Duch Rzeczypospolitej. Rozdział 2_ BÓG JEST PO STRONIE SILNIEJSZYCH BATALIONÓW, czyli dlaczego...

8/7/2019 Duch Rzeczypospolitej. Rozdzia 2_ BG JEST PO STRONIE SILNIEJSZYCH BATALIONW, czyli dlaczego Polsk

1/17

Pierwszym polskim powstaniem niepodlegociowym bya waciwie Konfederacja Barska,zawizana w 1768 roku przeciw panoszeniu si Rosji w Rzeczypospolitej, w obronietradycyjnych wolnoci szlacheckich, w imi niezalenoci pastwa. Walki toczone zezmiennym szczciem przeciw wojskom rosyjskim i krlewskim a do 1772 roku nieprzyniosy sukcesu, ale tylko osabiy kraj i zapewne day ostateczny asumpt do decyzjiociennych mocarstw o pierwszym rozbiorze.

Reakcj Polakw na drugi rozbir, redukujcy terytorium Rzeczypospolitej do malekiegoskrawka i niszczcy ostatecznie Konstytucj 3 Maja, by wybuch powstania pod dowdztwem

Tadeusza Kociuszki, generaa wojsk nowo powstaych Stanw Zjednoczonych, wsawionegoniedawnym udziaem w zwyciskiej rewolucji amerykaskiej (czoowy dowdca wojskowyKonfederacji Barskiej, Kazimierz Puaski, rwnie walczy w Ameryce, zosta generaem wojskrewolucyjnych i twrc kawalerii amerykaskiej, poleg podczas oblenia Savannah i jest

jednym z bohaterw narodowych Stanw Zjednoczonych). Mimo pocztkowych sukcesw wwalce z armi rosyjsk, przycignicia chopw do powstania i rozbudzenia patriotyzmu tejmao dotd aktywnej politycznie warstwy narodu, powstanie musiao upa wobec przewagiwojsk rosyjskich, a przede wszystkim wobec zaatakowania Polski przez Prusy, od ktrychspodziewano si raczej pomocy, a nie ciosu w plecy. Austria, Prusy i Rosja ostateczniepodzieliy midzy siebie reszt pastwa polskiego.

Kolejny zryw niepodlegociowy przynis okres napoleoski, kiedy pod uderzeniamioywionych jeszcze duchem rewolucyjnym oddziaw francuskich pady Prusy i Austria,ustpi na pewien czas musiaa i Rosja. Legiony polskie powstay ju w napoleoskiej armiipodczas kampanii woskiej i one te jak piewamy dzi w hymnie narodowymRzeczypospolitej zbrojnie wyruszyy z ziemi woskiej do Polski. Zamiast Polski odrodzonej w

jej dawnych granicach powstao z woli Cesarza Francuzw tylko okrojone KsistwoWarszawskie, wkrtce jednak, w wyniku starcia z Austri pierwszej zwyciskiej dla Polskiwojny od czasw odsieczy wiedeskiej powikszyo swe terytorium o zagarnit w trzecimrozbiorze cz Maopolski z Krakowem i Zamojszczyzn. Klska wyprawy rosyjskiejNapoleona w 1813 roku oznaczaa te koniec tej ponownej, cho okrojonej niepodlegoci.

Wojsko polskie walczce u boku pobitej armii francuskiej ponioso straty idce w dziesitkitysicy ludzi, a o losie Polski miay znw zadecydowa zwyciskie mocarstwa rozbiorowe. Bgsta niezmiennie po stronie silniejszych batalionw.

Podziau Europy dokona w 1815 roku w Wiedniu zjazd zwyciskiej koalicji antynapoleoskiej,ktra przede wszystkim bya koalicj antydemokratyczn i antyrewolucyjn. Przedstawicielewczesnych europejskich mocarstw nie pytajc o zdanie zainteresowanych narodw, tak jaknikt nie pyta o zdanie podbitych ludw kolonialnych arbitralnie wykrelili na mapie Europynowe granice, dzielc pomidzy trzech ssiadw nie tylko niedawn jeszcze RzeczpospolitObojga Narodw, ale decydujc w ten sam sposb o poddaczym losie innych ludwrodkowoeuropejskich: Czechw i Sowakw, Wgrw, Litwinw, otyszy, Estoczykw,Biaorusinw, Ukraicw. Na stray starego porzdku w podzielonej na nowo Europie sta

miao wite Przymierze dwch cesarzy i pruskiego krla (po 1871 roku te cesarza),zdecydowanych tpi niepodlegociowe i liberalne mrzonki, broni ukochanego przezwszystkich despotw adu i porzdku". Sto trzydzieci lat pniej podobnie arbitralny podzia cho kamuflowany nowoczeniej brzmic frazeologi mia si dokona w Jacie, tylko e wWiedniu Polska bya czonkiem koalicji przegranej, a w Jacie miaa by przegranym czonkiemkoalicji zwyciskiej.

Dramat podbitego i podzielonego pastwa by przez Polakw odczuwany o wiele dotkliwiej niprzez narody dzi uksztatowane i wiadome ktre jednak wtedy dopiero budziy si do


2/17

odrbnego ycia: Ukraicw, Biaorusinw, Litwinw nawet. Oto najstarsza oprcz Anglii wnowoytnej Europie kultura polityczna miaa zosta unicestwiona tylko dlatego, e ociennepastwa dysponoway silniejszymi batalionami. Oto najbardziej przez trzy stuleciazaawansowana demokracja europejska zostaa przemoc cofnita z wybranej drogi i siwtoczona w dawno ju przez ni odrzucony sztywny, ciasny i bezksztatny gorset despocji.Oto spoeczestwu uksztatowanemu w takiej kulturze, wychowanemu w takich tradycjachdemokratycznych nakazano podporzdkowanie si obcemu wadztwu, obcym i autorytarnym

strukturom pastwa, obcym prawom i zwyczajom, powiadajc mu przy tym, e wasne byynic niewarte, skaone anarchi, nierzdem i cywilizacyjnym zacofaniem. Dowodem naprawdziwo tych twierdze nie miaa by oczywicie sia argumentw, lecz brutalnyargument siy.

Dla Polakw zacz si nie tylko czas obcych instytucji pastwowych i wynaradawiajcegoucisku, ale te czas cenzury, ktrego to terminu nie byo w sowniku politycznymRzeczypospolitej. W poowie XIX wieku niesuszno szmuglowania do zaboru rosyjskiegowydawanych na emigracji polskich ksiek i czasopism udowadniano przyapanemuwymierzeniem mu kilkuset kijw.

Oto jest wanie sedno problemu polskiego nie tylko w ostatnich latach, ale w ostatnich dwchstuleciach: niemono zorganizowania si we wasne i samorzdne pastwo narodu owiekowych i gboko zakorzenionych tradycjach demokratycznych. Nie trzeba nic wicej dotego dodawa. Std przecie nieustanna walka Polakw o niepodlego, podczas gdy innenarody o podobnych tradycjach zajte byy budowaniem wasnego dobrobytu w ramach przeznikogo nie kwestionowanej pastwowoci. Std posdzenie Polakw o romantycznyirredentyzm, nieposzanowanie wadzy, niech do spokojnej pracy, i znowu oczywicie o tnieszczsn anarchi. Std te mtne mity o szczeglnym charakterze narodowym", w ktresami ju po czci uwierzylimy. Ale std te samopocieszajca megalomania Polakw, ktrazawsze staje si kojc fatamorgan dla ludzi dotknitych przez los: ten mickiewiczowski czado Chrystusie narodw" cierpicym dla zbawienia innych, ten pretensjonalny mesjanizmwikszych i pomniejszych narodowych wieszczw dotknitych t sam, co wszyscy Polacy

nieuleczaln i wci deptan przez silniejsze bataliony niepodlegociow nadziej, toosawione przedmurze chrzecijastwa", te wielokro powielane przez literatw i innychmitotwrcw zudzenia o szczeglnym jakoby wkadzie Polakw w wyzwalanie innychnarodw. I jeszcze do tego jako wyjtkowo niestrawna odtrutka przeciw marnejrzeczywistoci i przeciw majcym j uzasadni rzekomo racjonalnym" argumentomautorytarystw apoteoza szlacheckiej przeszoci upadej Rzeczypospolitej. Ale nie tego, cow niej mdre, wyprzedzajce swj czas, demokratyczne i europejskie, ale tego, cozaciankowe, swojskie, zawe i tpe. Nie ze Stanisawa ze Skalbmierza i FryczaModrzewskiego, ale z przeuwajcego sw pomylno, guchego na wiat folwarku, zkrwawych, lecz nikomu niepotrzebnych bitew na Ukrainie z tak samo jak Polacy prcymi dowolnoci Kozakami, z kruchty penej wzniosych uczu, zapachu kadzida i lepej wiary. Nie mawikszej cho piknie napisanej bujdy ni pomnikowe dzieo polskiej literatury Pan TadeuszAdama Mickiewicza.

Za przegran na polu bitew, za upadek siy pastwa, za brak niezbdnego utu szczcia, zawiksz si obcych batalionw paci si nie tylko utrat niepodlegoci, utrat szans wcywilizacyjnym wycigu, ale i dewiacj kultury. Nic dziwnego, e Cyprian Kamil Norwid

jedyny wielki XIX-wieczny poeta polski o zimnym rozsdku rzuca rodakom w twarzoskarenie: jestemy adnym spoeczestwem, jestemy wielkim sztandarem narodowym!

Taka bya niestety cena, jak Polacy musieli zapaci za traktaty rozbiorowe ociennychwadcw, za ich kongres wiedeski i za wasne, kolejno rozgramiane przez tych wadcwzrywy. Ale wybr, jakiego dokonali Polacy po utracie niepodlegoci: walka, nie by


3/17


4/17

dotkliw oczywistoci.

To wszystko.

Niech tylko teraz nikt Polakom nie wmawia jak czynili to propagandzici komunizmu e nie

zaley im na pastwie i nie potrafi go szanowa. Mao ktry nard da a tak wiele dowodw,i tak drogo okupionych, na zmys pastwowy. Chodzi tylko o to, by byo to pastwo wasne,samorzdne nie za narzucone.

Powstanie Kociuszkowskie (1794).

Walki o Polsk u boku Napoleona (1797-1814).

Powstanie Listopadowe (1830-1831).

Powstanie Krakowskie (1846).

Powstanie Wielkopolskie (1848).

Powstanie Styczniowe (1863-1864).Rewolucja robotnicza (1905).

Legiony Jzefa Pisudskiego z 1914 roku i oglnonarodowe powstanie pod koniecpierwszej wojny wiatowej.

Powinno wystarczy, jak na jeden redniej wielkoci nard i jego rodkowoeuropejskiepastwo. Jak pokazay czasy pniejsze, nie wystarczyo, niestety...

Pytanie: Bi si czy si nie bi?" jest w tej sytuacji dylematem pozornym. Pozostaje tylkokwestia sensownego wyboru powstaczej taktyki i pytanie o cen, jak, tak czy inaczej,

trzeba bdzie zapaci. Take wobec pniejszego zwycistwa. Cen ludzk, spoeczn,moraln, polityczn, ekonomiczn wszelk inn. Jak przenikliwie i gorzko napisaa potemSimone Weil: Ktokolwiek bierze miecz, zginie od miecza. Ale ktokolwiek nie bierze miecza albogo z rk wypuszcza, zginie na krzyu.

Dlatego wanie symbolem losu polskiego w XIX stuleciu sta si Piotr Wysocki: jako modypodporucznik, organizator inicjujcego Powstanie Listopadowe spisku podchorych, jakopodpukownik ranny w rozstrzygajcej bitwie o Warszaw, wzity do niewoli, skazany przezrosyjski sd na wiartowanie, co ostatecznie zamieniono mu na syberyjsk katorg, za prbucieczki dosta tam tysic kijw przey, lecz gdy po amnestii w 1858 roku wrci do kraju,by ju ruin czowieka. Albo Walerian ukasiski, te oficer, uczestnik wojen napoleoskich,

organizator niepodlegociowego sprzysienia, aresztowany w 1822 roku i wiziony potemprzez czterdzieci sze lat a do mierci.

T wanie powtarzajc si przez pokolenia powstacz wersj losu polskiego ujmie wskrtowym czterowierszu Jerzy uawski:

Synkowie moi, poszedem w bj,

jako wasz dziadek, a ojciec mj,


5/17

jak ojca ojciec, i ojca dziad,

co z Legionami przemierzy wiat.

A Mickiewicz dopisze do niej najbardziej gorzkie epitafium:

Wyzwanie przyszle mu szpieg nieznajomy,Walk z nim stoczy sd krzywoprzysiny,

A placem boju bdzie d kryjomy,

A wyrok o nim wyda wrg potny.

Zwycionemu za pomnik grobowy

Zostan suche drewna szubienicy,

Za ca saw krtki pacz kobiecy

I dugie nocne rodakw rozmowy.

Od dwch stuleci z niewielkimi przerwami polityka polska skazana bya na bezustanneszukanie drg do celu nierealnego, bo w przeciwnym wypadku polsk by by przestaa.Dlatego te jej probierzem odwrotnie ni w normalnych, niepodlegych pastwach nie staasi nigdy realistyczna skuteczno. W przeciwnym wypadku trzeba byoby zgodzi si zemierci tradycji i kultury, do czego realistycznie" zachca zaborca. Nie istniej jednaknarody-samobjcy. Polski romantyzm celw" nie jest wic szalestwem, ale jedynymwyborem rozumnym w sytuacji bez wyboru.

Dlatego nawet po upadku kolejnych powsta gdy pokonani Polacy bili si w piersi za swjrzekomy romantyzm, popadali w kompleks mniejszej wartoci, oscylowali midzy

samobiczowaniem a mesjanistyczn megalomani, gdy gr bray nastroje niechtne walce,bardziej lojalistyczne, opowiadajce si za prac organiczn", za pozytywistycznym"stosunkiem od zastanej rzeczywistoci to polskie organicznikostwo, ten polski lojalistycznypozytywizm podszyty by romantycznym" irredentyzmem; zawsze bowiem chodzio o zmiannarzuconej przez zaborcw sytuacji, cho innymi rodkami i na dusz met, o przeczekanie,a czas znw zacznie sprzyja rozstrzygniciom niepodlegociowym. Zawsze byy to dwierne strony tego samego wyboru, tego samego pozornie nierealistycznego celu, ktryprzecie by celem jedynym moliwym. Polski romantyzm i polski pozytywizm zczone s w

jeden nierozerwalny splot, cho nieraz skacz sobie do oczu w narodowych dysputach. Widato zreszt w yciorysach wszystkich prawie wybitnych Polakw ostatnich dwustu lat, kiedyszara, nieefektowna praca przeplataa si z udziaem w rnych formach niepodlegociowejwalki. Powstacy potrafili na og budowa drogi i mosty, a poczciwi hreczkosieje i miejscyludzie techniki nagle zmuszeni byli bra bro do rki albo i na dugie lata do wizienia.

Stereotyp dzielnego Polaka, ktry, prdzej ni pomyli, chwyta za szabl, jest takim samymtworem kiepskiej literatury jak stereotyp tchrzliwego Czecha, podstpnego i okrutnegoUkraica, samolubnego, oddanego kuchni i miosnym igraszkom Francuza, zapatrzonego tylkow swe bankowe konto Amerykanina bd czyhajcego z noem w zbach na Gdask iWrocaw Niemca.

Ostatnie dziesiciolecia XVIII wieku i cay wiek XIX, kiedy nad Polsk zapada noc zaborw igdy caa energia Polakw musiaa zogniskowa si wok celu tak dugo nierealnego, lecz

jedynego moliwego, byy dla caego cywilizowanego wiata najwspanialszym dotd w historii


6/17

okresem rozwoju nauki, techniki, uprzemysowienia, upowszechnienia dobrobytu. Nie darmoostatnie dwiecie lat nazwano rewolucj przemysow" albo ju w XX wieku naukowo-techniczn". Stulecie Owiecenia, encyklopedystw, zburzenia Bastylii i amerykaskiejDeklaracji niepodlegoci byo te stuleciem maszyny parowej, mechanicznych krosien,kopal, pierwszych fabryk, stuleciem uczonych i wynalazcw. Mymy w tym czasiebezskutecznie ratowali Rzeczpospolit przed ostatecznym upadkiem, przegrywaliKonfederacj Barsk i Powstanie Kociuszkowskie. Wspaniay wiek XIX wiek elektrycznoci,

parostatku, samochodu, wielkich miast, jeszcze wikszych fortun i indywidualistycznegoliberalizmu bogaccego si mieszczastwa by dla nas wiekiem onierzy, mczennikw ipoetw opakujcych przegrane krwawo powstania. Zamiast rewolucji przemysowej historiapostawia przed nami problem rewolucji niepodlegociowej. Problem pomylnie rozwizanydopiero w wieku XX, dziki jednoczesnej przegranej w wojnie wiatowej wszystkich trzechmocarstw zaborczych i zbrojnemu zrywowi Polakw we wszystkich czciach podzielonegopastwa. Ten zryw nie byby zapewne moliwy bez 125-letniego upartego sigania po celwci nierealny, bez upartej odmowy Polakw przystania na proponowany przez zaborcwad i porzdek". Jednak cen za to jeszcze straszniejsz ni wszystkie narodowe mity izudy, ni wszystkie dewiacje kultury, a moe nawet straszniejsz ni przelana krew, boniemoliw do odrobienia byo gospodarcze i techniczne zapnienie Polski, niemonowzicia udziau w przemysowej przygodzie wiata, spnienie si powstaczychrewolucjonistw na pokojow rewolucj XIX i XX wieku. Owszem, robi, co mg ten polski

spleciony z romantyzmem pozytywizm, stawiajcy na wytrwa prac u podstaw", alenawet gdyby Polacy stali si bezwzgldnymi lojalistami odrzucajcymi niepodlegociowemrzonki, nawet gdyby skazali na klsk swj byt jako narodu, ich udzia w rewolucjiprzemysowej jako kraju podzielonego na trzy odrbne i przypisane do innych pastw,peryferyjne w tych obcych organizmach pastwowych czci, musiaby by i tak niewieleskuteczniejszy od tego, jaki okaza si moliwy dla powstacw. Wygrywajc wiek XIXkulturowo, patriotycznie i moralnie, przegralimy go cywilizacyjnie. Ewentualny wybr, jakista przed podzielonymi w Europie powiedeskiej Polakami, by wic tylko wyborem midzyrodzajem klski.

wite Przymierze trzech zaborcw, trzech cesarzy stojcych na stray adu europejskiego

ustalonego na kongresie wiedeskim, zapewnio stabilizacj tego adu na cae stulecie,zabezpieczyo mocarstwowe interesy europejskich potg, potrafio skutecznie eliminowaburzycieli adu i porzdku", tumi przez dugi czas wszelkie rewolucje. Ale krelone lekkrk na mapie nowe granice nie tylko skazay na cierpienie narody wtoczone w obc imtradycj i obce im organizmy pastwowe, nie tylko skazay je na absurdalny wybr pomidzyrodzajem narodowej klski, ale te roznieciy w sercu Europy wieczne ognisko buntu, wrzenia ikrwawych wani nie tylko pomidzy narodami-panami a narodami-niewolnikami, lecz takewewntrz niewolniczej izby, skoro nikt nie mg si rozwija w normalny, ewolucyjny sposb.

Tak wic cen za dyplomatyczn konstrukcj przeprowadzon wbrew woli narodw obcienizostali nie tylko poddani, ale w ostatecznym rachunku ich panowie, ktrzy nie potrafili a natak dug met zapobiega rewolucjom, trwa nieustpliwie wobec spoecznych i narodowychaspiracji, zamraa nieuchronnych zmian politycznych, a na koniec i oni zwalili si jakzmurszae supy w wiatowej zawierusze. ad powiedeski mia wpisane samozniszczenie,

jako tajn nawet dla jego autorw klauzul. Czy wycign wreszcie z tego sensown naukarchitekci kolejnych arbitralnych rozstrzygni geopolitycznych i spoecznych? Czy w kocupojm, e polityka skuteczna a wic trwaa nie moe by polityk ignorujc wol,wiadomo i nadziej poddanych jej rozstrzygniciom ludzi?

Rozpad narzuconej narodom Europy rodkowej powiedeskiej stabilizacji politycznej bydawno oczekiwan wiosn nie tylko dla Polakw. I std od razu typowe nieszczciewyzwalajcych si ludw: starcie odrbnych nacjonalizmw. Wielkim dramatem nie tylko dlaPolski, lecz rwnie dla Czechosowacji, Wgier, Rumunii, Jugosawii, Ukrainy, Biaorusi, Litwy i


7/17

wszystkich rodkowoeuropejskich nacji bya nieumiejtno lub niemono poszanowaniatake cudzego prawa do zgodnego z narodow tradycj bytu, brak szacunku take wobeccudzych nadziei. To wanie uniemoliwio zrealizowanie uksztatowanej w ruchusocjalistycznym i forsowanej pocztkowo przez Pisudskiego koncepcji rwnoprawnej federacjinarodw wyzwalajcych si spod obcej gwnie rosyjskiej dominacji: Polakw, Ukraicw,Biaorusinw, Litwinw. Powstajca Druga Rzeczpospolita nawizaaby wprost do najlepszychtradycji demokratycznych Rzeczypospolitej Obojga Narodw, naprawiajc zwaszcza te bdy i

zaniechania, ktre stay si zaczynem jej sabnicia, a potem upadku. Niestety, w to miejscepolityczna praktyka Drugiej Rzeczypospolitej coraz bezwzgldniej zmierzaa dopodporzdkowania licznych na wschodzie mniejszoci narodowych polskiej dominacji. Wmiejsce koncepcji federalistycznej zacza stopniowo dominowa, wywodzca si znacjonalistycznej myli prawicowej, koncepcja inkorporacji. Ale to nieszczcie wyzwalajcychsi narodw obcia w nie mniejszym stopniu nacjonalizmy Czechosowacji, Ukrainy czy Litwy.Pierwszym bowiem przeciwnikiem, z ktrym wesza w zbrojny konflikt odrodzona Polska, byyoddziay krtkotrwaej niezalenej Ukrainy tak samo jak Polska usiujcej wyzwoli si spoddominacji rosyjskiej. Gdy, miertelnie groc caej Europie, armie bolszewickie pary naWarszaw i Toru, Czechosowacja wymoga rezygnacj z Zaolzia, a Niemcy rozstrzygny poswojej myli plebiscyty dotyczce spornych terenw pogranicza na lsku, Warmii i Mazurach.

Trzeba byo dopiero trzech kolejnych powsta zbrojnych ludu lskiego w latach 1919-1921,aby przyznano Polsce skrawek Grnego lska z Katowicami. Przypomina si osonicie Austrii

przed zalewem tureckim przez polskie wojska krla Jana III Sobieskiego, wydarzenie rwniewielkie i decydujce o losach Europy jak rozbicie bolszewickiej armii Tuchaczewskiego podWarszaw i rwnie daremne w perspektywie bezporedniego interesu Rzeczypospolitej. Zmodym pastwem litewskim, ktre wybrao samodzielny byt, obawiajc si zdominowaniaprzez Polsk w ewentualnej federacji, wesza od razu Druga Rzeczpospolita wnierozwizywalny inaczej ni si konflikt o Wilno. Tym razem oczywicie silniejsze batalionybyy po stronie Polski, z fatalnym skutkiem dla stosunkw midzy tymi ledwie wyzwolonymispod rosyjskiego jarzma narodami. Wszystkie te przebudzone jak stado arocznych upiorwnacjonalizmy musiay nieszczliwie odbi si na przyszym losie tej czci Europy.Wywalczylimy niepodlego, wygralimy samotn wojn z mocarstwem bolszewickim, ale

ju od razu zaczynalimy przegrywa pokj.

Dwadziecia jeden lat niepodlegoci po stu dwudziestu trzech latach niewoli przyniosoPolakom wiele sukcesw i wiele rozczarowa. W bardzo krtkim czasie (a przecie zawarty

jest tu i okres wyczerpujcej wojny z Rosj, i kilka lat najstraszniejszego w nowoytnychdziejach oglnowiatowego kryzysu gospodarczego) udao si scali gospodarczo iadministracyjnie trzy dzielnice kraju przynalene dotd do trzech rnych pastw,zrekonstruowa komunikacj, stworzy sprawn administracj pastwow, armi, szkolnictwo.Od podstaw zbudowano najwikszy port na Batyku i zwizane z nim miasto Gdyni,przystpiono z powodzeniem do dalekosinego zamierzenia budowy Centralnego OkrguPrzemysowego. Polskie fabryki wytwarzay samoloty, samochody, lokomotywy, traktory,radioodbiorniki, nowoczesny sprzt wojskowy, nie mwic ju o prostszych produktach, aprzecie dziedzictwo zacofania i nie uczestniczenia w XIX-wiecznej rewolucji przemysowejbyo oczywiste. Dokonano miaej reformy finansowej, doprowadzono do wymienialnoci

zotwki na obce waluty i do jej mocnej pozycji na wiatowym rynku. Ale nie udao sizapewni najwaniejszego: pomylnej dla Polski perspektywy politycznej. Wewntrz krajucoraz bardziej psuy si stosunki z mniejszociami narodowymi, coraz bardziej autorytarne[1>rzdy marszaka Jzefa Pisudskiego, a zwaszcza jego nastpcw,


8/17

Nie udao si przeprowadzi uchwalonej przez Sejm reformy rolnej, ktra mogaby ograniczywiejsk bied i pchn rolnictwo na tory nowoczesnoci. Na zewntrz totalitarne rzdy Stalinaw Zwizku Sowieckim, a pniej Hitlera w Niemczech oznaczay miertelne niebezpieczestwodla Drugiej Rzeczypospolitej, tym bardziej e lepota polityczna rzdzcych warstw zarwnoPolski, jak Czechosowacji, cieranie si maych nacjonalizmw, a z nimi rwnie byle jakich,rodkowoeuropejskich urazw i kompleksw, uniemoliwiy sojusz tych znajdujcych si widentycznym zagroeniu pastw. Z jednej strony, ekspansjonistyczny nacjonalizm hitlerowskiej

Trzeciej Rzeszy nie pozostawia cienia zudze, e oszczdzi Polsk. Z drugiej strony,komunizm nigdy niezapominajcy swego najwspanialszego snu o wszechwiatowej rewolucji tylko bardzo naiwnym pozwala wierzy, e wyrzeknie si prb zmiany ustrojuRzeczypospolitej i podporzdkowania jej Moskwie podstpem lub si, gdy tylko pojawi sistosowna okazja.

Czy byo jakie inne wyjcie? Czy istniaa polityka niezmierzajca do tragedii wrzenia 1939roku i czy bya w Polsce partia polityczna zdolna j prowadzi? Moe naleao skapitulowaprzed Stalinem, wpuci jego wojska na polskie terytorium? bo tego daa Moskwa, jakowarunku zawarcia sojuszu przeciw Hitlerowi. Na pewno wojska te pozostayby w Polsce nadugo i Rosja bez wystrzau osignaby to, czego nie udao jej si zdoby w morderczej wojnie1920 roku. Moe komunistyczny rzd w Warszawie byby mniejszym zem ni wrzeniowa

klska i podwjna okupacja hitlerowsko-bolszewicka? Moe co daoby si wwczas uratowa?Bo ulego wobec Berlina oznaczaaby tylko wcignicie Polski w orbit szaleczej koalicji izbrodniczej doktryny skazanej na jeszcze rychlejsz ni komunizm klsk, wspudzia wprzygotowanym przez hitlerowcw z premedytacj ostatecznym rozwizaniu" kwestiiydowskiej, unurzanie polskich rk w popioach Owicimia i Treblinki. Moe wic nie byo juinnego wyjcia ni przegrana z honorem, a wic dobrowolne przyjcie polskiego losu wewrzeniu 1939 roku?

I tak si wanie stao.

Czechosowacj sprzeda Zachd Hitlerowi w Monachium w 1938 roku. Polsce wprawdziedochowa sojuszu, wypowiadajc Niemcom wojn 3 wrzenia 1939 roku, ale w tej wojnie niepady strzay, nie opuciy lotnisk samoloty, nie wyruszyy z portw okrty, Polska po razktry z rzdu konaa osamotniona. Trzeba byo dopiero byskawicznej klski wielokropotniejszej Francji w roku nastpnym, by Zachd na serio stan do walki.

Pakt Ribbentrop-Mootow, zawarty tu przed hitlerowskim napadem na Polsk, by politycznkonsekwencj tej sytuacji, wyprowadzeniem z niej przez Stalina korzystnych dla siebiewnioskw. Niemieckie dywizje ruszyy na Polsk z trzech stron 1 wrzenia, sowieckiewkroczyy z czwartej strony w siedemnacie dni pniej, realizujc zawarte w tym pakcieustalenia. Czwarty rozbir Polski zosta dokonany, cho armia walczya w izolowanychpunktach oporu do pierwszych dni padziernika. Wiaczesaw Mootow wieloletni minister

spraw zagranicznych ZSRR mg ogosi o starciu z mapy tego bkarta traktatuwersalskiego. Wtrowaa mu wypowied premiera brytyjskiego rzdu z czasw tego traktatu Davida Lloyda George'a, wci mimo podeszego wieku aktywnego politycznie: Polskazasuya na swj los.

Spord pastw sojuszniczych w bkart w stosunku do liczby ludnoci wystawinajliczniejsz armi: walczc przy tym przez cay czas od 1 wrzenia 1939 roku, a potem narnych frontach i u boku wszystkich aliantw a do 8 maja 1945 roku. Polscy lotnicy imarynarze przez cay czas bili si u boku Brytyjczykw. Polskie wojska ldowe walczyy we


9/17

Francji, w Norwegii, w Afryce, potem ldoway we Woszech, wkroczyy do Belgii i Holandii, awreszcie do Niemiec. Na froncie wschodnim sformowane z uchodcw i przymusowowywiezionych do ZSRR przeszy od 1943 roku szlak bojowy przez Biaoru i Ukrain,uczestniczyy w wyzwalaniu Polski, wkroczyy do Niemiec i Czechosowacji, zbrojnie weszy doBerlina.

W stosunku do liczby ludnoci i majtku narodowego najwiksze spord wszystkich pastwkoalicji antyhitlerowskiej byy te polskie straty: 38% tego majtku i 17% ludnoci. Tylko ydzi,ten nieszczsny nard, wwczas jeszcze bez pastwa, ktremu hitlerowcy przeznaczyliostateczn zagad w krematoryjnych plecach, ponieli ofiar jeszcze wiksz, z nikim i zniczym nieporwnywaln. Spord obywateli Drugiej Rzeczypospolitej, co szsty prawie zginna froncie bd zosta zamordowany, albo ponis mier w zwizku z dziaaniami lubwarunkami wojennymi. Nie wszystkie jednak z tych ofiar obciaj sumienie hitlerowcw, nietylko niemiecki okupant skazywa na zagad umieszczonych w obozach i transportachobywateli Polski: Polakw, ydw, Biaorusinw, Litwinw, Ukraicw. Cho trzeba jasnoprzyzna, e to on wanie przodowa w tej statystyce mierci" i e on stworzy na ziemiachpolskich najokrutniejsze obozy zagady zwaszcza dla zamieszkaych w obrbie DrugiejRzeczypospolitej i zwoonych tu z caej okupowanej Europy ydw, to jednak i drugi okupant Zwizek Sowiecki ma tu swj nieszczsny udzia. Z zagarnitych po 17 wrzenia 1939 roku

przez sowieck armi ziem nalecych do pastwa polskiego wywieziono w rnych okresachw gb ZSRR 1,8-2,5 min ludzi, spord ktrych bez maa milion nie powrci nigdy. Z 8 minpolskich obywateli zatraconych w wojennym nieszczciu ten milion przez czterdzieci pilat skazany na zapomnienie, bo oboony pieczci komunistycznej cenzury, a i dzi rzadkowspominany woa do nas z wizie, z syberyjskich agrw, z wlokcych si przez step i tajgtransportw, z godujcych kochozw. Obciaj oni sumienie tego samego mocarstwa, ktretoczyo decydujcy o losach wojny bj z hitlerowsk potg, ktre wnioso decydujcy wkaddo zwycistwa, ktre zapacio za to najwiksz liczebnie cen krwi i mierci, ku ktremu znadziej zwracay si oczy wszystkich podbitych przez hitleryzm narodw Europy, a wrdnich Polakw.

Znowu to nieszczsne pytanie o polityk polsk: czy moga by inna? Perspektywa wkroczeniawojsk sowieckich na ziemie polskie stawaa si coraz bardziej oczywista w miar rozwojuwojny. Czy byo inne wyjcie poza upieraniem si przy minionym ksztacie DrugiejRzeczypospolitej z jej rozlegymi terytoriami na wschodzie? Przy wszystkim, co tylomaserdecznymi wizami kultury, historycznego losu i ludzkiej wiadomoci czyo si zewietnoci Pierwszej Rzeczypospolitej, lecz co byo nie do przyjcia dla rosncej potgisowieckiej? Trzeba byo na to gigantycznej miary przywdcy, zdolnego do dokonaniaprzeomowego zwrotu, wyrwania narodu z piknych nadziei, coraz bardziej stajcych simrzonk w zestawieniu z okrutnymi realiami siy. Jak powiedzie o tym onierzom gincym nafroncie za Polsk niepodleg, a nie za ktr tam republik sowieck? C z tego, eemigracyjny rzd polski w Londynie reprezentowa legalizm pastwa, kiedy tylko Moskwamiaa za sob moc stwarzania faktw dokonanych? Ale opowiedzenie si za faktami i za si, aprzeciw niepodlegociowej mrzonce oznaczao rezygnacj z trzeciej czci przedwojennego

terytorium, zamknicie oczu na zbrodnie, ograniczenie niezawisoci, narzucenie niechcianegoprzez Polakw ustroju, sprzecznego z ca ich historyczn tradycj. Kto by temu podoa i niezosta okrzyknity zdrajc? Jaki polityk?

Nowy kongres wiedeski" rozpocz si z kocem 1943 roku w Teheranie, a zakoczy w 1945roku w Jacie i Poczdamie. Narysowano now map Europy rodkowej, poddajc tym razem jejludy bez pytania o zdanie dominacji jednego tylko mocarstwa, w imi adu i rwnowagiwiatowej. Pastwo, ktre najduej i najwydatniej pord zwyciskiej koalicji walczyo zhitleryzmem, wyszo z tej wojny jako kraj okupowany i zaleny. Wielka Brytania i Francja,


10/17

wypowiadajc 3 wrzenia 1939 roku wojn hitlerowskiej Trzeciej Rzeszy, biorc w ten sposbna siebie zobowizania wynikajce z ukadw sojuszniczych z napadnit trzy dni wczeniejPolsk, pod koniec wojny, ju jako zwycizcy, pozostawiy swego sojusznika sam na sam zeZwizkiem Sowieckim, ktry zaczynajc wojn 17 wrzenia 1939 roku jako agresor isojusznik Hitlera sta si po piciu latach jedynym prawdziwym triumfatorem tegonajstraszniejszego w dziejach starcia mocarstw. To wanie bowiem okazao si dziedzictwem

Jaty o wiele straszniejszym i gorzej wrcym na przyszo ni wszystkie straty i

przesunicia terytorialne, ni zwizane z tym nowe wdrwki i cierpienia ludw: narzucenienarodom Europy rodkowej bolszewickiego systemu rzdw, nieakceptowanego przez nieustroju i systemu spoeczno-gospodarczego, wtoczenie ich w sfer panowania wrogiego imdotd, od paru stuleci tumicego wolnociowe aspiracje tej czci Europy, mocarstwa,uznanie tych narodw i ich pastw w tym najwikszego z nich, Polski za przedmiotpolitycznych transakcji midzynarodowych, podobnie jak mocarstwa zwyky dotd traktowakolonialne ludy Azji i Afryki. Znw jak na kongresie wiedeskim okazao si, e zasadaniewolnictwa narodw obowizuje rwnie w sercu Europy, a tak cenice wolno,demokratyczny pluralizm i prawa czowieka zwyciskie pastwa zachodnie gotowe s jpodyrowa, zadowalajc si w zamian kilkoma piknie brzmicymi obietnicami, o ktrych odrazu byo wiadomo, e nie zostan dotrzymane przez stalinowski Zwizek Sowiecki. Tak jaknikt nie pyta o zdanie Polakw cho mieli uznany przez Zachd rzd emigracyjny wLondynie, a w kraju przedstawicielstwo polityczne w postaci Rady Jednoci Narodowej tak

nikt nie spyta narodw Litwy, otwy i Estonii, czy chc si pozby na rzecz sowieckiej Rosjiswych pastwowoci, z takim krwawym trudem odwojowanych po upadku Rosji carskiej. Niktnie pyta narodw Biaorusi i Ukrainy, czy ycz sobie rezygnacji z tylekro i z takimpowiceniem zwaszcza na Ukrainie demonstrowanych aspiracji niepodlegociowych. Niktnie pyta Czechw i Sowakw, Wgrw, Rumunw, Bugarw, a nawet samych Niemcw zterenu dawnej NRD; wystarczyo poprowadzenie na mapie Europy grubej krechy wzdu rzeki

aby, a nieprawomylnymi lub naiwnie wierzcymi w demokratyczne obiecanki Stalina zajasi kroczca niepowstrzymanie w lad za zwyciskim frontem sowiecka subabezpieczestwa. Likwidacja dziaaczy opozycji politycznej, masowe wywzki na wschdrozbrojonych onierzy niepodlegociowej partyzantki, a potem fala stalinowskich proceswpolitycznych byy tego najlepszym dowodem. Zaiste, bardziej zrozumiay by ju los narodwwcignitych w obrb hitlerowskiej koalicji przynajmniej wiedziay, za co pac. Polakw,

Czechw i Sowakw, Ukraicw, Biaorusinw, narody niepodlegych przed wojn pastwnadbatyckich odstpi po prostu Zachd Stalinowi, jako wyrwnanie rachunku za rzeczywicieogromny i krwawy wkad Rosji w wojn. Znw cen za przetargi politykw zapaciy ludy. Wrozpoczynajcy si po wojnie i trwajcy nieprzerwanie a do lat siedemdziesitych okreswyjtkowo szybkiego rozwoju gospodarczego, rewolucji naukowo-technicznej i tworzeniawspczesnych spoeczestw dobrobytu" weszlimy zniewoleni nie tylko politycznie, lecztake gospodarczo, z narzuconym, nieefektywnym, biurokratycznym systemem zarzdzania, zdogmatem kolektywizacji wsi, tak fatalnie sprawdzonym dotd w stalinowskiej Rosji zupenieobcym indywidualistycznej mentalnoci narodw europejskich. Znw wygralimy wojn po to,aby przegra pokj!

Byli przecie na Zachodzie ludzie wiatli, ktrzy widzieli dalej, ktrzy zrozumieli nauki pynce

z niepowodzenia koncepcji kongresu wiedeskiego, ktrzy wycignli polityczne wnioski zfaktu, e tamto majce po wieczne czasy chroni interesy mocarstw, stabilizowa uznanyprzez nie europejski ad i porzdek" rozstrzygnicie geopolityczne stao si wiecznymrdem powsta i buntw, wci tlcym si zarzewiem rebelii europejskich niewolnikw, ana koniec obrcio si przeciw samym jego inicjatorom i beneficjentom. A moe po prostu ichludzkie poczucie moralnoci kazao powiedzie: NIE! Nazajutrz po debacie w Izbie Gmin, wwyniku ktrej zatwierdzia ona porozumienie jataskie, podsekretarz stanu Henry GeorgeStrauss poda si do dymisji, zawiadamiajc Winstona Churchilla, e nie moe popierapolityki rzdu w stosunku do sojuszniczej Polski. Warto przypomnie nazwisko tego jedynegosprawiedliwego w Jacie; by moe by to te jedyny i wyprzedzajcy swj czas POLITYK.


11/17

Terytorialny ksztat Trzeciej Rzeczypospolitej, jaka wyonia si z Jaty i Poczdamu, przedstawiasi poniekd obiecujco, gwnie dziki przesuniciu na zachd i uczynieniu z Polski pastwaniemal jednonarodowego. Za rozlege i nalece przez kilka wiekw do Rzeczypospolitejterytoria wschodnie otrzymywalimy na zachodzie ziemie wchodzce niegdy w skad Polskirzdzonej midzy wiekami X a XIV przez dynasti piastowsk w sumie wychodzia Polska ztej operacji terytorialnej pomniejszona o prawie 78 tys. km2, czwart cz obecnego

terytorium. Koncepcj tak forsowa w Jacie i Poczdamie przede wszystkim Stalin, cierajcsi w tej kwestii z Churchillem, co w ostatecznym rachunku byo korzystne dla Polski, skorosprawa oddania Rosji sowieckiej ziem wschodnich i tak zostaa wczeniej przesdzona. Mia toby odwrt od koncepcji Polski Jagiellonw mocarstwowej, szlacheckiej, wielonarodowej,zwrconej na Wschd do koncepcji Polski Piastw mniejszego wprawdzie, lecz te silnego,ludowego, zwrconego ku Zachodowi pastwa jednego narodu. Ide piastowsk przejlikomunici od wielkiej miary przywdcy [2>polskich nacjonalistw


12/17

zachodnim. Ale ta zwrcona na Zachd Polska Piastw bya jak wszystkie pastwawczesnego wiata krajem rzdzonym autokratycznie; wielki, wyprzedzajcy swj czas,polski eksperyment demokratyczny dopiero dojrzewa, aby rozwin si w czoowdemokracj wczesnego wiata oraz stworzy podwaliny polskiej tradycji samorzdu iwolnoci dopiero w jagielloskiej Rzeczypospolitej Obojga Narodw. To prawda, e pastwem

jednonarodowym atwiej rzdzi, tym bardziej e Polska Piastw bya krajem sabozrnicowanym nie tylko narodowo, ale take spoecznie, krajem o silnym jeszcze chopstwie,

mao licznej i nie w peni wyodrbnionej szlachcie, a wic bliszym podanego terazludowego wzorca; miaa wic by ludowa, ale nie samorzdna, jednolita, ale niepluralistyczna, silna, ale nie si demokracji zgodnie ze wzorcem autorytarnego widzeniahistorii, w ktrym cae zo czy si z niedostateczn centralizacj pastwa i nadmiaremszlacheckiej wolnoci. Tego wszystkiego jednak mit piastowski odnaleziony w historycznymlamusie i przykrojony do doranych potrzeb nigdy nie dopowiada szczerze i do koca. Miaby przecie tylko now i w miar moliwoci atrakcyjn szat okrywajc stary i a nadtodobrze Polakom znany, bo idcy a od rozbiorowych traktatw i kongresu wiedeskiego, ad iporzdek". Polska, cho terytorialnie przesunita na zachd, politycznie zostaa cofnitadaleko na wschd.

Narzucajca ten nowy ad umowa jataska nie bya jednak jak to si potocznie uwaa

ukadem midzynarodowym. Bya tylko deklaracj wczesnej woli zwyciskich mocarstw, woliw owym czasie zgodnej nie tylko w kreleniu nowych granic i sfer wpyww, unicestwianiu itworzeniu nowych bytw pastwowych, ale take w opcji na rzecz demokracji i politycznegopluralizmu. Elementarna wiedza historyczna i rozsdek polityczny kazay dostrzega, e dlastalinowskiej Rosji s to frazesy bez pokrycia, e je podepcze, tak jak podeptaa swojerewolucyjne dekrety o samostanowieniu narodw byego carskiego imperium, jak podeptaawite komunistyczne zasady wadzy rad, wewntrzpartyjnej demokracji i dobrowolnoci wdrodze do socjalizmu, jak podeptaa 17 wrzenia 1939 roku pakt o nieagresji z Polsk, jakdepcze wszystko, co przeszkadza sile nowego imperium kierowanego przez wsategosamodzierc, nazywanego w owym czasie przez naiwny Zachd wujaszkiem Joe". Prawda,e by to tylko usypiajcy czad na nieczyste sumienie Zachodu, ale warto przytoczy tedeklaracje woli", take sowieckiej, bo figuruje pod nimi podpis Stalina. Ju przyjta wczeniej

przez zwycisk koalicj jako podstawa powojennego adu wiatowego Karta Atlantycka, naktr powouje si umowa jataska, gosi: Wszystkie narody maj prawo wybiera tak formrzdw, pod jakimi pragn y. W sprawie powojennej Europy deklaracja jataska powiada:Zaprowadzenie porzdku w Europie i przebudowa narodowego ycia gospodarczego musi byosignita sposobami, ktre umoliwi narodom wyzwolonym utworzenie instytucjidemokratycznych przez nie same wybranych. W sprawie Polski ta sama deklaracja stwierdza,e poszerzony o politykw emigracyjnych i krajowych, zdominowany dotd przez komunistwRzd Tymczasowy [...] bdzie mia obowizek przeprowadzenia moliwie najprdzej wolnych inieskrpowanych wyborw opartych na gosowaniu powszechnym i tajnym. W wyborach tychbd miay prawo uczestniczy i wystawia kandydatw wszystkie partie demokratyczne iantynazistowskie. Nawet ukad o przyjani polsko-sowieckiej z 1945 roku, uroczycieprzeduony przez generaa Jaruzelskiego w 1985 roku, nakazywa przestrzeganie [...] zasadwzajemnego poszanowania swej niezalenoci i suwerennoci, jak rwnie nie ingerowania w

sprawy wewntrzne drugiego pastwa. Nawet Ukad Warszawski z 1955 roku nie przewidywazbrojnej pomocy" w wypadku zachwiania si komunizmu w jednym kraju, jak to si dziaobezporednio w Budapeszcie w 1956 roku, w Pradze w 1968 roku czy porednio w Polsce wewszystkich waciwie kryzysach politycznych, a zwaszcza w okresie Solidarnoci". I jak wtym wietle wygldaa praktyka wprowadzania w moim kraju deklaracji jataskiej przezosadzanie w wizieniach i wywzk do sowieckich obozw onierzy Armii Krajowejpodporzdkowanej emigracyjnemu rzdowi w Londynie, aresztowanie i skazanie w Moskwieprzywdcw niepodlegociowego podziemia, przeladowania, a nawet sfingowane procesypolityczne powracajcych do kraju oficerw oddziaw walczcych na Zachodzie, odmowuznania i wystawienia kandydatw w wyborach przez takie tradycyjne polskie partie


13/17

polityczne jak Polska Partia Socjalistyczna (zamiast niej utworzono na wp marionetkowy icile zwizany z komunistami twr partyjny pod t nazw, przywdc za przedwojennej PPS,Kazimierza Puaka, zamknito w wizieniu, gdzie zmar po paru latach), NarodowaDemokracja czy Chrzecijaska Demokracja, sfaszowanie tyche wyborw w 1947 roku,masowe akcje represyjne si bezpieczestwa?

Deklaracja jataska zostaa zamana przez samego Stalina wczeniej, nim wysech atramentna jego podpisie, a ju w sposb oczywisty dla kadego obserwatora w Polsce w wyborach1947 roku, w Czechosowacji przez komunistyczny pucz antydemokratyczny w 1948 roku, wtym samym czasie w Rumunii, na Wgrzech, wszdzie.

Jata ju dawno bya tylko ponurym widmem, nim ostatecznie rozwaliy j wyzwalajce si zkomunizmu narody w historycznych latach 1989-1990. Nie bya ukadem w rozumieniu prawamidzynarodowego, a jej architekci dawno przenieli si w zawiaty. Deklaracje woli i intencjetych panw ju od dawna obchodz tylko historykw. Realny by tylko ukad si, ktry powoa

Jat do ycia, tak jak dopki istnia powiedeski ukad si midzy europejskimi mocarstwami,dopty niepodlegociowe i demokratyczne zrywy narodw koczyy si tylko upywem krwi.

I oto cay problem serca Europy" dokadnie taki sam jak przed stu laty, zmieniy si tylkoszaty drapujce tak samo szorstki, masywny i najeony elazem tors europejskiego adu iporzdku". Drwice pytanie Stalina: A iloma to dywizjami dysponuje papie? brzmi nad Europpojatask tak samo gucho, lecz dotkliwie jak uwaga Fryderyka II o Bogu, ktry jest postronie silniejszych batalionw.

Trudno byo szanowa Jat, skoro nie szanowa jej sam gwny projektodawca i beneficjentumowy dobroduszny wujaszek Joe". Ale trudno byo ignorowa rachunek czogw, rakiet iuzbrojonych w importowane z Japonii tarcze oddziaw ZOMO przeznaczonych do tumienianiezadowolenia polskich robotnikw z wadzy partii noszcej miano robotnicza" w swej

oficjalnej nazwie. Zarwno na Wschodzie, jak i na Zachodzie, zarwno w sercu Europy, jak ipoza nim.

Upir Jaty dugo wysysa krew z tego chorego serca. W 1939 roku Francuzi, zaniepokojeninadcigajc wojn, woali, e nie bd umiera za Gdask i faktycznie w niespena rokpotem ulegli Niemcom jeszcze szybciej ni o ile sabsza Polska. Trudno, by ktokolwiek chciaumiera za Gdask z sierpnia 1980 roku albo z grudnia 1981 roku. Gdask by samotny i mgliczy tylko na siebie, tak jak Berlin w 1953 roku, Pozna i Budapeszt w 1956, Praga w 1968 i

jak on sam wczeniej by samotny w 1970. Mimo wszystko ten marny i niesprawiedliwy pokjlepszy jest od robienia uytku z broni na tym najbardziej ze wszystkich najeonymmorderczymi narzdziami kontynencie. Tak powiada chodny rozum. Ale przynajmniej niemydlmy sobie oczu zarwno na Wschodzie, jak i na Zachodzie e stay za tym jakie

wysze racje.

Widmo Jaty unosio si nad Europ tak dugo, jak dugo trwa ukad si, ktry j zrodzi. Alboraczej kalkulacja siy i strachu. Gdy ta si zawalia, upir okaza si bezzbny.

Czy byo wyjcie dyktowane przez rozum? Prbowa go Stanisaw Mikoajczyk byy premierlegalnego rzdu Drugiej Rzeczypospolitej pozostajcego na emigracji w Londynie godzc siwej w skad zdominowanego przez komunistw Rzdu Jednoci Narodowej (formalnie


14/17

przeksztaci si we prokomunistyczny Rzd Tymczasowy po dokooptowaniu czterech, wraz zMikoajczykiem, dziaaczy politycznych spoza swego krgu, co miao da pozorypostanowionej w Jacie reprezentatywnoci"), stajc na czele jedynej dopuszczonej dolegalnego dziaania partii opozycyjnej Polskiego Stronnictwa Ludowego. EksperymentMikoajczyka przynis tylko policyjn rozpraw z jego stronnictwem, sfaszowanie wyborw wtych okrgach, gdzie bezapelacyjnie wygrao PSL, potajemne bd sdowe mordyopozycjonistw. Na koniec Mikoajczyk zosta zmuszony do ucieczki z kraju, a rozbite resztki

PSL samorzdnie" podjy decyzj o przyczeniu do podporzdkowanego komunistomStronnictwa Ludowego. Nikt z zachodnich uczestnikw porozumienia jataskiego nie podnisgosu w obronie umierajcej demokracji kraju, ktry by kolebk demokracji w Europie.

Prbowaa tego wyjcia Czechosowacja, te czonek zwyciskiej koalicji, a przy tymnieobciony takimi jak Polska negatywnymi dowiadczeniami z Rosj. Wanie taprorosyjsko Czechosowacji oczywista nawet w jej rzdzie emigracyjnym bya szans nalepsze ni w Polsce powodzenie prby wspycia demokracji z realiami blokukomunistycznego. Nie wystarczyo jednak wejcie komunistw do rzdu, uzyskanie przez nichw wolnych wyborach znacznej (cho nie dominujcej), liczby miejsc w parlamencie iwsprzdzenie krajem wraz z partiami demokratycznymi; przecie sytuacja polityczna, jakawytworzya si w Czechosowacji po wojnie, wydawaa si najlepiej oddawa prawdziwego

ducha Jaty kraj w orbicie wpyww ZSRR, ale w zasadzie demokratyczny, z wolnoci sowa istowarzysze, politycznie przesunity w lewo, ale wci pluralistyczny. Tego ducha Jaty trzebabyo zatuc, aby przeobrazi si w upiora z pak. W lutym 1948 roku niekomunistyczniministrowie zostali usunici z rzdu, pluralizm zlikwidowany, najwaniejsz instytucj wpastwie stay si organy bezpieczestwa, a miejscem przewidzianym dla opozycjonistw wizienie.

Czy byo jakiekolwiek inne wyjcie dyktowane przez rozum? Tak, trzeba byo wyrzec simrzonek demokratycznych i niepodlegociowych, podporzdkowa komunistom i ich witymdogmatom, zaj si tylko odbudow zniszczonego po wojnie kraju, tworzeniem takiejpomylnoci gospodarczej, jaka bya moliwa w istniejcych warunkach. Takie te wyjcie po

krtkim epizodzie PSL-owskiego oporu wybraa instynktownie wikszo umczonego wojnspoeczestwa. Tym bardziej, e wojna oznaczaa przecie wielkie przesunicie Europy w lewo.Wszdzie w krajach podbitych przez Niemcy odrzucono prost restytucj przedwojennegoporzdku spoecznego, nawet na Zachodzie, gdzie we Francji i Woszech komunistyczniministrowie weszli do pierwszych powojennych rzdw nie przez nacisk sowiecki, lecz przezwyborcz decyzj spoeczestw. Tym bardziej w Polsce, gdzie rzdzca autorytarnie sanacjaobarczona bya odium wrzeniowej klski, niepenego przygotowania pastwa do wojny,amania praw obywatelskich. Cho wic komunici i ich sojusznicy odcili Polsk od jejdemokratycznych korzeni, opluli Armi Krajow i zniszczyli jej przywdcw, unicestwili nawetlewicow opozycj, przejli obce Polakom sowieckie instytucje i sowiecki styl rzdzenia, to

jednak kieroway si ku nim pewne nadzieje tych zwaszcza warstw spoeczestwa, ktre wDrugiej Rzeczypospolitej czuy si pokrzywdzone i wydziedziczone, dla ktrych reforma rolna,upastwowienie przemysu, bezpatna szkoa i opieka lekarska byy realizacj starych nadziei

plebejusza. Rozczarowanie Zachodem, ktry pozostawi Polsk samotn w 1939 roku, asprzeda w roku 1945, pogbiao te nastroje. Moe komunizm oswoi si i spolszczy, moestopniowo, pogodzony z polsk tradycj i wymogami nowoczesnej gospodarki, da Polsceperspektyw rozwoju i godziwego miejsca w wiecie? Moe jest to wanie to jedyne wyjciedyktowane przez chodny rozum?

Tylko e jeszcze nikt nie wiedzia, jak bardzo nieefektywny gospodarczo jest komunizm, atych, ktrzy to wiedzieli, nie suchano. Wydawao si, e to tylko kolejny i nieuchronny wobecrealiw siy zwrot Polakw od niepodlegociowego romantyzmu do podszytej tym samym


15/17

romantyzmem pracy dla jutra, kiedy nadzieje znw stan si moliwe. Jeszcze nie zostaasprawdzona przez praktyk zdolno tego ustroju do reform, nawet choby gospodarczych.Synne powiedzenie: Gdyby wprowadzono komunizm na Saharze, wkrtce zabrakoby tampiasku, ktrego autorem jest Leszek Koakowski znakomity polski filozof mieszkajcy od lat wAnglii miao dopiero zosta sformuowane, a sam Koakowski by modym asystentem naUniwersytecie Warszawskim, rozpalonym witym ogniem komunistycznej wiary. Tak jak wielupolskich intelektualistw jego pokolenia.

W 1944 roku, podczas rozmw Mikoajczyka w Moskwie, Stalin mia mu powiedzie: Wiem, ekomunizm pasuje do Polski jak siodo do krowy. Siodo zostao jednak naoone w sposbniedopuszczajcy odstpstw. Ze skutkiem jak najgorszym, takim wanie, jaki przewidywaStalin. Dlatego wanie Polacy tak jak inne narody tej czci Europy znowu spnili si narewolucj techniczn, na to wielkie niwo nauki, techniki i gospodarczego dobrobytu, jakiestao si udziaem demokratycznego wiata po najstraszniejszej z wojen Do zapnie ze stutrzydziestu trzech lat niewoli doszy nowe z okresu niepodlegoci pozornej i fasadowej, tylewartej co jataskie deklaracje. Pomnaa bowiem skarbnic wiedzy, stosowa j twrczo wpraktyce, rozwija ludzk przedsibiorczo i pomysowo mona tylko w warunkachwolnoci. Nie pod tym siodem.

Po raz ktry z rzdu historia serca Europy" objawia si jako absurd, a zdrowy rozsdekokaza si bezuytecznym narzdziem minionej bezpowrotnie epoki.

Pierwszego lipca 1945 roku, w zwizku z powstaniem pojataskiego Rzdu JednociNarodowej i cofniciem uznania przez pastwa zachodnie legalnemu dotd rzdowiemigracyjnemu w Londynie, w zwizku z aresztowaniem i skazaniem przywdcwniepodlegociowego podziemia, Rada Jednoci Narodowej, jako reprezentacjademokratycznych partii politycznych, ktrym odmwiono moliwoci dziaania, orazDelegatura Rzdu, jako przedstawicielstwo legalnych wadz Polski, od ktrych odwrcili sisojusznicy, podjy decyzj o zaprzestaniu dziaalnoci, ogaszajc jednoczenie Testament

Polski Walczcej, jako wyraz swego stanowiska politycznego w tej krytycznej dla Polski chwili ijako drogowskaz dla przyszych pokole, spisany przez kolejne pokolenie, ktrego walkaokazaa si daremna. Testament ten zawiera nastpujce postulaty:

(1) Opuszczenie terytorium Polski przez wojska sowieckie oraz przez rosyjsk policjpolityczn.

(2) Zaprzestanie przeladowa politycznych, czego dowodem bdzie:

(a) zwolnienie skazanych i uwizionych w procesie moskiewskim,(b) amnestia dla winiw politycznych oraz dla wszystkich onierzy AK i dla tzw.

oddziaw lenych,(c) powrt Polakw wywiezionych w gb Rosji i likwidacja obozwkoncentracyjnych przypominajcych smutnej pamici metody totalizmuniemieckiego,(d) zniesienie systemu policyjnego znajdujcego wyraz w istnieniu tzw.Ministerstwa Bezpieczestwa.

(3) Zjednoczenie i uniezalenienie Armii Polskiej przez:

(a) spolszczenie korpusu oficerskiego w armii generaa Roli-ymierskiego,


16/17

(b) honorowy powrt z broni wojsk polskich z zagranicy,(c) poczenie w jedn cao na rwnych prawach armii z zagranicy oraz byejArmii Krajowej z armi generaa ymierskiego.

(4) Zaprzestanie dewastacji gospodarczej kraju przez wadze okupacyjne.

(5) Dopuszczenie wszystkich polskich stronnictw demokratycznych do udziau wwyborach picioprzymiotnikowych.

(6) Zapewnienie niezalenoci polskiej polityki zagranicznej.

(7) Stworzenie penego samorzdu terytorialnego, spoeczno-gospodarczego ikulturalno-owiatowego.

(8) Uspoecznienie wasnoci wielkokapitalistycznej i zorganizowanie sprawiedliwegopodziau dochodu narodowego.

(9) Zapewnienie masom pracujcym wspkierowania i kontroli nad ca gospodarknarodow oraz warunkw materialnych zapewniajcych byt rodzinie i osobisty rozwjkulturalny.

(10) Swoboda walki klasy robotniczej o jej prawa w ramach nieskrpowanego ruchuzawodowego.

(11) Sprawiedliwe przeprowadzenie reformy rolnej i kontrola narodu nad akcjosiedlecz na odzyskanych Ziemiach Zachodnich i w Prusach Wschodnich.

(12) Oparcie powszechnego demokratycznego nauczania i wychowania na zasadach

moralnych i duchowym dorobku cywilizacji zachodniej i naszego kraju.

Kiedy ju nic nie byo moliwe, pozostawao jeszcze przekazanie nastpnym pokoleniom tejsamej polskiej nadziei, ktra od dwustu lat prowadzia Polakw do walki o ich wasne,niezawise pastwo w sercu Europy.

I tak si wanie stao. Popatrzmy, jak ten testament kolejnego pokolenia pobitychpowstacw oy w postulatach nastpnych, choby w postulatach pokolenia Solidarnoci",ktre przecie nie zaczerpno wiedzy z podrcznika historii, bo ze wszystkich wydanych wPRL podrcznikw wykrelono to rozpaczliwe woanie ojcw do ich nieznanych, lecz uparcie

dcych ku tej samej gwiedzie wnukw.

Ze wszystkich poczyna Polakw ocalao to, co najmniej realne.

Aby si speni w historycznym roku 1989.

[1] Przypis do wydania z 2001 r.


17/17

by jerzysurdykowski on the February 16, 2010 at 10:31 p.m.

(published)

Obz Pisudskiego i jego zwolennikw od zamachu majowego w 1926 roku by popularnie nazywany

sanacj" (od wysunitego przez nich wwczas hasa sanacji, czyli uzdrowienia ycia publicznego w

Polsce).

[2] Przypis do wydania z 2001 r

by jerzysurdykowski on the February 16, 2010 at 10:34 p.m.

(published)

Ich stronnictwo nosio nazw Narodowej Demokracji, w skrcie byo nazywane endecj".

Duch Rzeczypospolitej. Rozdział 2_ BÓG JEST PO STRONIE SILNIEJSZYCH BATALIONÓW, czyli dlaczego...

Documents

Transcript of Duch Rzeczypospolitej. Rozdział 2_ BÓG JEST PO STRONIE SILNIEJSZYCH BATALIONÓW, czyli dlaczego...