PRAKTYCZNE WSKAZÓWKI

DOSTOSOWANIE WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH DO POTRZEB PSYCHOFIZYCZNYCH

I EDUKACYJNYCH UCZNIA Z ZESPOŁEM ASPERGERA

WEDŁUG KLASYFIKACJI ICD-10-F84.5

JE S T TO Z A BU RZ E N I E RO Z W O JU MI E S Z CZĄ CE S I Ę W S PE K T RU M A U T Y Z MU . CH A RA K T E RY ZU JE S I Ę

U P O Ś LED ZEN IEM K O M U N IK A C J I D W U S TR O N N EJ , K O M U N IK A C J I SŁO W N EJ I P O ZA S ŁO W N EJ , N IEC H ĘC IĄ D O ZA A K C EP TO WA N IA ZM I A N ,

BR A K IEM G IĘTK O Ś C I M Y Ś LEN IA O R A Z BA R D ZO S ZC ZEG Ó LN Y M I ZA IN TER ES O WA N IA M I

UCZEŃ Z ZESPOŁEM ASPERGERA

zwykle symptomy Zespołu Aspergera (ZA) wykrywa dopiero dokładne specjalistyczne badanie dziecka pomiędzy 3 a 5 rokiem życia.

pierwsze oznaki zaburzenia często trudno odróżnić od bardziej typowego autyzmu.

zdarza się, że dziecko z ZA nie jest oceniane ani diagnozowane aż do czasu pójścia do szkoły.

w niektórych przypadkach występują wcześniej problemy z zachowaniem (np. nadaktywność, deficyty uwagi, agresja lub napady złości) oraz niepokój o „niedojrzałość’ społeczną. Czasem dzieci te określa się jako „dziwne”.

Dziecko z zespołem Aspergera cechuje:

rozwój poznawczy w granicach normy,

w zasadzie prawidłowy rozwój mowy,

zamiłowanie do zachowania rutyny i rytuałów,

ograniczone zainteresowania i aktywność,

często występująca niezgrabność ruchowa,

zaburzony rozwój umiejętności społecznych.

MOCNE STRONY

dobra lub ponadprzeciętna pamięć mechaniczna (dotycząca faktów)

uzdolnienia do zadań wymagających umiejętności wzrokowo-przestrzennych.

przejawianie wybiórczych talentów muzycznych i plastycznych

wykonywanie skomplikowanych obliczeń matematycznych,

bardzo szybka nauka czytania

TRUDNOŚCI

Dziecko z Zespołem Aspergera:

zazwyczaj nie ma przyjaciół ani bliskich kolegów nosi niekiedy etykietę „dziwaków” lub „źle wychowanych” może stać się ofiarą manipulacji ze strony rówieśników otoczenie może traktować jego zachowania jako niegrzeczne

i złośliwe (doświadczenie odrzucenia, karania, nieustannej krytyki, a czasem ― przemocy fizycznej bądź emocjonalnej)

ma trudności w rozumieniu sytuacji społecznych ma problemy w adaptacji do nowych sytuacji brakuje mu elastyczności gorzej radzi sobie w sytuacjach trudnych i narażone jest na

odrzucenie ze strony innych często ma niską samoocenę.

Problemy w komunikacji słownej i pozawerbalnej

TRUDNOŚCI: z użyciem mowy w celu komunikacji (mimo bogatego słownictwa) w komunikacji naprzemiennej-dialog, przerywanie, wchodzenie

w rozmowę w rozumieniu słów wieloznacznych w zależności od kontekstu w nadawaniu właściwego znaczenia usłyszanym słowom w rozumieniu przenośni, przysłów, (rozumie je zbyt dosłownie) w rozumieniu informacji zawartych w komunikacie, który ma

związek z intonacją głosu, w rozumieniu ironii i żartów zaburzenia w postaci nieprawidłowej wysokości głosu

i intonacji oraz nieprawidłowego akcentu i rytmu wypowiedzi

Problemy w komunikacji słownej i pozawerbalnej

wypowiedzi są często zbyt formalne i pedantyczne. nie posługuje się ono slangiem młodzieżowym czy

określeniami potocznymi ma trudności w rozmowie z więcej niż 2 osobami nie posługuje się gestem, może mieć sztywną mimikę

niedostosowaną do sytuacji („twarz pokerzysty”) ma trudność w rozumieniu komunikacji niewerbalnej

(nieumiejętność odczytywania postawy ciała, gestów, wyrazu twarzy i oczu)

zaburzona zdolność do rozumienia słów i wypowiedzi w zależności od kontekstu lub intonacji.

Umiejętności poznawcze

słaby poziom rozumienia, myślenia abstrakcyjnego (rozwijania pojęć, wnioskowania, wydawania osądów)

słaby poziom rozumienia sytuacji społecznych sztywność poznawcza, z myśleniem mało podatnym na

perswazję, słabe rozumienie czytanego tekstu (mimo, że uczą się

czytać szybko i czytają płynnie) zaburzenia, tzw. pamięci operacyjnej czyli roboczej

pamięci krótkotrwałej.

Problemy w koordynacji ruchowej (niezgrabność ruchowa)

zaburzenia równowagi sztywny sposób poruszania się występowanie współruchów polegających na udziale

w określonym ruchu tych mięśni, które w danym ruchu nie powinny brać w ogóle udziału

zaburzenia rytmu i naśladowania ruchów podczas zabawy obniżona sprawność manualna trudności w pisaniu trudności we współpracy podczas gier zespołowych (eliminacja z

gier zespołowych, nie są wybierane do drużyn) trudności związane z samoobsługą (higiena, sprzątanie, ścielenie

łóżka, estetyczne spożywanie posiłków) - nie rozumieją potrzeby ich wykonywania.

Zaburzenia sensoryczne

nadwrażliwość na niektóre bodźce sensoryczne (np. słuchowe, wzrokowe, dotykowe, zapachowe, smakowe)

nieadekwatna reakcja na dźwięki: hałas, nadmiar bodźców wzrokowych, migoczące światło lamp jarzeniowych - rozdrażnienie, zatykanie uszu

bronienie się przed dotykiem niechęć noszenia niektórych ubrań ze względu na ich fakturę,

metki odżywianie się selektywnie (niewielka ilość tolerowanych potraw) przeczulica czy niedoczulica w zakresie określonych kanałów

sensorycznych - ilość bodźców wizualnych i słuchowych może być odczuwana jako zbyt duża lub zbyt mała, w zależności od tego, czy jest to.

W S K A ZÓ W K I SZC ZEG Ó ŁO W E

Jak pracować z uczniem z ZA?

Obszary wspierania

1. Organizacja zajęć lekcyjnych

2. Gdy uczeń nie radzi sobie z emocjami

3. Gdy ma problemy z nadwrażliwością sensoryczną

4. Gdy jest impulsywne

5. Gdy ma trudności w czytaniu ze zrozumieniem

6. Gdy ma trudności w pisaniu

7. Gdy ma niezgrabność ruchową

8. Gdy ma trudności z koncentracją uwagi

9. Gdy ma trudności komunikacyjne

dostosować do indywidualnych potrzeb ucznia miejsca nauki i proces nauczania

pomagać w nabywaniu umiejętności w zakresie „funkcji wykonawczych”, takich jak umiejętności organizacyjne i umiejętności uczenia się

stosować model edukacji opartej na doświadczeniu; informacje słowne popierać tekstem pisanym albo obrazem, ilustracją, filmem

przedstawiać nowe pojęcia lub materiał abstrakcyjny w sposób możliwie najbardziej konkretny;

kreatywnie wykorzystywać zainteresowania ucznia, np. jeżeli interesują go dinozaury pozwól mu liczyć dinozaury, a nie

np. kredki i ołówki; jeżeli to możliwe, łączyć nowe zagadnienia z zainteresowaniami ucznia

wspomagać rozwój umiejętności komunikacyjnych (słownictwo, rozumienie);

pracować w oparciu o tzw. pozytywne wzmocnienia ― pochwały, nagradzanie, pozytywną więź z dzieckiem

wdrażać i oczekiwać od ucznia przestrzegania zasad panujących w szkole

Pomagać w sytuacjach przeżywanego stresu poprzez przewidywanie, zapobieganie, rozumienie przyczyn i rozwiązywanie stresujących sytuacji

wspierać i umożliwiać kontakty społeczne; w ocenianiu oddzielać te obszary, w których trudności

wynikają z zaburzeń; nie karać za objawy choroby; chronić przed przemocą rówieśników

Gdy uczeń nie radzi sobie z emocjami:  

w sytuacji wzburzenia odizolować na konieczny okres i dać możliwość zrelaksowania się, np. poprzez słuchanie muzyki, zabawę wodą;

uczyć prostych sposobów radzenia sobie ze stresem i trudnymi sytuacjami, np. stosowania techniki OOPP (odejdź, oddychaj, pomyśl, powiedz);

sprawdzać, czy nie doświadcza agresji ze strony innych osób; opracować wspólnie z uczniem „Kodeks złości”, w którym zostanie

określone, jakie zasady oraz sposoby radzenia sobie ze złością będą akceptowane, a jakie nie;

unikać konfrontacji, przymusu i wyrażania gniewu w stosunku do ucznia; mogą one wywołać reakcje oporu i wybuchy złości; stosować uspokojenie, negocjacje, dawanie możliwości wyboru;

Gdy dziecko nie radzi sobie z emocjami:

w sytuacji narastania emocji wycofać się i pozwolić na ochłonięcie, wyciszenie się

nie brać do siebie każdego niegrzecznego zachowania ucznia

przerwać wypowiedź, gdy uczeń używa powtarzających się argumentów bądź też pytań; raczej poprosić, aby zapisał swoje pytania lub argumenty i spróbował sam na nie odpowiedzieć

wspierać rozwój umiejętności rozpoznawania i rozumienia emocji nazywając w sposób adekwatny do wieku ucznia mimikę, gesty, mowę ciała.

Gdy dziecko ma problemy z nadwrażliwością sensoryczną:

unikać dotykania dziecka nadwrażliwego na dotyk i zapewnić poszanowanie granic ucznia przez rówieśników; czasem lepiej funkcjonuje, gdy ma założoną tzw. terapeutyczną kamizelkę obciążającą;

uczniowi, który źle znosi hałas i nadmiar bodźców, spróbować umożliwić pobyt w spokojnym miejscu (np. biblioteka, muzyka relaksacyjna, stopery)

minimalizować dźwięki z tła, eliminować dźwięki dla dziecka drażniące (np. dźwięk dzwonka, telefonu, stałe dźwięki o wysokich tonach);

okresowo zwalniać dziecko z uczestnictwa w zajęciach wychowania fizycznego, podczas których występuje hałas

unikać oświetlenia klasy lampami jarzeniowymi; jeżeli w klasie jest taki rodzaj oświetlenia, zainstalować na ławce ucznia światło z żarówką żarową

przy nadwrażliwości na zapachy, unikać używania mocnych perfum; pozwolić dziecku na posiadanie kawałka materiału nasączonego ulubionym zapachem

nie domagać się, żeby zjadało wszystkie posiłki; (silna awersja).

Radzenie sobie z impulsywnością ucznia 

gdy dziecko jest bardzo aktywne na lekcji, a jednocześnie impulsywne, wzywać je jako pierwsze lub drugie do odpowiedzi

podczas dyskusji wskazywać ucznia, który ma zabrać głos

przypominać obowiązujące zasady, np. „Na lekcji mówimy, gdy jesteśmy poproszeni przez nauczyciela”, „Kiedy mówi nauczyciel, uważnie słuchamy”.

Gdy uczeń ma trudności w czytaniu ze zrozumieniem:

zastosować metodę posługiwania się ilustrowanym tekstem pozwolić na czytanie książek o ulubionej tematyce - książki

o tematyce popularno-naukowej mogą być bardziej zrozumiałe niż opowiadania

nie zakładać, że uczeń zrozumiał to, co przeczytał; sprawdzać stopień zrozumienia tekstu, zadawać dodatkowe pytania

w pracy nad zrozumieniem tekstu pomocne dla ucznia mogą być cząstkowe pytania: „Co się wydarzyło? Kiedy? Gdzie? Komu? Jakie było zakończenie zdarzenia? Dlaczego? Co przeżywał bohater?”.

Gdy uczeń ma trudności w pisaniu

pozwolić uczniowi na korzystanie z edytora tekstu;

rozważyć możliwość, by uczeń dyktował, a dorosły lub inny uczeń zapisywał dosłownie jego wypowiedź;

sprawdzać wiedzę ucznia w formie odpowiedzi ustnych;

pozwolić na poprawę prac pisemnych w formie ustnej.

Gdy uczeń jest niezgrabny ruchowo

pozwolić nie brać udziału w nielubianych rodzajach aktywności fizycznej

zachęcać do ruchu z uwzględnieniem jego preferencji (np. pozwolić unikać aktywności ruchowej związanej z rywalizacją)

indywidualizować wymagania i ocenę z wychowania fizycznego.

Matematyka

uczniowie z zespołem Aspergera często wykazują duże zdolności w zakresie wykonywania obliczeń

ponieważ jednak mogą mieć trudności w rozumieniu poleceń w formie pisanej, aby ułatwić im zrozumienie, można stosować ilustracje umożliwiające zrozumienie treści.

Wspieranie koncentracji uwagi

jak najmniej bodźców rozpraszających (wzrokowych, słuchowych, porządek na ławce)

miejsce ucznia z dala od ewentualnych źródeł dźwięku, tyłem do okna, blisko nauczyciela, aby systematycznie monitorować pracę

unikać nadmiaru dekoracji w klasie lub umieść je poza zasięgiem wzroku ucznia;

gdy uczeń nie reaguje na polecenie wydane całej klasie, zwracać się do niego bezpośrednio po imieniu, powtórzyć polecenie, sprawdzić, czy wie, co ma robić i poczekać aż rozpocznie pracę;

wydając polecenia używać krótkich zdań (jasne instrukcje)

zachęcać ucznia, by w razie potrzeby prosił o powtórzenie, uproszczenie czy zapisanie polecenia

zadania na lekcji dzielić na wieloetapowe, krótsze części wyznaczać mniejszą ilość zadań do wykonania wydłużać czas sprawdzianów dopilnować żeby niezbędne informacje (np. zadane prace

domowe, termin sprawdzianu) uczeń zapisał w zeszycie przedmiotowym lub korespondencji

Wspieranie koncentracji uwagi

nie karać negatywną oceną, za nieprzygotowane do lekcji, bo nie miało zapisanych potrzebnych informacji! (pozwolić na zaliczenie w dodatkowym terminie)

założyć zeszyt prac domowych i korespondencji z rodzicami

chwalić ucznia tak często, jak to możliwe, w sposób konkretny opisując to, co zrobił dobrze;

wykorzystywać mocne strony ucznia (np. zainteresowania)

Wspieranie koncentracji uwagi

zadawać krótsze prace domowe w sytuacji, gdy rodzice zgłaszają, że nauka w domu trwa godzinami;

zasugerować korzystanie z pomocy wolontariusza lub zatrudnienie, np. studenta pedagogiki do nauki z dzieckiem

Wspieranie koncentracji uwagi

Wspieranie rozwoju umiejętności komunikacji i rozumienia języka

zachęcać ucznia do wzbogacania języka poprzez wyszukiwanie wyrazów bliskoznacznych i korzystanie na lekcji ze słownika wyrazów bliskoznacznych

pozwolić uczniowi prowadzić własny słownik pojęć i nowych terminów związanych z nauką szkolną

zachęcać do gry w kalambury, do odgadywania za pomocą wskazówek kolegów „Co mam w sekretnej torbie?”

wyjaśniać metafory i wyrazy wieloznaczne.

Wspieranie rozwoju umiejętności komunikacji i rozumienia języka

znaczenie pojęć abstrakcyjnych przedstawiać za pomocą obrazów albo przeciwieństw, np. uczciwość — nieuczciwość, przyjaźń ― wrogość itp.

używać prostego i jednoznacznego języka, unikać ironii, dowcipów, przenośni, idiomów (chyba, że wiemy, że uczeń prawidłowo je zrozumie); mogą spowodować niepotrzebny zamęt, niepokój a nawet lęk u dziecka

dostosować zadawanie pracy domowej do możliwości ucznia

pamiętać, że w związku z trudnościami w prawidłowym odczytaniu przez ucznia sygnałów pozawerbalnych, każdy wyraz twarzy i gest powinien być poparty informacją słowną.