Duch Rzeczypospolitej. Rozdział 9_ SENTYMENTALNA PANNA S. TRACI CNOTĘ, czyli Polska a...

8/7/2019 Duch Rzeczypospolitej. Rozdzia 9_ SENTYMENTALNA PANNA S. TRACI CNOT, czyli Polska a Solidarno_

1/16

Nie ma potrzeby [1>przypominania raz jeszcze dziejwSolidarnoci":od sierpniowego zrywu 1980 roku, do roli tylko jednegoz wielu zwizkw zawodowych i zwyczajnej partii politycznej lepiejlub gorzej sprawujcej wadz z wyraonejwoliwyborcw


2/16

cierpliwoci, bo nie istnieje wyborcza perspektywa odebrania swegozaufania tym, ktrzy je zawiedli. Obywatel, zwolniony od faktycznejtroski o pastwo, staje si tylko rzymskim plebejuszem domagajcymsi chleba i igrzysk od nie przez siebie wyniesionych cezarw. ResPublica przestaje by rzecz wspln", skoro urzdzili j oni",

pozostawiajc nam" jedynie do niczego nie zobowizujc rolskrztnych pracownikw lub oklaskujcych widzw.

Jeszcze gorzej si dzieje, kiedy ta rzdzca grupa czy klan jestprzekonana, e owieca j Platoska idea wyszej wiedzy", e mapatent na jedynie suszne rozumienie i interpretacj procesudziejowego, a przez to nie czuje wyrzutw sumienia, gdy miady tychmniej wiedzcych", ktrzy na ulicach lub w strajkujcych zakadachpodnosz rk na majc ich uszczliwi utopi przyszociumiechnitej.

Polskie przesilenia polityczne, prowadzce do tak gbokiegorozchwiania systemu wadzy, e jedynym wyjciem okazyway sizmiany na szczycie i obarczenie upadej ekipy win za osawione jubdy i wypaczenia", nastpoway kolejno w latach 1956, 1970 i1980. Ponadto do oglnokrajowych demonstracji, strajkw, a nawetstar ulicznych doszo w latach 1968, 1976, a potem w roku 1988. Toostatnie ogniwo z dugiego cyklu polskich protestw i kryzysw byojednak na tyle sabe zdecydowanie sabsze od przywoanych w tym

samym kontekcie wstrzsw z lat 1968 i 1976 e, podobnie jak one,wydawao si niezdolne do wymuszenia zmian na szczycie. Stao si jednak inaczej, koniec komunizmu przyszed szybciej, ni sispodziewano; za impuls ostatecznego upadku wystarczyo pchnicie,jakie mogoby by atwo odparowane jeszcze przed dekad. Po takichkryzysach, jak gdyby niepenych", dochodzio w krtkim czasie dostarcia na wiksz skal i zmian personalnych na najwyszymszczeblu: po wydarzeniach Marca 1968 trzeba byo tylko niespenadwa i p roku czeka na Grudzie 1970. Po wydarzeniach w Radomiu iUrsusie w 1976 roku za cztery lata przyszed Sierpie 1980.

Podobnie, po sabych stosunkowo strajkach nielegalnej Solidarnoci"wiosn i latem 1988 roku, spacyfikowanych tylko przez mglistrzdow obietnic odstpienia od represji i rozpoczcia rozmw zopozycj, mona byo si spodziewa ponownego przykrceniaruby" i o wiele potniejszego wybuchu po stosunkowo krtkimczasie. Natomiast kryzysy pene" dzieli od roku 1956 do 1970czternacie lat i od roku 1970 do 1980 dziesi lat. Daje to asumpt


3/16

popularnemu stwierdzeniu, e co dekad Polacy obalali komunistycznekip. Do przesile politycznych trzeba te zaliczy bezporedniopowojenny okres 1944-1948, gdy toczya si zbrojna walka zantykomunistycznym podziemiem, kiedy to udao si stopniowospacyfikowa wszelk opozycj i utrwali na kilka lat stalinowski

model socjalizmu. Pocztkiem tego pierwszego zwarcia" narzuconej zZSRR wadzy z polskim spoeczestwem bya wojna, a cay ten okresprzebiega uywajc popularnego okrelenia z pniejszych przesile pod znakiem odmowy", czyli ograniczania zakresu swobd przezrosnc w siy wadz.

Zaponem kolejnych kryzysw politycznych wstrzsajcych juuformowanym systemem komunistycznym w Polsce byy zawsze (zwyjtkiem Marca 1968, kiedy protestowali gwnie studenci przybiernoci robotnikw) wystpienia robotnicze bezporednio

powodowane przez pogarszajce si warunki ycia, lecz zawszepodszyte niezadowoleniem politycznym. Wystpujc gwatownie podhasami podwyki pac i poprawy warunkw socjalnych, robotnicy takwstrzsali caym gmachem politycznym komunizmu po polsku", euruchamiali proces od Padziernika 1956 roku enigmatycznienazwany odnow" kiedy to wadza nie ma innego wyjcia nidokonanie zmian na szczycie, ogoszenie nowego kursu politycznego iposzerzenie zakresu swobd.

Tak wanie pocztkiem wydarze roku 1956 by zbrojny buntrobotnikw Poznania. Cho krwawo stumiony przez wojsko zainicjowa on oglnonarodowe poruszenie kulminujce podczaswielkiej fali masowych wiecw i manifestacji, ktre przeszy do historiipod mianem Padziernika 1956.

Wydarzenia grudniowe 1970 roku rozpoczy si w StoczniGdaskiej noszcej imi Lenina, kiedy to robotnicy podjlispontaniczny protest przeciw ogoszonej wanie podwyce cen, a nieznajdujc rzetelnych rozmwcw w dyrekcji stoczni, poszli w

pochodzie do miasta. Bunt robotniczy obj w cigu paru dni caeWybrzee, od Elblga po Szczecin, i, cho krwawo stumiony,doprowadzi do upadku skompromitowanej rozkazem strzelania dorobotnikw ekipy Wadysawa Gomuki.

W 1976 roku, w protecie przeciw kolejnej podwyce cen,robotnicy Radomia i Ursusa podjli schemat Grudnia, wychodzc naulice i demolujc komitety partyjne. Fala strajkw i protestw zacza


4/16

obejmowa inne orodki, ale natychmiastowe wycofanie podwyki ceni zakaz uycia broni uratoway rzdzc ekip I sekretarza EdwardaGierka i premiera Piotra Jaroszewicza.

W sierpniu 1980 roku po lipcowej fali strajkw, obejmujcejspontanicznie rne orodki przemysowe kraju, gdy domagano siwzrostu pac po ogoszonej przedtem podwyce cen w sposbnajbardziej zorganizowany zastrajkowali robotnicy teje StoczniGdaskiej. Po trzech dniach strajku podpisano porozumieniezaspokajajce ich dania, jednak w midzyczasie strajk obj nietylko cay Gdask, ale i Wybrzee. Moralna presja na rzecz robotniczejsolidarnoci bya tak silna, e mimo podpisania owego porozumieniaz dyrekcj stoczniowcy przystpili do strajku solidarnociowego, wktrym powstaa wsplna reprezentacja kilkuset strajkujcych w caymkraju zag:Midzyzakadowy Komitet Strajkowy z Lechem Was na

czele.

No i wreszcie rok 1988. Kiedy latem owego roku oddawaem dodruku pierwsze wydanie tej ksiki, napisaem:[ ] ekipa rzdzca jestrozchwiana, ale prawdopodobnie utrzyma si ostatnim wysikiem.

Tak wanie w ustroju majcym si za robotniczy robotnicyokazali si taranem wymuszajcym ustpstwa na robotniczej" partiirzdzcej, pocigajcym za sob og spoeczestwadepozytariuszami demokratycznego Ducha Rzeczypospolitej, niegodzcego si z narzucon temu spoeczestwu despocj partyjn.

Po kadorazowej burzliwej odnowie" nastpowaa oczywicie oczym ju bya mowa w rozdziale poprzednim stopniowa odmowa",kiedy odzyskujca siy wiea ekipa, reprezentujca jednak t samnow klas, stopniowo wycofywaa si poczynionych ustpstw,powracaa w stare koleiny polityczne, uksztatowane jeszcze wczasach stalinowskich i okrelone potem nie bez pewnej brutalnejszczeroci jako realny socjalizm". W ten sposb ekipa jeszcze

niedawno odnowicielska" przygotowywaa ju swj przyszy upadek,otwieraa now list bdw i wypacze", ktrymi bdzie wprzyszoci obarczona.

Po kadym przesileniu, po kadej odmowie" czciowo cofajcejustpstwa i depczcej nadzieje krtkiego okresu odnowy", co jednakzmieniao si trwale w krajobrazie politycznym rzdzonej przezkomunistw Polski. Po Padzierniku najwaniejszym trwaym


5/16

ustpstwem bya rezygnacja z prowadzonej na wzr sowieckikolektywizacji wsi, przez co zachowaa si w Polsce jako jedynymkraju cisego bloku komunistycznego warstwa indywidualnych,wzgldnie niezalenych chopw. Rwnie wanym ustpstwem byozaprzestanie przeladowa Kocioa, uznanie go za trway i niezaleny

element ycia spoecznego Polski. Cho do szybko wadze wrciy dornych form zwalczania wpyww Kocioa i ograniczania jegoekspansji, nie odwayy si ju uderzy we bezporednio. Dao topocztek umacniajcemu si potem z przesilenia na przesilenie faktycznemu dualizmowi" spoeczno-politycznemu Polski realnegosocjalizmu zastpujcemu stalinowski totalitaryzm. Dalszymi trwaymiustpstwami popadziernikowymi byy: rozlunienie cenzury,tolerancja dla rnych prdw kulturalnych oraz umoliwienie (chozalenie od uznania wadzy) wyjazdw na Zachd.

Po Grudniu do poprzednich trwaych ustpstw doszy: dalszezwikszenie zakresu tolerancji w stosunku do Kocioa, kultury iaktywnej opozycji. Wadze zrezygnoway z poprzedniej praktykiwytaczania procesw politycznych o kady ujawniony przypadekwsppracy z antykomunistycznym wydawnictwem, czy o utworzenieopozycyjnej organizacji; nkano czonkw Komitetu SamoobronySpoecznej KOR, Ruchu Praw Czowieka i Obywatela czy WolnychZwizkw Zawodowych, ale nie odwaono si na rozbicie tych grupfrontalnym atakiem policyjnym. Nastpio otwarcie Polski na Zachd

oraz czciowe wczenie jej w midzynarodowy podzia pracy pozazdominowan przez ZSRR Rad Wzajemnej Pomocy Gospodarczej.Zaczto wprowadza ograniczon reform ekonomiczn, zastopowanzreszt w drugiej poowie lat siedemdziesitych.

Oczywicie zmiany dokonane po Sierpniu, a waciwie w caymokresie 1980-1981, byy najgbsze z dotychczasowych, a Polskaokresu Solidarnoci" zdecydowanie zacza oddala si od koleinrealnego socjalizmu". Dlatego te po raz pierwszy po tej odnowie" do odmowy" trzeba byo uy siy, co uczynili rzdzcy

wprowadzajc stan wojenny 13 grudnia 1981 roku. Jeli dotychczaskrwawe bywao tylko przeamanie oporu nowej klasy" przezrobotnicze uderzenie, tu strajk (bdcy przecie uyciem siy przezpracownikw) mia przebieg niekrwawy, tragedia nastpia dopierowtedy, gdy rzdzcy zaczli przykrca rub", co po poprzednichprzesileniach udawao si czyni stopniowo, cichaczem, omalniepostrzeenie. Niemniej nawet krajobraz spoeczny i polityczny


6/16

Polski rzdzonej ju niepodzielnie przez grup generaa Wojciecha Jaruzelskiego po rozbiciu Solidarnoci", rni si korzystnie odkrajobrazu Polski lat siedemdziesitych. Cho stan wojenny cofnwszystko w utarte koleiny, to jednak pozostay trwae elementy owegokrajobrazu, takie jak zorganizowane grupy opozycyjne, potga

Kocioa otwarcie przeciwstawiajcego si ideologii komunistycznej,niezalena dziaalno owiatowa i kulturalna, niesychanierozpowszechniony pozacenzuralny obieg wydawniczy. Solidarno",cho rozbita jako masowy zwizek zawodowy i ruch spoeczny, istniaa jako organizacja kadrowa z wasnymi, jawnie dziaajcymiprzywdcami, mogca sta si zalkiem zorganizowanego oporu, copokaza rok 1988. Pojawi si nowy, bardzo wany element, jakim byowsparcie Zachodu, ktry mimo wprowadzenia stanu wojennego uznawa nowe fakty i nowe autorytety spoeczne, szukajc z nimispotkania poza oficjalnymi kontaktami z rzdzcymi, wspierajc je

dostpnymi w tej delikatnej sytuacji sposobami. Po raz pierwszy oprprzeciwko systemowi komunistycznemu przesta by spraw tylkonajbardziej wiadomych i zdeterminowanych grup opozycyjnych, rozlasi szeroko, jak wezbrana rzeka, obejmujc niekoniecznie wuwiadomionych i zorganizowanych formach ogromne rzeszespoeczestwa, w tym take spor cz czonkw partii.

Nie byli w stanie ignorowa tego rzdzcy: cho zbrojniezapewnili restytucj starego systemu, zmuszeni byli przynajmniej do

tworzenia pozorw demokratyzacji i reform, do tolerowaniasamodzielnoci rnych grup, organizacji i nawet oficjalnych zwizkwzawodowych, do patrzenia przez palce nawet na otwart dziaalnoopozycyjn. Polska generaa Jaruzelskiego nie bya ju na pewno PRL,ale daleko jej byo do pastwa nawet czciowo demokratycznego, bojakakolwiek rzeczywista demokracja musiaa oznacza oddanie wadzyludziom wyonionym w wyborach, co i tak si stao w historycznym1989 roku. Jednak choroba przed ktr otwarto drzwi, ustpujcprzed presj buntujcego si spoeczestwa ju w roku 1956 poczynia takie postpy, e ze starego ustroju pozostaa tylko jegofasada, wsparta la dwch jako tako silnych jeszcze filarach:cenzurzeprewencyjnej tajnej policji politycznej, czyli Subie Bezpieczestwa.Wystarczyo mae pchnicie w 1988 roku, aby to wszystko w co junikt, cznie z rzdzcymi, nie wierzy zaczo si wali jak od dawnazmurszaa budowla.

Marzenie o demokracji byo nienazwanym bohaterem wszystkich


7/16

polskich buntw spoecznych okresu powojennego, ale jego mieniaobawiano si wymwi publicznie a do ostatniej chwili, naiwniemniemajc, e rzdzcy i ich kremlowscy mocodawcy nie wiedz, o cow istocie chodzi. Tak wanie Duch Rzeczypospolitej przemawia przezusta demonstrantw i strajkujcych, ktrzy domagali si tylko

niewielkich z pozoru ustpstw, nie demokracji, ale demokratyzacjinajwyej. Ale moe tak byo trzeba: bizantyjska wiara, e to, co niezostao nazwane i napisane nie istnieje, bya czci sowieckiegokomunizmu.

Po przesileniach politycznych w okresie odnowy" pojawiay sizawsze w wyniku wymuszania przez bunt spoeczny pewneelementy demokratyzacji; prawie zawsze byy jednak kasowane wokresie odmowy". Tak si stao z samorzdami robotniczymifunkcjonujcymi w przedsibiorstwach w latach 1956-1958. Grupa

niezalenych posw, ktra wesza do Sejmu po wyborach w 1957roku, zostaa najpierw zmniejszona i ograniczona tylko do zwizanejbezporednio z Kocioem grupy Znak", a od 1976 roku cakowiciezlikwidowana. Szybko zdoano sobie poradzi ze skutkami wolnychwyborw w podstawowych ogniwach tak wanych organizacji jakpartia czy zwizki zawodowe po przesileniach z lat 1956 i 1970 bdte z prbami uniezalenienia innych, mniej wanych stowarzysze.Najdalej zaszy zmiany demokratyczne w latach 1980-1981. Jedynymiwolnymi i niesfaszowanymi wyborami, jakie odbyy si w Polsce na

wiksz skal przed 1989 rokiem byy wybory w Solidarnoci". Po razpierwszy rzdzca grupa znalaza si wobec koniecznocipodejmowania pertraktacji i zawierania kompromisw z niezalenreprezentacj spoeczn, dysponujc zarwno si ewentualnegostrajku, jak i poparciem moralnym wikszoci obywateli;nic dziwnego,e okazywaa si bezradna, a jej posunicia byy nerwowe.Demokracja bya bowiem t barier, na ktrej przekroczenie rzdzcynie mogli przysta, bo w sposb oczywisty raz na zawsze wysadziabyich z sioda. Jak napisaem w tym miejscu w 1988 roku w pierwszymwydaniu tej ksiki: Dokonane dotd zmiany opary si o t granicjak o tward cian i najprawdopodobniej o jej przeamanie toczy sibdzie najbliszy spoeczny bj. Moliwoci liberalizacji w obrbiedotychczasowego niedemokratycznego systemu zostay ju w zasadzie wyczerpane. Kolejny kryzys postawi z niebywa dotdostroci problemy demokracji i ograniczenia zasigu wadzy nowejklasy.


8/16

I tak si stao w historycznym roku 1989. Ale nie stao si zniczego ani tylko dlatego, e dziewi lat wczeniej narodzia siSolidarno". Korzenie zarwno roku 1980, jak i 1989 znajduj si wpostulatach podnoszonych przez buntujce si spoeczestwo azwaszcza robotnikw w kolejnych przesileniach politycznych.

Oczywicie zawsze podstawowe byy postulaty ekonomicznedotyczce pac, cen, warunkw pracy i sfery socjalnej. Miay tepostulaty zawsze te swoj skadow polityczn, ktra w 1956 roku (a ju na pewno w Padzierniku) poza szczegowymi sprawamidotyczcymi reliktw postalinowskich, takich jak UrzdBezpieczestwa, sfingowane procesy, przeladowanie Kocioa sprowadzaa si do jednego, ogromnego jak caa Polska, postulatupowrotu Wadysawa Gomuki do wadzy! Uwaano, e skorotowarzysz Wiesaw" naznaczony charyzm wzgldnie liberalnegookresu 1944-1948 i pniejszego wizienia stanie na czele partii,

wszystko pjdzie ju zgodnie z piknymi nadziejami, zaprowadzonyzostanie dobrotliwy, polski socjalizm dla ludzi". Ci za, ktrzypamitali, e ten bezporednio powojenny okres Gomuki znamiennyby brutaln rozpraw z opozycj, wszechmoc bezpieki i stopniowymdawieniem wolnej myli, nie byli suchani. wiadomo powszechna jak gdyby uwstecznia si w porwnaniu z tamtym okresem, ktregonajpeniejszym wyrazem by cytowany na kocu drugiego rozdziau tejksiki Testament Polski Walczcej. Bezgraniczne zaufanie do Gomukinie byo niczym innym ni polityczn naiwnoci.

W Grudniu pojawiy si bardziej zrnicowane postulaty

polityczne, nie kwestionujce jednak samej istoty realnegosocjalizmu", lecz raczej dce do stworzenia zabezpiecze przedponownym pojawieniem si w nim bdw i wypacze" okresugomukowskiego. Tak wic powszechnie podnoszono postulatobowizkowej rotacji na wysokich stanowiskach partyjnych irzdowych, by nie doprowadzi do utosamienia si przywdcy zpastwem bd kierowan przeze instytucj. dano rozdziaufunkcji partyjnych i rzdowych, wolnych wyborw w organizacjachpartyjnych i zwizkowych (ale nie w pastwie dla ogu obywateli). Wstyczniu 1971 roku, podczas drugiego strajku szczeciskichstoczniowcw, wypyn wyprzedzajcy Sierpie postulat wolnychzwizkw zawodowych. Zaufanie do Gierka nie byo nawet cieniemtego wielkiego i srodze zawiedzionego zaufania do Gomuki.

W Sierpniu natomiast na synnej licie dwudziestu jeden


9/16

gdaskich postulatw danie podwyki pac znalazo si dopiero nasmym miejscu. Na pierwszym miejscu postawiono danieutworzenia wolnych zwizkw zawodowych, co samo ju swympolitycznym ostrzem musiao rozsadza struktur realnego socjalizmu.Dalej nastpoway, take bez wtpienia polityczne, postulaty nie

represjonowania strajkujcych, zniesienia cenzury, uwolnieniawiniw politycznych, reformy gospodarczej, wikszych swobd dlaKocioa.

Wymowa takiego wanie ukadu strajkowych da jestprzygniatajca. Spoeczestwo uczy si na wasnych bdach i nawasnych zaprzepaszczonych nadziejach:powoli, lecz nieuchronnie.

Skadowa polityczna zdominowaa skadow ekonomicznpostulatw, a wic i mylenia tych, ktrzy je popierali. Wolne zwizki,

wolne sowo, wolno dla winiw politycznych okazay si dlarobotnikw waniejsze ni chleb z kiebas". Nie tylko opozycjonista,ale take zwyky robotnik zrozumia, e bez polityki nie wyrwie si zeswej dotychczasowej niedoli. Po trzydziestu piciu latach powrciduch testamentu" niepodlegociowego podziemia, ktry jesttosamy z Duchem Rzeczypospolitej.

Podobnie w strajkach 1988 roku, ktrych celem byoreaktywowanie Solidarnoci", pojawio si cho nie wszdzie danie wolnych wyborw. Bya to zapowied tego, co miao si staju niebawem.

Czym bya powstaa w 1980 roku Solidarno"?

Kocowym ogniwem dugiego cyklu polskich protestw, kryzyswi star spoecznych, tej rozoonej na etapy rewolucji ery atomowej",kiedy nie da si jednym frontalnym atakiem zdoby i zburzy Bastylii,ale trzeba stopniowo, maskujc si i kluczc, narusza jej zwalistemury, by runy w bardziej sprzyjajcych dniach? Dzieckiem Ducha

Rzeczypospolitej, ktry y w duszach Polakw nawet w najciszychchwilach totalitarnej opresji? Owocem stopniowego zdobywaniawiadomoci przez spoeczestwo czy nard (obojtnie, jakiej nazwyuyjemy), bo wiadomo swego pooenia musi rodzi danie jegopoprawy. Tak, na pewno! Bo nie narodzia si w prni, tylko dlatego,e pewien wyrzucony z pracy elektryk przeskoczy pot StoczniGdaskiej, a partyjny szef pastwa mia rce sptane zacignitymina Zachodzie poyczkami i skadanymi tame mglistymi obietnicami w


10/16

kwestii przestrzegania praw czowieka.

Zwizkiem zawodowym, ktry mia lepiej broni intereswrobotniczych? Oczywicie, taki przecie by jej ksztat organizacyjny.Wolny zwizek potrzebny by pracownikom, nie tylko robotnikom, aleby te dobrym w 1980 roku pomysem politycznym na nadanie trwaejformy organizacyjnej temu samemu masowemu ruchowi oporuprzeciw systemowi i dania demokratyzacyjnych zmian, jaki objawiasi w kadym polskim przesileniu, a ktrego instytucjonalizacji baa sijak ognia wadza komunistyczna. W roku 1980 bya ju ona na tylesaba, na tyle zmuszona do liczenia si z Zachodem, by opozycjamoga si poway na takie danie poprzednio niespenialne. Ruchten mg przecie zinstytucjonalizowa si w innej formie, ale naparti polityczn byo jeszcze za wczenie, a zwyke stowarzyszenie niechronione midzynarodowymi prawami zwizkowymi stayby si

zbyt atwe do zniszczenia przez komunistyczne pastwo. KomitetObrony Robotnikw, dziki ktremu powsta pomys zwizku okazasi tyle dalekowzroczny politycznie, ile uwraliwiony na spoecznenastroje.

Byaby wic nade wszystko ruchem politycznym, dla kamuflauprzybierajcym zwizkow szat? Poniekd tak, bo pod skrzydaSolidarnoci" schronio si wszystko, co w wczesnym PRL-uopozycyjne: od nieprzejednanych zwolennikw niepodlegoci z

wyprzedzajcej swj czas bo zaoonej (oczywicie nielegalnie) ju w1979 roku jako partia polityczna Konfederacji Polski Niepodlegej, apo niezadowolonych ze stetryczaego i nieudolnego kierownictwaPZRR reformatorw partyjnych", ktrych celem by tylkozmodernizowany socjalizm bez demokracji. Bo nawet ci robotnicy,ktrzy odcinali si od politykowania" i podkrelali swojzwizkowo", przedoyli w sierpniowych strajkach postulatypolityczne ponad ekonomiczne, a potem doskonale wiedzieli, e bezgbokich zmian politycznych w pastwie los ich zwizku bdzieprzesdzony.

Owocem wyboru na Tron Piotrowy pierwszego w dziejachpapiea-Polaka i jego wizyty w Ojczynie w 1979 roku, ktragromadzcym si na papieskich mszach tumom pozwolia zobaczysi nawzajem, pozna sw liczebno i si? Echem papieskiegowoania Nie lkajcie si!, skutkiem wielowiekowej, cichej, leczskutecznej pracy polskiego Kocioa, ktry nie pogodzi si z


11/16

jakimkolwiek zaborc, cho ile razy musia mu ulega, ale zawszebudowa niepodlego dusz, ktra wczeniej lub pniej musiprowadzi do niepodlegoci narodu? A zwaszcza owocemniezawisoci Kocioa w czasach komunistycznych, nieuchronnymefektem tego dualizmu" nie zniszczonego nawet w czasach

stalinowskich, kiedy to Koci co niedziela gosi zupenie inneprzesanie ni to, ktre wtacza do gw i ktrym usiuje zatru duszeoficjalna propaganda? Dzieckiem wartoci chrzecijaskich, takich jaksolidarno przez mae s", mio, sprawiedliwo, braterstwo i subaspoecznoci swoich blinich? Na pewno tak, ale tumaczenie polskiegofenomenu politycznego wycznie poprzez polski katolicyzm, to owiele za mao. W mszach, ktre dzielnie odprawia w strajkujcejStoczni ksidz Henryk Jankowski nie zamykaa si caa duchowotworzcego si ruchu, tak jak ta historyczna posuga kapaska nieusprawiedliwia jego pniejszych niemdrych i antysemickich kaza.

Ruchem robotniczym czy ruchem inteligenckim? Bo przecie odsamego pocztku strajkujcym towarzyszyli by wymieni tylko dwanajbardziej znane nazwiska czonek KOR-u historyk BogdanBorusewicz i opozycyjny pisarz Lech Bdkowski, majc ogromny udziaw ukadaniu listy postulatw. A potem wlaa si do Stoczni szeroka falanajprzedniejszych intelektualistw i wielkie nazwiska dochoway jejwiernoci nawet w stanie wojennym, wywierajc swymi ideami wpywzarwno na przywdcw, jak i na zwizkowe rzesze. I jeszcze do tego

wrd robotnikw prym wiedli nie ciemni opaciarze", lecz modzifachowcy po szkole redniej, oczytani, otwarci, chtnie nawizujcydialog z inteligencj. Moe wic bya od dawna podanymzbrataniem inteligenta i robotnika, spenieniem nadziei ZygmuntaKrasiskiego z Psalmw przyszoci, e oto: Z szlacht polsk polskilud!

Ruchem rodzcej si polskiej klasy redniej, ktra zasmakowawszy pewnej poprawy bytu w okresie gierkowskiejliberalizacji zapragna te swobd i wpywu na sprawy publiczne?

Przecie do tej przyszej klasy dla ktrej nie ma miejsca w ustrojachdespotycznych, a ktra jest ostoj demokracji, bo zawsze przedkadareformy ponad rewolucj aspirowa i wykwalifikowany, wyksztaconyrobotnik, i inteligent, bo obaj wiedzieli, e potrzebny jest im zarwnolepszy chleb, jak i troch wolnoci. Ale ci, ktrzy najgorcej,najwytrwalej popierali Solidarno" i ponieli w jej obronie najwikszeofiary od pocztku zdawali sobie spraw, e klas redni nigdy si nie


12/16

stan, nigdy te do niej nie aspirowali, czya ich raczej, wynikajca zpoczucia krzywdy i odrzucenia, robotnicza jake atwa do zranienia duma.

A moe po prostu ruchem socjalistycznym odwoujcym si dotradycyjnych wartoci i nadziei dawnej lewicy przeciw lewicy"znieprawionej, totalitarnej, skrytej za murami PZPR-owskich komitetwi za kordonami ZOMO-wskich paek? Przecie walczya o to samo, o cotoczyli walk XX-wieczni socjalici: o godno i rwno, osprawiedliwe pace, o rzeczywicie omiogodzinny dzie pracy, owolno sowa i prawo do zrzeszania si w zwizkach zawodowych.Przecie jedna z partii socjalistycznych zaoona w Polsce w 1883 rokunazywaa si wanie Solidarno". To przecie za przyczynSolidarnoci" stao si to, co prorokowa Edward Abramowski, jakosocjalista wystpujc przeciw nadcigajcemu widmu bolszewizmu:

[...] niezgodne z ideowoci mas instytucje run przy lada nacisku zich strony. Tylko czerwony sztandar ktrym jeszcze z dumposugiwali si przedwojenni PPS-owcy by ju doszcztnieskompromitowany, jako znienawidzony symbol kamstwa i narzuconejwadzy.

No i wreszcie moe bya tylko owocem prowokacji i spiskunajbardziej wiadomych elit komunistycznych, a zwaszcza tajnychsub, najwczeniej widzcych niewydolno systemu, ktry ju

niedugo nie tylko nie bdzie w stanie sprosta militarnie Zachodowi,ale nawet zapewni jakiego takiego spokoju i dobrobytu swoimpretorianom? Ci ludzie nie gorzej ni opozycja rozumieli, e nadotychczasowej drodze mona si spiera tylko o dat upadku i liczbofiar, jaki pocignie on za sob. Trzeba wic byo poszuka sposobwwymuszenia zmian cudzymi rkoma, lecz tak, aby byy korzystnerwnie dla manipulujcych. Potem wszake wszystko wymkno sispod kontroli i poszo za daleko... A moe jednak mimo rnychniespodzianek byo kontrolowane, bo wszak co sprytniejsi zkomunistycznej nomenklatury po 1989 roku niele usytuowali si w

nowym ustroju:na pewno lepiej ni wikszo opozycjonistw. Pewnietroch i tak, bo trudno pomwi cae komunistyczne elity koca latsiedemdziesitych, a potem lat osiemdziesitych, tylko o tp gupoti krtkowzroczno. Ale tumaczenie wszystkiego co si stao spiskiemi manipulacj jest zamykaniem oczu na istnienie ywego i dziaajcego cho nie zawsze zorganizowanego spoeczestwa. Podobnie jakmwienie o spisku Zachodu, ktry przez Solidarno" uzyska


13/16

wspania moliwo osabiania swego wroga na Kremlu.

Czym wic bya? Wszystkim po trochu, cho o proporcje bdziedugo jeszcze si toczy spr podstarzaych wiadkw, a potem jutylko chodnych historykw. Fenomenem takim, jak tum zdobywajcyBastyli albo obalajcy pomnik szacha. Fenomenem niemajcymprecedensu i wzoru, a moliwym jedynie w systemie z pozoru tylkototalitarnym, a faktycznie osabionym przez wszystkie dotychczasowekryzysy i starcia, podupadym tak bardzo, e niezdolnym do wzicia zagardo swego miertelnego wroga uzbrojonego bynajmniej nie wkarabiny, lecz tylko w sowo i poczucie moralnej racji. Czym bya?Wielkim zjednoczeniem bardzo zrnicowanego, majcego przecieodmienne, pogldy, interesy i interesiki narodu, zjednoczeniem, ktre jest moliwe tylko w obliczu wsplnego wroga. Ale wroga na tyleosabionego i omieszonego, by budzi wicej odrazy ni strachu.

Zjednoczeniem, a wic niespodziewan realizacj marzenia owsplnocie, rwnoci i braterstwie wzajemnym niby za pierwszychchrzecijan, niby za pierwszych niewinnych jeszcze socjalistw.Dlatego przez tych szesnacie miesicy pierwszej Solidarnoci" my, swarliwi i indywidualistyczni Polacy bylimy tak pikni i tak zesob solidarni, bo zakochani od pierwszego wejrzenia w nagleobjawionej (jak powiadaa wczesna piosenka) sentymentalnej pannieS. A ona nikogo dugo nie namawiajc poprowadzia za sob naniepewn przyszo orszak dziesiciu milionw wielbicieli. Bo w

obliczu wsplnego przeciwnika, nad ktrym wszyscy tak sdzilimyw stanie owego zakochania mamy niezmierzon przewagmoralnych racji, cho on ma przewag fizycznej siy, wszelkie rniceyciorysw, pogldw i interesw nie byy wane, a do dobrego tonunaleao ich zacieranie za pomoc porcznych akurat frazesw:obojtnie, religijnych, patriotycznych czy jakichkolwiek. A moe tylkozakochani w sobie, w swej nagle objawionej mdroci i sympatiipowszechnej, kiedy bez wielu sw pojmowalimy cae dowiadczeniewszystkich poprzednich przegranych, ale przecie nie daremnych star, zawarte najcelniej w synnym hale Jacka Kuronia: Nie palciekomitetw, twrzcie wasne! Dlatego to ju szesnacie miesicywolnoci" oznaczao definitywny koniec komunizmu w Polsce, nie zaniemrawe strajki 1988 roku przeciw jeszcze bardziej niemrawej wadzyalbo objcie rzdw przez pierwsz po wojnie niekomunistycznkoalicj w 1989 roku. Z tego PRL nie moga ju si podnie, monabyo tylko dyskutowa, kiedy nastpi definitywny upadek. Po prostunastpi troch wczeniej.


14/16

Pierwsza Solidarno" bya lustrem, w ktrym Polacyniespodziewanie dla siebie zobaczyli to, co w nich najlepsze,najmdrsze i najbardziej wzniose. Dlatego tak niechtnie terazwracamy do dziejw tamtych szesnastu miesicy. Spieramy si oPisudskiego czy Armi Krajow, psioczymy na rzdzc Solidarno"dzisiejsz, ale milczymy wstydliwie o tamtym wysokim locie,wstydzimy si swego nagle pozyskanego i tak atwo utraconegopikna. Bo najbardziej poraajca moe by twarz anioa, jakniespodziewanie widzimy w podanym nam lustrze, w ktrymspodziewamy si ujrze jak co dzie nasz powszedni brzydot inasze a do znudzenia powszednie grzechy. Nie, nie da si jak chcewieszcz zjadaczy chleba w aniow przerobi, zbyt na to jestemypowszedni, zbyt grzeszni. Ale ludzie potrafi, cho na chwil, wzniesi bardzo wysoko, i to wanie, nic wicej, pokazaa na naszym,

wiadkw i uczestnikw przykadzie tamta Solidarno". Tylko nachwil, bo rnice postaw, interesw, yciorysw i wszystkiego innegozaczy si objawia w dziesiciomilionowym i podobno solidarnymruchu nim jeszcze genera poleci rozgrzewa motory czogw.Zadufanie, pycha, ktnie, antysemickie pomwienia te odgosy byy ju zapowiedzi tego, co sta si musi i co nieuchronnie wynika znaszej ludzkiej, a nie anielskiej kondycji. Bo upadek z tak wysokiegolotu tym bardziej bywa bolesny.

To, co si stao potem nie jest warte przypomnienia, jest znane anadto dobrze.

Dlatego nie obciaj nas nieuchronnie objawione rnicepogldw, ten oczywisty dystans i ten spr bywa, e i karczemny dzielcy na przykad socjalist od nacjonalisty, liberaa odkonserwatysty, ktrzy jeszcze przed chwil razem, zjednoczeni isolidarni, szli oywieni wspln (jak powiadaa inna wczenie modnapiosenka) myl prost. Nie obcia nas rwnie nieuchronne rozejciesi drg robotnika i intelektualisty, pracownika i biznesmena. Nie nas

obcia ta wielka narodowa pomyka o imieniu [3>Lech Wasa,


15/16

wszystko, co byo bliskie wielu z nas, co skadao si na pojcieOjczyzny, utkanej troch z patriotyczno-religijnego frazesu, troch zantykomunistycznego gestu podszytego socjalistycznym z duchaprzekonaniem, e ludzie s rwni i maj te same odki runo wcigu paru lat albo i szybciej. Nie... Obcia nas tylko jedno: nie

usiowalimy nawet zrobi uytku z tej wartoci, ktrej przez krtkihistoryczny moment bylimy depozytariuszami: z solidarnoci przezmae s". Nie sprbowalimy nawet zastanowi si nad tym, jak przywszystkich nieuchronnociach oraz ograniczeniach normalnegopastwa i spoeczestwa sprawi, by cho troch jej zachowa nadzie powszedni, by ocali cokolwiek z dowiadcze naszegowysokiego lotu. A wiat patrzy przez pewien czas na Polsk zpodziwem i nadziej nie tylko dlatego, e Dawid o wsatej twarzystoczniowego elektryka rzuci wyzwanie czerwonemu Goliatowi, ale zewzgldu na obietnic moraln wanie. Ju po ogoszeniu stanu

wojennego i delegalizacji Solidarnoci", Ojciec wity podczas swejkolejnej wizyty w Polsce wzywa nas wielokrotnie do solidarnoci, amymy gupi myleli, e wymienia nazw zakazanego zwizku idarlimy si: Precz z komun! Dlatego sentymentalna panna S. takszybko stracia cnot i rwnie szybko z piknej, pontnej zjawyprzeobrazia si w ktliwe babsko. A przecie jeszcze niedawno tyludzielnych ludzi gotowych byo za ni umiera i nawet umierao...Szkoda, e stao si to tak szybko i tak brzydko. Szkoda, e nasz dziepowszedni, dzie dzisiejszy, nie dozna adnego wzbogacenia przez

tamten wysoki, cho krtkotrway lot. To nasza najwiksza i by moejedyna wina. Mielimy chamy zoty rg...

Dzisiejszy wysoko rozwinity wiat Zachodu, ktry nauczy si ztak atwoci wytwarza obfito dbr, nie wytwarza niestetypoczucia sensu, a moe tylko wytwarza go mniej ni dawne ubogie isurowe spoecznoci. Jeli ma istnie i rozwiza swoje nabrzmiae dziproblemy przepa midzy bogactwem a ndz, bezrobocie rzesz,przy zapracowaniu garstki nielicznych, narastajc midzy ludmiwrogo i agresj, chciwo i nieumiarkowanie, zniszczenie rodowiskanaturalnego i wiele, wiele innych musi na nowo odnalesolidarno. Solidarno midzy ludmi. Tylko to. Dlatego wiat patrzyna Polsk z tak nadziej. Ale ju nie patrzy. Udao nam si:odbudowalimy demokracj i wolny rynek. Po zapaci komunizmuzadziwiajco szybko odtworzylimy spoeczestwo takie samo jak wkadym normalnym pastwie, to znaczy niesolidarne. Dlatego niewarto ju na nas zwraca uwagi.


16/16

Ralf Dahrendorff, jeden z najznakomitszych umyswwspczesnoci, Niemiec pracujcy w Wielkiej Brytanii, napisa kiedy:Demokracja i gospodarka rynkowa pozostawione swemuabstrakcyjnemu biegowi, wytwarzaj ostatecznie gigantyczn prnimoraln, co moe nawet prowadzi do odrodzenia si potrzebyintegralnych, totalitarnych, fundamentalistycznych wizji ycia. [...]Spoeczestwa nie mog y odrzucajc solidarno.

[1] dd

by od autora on the March 16, 2010 at 5:53 p.m.

(pending)

dd

[2] Od Autora

by jerzysurdykowski on the February 17, 2010 at 4:43 p.m.

(published)

Akcja Wyborcza Solidarno stracia wadz w wyniku nastpnych wyborw w 2001 roku, ktre nie

day jej ani jednego miejsca w Sejmie.

[3] Od Autora

by jerzysurdykowski on the February 17, 2010 at 4:48 p.m.

(published)

Przy caej trywialnoci swej prezydentury dokona jednak rzeczy wiekopomnych: wspiera plan

Balcerowicza nawet przeciwko swym robotniczym zwolennikom zagroonym utrat pracy, przyczyni

si przez to do szybszej ni w innych krajach byego obozu sowieckiego stabilizacji gospodarki

rynkowej. Po drugie: doprowadzi do wycofania z Polski wojsk sowieckich, jeszcze wczeniej ni

wycofay si z Niemiec. Sdz, e Wasa uczy si na wasnych bdach i z wiekiem nabiera mdroci:

gdyby zosta jeszcze raz prezydentem, byby w tej roli znacznie lepszy. Bagatelizuj natomiast

oskarenia o przejciow wspprac z SB we wczesnych latach siedemdziesitych, nawet jeli

okazayby si prawdziwe. Mody, niedojrzay jeszcze robotnik, prosto ze wsi mg atwo wpa w te

sida. Ale pokaza, e wyrs i wyswobodzi si z nich. Zreszt wszyscy wielcy przywdcy nie tylko

Solidarnoci powoli dorastali do swoich rl, wielko nie bya im dana z chwil urodzenia.

Duch Rzeczypospolitej. Rozdział 9_ SENTYMENTALNA PANNA S. TRACI CNOTĘ, czyli Polska a...

Documents

Transcript of Duch Rzeczypospolitej. Rozdział 9_ SENTYMENTALNA PANNA S. TRACI CNOTĘ, czyli Polska a...