si do watahy, aby

pokry lochy. W tym czasie odpdzaj one modsze wycinki.

8. Rozmnaanie si dzikw.

Dojrzao pciow samice osigaj po 1 roku ycia, samce po dwch.

Ruja (huczka) u loch wystpuje w kocu XI, XI, a nawet w I i trwa

ok. 4-5 tyg. W tym czasie do watahy doczaj stare odyce i wycinki

yjce wczeniej osobno. Staraj si one odpdzi od watahy

modsze, sabsze wycinki. Po okresie huczki znowu odczaj si od

stada.

Krycie lochy przez ok. 4 min., w tym czasie samiec uderza szablami.

Okoo 40% loch z watahy zdolnych do rozrodu jest zapodnionych.

Cia trwa 133-140 dni u starych loch, a u modych 114-130 dni.

Warchlaki rodz si od po. III, IV, V, a nawet pocz. VI. W miocie

jest 4-6 prosit, starsze loch mog dawa 8-9 modych. Locha bardzo

dba o warchlaki, rzadko si od nich oddala, jest czujna, agresywna. Po

ok. 2 tyg. mode podaj za loch. Nastpnie kilka loch czy si w

ma watah.

9. Pokrywa wosowa u dzika.

* skra szaro-czarna, tworzca zgrubienia (fady) w okolicy karku,

kbu, grzbietu,

* wosy s zazwyczaj czarne, ale bywaj rudawe, brunatne, brzowo-

siwe, czasami nawet

aciate,

* w zimie suknia jest ciemniejsza, w lecie janiejsza,

* wosy:

- szczecina: duga, ocista, na grzbiecie tworzy czub (ok. 15 cm),

- sier wenista: gruba, krtka, mikka, gsta, poskrcana, kolor

jasnobrunatny do

jasnoszarego, zim wena (podszycie) wystpuje pod szczecin,

* policzki, podgardle, tylna cz gowy i grzbiet janiejsze,

* wosy czuciowe krawdzie powiek, brodawki policzkowe i

poduchwowe,

* warchlaki do 5-6 miesicy: rdzawo-brunatne z tymi prgami na

grzbiecie i po bokach,

* wymiana wosa: III/IV.

10. Zmysy dzika.

* doskonay wch najlepszego posokowca, tropi po farbie, wyczuwa

w cice larwy owadw, odzie, brukiew, orzechy, zamieszkane

nory mysie,

* dotyk: pytka ryjowa, wosy czuciowe na policzkach i pod uchw,

* smak: liczne brodawki smakowe jzyka, dua wybirczo eru,

* such: bardzo dobry jak u sarny (reaguje na pisk myszy),

* wzrok: sabszy, reaguje na ruch.

Dzik jest inteligentniejszy od sarny i jelenia.

ZAJCE

1. Zajczaki w Polsce wymieni.

W Polsce: zajc szarak, zajc bielak, krlik.

2. Wymie zajce yjce w Europie.

W Europie 52 gatunki.

* zajc szarak,

* zajc europejski,

* zajc rdziemnomorski,

* zajc alpejski.

3. Wymiary zajca.

* dugo: 65-75 cm,

* wysoko: 30-32 cm,

* dugo ogona: 8-10 cm,

* dugo suchw: 12-14 cm,

* masa ciaa:

- po urodzeniu: 90-130 g,

- dorosy: 3-4 kg (wielkopolska), 4,4 kg (Olsztyn).

4. Budowa zajca.

* czaszka wyduona, spaszczona bocznie,

* szczelina midzy komi nosowymi,

* 28 zbw:

2-0-3-0

1-0-3-2

* poduna bruzda na siekaczach,

* PM1 trjdzielny,

* klatka piersiowa wska,

* silnie uminione koczyny tylne,

* krgosup pakowato wygity,

* due puca i serce (dua wytrzymao fizyczna),

* jelito lepe: ok. 40% dugoci przewodu pokarmowego,

* gruczoy zapachowe: policzki, nos, odbyt.

5. Rozpoznawanie wieku zajca.

* znami Strocha (chrzstka pomiszy trzonem i nasad koci

okciowej) do 8 miesica ycia,

pniej stopniowo zanika,

* wiksza masa soczewki u dorosych zajcy.

6. Ka mikki zajca, jakie ma znaczenie fizjologiczne.

* w okrnicy separacja wknistych czstek pow. 300 mikronw w

centrum i pynw oraz

czstek poniej 300 mikronw na obwodzie,

* usuwanie wknistych czstek na zewntrz oraz transport wsteczny

drobnych czstek i

pynw do jelita lepego,

* dalsza fermentacja (brak formowania cekotrofw)

* poykanie wprost z odbytu,

* ka mikki dostarcza ok. 20% biaka i aminokwasw, a ponadto sole

minerale.

7. Odywianie si zajcy.

* 77 gat. rolin (35 w znacznej iloci),

* roliny uprawne trawy, zioa, pki, mode pdy, kora gazi. owoce,

nasiona, grzyby,

* dzienna dieta to 800-1000g masy zielonej tj. ok. jedna czwarta masy

siaa

(sarna je jedn sm swojej masy),

* zapasy tuszczu zimowego (dopuszczalna strata 15% masy ciaa, a

dzik do 40%masy ciaa),

* ka spaszczone, suche bobki, zjadanie ppynnego kay w czasie

spoczynku.

8. Czynniki redukcji pogowia.

* mechanizacja rolnictwa - zbir zielonek (koszenie co 6 tyg.),

uprawa okopowych

* rodki ochrony rolin (herbicydy, insektycydy i rodentycydy) - ok.

15%,

* wypadki komunikacyjne (samochody, kolej),

* monokultury,

* drapieniki (lis, kruk, myszow, wrona siwa, kot, pies),

* choroby zakane i inwazyjne (kokcydioza, robaczyce przewodu

pokarmowego, rodencjoza,

pastereloza, tularemia, stafylokokoza, bruceloza),

* warunki pogodowe.

9. Czym odrnia si zajc szarak od reszty zajcy?

* uszy dusze ni pysk (u zajca bielaka rwne, u krlika krtsze),

* zajc ma smuklejsz budow ciaa,

* dusze skoki (tylne nogi),

* szerokie nozdrza tylne (szersze ni u krlika),

* zajc po urodzeniu ma otwarte oczy i futerko (krliki rodz si lepe

i goe),

* zajc ma 2 pary siekaczy w szczce, a krlik 1 par,

* zajc zalega w kotlinie, a krlik kopie nory.

10. Rozrd zajca szaraka.

Dojrzao pciow samice osigaj w 5-6 miesicu ycia, a samce w

7 miesicu ycia.

Okres rozmnaania zajcy to tzw. parkoty. Trwa kilka miesicy i w

zalenoci od pogody obejmuje czas od III do IX, przy czym

najintensywniejszy jest w V/VI. Parkoty trwaj w dzie i w nocy, a za

jedn samic ugania si nawet kilka samcw. Odbywaj si walki o

samic.

Cia trwa ok. 42 dni. Rodzi si redniorocznie 7,4 krlika od kadej

samicy. Samica moe wyda na wiat nawet 4 mioty w cigu roku.

Pierwsze karmienie odbywa si zaraz po urodzeniu (mleko ma a 23%

tuszczu), a po 1-2 dniach tylko raz na dob przez kilka min. Po ok. 2-

3 tyg. samica przestaje si opiekowa modymi. Dua cz zajcy nie

doywa dorosoci.

11. Turzyca (pokrywa wosowa) zajca.

Wosy okrywowe:

* dugie, mocne, gadkie,

* na grzbiecie szare (czasem czarne) z ciemnobrunatn podstaw i

ciemnorudym

zakoczeniem,

* w tylnej czci grzbietu i na udach srebrzysty nalot.

Wosy podszycia:

* cienkie, mikkie, sfadowane, szorstkie,

* na karku ciemnordzawe,

* na grzbiecie biae z ciemnobrunatnym zakoczeniem,

* na bokach biae z rudym zakoczeniem,

* podgardle i wewntrzna strona skokw biae,

* ogon (omyk): z wierzchu czarny, od spodu biay,

* czasami biaa plamka na czole.

Linienie: IV-VI oraz IX-XI.

LIS Vulpes vulpes

1. Wymiary lisa:

* dugo ciaa 50-90 cm,

* dugo ogona 30-60 cm,

* wysoko w kbie 35-50 cm,

* masa ciaa 5-7 kg.

2. Czym si rni trop lisa od tropu psa?

Trop lisa przypomina trop maego psa, jest jednak bardziej wyduony

i wszy, pazury dusze i wyranie odcinite. Odcisk apy przedniej

ma wymiary okoo 5-6x7-8, tylnej okoo 4-5x6-7 cm. Trop lisa jest

tak charakterystyczny, e kto go raz zobaczy nie pomyli si ju

nigdy. Gdy lis biegnie truchtem pozostawia prawie idealnie prost

lini tropw (sznurowanie), pozostawia trop podobny do zajczego, w

galopie nieregularny (mae skoki). Zim, przyspieszajc po wieym

opadzie nienym wida lad wleczonej kity. W okresie godowym za

jednym tropem suki wida tropy kilku podajcych za ni samcw.

3. Rnice w budowie czaszki lisa i psa:

* czaszka lisa: 12-15cm dugoci, na wyrostku jarzmowym koci

czoowej doek, lis ma delikatne,

cienkie ky do przytrzymywania ofiary, wiksze szpary

midzyzbowe,

* czaszka psa: na szczytowej czci wyrany charakterystyczny

grzebie (u lisa mniejszy), ko

czoowa pooona wyej ni ko nosowa.

4. Zby lisa:

* mode, 1 miesic: 28 zbw

3130

3130

* 6 miesicy: 42 zby

3142

3143

5. Rozrd lisw:

* zwierzta monoestralne,

* cieczka 1-6 dni (w Polsce przeom I/II),

* znaczenie terenu ladami zapachowymi (mocz, ka, wydzielina

gruczow ogona) ju od XII, wypdzanie modych liszek i lisw,

* walki psw,

* zwizki poligamiczne, ale czasem monogamiczna natura samcw,

* kopulacja poza nor, 15-30 min,

* cia 51-53 dni,

* mode rodz si III/IV

* wielko miotu 4-8 modych (poronienia 25%), mode s lepe (do

14 dni)

* mode s karmione mlekiem, pniej liszka i pies znosz do nory

er,

* w 4-6 tyg. ycia mode wychodz z nory i eruj z rodzicami,

* w VII liszka z modymi przenosi si na pola, mode (niedoliski)

powoli opuszczaj matk,

* podno samic: 1-6 lat,

6. Nory lisie:

* dugo: 5-7 m,

* szeroko: 25 - 35 cm,

* wysoko: 15 - 20 cm,

* wykorzystanie: okres wiosenno-letni, zimowy

* liczba nor jednej lisiej rodziny wynosi 13-20, ale uywane jest 2-5

nor,

* czsto kilka wlotw, boczne korytarze,

* lisy czsto zajmuj nory po borsukach,

* lokalizacja: ostoja zimowa.

7. Odywianie si lisw. Pokarm w %.

* drapienik oportunistyczny (zmienno sezonowa),

* 35% drobne gryzonie,

* 30% zajce, krliki,

* 10-20% padlina,

* 20% ptaki,

* 1% owoce,

* odpadki mietniskowe.

9. Gruczoy zapachowe lisa:

* opuszki,

* gruczo ogonowy (na grzbietowej powierzchni ogona),

* gruczo okooodbytowy

* znaczenie terenu moczem.

10. Odmiany barwne lisa:

* lis rudy,

* lis srebrny krzyak: prga przez grzbiet i opatki,

* lis wglarz,

* lis srebrzysty.

11. Stosunek lisw dorosych do modziey:

Relacje dorastajca modzie - rodzice (dyspersja 20-30 km, wysoka

miertelno)

Lisy yj w parach lub grupach socjalnych, zoonych z dominujcej

samicy (zwanej alfa), dominujcego samca i rnej liczby (3-5)

podporzdkowanych samic. Samice te s crkami lub wnuczkami

samicy alfa. W zamian za moliwo przebywania na terytorium

matki pomagaj jej w odchowaniu potomstwa, dostarczajc

szczenitom pokarmu.

12. Stosunki rodzinne u lisw

W pierwszych miesicach ycia gromadka dzieci w lisiej norze bawi

si zgodnie jak w piaskownicy. Zgraja lisit (w miocie najczciej 4-6

modych) w przeciwiestwie do samotnie i tylko dla siebie yjcych

rodzicw - to jedno ciao i dusza. Ale w listopadzie na par tygodni

przed osigniciem dojrzaoci pciowej zapanicze walki modych

staj si coraz bardziej zacite i dzikie. W kocy przeradzaj si we

wzajemne ksanie. Prowadzi to do pkania wizw braterskich i

rodzinnych. Odtd kade mode zwierz chodzi ju wasnymi drogami

we wrogim wiecie. Pomiedzy siostrami. to ochodzenie stosunkw

moe odwlec si o rok, jeeli obszar wok rodzinnego gniazda jest

ju gsto zasiedlonny przez inne lisie rodziny. Jeeli zatem nie ma

szans na wywdrowanie, siostry,zazwyczaj ktliwe. zachowuj si

spokojnie, pozostajc na onie rodziny i staj si "pomocnikami". To

oznacz pomoc w nadchodzcej wionie i lecie w wychowaniu o rok

modszego rodzestwa.

WILK

1. wygld:

Wilk podobny jest do psa owczarka, budow ma jednak silniejsz,

bardziej krp, krtsze nogi (apy), wielki, szeroki eb i spuszczony

ogon (polano). Futro ma wilk brzowo-popielate, niezbyt gsto

podbite. Podbrzusze popielate, eb popielato-brzowo-czarny. Koo

pyska, na podgardlu i w uszach ma wos popielato-srebrzysty. Polano

puszyste, ciemne z wierzchu, na kocach wosw czarniawe. Uszy

stojce, czoo szerokie, paskie, oczy (lampy) brzowe, ukonie

osadzone, kark silny. Odrnienie basiora (samca) od wadery

(samicy) szczeglnie w lesie wrd drzew jest bardzo trudne.

Teoretycznie jest to moliwe po zewntrznym wygldzie; basior ma

siln budow korpusu, gruby kark i duy, szeroki eb, czasem

ciemniejsze futro. Dugo korpusu wilka dochodzi (bez polana) do

140 cm, wysoko w barku do okoo 75 cm, dugo polana wynosi

okoo 40-45 cm. Dojrzay wilk ma mas 40-60 kg.

2. Pokarm wilka:

Wilk jest misoerny. Gwnym jego erem s zwierzta lene oraz

zwierzta domowe, zarwno upolowane przez niego jak i pade. Wilki

eruj gwnie w nocy, jednak pod wpywem godu napadaj stada

owiec i byda na pastwiskach nawet w dzie. Wilk napada na swe

ofiary wedug jednej staej metody: stara si najpierw rozerwa

brzuch, a potem atakuje tylne nogi, aeby przewrci sw ofiar i

chwyci j za gardo. Jeeli napadu dokonuje kilka wilkw, wwczas

atakuj one rwnoczenie ze wszystkich stron. Wilk jest bardzo

krwioerczy, zwierzyn dusi (zarzyna) nie tylko w iloci potrzebnej

dla zaspokojenia godu, ale rwnie dla zbjeckiej satysfakcji, w

szczeglnoci jeli uda mu si dosta do zabudowa, np. owczarni. Ze

szczegln zajadoci poluje na zwierzyn pow, powoduje wrd

niej due szkody. Wilki umiej polowa z nagank, a wic jedne

napdzaj zwierzyn, a drugie w ukryciu czekaj na jej zblienie si.

Takie polowania organizuj na zwierzyn pow i na dziki. Z godu

podchodz do zabudowa ludzkich, gdzie wkradaj si do stajni i

obr, napadaj na pasce si owce i bydo. Wilk atakuje take

czowieka, jest to jednak wypadek rzadki. Czyni to jedynie wilki

wcieke lub bardzo wygodzone. Wilk w cigu nocy potrafi przej

30-50 km. Po obfitym nocnym obarstwie odchodzi od miejsca eru

2-10 km i tam zalega.

3. Rozrd:

Cieczka u wilkw odbywa si w kocu stycznia i z pocztkiem lutego.

Wadera nosi pd przez 9 tygodni. W kwietniu wadera pomiata 4-8

lepych wilczt w gniedzie. Gniazdo to urzdza sobie wilk w

gstwinach, podmokych, zaronitych jarach, krzakach, wrd bagien

i w innych trudno dostpnych dla czowieka miejscach. Czsto jest to

odpowiednio poszerzona jama borsucza.lub lisia pod wykrotem lub

kop chrustu. Wychowywaniem modych zajmuje si wadera i basior

z tym, e basior dostarcza ywnoci dla wilczt. Wilk yje do okoo

15 lat.

3. Tryb ycia:

Wilk yje zarwno w wikszych, zagospodarowanych lasach, jak i

najbardziej dzikich, zapomnianych przez czowieka ustroniach

lenych penych rozpadlin, jarw, gszczw. Wystpuje w

wojewdztwach pnocnych, wschodnich i poudniowo-wschodnich,

a w pozostaych jest rzadki. Jako ostoj obiera miejsca zaronite

oz, trzcin, jeynami, maliniakiem lub wysokimi trawami - zawsze

jednak w pobliu wody. Wilki latem yj rodzinami, a w zimie w

watahach, po kilkanacie sztuk. Jedn z przyczyn ich gromadnego

yda jest ch spotgowania siy napastniczej, gdy potrafi one w

sposb zorganizowany osacza zwierzyn i gromadnie atakowa

nawet wiksze jej stada. Wskutek braku eru watahy rozbijaa si na

mniejsze grupy (po 2-3 sztuki) i zapuszczaj si na tereny dotychczas

przez siebie nie opanowane. Wilk chodzi ze spuszczonym bem,

zwisajcym jak gdyby nieruchomo, polano ma rwnie opuszczone w

d, a w czasie ucieczki podwinite midzy nogi.

3. Trop wilka:

Trop wilka jest podobny nieco do tropu psa, ale jest wikszy i bardziej

wyduony, ma wyranie odcinite poduszki palcw i pazury, w

szczeglnoci dwch rodkowych. Poduszki doniowe przedniej apy

wilka maj ksztat serca, za apy psiej - owalny. lady wszystkich ap

wilka idcego truchtem daj lini prawie prost, odstpy jednak

midzy odciskami s nierwnomierne. Podczas ucieczki wilk skacze

(galopuje), robic odciski czterech nieregularnie uoonych ap

rwnoczenie. Wataha wilkw idcych truchtem pozostawia tylko

jeden lad.

JENOT Nyctereutes procyonides

1. Mofrologia jenota:

* 65-75 cm dugoci,

* ogon 20 cm,

* masa ciaa 4-6 kg latem, 6-10 kg jesieni,

* maa gowa, dugie wosy na gowie, uszy schowane w nich,

* wosy na ciele dugie, krtkie tylko na tylnych koczynach, pysku i

wewntrznej stronie uszu,

* umaszczenie:

- koczyny, uszy, rodek pyska: ciemnobrzowe,

- szyja, czoo, pysk: jasne, te, biaawe,

- na grzbiecie ciemne wosy uoone w krzy,

- latem sier nieco janiejsza, ni zim,

* krtki, ostro zakoczony pysk,

* krpy tuw,

* krtkie nogi.

2. Rozrd jenota:

* cieczka w II-III,

* cia 61-62 dni,

* w IV-V rodzi si 5-7 lepych szczenit, ktre po 10 widz,

* karmione 2 miesice przez matk,

* po 3-4 tyg. jedz miso, a samiec pomaga w karmieniu,

* po 5-6 miesicach s samodzielne,

* po 10 miesicach osigaj dojrzao pciow.

3. Okrywa wosowa jenota:

* wos : gsty, powo-szary, rodek grzbietu ciemny,

* koczyny, uszy, rodek pyska: ciemnobrzowe,

* szyja, czoo, pysk: jasne, te, biaawe,

* na grzbiecie ciemne wosy uoone w krzy,

* latem sier nieco janiejsza, ni zim.

4. Masa ciaa, wzrost, dugo jenota:

* masa ciaa: 4-6kg latem, 6-10kg jesieni,

* dugo: 65-75cm,

* ogon 20 cm,

* wzrost: 20-25 cm.

5. Okres cieczki i dugo ciy jenota:

* cieczka: II/III

* cia: 61-62 dni (2 miesice).

TCHRZ Mustela putorius

1. Wygld tchrza:

Budowa ciaa

* dugo 30-45 cm,

* ogon ok. 15 cm,

* masa ciaa 0,6 - 1,5 kg,

* okrga gowa,

* krtki pyszczek,

* mae zaokrglone uszy,

* krtkie koczyny,

* nagie opuszki palcw,

* gruczou zapachowe okooodbytowe (take obronne).

Wosie:

* wosy ociste rzadkie, ciemnobrunatne,

* wosy weniste gste, kremowo-te,

* spd ciaa, koczyny i ogon: ciemnobrunatne,

* czoo, boki gowy, wargi i krawdzie uszu: biae,

* mode: szarobrunatne.

2. Poywienie tchrza:

* pokarm zwierzcy: drobne gryzonie (chtniej poluje ni kot),

chomiki, krliki, mocie, zajczki,

jaja, ptaki, gady, pazy, limaki, owady,

zabija szybko i duo,

* pokarm roliny: tylko niektre owoce.

3. Wymiary i waga tchrza:

* dugo 30-45 cm,

* ogon ok. 15 cm,

* masa ciaa 0,6 - 1,5 kg.

4. Porwnanie tchrza i kuny:

* podobne, ale tchrz mniejszy

* tchrz nie ma plamy na szyi,

* kita tchrza jest krtsza krtsza,

* kuna ma zgrabniejsz sylwetk

* tchrz nie zabija ponad potrzeb (kuna moe wybi cay kurnik w

cigu nocy,

tchrz zabije jedn kur)

KUNA LENA TUMAK Martes martes

1. Opisz kun:

* dugo: ok. 50 cm,

* masa ciaa: do 1,5 kg

* do dua gowa,

* ostry pysk,

* krtkie nogi,

* krtkie uszy,

* ogon jest dugi i puszysty,

* umaszczenie futra zmienia si w zalenoci od pory roku:

- na wierzchu, apy: ciemne, brzowe,

- szyja, gowa, podbrzusze: te.

- na piersiach: jasna, pokrga plama (cecha charakterystyczna).

2. Rozmnaanie si kuny:

* dojrzao pciowa po 2 latach,

* cieczka: VII/VIII, charakterystyczne odgosy samic,

* czenie si w pary,

* cia 230-270 dni, 33-38 tyg.,

* zjawisko ciy utajonej (aby mode zawsze rodziy si na wiosn),

* na przeomie IV/V rodzi 3-6 lepych modych,

* po 32 dniach otwieraj oczy,

* matka karmi je 2 mie. ale ju po 5 tyg. zaczynaj je miso,

* mode pozostaj z samica do zimy,

* kuny yj do 10 lat.

3. Wymiary i waga kuny:

* dugo ok. 50 cm,

* ogon ok. 30 cm,

* wysoko ok. 20 cm,

* mas do 1,5 kg.

4. Pokarm kuny:

* myszy, szczury (65% latem i 40% zim),

* wiewirki, krliki, zajce,

* jaja, ptaki (gobie),

* kolta sarny,

* aby, limaki,

* owady (gniazda os i trzmieli),

* jagody, owoce lene,

* rzadziej padlina.

5. Czym si rni kuna lena od domowej?

Kuna domowa:

* brzowo-szara sier,

* biaa, rozwidlona plama od piersi do nasady przednich ap,

* nagie opuszki palcw i stp,

* krtsze koczyny,

* dusza gowa,

* nos cielisty.

Kuna lena:

* brzowa sier,

* ta plama na piersi, nierozwidlona,

* poronite opuszki palcw i stp,

* nos prawie czarny.

BORSUK

1. Wygld zewntrzny borsuka:

* dugo ok. 90 cm,

* ogon 15-20 cm,

* wysoko ok.30 cm

* masa ciaa: ok. 12 kg latem i 15-29 kg jesieni,

* gowa: maa spaszczona gowa,

* wyduony pysk,

* niewielkie oczy,

* mae zaokrglone uszy,

* krtka, mocna szyja,

* krpy tuw,

* krtkie bardzo mocne, przystosowane do kopania nogi,

* nagie opuszki palcowe z dugimi pazurami (szczeglnie na

koczynach przednich),

* gruczoy zapachowe: po wewntrznej stronie nasady ogona.

2. Pokrywa wosowa:

* duga, twarda szczecina,

* na grzbiecie szaro-srebrzysta z domieszk czarnego,

* koczyny i spd ciaa brunatno-czarny,

* gowa prawie biaa z czarnym pasem od pyska przez oko i ucho, a

do karku,

* sier modych mikka, biaawa.

3. Poywienie borsuka:

* wszystkoerny,

* eruje w nocy,

* pokarm zwierzcy: piercienice, larwy, owady (puapki), limaki,

pazy, gady, jaja, pisklta, mode krliki i zajce. myszy, rzadziej

padlina,

* pokarm rolinny: bulwy, kcza, korzonki, jagody, odzie,

brukiew, marchew, buraki, grzyby.

4. Waga i wielko borsuka:

* dugo: 90 cm,

* wysoko: 30 cm,

* masa ciaa: 12 kg latem, 15-29 kg jesieni.

5. Okres rozrodczy u borsuka:

* cieczka VII/VIII,

* pies przez kilka dni w norze suki,

* cia 30-32 tyg. (do stycznia brak implantacji),

* w III/IV w duej, ciepej komorze nory (100-150 cm) rodzi si 3-6

lepych modych,

* po miesicu otwieraj oczy,

* karmione przez matk do 11-16 tyg.

* po 2-3 mie same eruj

* dojrzao pciowa po 2 latach

* yj do 15 lat.

SZOP PRACZ (Procyon loton)

1. Wygld:

* dugo: 50-70 cm,

* dugo ogona ok. 25 cm,

* masa 8-10 kg.

* krpa budowa,

* krtkie nogi,

* podobny do jenota, ale o grubym ogonie z zarysowanymi czarnymi

piercieniami,

* futro: dugie, gste, szarote i czarne, midzy oczami czarna

prga.

2. Poywienie:

* wszystkoerne,

* pokarm rolinny 50%,

* pokarm zwierzcy 50%: drobne gryzonie, ptaki, pazy, gady, ryby i

owady.

3. Rozrd:

* okres godowy II/III,

* cia trwa 60-70 dni,

* w V/VI samica rodzi od 2 do 5 modych, ktre po dwch miesicach

opuszczaj gniazdo i razem

z matk ucz zdobywa poywienie.

4. Tryb ycia.

Szop pracz pochodzi z Ameryki Pnocnej. W latach trzydziestych

sprowadzony na fermy, skd cz populacji ucieka i przedostaa do

wielu krajw europejskich, m.in. do Polski. Szop pracz

wystpowanie - zamieszkuje wilgotne tereny, lasy w pobliu jezior,

rzek i staww. Wspina si na drzewa i wietnie pywa. Zakada

gniazda w dziuplach lub norach. Prowadzi gwnie nocny tryb ycia.

Jest samotnikiem. W niewoli ma zwyczaj prania poywienia w

wodzie, std bierze sw nazw.

GSI

1. Gniazdo gsi ggawej

Zbudowane na ldzie lub wodzie, w trzcinach, szuwarach, wysepkach,

brzegach jezior i rzek, czasem w wierzbach wycznie przez samic.

Skada si z rolin wodnych, gazek, lici i trawy. Stopniowo

wycieane jest puchem tworzcym wok niego wa.

2. G zboowa

Dugo: 75 cm

Rozpito skrzyde: 150-150 cm

Masa ciaa: 3-4 kg.

Szaro-popielato-brzowe ciemne upierzenie, do dugi

dzib czarny u nasady z czerwon przepask w poowie

dugoci i czarnym paznokciem

Gatunek przelotny, do powszechny w Polsce

Czasem zimuje na terenach Zachodniej Polski

Lec w cigu dnia

3. G ggawa wymiary:

Dugo - 90 cm

Rozpito skrzyde: 170 cm

Masa ciaa: 2,5 - 3,5 kg

4. G biaoczelna

Dugo: 65-75 cm

Rozpito skrzyde: 115 cm

Masa ciaa: 2-3 kg

Szaropoplelate ciemne upierzenie, biaa plama na czole i wok

nasady dzioba nie zachodzca miedzy oczy (u modych brak)

Tereny lgowe: tundry Eurazji i Ameryki Pnocnej

Zimowiska: wybrzea Europy, Morze Czarne, Morze Kaspijskie, Azja

Poudniowa

Lec w nocy. Przeloty nad pnocn Polsk

5. Wymie gsi wystpujce w Polsce:

-ggawa

-biaoczelna

-maa

-zboowa

KACZKI

6. Wymiary gowienki (kaczka rdzawogowa (Aythya

ferina) )

Dugo 45 cm

Rozpito skrzyde: 65-75 cm

Masa ciaa: 0,7 -1,1 kg

5. Gryce

-Bardziej krpy ksztat, dua gowa, krtka szyja, krtsze skrzyda,

-lusterko sabo widoczne, wyszy dzib, nogi przesunite ku tuowi

-Na ldzie poruszaj si niezgrabnie, pierwszy palec z szerok bon,

-doskonale nurkuj za pokarmem, do lotu podrywaj si ciko z

rozbiegiem,

-lataj mniej zgrabnie

6. Kaczki waciwe

Smuky ksztat, dugie skrzyda z lusterkiem, silnie spaszczony dzib

z maym paznokciem, pierwszy palec z boniast listewk.

Dobrze pywaj, nurkuj tylko w niebezpieczestwie, niele chodz,

atwo podrywaj si do lotu z wody i z ziemi, lataj szybko, eruj na

pytkich wodach, a czasem take na ldzie

7. Cyraneczka - waga, wielko i umaszczenie (Anas

crecca)

Europa (z wyjtkiem rejonw poudniowych); Silnie zaronite

zbiorniki wodne

Masa ciaa 0,25 - 0,40 kg.

Kaczor: czarny dzib, biaa linia w kierunku oka, kasztanowo-

brzowa gowa z ukowat zielona plam nad okiem, pionowy biay

pas wzdu barkw, wiosa szare, lusterko zielone i czarne z

metalicznym poyskiem

Gniazdo na ziemi, w V - 8-10 jaj - 23 dni

5 tyg. pisklta zaczynaj lata

Wikszo odlatuje na zim

10. Rnice midzy kaczkami waciwymi a grycami (z

netu)

Kaczki pywajce jak sama ich nazwa wskazuje, nie potrafi

nurkowa. Co najwyej przyjmuj w wodzie pozycj pionow,

kuprem do gry, zbierajc pokarm tak nisko jak siga ich szyja.

Istnieje jednak liczna grupa kaczek, ktre doskonale nurkuj, i to na

gboko nawet 30 metrw. S to gryce. atwo je odrni od

kaczek waciwych po sylwetce ogon gryc nigdy nie jest

uniesiony do gry, spoczywa pasko na wodzie. Kaczki te bardziej

zwizay si ze rodowiskiem wodnym i rzadko wychodz na ld.

Cho cakiem dobrze lataj, do startu potrzebuj rozbiegu po

powierzchni wody.

11. Gryce w Polsce

Gowienka kaczka rdzawogowa (Aythya ferina)

Czernica (Anthya fuligula)

12. Kaczki waciwe w Polsce:

-Krzywka (Anas platyrynchos)

-Cyranka (Anas querquedula)

-Cyraneczka (Anas crecca)

-Krakwa (Anas strepera)

-Reniec (Anas acuta)

-Paskonos (Anas clypeata)

10. Po jakim czasie lotne s kaczki i gsi:

8tyg. (ggawa i krzywka)

5tyg cyraneczka

2mies. Gowienka

11. Czym si rni cyranka od cyraneczki?

Cyraneczki, nieco mniejsze rni si od cyranek "lusterkiem" na

skrzydach. Jest ono lnico - zielone z biaym i czarnym paskiem.

Cyranka za ma lusterko ciemnomatowe, natomiast u kaczorkw

wyrastaj jasnopopielate pira na plecach i wierzchu skrzyde.

Kaczor cyranki ma biay pas od oka a po szyj, kaczor cyraneczki

ma bia lini w kierunku oka.

12. Gatunki kaczki w Polsce (doda gryce i kaczki

waciwe)

KUROPATWY

16. Kiedy, ile jaj i ile dni trwa wysiadywanie jaj kuropatwy?

Kwiecie-maj, Ok 15 jaj w czasie 24-25 dni, wysiadywanie 24 dni

czsto pierwsze gniazdo zniszczone i wtedy kuropatwa zakada nowe

gniazdo, ale w nim tylko 6-8 jaj

17. Jak wyglda pnym latem stado kuropatwy?

Kuropatwy, z wyjtkiem okresu lgw, yj gromadnie. Stado tworzy

zwykle para starek i mode, a wic jedna rodzina. Zwykle stado

prowadzi stara kura, a nad bezpieczestwem stada czuwa kogut. Jego

to gow wida, gdy stado eruje albo przylega do ziemi w razie

niebezpieczestwa. Czasem pn jesieni 2 lub 3 gniazda cz si w

jedno stado. S to ptaki osiade i bardzo przywizane do obranego

miejsca. Dlatego te w zasadzie od wiosny do jesieni, a nawet w zimie

mona je spotka stale w tym samym miejscu.

18. Jak kuropatwa zakada gniazdo?

W kocu zimy (luty-marzec) stada kuropatw rozbijaj si na pary,

ktre obieraj sobie rewir bytowania i tej ostoi broni przed inn par.

W maju-czerwcu kura skada 10-15 jaj, a czasem wicej, w gniedzie

na ziemi, na ktre wyszukuje mae wgbienie, najczciej na ce lub

w polu zasianym koniczyn, rzepakiem, zboem lub mieszank, a

nastpnie wyciela je traw. Mode kury znosz wicej jaj, a stare

mniej. Rwnie po zniszczeniu pierwszego gniazda kury znosz jaja

jeszcze raz, ale wtedy ju mniej, 6-8 sztuk. Wysiadywanie trwa 24-25

dni. Jaja s koloru oliwkowo-brunatnego. Zarwno kura, jak i kogut

s troskliwymi rodzicami w wychowywaniu modych. W okresie

wysiadywania matka pozostaje na gniedzie bardzo wytrwale i czsto

traci ycie pod kos niwiarzy.

-Gniazda buduj na ziemi, w trawie, w zbou, koniczynie lub lucernie

z niewielkiej iloci suchych dbe

z materiaw: Gniazdowanie

Wyszukiwanie, wielko i obrona "ostoi", zabawy

Kopulacja (inicjatywa kury)

Wyszukiwanie miejsca na gniazdo (osona), pobocza, miedze,

nieuytki, zielonki pastewne, obrzea

Gniazdo prbne - wykoczenie gniazda + materia maskujcy -

odkrycie pierwszego jaja - odkrycie caego zniesienia

Gniazdo 12-15 cm rednicy i 5-8 cm gbokoci

Zniesienie (ok. 15 jaj) w czasie 24-26 dni

Jajo: 35 x 25 mm i ok. 15g

19. Jak odrni koguta od kury kuropatwy?

z matereriaw: Ptaki bez podkw- to kury (ale stare kury te miewaj

podkow)

Barkwki koguta - poduna biaa smuga, Barkwki kur - poprzeczne

jasne prki

z neta:Kogut ma na piersiach kasztanowo-brzow podkow otwart

do dou, kura za tylko bia plam, aczkolwiek zdarzaj si te okazy

z niewyran podkow lub rdzaw plam (stare lub jaowe). Cech,

ktra pozwala odrni pe, jest upierzenie skrzyde od gry: kogut

ma pira rdzawo-brzowe z czarn plam i jednym bledszym paskiem

wzdu stosiny; kura za nie ma tych plam, ale ma na pirkach kilka

rdzawych lub powych poprzecznych paskw.

20. Czym si ywi pisklta kuropatwy, plus czym si ywi

dorose (skad procentowy wany!!)

Pisklta przez 2 tyg. wycznie owady.

W 3 tyg. 50% eru rolinnego

W 4 tyg. 97% eru rolinnego

oglnie rednio: 19% pokarmu zwierzcego i 81% pokarmu

rolinnego

21. Jak odrni kuropatw moda od starej

z neta: Cieki(nogi): mode - tawe (do pierwszej zimy), stare -

niebieskawo-szare (sine).

Dzib: mode - czarny, stare sino-szary.

Upierzenie gowy: mode - ciemnoszare, stare ciemnobrzowe.

Obrzee oczu: mode niebiesko-siwe, stare - czerwone ciemno

ctkowane.

Lotki: mode - szpiczaste, stare - okrge.

Z materiaw: Do koca roku nogi (cieki) te

W I,II,III dwie skrajne lotki jeszcze ostro konturowane

Potem szarozielonkawy dzib janieje uzyskujc odcie niebieskawy

Take cieki staj si szaroniebieskawe

21. Waga kuropatwy, baanta i kaczki:

kuropatwa: masa ciaa ok.400 g, a wiosna 200- 250 g (piskl 7-9 g, a

po 120 dniach 360 g)

baant: 1,2-1,6 kg

kaczka krzyowka: 0,8-1,7 kg

21. Jak dugo kura baanta wysiaduje jajka i kiedy mode

zaczynaj lata.

Wysiadywanie: Wysiadywanie trawa 23-25 dni. Zdarza si, e

pomaga w nim samiec. Mode ju w dzie po wykluciu s wodzone

przez rodzicw, po 10 dniach potrafi pokona w powietrzu kilka

metrw, a po 3 tygodniach fruwaj prawidowo.

22. Przyczyny zmniejszenia si populacji kuropatw:

- Urbanizacja (mniej miejsca;()

-'Melioracja'/osuszanie (kady organizm musi pi, gdy nie ma wody

nie ma fauny. A lato w Polsce bywa gorce.)

- Olbrzymi wzrost drapienikw, m.in. krukowatych, lisw oraz tych

wprowadzonych przez czowieka (psy i koty - zakaz odstrzaw w

lasach).

- Choroby (wynikajce take z zanieczyszczenia rodowiska).

Drapieniki:

-Wrona siwa, sroka, gawron (jaja i pisklta)

Psy i koty

Jastrzb gobiarz, krogulec myszow

Lis, borsuk, tchrz

Choroby zakane i pasoytnicze

23. Skad stada kuropatwy:

Kuropatwy, z wyjtkiem okresu lgw, yj gromadnie. Stado tworzy

zwykle para starek i mode, a wic jedna rodzina. Zwykle stado

prowadzi stara kura, a nad bezpieczestwem stada czuwa kogut. Jego

to gow wida, gdy stado eruje albo przylega do ziemi w razie

niebezpieczestwa. Czasem pn jesieni 2 lub 3 gniazda cz si w

jedno stado. S to ptaki osiade i bardzo przywizane do obranego

miejsca. Dlatego te w zasadzie od wiosny do jesieni, a nawet w zimie

mona je spotka stale w tym samym miejscu.

W kocu zimy (luty-marzec) stada kuropatw rozbijaj si na pary,

ktre obieraj sobie rewir bytowania i tej ostoi broni przed inn par.

24. Czym si ywi kuropatwa:

Kuropatwa ywi si gwnie nasionami chwastw, traw i zi,

ziarnem zb, jagodami krzeww, a ponadto owadami, chrzszczami,

gsienicami i muchami. Kuropatwy jedz rwnie zielenin, a wic

pczki zi i traw, mae listki, kapust i koniczyn. Ziarno prosa,

konopi, tatarki i pszenicy jest ich przysmakiem. Bardzo mode

kuropatwy ywi si przede wszystkim owadami. W zimie kuropatwy

yj oziminami zb.

25. W kocu zimy (luty-marzec) stada kuropatw rozbijaj

si na pary, ktre obieraj sobie rewir bytowania i tej

ostoi broni przed inn par

BAANTY

26. Gatunki baanta w Polsce:

Ph. Colchicus

1. Ph. colchicus colchicus baant zwyczajny, 90

cm dugoci, 1,2-1,6 kg, jaskrawo-rdzawy, gowa

zielono-fioletowa z dwoma czubkami, brak biaej

obroy na szyi

2. Ph. colchicus torquatus baant obrony,

wyrana obro na szyi.(?)

3. Ph. colchicus mongolicus baant mongolski (?),

95 cm dugoci, 1,8 kg, ciemniejszy, obroa

przerwana z przodu

Ph. versicolor rzadko wystpujcy, . (?)

W Polsce wystpuj baant owny, ktry jest mieszank typw 1-3

27. Kiedy baanty staj si lotne a kiedy wytwarzaj dorose

upierzenie?

Z netu: Mode baanty w drugim tygodniu ycia rozpoczynaj nauk

latania.

Z materiaw:

Po kilkunastu godzinach opuszczaj gniazdo

Po 3 tyg. nocuj na drzewach

Po 4 miesicach (miesicach-XI) s cakowicie wyfarbowane

Po 9 miesicach dojrzae pciowo

28. Rnice w wygldzie poszczeglnych gatunkw baanta

Baant kolchijski k a u k a s k i (Phasianus colchicus colchi-cus)

Kogut - gowa ciemnozielona o fioletowym poysku, z dwoma

maymi czubkami usznymi, szyja i pier rdzawo-brzowe, purpurowo

byszczce z .czerwonymi i granatowymi plamkami. Oczy otoczone

duymi, czerwonymi rami. Grzbiet rdzawo-brzowy z ciemnymi i

brzowymi plamami. Lotki brzowo-te. Ogon dugi,

toczerwony w czarne prki. Cieki szare, zakoczone trzema

palcami i nad nimi wyej ostroga. Dzib jasno-brzowo-ty. Kura -

upierzenie z wierzchu brzowo-szare z czarnymi i ciemno-rdzawymi

plamkami, od spodu janiejsze, ogon dugi, ale mniejszy ni u koguta.

Baant kolchijski m o n g o l s k i (Phasianus colchicus

mongolicus):

Kogut - upierzenie podobne do kaukaskiego z tym, e zdobi go

szeroki, biay piercie na szyi, z przodu nie zamknity (przerwany),

czubki niewidoczne. Upierzenie z wierzchu bardziej czerwono-

purpurowe, pokrywy skrzydowe jasne. Kura - taka sama jak baanta

kaukaskiego.

Baant kolchijski o b r o n y (Phasianus colchicus torquatus):

Kogut - wski biay piercie na szyi i biay pasek nad okiem, ogon i

kuper jasno-niebieskawe lub zielonkawe. W pozostaej czci

upierzenie takie jak u kaukaskiego. Kura - taka sama jak baanta

kaukaskiego.

29. Gniazdo baanta:

Okres godowy zaczyna si w marcu i trwa do maja W maju-czerwcu

kury skadaj 8-15 jaj koloru oliwkowozielonego, a nastpnie

wysiaduj je przez 24-25 dni. Mode po kilku godzinach ju

swobodnie poruszaj si, a w drugim tygodniu prbuj lotu. Baant

zakada gniazdo czsto w miejscu najmniej do tego odpowiednim - w

pobliu cieek, drg polnych i lenych, a przy tym nie bardzo

osonitym i dlatego duy ich procent jest niszczony przez szkodniki

polne i lene oraz ludzi.

30. Wymiary baanta:

Kogut ma dugo okoo 85-95 cm cznie z ogonem, ktrego dugo

wynosi okoo 50 cm . Rozpito skrzyde do75 cm . Kogut ma mas

okoo 1,5 kg, a kura okoo 1 kg .