DZIEJE BUDYNKU SZKOŁY :I Liceum Ogólnokształcącego

im. M. Kopernika w Żywcu

Warsztaty dla młodzieży:

ZNANE I NIEZNANE ZABYTKI ŻYWIECCZYZNY

Organizatorzy spotkania:Muzeum Miejskie w Żywcu

Towarzystwo Naukowe ŻywieckieI Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Żywcu

4 grudnia 2008

Początki istnienia szkoły są bardzo odległe…

Rada Gminna miasta Żywca - rozumiejąc wartość i potrzebę kształcenia młodzieży - rozpoczęła już w 1893 roku (we Lwowie w Radzie Szkolnej Krajowej i w Wiedniu w Ministerstwie Wyznań i Oświecenia) starania o powstanie szkoły realnej w tym mieście.

Wiosną 1904 roku zabiegi te szczęśliwie zmierzały do finału.

Zapisano wtedy, iż:

„Gmina dostarczy trwale i bezpłatnie wszystkich kiedykolwiek zapotrzebować się mogących dla szkoły realnej lokalności,

a przede wszystkim wystawić nowy budynek szkolny wg planów zatwierdzić się mających przez c.k. Ministerstwo Wyznań

i Oświecenia w Wiedniu”.

Sporządzone wówczas oryginalne plany architektoniczne szkoła posiada do dziś

Ich autor, architekt z Krakowa, Aleksander Biborski, powołany przez władze miasta, ujął w planach, konstruowanych wg obowiązującego wówczas szablonowego planu wiedeńskiego ministerstwa oświaty, iż budynek „będzie oprócz 11 sal szkolnych zawierać salę na egzorty z nyżą na ołtarz, 3 sale rysunkowe z potrzebnymi gabinetami, 1 salę do modelowania, 1 salę wykładową dla fizyki z fizykalnym gabinetem i 1 laboratorium dla nauczycieli i dla uczniów, 1 gabinet historii naturalnej z laboratorium, 1 gabinet geograficzny, bibliotekę nauczycielską, bibliotekę dla uczniów, salę wykładową dla nauki religii, kancelarię dyrekcyjną z przedpokojem, salę konferencyjną, salę gimnastyczną w odpowiednich rozmiarach (20m*10m) z pokojem dla nauczyciela i szatnię dla uczniów, mieszkanie dla dyrektora i tercyana, wreszcie potrzebne piwnice i strychy.”

Gmina zobowiązała się do utrzymywania takiego budynku i urządzenia obok „placu na boisko do zabaw uczniów i ogrodu botanicznego”.

Ważna data w historii szkoły: rok 1904

• 24.VIII 1904

„Jego c.k. Apostolska Mość raczył najwyższym postanowieniem

z dnia 3 sierpnia 1904r. najłaskawiej zezwolić na założenie państwowej szkoły realnej w Żywcu”

• 01.IX 1904

Otwarcie pierwszej klasy c.k. Wyższej Szkoły Realnej w Żywcu

„Państwową szkołę realną w Żywcu aktywowano z rokiem szkolnym 1904 (…)”

Szkoła już działa!

• W latach 1904 – 1909 Szkoła wynajmuje pomieszczenia:

- w domu prywatnym na Rudzy /stara dzielnica Żywca/ (róg ul. Małej

i ul. Świętokrzyskiej, tuż obok kościoła Św. Krzyża)) – obecnie

budynek już nie istnieje,

- na piętrze domu pana Trojana w tzw. „trojanówce”

na ul. Kościuszki i ul. Świętokrzyskiej,

- w domu p. Rottera przy ul. Kościuszki (na lekcje rysunków).

• 1909 rok – Szkoła przenosi się do czasowej siedziby – nowo wybudowanego budynku przy ul Zielonej (dziś Gimnazjum nr 2).

• Na razie - stan taki trwać będzie do roku 1911 – nie ma jeszcze obecnego budynku szkoły.

• Budowa ruszy już niebawem...

• Na fotografiach z 1904 roku jeszcze widnieją tylko puste pola,

ale niedługo zaczną się w tym miejscu wznosić mury okazałego gmachu...

Prace postępują...

Zachowały się zapisy w Księgach Kantora/Kasowych funduszu administracyjnego z tego okresu

/dokumenty w zbiorach Archiwum Państwowego w Katowicach, Oddział w Żywcu/

Ważna postać: Pierwszy Dyrektor Szkoły

• Od początku istnienia c.k. Wyższej szkoły Realnej w Żywcu pieczę nad jej funkcjonowaniem, pracą od podstaw i budową właściwego budynku pełni niezwykły człowiek – Bronisław Gustawicz, pedagog i naukowiec, członek Akademii Umiejętności, kartograf, autor dzieł popularnonaukowych.

• Pod jego okiem budowniczy wznoszą szkołę.

Już jest !

• W lipcu i sierpniu 1911 roku, w czasie letnich wakacji szkoła lokuje się w swym nowym budynku i mieści się tu do dziś.

• Od tej pory na stałe gmach wpisuje się w krajobraz geograficzny i kulturowy Żywca.

• Jest okazały. Wtedy stoi jakby na skraju miasta. Dobrze widoczny, prezentuje się wspaniale. Budzi pewnie podziw mieszkańców.

W tle widnieje pochodzący z końca XIX wieku budynek Starostwa Powiatowego, wówczas pełniący te same funkcje. Do dziś (2008)

w pobliżu nie powstała żadna inna budowla o podobnych gabarytach.

Gmach szkoły/fragmenty ze Studium Historyczno-Urbanistycznego, 1983/

(…) Budynek neorenesansowy, wolnostojący na obszernej działce. Złożony z budynku głównego i sali gimnastycznej na zapleczu. Od frontu niewielki ogródek, od tyłu boisko sportowe. Korpus trójskrzydłowy ujmujący podwórze, w którym stoi sala gimnastyczna. Murowany, tynkowany, kryty dachówką. Dwupiętrowy, podpiwniczony. Jednotraktowy z korytarzem od strony dziedzińca. Na osi rzutu ryzalit mieszczący dwuramienną klatkę schodową wspartą na filarach.

Dzieje budynku w czasie I wojny światowej.

Okres XX-lecia międzywojennego

• I wojna światowa• W okresie od 14.XI 1914r. do marca 1916r. budynek szkoły zajmuje Szpital

Wojskowy z Jarosławia. Największemu zniszczeniu ulega w tym okresie gabinet geometrii wykreślnej (dziś prawdopodobnie sala 38 na II piętrze). Potem poddaje się szkołę remontowi.

• XX-lecie międzywojene• W latach 30. szkołę otaczają pięknie utrzymane ogrody, nad którymi czuwa • dyrektor Antoni Waśniowski.• Zostaje założony imponujący ogród botaniczny – alpinarium, kierowany przez

biologa, Walentego Augustynowicza.• W ogrodzie szkoły funkcjonuje duży oszklony budynek, mieszczący w sobie

kilkanaście uli – dowód pasji dyrektora Waśniowskiego, którą zaszczepiał uczniom.• / ZE WSPOMNIEŃ Genowefy Oślizło, córki tercjana szkoły w latach 1904-1930, Franciszka Oślizło/

Dzieje budynku w czasie II wojny światowej

• II wojna światowa• 15. X 1939r. – opóźnione rozpoczęcie roku szkolnego, spowodowane wybuchem wojny.• 08.XI 1939r. – zamknięcie szkoły przez okupanta.• Aresztowanie jako zakładników 2 nauczycieli (J. Namysłowsaki, J. Lelo) • i osadzenie ich w więzieniu w Wadowicach.• Zajęcie szkoły przez Niemców - w budynku (od 1944 przy ul. SchulStrasse) działają:• Policja – jednostki pomocnicze, które zabezpieczały akcję wysiedleń ludności Żywiecczyzny do Generalnej Guberni,• Oberschule (niewiele widomo o działającym w Żywcu gimnazjum niemieckim; prawdopodobnie miało siedzibę w naszym budynku w latach 1941-1943,

a potem przeniosło się do Zabłocia)• szpital – następnie jako szpital rezerwy, następnie szpital wojenny • W szkole mieściły się wówczas dwie sale operacyjne, w tym jedna na II piętrze i w związku z tym Niemcy uruchomili w szkole windę (szyb widoczny

jest na planach z 1904; był to jedyny okres, w którym działała). Stołówkę dla ciężko rannych, pozbawionych kończyn żołnierzy, odbywających okres rekonwalescencji zlokalizowano w małej Sali gimnastycznej (parter).

• Niemcy wprowadzają dla Polaków zakaz wstępu na boisko szkolne.

• Poza wożnym, Ludwikiem Haczkiem, mieszkającym na terenie szkoły do momentu utworzenia szpitala wojskowego w 1943 roku, nikt z Polaków nie może wejść na teren szkoły. Dlatego od tego momentu informacje o dziejach budynku w latach 1943-1945 są minimalne.

• W styczniu 1945 budynek szczęśliwie uniknął bombardowania z samolotów radzieckich ( znacznie ucierpiał wtedy Rynek i okolice): (…) trudno zrozumieć, dlaczego chciano zniszczyć budynek liceum, który na dachu był oznaczony wielkimi czerwonymi krzyżami jako że przez 18 miesięcy były tam szpitale wojskowe”

• /ZE WSPOMNIEŃ Władysława Haczka/

• Po wkroczeniu do Żywca 5 kwietnia w 1945 roku wojska radzieckie wystrzeliły jeden pocisk armatni ze strychu szkoły (wielka łuska zachowała się). Zaniechano dalszych tego typu akcji, ponieważ budynek niebezpiecznie zadrżał.

• Przez okres wojny młodzież zdobywa wykształcenie nie mając dostępu do budynku – rozwija się tajne nauczanie.

Powojenne dzieje szkoły i jej budynku

• Od 5 kwietnia 1945 roku rozpoczęła się akcja reaktywacji szkoły.

• Wracali ocaleli nauczyciele i uczniowie…

• 25 kwietnia 1945 r. rozpoczęto regularną naukę, ale – z uwagi na zniszczenia wojenne i obecność na terenie szkoły Armii czerwonej – lekcje prowadzono w Zabłociu, w budynku szkoły żydowskiej (dziś: Zespół Szkół Budowlano-Drzewnych) przy u. Wesołej a także w innych budynkach.

Ten wyjątkowy rok szkolny trwał do 15 sierpnia.

• Zniszczeniu uległy: kaplica szkolna, gabinet przyrodniczy i fizykalny, pracownia fizyczna i chemiczna, biblioteka nauczycieli i uczniów oraz wszelkie sprzęty szkolne.

/”Sprawozdania szkód wojennych” - dokument w zbiorach Archiwum Państwowego w Katowicach, Oddział w Żywcu/

• Część z tego jednak szczęśliwie ocalała…

• Sytuacja w szkole zwolna się stabilizowała…

Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w latach 90.

Gmach szkoły/c.d. - fragmenty ze Studium Historyczno-Urbanistycznego, 1983/

(…) Elewacje rozwiązane jednolicie. Fasada dwudziestotrzyosiowa, z pięcioosiowym ryzalitem środkowym oraz trójosiowymi ryzalitami bocznymi. Cokół rustykowany, oddzielony gzymsem od parteru. Gzymsy kordonowe na wysokości parapetów okien I piętra oraz II piętra. Całość zwieńczona zredukowanym belkowaniem z motywem kostkowym. Narożniki ryzalitów bocznych opięte boniowaniem. Ryzalit środkowy na piętrze boniowany, na drugim piętrze z pilastrami kompozytowymi. (…) Na I piętrze otwory okienne wzbogacone trójkątnymi przyczółkami, na II piętrze prostymi gzymsami. W ryzalicie na II piętrze okna zamknięte półkoliście. Ponad nimi okrągłe medaliony z biustami Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Ignacego Krasińskiego, Juliana Ursyna Niemcewicza i Stanisława Staszica (?). Brama w obramieniu portalowym, z półkolistą arkadą flankowaną kolumnami jońskimi, podtrzymującymi belkowanie z rozerwanym przyczółkiem. (…)

Szkoła w dniu 30.04.2004, w przeddzień wstąpienia Polski do Unii Europejskiej. Na budynku po raz pierwszy flaga narodowa i europejska.

Czas biegnie nieubłaganie...

• Od 1904 roku zmieniali się dyrektorzy szkoły i nauczyciele...

Przychodziły nowe pokolenia uczniów, odchodzili maturzyści...

Zmieniała się nazwa szkoły...

Przemianom ulegało jej otoczenie...

Wpływała na jej losy historia miasta i Polski...

Ludzie - przez okres ponad 100 lat wstępujący do gmachu przy ulicy Słowackiego 2 w Żywcu - różnie się prezentowali: ich wygląd zewnętrzny kształtowała moda, w niektórych latach wyróżniał ich mundur uczniowski ...

Ale budynek szkoły (c.k. szkoły realnej, gimnazjum, liceum)

pozostawał i pozostaje nadal wciąż ten sam!

Grono Pedagogiczne, rok 1918

Zdjęcie klasowe z nauczycielem i dyrektorem szkoły, Bronisławem Duchowiczem, rok 1918.

Zdjęcie klasowe z nauczycielem i dyrektorem szkoły, Bronisławem Duchowiczem, rok 1918.

Zdjęcie klasowe: w 20 lat po maturze , rok 2002.

Dyrekcja i Grono Pedagogiczne, rok 2008, aula szkolna.

Przez lata zmieniał się wygląd pomieszczeń w szkole.

Warsztaty robót ręcznych, koniec lat 30.

Lekcja biologii w jedenastolatce, rok 1953.

Miała na to wpływ także historia…, fotografia z lat 50. lub 60.(?)

Współcześnie

sale lekcyjne szkoły

wyglądają następująco:

Sala polonistyczna

Gabinet fizyczny

Gabinet geograficzny

Gabinet historyczny

Gabinet chemiczny

Pracownia informatyczna

Sercem szkoły jest aula,

która pierwotnie, to jest od roku 1912 do 1950,

była kaplicą!

• Poświęcenie budynku i kaplicy szkolnej - 29 września 1911.• Tu cała społeczność uczniowska i nauczyciele uczestniczyli w mszach św.

niedzielnych i sobotnich egzortach najbardziej zapamiętanego katechety szkolnego, ks. Leopolda Kisielewskiego.

• Uważny obserwator zapisów naniesionych na oryginalnych i udostępnionych na korytarzu planach szkoły dostrzega na II piętrze pomieszczenie „ołtarz” i „zachrystia”, a w nieocenionej Księdze Pamiątkowej, wydanej na 55-lecie szkoły, może przeczytać zapis o „(...)kaplicy zakładowej, w której odprawione zostało pierwsze nabożeństwo (...)”, nazwanej dalej

„salą do egzort z nyżą na ołtarz” (s. 21) • Eklektyczny ołtarz - po raz pierwszy od ponad 50 lat wyeksponowany w

czasie Jubileuszu 100-lecia Szkoły w 2004 roku, stanowiący wyposażenie kaplicy szkolnej.

• Dziś przechowywany w magazynach Muzeum Miejskiego w Żywcu.

Sztukateria przed renowacją

• Fragmenty sztukaterii z kaplicy, zlikwidowanej z przyczyn politycznych, przechowywane były przez ponad 40 lat przez jednego z nauczycieli, Henryka Żywotkę. Zostały „odkryte”, odrestaurowane i na powrót umieszczone w auli szkoły w 2004 roku.

Aula po 1950 roku.

• Mają tu miejsce różne wydarzenia:

Matura, egzamin pisemny w auli szkolnej, rok1953.

Świetlica zorganizowana w auli szkolnej dotąd kaplicy, rok 1953.

Dzień Komisji Edukacji Narodowej, 2007

Dzień Twórczości Uczniowskiej, 2008

Szkolny wieczór wigilijny, 2007

Szkolny wieczór wigilijny, 2007

Międzynarodowy Dzień Liczby π, 03.14.2008

Wykład astronomiczny, prof.. Wolański

„W małym dworku” Witkacego, 2003

Konkurs Wiedzy o Naszej Szkole, 2004

Konkurs WiedzyO naszej Szkole2004

Przed aukcją obrazów, Jubileusz 100-lecia Szkoły, 2004

Ostatnie ważne wydarzenie - odsłonięcie tablicy upamiętniającej postać artysty Jana Kazimierza Olpińskiego, nauczyciela tej szkoły. 19.09.2008

Sala gimnastyczna

To jej podstawowa funkcja.

Czasami zmienia się w miejsce koncertów uczniów.

Wielkie święto szkoły !

Jubileusz 100-lecia istnienia.

24-25.09.2004.

Dawni i obecni nauczyciele i uczniowie wracają do SWOJEGO budynku szkoły.

Naszej historii towarzyszą tablice pamiątkowe,

umieszczone na zewnątrz budynku i we wnętrzu szkoły.

Ten budynek ma swoje tajemnice...

• Po pierwsze – winda, której umiejscowienie wyraźnie widnieje na planach szkoły z początku XX wieku! To dowód nowatorskiej myśli technicznej architekta i nowoczesności budynku! Chociaż wejścia do niej są zamurowane, szyb windy daje się łatwo zlokalizować obok klatki schodowej. Wewnątrz, niestety, nie ma obecnie mechanizmu windy. Nie mówią o jej działaniu wspomnienia wychowanków szkoły. Najprawdopodobniej jednak była używana jako środek transportu rannych żołnierzy niemieckich do sali operacyjnej, mieszczącej się na II piętrze, podczas II wojny światowej, gdy w szkole działał niemiecki szpital wojskowy.

• Po drugie - zamurowane pomieszczenie w piwnicy. Nie ma żadnego logicznego uzasadnienia, aby zrobiono to celowo podczas budowy szkoły. Kto i dlaczego zasypał je ziemią i zamurował? Czy może jest tam coś ukryte? Coś z czasów II wojny? Dokumenty? Jakiś skarb ?! Nie wiadomo. W 2003 roku przeprowadziliśmy specjalistyczne badania i konsultacje. Działania nie dały rezultatu. Może kiedyś do nich wrócimy...

• Nieodkryte zostało, czy rzeczywiście – a, zgodnie z docierającymi do nas informacjami, mamy podstawy by tak sądzić – na terenach dawnej Monarchii Austro-Węgierskiej istnieje gdzieś budynek bardzo podobny do naszego, a może nawet identyczny?...

• Po trzecie - nigdy po II wojnie nieodnalezione urządzenie i wyposażenie amfiteatralnej pracowni chemicznej, która znajdowała się na parterze w pomieszczeniach dzisiejszej biblioteki szkolnej. Jest często przypominana przez najstarszych absolwentów szkoły.

• Po czwarte - Kapsuła czasu

Pierwsza poważna zmiana bryły architektonicznej szkoły.

• Rok 2007 – budowa (przygotowania trwały od 2004) Szkolnego Obserwatorium Astronomicznego COPERNICUS

(główny fundator: absolwent szkoły z 1935 roku (!)

• 3 września 2007 – uroczyste otwarcie

Obserwatorium.

Budowa obserwatorium astronomicznego, rok 2007

Niewielka rotunda zmienia wygląd dachu.

Przykrywa ją kopuła obserwatorium o średnicy 3.2 m

Prace zakończone. Od teraz budynek szkoły wygląda inaczej.

Przy okazji pojawiła się nowa perspektywa oglądu szkoły i pięknej okolicy – zdjęcie z kopuły obserwatorium wznoszącej się ponad dachem.

Szkolne Obserwatorium Astronomiczne Copernicus w działaniu.

Druga poważna zmianabryły architektonicznej szkoły.

• Rok 2008 – W związku ze zmianami w organizacji szkolnictwa ponadgimnazjalnego w Powiecie Żywieckim i z planowanym na 2009 rok połączeniem I i II Liceum Ogólnokształcącego oraz przejściem uczniów z II Liceum w Żywcu remont i adaptacja strychu szkoły

na pomieszczenia lekcyjne, modernizacja klatki schodowej (wewnątrz budynku, istniejącej od początku ze strychu do poziomu I piętra).

Na budynku od strony ul. Słowackiego i al. Piłsudskiego widoczny nowy element: lukarny.

Na dachu pojawiły się lukarny – tam będą nowe sale lekcyjne. listopad 2008

Czas biegnie nieubłaganie...

Budynek szkoły powstałej w 1904 roku, oddany do użytkowania pokoleniom uczniów od roku1911, pozostaje ten sam do dziś. Jego bryła uległa w ostatnich latach, to jest u początku drugiego stulecia działania szkoły, pewnym zmianom.

I chociaż wciążczas biegnie nieubłaganie...

istnieje jednak jeden charakterystyczny obraz – typowy dla działania szkoły: łącznik między jej dziejami, który w swej podstawowej formie będzie trwał, nieodłączny towarzysz pracy umysłowej ucznia podczas lekcji w tych murach.

Oto on:

Autentyczna fotografia z I Liceum Ogólnokształcącego im. M. Kopernika w Żywcu. Początek XXI wieku.

Dziękuję za uwagę.

Opracowała /na podstawie zbiorów dokumentów i zdjęć gromadzonych w I Lo im. M. Kopeernika

oraz w instytucjach państwowych w Żywcu/

Aleksandra BuryI LO im. M. Kopernika w Żywcu

listopad – grudzień 2008