Dlaczego kraje ze sobą handlują? - Strona główna - NBP · Bilans płatniczy składa się z...

Dlaczego kraje ze sobą handlują?

Autor: Beata Łuba-Królik


2 Narodowy Bank Polski

Skrócony opis lekcji

Zajęcia omawiają elementarne zagadnienia związane z handlem zagranicznym. W trakcie lekcji

uczniowie poznają motywy prowadzenia wymiany międzynarodowej, a także skutki zerwania

kontaktów gospodarczych z innymi krajami.

Cele lekcji

Uczeń powinien:

umieć zdefiniować pojęcia: handel zagraniczny, eksport, import, bilans handlowy, bilans

płatniczy,

podać korzyści jakie płyną z wymiany międzynarodowej,

wyjaśniać dlaczego państwa prowadzą wymianę handlową,

uświadomić sobie skutki zerwania kontaktów gospodarczych z innymi krajami,

umieć analizować dane statystyczne.

Słowa kluczowe

Handel zagraniczny,

eksport,

import,

bilans handlowy,

bilans płatniczy.

Treści

Handel zagraniczny,

Eksport,

Import,

Bilans handlowy,

Bilans płatniczy,

Korzyści absolutne,

Korzyści komparatywne.



Metody realizacji zajęć

symulacja,

praca w grupach,

analiza danych statystycznych.

Adresat

uczniowie szkół gimnazjalnych i licealnych.

Materiały

1. anagram „Eksport, import”,

2. tekst „Charakterystyka państw”,

3. ćwiczenie „Korzyści komparatywne i absolutne”,

4. dane statystyczne,

5. ćwiczenie „Bilans płatniczy”.

Wstęp merytoryczny

We współczesnym świecie żaden kraj nie może i nie powinien produkować wszystkiego czego

potrzebuje. Po to, aby zdobyć produkty i czynniki produkcyjne, których nie posiadają i nie

produkują, kraje prowadzą wymianę między sobą. Część dóbr i czynników produkcyjnych jest

fizycznie dla danego kraju nieosiągalna, ale też wiele rzeczy, które mógłby on sam wyproduko-

wać, jest importowana. Motywy podejmowania takich działań opisał w XIX w. angielski ekono-

mista David Ricardo, jeden z głównych twórców nowożytnej teorii handlu międzynarodowego.

Obserwował on wymianę między Wielką Brytania i Portugalią. Wielka Brytania w dużych

ilościach eksportowała do Portugalii sukno, importowała zaś wino. Każdy z tych krajów mógł

produkować sam obydwa te dobra. Dlaczego więc te kraje zdecydowały się na taką wymianę?

Dlaczego wymiana nie odbywała się w drugą stronę tzn. Portugalia przecież też mogła wytwa-

rzać i eksportować sukno do Wielkiej Brytanii. Dlaczego zdecydowała się na sprowadzanie

sukna z zagranicy?

Ricardo swoją analizę rozpoczął od określenia produkcyjności pracy w każdym kraju w produk-

cji obu dóbr. Okazało się, że w Wielkiej Brytanii jeden robotnik zatrudniony w przemyśle



włókienniczym produkował 4 jardy sukna w określonym czasie, a jeśli został przeniesiony

do produkcji wina, to w tym samym czasie wytwarzał 6 butelek. Natomiast w Portugalii jeden

robotnik w tym samym czasie mógł wytworzyć 5 jardów sukna lub 15 butelek wina. Z przepro-

wadzonych pomiarów widać, że robotnik w Portugalii produkował zarówno więcej wina

jak i sukna. Opisując swoje spostrzeżenia Ricardo stwierdził, że Portugalia osiągała korzyści

absolutne w produkcji obydwu dóbr. Dlaczego więc Portugalia importowała sukno z Wielkiej

Brytanii, skoro sama mogła je wyprodukować bardziej efektywnie? Otóż przyczyną tej wymiany

były ograniczone możliwości produkcyjne. Do produkcji wina i sukna można było w Portugalii

zatrudnić określoną ilość czynników wytwórczych tzn. pracy, kapitału i ziemi. Powodowało

to konieczność dokonywania wyboru. Jeśli Portugalczycy decydowali się na zwiększenie

produkcji wina, to jednocześnie musieli zmniejszyć produkcję sukna. Ponosili więc koszt alterna-

tywny – kosztem tym były dobra, z których zrezygnowano. Ricardo kontynuował swoje badania

w ujęciu kosztów alternatywnych w każdym kraju. Przy ograniczonym zasobie czynników

wytwórczych jeden robotnik w Wielkiej Brytanii mógł wyprodukować 4 jardy sukna lub

6 butelek wina.

Oznacza to, że jeśli Brytyjczycy zdecydowali się na produkcję 1 jarda sukna, to zrezygnowali

z wytworzenia 1,5 butelki wina, gdyż 6:4 = 1,5. I odwrotnie, jeśli Brytyjczycy zwiększyli

produkcję o 1 butelkę wina, to rezygnowali z 2/3 jarda sukna, gdyż 4:6= 2/3 jarda sukna.

Koszty alternatywne produkcji w Wielkiej Brytanii przedstawiały się następująco:

1 jard sukna = 1,5 butelki wina

1 butelka wina = 2/3 jarda sukna

Inaczej było w Portugalii, ponieważ jeden robotnik mógł wytworzyć 5 jardów sukna lub

15 butelek wina. Koszty alternatywne w Portugalii były następujące:

1 jard sukna = 3 butelki wina

1 butelka wina = 1/3 jarda sukna

Teraz więc staje się jasne, dlaczego Portugalczycy zdecydowali się na wymianę, chociaż

w produkcji obu dóbr osiągali korzyści absolutne. Poświęcali oni tylko 1/3 jarda sukna za każdą

butelkę wina. Koszt alternatywny produkcji wina był niższy w Portugalii niż w Wielkiej Brytanii,

czyli Portugalczycy osiągali korzyści komparatywne w produkcji wina.



Natomiast Wielkiej Brytanii opłacało się produkować sukno, gdyż koszt alternatywny w produk-

cji sukna był niższy tzn. Brytyjczycy musieli zrezygnować z mniejszej ilości butelek wina

decydując się na produkcję sukna.

Handlując ze sobą kraje wymieniają 1 jard sukna na 2 butelki wina lub inaczej przeliczając

wymieniają 1 butelkę wina na ½ jarda sukna.

Brytyjczycy mogą wiec kupić butelkę wina płacąc za nią ½ jarda sukna, a gdyby chcieli

wyprodukować tę butelkę w kraju musieliby zrezygnować z 2/3 jarda sukna. Specjalizując się

w produkcji sukna Brytyjczycy otrzymują w zamian za nie od Portugalczyków więcej butelek

wina niż sami mogliby wyprodukować. Również Portugalczykom opłaca się ta wymiana, gdyż

sprzedają wino za ½ jarda sukna, podczas gdy w kraju mogliby wytworzyć tylko 1/3 jarda sukna

rezygnując z produkcji 1 butelki wina.

Proponowany przebieg zajęć

1.

Na początku lekcji poproś uczniów o rozwiązanie anagramu i odczytanie hasła (materiał

pomocniczy nr 1). Zapytaj uczniów, co oznaczają pojęcia będące hasłem anagramu - eksport

i import. Wspólnie zdefiniujcie te pojęcia (patrz słowniczek).

Powiedz, że eksport i import to zakres handlu międzynarodowego.

Powiedz uczniom, że w trakcie lekcji przeprowadzą symulację międzynarodowej wymiany

handlowej tzn. będą eksportowali i importowali towary.

2.

Podziel losowo uczniów na 3 grupy. Rozdaj materiał pomocniczy nr 2 („Charakterystyka pań-

stw”) i poproś o przeczytanie polecenia. Daj uczniom czas na przygotowanie oferty

handlowej.

3.

Poproś uczniów o przeprowadzenie symulacji wymiany.



4.

Po zakończeniu wymiany, poproś grupy o przedstawienie sprawozdań oraz motywów zawiera-

nia transakcji – zapisuj je na tablicy.

Podsumowując ten etap lekcji zapytaj - czy państwa kupowały tylko te towary, których nie byli

w stanie wytworzyć sami?

Czy były państwa kupujące produkty, które same mogły wytworzyć? Co ich do tego skłoniło?

Czy ktoś stracił na wymianie? A ktoś zyskał?

Z wypowiedzi uczniów powinno wynikać, iż żadne państwo nie posiada i nie produkuje u siebie

wszystkiego. Chcąc zaspokoić swoje potrzeby musi handlować z innymi państwami – to przyno-

si korzyści obu stronom. Każdy kraj specjalizuje się też w produkcji tych dóbr, których koszt

alternatywny (patrz słowniczek) jest niższy, w ten sposób osiąga korzyści – są to tzw. korzyści

komparatywne.

5.

Powiedz, że motywy handlu i korzyści komparatywne opisał już w XIX w. angielski ekonomista

David Ricardo, jeden z głównych twórców nowożytnej teorii handlu międzynarodowego.

Obserwował on wymianę między Wielką Brytania i Portugalią.

Przedstaw uczniom analizę i wnioski Ricardo (patrz wstęp merytoryczny), a następnie poproś

o obliczenie korzyści absolutnych i komparatywnych w przykładzie podanym w ćwiczeniu

(materiał pomocniczy nr 3).

6.

Zapytaj uczniów, czy znają przykłady dóbr, w produkcji których Polska osiąga korzyści absolut-

ne? Czy znają przykłady dóbr sprowadzanych do Polski, które można by wyprodukować

w kraju? Jakie są motywy importu tych dóbr zdaniem uczniów?

Przeprowadź krótką dyskusję. Stwórz razem z uczniami wspólną listę towarów i głównych

partnerów Polski w imporcie.

Zapytaj, czy Polska jest również eksporterem, jakie polskie towary są znane za granicą?



Zwróć uwagę uczniów, że niewiele jest towarów znanych i kojarzonych z Polską. Do najbardziej

znanych za granicą należą wyroby ze srebra i bursztynu, meble, bombki choinkowe, kryształy

i porcelana, miedź. Powiedz, że Polska głównie eksportuje towary nieprzetworzone, co jest mniej

opłacalne niż sprzedaż wyrobów finalnych, gotowych.

Przedstaw uczniom dane statystyczne dotyczące eksportu Polski (materiał pomocniczy nr 4).

Zapytaj, – Które kraje importują najwięcej polskich towarów? Jakie towary Polska sprzedaje

za granicę?

7.

Wprowadź pojęcie bilansu handlowego i bilansu płatniczego.

Wytłumacz, że w ekonomii bilans handlowy jest definiowany jako różnica między dochodami

z eksportu a wydatkami na import towarów w całej gospodarce. Odnosi się do dóbr fizycznych,

widzialnych np. żywności, maszyn, surowców naturalnych itp. Jeśli wydatki są niższe od docho-

dów, występuje dodatni bilans handlowy. Gdy sytuacja jest odwrotna tzn. wydatki są wyższe

od dochodów mówimy o deficycie handlowym.

Zaś bilans płatniczy jest to zestawienie wartości wszystkich przychodów i wydatków kraju

związanych z jego stosunkami gospodarczymi z zagranicą w danym okresie. Oprócz handlu

widzialnego uwzględnia tzw. handel niewidzialny (eksport i import usług np. transportowych,

bankowych; odsetki od kredytów udzielonych i otrzymanych, zyski firm, dywidendy; transfery).

Bilans płatniczy składa się z rachunku bieżącego (w jego skład m.in. wchodzi bilans handlowy

będący zestawieniem wartości eksportu i importu), rachunku kapitałowego i finansowego

(w skład którego wchodzą głównie inwestycje bezpośrednie i pośrednie oraz pozycje finansujące

– głównie należności i zobowiązania zagraniczne). Ujemny bilans handlowy może zostać

zrównoważony przez nadwyżkę w handlu niewidzialnym.

8.

Poproś uczniów o analizę danych statystycznych dotyczących bilansu płatniczego Polski. Zapytaj

czy bilans płatniczy Polski jest dodatni czy ujemny?

Podsumowaniem lekcji jest ćwiczenie dotyczące obliczania bilansu płatniczego (materiał

pomocniczy nr 5).



Uwagi dla prowadzącego

W trakcie lekcji uczniowie przeprowadzają prostą symulację wymiany towarowej. Należy

podkreślić, że wymiana ta jest dużym uproszczeniem rzeczywistości. Wcześniej należy

przygotować salę (zsunąć ławki itp.), nie da się uniknąć też hałasu i gwaru. W gimnazjum należy

zrezygnować ze zbyt szczegółowego omawiania bilansu handlowego i płatniczego.

Materiały dla ucznia

Materiał pomocniczy nr 1

Tekst „Charakterystyka państw”

Przeczytajcie uważnie charakterystykę Waszego państwa. Przedyskutujcie w grupach - jakie

dobra są w Waszym państwie dobrami rzadkimi, a jakie moglibyście sprzedać innym państwom

Dobra rzadkie możecie uzyskać, wymieniając się z innymi krajami. Przygotujcie ofertę

eksportową Waszego kraju oraz listę towarów, które chcielibyście kupić od innych państw.

Poszukajcie partnerów, przeprowadźcie negocjacje handlowe. Po zakończeniu pracy napiszcie

krótkie sprawozdanie z wymiany. Zastanówcie się nad motywami zawieranych transakcji.

Powodzenia!!!

Grupa 1 Foodland

Wasz kraj to kraj typowo rolniczy. 70% osób pracujących zatrudnionych jest w rolnictwie

i przemyśle spożywczo – przetwórczym.

Niestety w Waszym kraju jest tylko kilka małych firm wytwarzających maszyny rolnicze

i urządzenia dla przemysłu przetwórczego, w związku z czym, ich ceny są bardzo wysokie.

Grupa 2 Ciucholand

To kraj, w którym przeważają łąki i pastwiska, ludzie zajmują się głównie hodowlą bydła.

Do najprężniej rozwijających się gałęzi przemysłu należy przemysł włókienniczy, tekstylny

i odzieżowy. Do produkcji odzieży i tkanin potrzebujecie dużych ilości barwników i farb,

a produkcja krajowa pokrywa tylko 20% zapotrzebowania rynku. Nie posiadacie też nowocze-

snych technologii do produkcji maszyn i urządzeń włókienniczych, a te maszyny, które

wykorzystujecie są już mocno wyeksploatowane. Krajowa produkcja żywności nie zaspokaja

potrzeb obywateli Waszego kraju. Ceny żywności są bardzo wysokie.



Grupa 3 Techland

To kraj wysoko uprzemysłowiony. Wyspecjalizowaliście się w produkcji nowoczesnych maszyn

i urządzeń dla przemysłu przetwórczego, spożywczego, włókienniczego. Jesteście też

światowym liderem w produkcji barwników do tkanin. Natomiast krajowa produkcja żywności

i odzieży nie zaspokaja potrzeb obywateli Waszego państwa, dlatego też ceny tych dóbr

są bardzo wysokie.


Ćwiczenie „Korzyści komparatywne i absolutne”

Poniższa tabela pokazuje koszty produkcji butów i telewizorów w kraju A i B.

Ustal:

Który kraj osiąga korzyści absolutne w produkcji obuwia?

Który kraj osiąga korzyści absolutne w produkcji telewizorów?

Jaki jest koszt alternatywny w produkcji 1 pary butów w kraju A?

Jaki jest koszt alternatywny w produkcji 1 pary butów w kraju B?

Który kraj ma niższe koszty alternatywne w produkcji telewizorów?

W produkcji jakiego dobra powinien wyspecjalizować się kraj A decydując się na handel

z krajem B?

W produkcji jakiego dobra powinien wyspecjalizować się kraj B decydując się na handel

z krajem A?

Tabela 1. Koszty produkcji

Koszty produkcji 1 pary butów

Koszty produkcji telewizora

Kraj A 10 zł 20 zł

Kraj B 8 zł 8 zł



Odpowiedzi do ćwiczenia „Korzyści komparatywne i absolutne” (materiał pomocniczy nr 2)

1. kraj B,

2. kraj B,

3. 0,5 telewizor,

4. 1 telewizor,

5. kraj B,

6. w produkcji butów,

7. w produkcji telewizorów.




Dane statystyczne

Przeanalizujcie dane statystyczne dotyczące struktury eksportu oraz bilansu płatniczego Polski

i odpowiedzcie na pytania:

Które kraje importują najwięcej polskich towarów?

Jakie towary Polska sprzedaje za granicę?

Czy bilans płatniczy Polski jest dodatni czy ujemny?

Tabela 2. Struktura eksportu Polski wg kraju przeznaczenia (w proc.)

Kraj %

Niemcy 32,8

Francja 6

Włochy 5,6

W. Brytania 5,3

Holandia 4,4

Czechy 3,9

Szwecja 3,6

Rosja 3,4

Belgia 3,2

Ukraina 2,7

Inne 29,1

Źródło: Dane za I –VI 2002, źródło: GUS



Tabela 3. Struktura eksportu Polski wg grupy towarów (w proc.)

Grupa towarów %

Maszyny i urządzenia transportowe 37,8

Towary przemysłowe 23,8

Różne wyroby przemysłowe 18,5

Żywność 6,6

Chemikalia 5,9

Paliwa mineralne 5

Inne 2,4

Rosja 3,4

Belgia 3,2

Ukraina 2,7

Inne 29,1

Źródło: Dane za I –III 200, źródło: GUS, za Rzeczpospolita 31.08 – 1.09.2002



Tabela 4. Bilans płatniczy Polski w mld USD

Bilans płatniczy Polski w mld USD 2001 I – VII

2002 I – VII*

RACHUNEK BIEŻĄCY -4745 -4032

Towary: Saldo -6751 -5435

Wpływy z eksportu towarów 17498 18051

Wypłaty za import towarów 24249 23486

Usługi: Saldo -642 -629

Dochody: Saldo -474 -964

Transfery bieżące: Saldo 967 1041

Niesklasyfikowane obroty bieżące: Saldo 2155 1955

RACHUNEK KAPITAŁOWY I FINANSOWY

Inwestycje bezpośrednie: Saldo 3246 2212

Inwestycje portfelowe: Saldo 602 1738

Pozostałe inwestycje: Saldo -602 1738

Pochodne instrumenty finansowe: Saldo -294 -651

* dane wstępne

Źródło: NBP




Ćwiczenie „Ile wynosi bilans płatniczy kraju?”

Na podstawie przedstawionych danych ustalcie brakujące wielkości. Ustalcie bilans handlowy

i bilans płatniczy.

Tabela do uzupełnienia Ile wynosi bilans płatniczy kraju?

Bilans płatniczy

Eksport towarów …….

Import towarów 55 000

Saldo handlu towarami +15 000

Eksport usług 35 000

Import usług 60 000

Saldo: usług …….

Odsetki z udzielonych pożyczek zagranicznych 15 000

Spłata odsetek od zaciągniętych pożyczek zagranicznych 20 000

Dotacje na rzecz organizacji międzynarodowych 10 000

Wartość handlu niewidzialnego …….

Bilans płatniczy …….



Tabela 5. Odpowiedź do ćwiczenia „Ile wynosi bilans płatniczy kraju"

Bilans płatniczy

Eksport towarów 70 000

Import towarów 55 000

Saldo handlu towarami +15 000

Eksport usług 35 000

Import usług 60 000

Saldo: usług -25 000

Odsetki z udzielonych pożyczek zagranicznych 15 000

Spłata odsetek od zaciągniętych pożyczek zagranicznych 20 000

Dotacje na rzecz organizacji międzynarodowych 10 000

Wartość handlu niewidzialnego -40 000

Bilans płatniczy -25 000



Propozycje sprawdzenia wiedzy

Test - Wybierz prawidłową odpowiedź:

1. Kraj osiąga korzyści z wymiany zagranicznej, jeśli:

a) importuje więcej niż eksportuje

b) eksportuje więcej niż importuje

c) wyspecjalizuje się w produkcji dobra, w której osiąga korzyści absolutne

d) eksportuje dobra w produkcji których osiąga korzyści komparatywne,

a importuje te w produkcji których ponosi wysokie koszty alternatywne

2. Jeśli kraj osiąga niższe koszty alternatywne w produkcji określonego dobra niż inne

państwa, to osiąga:

a) korzyści absolutne

b) korzyści komparatywne

c) dodatni bilans handlowy

d) ujemny bilans płatniczy

3. Dawid Ricardo sformułował prawo:

a) kosztów alternatywnych

b) korzyści absolutnych

c) korzyści komparatywnych

d) popytu i podaży

4. Jeśli kraj ma korzyści absolutne w produkcji komputerów, to:

a) ma również korzyści komparatywne w produkcji komputerów

b) nie może mieć korzyści komparatywnych w produkcji komputerów

c) wyspecjalizuje się w produkcji komputerów

d) może produkować więcej komputerów niż inne kraje

5. Jeśli kraj ma korzyści komparatywne w produkcji ziemniaków, to:

a) ma również korzyści absolutne w produkcji ziemniaków

b) nie może mieć korzyści absolutnych produkcji ziemniaków

c) wyspecjalizuje się w produkcji ziemniaków i będzie je eksportować,

a importować inne dobra

d) może produkować więcej ziemniaków niż inne kraje

6. Bilans handlowy obejmuje:

a) eksport i import towarów

b) eksport i import usług

c) eksport i import towarów i usług

d) eksport i import walut



Prawidłowe odpowiedzi: 1. d 2. b 3. c 4. d 5. c 6. a



Słownik

Bilans handlowy – różnica między dochodami z eksportu, a wydatkami na import towarów

w całej gospodarce.

Bilans płatniczy – różnica między dochodami z eksportu, a wydatkami na import towarów,

usług, zysków, odsetek.

Handel niewidzialny – wymiana usług np. transportowych, bankowych; napływ i odpływ

odsetek, zysków, dywidend; transfery).

Handel widzialny – wymiana towarów.

Import – kupno za granicę dóbr i usług.

Eksport – sprzedaż za granicą dóbr i usług.

Koszt alternatywny – to najkorzystniejsza możliwość, z której zrezygnowano przy dokonaniu

konkretnego wyboru.

Korzyści absolutne – polegają na tym, ze dany kraj jest bardziej efektywny w produkcji danego

dobra od innego kraju.

Korzyści komparatywne – polegają na tym, że jeden kraj może produkować dane dobro

po niższych kosztach alternatywnych od innego kraju.

Bibliografia

E. Nojszewska „Podstawy ekonomii”, WSiP, Warszawa 1995,

Kształcenie obywatelskie – scenariusze lekcji, Wydawnictwa CODN, Warszawa 1993.

Przydatne adresy internetowe

www.nbp.pl,

www.mf.gov.pl.

www.nbp.pl

Dlaczego kraje ze sobą handlują? - Strona główna - NBP · Bilans płatniczy składa się z...

Documents

Transcript of Dlaczego kraje ze sobą handlują? - Strona główna - NBP · Bilans płatniczy składa się z...