ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI LSKIEJ 2011

Seria: TRANSPORT z. 71 Nr kol. 1836

Rafa BURDZIK, Klaudia WOJTAS

DROGI I MIGRACJE ZWIERZT STREFY KOLIZYJNE

Streszczenie. Odpowiedni dobr lokalizacji, rodzaju i parametrw technicznych

oraz uytkowych przej dla zwierzt warunkuje ich efektywne wykorzystanie. Stanowi to

punkt wyjcia w harmonizacji nowych inwestycji transportowych ze rodowiskiem

naturalnym. Wpywa take na redukcj szkodliwego oddziaywania infrastruktury drogowej

na dzik faun i flor. W artykule omwiono podstawowe uwarunkowania lokalizacji przej

dla zwierzt i ich zagszczenia. Przedstawiona zostaa take syntetyczna klasyfikacja

przej dla zwierzt.

ROADS AND MIGRATION OF ANIMALS COLLISION ZONES

Summary. Proper selection of the location, type and technical parameters and utility of

wildlife crossings determines their effective use. This is very important for new investment in

the of transport for purpose of harmonization with the environment. It affects the reduction of

harmful effects of road infrastructure in wild fauna and flora. The paper discusses the basic

conditions of the location of wildlife crossings and congestion. The synthetic classification of

crossing to the animals has been presented.

1. WSTP

Rozbudowa i rozwj infrastruktury transportowej powinny uwzgldnia rwnowag

rodowiskow i wpyw na otoczenie. Jednym z wielu zjawisk, na ktre bezporednio wpywa

nowa inwestycja drogowa, jest rwnowaga biologiczna, np. w zakresie migracji dziko

yjcych zwierzt lub ich naturalnych siedlisk. Efektywno przej dla zwierzt zalena jest

od bardzo wielu czynnikw, ktre naley uwzgldni na etapie projektowania drogi.

Do najwaniejszych nale m.in.: waciwa lokalizacja przej, odpowiednie zagszczenie

tych obiektw, dobr waciwego typu i odpowiednich parametrw przejcia do specyfiki

krajobrazu oraz gatunkw zwierzt, dla jakich przejcie jest przeznaczone, a take monitoring

i utrzymywanie przej [5].

Okresowa kontrola techniczna i utrzymanie przej wi si ze sprawdzaniem

szczelnoci ogrodze ochronnych i naprowadzajcych w otoczeniu przejcia, kontrolowaniem

rozwoju rolinnoci osonowej i naprowadzajcej oraz utrzymywaniem dronoci przej

dolnych i przepustw przez usuwanie wszelkiego materiau blokujcego wiato przejcia.

Natomiast zalecany 5-letni monitoring skutecznoci przej dla zwierzt przy inwestycjach

drogowych obejmuje analizy stanu (jakociow i ilociow) populacji poszczeglnych

lokalnych gatunkw zwierzt po obu stronach drogi oraz badanie liczby zabitych ptakw

w wyniku kolizji z ekranami naprowadzajco-ochronnymi [7].

20 R. Burdzik, K. Wojtas

2. LOKALIZACJA PRZEJ DLA ZWIERZT

Istnieje obowizek budowy przej dla zwierzt przy wszystkich drogach, ktre maj

ogrodzenia ochronne oraz pozostaych, jeli natenie ruchu przekracza poziom

10 tys. poj./dob. Przej dla zwierzt nie naley lokalizowa w zasigu: skrzyowa

bezkolizyjnych, owietlonych odcinkw drg, parkingw, MOP-w, zabudowa

oraz w odlegoci mniejszej ni 200 m od granic wymienionych obiektw [4].

Przebieg procedury ustalania lokalizacji przej dla zwierzt zawarto w tab. 1.

Tablica 1

Etapy okrelania lokalizacji przej dla zwierzt

Etap Opis

I Okrelenie obszarw konfliktowych planowanej drogi z przebiegiem korytarzy migracyjnych

i siedliskami fauny. W tym celu konieczne jest przeprowadzenie analizy porwnawczej

materiaw kartograficznych z zaznaczonym przebiegiem drogi oraz z rozmieszczeniem

siedlisk i korytarzy ekologicznych, uzyskanych metod terenowej inwentaryzacji lokalnych

populacji. Naley uwzgldni miejsca: rozrodu, odpoczynku, schronienia oraz obszary

owieckie. Zaleca si okrelenie obszarw konfliktowych z dokadnoci do 10 m.

II Szczegowe okrelenie lokalizacji przej, na podstawie holistycznej waloryzacji obszaru

pod ktem moliwoci przemieszczania si zwierzt. Uwzgldnia si tutaj: przebieg

lokalnych korytarzy migracyjnych ssakw kopytnych (gwnie jelenia i sarny),

uksztatowanie terenu (odpowiednie deniwelacje umoliwiaj optymalne wkomponowanie

przejcia w krajobraz), rozmieszczenie naturalnych struktur przestrzennych sprzyjajcych

migracjom fauny (np.: cigi zadrzewie, wwozy, doliny rzeczne i brzegi zbiornikw

wodnych), obecno barier i oddziaywa antropogenicznych niezwizanych z drog.

Procedura ustalania lokalizacji przej dla zwierzt powinna si odbywa na drodze

dialogu specjalistw i strony spoecznej. Precyzyjna lokalizacja przebiegu szlakw migracji

zwierzt jest bardzo trudna. Na cige zmiany szlakw i siedlisk wpywa wiele czynnikw,

np. zmiana w sposobie uytkowania danego terenu (rozwj budownictwa jednorodzinnego

lub terenw rekreacyjnych), dlatego ju na etapie opracowywania planw zagospodarowania

przestrzennego gmin powinny by uwzgldniane kwestie ochrony przyrody oraz prognozy

rozbudowy infrastruktury transportowej. Rozwizaniem tego zagadnienia moe by prawne

usankcjonowanie statusu korytarzy migracyjnych [6].

Wiele problemw wynika take z nieprawidowej eksploatacji przej dla zwierzt.

Zdarza si, e wykorzystuje si taki obiekt jako dojazd do posesji bd pola lub jako miejsce

kusowania. Skutkiem takiego postpowania s zniszczenia niektrych elementw

zagospodarowania przejcia (np. rolinnoci) oraz ograniczenie jego poprawnego

funkcjonowania [1]. Naley wic lokalizowa przejcia w miejscach, w pobliu ktrych

znajduj si ju drogi dojazdowe wykorzystywane przez okolicznych mieszkacw.

Zagszczenie i liczba przej s uzalenione od znaczenia ekologicznego obszarw

siedliskowych i korytarzy ekologicznych przecinanych przez drog. Najwiksze zagszczenie

przej zalecane jest w zasigu przecinanych korytarzy o znaczeniu kontynentalnym

i krajowym przejcia dla duych ssakw co 12 km, dla rednich co 1 km, a dla maych

zwierzt co 0,5 km [2]. Przejcia dla wikszych gatunkw mog suy rwnie gatunkom

mniejszym. Szczegowe informacje na ten temat zawarto w tab. 2. Zestawienie to

uwzgldnia wszystkie rodzaje przej - zarwno grne jak i dolne - i jest jedynie

rozwizaniem opcjonalnym. Wedug innych ekologw podobne, bardzo dobre rezultaty w

przypadku duych zwierzt daje wybudowanie pojedynczego, szerokiego przejcia grnego,

Drogi i migracje zwierzt strefy kolizyjne 21

natomiast na obszarach o mniejszej randze ekologicznej efektywno przej gwnie zaley

od sposobu ich zagospodarowania, a w mniejszym stopniu od ich zagszczenia i parametrw.

Tablica 2

Zalecane odlegoci pomidzy przejciami dla rnych grup zwierzt

w zalenoci od kategorii obszaru, ktry przecina droga [2]

3. KLASYFIKACJA PRZEJ DLA ZWIERZT

Klasyfikacja przej dla zwierzt zostaa opracowana na podstawie zalece i wytycznych

przyrodnikw, ktre opieraj si na dowiadczeniu w tej dziedzinie krajw Europy

Zachodniej i Ameryki Pnocnej (tab. 3). Korzystajc z tych opracowa, mona uzyska

znacznie lepsze efekty w stopniu wykorzystywania przej przez zwierzta.

22 R. Burdzik, K. Wojtas

Lp

. R

od

zaj

prz

ej

cia

P

ara

met

ry p

rzej

cia

[m

]

Najw

an

iejs

ze

gatu

nk

i zw

ierz

t

ko

rzy

staj

ce z

da

neg

o t

yp

u

prz

ejc

ia

Uw

ag

i Z

dj

cie

a

[m]

h [

m]

c [m

]

1

Prz

ejc

ie p

o

po

wie

rzch

ni

dro

gi

Min

i-

mal

ne

> 2

00

Zal

eca-

ne

>5

00

o

,

ub

r, j

ele

,

dzi

k,

wil

k,

ry,

nie

dw

ied

Jest

to

n

ajp

rost

sze

prz

ejc

ie,

po

legaj

ce

na

po

zost

awie

niu

bez

ogro

dze

nia

fra

gm

entu

dro

gi.

Dro

ga

na

od

cin

ku

ta

kie

go

p

rzej

cia

m

usi

prz

ebie

ga

na

po

zio

me

ota

czaj

ceg

o j

te

ren

u -

lub

ty

lko

n

iezn

aczn

ie r

ni

si

w

yso

ko

ci

-

i n

ie

mo

e

mie

o

wie

tlen

ia

ora

z b

arie

r

och

ron

nych

. O

dci

nek

d

rogi

po

win

ien

m

ie

trw

ae

ogra

nic

zen

ie p

rd

ko

ci

jazd

y (

50

km

/h).

Prz

ejc

ie

takie

m

oe

b

y

lokal

izo

wan

e p

rzy

dro

gac

h

o

nie

wie

lkim

-

nie

prz

ekra

czaj

cym

60

00

po

jazd

w

na

dob

-

nat