Dysleksja

Hanna Mazela

Uczniowie z potrzebami edukacyjnymi

Uczniowie z zaburzeniami uczenia się:

Zaburzenia rozwoju mowy

Zaburzenia rozwoju ruchu

Upośledzenie umysłowe

Zaburzenie funkcji narządów zmysłu

Specyficzne zaburzenia uczenia

Uczniowie wybitnie zdolni

Specyficzne zaburzenia uczenia:

Czytania i pisania:DYSLEKSJA

ROZWOJOWA

Dysgrafia Dysleksja Dysortografia

Matematyki:DYSKALKULIA

Dysleksja rozwojowa:

To zespół specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu przy co najmniej przeciętnej inteligencji, sprawnych narządach ruchu oraz zmysłach wzroku i słuchu, właściwej opiece wychowawczej oraz dydaktycznej.

Za obowiązującą obecnie definicję dysleksji rozwojowej przyjmuje się opublikowaną przez Międzynarodowe Towarzystwo Dysleksji im. Ortona z 1994 roku.

Typy dysleksji rozwojowej

Dysleksja typu wzrokowego – cechuje się wybiórczymi zaburzeniami rozwoju spostrzegania i pamięci wzrokowej, koordynacji wzrokowo – ruchowej

Dysleksja typu słuchowego – występują zaburzenia pamięci i spostrzegawczości słuchowej, często powiązane z zaburzeniami funkcji językowych

Dysleksja integracyjna – zaburzona jest koordynacja funkcji percepcyjno – motorycznych

Dysleksja typu mieszanego – charakteryzuje się zaburzeniem funkcji słuchowo – językowych, pamięci słuchowej, percepcji wzrokowej, pamięci wzrokowo – słuchowej i wyobraźni przestrzennej

Prezentowane zaburzenia mogą występować w węższym zakresie.

DYSLEKSJA specyficzne trudności w czytaniu, którym często towarzyszą trudności w pisaniu,

DYSORTOGRAFIA specyficzne trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (błędy ortograficzne),

DYSGRAFIA trudności w opanowaniu właściwego poziomu graficznego pisma (brzydkie pismo).

Dysleksja rozwojowa obejmuje:

10% - 15% populacji, która wykazuje

umiarkowane nasilenie, w tym 3% - 4% populacji to głęboka dysleksja.

Statystycznie w każdej klasie liczącej średnio 24 osoby można spotkać 4-6 dzieci ze specyficznymi trudnościami w nauce.

Ryzyko dysleksji rozwojowej:

• Pierwsze symptomy zapowiadające przyszłe problemy w nauce można dostrzec już w wieku poniemowlęcym i przedszkolnym.

• Ryzyko występowania dysleksji jest prawdopodobne w przypadku:

1. Obciążenia genetycznego.2. Ciąży i porodu o nieprawidłowym przebiegu.3. Dysharmonijnego rozwoju psychomotorycznego.

Symptomy u dziecka 3-4 letniego.

1. Mała sprawność ruchowa,.2. Niechęć do zabaw ruchowych.3. Mała sprawność dziecka w samoobsłudze.4. Niechęć do rysowania, układania klocków.5. Opóźniony rozwój mowy.6. Przekręcanie wyrazów.7. Trudności z zapamiętywaniem pór roku.8. W wieku 3 lat nie potrafi narysować koła, jako 4 – latek

kwadratu i krzyża

Symptomy u dziecka 5-6 letniego.

1. Kłopoty z zapamiętywaniem wierszyków, piosenek.2. Trudności z odróżnieniem lewej i prawej strony.3. Leworęczność lub oburęczność.4. Kłopoty z odwzorowaniem szlaczków, prostych figur geometrycznych.5. Nie odróżniania głosek podobnych słuchowo.6. Kłopoty z dzieleniem i składaniem słów z głosek i sylab.7. Wolne tempo wykonywanych prac, mała precyzja ruchów dłoni i palców8. Trudności w początkowej nauce czytania.9. Mało sprawne ruchowo w zakresie całego ciała: słabo biega, jest niezdarne, źle funkcjonuje

podczas zabaw ruchowych, ma kłopoty z zapinaniem guzików wiązanie sznurowadeł.10 Nie lubi budować z klocków, układać puzzli11. W wieku 5 lat nie potrafi narysować trójkąta.12. Nie potrafi kolejno nazwać pór roku, dni tygodnia, szeregu cyfr.13. Opóźniony rozwój mowy ( zaburzona artykulacja, mowa agramatyczna, wadliwe wymawianie

wyrazów)14. Zbyt długo utrzymujące się obuoczność i oburęczność, pismo zwierciadlane

Objawy dysleksji w klasach I-III- zakres czytania

Mało błędów przy wolnym tempie czytania i prymitywnej technice (głoskowanie lub sylabizowanie z wtórną syntezą słowa) ze słabym rozumieniem przeczytanego tekstu

lub: bardzo szybkie tempo czytania z wieloma błędami, dziecko domyśla się treści

na podstawie kontekstu, często niewłaściwie i słabo rozumie przeczytany tekst

albo: występują pojedyncze objawy: niewłaściwe tempo czytania, nieodpowiednia do poziomu edukacji technika czytania, częste czytanie „na pamięć” utrudnione rozumienie przeczytanej treści „ gubienie się w tekście” szybkie męczenie czytaniem niechęć do czytania głośnego

Objawy czytania w klasach I – III - zakres pisania

Przy zaburzonych funkcjach słuchowo-językowych dziecko może:

mieć nasilone trudności w pisaniu ze słuchu, mylić litery odpowiadające głoskom podobnym pod względem

słuchowo-artykulacyjnym z-s, w-f, d-t, k-g, mieć trudności z zapisywaniem zmiękczeń, mylić głoski i-j, mieć problemy z zapisywaniem głosek nosowych ą-om, ę-em, często opuszczać, dodawać, przestawiać, podwajać litery i

sylaby, pisać wyrazy bezsensowne. Częste pisanie zwierciadlane liter i cyfr Odwzorowywanie wyrazów przez zapisywanie ich od strony

prawej do lewej.

Objawy dysleksji w klasach I – III- w zakresie pisania cd.

Przy zaburzonych funkcjach wzrokowych dziecko może: popełniać błędy podczas przepisywania tekstów ze wzoru, mieć trudności z zapamiętaniem alfabetu, kształtu liter rzadziej

występujących lub o skomplikowanej strukturze (F, H, Ł, G), mylić litery o podobnym kształcie l-t-ł, m-n, u-y, o-a-e, a-ą, e-ę, mylić litery różniące się położeniem w przestrzeni: p-b-d-g, m-

w, n-u. Trudności w przepisywaniu, pisaniu z pamięci i ze słuchu, Pomijać drobne elementy graficzne ( kreseczki, ogonki ), Wolne tempo pisania

Objawy dysleksji w klasach I - III

Przy opóźnionym rozwoju ruchowym i koordynacji wzrokowo – ruchowej:

-pisze wolno, szybkie męczenie się ręki -nieprawidłowo trzyma długopis -odwraca kolejność liter w wyrazach -robi za duże lub za małe odstępy między literami -ma zbyt duży lub zbyt słaby nacisk długopisu na papier -nie przestrzega liniatury -nieprawidłowo łączyć litery -trudności z wykonywaniem ćwiczeń równoważnych -dziecko słabo biega i skacze -ma trudności z zawiązywaniem sznurowadeł na kokardkę, używaniem

widelca, nożyczek

Objawy dyslektyka w klasach IV - VI

• Czytanie:-wolne tempo, prymitywna technika,-niedokładne rozumienie tekstu z małą ilością błędów,-szybkie tempo czytania z wieloma błędami-domyślanie się treści na podstawie kontekstu-niechęć do czytania-sylabizowanie trudnych wyrazów• Pisanie:-duża liczba błędów ortograficznych, mimo znajomości zasad,-słabo czytelne pismo

Objawy dysleksji w klasach IV - VI

Przy zaburzonej funkcji wzrokowej uczeń ma kłopoty z:

-czytaniem na pamięć, zgadywaniem - z wyróżnianiem elementów z całości i z ich

syntetyzowaniem w całość -wykazuje trudności w wyodrębnianiu szczegółów

różniących dwa obrazki -popełnianiem wielu błędów ortograficznych

Objawy dysleksji w klasach IV - VI

Przy zaburzonej funkcje słuchowo – językowej uczeń : -wykazuje trudności z różnicowaniem podobnych głosek (s –z, b –p, k -g ), -przekręca złożone wyrazy, lub pary wyrazów -zniekształcanie i upraszczanie pisowni – bezsensowne zlepki literowe, -błędy w zapisie i –j, ą –om, -przestawianie szyku dyktowanych wyrazów, zmiana na inne wyrazy o

podobnym brzmieniu lub znaczeniu, -prymitywna techniką czytania – głoskowanie, sylabizowanie, -trudności z intonacją czytanych tekstów, -trudności z zapamiętywaniem kilku poleceń jednocześnie, trudności z zapisywaniem długich zdań i uczeniem się pamięciowym ( tabliczki

mnożenia, wierszy ), -ma trudności z używaniem wyrażeń przyimkowych

Objawy dysleksji w klasach IV -VI

• Funkcje ruchowe Motoryka duża -trudności z utrzymaniem równowagi, z koordynacją ruchów kończyn

podczas chodzenia, biegania, jazdy na rowerze, nartach, łyżwach, niechętnie uczestniczy w zabawach ruchowych,

-trudności z wykonaniem ćwiczeń wymagających sekwencji ruchów np. układów, tanecznych, gimnastycznych

• Motoryka mała -trudności w lepieniu, wycinaniu, majsterkowaniu - brzydkie pismo, słabe prace plastyczne i techniczne• Koordynacja wzrokowo - ruchowa -nieprawidłowy nacisk podczas pisania i rysowania -ma trudności z rzucaniem do celu, chwytaniem -nieczytelnie i niechętnie pisze, rysuje

Objawy dyslektyka w klasach IV - VI

Orientacja w schemacie ciała i przestrzeni dziecko ma trudności ze wskazaniem na sobie części ciała,

odróżnianiem prawej i lewej strony oraz określeniem położenia przedmiotów względem siebie: na prawo, na lewo

Orientacja w czasie dziecko ma trudności z zapamiętaniem terminów i dat w

życiu codziennym ma problemy z chronologią zdarzeń, datowaniem wyrażeń

historycznych

Dysleksja przyczyną niepowodzeń szkolnych

Niepowodzenia szkolne przyczyniają się do niskiego poczucia własnej wartości i frustracji. Doświadczenie niepowodzeń szkolnych przez dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się prowadzi do negatywnych konsekwencji natury psychicznej. Są to:

-niskie poczucie własnej wartości

-frustracje

-złe samopoczucie

-nasilenie niepowodzeń szkolnych

Dysleksja przyczyną niepowodzeń szkolnych cd.

Niskiej samoocenie dyslektyków towarzyszą wtórne symptomy psychiczne. Są to

- poczucie lęku i osamotnienia - nieporadność - zniechęcenie - niezadowolenie z siebie - depresja - brak samoakceptacji - niska motywacja do działania - niskie aspiracje - niechęć do podejmowania działań

Pomoc uczniowi dyslektycznemu w przezwyciężaniu trudności psychicznych

Podkreślaj jego nawet najmniejsze sukcesy Dbaj, by nie tracił poczucia własnej wartości Unikaj porównywania z innymi uczniami Pomagaj budować pozytywny wizerunek własnej

osoby Broń przed ośmieszeniem ze strony rówieśników

Trudności związane z dysleksją na innych przedmiotach

Geografia –słaba orientacja w stronach świata, wzrokowe ujmowanie stosunków przestrzennych, błędne odczytywanie informacji z mapy

Geometria – kłopoty w różnicowaniu kształtów geometrycznych, zakłócona orientacja i wyobraźnia przestrzenna, zmiany w kierunku w rysunkach

Języki obce – mylenie nowych znaków pisarskich, trudności w pamięciowym uczeniu się, dużo skreśleń, poprawek

Matematyka - odczytywanie liczb od prawej do lewej, mylenie znaków nierówności, trudności z przestrzenną organizacją zapisu, działań, trudności z operowaniem długimi liczbami, liczeniu w pamięci, z tabliczką mnożenia

Biologii – opanowanie terminów Historii –zapamiętywanie dat, nazwisk, orientacja w czasie – chronologia Wychowania fizycznego –trudności w wykonywaniu niektórych ćwiczeń

Problemy dyslektyka w codziennym życiu

Trudności w życiu codziennym dyslektyka przejawią się miedzy innymi:

-w myleniu kolejności cyfr przy wykręcaniu numeru telefonicznego,

-w myleniu dat i godzin,

- kłopotami z zapamiętaniem numerów telefonów, danych liczbowych,

- kłopotami z planowaniem, organizacją i zarządzaniem czasem, materiałami oraz zadaniami,

-w przekręcaniu nazwisk i nazw,

- trudnościami ze zautomatyzowaniem własnego podpisu,

- trudnościami w wypełnianiu formularzy,

- problemami z nauką jazdy samochodem

- kłopotami z nauczeniem się układów tanecznych na kursie tańca

-zapamiętaniem i dokładnym przekazaniem informacji odebranych przez telefon

Problemy dyslektyka w życiu codziennym cd.

Trudność z odróżnianiem strony prawej od lewej Myleniem kolejności cyfr przy wykręcaniu numeru

telefonu Myleniu numerów autobusów np.. 65 – 56 W płynnym nazywaniu miesięcy w prawidłowej i

odwróconej kolejności Kłopotami z czytaniem mapy lub orientacji w

nieznanym terenie Zapamiętywaniem i dokładnym przekazywaniem

informacji odebranych przez telefon

Pomoc dla dzieci z dysleksją – przepisy prawne

W Polsce obowiązują regulacje prawne zapewniające uczniowi z dysleksją równe szanse edukacyjne. Rozporządzenie MENiS z 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno – pedagogicznej w publicznych szkołach i placówkach

Pomoc uczniom z dysleksją – przepisy prawne

Rozporządzenie MENiS z 7 września 2004r. (ze zmianami z 8 kwietnia 2005r., 14 czerwca 2005r. i 24 października 2005r.) w sprawie warunków i sposobów oceniania uczniów, słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów, sprawdzianów w szkołach publicznych. Rozporządzenie zobowiązuje n-li do:

- dostosowania wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb ucznia, u którego stwierdzono trudności i umiejętności umożliwiające sprostanie tym wymaganiom

-stosowania wobec ucznia z dysleksją łagodniejszych kryteria oceniania w zakresie tych sprawności i umiejętności, które sprawiają mu szczególne problemy

• Rozporządzenie zobowiązuje ucznia do: -wykazania się samodzielną pracą, wykonywaniem dodatkowych zadań i

ćwiczeń, zalecanych dla niego, które pomogą mu przezwyciężyć trudności

Pomoc dla dzieci z dysleksją - przepisy prawne

System pomocy terapeutycznej w Polsce obejmuje:

Poziom pierwszy – pomoc udzielana przez rodziców pod kierunkiem nauczyciela

Poziom drugi – zespół korekcyjno – kompensacyjny Poziom trzeci – terapia indywidualna Poziom czwarty – klasy terapeutyczne Poziom piąty – stacjonarne oddziały terapeutyczne

Uczeń z dysleksją ma prawo:

do wydłużonego limitu czasu na pisanie wszelkich sprawdzianów, do bycia ocenianym z czytania i pisania według kryteriów dostosowanych do

jego możliwości do korzystania z „książek mówionych”, do korzystania z komputera, do opisowego oceniania dyktand przez wskazanie ilości błędów, do korzystania z zajęć korekcyjno-kompensacyjnych prowadzonych przez

nauczyciela posiadającego przygotowanie w zakresie terapii pedagogicznej, przystąpić do sprawdzianu kompetencji w warunkach i formie dostosowanych

do dysfunkcji, do nauczania opartego na emocjach pozytywnych: zainteresowaniu,

zaciekawieniu, przeżyciu sukcesu, poczuciu kompetencji, siły i własnych możliwości,

zwolnienia z nauki drugiego języka obcego – w przypadku głębokiej dysleksji rozwojowej.

Jak pomagać uczniowi z dysleksją

Nie odpytywać z czytania nowego tekstu na forum klasy Dostosować tekst do czytania pod względem ilościowym i jakościowym

(krótkie teksty, większa czcionka ) Nie obniżać oceny za drobne usterki w czytaniu ( tempo, płynność,

poprawność ), oceniać wysiłek a nie efekt pracy Wydłużać czas na zadania pisemne Nie omawiać błędów ucznia na forum klasy Mimo, że zna zasady ortograficzne może popełniać błędy ortograficzne w

samodzielnym pisaniu, pisaniu z pamięci i ze słuch W wypowiedziach słownych nie można brać pod uwagę słownictwa, ale

zawartość treściową Przy ocenie prac pisemnych uwzględnić wartość merytoryczną pracy,

umiejętność artykulacji i kompozycji

Jak pomagać uczniowi z dysleksją cd.

Umożliwić pisanie prac pisemnych na komputerze Nie oceniać pisma, nie odrzucać prac, które są nieczytelne, niechlujne

( pozwolić uczniowi przeczytać pracę i rozwiać wszelkie wątpliwości)

Uczeń powinien siedzieć w pierwszej ławce Oceniać na podstawie wypowiedzi ustnych i treści prac pisemnych, a

nie za liczbę błędów W wypowiedziach słownych nie można brać pod uwagę słownictwa,

ale zawartość treściową Przy ocenie prac pisemnych uwzględniać wartość merytoryczną

pracy, umiejętność argumentacji i kompozycji Pozwolić na pisanie ołówkiem, aby łatwiej było poprawić błędy

Jak pomagać uczniowi z dysleksją cd.

Rozłożyć w czasie opanowanie materiału pamięciowego, w tym naukę wierszy, tabliczki mnożenia

Często sprawdzać zeszyty celem wyeliminowania błędów w treści i zniekształceń informacji

Nie omawiać błędów na forum Pozwolić stosować słowniki i inne pomoce podczas klasówek i prac

pisemnych Dostosować stopień trudności zadań do możliwości ucznia Szczególną troską otoczyć dzieci leworęczne ( zadbać, aby miały

swobodę ruchów oraz odpowiednie ułożenie zeszytu i ręk Stawiać jasno sformułowane pytania Nie utrudniać koncentracji uwagi nadmiarem poleceń

Jak pomagać uczniowi z dysleksją cd.

Wielokrotnie powtarzać wprowadzony materiał Upewniać się, czy podczas rozwiązywania zadań tekstowych uczeń rozumie treść Głośno czytać polecenia przed przystąpieniem do pracy Mobilizować do aktywności, bazować na polisensorycznych metodach nauczania Odpytywać z miejsca, gdyż wywoływanie do tablicy zwiększa napięcie

emocjonalne Wydłużyć czas na czytanie lektur; zaproponować” bibliotekę książki mówionej” Nie zmuszać do rywalizacji Pilnować, aby dziecko pracowało na lekcjach Umożliwiać korzystanie z dyktafonu na lekcji Wzbogacać słownictwo ucznia przez zadawanie krótkich prac pisemnych na

określony temat Egzekwować i nagradzać systematyczną pracę w domu Wskazane jest kolorowych pisaków i kredek, samodzielne tworzenie tabel,

schematów, rysunków.

Dekalog według prof. Bogdanowicz

Staraj się zrozumieć swojego ucznia - zapobiega to pogłębianiu się jego trudności i wystąpieniu wtórnych zaburzeń nerwicowych.

Jak najwcześniej staraj się zaobserwować trudności ucznia. Bądź w kontakcie z poradnią i nauczycielem terapeutą -

wykorzystuj wyniki badań i zalecenia, uwzględniaj je w swojej pracy.

Ustal kontrakt zawierający reguły współpracy między rodzicami – dzieckiem - nauczycielem.

Opracuj indywidualny program terapeutyczny. Bądź życzliwym, cierpliwym przewodnikiem ucznia. Stosuj nauczanie oparte na poznaniu polisensorycznym. Jak najczęściej korzystaj z pracy w grupach.

Podsumowanie

Należy pamiętać, że brak diagnozy i lekceważenie wczesnych symptomów powoduje, iż dzieci o dobrych i bardzo dobrych możliwościach intelektualnych już od początku nauki mają trudności w szkole. Należy systematycznie współpracować z rodzicami, uświadomić im, że dysleksja nie jest chorobą, a deficytem. Ucznia należy ciągle mobilizować i pozytywnie motywować do nauki, a nie zwalniać go z ćwiczeń nad sobą.

Literatura

M. Bogdanowicz „Ryzyko dysleksji”, Harmonia, Gdańsk 2004 M. Bogdanowicz „Trudne litery b-d-g-p” Harmonia, Gdańsk2005 M. Bogdanowicz A. Andryjanek „ Uczeń z dysleksją w szkole „ Gdynia

2004 M. Bogdanowicz „ Dni tygodnia, pory roku, miesiące „, Harmonia, Gdańsk

2005 W. Brejniak „ Dysleksja”, Warszawa 2005 G. Krasowicz „ Język, czytanie i dysleksja” Agencja Wydawniczo –

Handlowa Lublin 1997 E. Kujawa, M. Kurzyna „ Metoda 18 struktur” B. Zakrzewska „ Trudności w czytaniu i pisaniu. Modele ćwiczeń www.men.gov.pl www.przyjaznaszkola.pl