1

Mgr Jakub Jakubowski

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Dziaania kolektywne internautw nowa jako w komunikowaniu politycznym?

Przykad Polski i Ukrainy

Collective actions of internet users - a new standard in political communication? The

example of Poland and Ukraine

Abstrakt:

Wraz z nastaniem ery Web 2.0, spoecznoci internetowe stay si penoprawnym aktorem

zbiorowym w komunikowaniu politycznym. Ich charakter w owym procesie nie jest

bynajmniej jednoznaczny. W sensie podmiotowym, spoecznoci internetowe peni rol

twrcw dyskursu politycznego, coraz odwaniej wczajc si w dyskusj publiczn nad

wieloma problemami istotnymi spoecznie. Jednoczenie staj si one przedmiotem

zainteresowania politykw, speniajc tym samym rol tumu z klasycznych teoriach

komunikowania. To zrnicowanie rl sprawia, i omawiane procesy komunikacyjne

przenosz si do przestrzeni wirtualnej zachowujc swoj klasyczn struktur, ale zmieniajc

jednoczenie formy wyrazu. Celem artykuu jest zdefiniowanie pierwszego z wymienionych

trendw (podmiotowego) i na jego podstawie dokonanie analizy przypadkw z Polski i

Ukrainy, dla wskazania nowych tendencji w procesie komunikowania politycznego

With the advent of Web 2.0, Internet-based virtual communities have become a fully-fledged

collective actors in political communication. Their character in this process is by no means

clear. In subjective sense, virtual communities act as creators of political discourse and they

become more and more active, being a part of the public debate and comment a number of

important social issues. At the same time they become the object of much interest to

politicians, thus fulfilling the role of the masses in classical theories of communication. This

diversity of roles causes these communication processes to move to virtual reality, where their

classic structure is kept, but forms of expression are often changed. The aim of the article is to

2

define first of above-mentioned trends (subjective) and carry out an analysis of case study

from Poland and Ukraine to show new tendency in political communication.

1. Wstp

Internet w coraz wikszym stopniu stanowi narzdzie usprawniajce projektowanie

rozmaitych inicjatyw oddolnych o charakterze politycznym. Co wicej, w swoim aspekcie

technicznym, tworzy wrcz podstaw komunikacyjn, ktra z racji swoich waciwoci

jawi si jako element niezbdny w mobilizacji jednostek do dziaa zarwno w przestrzeni

wirtualnej, jak i w organicznej [1, p. 62-63]. Warto odnie si tu do definicji internetu

zaproponowanej przez Eda Krola i Erica Hoffmana, ktrzy spojrzeli na sie przez pryzmat jej

czci skadowych, a wic [2, p. 197]:

- oparcie na protokole TCP/IP;

- spoecznoci, ktre rozwijaj sie;

- generowane przeze informacje.

W dobie rozwoju web 2.0., ta druga z wymienionych cech wysuwa si nie plan

pierwszy nadajc sieci spoeczny charakter. Fakt ten sprawia, i przerne obszary ycia

spoecznego zyskay now paszczyzn prowadzenia dziaalnoci, wrd ktrych znajduje si

take aktywno o charakterze politycznym. Niema rol peni w tym kontekcie aktorzy

zbiorowi procesu komunikacji, jakimi stay si spoecznoci internetowe [3]. Te nowe formy

spoecznych zrzesze rozwijajce si dynamicznie od poowy pierwszej dekady XXI w.

pocztkowo nie byy postrzegane jako struktury o charakterze politycznym, gdy podstaw

ich funkcjonowania byy w wikszym stopniu takie obszary ycia spoecznego jak rozrywka

czy komunikacja w sensie autotelicznym [4, p. 110]. Potencja ten zosta jednak dostrzeony i

sta si podstaw do pojawienia si dwojakiego typu dziaalnoci. Po pierwsze, jest on

wykorzystywany przez samych aktorw politycznych, ktrzy nadajc spoecznociom

przedmiotowy charakter, eksploatuj ich potencja, traktujc jako narzdzie marketingowe. W

ten sposb przestrze wirtualna staje si dla aktora politycznego dodatkow paszczyzn

komunikacji perswazyjnej umoliwiajc za pomoc mediw spoecznociowych

komunikacj z obywatelem (wyborc). Z drugiej strony, w sensie podmiotowym, same

spoecznoci zyskay potencja zaktywizowania politycznego, uzyskujc nowe moliwoci

politycznej mobilizacji. Mona tutaj mwi o caym repertuarze dziaa w ramach samej

przestrzeni wirtualnej: od tych kolektywnych, o maym stopniu zaangaowania (np. bojkot)

3

po cyberterroryzm. Co wicej, spoecznoci internetowe, traktujc internet nie jako

paszczyzn a jedynie narzdzie komunikacyjne, mog generowa dziaalno typu online for

offline actions, gdzie potencja wirtualnego zjednoczenia przeniesiony zostaje do

rzeczywistoci organicznej [5, p. 176]. W sytuacji gdy spoeczno internetowa posada status

komentatora rzeczywistoci bez realnego wpywu na decyzj polityczn, mona

potraktowa j jako pewnego rodzaju ubogacenie dyskursu (do niedawna to ujmowanie

wydawao si by dominujcym). W momencie jednak, gdy spoecznoci tego typu zdolne s

do autentycznej mobilizacji i w sposb realny wpywaj na decyzje polityczne, naley je

uzna za istotnego aktora zbiorowego a sposb ich funkcjonowania podda analizie.

2. Podmiotowy charakter spoecznoci internetowych w procesie politycznego komunikowania

Dziaania podmiotowe w obszarze internetu oraz poza nim, wykorzystujce sie jako warunek

zaistnienia, wynikaj przede wszystkim z technologicznych moliwoci grupowania

wizualnych reprezentacji, ktre staj si naszym ekwiwalentem posiadajcym okrelone

cechy tosamoci awatarw [6, p. 298]. Warunkiem zaistnienia owych relacji

zaporedniczonych jest sama technologia, ktra determinuje do powstania nowych form

zbiorowoci rozumianych tutaj jako spoecznoci internetowe. Wynika z tego, i w ujciu

chronologicznym, to rozwj narzdzi komunikacyjnych jako czynnika pierwotnego staje si

przyczyn zmian spoecznych skutkujcych powstaniem relacji, ktre nie zaistniayby bez

sieciowej struktury internetu. Tak rozumiane rdo przemian wpisuje si w zaoenia

determinizmu technologicznego zakadajcego, i wszystkie zjawiska spoeczne, w tym

obszar komunikowania, warunkowane s przez czynniki technologiczne [7, p. 264]. Maj one

charakter autonomiczny a ich rozwj odbywa si niejako poza ludzk kontrol. Jest to wic

rozwj ewolucyjny o charakterze samoistnym. Ten trend w rozwoju myli socjologicznej,

przypisujcy technice i technologii oraz ich ewolucji kluczow rol w ksztatowaniu

rzeczywistoci spoecznej, oparty jest o teori ewolucjonizmu kulturowo-spoecznego, czyli

zbioru paradygmatw podejmujcych temat zmian w spoeczestwie, ktre pod wpywem

rnych czynnikw przechodz okrelone fazy rozwojowe.

Powstae w ten sposb spoecznoci nowego typu to wg. pierwszej powstaej na

pocztku lat 90. definicji: spoeczny agregat, ktry wyania si z sieci, gdy pewna

wystarczajco dua liczba ludzi podtrzymuje wystarczajco dugo publiczn dyskusj i jest w

tym do uczucia by uformowa sie osobistych relacji w cyberprzestrzeni [8, p. 61]. Z

punktu widzenia dzisiejszego stanu wiedzy na temat spoecznych i komunikacyjnych

4

waciwoci sieci, opis ten wart jest uzupenienia, w szczeglnoci biorc pod uwag zmian

ksztatu samego internetu ewoluujcego do wspomnianej formy web 2.0. Jako uzupenienie,

w kontekcie tych przemian, mona tu wymieni chociaby definicj zaproponowana przez

Marka Slouvka, ktry twierdzi, e spoecznoci wirtualne okrela naley jako zbiory osb,

ktrych cz wsplne pasje i praktyki [9, p. 110]. Wartym uwagi dopenieniem takiego

sposobu pojmowania spoecznoci internetowych jest triada stworzona przez Martina Listera,

Jona Doveya, Setha Giddingsa, Iaina Granta i Kieran Kelly uznajca za podstaw do ich

formowania: wsplne przestrzenie, wsplne relacje oraz wsplne wartoci [10, p. 321].

Wydaje si, i dwoma elementami wysuwajcymi si tu na plan pierwszy s: wsplnotowa

podstawa wyraona np. w jednakim zainteresowaniu, pogldzie czy postawie oraz moliwo

wsplnych dziaa podejmowanych na takim fundamencie. Przez swoj specyfik rzeczone

spoecznoci posiadaj wic moliwo aktywizacji spoecznej zupenie nowego typu.

Zasugerowane we wstpie rodzaje aktywnoci politycznej z wykorzystaniem internetu

stanowi w rzeczywistoci bogaty kanon dziaa moliwych do zaistnienia zarwno w

przestrzeni organicznej jak i wirtualnej. Warto je pocztkowo sklasyfikowa i

scharakteryzowa w celu ustalenia natury zmian masowych dziaa w obszarze polityki jakie

maj miejsce na przestrzeni ostatnich lat i na ich podstawie dokona analizy przypadku

dotyczcego wydarze, jakie miay miejsce m.in. w Polsce i na Ukrainie na pocztku 2012 r.

Po pierwsze, za gwn lini podziau przyjmuje si dziaania kolektywne sprzed

epoki internetowej w wersji web 2.0. oraz te inicjowane jedynie za pomoc sieci a

przyjmujce nowe, niespotykane dotd formy. Samo projektowanie pierwszego typu

aktywnoci wymagao zastosowania tradycyjnych form komunikacji bezporedniej lub

zastosowania mediw tradycyjnych jako nonika przekazywania apelu o ilociowe

zgromadzenie siy politycznej zdolnej do mobilizacji i wyraenia poparcia dla okrelonej

decyzji , ktrej miernikiem skutecznoci bya (midzy innymi) sama liczebno

zgromadzonych jednostek. Emanacj tego rodzaju aktywnoci mona scharakteryzowa jako

du zbiorowo ludzi, ktrzy znajduj si w bezporednim kontakcie przestrzennym i

reaguj w sposb spontaniczny, bezrefleksyjny i naladowczy na wsplne bodce. Gustaw Le

Bon nazywa to psychologicznym prawem jednoci umysowej [11, p. 18]. Waciwo ta

jest istotna dla procesu komunikacji politycznej, w szczeglnoci biorc pod uwag

perswazyjny charakter relacji aktor polityczny obywatel, wykorzystywany w ramach

rnego rodzaju form agitacyjnych. Mona w kontekcie tego typu dziaa wymieni

chociaby uczestnictwo w wiecach, konwencjach partyjnych, meetingach wyborczych i

innych wydarzeniach majcych charakter kolektywnej aktywnoci politycznej. Z punktu

5

widzenia sabszego ogniwa procesu wymiany informacji, mona mwi tu o dziaalnociach

wymagajcych duych nakadw organizacyjnych czy nawet fizycznych, zwizanych

chociaby z poszukiwaniem i selekcj informacji o wydarzeniu, dostosowaniem si do

warunkw czasowo-przestrzennych, znalezieniem si na miejscu prowadzonej akcji,

poniesieniem kosztw z tym zwizanych itd.

W przypadku nowych typw aktywnoci, oparte s one na podobnych zalenociach

dotyczcych udziau jednostek w kolektywnej dziaalnoci politycznej, niemniej formy tych

przedsiwzi, sposoby i motywacje jednostkowe odnoszce si do tworzenia spoecznoci,

jak i nakady z tym zwizane, wydaj si ju by rne w stosunku do tych opisanych jako

tradycyjne. Warto te zaakcentowa tu wspomniany podzia na dziaalno w ramach samej

przestrzeni wirtualnej jak i poza ni, a inspirowan przez aktywno sieciow. W tej

pierwszej kategorii naley wymieni przedsiwzicia o charakterze politycznym, gdzie

aktywno zjednoczonych podmiotw odbywa si w caoci w obszarze internetu, podczas

gdy jej skutki mog rzutowa na decyzje polityczne w przestrzeni organicznej. Dziaania te

mog by wewntrznie zrnicowane ze wzgldu poniesione nakady i hierarchizowane ze

wzgldu na legalno zastosowania. Wrd aktywnoci o najniszym poziomie kosztw

jednostkowych ponoszonych w ramach grupy wymieni mona: akcje masowego pisania

listw (mail), petycje i ankiety zbierane i wysyane w formie elektronicznej,

rozpowszechnianie materiaw w ramach okrelonych spoecznoci itp. Dziaalno ta

charakteryzuje si oparciem na masowoci jako wyznaczniku siy przekazu oraz spoecznym

charakterze sieci umoliwiajcym rozpowszechnianie materiaw najczciej w formie tzw.

wymiany wirusowej (viral). Aktywno tego typu nie wymaga od uytkownika tworzenia

nowych treci czy projektowania dziaa, a jedynie uzupenianie istniejcych ju form czy

multiplikowanie je w celach kolportaowych. Poziom mezo internetowej aktywnoci

kolektywnej to te typy dziaa, ktre wymagaj ju twrczego wkadu jednostki jako czonka

spoecznoci w tworzenie komunikatw i aktywizacj na poziomie zaangaowanym. Wrd

nich mona w szczeglnoci wymieni tzw. culture jamming w obszarze internetu,

przybierajcy przede wszystkim form komunikacji memowej, jak i projektowanie stron,

profilw, szerzej swoistych miejsc, gdzie owe komunikaty s gromadzone a ich

popularno staje si wyznacznikiem nonoci i poniekd skutecznoci propagowanych

idei. Jeeli chodzi o pierwszy z wymienionych elementw w tym obszarze, to niesie on w

sobie pewien paradoksalny pierwiastek, gdy samo pojcie (zaguszanie kultury) odnosi si

do indywidualistycznej postawy sprzeciwu wobec wszelkich form mentalnoci grupowej,

take w obszarze polityki [12, p. 190]. Niemniej w przestrzeni wirtualnej, opartej na sieciowej

6

strukturze uytkownikw, tego typu dziaania uzyskuj status zmultuplikowanych przekazw

opartych na indywidualnej inwencji twrcy, co waciwie odpowiada definicji internetowego

memu [13, p. 62]. Chodzi tu przede wszystkim o parodystyczne przedefiniowanie

rzeczywistoci uznawanej przez twrcw za mainstream i krytyk z tym zwizan. Wizualno-

tekstowa podstawa komunikacyjna internetu sprawia, i tego typu dziaania przyjmuj form

modyfikacji montaowej oryginau, parodii, ironii, drwiny, co jako cecha podana w

obszarze internetu, wci bazujcego na fundamencie komunikacji i rozrywki, jest gwarantem

umasowienia indywiduum.

Drugi typ aktywnoci w poziomie mezo to tworzenie portali spoecznociowych czy

tzw. vanity sites [14, s. 65], ktrych zadaniem jest gromadzenie jednostek wok okrelonej

idei ustalonej na podstawie odpowiednio dobranego klucza tematycznego. Stanowi one zbir

komunikatw najczciej jednolitych pod wzgldem problemowym i tworz moliw do

generowania cao, jak i sprawuj funkcj archiwum wytworzonych wczeniej treci.

Nierzadko, w odniesieniu do komunikacji politycznej, tego typu strony przyjmuj form

przekazw negatywnych majcych na celu zdyskredytowanie przeciwnika w oczach

uytkownikw sieci internetowej.

Jako ostatni poziom aktywnoci wymieni naley tu te dziaania, ktre wi si z

najwikszym poziomem kosztw jednostkowych, przy czym ich skuteczno w osiganiu

celw politycznej komunikacji wydaje si by najwiksza. Uywajc terminu skuteczno,

mowa tu przede wszystkim o dnoci do jak najwikszego rozpowszechnienia dziaa, nie

tylko wrd potencjalnych zaktywizowanych czonkw spoecznoci, ale te szeroko

rozumianej opinii publicznej. Drugim jej wymiarem jest natomiast osignicie zamierzonego

celu, bdcego czynnikiem inicjujcym samo dziaanie, co sprowadza si z reguy do

wywarcia wpywu na orodki decyzyjne i przyczynienia si do podjcia korzystnego

rozstrzygnicia dla inspiratora zbiorowego podejmowanej akcji. Wrd niniejszych

dziaalnoci wymieni mona hacktywizm, dziaania hackerskie i internetowy cyberterroryzm.

Ten pierwszy, w najwikszym stopniu wydaje si by usankcjonowany ideologicznie i

dotyczy dziaa na granicy prawa lub inicjatyw nielegalnych, ktre w myl inicjatora staj

si wynikiem wyszej koniecznoci wynikajcej z pobudek ideowych czy etycznych [15, s.

6]. Dziaania hackerskie nie miewaj tych podstaw a punkt cikoci jest tu przeniesiony na

samo dziaanie, ktre moe dotyczy akcji jednostkowych w rozumieniu przyjtych w

artykule ram definicyjnych nie musi by wic dziaaniem kolektywnym w przeciwiestwie

do hacktywizmu zawsze rozumianego jako szczeglnego rodzaju spoeczny ruch.

Cyberterroryzm natomiast przyjmuje posta aktw terroru dokonywanych za pomoc

7

narzdzi technologii informacyjnej i stawia sobie za zadanie wywoanie uczucia strachu,

wyrzdzenie szkody z pobudek ideologicznych. S to wic ataki na du skal uderzajce z

reguy w struktury pastwa, jego infrastruktur o istotnym znaczeniu dla gospodarki czy

obronnoci [16].

Drugi typ kolektywnych dziaa politycznych to te, w ktrych internet stanowi jedynie

narzdzie komunikacyjno-mobilizacyjne i stanowi podstaw do dalszych dziaa w

przestrzeni organicznej. Trudno w tym przypadku o jednoznaczn klasyfikacj tego typu

przedsiwzi, z racji na ich szeroki wachlarz i rnorodno zachowa politycznych w dobie

ich liberalizacji w systemach demokratycznych. Ujmujc wic t kwesti nieenumeratywnie,

mona mwi tu chociaby o dziaalnoci finansowej (donacje, bojkot), protestacyjnej

(strajki, pikiety, demonstracje, marsze) czy agitacyjno-promocyjnej (wiece poparcia, eventy)

itp. Abstrahujc jednak od trudnej do uchwycenia klasyfikacji, bardziej istotna wydaje si by

tu sama procedura aktywizacyjna spoecznoci, w ktrej stosowane s narzdzie tosame dla

komunikacji internetowej i stanowice istotne novum dla procesu politycznej mobilizacji. I

tak moemy mwi tu o kilku zasadach, ktrymi kieruje si jednostka przystpujca do

okrelonej spoecznoci w przestrzeni wirtualnej i przez to zmobilizowana do kontynuacji

swojego zaangaowania w rzeczywistoci organicznej. Pierwsz z nich jest sam

spoecznociowy charakter generowanych dziaa, co skania podmiot do przyjcia optyki

grupy i zaangaowania si w przedsiwzicie pozainternetowe, ktre jest konsekwencj

ujmowania ja jednostki jako czci spoecznoci. Wie si to z siln tosamoci zbiorow

internetowych zrzesze czsto wyrniajcych si sta symbolik czy okrelonym stylem

tworzenia komunikatw. Wanym czynnikiem zdaje si by take psychologiczna regua

konsekwencji, wedle ktrej jednostka przekada zaangaowanie w przestrzeni wirtualnej

(zapis do uczestnictwa w wydarzeniu) na autentyczne dziaania bdce konsekwencj

internetowego zrzeszenia [17, p. 68]. W kocu istotna zdaje si by precyzyjno pierwiastka

ilociowego w funkcjonowaniu internetowych spoecznoci, co daje niespotykan dotd

moliwo dokadnego policzenia si w celu oszacowania siy. Ta z kolei przeliczana jest

na prawdopodobiestwo osignicia celu optymalnego, jaki wyznacza sobie spoeczno. W

ten sposb dziaania w obszarze internetu przekadane s na aktywizacj jednostek w

przestrzeni organicznej, wspierajc w ten sposb procesy integracyjne i mobilizacyjne, co

stanowi technicznie uyteczne narzdzie w prowadzeniu tego typu przedsiwzi

politycznych i jednoczenie uprawdopodabniajce zaoony cel.

3. Zmiany w procesie komunikowania politycznego za pomoc internetu

8

Powysze zmiany warto rozpatrywa biorc pod uwag ich konsekwencje dla

komunikowania politycznego. Ot, specyfika dziaa zwizanych z wymian informacji w

niniejszym obszarze za pomoc sieci internetowej (CMC) zmienia pozycj tradycyjnie

rozumianego odbiorcy danych, jak i w silny sposb rzutuje na formy, jakimi posuguj si

pierwotnie sabsze ogniwa niniejszego procesu. Warto doda, i zarwno pozycja aktora

politycznego jak i porednika w tym akcie (tradycyjnie rozumiana prasa), rwnie ulegaj

istotnym modyfikacjom, niemniej z punktu widzenia postawionej tezy warto skupi si na

obywatelu, jako tym czonie, ktry poprzez zabiegi integracyjne staje si istotnym podmiotem

zbiorowym zdolnym do odgrywania liczcej si roli w trjkcie komunikacyjnym: polityk-

media-widownia.

W tym kontekcie wato zwrci uwag na pewne niedowartociowanie komunikacji

poziomej z punktu widzenia upowszechnionych w dyskursie naukowym definicji komunikacji

politycznej. Komunikowanie interpersonalne-zaporednicznone pozostaje tu wci na

peryferiach dyskusji, mimo i dyskurs polityczny w ramach spoecznoci internetowych

stanowi nowy, acz rozwijajcy si trend w obszarze dziaa politycznych. Co wicej,

czciowo publiczny charakter tego typu przedsiwzi oraz moliwo ich utrwalenia, daje

moliwo ich zbadania i opisania. Tak wic warto tu odnotowa powstanie nowego

narzdzia komunikacyjnego czcego to co publiczne, z tym co do tej pory pozostawao

prywatne lub trudne do analizy. Internet w wersji web 2.0. daje tym samym moliwo

prowadzenia publicznych lub czciowo otwartych dyskusji w obszarze polityki, przy (co

wane) marginalnej roli porednika w procesie komunikacyjnym, zmieniajc tym samym

charakter samego komunikowania politycznego.

Wtrn tego konsekwencj jest szereg zmian w relacjach na linii aktor polityczny

zbiorowy odbiorca komunikatw. Warty odnotowania jest te trend w literaturze negujcy

sam podzia na poszczeglne ogniwa komunikacji, podczas gdy zrwnany status podmiotw

w przestrzeni wirtualnej wymusza niejako na uczestnikach tego aktu wiksz ni w

przypadku mediw tradycyjnych symetryczno relacji. Ten sposb ujmowania problemu

charakterystyczny jest dla figury prosumenta, zaadaptowanej do dyskursu naukowego z

bada nad konsumpcjonizmem, a dokadniej z prac Alvina Tofflera [18, p. 100]. Termin ten,

bdcy poczeniem sw professional (lub producer) i consumer, obecnie w dyskusji nad

zmianami komunikacyjnymi oznacza poczenie roli producenta informacji i jego konsumenta

[19, p. 56]. Najpowaniejszym skutkiem z punktu widzenia rozwaanych nowych form

dziaalnoci zbiorowej s relacje o bardziej partnerskim charakterze, co przesuwa punkt

9

cikoci zabiegw komunikacyjnych z marketingu politycznego na public relations [20, p.

9].

Innym wartym wspomnienia rezultatem s odmienne procedury gatekeepingu i

selekcji informacji, wrd ktrych na plan pierwszy wysuwa si tryb folksonomiczny, ktry

stanowi spoeczne narzdzie wyboru preferowanych treci [21]. Chodzi tu o system selekcji w

oparciu o rekomendacj innych uytkownikw sieci internetowej. Kluczowe staje si wic tu

nadawanie wartoci tym treciom, ktre za wiarygodne uznane zostay wczeniej przez

innych uytkownikw. Dla politycznej mobilizacji taki tryb podejmowania decyzji o

przyswojeniu informacji ma niebagatelne znaczenie w kwestii jej przeoenia na dalsze

postpowanie, gdy wie si z wyborem na podstawie ilociowej lub jakociowej (np.

znajomi, spoecznoci dzielce z jednostk podobne postawy i idee) wartoci okrelonych

danych. Te z kolei, po przekroczeniu pewnej masy krytycznej mog sta si czynnikiem

inicjujcym dziaania kolektywne o charakterze politycznym w ramach przestrzeni wirtualnej

lub poza ni. Nie bez znaczenia pozostaj tu zwizane z niniejszym trybem wyboru treci

zasady rozpowszechniania informacji na paszczynie polityki, wykorzystujce w

folksonomiczny charakter selekcji. W swoistym gosowaniu popularno zyskuj bowiem

najczciej treci okrelonego typu (np. materiay wykorzystujce szok, treci komercyjne,

materiay zwizane z yciem intymnym oraz seksem czy komunikaty wzywajce do

mobilizacji danej grupy w celu jej ochrony interesw. Cecha wirusowoci [22, p. 96]

przekazu w ramach uspoecznionego internetu dotyczy bowiem tak polityki, jak i niemal

wszystkich sfer ycia spoecznego budzcych zainteresowanie specyficznej w swojej

strukturze demograficznej grupy, jak jest spoeczno internautw [23, p. 93]. Ci z kolei, po

osigniciu rzeczonej krytycznej masy mog przenie swoj aktywno z formy

awatarowej na posta animatora, co stanowi ostatni z istotnych cech komunikacji politycznej

dla zagadnienia kolektywnych dziaa, a wie si z moliwoci zmiany paszczyzny

wymiany danych w sytuacji mobilizacji, ktra poprzez swoj ponadprzecitn skal

ukazuje determinacj grupy do zmiany politycznej decyzji godzcej w jej interesy.

Przykadem tego typu dziaa s natomiast wydarzenia zwizane z protestami internautw z

pocztku 2012 r., ktre swoim zasigiem objy Polsk, Ukrain, jak i wiele innych krajw.

4. Protesty internautw w Polsce i na Ukrainie analiza przypadkw

Niepokoje spoeczne jakie miay miejsce na pocztku 2012 r. byy jednymi z najwikszych

tego typu wydarze w XXI w. Z racji na zakres zjawiska, ilo krajw nimi objtych,

nieprecyzyjno lub brak statystyk sub porzdkowych, jak i ze wzgldu na rne formy jego

10

uzewntrznienia, trudno jednoznacznie oceni tu skal pod wzgldem iloci osb, ktre

zostay zaktywizowane i bray udzia w okrelonych dziaaniach. W niektrych pastwach

czynnoci te miay miejsce w sferze aktywnoci organicznej i kumuloway si w

najwikszych orodkach miejskich (np. Polska, Niemcy) [24]. W wielu krajach wydarzenia te

miay rwnie charakter mobilizacji pozawirtualnej, ograniczyy si jednak do demonstracji

na mniejsz skal, w stolicy danego kraju lub orodku miejskim, ktrego specyfika sprzyjaa

tego typu dziaaniom [25]. W kocu, w wielu pastwach wydarzenia miay znamiona

czynnoci o politycznym charakterze w ramach samej przestrzeni wirtualnej, cho skala

(widoczno) tych poczyna wybiegay daleko poza to jedno medium (midzy innymi w

Polsce i na Ukrainie). Wida wic, i wachlarz rnych aktywnoci obejmowa wszystkie

wymienione tu typy dziaa kolektywnych, przy czym, co warte podkrelenia, w przypadku

wielu krajw okazay si one skutecznym narzdziem zmiany decyzji politycznej. Przyczyn

tego stanu rzeczy naley upatrywa zarwno bogatym repertuarze dziaa, duym poziomie

mobilizacji spoecznej, zastosowaniu narzdzi demonstracyjnych bdcych

odzwierciedleniem siy zaangaowanych spoecznoci oraz efekcie nowoci, ktry obnay

nieprzygotowanie partnera komunikacyjnego (orodka wadzy) do rozwizania sytuacji

konfliktowej na poziomie, ktry gwarantowaby moliwo osignicia konsensusu.

4.1. Polska

W Polsce jako w pierwszym europejskim kraju informacja o moliwoci przyjcia Umowy

handlowej dotyczcej zwalczania obrotu towarami podrabianymi spowodowaa nage

zaostrzenie dyskursu na temat ACTA. Katalizatorem byy tu zapewne niejasne okolicznoci

dotyczce negocjacji i przyjcia traktatu. Warto w tym miejscu nakreli to i kalendarium

wydarze, dla stworzenia podstaw do chronologicznej analizy sytuacji komunikacyjnej.

Po pojawieniu si informacji o moliwoci szybkiego podpisania traktatu i danych

rozpowszechnianych si na ten temat w sieci (gwnie ze stron amerykaskich), spoeczno

okrelajca siebie jako Anonymous zaatakowaa liczne strony rzdowe, wzorujc si na

praktykach stosowanych wczeniej w Stanach Zjednoczonych, gdzie podobne akcje zyskay

status hacktywizmu, niemniej przez wymiar sprawiedliwoci traktowane byy nierzadko jako

przejaw cyberterroryzmu [26]. W dniach 22-23.01.2012 r. zablokowane zostay oficjalne

strony: Sejmu RP, Ministerstwa Finansw, Gwnego Urzdu Statystycznego, Ministerstwa

Pracy i Polityki Spoecznej, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Pastwowej

Inspekcji Pracy, Ministerstwa Zdrowia, Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa,

11

Urzdu Zamwie Publicznych, Kancelarii Prezesa Rady Ministrw, Komisji Nadzoru

Finansowego, Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego oraz Rzecznika Rzdu RP [27]. Dwa

dni pniej mobilizacja o charakterze politycznym w ramach przestrzeni wirtualnej

rozszerzona zostaa o aspekt instytucjonalny, kiedy to nastpio wyczenie serwerw kilku

popularnych stron internetowych, a w ich miejsce pojawiy si komunikaty: "Niebawem tak

moe wyglda internet. Nie dla ACTA" oraz Czym jest ACTA?. Od 25.01.2012 r.

aktywno kolektywna zacza mie wymiar pozawirtualny przeradzajc si w demonstracje

w przestrzeni organicznej, ktre trway do pocztku lutego 2012 r., kiedy to premier Donald

Tusk ogosi zawieszenie procedury ratyfikacyjnej traktatu (najwiksze nasilenia miao

miejsce w dniach 25-26.01.2012 r.; 03.01.2012 r. ratyfikacja zostaa wstrzymana, a

04.01.2012 r. demonstrowano jeszcze w Zamociu) [28].

W pocztkowej fazie dziaa zbiorowych, komunikacja w ramach internetu odbywaa

si gwnie w obszarach platform opartych na spoecznociach oraz tzw. vanity sites

gromadzcych memy, internetowe makry i inne formy popularnych komunikatw, gwnie o

charakterze wizualnym. Pocztkowe dziaania grupy inicjatywnej, ktra przybraa form

tradycyjnie rozumianych przywdcw opinii (Anonymous), szybko zostay zreplikowane

przez innych uytkownikw internetu. W ten sposb w peni zostaa wykorzystana sieciowa

struktura stajca si pasem transmisyjnym dla wirusowo rozsiewanych informacji. Ich

formy (gwnie wizualne) oparte zostay na kilku bardzo prostych schematach, z

wykorzystaniem szybko rozpowszechniajcej si symboliki (np. maska Guya Fawkesa),

szokujcej stylistyki narracyjnej (liczne wulgaryzmy nieznane gwnemu nurtowi dyskursu

medialnego) oraz przekazw silnie emocjonalnych nawizujcych do specyficznie

pojmowanych przez uytkownikw internetu wartoci jakimi s wolno czy wasno [29, s.

73]. Dodatkowym elementem, ktry mia przyczyni si do dalszej aktywizacji spoecznej by

perswazyjny charakter komunikatw: obecno apeli, odezw, wykrzyknie, motyww

nierzadko o znamionach agresji i prowokacji sownej lub wizualnej. Zapewnio to

komunikatom tyle popularno, co moliwo stworzenia pewnej konwencji, w ktr atwo

mona byo wpisa kad mutacj memow pojawiajcych si komunikatw.

Drugi etap dziaa stanowio przeoenie mobilizacji internetowej na organiczn, co

odbywao si ju za pomoc narzdzi typowo spoecznociowych, w jakie wyposaone s

portale bazujce na specyfice web 2.0. Projektowanie wydarze, tzw. spoecznoci fanw

opartych na ilociowym mierniku politycznej siy, uprawdopodabniay moliwo sukcesu

mobilizacyjnego poza przestrzeni wirtualn, co wspierane byo w sensie psychologicznym

mechanizmem solidarnoci grupowej. W tym sensie, jednostki postrzegajce siebie jako

12

element caoci, dostrzegajc w rosncych statystykach popularnoci zaplanowanych zdarze

prawdopodobiestwo potencjalnego sukcesu, przekaday odpowiedzialno osobist na

zbiorowy pierwiastek funkcjonowania rzeczywistoci, co skutkowao mobilizacj do dziaania

i podjciem wysiku przeniesienia relacji zbiorowej ze wiata wirtualnego w przestrze

miejsk. Z racji na rzeczony wysiek mona uzna to za drugi etap dziaa bdcy w istocie

poziomem o bardziej zawansowanym charakterze. Fakt, i odnis on zamierzony skutek

(zmiana decyzji politycznej wstrzymanie ratyfikacji ACTA) jest on przede wszystkim

sygnaem dla spoeczestwa o skutecznym tecie dziaa wirtualnej spoecznoci

zaktywizowanej politycznie. W ujciu perspektywicznym jest to take precedens spoeczny

wyznaczajcy potencjalne moliwoci wpynicia na decyzj polityczn za pomoc zabiegw

mobilizacyjnych nieznanych z racji na brak odpowiedniej technologii do zainicjowania

rzeczonych dziaa.

4.2. Ukraina

Wydarzenia na Ukrainie zwizane z przyjciem ACTA miay nieco inny charakter, niemniej

rwnie istotny dla dyskusji o nowych sposobach politycznej komunikacji i spoecznej

mobilizacji. Bezporednim czynnikiem sprawczym sytuacji, ktra miaa miejsce na Ukrainie,

byo zamknicie portalu ex.ua serwisu przechowywania, przesyania i wymiany plikw,

ktry (podobnie jak jego amerykaski odpowiednik megauplaupload.com), by

podejrzewany o amanie praw autorskich w skutek moliwoci nielegalnego kopiowania

plikw. Ukraiska milicja, podlegajca Ministerstwu Spraw Wewntrznych, dokonaa tego

31.01.2012 r. Wskutek niniejszych dziaa jeszcze tego samego dnia spoeczno ukraiskich

internautw dokonaa atakw typu DDoS, ktre prowadz do przecienia czy poprzez

wysyanie za ich porednictwem wielkiej liczby zapyta na wybrane strony internetowe. W

ten sposb zablokowane zostay witryny m.in. Ministerstwa Spraw Wewntrznych, strona

administracji prezydenta Wiktora Janukowycza, rzdu, Suby Bezpieczestwa Ukrainy,

Banku Narodowego, oraz rzdzcej Partii Regionw. Dziaania w obrbie rzeczywistoci

wirtualnej byy wspierane przez przedsiwzicia w peni legalne poprzez serwisy

spoecznociowe, midzy innymi stron VKontakte (vk.com). Drug odson dziaa

kolektywnych stanowiy natomiast akcje w sferze rzeczywistoci organicznej. Internetowa

Partia Ukrainy oraz uytkownicy zamknitego portalu pikietowali pod siedzib MSW

Ukrainy w ramach happeningu niszczc przed gmachem pyty i klawiatury komputerowe.

Efektem nasilajcych si niepokojw byo odblokowanie portalu ex.ua 03.02.2012 r. [30].

13

Dostrzec mona wyran analogi midzy wydarzeniami polskimi a tymi majcymi

miejsce na Ukrainie. Podobnie jak w pierwszym z opisywanych przypadkw, zmiana godzia

przede wszystkim w system wartoci, ktry jest podstaw wspistnienia spoecznoci

internautw a opiera si na swoistym spostrzeganiu wasnoci i wolnoci jako podstawowych

zasobw sieci. Bez znaczenia wydaje si fakt, i w pierwszym przypadku sprawa dotyczya

zasadniczo uregulowa prawnych, w drugim za prywatnej dziaalnoci gospodarczej.

Istotniejszym czynnikiem by efekt wprowadzonych zmian dla konsumentw (prosumentw)

informacji znajdujcej si w wolnym obiegu rzeczywistoci wirtualnej. Opr majcy miejsce

w przypadku ukraiskim mia podobny przebieg jak w Polsce pocztkowa mobilizacja

wirtualna, dotyczca jedynie reprezentacji awatarowej uytkownikw, ewoluowaa do realnej

siy, ktra w przestrzeni organicznej kontynuowaa swoje dziaania kolektywne, zagraajc

tym samym bezpieczestwu funkcjonowania pastwa i skaniajc decydentw do zmiany

decyzji. Sia polityczna oparta o tak kruch podstaw, jak wydaje si by niesprecyzowane

bliej rodowisko nieznajcych si ludzi, przeobrazia si w realny katalizator zmiany, co

wydaje si by novum, biorc pod uwag dotychczasowe mechanizmy podejmowania decyzji

politycznych w ramach ustroju demokratycznego.

5. Zakoczenie

Wydarzenia z pocztku 2012 r. oraz wczeniejsze przedsiwzicia (gwnie o

charakterze hacktywistycznym inspirowanym przez grup Anonymous w USA), mog

stanowi przykad a jednoczenie ukaza trend rozwojowy narzdzi komunikacyjnych w

obszarze polityki. Wynika z nich fakt, i wpyw na decyzje polityczne mog mie podmioty o

coraz mniejszym stopniu zorganizowane i ustrukturalizowane, jednak zdolne do

podejmowania licznych dziaa dziki zdolnoci do mobilizacji. Warto doda, e

anonimowo czonkw, brak wykrystalizowanej struktury przywdczej czy chociaby

niespenianie okrelonych warunkw definiujcych grup spoeczn, nie musi by podstaw

do mniejszych moliwoci dziaa, a to dziki zastpieniu tych czynnikw sprawnoci

funkcjonowania w oparciu o nowoczesne technologie. Te z kolei tworz nowe moliwoci dla

samych dziaa kolektywnych: zapewniaj szybk i niezawodn komunikacj, same staj si

miejscem dziaa, stanowi obszar projektowania przedsiwzi w rzeczywistoci

organicznej, w kocu rozszerzaj obszar sfery publicznej pozwalajc na multiplikacj

owych wydarze. Cho przedstawiona analiza przypadku pozwala pki co wnioskowa

jedynie co do pojawienia si specyficznego typu podmiotu i zainicjowania przeze nowych

14

jakociowo dziaa, to warto prowadzi dalsze obserwacje w celu potwierdzenia zaistniaych

trendw i sprowadzenia ich na drog prawidowoci czy przyczynku do nowego paradygmatu

w ramach teorii komunikacyjnych

Bibliografia

1 Krystyna Doktorowicz przeciwstawia rzeczywistoci wirtualnej rzeczywisto organiczn,

co wydaje si trafn konstrukcj jzykow w porwnaniu z takimi terminami jak

rzeczywisto realna czy realny wiat. Doktorowicz K., Spoecznoci wirtualne

cyberprzestrze w poszukiwaniu utraconych wizi // Spoeczestwo informacyjne. Wizja czy

rzeczywisto? t. I., red. L. Haber Krakw: AGH Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-

Dydaktyczne, 2004. 62-63 s.

2 Nie M., Komunikowanie spoeczne i media. Perspektywa politologiczna / M. Nie

Warszawa: Wolters Kluwer Polska LEX, 2010. 197 s.

3 W literaturze anglosaskiej najpopularniejszymi pojciami majcymi za zadanie zdefiniowa

problem spoecznoci internetowych s terminy: virtual community, e-community czy online

community.

4 Szpunar M., Spoecznoci wirtualne jako nowy typ spoecznoci eksplikacja socjologiczna

/ M. Szpunar // Studia Socjologiczne 2004. - 2 (173) - S. 109.

5 Smith C. A. Presidential Campaign Communication. The Quest for the White House / C. A.

Smith Cambridge: Polity Press, 2010. 176 s.

6 Chmielecki K., Tekst w sieci obrazw. Internet jako medium zaporedniczonej komunikacji

wizualnej // Komunikowanie (si) w mediach elektronicznych. Jzyk, edukacja, semiotyka,

red. M. Filiciak / G. Ptaszek Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2009

298 s.

7 Sokoowski M., Spojrzenie po latach. Medialne utopie McLuhana a wspczesne teorie

mediw // Teorie komunikacji i mediw cz. 1, red. M. Graszewicz / J. Jastrzbski Wrocaw:

Oficyna Wydawnicza Atut, 2009 264 s.

15

8 Doktorowicz K., Spoecznoci wirtualne cyberprzestrze w poszukiwaniu utraconych

wizi // Spoeczestwo informacyjne. Wizja czy rzeczywisto? t. I., red. L. Haber Krakw:

AGH Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne, 2004. 61 s.

9 Szpunar M., Spoecznoci wirtualne jako nowy typ spoecznoci eksplikacja socjologiczna

/ M. Szpunar // Studia Socjologiczne 2004. - 2 (173) - S. 110.

10 Lister M., Dovey J., Giddings S., Grant I., Kelly K., Nowe media. Wprowadzenie / M.

Lister, J. Dovey, S. Giddings, I. Grant, K. Kelly Krakw: Wydawnictwo Uniwersytetu

Jagielloskiego, 2009. 321 s.

11 Le Bon G., Psychologia tumu / G. Le Bon Warszawa: PWN, 1994. 18 s.

12 Harold C., Culture Jamming as Media Activism / C. Harold // Critical Studies in Media

Communication 2004. - 21 S. 190.

13 Kamiska M., Niecne memy. Dwanacie wykadw o kulturze internetu / M. Kamiska

Pozna: Arsena, 2011 62 s.

14 Kamiska M., Niecne memy. Dwanacie wykadw o kulturze internetu / M. Kamiska

Pozna: Arsena, 2011 65 s.

15 Jordan T., Taylor P, Hacktivism and Cyberwars. Rebels with a cause / T. Jordan, P. Taylor

London / New York: Routledge, 2004 6 s.

16 J. A. Lewis, Assessing the risk of cyber terrorism, cyber war and other cyber threats //

Center for Strategic and International Studies, http:// www.csis.org/tech/0211lewis.pdf.

17 Cialdini R., Wywieranie wpywu na ludzi / R. Cialdini Gdask: GWP, 2000 68 s.

18 Szpunar M., Spoeczne konteksty nowych mediw / M. Szpunar Toru: Wydawnictwo

Adam Marszaek, 2011 100 s.

19 Goban-Klas T., Media spoeczestwa informacyjnego // Komunikowanie i zarzdzanie w

spoeczestwie informacyjnym, red. L. H. Haber Krakw: Nomos, 2011. 56 s.

20 Mikuowski Pomorski J., Od mwcy do rozmwcy. Perswazja czy spotkanie? Rewizja

klasycznych modeli komunikacji // Media i komunikowanie w spoeczestwie

demokratycznym. Szkice medioznawcze, red. S. Michalczyk Sosnowiec: Wydawnictwo

Wysza Szkoa Zarzdzania i Marketingu, 2006. 9 s.

21 M. Roszkowski, Folksonomia jako narzdzie spoecznego tagowania //

http://www.pedagogiczna.edu.pl/warsztat/2007/4/070404.htm#1.

16

22 Seklecka A., Polityk w internecie midzy wpywem politycznym a manipulacj opini

publiczn // Nowe media w systemie komunikowania. Polityka, red. M. Jeziski Toru:

Wydawnictwo Adam Marszaek, 2011. 96 s.

23 Wojniak J., Uczestnictwo polityczne w obliczu nowych technologii informacyjnych i

komunikacyjnych // Stare i nowe media w kontekcie kampanii politycznych i

sprawowania wadzy, red. M. Du Vall / A. Walecka-Rynduch Krakw: Krakowskie

Towarzystwo Edukacyjne Sp. z o.o. - Oficyna Wydawnicza AFM, 2010. 93 s.

24 ACTA Protest Guide: Rally Details From Around the World //

http://www.ibtimes.com/articles/288930/20120127/acta-protest-rally-world.htm

25 J. Omyliski, Protesty po zamkniciu strony Ex.ua na Ukrainie. Witryny MSW i prezydenta

zaatakowane // http://natemat.pl/528,protesty-po-zamknieciu-strony-ex-ua-na-ukrainie-

witryny-msw-i-prezydenta-zaatakowne

26 Fitri N., Democracy Discourses through the Internet Communication: Understanding the

Hacktivism for the Global Changing / Fitri N. // Online Journal of Communication and Media

Technologies 2011. - 1 - S. 2.

27 Lista zablokowanych stron w Polsce // http://beatrycze.nowyekran.pl/post/49222,lista-

stron-zaatakowanych-w-opacta

28 R. Szpunar, Hakerzy vs. rzd - podsumowanie protestw przeciw ACTA //

http://www.idg.pl/news/379521/hakerzy.vs.rzad.podsumowanie.protestow.przeciw.acta.html

29 Sieko M., Anonim wirtualna twarz odrzuconych, w: Internet jako paradoks // Paradoksy

internetu. Konteksty spoeczno-kulturowe, red. M. Szpunar Toru: Wydawnictwo Adam

Marszaek, 2011. 73 s.

30 Teraz Ukraina. Nie dziaaj strona prezydenta i MSW //

http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,11071179,Teraz_Ukraina__Nie_dzialaja_s

trona_prezydenta_i_MSW.html