Dr hab. n. med. w zakresie biologii medycznej Monika Dmitrzak-W^glarz

Zaktad Genetyki w Psychiatrii

Katedra Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego

im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Recenzja

Rozprawy doktorskiej Pani Magister Darii Schneider-Matyki

pt. „Depresyjnosc kobiet w okresie ponnenopauzalnym- proba analizy czynnikow

osobowosciowych, srodowiskowych i genetycznych z uwzgJQdnieniem ich

wptywu na zachowania zdrowotne i jakosc zycia."

Promotor: Dr hab. n. zdr. Elzbieta Grochans

Zaktad Piel^gniarstwa

Pomorski Uniwersytet Medyczny

w Szczecinie

Wydziat Nauk o Zdrowiu

1

Zgodnie z uchwatg Rady Wydziatu Nauk o Zdrowiu Pomorskiego Uniwersytetu

Medycznego w Szczecinie, powotujqcq mnie do wypetnienia obowiqzkow

recenzenta w przewodzie doktorskim Pani Darii Schneider-Matyki, przedktadam

recenzjQ rozprawy przygotowanej pod kierownictwem naukowym

Pani dr hab. n. zdr. Elzbieta Grochans. Rownoczesnie pragn^ stwierdzic,

CO nastQpuje:

1. rozprawa doktorska Pani mgr Darii Schneider-Matyki pt. „Depresyjnosc

kobiet w okresie pomenopauzalnym - proba analizy czynnikow

osobowosciowych, srodowiskowych i genetycznych z uwzgl^dnieniem ich

wptywu na zachowania zdrowotne i jakosc zycia." stanowi oryginalne

rozwigzanie jasno sprecyzowanego przez Doktorantka problemu

naukowego;

2. w przedstawionej do oceny rozprawie Doktorantka wykazata ogoln^ wiedzy

teoretyczn^ z zakresu medycyny oraz genetyki;

3. lektura przedtozonej pracy potwierdza umiej^tnosci Doktorantki

do samodzielnego prowadzenia pracy naukowej.

Przygotowana przez Doktorantka rozprawa doktorska w petni odpowiada

kryteriom wynikajgcym z ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym.

W uzasadnieniu tych ocen przedstawiam nast^pujgce uwagi i spostrzezenia

merytoryczne dotyczgce recenzowanej rozprawy doktorskiej.

2

1. Uwagi ogolne

Swiatowa Organizacja Zdrowia w roku 1990 powotata do zycia specjainq grupQ

badawczg, ktorej zadaniem byta ocena problematyki okresu meno

i pomenopauzalnego kobiet. Wyniki tych badari zostaty opublikowane w raporcie

w 1996 r (WHO, Geneva, 1996). Przedstawione ramy czasowe wskazujg, ze temat

rozprawy doktorskiej Pani mgr Darii Schneider-IVIatyki wpisuje si^ w nurt badah,

ktore dotyczg niezwykle aktualnego problemu zarowno w uj^ciu medycznym, jak

i spoteczno-socjologicznym, ktorym gremia naukowe zajmujq s\q stosunkowo od

„niedawna". We wst^pie wyzej wymienionego raportu kilkukrotnie poruszana jest

kwestia braku podstawowych danych epidemiologicznych z badah populacyjnych

w krajach rozwijajqcych s\q. Szczegoinq uwagQ zwracajq zawarte w raporcie liczby

wskazujqce, ze szacowana liczba kobiet w wieku powyzej 50 lat to 470 milionow

oraz, ze liczba ta w roku 2030 r. wzrosnie do 1,2 miliarda. Oznacza to, ze wiek

menopauzalny b^dzie osi^gato rocznie 25 milionow kobiet a tym samym

przyrastac b^dzie liczba kobiet w podstawowej opiece medycznej z powodu

szeregu zaburzeh i chorob zwigzanych z okresem pomenopauzalnym takich jak

np.: zaburzenia sercowo-naczyniowe, osteoporoza, cukrzyca, nowotwory czy

zaburzenia nastroju. Zaburzenia nastroju w tym depresja dotykajq dwa razy

czQsciej kobiety niz m^zczyzn. Dysproporcja ta ttumaczona jest biologicznym

powigzaniem zaburzeh nastroju z zaburzeniami hormonalnymi w szczegolny

sposob wpisanymi w menopauzalny i pomenopauzalny etap zycia kobiety.

Spektrum zaburzeh depresyjnych w tym okresie w roznym nasileniu obejmuje:

obnizenie nastroju, brak zadowolenia, utrat^ zainteresowah, zmniejszenie energii,

poczucie winy, zaburzenia snu a nawet mysli lub zachowania samobojcze.

Potwierdzeniem tego faktu sq obserwacje wskazujgce, ze wtasnie grupa kobiet

3

w wieku 50-59 lat jest najliczniejsz^ grupg wsrod osob przyjmujqcych leki

przeciwdepresyjne. Wielu badaczy - chocby Tsiligianni, i wsp. 2014 wskazuJQ,

ze wiQkszosc dotychczasowych badan skupia si^ na okresie okotomenopauzalnym,

podczas gdy badania koncentrujgce SIQ na objawach i uwarunkowaniach depresji

w okresie pomenopauzalnym s nadal ograniczone. Takie czynniki jak: warunki

socjoekonomiczne, poziom wyksztaicenia, palenie tytoniu, mieszkanie

w pojedynkQ, wskaznik masy ciata (BMI) czy wyst^powanie cukrzycy wigzg si^

z predyspozycje do wyst^powania i podtrzymywania objawow depresyjnych

w tym okresie. Ich rola w powstawaniu objawow depresyjnych w okresie

pomenopauzalnym wymaga jednak dalszych badah. Z kolei wsrod genetycznych

markerow zidentyfikowano jedynie polimorficzne warianty dIa receptora witaminy

D, ktore mogg bye stosowane w ocenie ryzyka i screeningu rozwoju osteoporozy.

Natomiast nie dysponujemy takimi markerami w odniesieniu do zaburzeh

depresyjnych. Wedtug modelu neurochemicznego przyczynq depresji moze bye

niedobor amin biogennych - gtownie serotoniny, co potwierdza wysoka

skutecznosc dziatania lekow przeciwdepresyjnych takich jak SSRI w leczeniu tego

zaburzenia. Poszukiwanie markerow posrod genow kandydujgcy zwiqzanych

z hipotezq serotoninergiczng depresji jest trafnym i uzasadnionym wyborem. W

tym wzglQdzie zaproponowany temat pracy doktorskiej Pani mgr Darii Schneider-

Matyki juz na wstQpie ujawnia prob^ holistycznego podejscia do problemu, ktory

wyroznia si^ na tie pismiennictwa swiatowego z nowatorskim uwzgl^dnieniem

czynnikow osobowosciowych, genetycznych i oceng jakosci zycia kobiet w wieku

pomenopauzalnym, ktore cierpiq z powodu zaburzeh depresyjnych.

4

2. Uwagi szczegotowe

Recenzowana praca obejmuje 158 stron tekstu. Na zasadniczg CZQSC

pracy sktadajq s\q: „WstQp" - liczqcy 22 strony, „Cele pracy" - 1 strona

„Materiaty i Metody- 23 strony, „Wyniki" - 34 strony, „Dyskusja"- 16 stron oraz

„Wnioski" - 1 strona. Ponadto, zamieszczono streszczenie w JQzyku polskim

i angielskim oraz wykaz skrotow. Zostata zachowana wtasciwa proporcja mi^dzy

poszczegolnymi cz^sciami rozprawy doktorskiej. Pismiennictwo obejmujqce 110

pozycji jest umiejQtnie wyselekcjonowane, dobrze dobrane i aktualne. Praca

napisana jest w sposob logiczny i systematyczny. Ilustrowana jest dobrze

opisanymi rycinami (w liczbie 13) i tabelami (w liczbie 50 w tym 3 w aneksie),

bardzo starannie opracowana pod wzgl^dem edytorskim.

We „WstQpie" Doktorantka przedstawia poJQcie menopauzy wg. WHO, wraz

z podziatem na jego fazy. Ponadto przedstawia w sposob syntetyczny

ale wyczerpujqcy objawy charakterystyczne dIa okresu menopauzy oraz opisuje

szereg zaburzeh jakie mogq towarzyszyc poszczegolnym okresom wraz

z przedstawieniem dotychczasowej wiedzy na temat ich etiologii. Opisy

uzupetnione sg w informacje dotyczgce biologicznych i pozabiologicznych

czynnikow ryzyka sprzyjajqcych ich rozwojowi.

Kolejna czesc „WstQpu" poswi^cona jest systematycznemu przedstawieniu

zaburzeh psychicznych typowanych dIa okresu okotomenopauzalnego.

W szczegolnosci, Doktorantka skupia si^ na zaburzeniach depresyjnych okresu

okotomenopauzalnego, co stanowi istotQ problematyki niniejszej rozprawy.

Rowniez w tej czQsci, Autorka w sposob logiczny, systematyczny i wyczerpuj^cy

temat, przedstawia zarowno kryteria diagnostyczne depresji, hipotezy

5

etiologiczne, oraz dane epidemiologiczne dotyczgce kobiet z klinicznymi objawami

depresji zgtaszajgcymi siQ do Poradni Menopauzy Instytutu Centrum Zdrowia

Matki Polki. Uzupetnieniem tematu jest opis problemow diagnostycznycli oraz

kryteria roznicujqce zaburzenia depresyjne okresu menopauzalnego z depresjq w

innych okresach zycia kobiety

W dalszej czQsci Doktorantka dokonata przegigdu pismiennictwa badah

molekularnych szczegolnie w odniesieniu do genow uktadu serotoninergicznego

- genu transportera serotoniny i monoaminooksydazy A, jako istotnie

skorelowanych z zaburzeniami depresyjnymi. Opisat tez struktur^ i polimorfizmy

genow kodujqcych te biatka. Przeglgd pismiennictwa zawarty w tym rozdziale

nawigzuje bezposrednio do tematu rozprawy doktorskiej Pani Darii Schneider-

Matyki.

W dalszej kolejnosci Pani Daria przedstawita temat genetycznego

uwarunkowania osobowosci. W mojej ocenie tresc tego rozdziatu nie do kohca

odpowiada tytutowi. Zbyt duzo miejsca Doktorantka poswiecita na opis koncepcji,

ktore mozna znalezc w innych opracowaniach a zbyt mato wyeksponowata

genetyczne uwarunkowanie cech temperamentu - genow kandydujqcych jako

potencjalnie silnych markerow biologicznych. Brakuje tez bezposredniego

odniesienia do tematu pracy tj. cech osobowosci, ktore mog^ predysponowac do

zaburzeh depresyjnych w okresie menopauzy, ktory we wczesniejszej cz^sci

wstQpu zostat zasygnalizowany a w tym miejscu winien bye wyeksponowany.

Opis jakosci zycia zamieszczony w kolejnej cz^sci wst^pu, jako coraz

powszechniej wykorzystywanej miary zdrowia, rowniez nawiqzuje do tematu

pracy. Stanowi uzasadnienie wykorzystania narz^dzi oceniajgcych ten aspekt

6

szczegolnie w okresie pomenopauzalnym, ktory wiqze SIQ Z post^pujqcym

pogorszeniem jakosci zycia kobiety.

Jakosc zycia kobiety wiqze si^ bezposrednio z kolejnym podrozdziatem

dotyczgcym menopauzalnej terapii hormonalnej (MHT). Doktorantka po raz

kolejny w sposob wyczerpujgcy dokonuje skrupulatnego przedstawienia

pismiennictwa dotyczqcego zarowno zaieceh i zagrozeh wynikajqcych ze

stosowania MHT. Wskazuje na zaieznosc stosowania MHT i poprawQ jakosci zycia

kobiet w okresie okotomenopauzalnym z podkresleniem, ze dIa maksymalnego

ograniczenia potencjalnego ryzyka terapii wymagana jest indywidulana ocena

wskazah i przeciwwskazan do jej stosowania.

Rozdziat Wstqpu kohczy podrozdziat dotyczqcy zachowan zdrowotnych

kobiet w okresie okotomenopauzalnym. Stanowi kompendium wiedzy na temat

zachowan sprzyjajqcych zdrowiu i szkodliwych dIa zdrowia w tym szczegolnym

okresie zycia kobiet. Przedstawiony w sposob skrotowy zasob wiedzy koneentruje

siQ gtownie na diecie, aktywnosci fizycznej oraz stosowaniu uzywek i lekow.

Opracowanie „WstQpu" swiadczy o wiQcej niz ogolnej wiedzy teoretycznej

Doktorantki w prezentowanym temacie. Stanowi kompendium wiedzy moggce bye

przydatne dIa lekarzy i personelu medycznego pierwszego kontaktu z pacjentem.

Dane z pismiennictwa zawarte we „WstQpie" wskazujq na bardzo dobr^

znajomosc zagadnienia i merytoryczne przygotowanie Doktorantki do

prowadzenia badah.

Celem pracy byto poszukiwanie zaieznosci pomiedzy polimorfizmem VNTR

44 pz w rejonie promotora genu 5HTT (SLC6A4) oraz polimorfizmu VNTR 30 pz

w rejonie promotora genu MAO-A z nasileniem objawow depresji i cechami 7

osobowosci zdrowych kobiet w okresie pomenopauzalnym. Dokonano rowniez

oceny nasilenia objawow depresji, jakosci zycia i zachowan zdrowotnych

w zaieznosci od szeregu czynnikow w tym danych socjodemograficznych, nasilenia

objawow wypadowych czy stosowania MHT.

Uczestniczkami badania byty wolontariuszki zgtaszaj^ce si^ na Wydziat Nauk

o Zdrowiu PUM w Szczecinie na podstawie informacji i zaproszen umieszczonych

w gabinetach ginekologicznych, przychodniach POZ i poradniach K. W badaniu

uczestniczyto t^cznie 214 zdrowych kobiet po menopauzie mieszkajgcych na

terenie wojewodztwa zachodniopomorskiego. Przedziat wiekowy grupy badanej

wynosit 42-63 lat.

Wszystkie uczestniczki badania poddano test przesiewowemu do

wykrywania zaburzeh psychicznych PIRME-MD (Primary Care Evaluation of Mental

Disorders). Ponadto wykorzystano:

— autorski kwestionariusz zawierajgcy pytania dotyczgce danych

socjodemograficznych,

— inwentarz depresji Becka - do oceny nasilenia objawow depresji,

— indeks Blatta- Kuppermana - do okreslenia nasilenia objawow

wypadowych,

— kwestionariusz SF- 36 - do oceny jakosci zycia,

— Inwentarz Zachowan Zdrowotnych,

— kwestionariusz osobowosci NEO-FFI oraz Inwentarz Temperamentu i

Charakteru-TCI.

Izolacja genomowego DNA z leukocytow krwi obwodowej zostata

przeprowadzona metodg wysalania. Do oznaczeh genotypowych wybranych

8

polimorfizmow genow 5HTT (SLC6A4) oraz MAO-A zastosowano metody PCR-

VNTR. Zastosowane nnetody oceny klinicznej, nnetody badah laboratoryjnych,

analiz statystycznych odpowiadajg standardom badah naukowych.

W „Materiatach i Metodach" znalazta s\q rowniez bardzo szczegotowa

i rozbudowana charakterystyka grupy badanej daleko odbiegajgca od typowych

charakterystyk zamieszczanych w tego typu rozprawach. Znakomita jej cz^sc

z powodzeniem moze bye uznana za wyniki przeprowadzonych badah

i umieszczona w rozdziale „Wyniki". Rozumiejqc jednak zamyst Autorki, aby

zachowac porz^dek i spojnosc pracy, nie uwazam tego za nieprawidtowosc.

W kolejnym rozdziale pracy przedstawiono wyniki badah.

Pierwsza CZQSC wynikow dotyczy analizy zwiqzku polimorfizmow VNTR

genow 5HTT i MAO-A z wynikami skali Becka. Nie wykazano istotnych roznic

mi^dzy rozktadem genotypow polimorfizmu VNTR 44 pz w rejonie promotora

genu 5/-/rr (SLC6A4) a nasileniem objawow depresji wg ww. skali. Nie stwierdzono

istotnych roznic pomiedzy badanymi genotypami i allelami polimorfizmu 5HTT

a wystQpowaniem lub brakiem objawow depresji. Natomiast w przypadku

polimorfizmow genu MAO-A stwierdzono istotnie cz^stsze wyst^powanie

genotypu 4/4 i 4/3 i allelu 4 w przypadku kobiet bez objawow depresji, co moze

swiadczyc o jego protekcyjnym charakterze.

Kolejna CZQSC wynikow obrazuje poszukiwanie zaieznosci pomiedzy

polimorfizmem VNTR 44 pz w rejonie promotora genu 5HTT (SLC6A4) oraz

polimorfizmu VNTR 30 pz w rejonie promotora genu MAO-A a cechami

osobowosci badanych kobiet. Nie stwierdzono istotnych roznic pomiedzy

posiadanymi genotypami czy allelami w przypadku polimorfizmu genu 5HTT a

9

nasileniem cech osobowosci ocenianych przy pomocy kwestionariusza NEO- FFI.

Natomiast w przypadku polimorfizmu genu MAO-A stwierdzono, ze kobiety z

genotypem 3/3 charakteryzuja si^ istotnie nizszymi wartosciami nasilenia cechy

otwartosci na nowe doswiadczenia niz kobiety z pozostatymi genotypami.

Analiza asocjacji polimorfizmu genu 5HTT wskazata istotny zwigzek

pomiedzy posiadanymi genotypami a kilkoma podskalami inwentarza TCI

a mianowicie:

genotyp s/s wyst^powat istotnie cz^sciej u kobiet z wyzszymi wynikami

nasilenia l ku przed niepewnosciq (HA2) od genotypu I/I,

genotyp l/s wystQpowat istotnie cz^sciej w grupie z wyzszymi wynikami

nasilenia podskali dobre nawyki (SD5) niz genotyp I/I,

genotyp l/s wyst^powat cz^sciej w grupie badanych z wyzszymi wynikami

nasilenia empatii (C2) niz genotyp I/I.

W przypadku analogicznej analizy asocjacji polimorfizmu genu MAO-A

1 nasileniem cech osobowosci ocenianych kwestionariuszem TCI nie stwierdzono

istotnych zaieznosci.

Kolejny etap analiz dotyczyt analizy korelacji stopnia nasilenia depresyjnosci

mierzonej przy pomocy skali depresji Becka w zaieznosci od danych

socjodemograficznych, nasilenia objawow wypadowych, stosowania MHT,

zachowan zdrowotnych, jakosci zycia i cech osobowosci. Wykazano nast^pujqce

istotne zaieznosci:

— poziomu wyksztatcenia z nasileniem depresyjnosci,

— nasilenia objawow wypadowych z nasileniem depresyjnosci,

10

— cech osobowosci wg kwestionariusza NEO- FFI z nasileniem depresyjnosci,

— skalg i podskalami unikania przykrosci (HA) na podstawie kwestionariusza

TCI a nasileniem depresyjnosci,

— skalq i podskalq unikania przykrosci a nasileniem objawow wypadowych

Przedostatnia CZQSC rozdziatu „Wyniki" poswi^cona jest ocenie jakosci zycia

kobiet po menopauzie mierzonq skalg SF-36 w zaieznosci od danych

socjodemograficznych, nasilenia objawow wypadowych, stosowania MHT i cech

osobowosci. Wykazano nast^pujqce istotne zaieznosci:

— pomiedzy czterema sferami jakosci zycia- sprawnoscig fizyczn^, bolem,

ogolnym stanem zdrowia i stanem psychicznym a wyksztatceniem badanych

kobiet,

— pomiedzy sprawnosciq fizycznq, ograniczeniami w wykonywaniu codziennych

czynnosci z powodu stanu zdrowia fizycznego i bolem a aktywnosci^

zawodowg badanych kobiet,

— pomiedzy wszystkimi sferami jakosci zycia wg SF-36 a nasileniem objawow

wypadowych,

— pomiedzy wszystkimi sferami jakosci zycia wg SF-36 a cechami osobowosci

takimi jak nasilenie neurotycznosci i ekstrawersji wg NEO- FFI,

— korelacje o umiarkowanej sile pomiedzy:

• jakosciq zycia we wszystkich sferach, poza odczuwaniem bolu,

a dobrymi nawykami (SD5) inwentarza TCI,

• ogolnym staniem zdrowia, witalnosciq, funkcjonowaniem spotecznym,

funkcjonowaniem emocjonalnym i stanem psychicznym a identyfikacjq

z innymi osobami (ST2) inwentarza TCI,

11

• wytrwatosciq, funkcjonowaniem spotecznym i stanem psychicznym

a celowosciq postQpowania (SD2),

• wytrwatoscig, funkcjonowaniem spotecznym, funkcjonowaniem

emocjonalnym i stanem psychicznym a uduchowieniem (ST).

Ostatnia czesc wynikow dotyczy oceny zachowan zdrowotnych kobiet po

menopauzie mierzonej przy pomocy skali IZZ w zaieznosci od danych

socjodemograficznych, nasilenia objawow wypadowych, stosowania MHT i cech

osobowosci. Stwierdzono nast^pujqce istotne zaieznosci:

— pomiedzy stosowaniem prawidtowych nawykow zywieniowych a miejscem

zamieszkania badanych kobiet,

— analiza korelacji zachowan zdrowotnych i cech osobowosci ocenianych

z wykorzystaniem kwestionariusza NEO-FFI wykazata zaieznosc pomiedzy:

• prawidtowymi nawykami zywieniowymi a otwartosciq na

doswiadczenia,

• nasileniem neurotycznosci a zachowaniami zdrowotnymi,

pozytywnym nastawieniem psychicznym oraz stosowaniem praktyk,

• zachowaniami zdrowotnymi i poszczegolnymi kategoriami zachowan

zdrowotnych a ekstrawersja w badanej grupie kobiet,

• zachowaniami zdrowotnymi badanej grupy, pozytywnym

nastawieniem psychicznym, zachowaniami profilaktycznymi i

prawidtowymi nawykami zywieniowymi a sumiennoscig.

— zachowaniami zdrowotnymi a poszczegolnymi cechami osobowosci:

impulsywnosci^ (NS2), pesymizmem (HAl), niesmiatosciq (HA3),

m^czliwosciq (HA4), uzaleznieniem od nagrody (RD), przywiqzaniem (RD3),

12

celowosciq postQpowania (SD2), zaradnoscig {SD3), samoakceptacj^ (SD4),

dobrymi nawykami (SD5), zdolnosciq do wspotpracy (C), uducliownieniem

(ST) oraz identyfikacjg z innymi osobami (ST2).

W „Dyskusji" skonfrontowano wyniki badah wtasnych z doniesieniami

literaturowymi zarowno zwigzku badanych polimorfizmow z depresyjnosci^ jak i

cechami osobowosci. Porownano rowniez wyniki badah wtasnych dotyczgcych

czynnikow osobowosciowych, srodowiskowych, zachowan zdrowotnych i jakosci

zycia z dotychczasowymi, niezbyt licznymi pracami dotyczqcymi kobiet w wieku

okotomenopauzalnym.

Po przeczytaniu „WstQpu" swiadczqcym o bardzo dobrym przygotowaniu

teoretycznym Autorki, rozdziatu „Materiaty i Metody" - potwierdzajqcym rzetelne

przygotowanie warsztatu naukowego oraz przeprowadzeniu niezwykle obszernych

i szczegotowych analiz zamieszczonych w „Wynikach", dyskusja nieco

rozczarowuje. Brakuje systematycznosci odzwierciedlajgcej kolejnosc wykonanych

analiz. Czytajgcy ma wrazenie pewnego chaosu, poniewaz pewne informacje

powtarzaje si^, przeplatajq s\q np. informacje o badaniach nad depresja i cechami

osobowosci tam gdzie autorka powotuje SIQ na jeden z etapow analiz. W dyskusji

brakuje tak cennego krytycznego gtosu samej Doktorantki dotyczqcego oceny

wynikow badah wtasnych i innych autorow - szczegolnie w sytuacji wynikow

rozbieznych lub niejednoznacznych. Brakuje wskazania potencjalnych przyczyn

takiego stanu rzeczy. Wyniki innych autorow sq czesto wymienione bez

bezposredniego odniesienia czy opisane wyniki sg zgodne czy sprzeczne

z wynikami uzyskanymi przez Autork^. Tym trudniej czyta s\q tekst, ze czesto

przytaczane prace tyiko czQsciowo wykorzystujq narz^dzia stosowane przez

AutorkQ. Niemniej sformutowane wnioski sq adekwatne do uzyskanych wynikow.

13

Z obowi zku recenzenta ponizej zatqczam listQ nast pujqcych uwag:

1. Zarowno w tytule jak 1 w dalszej czQsci pracy Autorka korzysta z poj^cia

„depresyjnosc". We „WstQpie" Autorka zamlesclta podrozdziat „Depresyjnosc i

depresja" zamieszczajgc kryteria dIa rozpoznania depresji natomiast nie zawarta

wyjasnienia i kryteriow rozpoznawania depresyjnosci. W zwigzku z powyzszym

nie jest dIa czytajgcego jasne czy Autorka traktuje ww. poj^cia jako tozsame czy

opiera si^ na definicji wtasnej lub innego autora, ktora wyraznie roznicuje te dwa

poJQcia.

2. Nie przedstawiono hipotez pracy, ktore stanowig istotny element

w merytorycznej ocenie pracy.

3. Nie zamieszczono informacji o rownowadze lub braku rownowagi Hardyiego

Weinberga dIa badanych polimorfizmow.

4. W „Wynikach" w punkcie 4.1 tabele 10 i 12 obrazujg rozktad genotypow

i alleli badanych polimorfizmow w podgrupach pacjentow wyroznionych

ze wzgl^du na nasilenie objawow depresji. Mozna byto zastosowac inne testy niz

X2 w celu uwidocznienia istotnych roznic mi^dzy wyodr^bnionymi kategoriami

(np. test ANOVA rang Kruskla-Wallisa z testem Dunn'a). Nie jest uprawnione

porownywanie wartosci % bez uwzgl^dnienia wielkosci podgrupy zamieszczone

w opisie (zaiecane przynajmniej zastosowanie testu istotnosci roznic mi^dzy

dwoma wskaznikami struktury). Wskazowka ta dotyczy rowniez dalszych analiz.

5. Niepotrzebnie w wynikach Autorka tak szczegotowo opisuje mato istotne

wyniki, ktore s zamieszczone w tabelach (np. wymienianie wartosci % dIa

genotypow i alleli). Przez to prezentacja wynikow traci na przejrzystosci i znaczqco

utrudnia zorientowanie siQ czy obserwowane roznice sq potwierdzone istotny

statystycznie wartosci^ „p".

14

6. Warto, aby analizy asocjacji badanych polimorfiznnow z cechanni osobowosci

mierzonynni roznymi kwestionariuszami byty uj^te w oddzielnych podpunktach.

7. W tytule Autorka zawarta zapowiedz analizy czynnikow genetycznych

z uwzgl^dnieniem ich wptywu na zachowania zdrowotne i jakosc zycia, tymczasem

w rozdziale wyniki takie analizy zostaty przeprowadzone tyIko w odniesieniu

do nasilenia depresyjnosci i cech osobowosci.

8. Niektore wyniki budzg wqtpliwosc np. wykazanie istotnej zaieznosci

pomiedzy wzrostem wyksztatcenia i wzrostem sprawnosci fizycznej przy

jednoczesnym zwi^kszeniu nasilenia bolu. Zgadzam si^, ze wraz z poziomem

wyksztatcenia rosnie swiadomosc i stosowanie prozdrowotnego stylu zycia -

w tym aktywnosci fizycznej, ale skoro jestesmy bardziej sprawni to jak

wyttumaczyc silniejsze odczuwanie bolu?

9. W „Dyskusji" panuje „lekki" chaos. Rozdziat ten wymaga pewnego

usystematyzowania i przyjQcia jednolitego schematu. Poszczegolne czQsci dyskusji

powinny konsekwentnie wynikac z kolejnosci prezentacji wynikow

np. z wykorzystaniem adekwatnych paragrafow, o czym wspominatam wczesniej.

10. W „Dyskusji" pojawia s\q pewna niescistosc zwigzana z prawidtowym

rozumowaniem zaieznosci pomiedzy genami a cechami osobowosci. Nalezy

pami^tac, ze to geny stanowig pierwotng predyspozycje a WIQC to od posiadanego

polimorfizmu genu VNTR 30 pz w rejonie promotora genu MAO-A zaiezy

ksztattowanie impulsywnosci czy neurotycznosci a nie odwrotnie.

11. Niepotrzebnie Autorka w „Dyskusji" powtarza wyniki wraz z odwotaniami do

tabel i rycin. Nalezatoby dokonac pewnych uogolnieh a istotne szczegotowe wyniki

przytaczac tyIko w konfrontacji z wynikami analogicznych badah innych autorow.

15

12. W mojej ocenie niejednokrotnie w „Dyskusji" brakuje komentarza Autorki

dotyczqcego stwierdzanych rozbieznosci pomiedzy wynikami badah wtasnych

i innych autorow.

13. Podsumowanie zawierajqce opis ograniczeh badania oraz podkreslenie

praktycznego zastosowania zyskanych wynikow w podstawowej opiece

zdrowotnej nad kobietami w okresie pomenopauzalnym istotnie zwiekszytoby

wartosc pracy.

14. Brak paraleli pomiedzy 5 postawionymi celami badania a 7 sformutowanymi

wnioskami.

15. Nalezatoby cz^sciowo przeformutowac wniosek pierwszy z powodu

nieuprawnionej oceny cz^stosci wyst^powanie genotypow i alleli na podstawie

nominalnej wartosci % (szczegotowy opis w pkt 4.).

16. W przypadku nazw genow nalezy konsekwentnie stosowac kursyw^.

17. Przy podawaniu wartosci utamkow dziesi^tnych nalezy stosowac przecinki.

18. Konsekwentnie w catej pracy nalezy stosowac nazwQ „skala/inwentarz

depresji Becka" zamiast „skala depresyjnosci Becka"

Pomimo szeregu uwag natury porzgdkuj^cej i precyzujqcej pewne aspekty

rozprawy doktorskiej, pragn^ podkreslic, ze nie zmniejszajq one wartosci

merytorycznej zarowno przeprowadzonych badah, analiz jak i wnioskowania.

CzQsc uwag ma charakter dyskusyjny a pozostate charakter porzqdkujgcy

i edytorski. Reasumuj^c moge stwierdzic, ze rozprawa doktorska Pani Darii

Schneider-Matyki, dotyczy niezmiernie aktualnego problemu zaburzeh

depresyjnych w przebiegu menopauzy i okresie pomenopauzalnym

z uwzgl^dnieniem czynnikow osobowosciowych, srodowiskowych i genetycznych

z uwzgl^dnieniem ich wptywu na zachowania zdrowotne i jakosc zycia. Na 16

szczegolna uwage zastuguje fakt, ze przeprowadzone przez Paniq DariQ Schneider-

Matyke badania obejmujq zarowno aspekty biologicznego i pozabiologicznego

uwarunkowania zaburzeh depresyjnych w szczegolnym okresie zycia kazdej

kobiety. PodjQty temat jest niezwykle trudny metodologicznie z powodu szeregu

wykorzystanych narz^dzi, duzej liczby uzyskanych informacji oraz niezwykle

szczegotowych analiz. Pomimo to Doktorantka przeprowadzita je bezbtqdnie.

Praca jest nowatorska w kontekscie pismiennictwa swiatowego, zarowno

ze wzgl^dow poznawczych jak rowniez praktycznych, co bezposrednio wi^ze si^

z moziiwoscig wykorzystania uzyskanych informacji w usprawnieniu podstawowej

opieki medycznej nad kobietami w okresie meno i pomenopauzy jak rowniez

w typowaniu grup ryzyka rozwoju zaburzeh nastroju na podstawie np. szeregu

czynnikow socjodemograficznych, cech osobowosci, czy prezentowanych

postawach prozdrowotnych.

Praca spetnia wymogi stawiane rozprawom doktorskim.

Wniosek o dopuszczenie Pani Darii Schneider-Matyki do dalszych etapow

przewodu doktorskiego przedktadam Radzie Wydziatu Nauk o Zdrowiu

Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie.

Poznah 25. 07.2014 (Monika Dmitrzak-W^glarz)

17