1

O możliwości wykorzystania w edukacji

heurystycznych walorów dowcipu słownego

Jolanta KrzyżewskaUniwersytet Śląski w Katowicach

Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie

Wiesława OrszulikPedagogiczna Biblioteka Wojewódzka

w Bielsku-Białej – Filia w Cieszynie

2

struktura rozważań

uwagi wstępne

część zasadnicza

* dowcip językowy* dowcip językowy a żart lingwistyczny* humor a twórczość* żart lingwistyczny w komunikacji społecznej –

walory* możliwości zastosowania żartu lingwistycznego w edukacji

uwagi końcowe

3

uwagi wstępne twórcza edukacja

* rozwiązywanie problemów * wyszukiwanie problemów

* formułowanie problemów

pozytywne funkcje śmiechu w szkole(Dudzikowa 1986, 1996; Radomska 2006)

* narzędzie generowania poczucia bezpieczeństwa

- bufor (dla) agresji - stymulator/katalizator dobrego nastroju

* źródło pomysłów twórczych - indywidualnie - grupowo

4

dowcip językowy

typologia (Buttler 1968; Krzyżewska 2002)

dowcipjęzykowy językowo-rzeczowy rzeczowo-językowy rzeczowy

- continuum dwubiegunowe - otwarty charakter - wieloznaczności/wątpliwości

5

dowcip językowy a żart lingwistyczny robocza definicja:

twór powstały w wyniku operacji na brzmieniu/zapisie prowadzącej do zmiany znaczenia

mechanizm: - pojedynczy fenomen językowy - konfiguracja kilku fenomenów językowych

relacje: - odmiana/wersja - odmiana szczególna – prototyp - środek – cel (materiał – produkt gotowy) - fragment – całość

zasada generowania najlepszego egzemplarza żartu lingwistycznego:

- operacja minimalna/oszczędna/uboga - maksimum/bogactwo modyfikacji znaczenia

błąd czy twórczość?

6

przykłady• kula u nogi - Ziemia (autentyczne – Steinhaus 1980)• pan procesor (autentyczne - nauczyciel informatyki)• różniczka (jako) wyniczek odejmowanka (autentyczne)• teza – antyteza – proteza (autentyczne – konsekwencja

podstawiania prefiksów)• hipoteza - hiperteza (j. w.)• gdzie pędzisz? Na strychu (autentyczne – Awdiejew 2001)• Los Ulamos – Los Alamos (autentyczne – Urbanek 2014)• wybierajcie kumatych – wójt Żaba (autentyczne – slogan

wyborów samorządowych 2001)• średni kwantyfikator (absurd z punktu widzenia logiki

dwuwartościowej, lecz…)• języczek u wagi – języczek uwagi (pisownia)• złoty środek (dwuznaczność)

7

mechanizmy żartu lingwistycznego

typologia * szeroko rozumiana aliteracja * neologizmy i neosemantyzmy * zjawiska homonimii * onomatopeja * rymy (także te „częstochowskie”) * „lekko kontrolowane” błędy

* skróty, skrótowce, anagramy itp. figury * graficzna zabawa zapisem (czAS Kina) * (auto)cytaty memów

* impulsywnie i bez namysłu chlapnięcia * najczęściej bardzo indywidualne kombinacje

8

psychologiczny mechanizm i walor żartu lingwistycznego

- ostrożnie z humorem niebezpieczna triada: humor - seks - agresja

przykłady w reklamie oraz marketingu politycznym

- „wyjmowanie” z triady pojedynczego elementu dopuszczalny w komunikacji społecznej tylko humor

- ale i tak ostrożnie – tylko pewne jego wersje, tzn. takie, które: * zapewniają apersonalny charakter śmiechu * dowartościowują odbiorcę * zwracają uwagę (ułatwiają „wyłapanie” informacji) * „przedłużają życie” dowcipu i związanych z nim konotacji (pamięć semantyczna)

9

humor a twórczość

humor a struktura procesu twórczego – ogólna charakterystyka:

1) dowcip jako miniatura twórczości – gotowy produkt

2) humor jako niezbędny aspekt tworzenia Ach! - Aha! - Ha! Ha! – humorystyczne skuteczne zdziwienie

3) heurystyczna rola emocji w strukturze procesu twórczego

10

humor a twórczośćhumor jako element twórczego „warsztatu” – rozwinięcie:

- brak lub ubóstwo informacji

- w sytuacji początkowej (od czegoś trzeba zacząć)

- w dowolnym momencie procesu twórczego

* odległe skojarzenia

* akcent na nieistotnym aspekcie („dziecinne” abstrahowanie)

* rozumowanie dedukcyjne doprowadzone do absurdu

* nieoczywistość analogii

* metaforyczne odczytanie dosłowności oraz/lub odwrotnie

- wizualizacja pojęcia (z uelastycznionym rdzeniem)

- strategia zarodka

11

możliwość wykorzystania w edukacji żartu lingwistycznego - przykłady

1. metoda wprost rozwiązywania problemuzadanie: stworzyć slogan reklamowy

Dobrze jest bal oprzeć na żubrze/Żubrze

problem rozwiązanie

* zjawisko homonimii - konsekwencja - wyłączność * uniwersalność (heurystyka niejednorazowa) - transfer niespecyficzny 11

12

możliwość wykorzystania w edukacji żartu lingwistycznego - przykłady

2. metoda nie wprost rozwiązywania problemu

zadanie: jak usunąć z życia społecznego szkodliwe stereotypy?

problem rozwiązanie

wyjście powrót

przekład - analogia

* całościowa analogia nośna – zabawa formantami: „kwadrotyp”,„monotyp”, „prototyp”, „typ” (brak formantu) * konsekwencja w przekładzie na język odmiennej dziedziny * uniwersalność - heurystyka niejednorazowa, transfer niespecyficzny, (auto)trening

12

13

uwagi końcowe

• nie-panaceum – twórczość jest kosztowna (choć nie powinna być luksusem)

• dowartościowanie pojęciowych aspektów „materiału” zamiast aspektów obrazowych/wyobrażenia (kod abstrakcyjny zamiast kod zmysłowy)

• dowartościowanie zbiorowego umysłu twórczego• (nie)przewidywalność toku lekcji• gotowość/dyspozycja nauczyciela a „miękkie”

kompetencje dydaktyczne (poczucie humoru, autodystans itp.)

• dowartościowanie mechanizmu uczenia się i sensowność (auto)treningu twórczości

14

żart i śmiech decydują o wielkich sprawach często trafniej i lepiej, niż powaga i surowość Horacy

II Międzynarodowa Konferencja Naukowa

INNOWACYJNOŚĆ W PRAKTYCE PEDAGOGICZNEJ27 kwietnia 2016 Cieszyn

Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji w CieszynieUniwersytet Śląski w Katowicach