Z Kwiatonowic dookoła świata

Wystawa powstała w ramach

XVIII Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego

Wszystko płynie

Opracowanie tekstów i koncepcji wystawy:

Paulina Kasprzycka, Magdalena Miller, Kasper Świerzowski

Korekta i opracowanie graficzne: Marcin Hernas

dnidziedzictwa.pl

Rysunek północnej fasady dworu

w Kwiatonowicach. fot. P. KasPrzycKa, MIK 2015.

archIwuM wuoz w NowyM sączu

Organizator: Patron: Gospodarz:

Pierwsze historyczne wzmianki o Kwiatonowicach pojawiają się w XIV wieku.

Wiemy, że przez klika stuleci wieś była w posiadaniu klasztoru Benedyktynów

z Tyńca. W 1367 roku Kazimierz Wielki nadał Kwiatonowicom prawo magdeburskie.

Przekazywane w dzierżawę, często zmieniały właścicieli. Jan Długosz podaje,

że w XV wieku kwiatonowicki majątek składał się z folwarku, sołectwa z dwoma

łanami, karczmy, sześciu łanów kmiecych i trzech zagród.

Mapa katastralna Kwiatonowic, 1852.

archIwuM Państwowe w rzeszowIe

Pod koniec XVIII wieku na skutek polityki prowadzonej przez

władze austriackie Benedyktyni z Tyńca stracili część swych dóbr.

Kwiatonowice kupił wówczas Antoni Neymanowski. Nie wiemy,

kiedy dokładnie zbudowano kwiatonowicki dwór, ale z pewnością

istniał on już w pierwszej połowie XIX wieku. To w nim w 1813 roku

na świat przyszedł syn Marcyny z Neymanowskich i Karola Tetmajera –

Adolf, ojciec malarza Włodzimierza i poety Kazimierza.

W drugiej połowie XIX wieku majątek należy kolejno do Hermana

Neymanowskiego, Róży Załęskiej i Ignacego Gumińskiego.

Fragment inwentarza C.K. Komisji Ministerialnej

dla zniesienia ciężarów gruntowych w Krakowie.

Dominium Kwiatonowice. fot. P. KasPrzycKa, MIK 2015.

archIwuM Narodowe w KraKowIe

W 1875 roku kwiatonowicki majątek objął nowy właściciel. Był nim

pochodzący z Wielkopolski doktor prawa Kazimierz Sczaniecki

herbu Ossoria (1836–1918), którego burzliwe losy – w tym udział w powstaniu

styczniowym i emigracja – przywiodły do Galicji. Uczestniczył on aktywnie

w życiu społeczno-politycznym powiatu gorlickiego. Szybko został jego

marszałkiem. Zainicjował budowę szpitala w Gorlicach i ufundował

szkołę w Kwiatonowicach.

Rodzinie Sczanieckich zawdzięczamy przede wszystkim

pojawienie się w Kwiatonowicach szwajcarskiej guwernantki

Liny Bögli. Ta niepozorna bona z czasem przeobraziła się

w znaną podróżniczkę i pisarkę.

Kazimierz Sczaniecki,

lata 60. XIX w.,

za: J. Mitkowski,

Powstanie styczniowe

w pamiętnikach Kazi-

mierza Sczanieckiego,

Kraków 1963

Lina Bögli siedzi

pośrodku w woalce,

ok. 1890. ze zbIorów

MagdaleNy MIller

I KasPra ŚwIerzow-

sKIego

Sczanieccy i Lina

Lina Bögli urodziła się w 1858 roku w Oschwand w Szwajcarii. Pochodziła

z ubogiej rodziny i od dwunastego roku życia zarabiała na utrzymanie jako

opiekunka do dzieci. W wieku 17 lat znalazła zatrudnienie u szwajcarskiej

rodziny mieszkającej w Neapolu. Stamtąd w 1878 roku na zaproszenie

Sczanieckich przyjechała do kwiatonowickiego dworu, by podjąć pracę jako

nauczycielka ich dzieci. Serdeczna atmosfera panująca w domu pracodawców

korzystnie wpływała na intelektualny rozwój Liny. Ambitna Szwajcarka chętnie

słuchała wykładów Kazimierza Sczanieckiego z zakresu historii sztuki i literatury.

Jego żona, Aleksandra, uczyła ją zaś gramatyki francuskiej. W późniejszym okresie

to właśnie właściciel Kwiatonowic namawiał nieszczęśliwie zakochaną Linę

do wybrania się w podróż, która miała zmienić jej życie i uczynić z niej pisarkę.

Liny Bögli, 1902.

Za: L. Bögli, Talofa.

In zehn Jahren um die

Welt, Zürich 1990

Dom rodzinny Liny

Bögli w Oschwand,

lata 30. XX wieku.

ze zbIorów Magda-

leNy MIller I KasPra

ŚwIerzowsKIego

Ambitna Szwajcarka

Dookoła świata 1892–1902

W swą pierwszą podróż dookoła świata 34-letnia Lina wyruszyła

12 lipca 1892 roku. Z Kwiatonowic udała się do Krakowa,

a następnie do Włoch. Z Brindisi parowcem dostała się

do Australii, Tanzanii, Nowej Zelandii, potem na wyspy

Polinezji i Hawaje, drogą morską i lądową przemierzyła miasta

wschodniego i zachodniego wybrzeża Ameryki Północnej.

Przez dziesięć lat panna Bögli podczas swej samotnej podróży – 

którą finansowała, zarabiając jako nauczycielka języków

obcych – zwiedziła odległe i egzotyczne miejsca, przełamując

tym samym stereotyp o roli i miejscu kobiety w ówczesnym

świecie. Owocem tej wyprawy była jej pierwsza książka

zatytułowana Vorwärts! (Naprzód!) napisana po powrocie do

Polski w zaciszu kwiatonowickiego dworu. Przetłumaczona

również na język polski jako „Avanti”: listy z podróży naokoło

świata, po dziś dzień stanowi fascynującą lekturę.

Na Dalekim Wschodzie 1910–1913

Po kilku latach spędzonych w Polsce – w Kwiatonowicach,

Krakowie i Warszawie – w 1910 roku Lina powtórnie

wyruszyła w podróż. Tym razem koleją transsyberyjską udała

się na Daleki Wschód. Jej druga wyprawa trwała trzy lata,

z czego dwa spędziła w Tokio i rok w stolicy Chin – Nankinie.

Podobnie jak w czasie poprzedniej wyprawy utrzymywała się

z udzielania lekcji języków obcych. Podczas pobytu w Nankinie

zaoferowano jej stanowisko profesora na pierwszym i jednym

uniwersytecie w Chinach, na którym mogły studiować

kobiety. Nie przyjęła jednak tej posady. Impulsem do wybrania

się w drugą podróż była głównie chęć napisania kolejnej

książki. I tym razem, po powrocie do Europy w 1913 roku,

Lina powróciła do Kwiatonowic, by spisać tu swój dziennik

z wyprawy. Druga książka, zatytułowana Immer Vorwärts!

(Znów naprzód!), ukazała się w 1915 roku, nie powtórzyła

jednak sukcesu poprzedniczki.

„Odważna i śmiała turystka p. Bögli”

Pamięć o Linie Bögli i jej literaturze

przywróciła jej rodaczka Judith Arlt –

pisarka, krytyczka literacka, tłumaczka.

W 2000 roku, podążając śladem Liny,

zjawiła się w kwiatonowickim dworze.

To właśnie ona opowiedziała jego obecnym

właścicielom niezwykłą historię tej nieco

zapomnianej dziś pisarki, intrygującej

kobiety i podróżniczki. Losy Liny okazały

się tak inspirujące, że państwo Magdalena

Miller i Kasper Świerzowski planują

urządzenie we wschodnim skrzydle

dworu „pokoju Liny”. W 2005 roku

Judith Arlt wyruszyła w podróż

do Stanów Zjednoczonych, by poznać

krewnych Liny Bögli, oraz na Hawaje,

gdzie ponad sto lat po Linie wspięła się

na wulkan Haleakalā.

Judith Arlt w drodze

na wulkan Haleakalā

na Hawajach, 2005.

ze zbIorów Magda-

leNy MIller I KasPra

ŚwIerzowsKIego

Judith Arlt – śladami Liny

„24 VIII: Sydney: Odważnie naprzód!”

Prace nad budową Kolei

Trans syberyjskiej rozpoczęto

w 1891 roku w pobliżu Władywo-

stoku, Czelabińska i Jekateryn-

burga. Pierwsze pociągi pasażer-

skie zaczęły regularnie kursować

w 1905 roku.

fot.

ar

chIw

alN

e. w

IKIM

edIa

co

MM

oN

s, l

Ibr

ary

of

coN

gr

ess,

do

MeN

a P

ub

lIcz

Na

12 lipca1892

lipiec1892

lipiec1892

lipiec1892

lipiec1892

sierpień1892

sierpień1892

sierpień 1892 –sierpień 1895

sierpień1892

styczeń1896

styczeń1897

luty1897

luty–lipiec1897

sierpień1897

czerwiec1898

czerwiec1899

czerwiec1899

czerwiec1899

lipiec1899

sierpień1899

kwiecień1900

lipiec1900

lipiec1900

czerwiec1901

czerwiec1901

wrzesień1901

styczeń1902

czerwiec1902

12 lipca1902

7 września 1910

Kraków(Polska)

Triest(Włochy)

Brindisi(Włochy)

Port Said(Egipt)

Aden(Jemen)

Colombo(Cejlon)

Adelaide(Australia)

Melbourne(Australia)

Sydney(Australia)

Hobart(Australia)

Colyton(Nowa

Zelandia)

Apia na Upolu(Samoa)

Honolulu(Hawaje)

Maui(Hawaje)

San Francisco(USA)

Salt Lake City(USA)

Denver(USA)

Omaha(USA)

Chicago(USA)

Boston(USA)

Washington(USA)

New York(USA)

Niagara(USA)

Montreal(Kanada)

Quebec(Kanada)

Waterloo(USA)

Salisbury(Kanada)

London(Wielka

Brytania)

Kraków(Polska)

Friedrichshafen (Niemcy)

Berlin (Niemcy)

Tokio (Japonia)

2

4

3

5

4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 291

1 2 3

Nankin (Chiny)

1910–1912 1912–1913

Kolej Transsyberyjska

Pierwsze historyczne wzmianki o Kwiatonowicach pojawiają się w XIV

wieku. Wiemy, że przez klika stuleci wieś była w posiadaniu klasztoru

Benedyktynów z Tyńca. W 1367 roku Kwiatonowice otrzymały prawo

magdeburskie nadane przez króla Kazimierza Wielkiego. Przekazywane

w dzierżawę, często zmieniały właścicieli. Jan Długosz podaje, że w XV wieku

kwaitonowicki majątek składał się z folwarku, sołectwa z 2 łanami, karczmy

oraz 6 łanów kmiecych i 3 zagród.

Mapa świata z 1900 roku, Paryż. NatIoNal lIbrary of australIa, doMeNa PublIczNa

1

4

5

2

3

4

5

6

7

8 9

1011

12

1314

1516

1718

19 20

21 2223

2425

2728

26

31–21

Lina podczas

drugiej podróży.

ze zbIorów Magda-

leNy MIller I KasPra

ŚwIerzowsKIego

Panna Bögli

w kostiumie

do jazdy samo-

chodem w Schei-

degg w Szwajcarii,

1914. ze zbIorów

MagdaleNy

MIller I KasPra

ŚwIerzowsKIego

Odważna i śmiała turystka

W 1914 roku Lina Bögli wyjechała z Polski do Szwajcarii. Zamieszkała

w Herzogenbuchsee, w istniejącym do dziś zajeździe Kreuz. Nigdy nie założyła

rodziny, a zgromadzone pieniądze umożliwiły jej proste i niezależne życie.

Zmarła w 1941 roku w wynajętym 27 lat wcześniej pokoiku w pensjonacie Kreuz.

Lina poznała Juliusza Bijaka – polskiego

oficera służącego w armii austriackiej –

w 1892 roku. Okazał się jej wielką

niespełnioną miłością: „Jedynym

mężczyzną, którego naprawdę kochałam,

za którego z powodu szczerej miłości

nie chciałam wyjść, aby nie zmarnować

mu kariery, i który tym sposobem

okazał się moim przeznaczeniem –

ponieważ gdybym go nie poznała i nie

kochała, nigdy nie pomyślałabym o podróży dookoła świata.

Wyjechałam przecież tylko po to, żeby uciec przed nim

i przed samą sobą” – napisała w swym dzienniku Lina.

Portret Juliusz Bijaka

autorstwa Jacka Mal-

czewskiego, ok. 1890.

fot. robert waNcerz.

z archIwuM doMu

auKcyjNego reMPex

Lina Bögli na zdjęciu

paszportowym, 1928.

ze zbIorów Magda-

leNy MIller I KasPra

ŚwIerzowsKIego

Miłość i śmierć

od lewej: Pensjonat

Kreuz w Szwajca-

rii, w którym przez

ponad ćwierć wie-

ku miesz kała Lina.

Nagrobek Liny zapro-

jektowany przez nią

samą. fot. ze zbIo-

rów MagdaleNy

MIller I KasPra

ŚwIerzowsKIego

Dwór w Kwiatonowicach pozostał w rękach Sczanieckich

do stycznia 1946 roku.

ze zbIorów MagdaleNy MIller I KasPra ŚwIerzowsKIego

Życie w dworze w międzywojniu

fot. ze zbIorów

MagdaleNy MIller

I KasPra ŚwIerzow-

sKIego

Po II wojnie światowej w wyniku parcelacji majątku i działań kolejnych właścicieli stan dworu ulegał stopniowo

pogorszeniu. Urzędowały w nim: dom wypoczynkowy, kurza ferma, przedszkole i dwie szkoły. W 1979 roku dwór

został przeznaczony na pomieszczenia biurowe spółdzielni produkcyjnej o wdzięcznej nazwie Kwiat. W 1995 roku,

po upadku spółdzielni, budynek został kupiony przez prywatnego nabywcę, który rozstał się z nim po pięciu latach.

W ruinie

fot. ze zbIorów MagdaleNy MIller I KasPra ŚwIerzowsKIego

W 2000 roku zrujnowany dwór zakupili państwo Magdalena Miller i Kasper Świerzowski.

Od razu przystąpili do remontu, który przynosi wspaniałe efekty. Z wielką starannością

i smakiem sukcesywnie przywracają zabytkowy charakter wnętrz i ich historyczną funkcję.

Na skąpych pozostałościach po dworskim ogrodzie nasadzili nowe drzewa, krzewy i byliny

pięknie korespondujące z architekturą dworu.

Ich trud włożony w rewitalizację dworu i ogrodu oraz w stworzenie ważnego miejsca

na Małopolskim Szlaku Literackim został w 2015 roku doceniony przez Senat RP poprzez

nadanie im tytułu Strażnika Dziedzictwa Rzeczypospolitej Custos Monumentorum Rei Publicae.

Kwitnący dwór

fot. ze zbIorów MagdaleNy MIller I KasPra ŚwIerzowsKIego

Data 28 maja 1862 roku, widniejąca

na  sosrębie kwiatonowickiego dworu,

wskazuje zapewne dzień zasiedlenia po-

łudniowego skrzydła. Przez lata sosręb

pokryty był grubą warstwą juty i wapna.

Datę odsłonięto dopiero podczas remon-

tu 28 maja 2012 roku. XVIII Małopolskie

Dni Dziedzictwa Kulturowego goszczą

w kwiatonowickim dworze dokład-

nie w 154. rocznicę jej wyrycia.