Claude Diolosa Chiny,kuchnia...., tajemnice medycyny

WPROWADZENIE Wikszo informacji zawartych w tej ksice pochodzi z dwch kilkugodzinnych wykadw znanego zachodniego specjalisty tradycyjnej medycyny chiskiej Claude'a Diolosy1, wygoszonych w studenckim klubie Rotunda w Krakowie wiosn 1988 roku. Majc przyjemno tumaczy te wykady, uczestniczy w kilku kursach medycyny chiskiej prowadzonych przez Claude'a Diolos i wreszcie asystowa licznym pacjentom zwracajcym si do niego o porad, zdecydowaem si opracowa zebrany materia w formie przystpnej dla wszystkich. Wykady z Rotundy zostay przeze mnie miejscami znacznie rozszerzone, uzupenione przypisami i tablicami, zakoczeniem oraz uwagami natury oglnej (dotyczcymi odbioru tradycji chiskiej w kulturze zachodniej). Zamieciem rwnie wybrane recepty i przepisy kulinarne, pozwalajce praktycznie stosowa zalecenia tradycyjnej medycyny chiskiej. Pragn bardzo gorco podzikowa Claude'owi Diolosie za bezinteresowne przyjazdy do Polski celem prowadzenia kursw tradycyjnej medycyny chiskiej i powicenie caego swego czasu na diagnozowanie pacjentw oraz odpowiadanie na liczne pytania uczniw. Jestem niezwykle wdziczny tym wszystkim, ktrzy przyczynili si do powstania tej ksieczki, a wic Robertowi Zawilakowi za cenne uwagi i merytoryczne przegldnicie tekstu, Magorzacie Knapik za spisanie z tamy mojego tumaczenia wykadw z Rotundy, co zainspirowao mnie do ich opracowania. Bardzo dzikuje przede wszystkim Michalinie powicajcej kad sw chwil medycynie chiskiej, Piotrowi Lisowskiemu i Robertowi Skawiskiemu ze Studenckiego Koa Homeopatycznego Akademii Medycznej w Krakowie za zapraszanie Claude'a Diolosy do Polski i trud organizowania kursw. Tekst ten powicony jest gwnie sztuce odywiania si i gotowania w sposb sucy zdrowiu i wzmocnieniu ciaa. Tematyka ta przedstawiona zostaa z punktu widzenia medycyny chiskiej, jednake z odniesieniami do naszej tradycji. Szersze omwienie niektrych zagadnie tradycyjnej medycyny chiskiej, szczeglnie w zakresie akupunktury znale mona w ksice J.R. Worsley'a Rozmowy o akupunkturze, wydanej przez KAW w 1986 r., przejrzycie i popularnie, a zarazem fachowo, wprowadzajcej w podstawy tego systemu. Bez wzgldu na kraj i miejsce tradycyjna wiedza na temat zdrowia i odywiania bya bardzo zbliona we wszystkich kulturach cho nie zawsze w rwnym stopniu usystematyzowana. Nie naley wic sdzi, e Chiczycy byli mdrzejsi ni np. Europejczycy, bowiem podobn tradycj mona odnale i w naszej historii. Zachowana do dzi we fragmentach jest bdnie rozumiana i niedoceniana. Dopiero w ostatnich latach obserwowa mona ponowne gwatownie rosnce zainteresowanie dawnymi tradycjami leczniczymi. Bierze si to z jednej strony z czsto spotykanej bezdusznoci wspczesnej medycyny leczcej jednostki chorobowe, a nie dostrzegajcej cierpicego czowieka. Dlatego mimo wielkich osigni technicznych i diagnostycznych w naszym cywilizowanym wiecie przybywa chorych. Leczy si bowiem objawy choroby, a nie jej przyczyny. Z drugiej strony zaawansowana nauka, przyspieszony rozwj cywilizacyjny i egoistyczna, bezmylna ch podporzdkowania sobie caego rodowiska przyrodniczego stwarzaj coraz wicej nowych problemw i niebezpieczestw. Technika i nauka nie s rwnie w stanie w sposb rzeczywisty upora si z dotychczasowymi kopotami i zagroeniami. Wszystko to zaczo wywoywa coraz wyraniejszy kryzys zaufania do dotychczasowego modelu rozwoju kultury i czowieka. Rozbudzio te potrzeb studiowania (rwnie wrd wielu lekarzy) dawnych metod, ktre cho moe nie tak spektakularnie, to jednak nieraz skuteczniej i bez dziaa ubocznych leczyy, a przede wszystkim uczyy2, jak y w dobrym zdrowiu i spokoju ducha, pokazujc czowiekowi jego nieoddzielno od wiata, w ktrym yje. Mam nadziej, e ksieczka ta zainspiruje czytelnika do zwrcenia wikszej uwagi na zwyczajne sprawy codziennego ycia. Nawet drobiazgi maj wpyw na samopoczucie i zdrowie. Informacje tu zawarte pozwol na zastosowanie ywienia jako skutecznego rodka profilaktycznego i terapeutycznego, nieraz o rwnie silnym dziaaniu, jak lekarstwa. 1 Claude Diolosa jest Francuzem zamieszkaym w RFN. Majc pitnacie lat zacz uczy si kuchni japoskiej podkierunkiem japoskiego mistrza. W pi lat pniej rozpocz studia u mistrza I. Lunga, specjalisty tradycyjnej medycyny chiskiej, uczc si gotowa wedug piciu przemian, stosowa zioa i akupunktur; studia te kontynuuje do dzisiaj. Od kilku lat dodatkowo ksztaci si we Francji w Europejskim Uniwerstecie Tradycyjnej Medycyny pod kierunkiem mistrza Leong Kok Juena, w ktrego rodzinie tradycja medyczna przekazywana jest nieprzerwanie od dwudziestu siedmiu pokole! Claude Diolosa prowadzi od kilkunastu lat samodzieln praktyk oraz wykada tradycyjn medycyn chisk na rnych kursach w RFN, Francji, Danii, a od kilku lat i w Polsce

2 W dawnych Chinach lekarzom pacono za to, by podopieczny by zdrowy, a przestawano paci, gdy zachorowa. Lekarz by wic rwnie profilaktykiem i nauczycielem.

WSTP Przez wiele wiekw w Europie, w naszej zachodniej tradycji, rozwijaa si bardzo gboka wiedza duchowa i medyczna. W wiekach rednich jej ostoj stay si klasztory. Jednake w wyniku rnych konfliktw i kolei losu mnisi zostali pozbawieni moliwoci leczenia ludzi i stosowania tradycyjnych terapii zioowych. W zwizku z tym zaistnia rozdzia midzy duchowoci a uzdrawianiem. Ostatnio w niektrych krajach usiuje si ponownie powrci do tej dawnej tradycji. Czasem wydaje si nawet ksiki zawierajce t bardzo star wiedz, sigajc swymi korzeniami m.in. do staroytnego Egiptu i Grecji, a rozwinit dalej w wiekach rednich. Studiujc takie teksty, mona zauway, e zawieraj one znaczny procent informacji, ktre rwnie wystpuj w ywych do dzi tradycjach wschodnich systemw medycznych, np. w medycynie chiskiej. Oczywicie europejskie rozprawy medyczne nie stanowiy kopii systemu chiskiego, ale nie zmienia to faktu, e reprezentoway system bardzo gboki i zbliony do wschodnich. S w Europie klasztory, w bibliotekach ktrych mona znale teksty zawierajce wiele informacji .dotyczcych koncepcji piciu ywiow13. Prezentowane tu pogldy nie bd wic czym cakowicie egzotycznym, lecz wiedz, ktra zostaa w naszej tradycji zagubiona, a niekiedy tylko popada w zapomnienie. yjcy przed wiekami wielcy lekarze, jak np. Hipokrates, Awicenna czy Paracelsus, leczyli skutecznie wykorzystujc znajomo piciu przemian, klasyfikujc jedzenie w zalenoci od rnych rodzajw energii. Hipokrates napisa wiele dzie, spord ktrych dwadziecia dziewi znanych jest do dzisiaj. Cztery z nich mwi tylko o poywieniu. Wszystkie zioa, wszystkie rodzaje jarzyn, ktre s w nich przedstawione, s sklasyfikowane w kategoriach czterech natur energii: 1) jako wywoujce gorco, 2) rozgrzewajce, 3) ochadzajce, 4) wywoujce zimno. Tylko wtedy, gdy rozumie si dany system, mona z du skutecznoci pracowa, wykorzystujc jego dane. Bez zdolnoci postawienia odpowiedniej diagnozy i bez znajomoci podstaw systemu tradycyjne leczenie nie ma sensu. Do dzisiaj jest wic dostpna ta mdro wiekw rednich, i staroytnoci europejskiej, jak rwnie tradycje chiska, indyjska (ajur-wedyczna) i tybetaska oparte na zblionych holistycznych modelach wiata i czowieka. Bazujc na nich, mona powrci do tradycyjnego diagnozowania i leczenia, istnieje dalej moliwo ich studiowania i wykorzystania na nowo. 4 Tak wic, by uzupeni informacje o alternatywnych moliwociach leczenia i utrzymania zdrowia poprzez poprawne odywianie si, zgodne z gbok natur czowieka i rodowiska, przedstawiamy tu pokrtce tradycyjn teori ywienia opart na systemie medycyny chiskiej. Jest to bardzo stara tradycja, sigajca swymi pocztkami a w trzecie tysiclecie p.n.e., w dalszym cigu skutecznie praktykowana do dzisiaj. Mona j stosowa rwnie i u nas. Medycyna chiska nie wyrnia jednostek chorobowych, tak jak zachodnia, lecz zawsze traktuje czowieka caociowo, uwzgldniajc rwnie jego rodowisko, klimat itp. Choroba to zakcenie rwnowagi w organizmie, brak pewnych skadnikw lub energii, albo niewaciwy jej obieg. Czsto 3 Koncepcj piciu ruchw, czyli piciu ywiow albo elementw (a niekiedy czterech, gdy pomija si najsubtelniejszy)spotka mona we wszystkich staroytnych cywilizacjach. Od paru tysicy lat znana bya m.in. w Egipcie, Grecji, Indiach, Chinach. Nazewnictwo jest w rnych kulturach nieco odmiennie, ale po dokadniejszym porwnaniu zawsze okazuje si, e chodzi o t sam teori dotyczc najgbszej istoty rzeczywistoci. Samo sowo element jest niezbyt fortunne, gdy sugeruje, e chodzi o jakie skadniki mniej lub bardziej konkretne, materialne. Tymczasem waciwsze jest podejcie symboliczne, opisujce inny plan rzeczywistoci. ywioy nie s czym oddzielnym, lecz oddziaywuj na siebie, przechodz jedne w drugie, tworz nigdy nie koczcy si cykl piciu przemian, ruchw lecych u podstaw wszystkich praw naszego wiata. Szerzej o tym mwimy w dalszych rozdziaach, polecamy rwnie tablic 2 na kocu ksiki. Terminy: ruch, przemiana, ywio bd stosowane wymiennie 4 Wiele znanych zachodnich klinik i uczelni medycznych coraz czciej prowadzi powane interdyscyplinarne prace w tym kierunku i zaczyna zaprasza do wsppracy najwybitniejszych specjalistw reprezentujcych medycyn alternatywn oraz tradycje wschodnie. Niestety postawa znacznej czci polskiego rodowiska medycznego, z ministerstwem zdrowia na czele, poza nielicznymi wyjtkami jest tak konserwatywna, e nawet nie chce dopuci do wiadomoci istnienia innych systemw medycyny poza zachodni, traktujc je jako zabobon i zacofanie, bez chci rzetelnego poznania. O tym, e taki brak otwartoci jest sprzeczny z postulatami wspczesnej nauki (oczywicie tej prawdziwej, a nie pozornej zasaniajcej si przed kad niezrozumia nowoci sloganem nienaukowoci) dyskretnie si milczy.

takie same objawy wywoywane s przez bardzo rne przyczyny. Dlatego niezwyk wag przywizuje si do waciwej diagnozy i usunicia gboko nieraz lecych przyczyn, leczenie objawowe traktujc jako prymitywne, bo nie dajce rzeczywistego wyleczenia (nawet mimo widocznej pocztkowo poprawy). Poniewa medycyna chiska jest niezalenym caociowym systemem, bdem jest prba jej interpretacji przy mechanicznym zastosowaniu systemu pojciowego medycyny zachodniej. Na Zachodzie niemal co roku syszy si inn now teori na temat odywiania, zdrowia czy leczenia. Raz jest to teoria na temat witamin, pniej na temat biaek, nastpnie hormonw czy enzymw... a w kocu zwyczajny czowiek przestaje si orientowa, co jest naprawd suszne. Natomiast wschodnia medycyna (podobnie jak dawna medycyna europejska) opiera si na prawach kosmicznych, ktre s niezmienne. Dlaczego? Gdy zawsze po dniu nastpuje pora nocna i to jest jang i jin5, po wionie nastpuje lato, pne lato, a po nim jesie i wreszcie zima i to jest pi ruchw znanych te w tradycji chiskiej jako pi przemian. Tu nic nie wymaga zmiany, gdy wynika wprost z praw kosmicznych rozpoznanych dziki wnikliwej, rozumnej obserwacji natury. Spojrzenie takie czyni nasze dziaania bardzo prostymi. Gdy si tych praw raz nauczymy i waciwie je rozumiemy, widzimy, e maj one zastosowanie we wszystkich dziedzinach ycia. Wierz, e rzeczy mog by poyteczniejsze wtedy, gdy s bardzo proste, a nie dlatego, e s skomplikowane. Teoria jin jang oraz piciu ruchw jest wszechstronnie uyteczna i atwa do zrozumienia. KLASYFIKACJA ZI l POYWIENIA WEDUG MEDYCYNY CHISKIEJ Ze wzgldu na skrtowo tego tekstu, przedstawione zostan tylko najniezbdniejsze wiadomoci przydatne do utrzymania ciaa w harmonii i rwnowadze, co jest okrelane mianem zdrowia. Natomiast wiadomoci tu zawarte nie wystarczaj do stawiania diagnozy w przypadkach powaniejszych zaburze lub choroby w takich sytuacjach konieczny jest bezporedni kontakt ze specjalist medycyny chiskiej. Diagnoza medycyny zachodniej jest nieprzydatna dla osb pragncych stosowa terapi opart na tradycji chiskiej! W tradycyjnej medycynie chiskiej zioa i produkty ywnociowe s sklasyfikowane na kilka sposobw. Podzia ze wzgldu na smak Smak jest bardzo wan cech, gdy wie si z picioma ywioami stanowicymi podstaw systemu medycyny chiskiej. W terapii zioowej i sposobie odywiania wyrnia si pi gwnych smakw: kwany naley do ywiou drewna; zwizany jest z wtrob i pcherzykiem ciowym, gorzki naley do ywiou ognia; zwizany jest z sercem, jelitem cienkim, systemem krenia krwi oraz ukadem energetycznym ciaa zwanym potrjnym ogrzewaczem, sodki naley do ywiou ziemi; zwizany jest z odkiem i ledzion wraz z trzustk. Pojawia si tu od razu pytanie, dlaczego smak ten jest tak popularny, czemu ludzie tak lubi sodycze? Tradycje wschodnie wyjaniaj to bardzo prosto: ywio ziemi jest ywioem centralnym, a wic punktem odniesienia dla wszystkiego. ywio ziemi daje moliwo podstaw budowania, tworzenia substancji i energii, ostry naley do ywiou metalu; zwizany jest z pucami i jelitem grubym, sony naley do ywiou wody; zwizany jest z nerkami i pcherzem moczowym. Pierwsz rzecz wymagan przy stosowaniu zi i rnych rodzajw poywienia, jest rozeznanie do ktrego smaku nale. Rwnie zbierajc zioa winnimy zna ich smak. Znajc go bdziemy od razu wiedzieli, z ktr przemian ywioem wsppracowa. Wybierajc do jedzenia np. zioa sodkie, poza ca pozosta wiedz jak mamy, wiemy rwnie o ich oddziaywaniu na odek. I rzeczywicie tak jest. Pijc np. kaw (smak gorzki) wpywamy na serce i krenie krwi. Bardzo sony pokarm dziaa na nerki, a ostre dania lub przyprawy czy te alkohol na puca i ukad oddechowy (nadmiar moe wywoa kaszel lub potrzeb gbokiego oddechu). Gdy na odmian spoywamy ogrki w occie, to wpywamy tym samym na wtrob i pcherzyk ciowy. Wprawdzie na razie nie zostao wyjanione w jaki sposb zachodzi to oddziaywanie, jednak mona zorientowa si, do ktrej przemiany naley6. Jak wic wida, wschodnia medycyna stanowi system oparty na prostych 5 Patrz tablica 1 na kocu ksiki. 6 Charakterystyka poywienia i niektrych

zi w zalenoci od piciu ywiow i piciu

zalenociach, ktre naley zawsze uwzgldnia. Systematyk smakw mona przedstawi w nawizaniu do obiegu odywczego w cyklu piciu ruchw: drewno ogie ziemia metal woda drewno, itd. To niezwykle wany obieg. Kolejno przedstawienia ywiow i kierunek przechodzenia od jednego do drugiego symbolizuje wanie obieg odywczy. Oznacza to, e kady poprzedzajcy ruch ma za zadanie odywianie ruchu nastpujcego po nim. Tak wic, rozpatrujc to z punktu widzenia energetycznego, wtroba i woreczek ciowy maj za zadanie odywianie serca i ukadu krenia (osierdzia). Te znowu winny odywia ledzion i odek, itd.7 ywio odywiajcy nazywa si matk, a ywio odywiany to syn. Innym wanym cyklem to tzw. obieg kontrolny. Ukazuje on, w jaki sposb pi przemian kontroluje si nawzajem, zapobiegajc uzyskaniu nadmiernej dominacji jednej z nich. I tak: drewno przebija ziemi, ogie topi metal, ziemia zasypuje wod, metal cina drewno, woda gasi ogie. Temat ten nie bdzie tu dalej rozwijany, gdy wymaga szerszej znajomoci medycyny chiskiej i wykracza poza przeznaczenie tej ksieczki; oglnie omwiony jest we wzmiankowanej ju ksice Worsley'a Rozmowy o akupunkturze. Trzeba te wiedzie, e s i takie rodzaje zi oraz poywienia, ktre nie maj jednego smaku lecz przypisywane s do dwch lub wicej jakoci smakowych, np. cynamon majcy rwnoczenie smak sodki i ostry. Trzeba wic uwzgldnia i takie przypadki. Jak to zostanie pniej przedstawione na kilku przykadach, kombinowane smaki bywaj bardzo uyteczne w terapii, pozwalajc oddziaywa na kilka dolegliwoci rwnoczenie. Znajc ju smaki, naley pozna skutki ich dziaania, gdy kady ma charakterystyczny sposb oddziaywania na ciao. Tak wic: Smak kwany Kwany smak ma charakter cigajcy, wywouje skurcz. Na przykad jeli pacjent silnie si poci, to za pomoc poywienia o tym smaku mona zatrzyma pyny w organizmie, to samo dotyczy biegunki. Rwnie ma to zastosowanie w przypadku opadania albo wypadania narzdw (np. opadnicie macicy czy wypadnicie odbytu ) poniewa ten smak zwany skupiajcym scala lub trzyma narzdy razem, zwiera pory skry itp. Warto uwzgldnia t wiedz bdc w ciepych krajach lub te przebywajc dugo w miejscach gorcych. Wiemy, e w czasach Jezusa Rzymianie z Judei pijali specjaln mieszank czerwonego wina z octem Gdyby tego nie czynili, traciliby ogromne iloci pynw, co zawsze osabia organizm. Jeliby natomiast pili tylko czerwone wino (ruch ognia) to wydmuchaliby swj umys8 na zewntrz. Warto samemu zrobi nastpujce dowiadczenie: podczas upaiw napi si soku cytrynowego, zapobiegnie to nadmiernemu poceniu si. Tumaczy to rwnie popularno ogrkw kiszonych sprzedawanych latem na plaach w Polsce.

natur energetycznych przedstawiona jest w tablicach 3-7, zamieszczonych na kocu ksiki.7 Nazwy narzdw stosowane w medycynie chiskiej nie powinny by odnoszone wycznie w sposb dosowny do anatomicznych narzdw (tak jak okrela je medycyna zachodnia). Chodzi tu raczej o szczeglny aspekt funkcjonalny dotyczcy caego ciaa; aczkolwiek zwizany z danym narzdem fizycznym, obejmuje te m.in. odpowiadajcy mu kana akupunkturowy. Chiski ideogram okrelajcy nazw kadego z dwunastu gwnych organw zawiera znak urzdnik , co symbolicznie podkrela rodzaj aktywnoci i wskazuje na dodatkowe znaczenia jak np. kontrolowanie pewnych innych narzdw czy stref ciaa, zwizanych z gwnym organem (tablica 2 na kocu ksiki). Rwnie wiele innych okrele tu stosowanych ma nieco odmienne znaczenia (np. szersze pola znaczeniowe) ni znana nam terminologia medyczna konieczna jest wic pewna doza otwartoci i wyobrani. 8 W tradycji chiskiej umys przypisany jest do ywiou ognia; bdzie to szerzej omawiane w

nastpnych rozdziaach.

Smak gorzki Smak gorzki osusza. Terapi opart na gorzkim smaku stosujemy w przypadku gromadzenia si wilgoci w ciele. Na przykad gdy pacjent ma nadmiar biaego (nie tego!) luzu w pucach lub oskrzelach, wtedy gotowana przez chwil kawa jest bardzo dobrym lekiem. W ten sposb mona te wyjani, dlaczego kobiety, majce tzw. zimne, wilgotne zaparcia (jelito grube te ruch metalu), nie mog rano uda si do toalety dopki nie wypij kawy lub nie wypal papierosa, nalecego podobnie jak kawa, do ruchu ognia. Zachodzi wtedy pobudzenie czynnoci jelita grubego poprzez rozgrzanie i osuszenie wilgoci, ktrej przejawem jest biay luz. Tak wykorzystuje si terapeutyczne oddziaywanie piciu przemian wedug ukadu kontrolnego. ywio ognia kontroluje ywio metalu (tu: osusza puca i aktywizuje perystaltyk jelit) Smak sodki Pierwszym dziaaniem sodyczy jest wzmacnianie. Najpierw konieczne jest jednak wyjanienie, co rozumie si pod pojciem sodki. Chodzi przede wszystkim o gotowane ziarna zb, ktre stanowi powinny okoo 50% caoci poywienia. Wanie taki sens ma chiskie twierdzenie o wzmacniajcym dziaaniu smaku sodkiego. Oznacza to dostarczanie ciau czi, czyli energii yciowej oraz harmonizowanie ciaa i umysu. Sodycz nie ma natomiast nic wsplnego z biaym rafinowanym cukrem, ktry z punktu widzenia chiskiej medycyny zaliczy raczej trzeba do trucizn. W tradycyjnej sztuce kulinarnej ruch ziemi odgrywa decydujc rol (co nie znaczy bynajmniej, e musi dominowa, ale zawsze jest on w jaki sposb istotny). Cae przygotowywanie jedzenia ma na celu doprowadzenie do punktu wielkiego zrwnowaenia. Tak wic, chiskie stwierdzenie: gotuj ziemi oznacza: po jedzeniu jestem w peni zaspokojony. Jest to bardzo wany objaw. Gdy po jedzeniu pojawia si ochota na co sodkiego, na alkohol lub co innego, oznacza to, e poywienie nie byo zrwnowaone. Smak ostry Potrawy, zioa o smaku ostrym maj dziaanie otwierajce. Stosuje si je gwnie w przypadku zastojw z nudnociami celem ich przeamania. Wymieni tu mona zaleganie jedzenia w odku, czego przyczyn moe by m.in, spoycie starego lub zego misa dajce objawy zatrucia. Chiczycy przeamuj t stagnacj w pierwszym rzdzie przez podanie imbiru z gorc wod, co powoduje zanik nudnoci i wymiotw. Gdyby natomiast w tej sytuacji zje co kwanego mogoby nastpi pogorszenie, zastj w odku ulegby wzmocnieniu. Smak sony Zadaniem smaku sonego jest kierowanie wszystkiego w d. Moe by zastosowany do wyeliminowania zapar wywoanych gorcem (stolec suchy, twardy). atwo zauway, e w tradycyjnej chiskiej sztuce kulinarnej bardzo mao mwi si o stosowaniu soli, gdy chiska medycyna uwaa, i zazwyczaj spoywa si jej zbyt. duo. Nadmiar soli i nadmiar sodyczy oznacza, e te dwa ywioy s cigle silniejsze ni pozostae. Jest to wspczenie grony problem dla naszego zachodniego spoeczestwa. Dlatego naley przyj sposb gotowania zgodny ze wszystkimi picioma przemianami, powodujc ich zrwnowaenie w organizmie. Podzia ze wzgldu na ruch energii Powyej przedstawione zostay fizyczne skutki piciu smakw odpowiadajcych piciu ywioom. Przeledzi teraz naley ruch energii yciowej czi w powizaniu z tymi smakami. Mog tu zachodzi cztery rodzaje ruchu: w d, w gr, do rodka, na zewntrz. Jest to bardzo wane rozrnienie, gdy choroby rozwijaj si i zanikaj rwnie w tych czterech

kierunkach wic na podstawie tego mona rokowa o pogorszeniu lub zdrowieniu. Ruchy jin Ruchy jin to przepywy energii w kierunkach z gry w d i od zewntrz do rodka. S trzy smaki mogce wytwarza tego typu ruch w organizmie: sony, kwany, gorzki. Te trzy smaki powoduj ruch ku doowi i ruch ku rodkowi. Tak wic, gdy u kogo wystpuje ruch energii w gr, np. wysokie cinienie krwi, mogce wywoywa np. ble gowy, albo nawet wylew krwi do mzgu mona zastosowa leki oraz poywienie o smaku, ktry wywouje ruch w d. Kto inny cierpi na suchy kaszel, co jest rwnie ruchem na zewntrz -powinien wic uwzgldni w terapii smak poruszajcy energi w d i do rodka. Jak wida, teoria ta jest bardzo wana tak w przypadku gotowania jak i w czasie leczenia. Ruchy jang Drug par s ruchy w gr i na zewntrz. Zale one od pozostaych dwch smakw: sodkiego i ostrego. Tak wic smaki te dziaaj ekspansywnie, rozszerzajce od rodka na zewntrz. Zaliczenie ich do ruchw jang oznacza, e dostarczaj energi na zewntrz ciaa, na jego powierzchni. Znaczenie tego jest bardzo proste. Gdy zapie si np. przezibienie, to najlepsz, terapi jest wywoanie potw. W tym celu naty spoy co, co czy w sobie smak sodki i ostry. Tradycyjne medycyny wszystkich kultur stosuj wanie zioa lub napoje o takim smaku. Nie ma znaczenia, czy bdzie to cebula z miodem, czy imbir z miodem, czy te imbir z cynamonem podstawowa zasada zawsze pozostaje taka sama. To rwnie tumaczy, dlaczego podczas chodw naley je zup zawierajc cebul, czosnek i pory gdy bdzie to chroni organizm przed przezibieniem. Jednake gdy choroba jest na zewntrz (tzn. w zewntrznych narzdach lub na powierzchni ciaa), a spoyje si co o nieodpowiednich do tej sytuacji smakach, np. kwanym cigajcym, to wtedy choroba poruszy si w kierunku np. przewodu pokarmowego. Moe to by nawet bardzo niebezpieczne, bo pojedynczy, wydawaoby si nieistotny, bd dietetyczny potrafi duo zmieni. Zamiast lekkiej grypy moe rozwin si grypa jelit. Dlatego oddziaywanie smakw na organizm jest wane, a z drugiej strony do kadego zachorowania trzeba podchodzi bardzo indywidualnie i uwanie, nie bagatelizujc niczego. Pi waciwoci Aby mc efektywnie stosowa zioa i produkty ywnociowe, naley wiedzie jakie waciwoci energii s z nimi zwizane. Trzeba cige pamita, e moe by to oddziaywanie: 1. gorce (re) np. kora cynamonowa; 2. ciepe, rozgrzewajce (wen) np. marchew, rodzynki; 3. neutralne (ping) np. ziemniaki, sezam; 4. ochadzajce i odwieajce (liang) np. biaa rzodkiewka, pomidor, bakaan, ogrek, cytryna, gruszka, jogurt; 5. zimne (han) np. korze rabarbaru, wodorosty, sl. Wszystko co spoywamy mona scharakteryzowa wedug przedstawionych waciwoci energetycznych czyli ich natury, oraz smaku nalecego do jednego z piciu ruchw. Bywaj te zioa czy produkty ywnociowe majce podwjn natur (np. biay ser: neutralny i ochadzajcy) albo dwa smaki (np. cynamon: sodki i ostry). Powinnimy dy do zrwnowaonego jedzenia opartego gwnie na produktach majcych natur ciep, ochadzajc i neutraln, a unika skrajnoci (natura gorca i zimna). Oglnie gorce i ciepe zwizane jest z aspektem jang, a ochadzajce i zimne z aspektem jin energii. Z powysz klasyfikacj wie si podzia wszystkich chorb na dwie wielkie grupy: choroby gorca i choroby chodu. W zalenoci od tego zaleca si odpowiedniego rodzaju poywienie i terapi. Powysz klasyfikacj i odpowiadajce jej leczenie stosowano w dawnej medycynie europejskiej, znana jest rwnie z wielu innych tradycyjnych systemw medycznych9. 9 Na przykad

w Afganistanie: J. Pstrusiska, Zabiegi Itczniczt w afyaskiej medycynie ludowej, D. Penkala-Gawcka, Medycyna tradycyjna w Afganistanie

Ruch energii w organizmie Medycyna chiska zwraca wielk uwag na energie yciow (czi) stanowic podstaw wszystkich procesw yciowych10. Organizm czerpie j z trzech rde: powietrza, pokarmu i z tzw, zapasu przedurodzeniowego energetycznego daru rodzicw otrzymanego od nich w chwili poczcia. Dwa pierwsze rda s odnawialne, natomiast trzecie wyczerpuje si stopniowo gdy go braknie, nastpuje mier. Energia yciowa manifestuje si jako jin lub jang, a te maj rwnie po dwa aspekty. Jin przejawia si poprzez substancj (rwnie okrelan terminem jin) i pyny wewntrzne (ksue). Natomiast jang okrelaj: ciepo (te nazywane jang) i ruch (czi11). Niezwyke osignicie medycyny chiskiej i jej istotny wyrnik od innych systemw stanowi odkrycie i opisanie tzw. kanaw energetycznych, zwanych te poudnikami, czyli mcrydianami. Miao to miejsce okoo pi tysicy lat temu i odtd wiedza o nich jest cigle doskonalona i stosowana z wielkim powodzeniem terapeutycznym. Wspczesne badania naukowe zaczynaj potwierdza suszno tej starej teorii, mimo e kanay nie istniej w tak materialny sposb jak np. yy czy nerwy. Uwaa si, e wystpuj one w tzw. ciele subtelnym (odpowiadajcym energetycznemu aspektowi kadej istoty) opisywanym dokadnie m.in. w tradycji jogicznej, a wzmiankowanym take i w niektrych dawnych systemach europejskich. Energia porusza si kanaami zwizanymi z rnymi narzdami i funkcjami ciaa. Dlatego te merydiany bior swe nazwy od tych narzdw i czynnoci, z ktrymi s najmocniej zwizane. Chiska wiedza na ten temat jest tak precyzyjna, e mona dokadnie okreli na co dany produkt po spoyciu bdzie oddziaywa i ktrym kanaem popynie jego energia. Imbir wpywa w szczeglny sposb na merydiany odka i jelita grubego. Charakteryzujc si ciep energi (wen) dziaa silnie rozgrzewajce oraz wywouje ruch rozpraszajcy, tote jest zalecany na niektre kopoty z trawieniem (wychodzony odek i zimne jelito grube} oraz w przypadku wilgotnego kaszlu albo przezibienia. Korze rabarbaru wpywa na odek, ledzion, wtrob i jelito grube. Przedstawi to mona na przykadzie zapalenia gruczou krokowego (prostatitis) poczonego z zaparciem, ktre wedug medycyny chiskiej klasyfikowane jest jako objaw zapalenia wtroby. Mwic dokadniej tzw. gorco wtroby (nalecej do ywiou drewna, odywianego przez ywio wody), wyczerpuje jin ywiou wody, co prowadzi do sztucznego nadmiaru jang12 w tym ywiole a gruczo krokowy naley do ywiou wody. Zimna energia (Aon) korzenia rabarbaru oddziaywuje na przegrzan wtrob, usuwajc gwn przyczyn choroby. W rezultacie zapalenie prostaty koczy si, bo usunite zostay dwie przyczyny: gwna, jak by ogie wtroby, i wtrna, czyli faszywy nadmiar jang w przemianie wody. Jeli rwnoczenie jeszcze wystpoway zaparcia, bdce niedoborem jin w jelicie grubym, w wyniku czego nastpowao wysuszenie kau przez jang i zwizane z tym kopoty z wydalaniem zostan one rwnie usunite przez korze rabarbaru. Czst przyczyn zapalenia gruczou krokowego (bez zaparcia) oraz hemoroidw jest nadmierne spoywanie ostrych, gorcych przypraw. W przypadku, gdy prostata nie jest obrzka, skutecznym lekiem moe by goryczka ta (Gentiana lutea) charakteryzujca si gorzkim smakiem i zimn energi (han). Dziaa na wtrob, pcherzyk ciowy i odek wydalajc z organizmu wilgotne gorco oraz uspokajajc ogie wtroby. Tak wic znajomo oddziaywania ywnoci i lekw na waciwe kanay energetyczne moe doprowadzi sztuk leczenia do wielkiej precyzji i skutecznoci wrcz na poziomie akupunkturowym. Z drugiej jednak strony naley postawi bezbdn diagnoz, bo nawet pozornie drobna pomyka w rozpoznaniu przyczyny, np. stanu zapalnego, powanie odbija si na zdrowiu, prowadzc do pogorszenia zamiast do poprawy. Zapalenie moe by bowiem wywoane przez faktyczny nadmiar 10 Wspkzesnym

odpowiednikiem koncepcji energii yciowej jest bioelek Ironiczna teoria profesora W. Sedlaka. Uwaa on bioplazme za podstawowy nonik energii i informacji, niezbdny, a zarazem charakterystyczny dla kadego organizmu. 11 Zaznaczy naley, e termin ten wystpuje w dwch kontekstach: po pierwsze jako oglne okrelenie caej energii yciowej (obejmujcej zarwno jang, jak i jin); w drugim przypadku dotyczy to wzmiankowanej tutaj waciwoci rozgrzewajcego i pobudzajcego, aktywnego aspektu energii. 12 Jest to tzw. choroba niedoboru (tu: jtra) w wyniku czego powstaje faszywy nadmiar energii dopeniajcej (tu: ]ang).

jang jak i przez niedobr jin. Leczenie w obu przypadkach jest diametralnie rne, pomimo e zewntrzne objawy mog wydawa si identyczne. Znajc smak, znamy zwizane z nim ruchy, oddziaywanie na organizm. Wiedzc, jaki rodzaj energii ma dane zioo lub np. jarzyna oraz na jakie kanay energetyczne oddziaywuje, a take znajc rodzaj choroby, moemy je z powodzeniem stosowa w terapii. Nie potrzeba wtedy dodatkowych bada czy analiz, wiadomo przeciwko czemu stosuje si np. imbir. Wystarczy wiedzie, e jest ostry, ma rozgrzewajc energi i odziaywuje na jelito grube i odek oraz dziaa rozpraszajce, rozszerzajco. Majc poprawn diagnoz (w tym przypadku wychodzony odek i jelito grube) moemy imbir z powodzeniem stosowa. Jak wida, to stosunkowo proste, co wcale nie upowania nas do wycigania wniosku, e caa medycyna chiska jest tak banalna. Najwaniejsz, a zarazem najtrudniejsz spraw jest umiejtno diagnozowania, co wymaga kilku lat intensywnych studiw i sporego talentu. Po kilku przyspieszonych kursach lub przeczytaniu paru ksiek nie staniemy si lekarzami tradycyjnej medycyny chiskiej, cho moemy wyrobi sobie pewne pojcie na jej temat oraz nauczy si niektrych prostych metod terapeutycznych. PODSTAWY MEDYCYNY CHISKIEJ Energia jin i jang Mwic na temat jin i jang powraca bdziemy do wczeniejszych informacji na temat smakw oraz sztuki ywienia i gotowania. Okoo trzy tysice lat przed Chrystusem legendarny chiski cesarz Huang Ti dokona podstawowego odkrycia, e wszystko we wszechwiecie moe by scharakteryzowane w jednej z dwch podstawowych kategorii, ktre nazwa jin i jang. Analizujc chiski ideogram jang dochodzi si do znaczenia: soce wiecce na mur Analizujc ideogram ,,jin otrzymuje si znaczenie: cie za murem. Tote jin i jang rozpatrywa mona w kontekcie wiata. Jang jest waciwoci wiata, a jin waciwoci ciemnoci. Mimo e stanowi przeciwiestwa, nie wolno ich traktowa jak oderwane od siebie pojcia czy byty s one zarazem nieodczne, jak soce i cie widoczne dopiero w kontracie do swego przeciwiestwa i wzajemnie si dopeniajce. Oczywicie zarwno jin jak i jang nie podlegaj wartociowaniu. Jang oznacza zewntrzno jako pooenie i jako kierunek. Rwnie, jak to byo ju wzmiankowane, do jang przynaley kady rodzaj ruchu w gr i na zewntrz oraz dwa smaki: sodki i ostry. Jang jest take ciepem i gorcem oraz suchoci. W aspekcie energetycznym jang oznacza rozpraszanie energii, jej ekspansj. Jin to ciemno cienia, ruchy skierowane na d i ku rodkowi oraz wntrze, centrum. Smaki kwany, gorzki i sony sklasyfikowane s jako jin, poniewa powoduj ruch energii ku doowi. Cechami jin s take chd i wilgo. Jest te biegunowym aspektem energii wzgldem jang koncentracj (a po najwiksze jej skupienie substancj). Jest to podstawowa klasyfikacja. Rozmawiajc z Chiczykami od razu wiemy, e mwic o jang mwi oni rwnoczenie na temat ciepa, wiata i rozprzestrzeniania si, natomiast w przypadku jin o skupianiu, ciemnoci i chodzie. I dlatego okrelajc co jako jin, rozumiej przez to chorob zimna, a mwic o jang myl o chorobie gorca. Naley je leczy przeciwiestwami; w przypadku zimna dostarcza ciepo i odwrotnie. Mimo, e jest to najbardziej elementarna wiedza, jej wyczne stosowanie nie zawsze wystarcza. Wida to wyranie na przykadzie makrobiotyki. Ten japoski system dietetyczny i leczniczy jest ostatnio do popularny na Zachodzie. Wielu ludzi yje zgodnie z zaleceniami makrobiotyki i diagnozuje schorzenia na podstawie kategorii jin i jang. Lecz nie daje to moliwoci penej charakterystyki zaburze chorobowych oraz indywidualizacji rozpoznania i dlatego system ten jest niewaciwy! Trzeba powiedzie wprost: makrobiotyczny system jin i jang nie jest w peni skuteczny, a w wielu przypadkach prowadzi do powanych bdw dietetycznych. Dla wyjanienia, przedstawimy rodowd makrobiotyki. Medycyn chisk sprowadzili do Japonii mnisi buddyjscy w IX i XI wieku. Podstaw przekazu byo dzieo Shan Han Lun, opisujce cz systemu znanego w Chinach. Od tego czasu stosowane s w Japonii leki zioowe zwane kampo. Makrobiotyka powstaa dopiero w 1870 roku. a jej twrc jest Ishizuka japoski lekarz wyksztacony i leczcy wedug prawide zachodniej medycyny. Odkry on bezporedni zaleno pomidzy zdrowiem, a rwnowag sodowo-potasow organizmu. Dziki temu uratowa wielu ludzi, wczenie uwaanych za nieuleczalnie chorych. Jednym z nich by Georges Oshawa, ktry zacz budowa

wasny system terapeutyczny, niezaleny od chiskiego oraz od zielarskiej tradycji kampo. Tak wic makrobiotyczna koncepcja jin i jang jest inna, a w niektrych przypadkach nawet przeciwna tradycyjnej13. Dlatego nie ma kompromisu midzy medycyn chisk a makrobiotyk! Coraz czciej w rnych krajach (take w Japonii) spotyka si ludzi, ktrzy zachorowali z powodu stosowania cisej diety makrobiotycznej. By temu zapobiec, znany wspczesny makrobiotyk Michio Ku-shi zacz zmienia klasyfikacj produktw ywnociowych, opierajc si na medycynie chiskiej. Jednak w dalszym cigu makrobiotyk bazuje wycznie na teorii jin i jang. Pomija np. ca koncepcj piciu przemian, gdzie te wystpuje jin i jang, tyle e wyjanione o wiele precyzyjniej i gbiej. Do dzisiaj makrobiotyk nie rozrnia take rzeczywistego od faszywego nadmiaru (lub niedoboru) jin albo jang14. Jest to niezwykle istotne, gdy nie uwzgldnianie tej rnicy prowadzi do powanych bdw dietetycznych majcych wpyw na zdrowie. Nie wystarcza wic wiedza o tym, e jest ciemno lub jasno, albo zimno czy gorco. Konieczne jest zapoznanie czytelnika z koncepcj piciu ywiow. Pi przemian Mwic o piciu przemianach, okrelanych te jako pi ruchw albo pi ywiow, rozpatrzymy ich rnorodne przejawy (cz z nich zestawiono w tablicy 2 na kocu ksiki). Oto przykad: wystarczy stan i spojrze w kierunku poudniowym. Po lewej ma si wschd, po prawej zachd, a za plecami pnoc. S to cztery niebiaskie kierunki, ale dla Chiczykw jest jeszcze kierunek pity: to miejsce, gdzie stoimy centrum. Odpowiadaj one piciu ywioom. Pory roku Wiosn nazywamy maym jang; ziemia jest jeszcze zimna, chodna i wilgotna po zimie, ale niebo staje si ciepe. Potem nastpuje lato, czyli wielkie jang; niebo i ziemia s ciepe. Jak wida, wystpuje nie tyko proste, zwyke jang, ale mae jang i wielkie jang wschd i poudnie. Chiczycy wi te wiosn z ruchem drewna, a lato to ruch ognia. Jesieni niebo staje si chodne, lecz ziemia jeszcze jest nagrzana. Pora ta odpowiada maemu jin. Zim niebo i ziemia s chodne i wilgotne to wielkie jin. Mae jin to ruch metalu, czemu odpowiada zachd. Wielkie jin to ruch wody, wicy si z pnoc. W ten sposb scharakteryzowa zostay cztery ruchy w zalenoci od pr roku i niebiaskich kierunkw stron wiata. Jak wida, charakterystyka ta jest bardzo naturalna i nie ma w niej adnej egzotyki. Nie trzeba udawa si a do Chin, aby j zrozumie. W tym systemie opisuje si strony wiata patrzc na poudnie; chiski kompas zawsze wskazuje kierunek poudniowy. Po lewej jest wschd, po prawej zachd, z tylu pnoc, a w centrum tu, gdzie si stoi to Ziemia. Chiczycy mwi: po lewej jest mae jang, z przodu wielkie jang, po prawej mae jin, a z tylu wielkie jin. I dlatego medycyna chiska wie lew cz ciaa z jang, poniewa ma ona mae i wielkie jang, natomiast prawa cz ciaa jest okrelana jako jin, Mwic o porach roku w tradycji chiskiej, naley by wiadomym, e nie s one tak samo rozumiane jak w naszej kulturze. Ma to bardzo due znaczenie. Wedug nas pocztkiem wiosny jest 21 dzie marca, natomiast zgodnie z tradycj chisk wiosna rozpoczyna si duo wczeniej marcowe zrwnanie dnia z noc przypada na rodek (czyli maksimum energetyczne) wiosny! Rwnonoc wiosenna i jesienna oraz przesilenia letnie i zimowe s rodkiem czterech pr roku. Kady sezon ma 72 dni, tote obliczajc wstecz wida, e pocztek wiosny wypada w lutym. Znajomo tego odmiennego systemu podziau pr roku warunkuje poprawno rozpoznania i pniejsze leczenie. Dotyczy to rwnie diagnozowania, leczenia i gotowania w Polsce. 13 Np.

mniszek lekarski jest wg Oshawy bardzo jang, natomiast medycyna chiska okrela jego waciwoci jako gorzkie, zimne i zaleca stosowa w leczeniu gorcej krwi. Imbir w makrobiotyce scharakteryzowany jako jin, stosowany jest w medycynie chiskiej w przypadku chorb wywoanych zimnem. 14 Faszywy nadmiar jang wynika z niedoboru jin, natomiast jang jest w normie. To samo dotyczy faszywego nadmiaru jm, gdy j&ng stao si zbyt sabe. Przy diagnozowaniu jest to bardzo istotne rozrnienie.

Skoro kada z czterech pr roku ma po 72 dni. to razem maj one 288 dni. Pozostaje wiec jeszcze 72 dni15, ktre podzielone przez cztery, daj osiemnastodniowe interway pomidzy kadym z czterech-sezonw. Te osiemnacie dni powtarzajce si cztery razy do roku to wanie ruch ziemi16. Oznacza to, e dla poprawnej diagnozy i leczenia wane jest uwzgldnianie pory przeomu zwanej dojo pojawiania si ruchu ziemi. Wiedzc, e odek i ledziona nale do ziemi, mona wyjani cykliczne nawroty choroby cztery razy w roku u niektrych ludzi chorych zawsze na przeomie sezonw. Std wanie nazwa choroby ziemi na tego typu schorzenia zwizane z odkiem i ledzion17. Dwanacie gwnych narzdw Pod tym okreleniem naley rozumie dziesi fizycznych narzdw, jednake pojmowanych szeroko, nie tylko materialnie czy fizjologicznie. Oprcz nich wystpuj dwie funkcje: krenie (okrelane nieraz jako osierdzie lub kiedy indziej jako krenie-seks) i potrjny ogrzewacz18. Tak wic do gwnych narzdw medycyna chiska zalicza: wtrob i pcherzyk ciowy (drewno); serce, jelito cienkie, osierdzie, potrjny ogrzewacz (ogie); odek i ledzion wraz z trzustk (ziemia); puca i jelito grube (metal); nerki i pcherz moczowy (woda). Nasuwa si pytanie, w jaki sposb Chiczycy doszli do takiego przyporzdkowania? Ot poprzez wnikliw analiz ttna19 odkryli, e kady z wymienionych wyej narzdw ma swj czas maksymalnego pobudzenia w konkretnej porze roku oraz maksimum i minimum energetyczne przypadajce na waciw por w cigu kadej doby. Dla wprawnego lekarza jest to wyranie wyczuwalne w ttnie. Jak ju mwilimy, waciwoci ttna i energia zmieniaj si w kadej porze roku. Oznacza to, e czowiek nie moe zawsze pozostawa taki sam w czasie swego ycia oprcz cyklicznych sezonowych zmian (pr roku) zmienia si jeszcze okoo osiem razy 20. W tym kontekcie jasny staje si 15 Chiski rok

liczy 360 dni, a kilka pozostaych to dni bez nazwy, .,zerowe, w zalenoci od oblicze astrologicznych i astronomicznych przypadajce w rnych momentach roku. Zaznaczy naley, e kalendarz chiski jest oparty na roku ksiycowym, a nie sonecznym. 16 W tradycji chiskiej istnieje jeszcze inny podzia pr roku. Rok mona podzieli na pi czci i wtedy pomidzy latem i jesieni wyrnia si pne lato odpowiadajce ywioowi ziemi. Jest to pora rwnowagi midzy jang i jin w przyrodzie, okres zbierania plonw. 17 Niekoniecznie musz to by objawy chorobowe bezporednio zwizane z tymi narzdami. Medycyna chiska wie z kadym z gwnych narzdw liczne inne im odpowiadajce. Z odkiem wie si m.in. jzyk, dzisa; ledziona wraz z trzustk wi si m.in. z pynami wewntrznymi, tkank podskrn, myleniem i pamici. 18 Medycyna chiska wyodrbnia wan yciowo funkcje, jak jest dostarczanie organizmowi energii i ciepa, nazywajc j potrjnym ogrzewaczem. Potrjny ogrzewacz, oczywicie przypisany jako cao do ywiou ognia, jak nazwa wskazuje, skada si z trzech czci: grnego ogrzewacza (serce i puca), rodkowego (odek, trzustka i ledziona, wtroba i pcherzyk ciowy) i dolnego (nerki, pcherz moczowy, jelito cienkie i grube). 19 Diagnozowanie przy pomocy analizy pulsu jest jednym ze szczytowych osigni medycyny chiskiej. Analizuje si dwadziecia osiem subtelnych rodzajw pulsu, odpowiadajcych wszystkim gwnym narzdom, rodzajom energii itd. Puls mierzy si na obu rkach w przebiegu ttnic promieniowych, trzema palcami, stosujc rne gbokoci i sposoby ucisku. Wymaga to wielkiego skupienia i wybitnych umiejtnoci nauka trwa minimum trzy lata, a zazwyczaj znacznie duej! 20 Chiczycy wyrniaj w yciu czowieka kilkuletnie cykle: u kobiet siedmio-, a u mczyzn omioletnie. Kady z cykli charakteryzuje si istotnymi zmianami fizycznymi i

pogld, e nie ma staej diety na cale ycie. Przyroda podlega przemianom, nasza energia zmienia si, a wic rwnie sposb odywiania i zachowania powinien si zmienia. Z ruchem drewna zwizana jest wtroba i pcherzyk ciowy, a ich aktywno przypada oczywicie wiosn. Szczeglnie wtroba ma w tym czasie bardzo duo energii. Niektrzy ludzie maj zawsze wiosn alergie i uczulenia pochodzenia wtrobowego. Do zdiagnozowania wtroby trzeba jednak wiedzie, kiedy zaczyna si wiosna. Nie znajc dokadnego terminu moemy sdzi, e nadmierna aktywno ttna wtroby pod koniec lutego jest oznak zaburzenia rwnowagi, chorob. Tymczasem to normalny stan w tym czasie i przez wszystkie siedemdziesit dwa dni wiosny. Wiele uwagi musimy powici rwnie jedzeniu, poniewa w cigu roku naley zmienia pi razy sposb odywiania si, szczeglnie dotyczy to rodzajw zb. I tak np. wiosn naley je o wiele wicej pszenicy. Nastpny jest ruch ognia; Chiczycy mwi: w lecie serce staje si cesarzem narzdw. Oznacza to. e najwiksza ilo energii mieci si w sercu przez siedemdziesit dwa dni lata. Jesieni podczas dominacji ruchu metalu -- przez kolejne siedemdziesit dwa dni energia skupiona jest w pucach i jelicie grubym, W zimie naszym najsilniejszym narzdem s nerki nalece do ruchu wody. Natomiast w okresach przejciowych midzy czterema porami roku pojawia si ruch ziemi. Wtedy przez osiemnacie dni najsilniejsze staj si ledziona i odek. Powyej przedstawione zostao krenie energii w organizmie w cyklu rocznym. S to istotne wskazania dla kadego, kto chce poprawnie diagnozowa i dobiera poywienie. Lekarze tradycyjnej medycyny chiskiej s przede wszystkim zainteresowani ludmi zdrowymi. Gdy czowiek choruje, jest ju zazwyczaj za pno. Wschodnia medycyna zajmuje si gwnie profilaktyk, a w przypadku choroby przypadkami ostrymi. Schorzenia chroniczne, przewleke i zaniedbane s niezwykle trudne do leczenia, gdy organizm zosta zbyt silnie rozregulowany, a choroba znajduje si gboko, co wymaga niekiedy nawet kilku lat drastycznej diety i skomplikowanej terapii. Narzuca to konieczno diagnozowania z takim wyprzedzeniem, by choroba nie zdya si rozwin i zaatakowa, a jeli si ju tak stanie aby si nie utrwalia i dalej nie rozprzestrzeniaa na nastpne narzdy i czynnoci. Wtedy szans wyleczenia s znacznie mniejsze. Chiczycy wypracowali system diagnostyczny pozwalajcy zaobserwowa nawet najsubtelniejsze zaburzenia, ktre w przyszoci (nawet niekiedy dopiero za kilka lat) mog rozwin si w chorob. Znajc potencjalne niebezpieczestwo wystarczajco wczenie, mona mu w por zapobiega, stosujc odpowiedni diet, harmonizujc zaburzenia energetyczne, ktre dziki temu nie przenios si na paszczyzn materialn, czyli nie stan si konkretn chorob. Jak wic wida, jest to diametralnie inne podejcie ni w medycynie zachodniej nastawionej na diagnozowanie dopiero wtedy, gdy konkretny narzd ju jest zaatakowany. Przede wszystkim wykorzystuje si tu znajomo koncepcji piciu przemian: ywio drewna wtroba Mwic o wtrobie nalecej do ruchu drewna, powinnimy wiedzie, e kontroluje ona i odziaywuje na rne czci ciaa. Wiedza o tym jest jednym z ciekawszych rozwiza diagnostycznych medycyny chiskiej. Mwi si: wtroba kontroluje oczy, napicie mini (tonus mini}, cigna, paznokcie, emocje i zy. Oznacza to po prostu, e zanim dojdzie do choroby wtroby, zmiany nastpuj w tych wymienionych czciach ciaa. Tak wic np. zapalenie spojwek, ktre dla nikogo na Zachodzie nie ma adnego zwizku z wtrob, dla lekarza chiskiego jest wanym sygnaem. Czste zapalenia oczu wskazuj na zbyt mocne waciwoci jang wtroby. Przyczyn tego moe by spoywanie nadmiernych iloci jedzenia o rozgrzewajcych waciwociach (re lub wen), zwaszcza nalecego do drewna albo kontrolujcego drewno metalu. Zarazem oznacza to konieczno podawania takiego poywienia, ktre osabi lub zmniejszy ilo tej gorcej energii. Rwnie oznakami kopotw z wtrob jest wiatowstrt albo trudnoci w prowadzeniu samochodu noc. W przypadku gdy wtroba nie posiada wystarczajcej iloci krwi, mog wystpowa skurcze w, rkach i nogach. Zbyt czste amanie si paznokci wiadczy o deficycie pynw zwizanych z wtrob. Mimo, e u kogo mog pojawia si takie objawy, to badanie wtroby przez lekarza zachodniego niczego moe w niej nie wykaza.

psychicznymi oraz energetycznymi.

Rwnie bardzo wan metod diagnostyczn s emocje. Zauwaamy, e niektrzy ludzie atwo denerwuj si i zoszcz. Nie majc powodu do gniewu, s cigle agresywnie nastawieni. Oznacza to, e co nie jest w porzdku w ich stosunku do ycia i zarazem... w wtrobie i pcherzyku ciowym. Nie bez powodu i w naszej tradycji jzykowej istnieje powiedzenie: wtrobowy charakter. Ludzie majcy niezrwnowaon wtrob bd rwnie niezrwnowaeni emocjonalnie. Bd si jakby huta pomidzy cakowit depresj, a niezwykym podnieceniem. Z systemu diagnostycznego wynika, e osoby cierpice na alergi wiosenn s rwnoczenie bardzo niestabilni emocjonalnie. Inny przykad dotyczy tylko kobiet. Jeli przed rozpoczciem menstruacji zaczynj zachowywa si histerycznie lub wszystko czyszcz stanowi to typowy objaw nadmiernie pobudzonej wtroby, ktrej wan cech jest oczyszczanie. w bardzo nieznaczny objaw moe by dla lekarza medycyny chiskiej bardzo przydatny do diagnozy. Lista podobnych przykadw jest interesujca i niezwykle duga. wiadczy to o licznych moliwociach diagnozowania. S np. ludzie majcy cakowicie suche oczy, ktre w ogle nie zawi. W takich przypadkach okulici zalecaj krople, natomiast lekarz medycyny chiskiej przepisze im leki na wtrob. ywio drewna wie si z kolorem zielonym i niebieskim. S ludzie lubicy nosi te kolory albo przebywa miejscach z du iloci zieleni co suy moe jako wskazwka diagnostyczna. ywio ognia serce Mwic o sercu naley wiedzie co jest jego zewntrznym obrazem, co ono kontroluje. Jego wyrazem jest twarz. Chiczycy mwi te: serce jest siedzib umysu21. Umys nazywaj szien. Patrzc na twarz czowieka widzimy waciwoci jego umysu; ktre nazywaj si szien czi. Spogldajc na twarz dostrzegamy moc umysu. Gdy twarz jest poyskliwa, a oczy spogldaj przenikliwie, oznacza to silny umys. Twarz symetryczna znamionuje umys zrwnowaony. Tak wic patrzc w twarz widzi si rwnoczenie serce. Mona nawet wrysowa serce w twarz: dzielc j pionowo na p otrzymujemy obraz przegrody serca, a na wysokoci policzkw pod oczami widzimy zastawki... Serce wie si te ze miechem i radoci. Chiczycy mwi: Nadmiar radoci i nadmiar miechu mog by niebezpieczne dla serca. Jak naley to rozumie, co by byo, gdybymy wicej nie mieli moliwoci cieszenia si i miania? Aby to wyjani, musimy koniecznie przeprowadzi rozrnienie midzy dwoma rodzajami radoci. Rado wzgldna, uzaleniona od sytuacji, nastrojw, samopoczucia itp. uwarunkowana i przemijajca jest inna ni rado ostateczna, absolutna a wic trwaa i nieuwarunkowana. Relatywna, uwarunkowana rado zalena od zmiennych warunkw nie zawsze jest zbyt zdrowa (np. stajemy si szczliwi po wypiciu filianki kawy, albo po pjciu do kina). atwo moe si ona przerodzi w al lub cierpienie np. wywoane brakiem tych przyjemnoci lub wiadomoci ich rychego skoczenia si. Natomiast ci, ktrzy osignli bardzo wysoki stopie rozwoju wiadomoci, posiadaj rado nieuwarunkowana, niezalen od zmian i przemijania. Cay czas s szczliwi, poniewa jest to przejaw ich prawdziwej natury, ktrej s w peni wiadomi. Ludzie tacy s szczliwi, gdy wieci soce i gdy pada deszcz, szczliwi gdy jedz ciastko i gdy go nie jedz... Maj niezakcony, spokojny umys, w ktrym wszystko przejawia si w swej peni i bogactwie. O takiej wanie radoci mwi wschodnie filozofie: buddyzm, taoizm, joga. Podsumowujc: diagnozujc serce przeprowadzamy rwnie rozpoznanie umysu. ywio ziemi odek i ledziona Do ruchu ziemi zalicza si dwa narzdy: odek i ledzion22. S one niezwykle wane, kluczowe dla zdrowia poniewa stanowi miejsce, gdzie jedzenie przemienia si w substancj ciaa oraz w energi. Dlatego odek i ledziona maj niezwykle silny wpyw na cay organizm i na poziom 21 W

kulturach orientalnych, a wic rwnie i chiskiej, umys rozumiany jest szerzej ni w tradycji europejskiej. Obejmuje on nie tylko racjonalny intelekt, rozum, ale take podwiadomo, emocje i uczucia, intuicj itp., czyli wanie to, co my zaliczamy do serca. 22 Chiczycy pod pojciem ledziony uwzgldniaj dwa fizyczne narzdy: ledzion i trzustk.

jego energii. To wanie chiska medycyna nazywa rodkowym ogrzewaczem. odek ma za zadanie wyciganie, ekstrahowanie czi, czyli energii z poywienia. Natomiast ledziona z teje energii ma produkowa substancje23 ciaa. Jest to wic podstawa energii naszego organizmu. W dawnych Chinach istniaa nawet szkoa medycyny skupiona gwnie na odku i ledzionie. Spogldajc na pi ruchw zauway mona pewien istotny fakt. Po pierwsze, ziemia wspiera wszystkie pozostae, harmonizujc je. Po drugie, ziemia jest niezwykle mocna w okresach przejciowych pomidzy czterema porami roku. Tak wic wzmocnienie energii odka i ledziony decyduje o naszym zdrowiu. Warto tu poda jedno wskazanie: poza bardzo nielicznymi przypadkami nie naley pi bardzo zimnych napojw (np. z lodem) ani je lodw. Jest to podstawowe zalecenie w tradycyjnej medycynie chiskiej. Dy naley do utrzymania ciepego odka, nawet gdy otrzymuje on zimne poywienie. Posiki winny koczy si gorcym napojem. Po przyjciu zimnych pynw, odek nie moe prawidowo pobiera energii z jedzenia. Popularny pogld o hartujcym organizm dziaaniu zimnych napojw i pokarmw jest bdny! Mona wyrni grup pacjentw bardzo trudnych do leczenia. S to ci wegetarianie, ktrzy stosuj jarsk diet bez wystarczajcej wiedzy. Niektrzy ludzie sdz, e wystarczy nie je misa, aby by zdrowym. Rzecz jednak polega na czym zupenie innym, abstrahujc od jedzenia misa co jest spraw osobistego wyboru. Na Zachodzie, podobnie i w Polsce, czsto mona zaobserwowa, e wegetarianie yj o chlebie i serze, jedz surowe saatki, a zbyt mao spoywaj potraw gotowanych. Przyczyn tego naley szuka czciowo w lenistwie, a w duym stopniu take w niedostatku waciwej wiedzy dietetycznej24. Ale to dopiero pocztek problemu. Kontynuowanie takiej diety rwnie w rodku zimy, szczeglnie przy znacznych ujemnych temperaturach, powoduje silne wychodzenie organizmu. Wegetarianie czsto czuj si wtedy przemarznici i atwo przezibiaj si. Dzieje si tak dlatego, e takie jedzenie ma energi ochadzajc (dobr w krajach o gorcym klimacie, ale szkodliw w chodnych), a wic i ciao nie moe by zrwnowaone energetyczni. Ludzie ci nie mog zrozumie, dlaczego ssiad codziennie je ros woowy i nie ma grypy, a oni, jedzc zdrowe jarzyny i owoce (zazwyczaj tropikalne), maj gryp cztery razy do roku. Tymczasem odpowied jest prosta: dzieje si tak, poniewa nie rozumiej oni istoty ludzkiego ycia. Podstawowa rnica midzy czowiekiem, a zwierztami to umiejtno gotowania. Gotowanie wie si z ogniem, a ogie to umys, czyli szien, co oznacza wzmacnianie nerek, oznacza interesowanie si yciem, interesowanie si mioci. Rwnie wane jest utrzymanie odka w cieple, bo tylko wtedy dobrze trawi. Powysze uwagi nie s krytyk wegetarianizmu. Chodzi jedynie o to, by wegetarianie chronili odek i ledzion. Musz wic gotowa jedzenie i stosowa odpowiednie przyprawy. Ma to szczeglne znaczenie w przypadku, gdy klimat kraju w ktrym yj jest chodny. Naprawd, w czasie ostrej zimy nie ma nic lepszego nad dobry ros woowy25. Wegetarianie powinni zim gotowa 23 Termin

substancja ma w medycynie chiskiej nieco inne znaczenie nie mwi si o przemianie materii, lecz materii w energie, a tej dalej w substnacj. I tak na przykad ledziona odpowiedzialna jest za jako krwi i innych pynw ustrojowych, nerki (szczeglnie lewa) zwizane s z komi, zbami, szpikiem i mzgiem, wtroba kontroluje cigna i minie, itd. Proces tworzenia substancji zachodzi w caym obiegu odywczym, jednake gwn rol odgrywaj ywioy ziemi i wody, Pierwszy ruch umoliwia przemian materii poywienia na energi, rwnoczenie zapocztkowujc w oparciu o t energi tworzenie substancji pynw ustrojowych, ktre umoliwiaj dalsz rozbudow organizmu. Drugi z wymienionych ruchw, wykorzystujc pyny ustrojowe oraz energi uzyskan z poywienia i powietrza, nadaje im wyszy stopie organizacji ju jako substancje ciaa. 24 Wspczenie panuje w naszej cywilizacji przesadny kult witamin- Wikszo ludzi daa sobie wmwi, e surowe jarzyny i owoce s zdrowsze od gotowanych. Tymczasem jest to pprawda, atwa do wyjanienia rwnie na gruncie medycyny zachodniej: tylko ludzie misoerni maj due zapotrzebowanie na witaminy oksydoredukcyjne (C i B), natomiast wegetarianie potrzebuj ich w minimalnej iloci. Poniewa jednak dieta misna przewaa, zapanowa stereotyp goszcy konieczno spoywania wysokowitarninowego poywienia. 25 Chodzi tu o odpowiedni sposb gotowania zgodny z nastpstwem ywiow. Przepis na

potrawy duej, szczeglnie ze zb i warzyw (przewaa winny wtedy produkty o naturze wen i zawierajce duo czi) oraz stosowa rozgrzewajce przyprawy i pi gorce, rozgrzewajce napoje. To o wiele zdrowsze ni sok pomaraczowy czy saatka z pomidorw, nawet jeli jest ona z serem biodynamicznym. Wegetarianie nie stosujcy si do powyszych zalece mog atwo zapa biodynamiczn gryp. ledziona i odek kontroluj przede wszystkim to, co nazywamy mas. mini (nie chodzi tu o ich moc, lecz fizyczn mas) i ich jako. Dlatego wanie ludzie majcy problemy z odkiem lub ledzion maj rwnoczenie problemy z nadwag lub trac wag. Oprcz tego ledziona i odek kontroluj tkank podskrn. Wiele kobiet ma zapalenie tkanki podskrnej odpowiada za to gwnie ledziona. Jeli w przypadku wtroby gwnymi emocjami byy agresja i gniew, a w odniesieniu do serca rado i miech, to zwizan z ruchem ziemi gwn cech psychiczn jest jako mylenia oraz w szczeglnoci zamartwianie si chwil obecn. Jak wiadomo, kada emocja moe poruszy energi wewntrz ciaa. Gdy kto jest zbyt zagniewany, energia porusza si w gr ku gowie to waciwo ruchu drewna, zwizana z wtrob; gdy mieje si bez powodu, wtedy energia rozprasza si z serca i traci on siy fizyczne spala si jak ogie. Jak mwi Chiczycy, gdy myli si zbyt wiele, wyczerpuje to krew, ale przede wszystkim blokuje energi. Osiga si taki moment, e zbyt wiele myli kbi si w gowie; nie mona poza nie wyj, w ostatecznoci potrafi to da nawet objawy charakterystyczne dla udaru mzgu. Tak wic s ludzie cierpicy na nadwag lub niedowag albo cierpicy na obsesyjne mylenie: w kko i w kko o tym samym. Wszystko to jest przejawem zaburzenia w ledzionie lub odku albo moe oddziaywa wtrnie na te wane narzdy. Tak daje o sobie zna zewntrznie ruch ziemi, ktrego najwaniejsz funkcj jest produkowanie substancji i energii w ciele. ywio metalu puca i jelito grube Puca26 i jelito grube kontroluj t sam cz ciaa skr. Medycyna chiska traktuje skr jak trzecie puco. Te trzy narzdy oddziaywuj na siebie. Jedn z czynnoci puc jest rozprowadzanie pynw w ciele. Poparzona skra naraa organizm na nag utrat pynw (wraz z zawartymi w nich elektrolitami, biakami itp.). Powstae w ten sposb zaburzenie moe prowadzi do mierci z powodu odwodnienia i wstrzsu. Na odmian wiele chorb skrnych jest spowodowanych nieprawidow czynnoci puc i jelita grubego. Na przykad nieregularne i niepene wyprnienia stanowi jedno z uwarunkowa trdziku. W tej sytuacji skra wspomaga niewydolne jelito grube substancje toksyczne dranic skr powoduj przetuszczenie, nieprzyjemny zapach, zmiany ropne, owrzodzenia. Skr take okrela si niekiedy jako dodatkow nerk, gdy przez ni ciao wydala to, czego z jakich przyczyn nie moe wydali z kaem albo usun z moczem. Innym przykadem jest astma oskrzelowa powstaa w wyniku leczenia rodkami zewntrznymi wysypki skrnej w okolicy klatki piersiowej. Powszechnie wiadomo, e skra oddycha porami i ma rwnie rol termoregulacyjn. Specyficznie chisk jest natomiast koncepcja energii ochronnej wei czi wytwarzanej gwnie przez puca i przepywajcej po caej zewntrznej powierzchni skry (ktra te stanowi najgrubszy, materialny aspekt tej energii). Gdy puca s zbyt sabe, a wic take ich energia jest saba, to wtedy skra nie ma wystarczajcej mocy ochronnej i bardzo atwo zachorowa np. na gryp. Zostao to naleycie zrozumiane w Niemczech przez ksidza Kneippa, ktry zauway bezporedni zwizek pomidzy zahartowaniem ciaa, a wzrostem odpornoci organizmu. Dlatego zaleca codziennie zimny prysznic, jako znakomit profilaktyk. Podobnie zaleca medycyna chiska: traktujc sw skr w sposb ostry zimn, wie wod wzmocni si waciwoci energetyczne puc, a to porednio wzmocni energi ochronn. Oczywicie naley traktowa to jako profilaktyk, a nie stosowa dopiero wtedy, gdy rozwinie si ju zapalenie puc i gorczka wzronie do czterdziestu stopni! To. e wedug tradycji medycyny chiskiej skra zwizana jest z pucami, znaczy rwnie, i na jej

tak zup podany jest w rozdziale Wybrane potrawy sporzdzane wg reguy piciu przemian. 26 Termin puca obejmuje cay ukad oddechowy.

podstawie mona diagnozowa puca. Na przykad, jeli kto ma bardzo blad twarz oznacza to, e ma sabe puca i rwnoczenie wskazuje na zwikszon moliwo zachorowania np. na gryp. Wszystko jest wzajemnie powizane. Puca s rwnie zwizane z nosem i nozdrzami. Dobry, mocny nos oznacza moliwo waciwego oddychania i pobierania, wycigania z powietrza bardzo duej iloci energii. Przegldajc wyniki bada antropologicznych dotyczcych starych kultur oraz spoecznoci tradycyjnych, mona wyranie dostrzec, e ich przedstawiciele maj wydatne nosy - wiadczy to o silnie zaznaczonym ywiole metalu. Zachodnia cywilizacja jest pod tym wzgldem coraz bardziej zdegenerowana. Nos staje si wski, co oznacza, e moemy w coraz mniejszym stopniu pobiera z powietrza energi yciow. Nie jest to dobry znak, tym bardziej, e skaone, zatrute pyami i chemikaliami powietrze robi si coraz bardziej martwe, majc coraz mniej energii yciowej. Organizm odnawia (uzupenia) energi na dwa sposoby. Jednym z nich jest wanie wzmiankowane wychwytywanie jej z powietrza. Drugi sposb uzyskiwanie energii z poywienia zwizany jest z ruchem ziemi (odek). Pobieranie energii z powietrza poprzez oddychanie jest rwnie wane jak jedzenie. Dlatego skaenie rodowiska, w znacznym stopniu zwizane z zanieczyszczeniem atmosfery, stanowi powane zagroenie nie tylko w aspekcie fizycznym, znanym nam z nauki zachodniej, ale rwnie i na poziomie energetycznym. W przypadku takiego skaenia, jakie wystpuje np. w Krakowie, trudno jest znale wystarczajco mocne antidota, jedynym skutecznym rozwizaniem wydaje si by... ucieczka. ywio wody nerki Przemianie wody odpowiadaj nerki i pcherz moczowy. Jest to bardzo wany yciowo ywio i dlatego zostanie omwiony nieco szerzej. Ruch wody, wyraajcy si w nerkach, jest zwizany z podstawow energi i z substancj ciaa. Chodzi tu o energi i substancj, otrzymywane od rodzicw- Tak wic nerki s odzwierciedleniem si yciowych ojca i matki w chwili poczcia. Nerki maj dwie waciwoci. Wedug systemu zachodniego rola nerek to filtrowanie krwi i wytwarzanie moczu (znaczcy jest take udzia nerek, a dokadniej nadnerczy, w procesach wydzielania wewntrznego). Natomiast medycyna chiska skupia si gwnie na dwch odrbnych zadaniach obu nerek. Prawa nerka nazywana maym ogniem ycia ma za zadanie utrzymywa odpowiedni temperatur ciaa, zachowywa w cieple ledzion i odek oraz oddziaywa na nasze libido. Jej funkcj jest rwnie wytwarzanie energii ochronnej, a take poruszanie wszystkich pynw wewntrznych. Ta nerka ognia ulega zawsze osabianiu, gdy spoywamy nadmierne iloci zimnego pokarmu. Jest bezporednio odpowiedzialna za si yciow. W tradycji chiskiej uwaa si, e zdrowy czowiek moe y sto dwadziecia lat, (taki wiek osiga np. wielu mieszkacw Hunzy w Karakorum). Jest to moliwe dziki energii ognia i dlatego Chiczycy nigdy nie mow o nadmiarze ognia w nerce27. Tak wic np. niemoc pciowa lub rnego rodzaju biegunki s wskazwkami saboci tej nerki. Cay system moczowo-pciowy zaleny jest od siy nerek. Lewa nerka zwizana jest z substancj ciaa. Odpowiada ona za budow i jako koci, szpiku, mzgu, wosw, zbw, brwi. Ma to wielk warto diagnostyczn. U pacjenta z zaburzeniami formowania koca, chiski lekarz natychmiast leczy nerk. Za kopoty z zbami rwnie odpowiada lewa nerka. Choroby takie jak zwapnienie albo zwyrodnienie staww (artroza) s take spowodowane energetyczn niewydolnoci nerki odpowiadajcej za substancj organizmu. W takim przypadku niewiele da lokalne leczenie objawowe naley usun rzeczywist przyczyn choroby, czyli wzmocni lew nerk dziki czemu zostanie wzmocniony system kostny. Obie nerki maj wpyw na uszy. (Uszy swym wygldem przypominaj nerki, mona na ich podstawie diagnozowa.) Starszym ludziom, ktrzy czsto maj kopoty ze suchem zaleca si teraz stosowanie aparatu suchowego. Jest to znowu leczenie objawowe nie sigajce do korzeni choroby, gdy tymczasem gwna przyczyna osabienia suchu tkwi w utracie energii przez nerki. Podobnie jest 27 Jest

to jedyny z narzdw, w ktrym nadmiar jang lub jin (jak wielki by nie by) nie powoduje negatywnych skutkw zaliczanych do szerokiej kategorii chorb z nadmiaru. Moliwy jest tu tylko niedobr, natomiast we wszystkich pozostaych narz dach moe wystpowa nadmiar lub niedobr.

w przypadku cigego dzwonienia w uszach wiadczcego o problemach z nerkami, a konkretnie o osabieniu nerki lewej, substancjalnej. Okrela si to mianem niedoboru jakoci jin nerek. Brwi s odbiciem stanu energetycznego nerek. Mocne brwi wiadcz wic o mocnej energii nerek. Jak wida, jest bardzo wiele moliwoci diagnozowania na podstawie obserwacji cech i oznak zewntrznych. Medycyna chiska zajmuje si nie tylko aspektem fizycznym organizmu. Niezwykle wany jest umys, ktry oddziaywuje na wszystkie narzdy, ale rwnie kondycja ciaa odbija si na waciwociach umysu. Wiele wiec mona powiedzie na podstawie obserwacji stanu umysu pacjenta. Nerki wie si z sil woli. Ludzie o mocnych nerkach maj siln wol i ch do podejmowania licznych dziaa. Tote brak woli i niech do robienia czegokolwiek s spowodowane saboci energii nerek. Jest to znak ostrzegawczy, e za kilka lat moe si pojawi proces chorobowy fizycznie dotykajcy nerek. Gwn destrukcyjn emocj zwizan z nerkami jest strach. Ludzie o mocnych nerkach s nieustraszeni, natomiast jeli kto cay czas obawia si czego, mona by pewnym, e ma nerki nie w porzdku. Uwzgldniajc powysze dane mona wycign istotne, interesujce wnioski. Emocje i narzdy s nierozdzielnie zwizane. Dlatego na przykad wychowywanie dziecka w strachu. ycie w lku odziaywuje wprost na nerki. Oznacza to, e by moe za pi, dziesi lat zacznie mie ono problemy z nerkami. Prawdopodobnie pierwszymi objawami bdzie moczenie nocne. Inny przykad: pozwalajc je dziecku nadmiern ilo cukru czy sodyczy osabia si jego zby. Jednake zby s tylko problemem miejscowym, w rzeczywistoci groniejsze jest pojawienie si kopotw z nerkami. Jako dalszy rezultat wywoa to nasilajce si obawy, stany lkowe. Zawsze naley uwzgldnia fakt nierozdzielnoci umysu i ciaa, wzajemnego ich wspoddziaywania. Jest to o wiele istotniejsze ni potocznie si sdzi. Jak wic mona pomc pacjentowi? W zachodniej medycynie panuje specjalizacja. Sprawami dotyczcymi umysu zajmuj si psycholodzy. Niestety jeszcze w dalszym cigu zachodni lekarze widz czowieka przez pryzmat wasnej specjalnoci, rozdzielaj ciao i umys traktujc je jakby byy niezalene od siebie. Na dodatek nie uwzgldnia si wielu innych aspektw jak np. energii niezwykle wanych dla zachowania zdrowia i ycia w harmonii ze wiatem oraz pozostaymi istotami. Psychologia zajmujc si gwnie zakcajcymi emocjami, uczuciami, nie zwraca uwagi na energetyczne stany narzdw i caego organizmu. Takie podejcie mona porwna do czerpania wody z odzi, w ktrej zapomniano wczeniej zatka dziur. Najlepszym rodzajem leczenia, jaki mona by zaleci z punktu widzenia medycyny chiskiej, jest podejcie caociowe, wielostronne. Z jednej strony naley wzmacnia nerki, a z drugiej strony wykonywa zalecenia natury psychologicznej, np. uprawia medytacje, uspokaja umys. Podchodzc do problemu w ten sposb, uzyska mona szybkie i skuteczne rezultaty. Nic natomiast nie przemawia za leczeniem jednostronnym. Istota ludzka jest jak mwi Chiczycy wyrazem Niebios i Ziemi. Jestemy jak maa antena spacerujca po Ziemi, lecz odbierajca niebywa ilo impulsw z caego wszechwiata. Nasze ciao, sposb ekspresji, zachowanie, s odbiciem obydwu aspektw: niebiaskiego i ziemskiego. Jak wic wida, diagnoza moe by przeprowadzana wielostronnie i bardzo gboko; dotyczy to te sposobw leczenia oraz profilaktyki. Najwaniejszym, ale zarazem najtrudniejszym sposobem diagnozowania jest badanie ttna. Zawsze powinna by sprawdzana i uzupeniana innym systemem diagnostycznym; zazwyczaj jest to analiza wygldu jzyka. Oprcz tego informacje o stanie zdrowia pacjenta uzyska mona poprzez umiejtne wypytywanie, analiz rysw twarzy, obserwacj skry, paznokci, wosw, zachowania si, sposobu mwienia, siedzenia, poruszania, itd. Uwzgldnia trzeba zawsze por roku, dnia, wiek pacjenta, klimat itp. Im wicej danych lekarz potrafi wykorzysta, tym diagnoza jest gbsza i pewniejsza. Emocje Jak mwilimy. Chiczycy wyrniaj pi podstawowych emocji (przypisanych piciu ruchom), mogcych dziaa destrukcyjnie na zdrowie. Ich przeciwiestwa emocjonalne stanowi dopenienie, umoliwiajce utrzymanie rwnowagi psychofizycznej s wic oznak dobrego zdrowia, tak jak emocje negatywne s sygnaem choroby. Czowiek w tradycyjnej medycynie chiskiej zawsze jest traktowany caociowo sfera psychiczna i duchowa s tak samo wane, jak i ciao. Choroba przejawiajca si objawowo na poziomie ciaa prawie zawsze ma wpyw na stan emocjonalny, umysowy itp. I odwrotnie zaburzony stan umysu przejawiajcy si np. poprzez emocje, zachowania

itp. zwykle jest pierwszym sygnaem choroby stopniowo wkraczajcej w ciao fizyczne. Moe j nawet wywoa. Poprzez waciwe rozpoznanie i odpowiednie zareagowanie na takie znaki mona nie dopuci do rozwinicia albo rozprzestrzenienia si choroby w organizmie. Rwnie usunicie przyczyn dolegliwoci fizycznych ma zdumiewajco istotny wpyw na samopoczucie pacjenta wszak rwnowaga ywiow dotyczy w jednakowym stopniu ciaa, jak i stanu umysu. Gniew i cierpliwo ruch drewna. Nadmiar gniewu porusza energi czi w gr. Zo i nienawi to charakterystyczne objawy charakteru wtrobowego. Agresywno natomiast wie si z gorcym woreczkiem ciowym. Do destrukcyjnych przey majcych zwizek z przemian drewna zalicza si te nadmierne rozpamitywanie przeszoci. Antidotum na gniew i agresj jest cierpliwo i tolerancja. Infantylny miech i rado ruch ognia. miech histeryczny, nadmierny28 rozprasza energi serca. Emocjonalne zaburzenie zwizane z przemian ognia moe si te przejawia w formie zachowa infantylnych. Natomiast brak radoci i miechu na co dzie wiadczy o wygasaniu wewntrznego ognia, a ogie to ycie. Ludzie dugowieczni zawsze przejawiaj pozytywne zainteresowanie swym otoczeniem, nauk, rozwojem. Rozkojarzenie, obsesja i uwano ruch ziemi. Rozkojarzenie i brak uwanoci zazwyczaj wi si z nadmiernym myleniem typu obsesyjnego, jak film mylowy wywietlany w kko. Nadmierne mylenie wie si z zaburzeniami odka i ledziony, a zamartwianie si zwizane z teraniejszoci to wynik choroby dotykajcej ledziony. Nierwnowag tych narzdw wida te na poziomie emocjonalnym jako potrzeb wzbudzania wspczucia i litoci. Przeciwwag powyszych emocji jest poczucie harmonii, umiejtno koncentracji i bardzo czysta, gboka uwano29. Smutek i altruizm ruch metalu. al, obawy i nadmierne mylenie dotyczce przyszoci czsto mog w jaki sposb wiza si z poczuciem ograniczenia (przestrzeni fizycznej lub duchowej, moliwoci dziaania itd.). Powoduje to poruszanie energii czi ku doowi i rozpraszanie jej. Dlatego gdy jestemy smutni, odczuwamy nasze ciao jako cikie, pojawia si uczucie przytoczenia, mamy tendencj do rozpaczania i ualania si nad sob, nad swymi problemami. Smutek dotyka puc, to jeden z objaww ludzi chorych na grulic. Antidotum na smutek to otwarto umysu, altruizm i wspczucie ukierunkowane na wszystkie istoty oraz uwiadamianie sobie moliwoci dziaania i doznania otwartej przestrzeni (fizycznej i duchowej). Strach i nieustraszono ruch wody. Strach porusza energi w d. Oznacza to, e np. w chwili bardzo silnego strachu mona odda mocz w sposb niekontrolowany. Przeciwiestwem lku jest silna wola i nieustraszono ale nie chodzi tu o cakowity brak lku, gdy to jest odstpstwem od stanu rwnowagi, lecz o odwag wewntrzn. Natomiast na podjcie decyzji wpywa te pcherzyk ciowy (drewno), tote odwaga poczona z rzeczywistym dziaaniem zaley od nerek i pcherzyka. Jak wic wida, emocje mog powodowa choroby oraz sygnalizowa je zanim jeszcze dany narzd jest fizycznie zaatakowany lub uszkodzony przez chorob. Dlatego s przydatne do stawiania diagnozy. Nie naley ich bagatelizowa, gdy w sposb istotny mog oddziaywa na ciao. W medycynie chiskiej silnie podkrela si wpyw emocji na zdrowie oraz ich zwizek z jedzeniem. Na przykad osoba o zrwnowaonym organizmie, nawet jeli odywiaaby si niewaciwie ale miaa zrwnowaony umys, pki nie bdzie przeywaa zakcajcych emocji, poty taki tryb ycia nie wpynie destrukcyjnie na zdrowie. I odwrotnie kto odywiajcy si w sposb najbardziej poprawny, uwzgldniajcy wszystkie reguy nastpstwa i wspoddziaywania piciu przemian, jin i jang itd., ale owadnity silnymi emocjami, atwo moe popa w chorob. Rwnie destruktywne moe by cige mylenie o waciwym odywianiu si, obawy w przypadku koniecznoci zjedzenia czego, co uwaamy za niezbyt wskazane (np. u kogo w gocinie) i wyobraanie sobie jak to nam zaszkodzi albo sztywne, wrcz obsesyjne podporzdkowywanie swego ycia przyjtej diecie. Medycyna chiska nie zaleca wiziennego rygoru. O wiele waniejsza jest zdrowa wyobrania i inteligencja oraz elastyczne i spontaniczne podejcie do wszystkiego. Wszak celem tak pojtej medycyny jest uczynienie ycia peniejszym i pikniejszym oraz ycie w sposb bardziej wiadomy. Ruch fizyczny 28 Nadmierny

w sensie: sztuczny, wymuszony, niepohamowany, bez powodu. Prawdziwego, czyli naturalnego i spontanicznego miechu nigdy nie jest za duo. 29 Uwano to dogbne i prawdziwe przeywanie kadego doznania, jednake bez uzaleniania si od emocji z tym zwizanych. Dziki temu ycie jest peniejsze, a zarazem pozbawione hutawki emocjonalnej.

Czowiek musi si rusza by mg y. Chorzy ludzie, lecy w szpitalach, bez wzgldu na to jak dobrze i zdrowo s odywiani, zaczynaj traci na wadze i sabn. Na tym przykadzie wida, jak wan rot odgrywa ruch. Pobudza krenie krwi i energii yciowej. Osoba nieporuszajca si jest jak ywio wody w zastoju. Energia ulega zablokowaniu i nie dociera do wszystkich narzdw. ywio wody odpowiada zimie, a zima to mier. Aktywny ruch pobudza ciao. Jest waciwoci ywiow ognia i drewna. Oznacza wzmoone krenie krwi odywiajcej ciao i waciwy przepyw czi docierajcej wszystkimi kanaami akupunkturowymi do kadego miejsca w organizmie. Chiska medycyna zawiera bardzo wany dzia wiczenia fizyczne. Wyrnia si dwa nurty wicze: wei kung zewntrzne, w ktrych najistotniejszy jest ruch ciaa w przestrzeni. S one dynamiczne, wymagaj duej siy i sprawnoci oglnej a rwnoczenie rozwijaj te cechy. Bardziej wskazane s dla ludzi modych i yjcych w chodnym klimacie. nei kung wewntrzne, ktrych istot jest ruch energii wewntrznej czi. Polegaj na opanowaniu umiejtnoci poruszania wasnej energii yciowej dziki skupieniu umysu i uwanemu, harmonijnemu oddychaniu. Przepywajca energia yciowa porusza minie i wyzwala pynny ruch, oparty na waciwym danej osobie przyrodzonym rytmie, Zalecane s dla osb starszych i sabszych. Skutkiem wicze obu nurtw kung jest sprawno i zdrowie (profilaktyka). Istniej te wiczenia specjalne, dziaajce wybirczo na okrelone narzdy wewntrzne (leczenie). Niektre z nich polegaj na rozciganiu lub masowaniu wybranych merydianw, poprzez odpowiedni prac i napicie mini. Inne wykorzystuj krtkotrway ucisk albo masa punktw akupunkturowych, przez co kieruj energie do waciwego narzdu. Cech charakterystyczn chiskiej gimnastyki jest harmonia ruchw. wiczcy stara si np. naladowa pynne poruszenia zwierzt, zjawiska przyrody co ma nie tylko fizyczne ale rwnie psychiczne i symboliczne znaczenie. Najbardziej znanym systemem gimnastyki zdrowotnej jest tai czi czuan. Opiera si na koncepcjach piciu przemian oraz jin i jang. Zawiera wielkie bogactwo wicze, wszystkie jednak sprowadzaj si do kilku zasad: waciwej postawy ciaa, koncentracji na poprawnym oddychaniu, zharmonizowanych z nim ruchw wynikajcych z naturalnego przepywu energii yciowej. Niezwykle istotnym jest utrzymywanie jzyka w cigym kontakcie z podniebieniem (przez co tworzy si zamknity obieg energii midzy wanymi merydianami biegncymi przez jzyk i podniebienie); dodatkowe warunki to proste plecy i zamknite usta. Tai czi czuan mimo e powsta jako system walki obronnej, zosta w caoci zaadaptowany przez medycyn chisk, jako niezwykle przydatny w profilaktyce i leczeniu wielu schorze. Do dzi jest powszechnie stosowany przez miliony Chiczykw oraz cieszy si wzrastajc popularnoci na caym wiecie. SZTUKA GOTOWANIA Regulowanie poziomu jin i jang Kuchnia chiska, podobnie jak inne sztuki w cywilizacji chiskiej, opiera si na koncepcjach piciu przemian oraz jin i jang. Chiczycy odwiedzajc inne kraje interesuj si kuchni, gdy na podstawie jej wygldu oraz tradycji kulinarnej potrafi wiele powiedzie na temat korzystajcych z niej wacicieli. W domach tradycyjnych spoeczestw najwiksza izba to zawsze kuchnia pomieszczenie pene ycia. Jest tam ywy ogie - oznaka ycia wzmacniajcy ogie nerek, czyli ich energi yciow. Gotowanie jest prawdziw sztuk (dawniej tak uwaano rwnie i w Europie), a o jej randze wiadczya pozycja kucharza na dworze cesarzy chiskich. By jedn z najwaniejszych osb w pastwie, gdy od jego umiejtnoci, zdrowia i dobrej kondycji zaleao zdrowie cesarza, a wic i pomylno pastwa. Chiczycy podkrelaj nie tylko znaczenie kwalifikacji kulinarnych, ale take rwnowagi duchowej kucharza. Nie bez znaczenia jest jako jego wasnej energii czi, gdy w jakim stopniu udziela si przygotowywanym przez niego potrawom. Warto chwil zastanowi si nad takim podejciem. Sami moemy atwo znale liczne przykady z wasnego otoczenia, potwierdzajce suszno powyszych twierdze. Czemu przypisa tak wysok pozycj spoeczn kucharza? Po pierwsze musi by

rwnoczenie zielarzem. Po drugie, winien doskonale opanowa diagnozowanie. Nieraz wystarczy, e spojrzy na twarz czowieka i od razu wie, czego mu potrzeba. Pozycj sw zawdzicza rwnie podtrzymywaniu ognia, przemieniajcego energi, a wiec odziaywujcego na waciwoci i moc poywienia. Do takich przemian ogie jest wrcz niezbdny (np. przez gotowanie, duszenie lub smaenie mona przemieni natur jarzyny liang w wen). Jeli dziecko jest stale wychadzane przez niewaciwe odywianie (sodycze, lody, owoce cytrusowe szczeglnie w zimie, brak lub niewiele gotowanych pokarmw) to ma chorob zimna przejawiajc si podatnoci na przezibienia, blad twarz, zmczeniem. Jedzc gruszki, ktre z punktu widzenia medycyny chiskiej maj ochadzajc energi, pogbiamy jeszcze objawy choroby. Majc przy tym rozwolnienie (zazwyczaj bdce jednym z symptomw chorb zimna) moemy dosta silniejszej biegunki. Aby tego unikn, naley przede wszystkim gotowa owoce i jarzyny w omawianym przypadku s to gruszki. Gotowanie oznacza, e dodano im ognia, czyli zwikszono energi. Jeli przecigniemy proces gotowania, to owoce zaczn traci soki, co nazywane jest jangizowaniem poywienie nabiera coraz wicej waciwoci jang. Od tego momentu staje si bardziej rozgrzewajce. Jeli dodamy do niego np. jeszcze troszk imbiru i cynamonu, wtedy wychadzajc gruszk przemienimy w peni w poywienie o waciwociach rozgrzewajcych. Na tym wanie polega obrbka ogniem zmieniajca waciwoci energetyczne. Tak przygotowana gruszka podana dziecku cierpicemu na chorob zimna, bdzie prawdziwym lekarstwem. Surowa wychodziaby je jeszcze bardziej, a gotowana mu pomoe. Tego typu metody stosuje si w przypadku ludzi majcych tzw. zimn konstytucj. Jangizowanie, czyli przemiana poywienia w bardziej rozgrzewajce ni wynika to z jego natury, polega przede wszystkim na wykorzystaniu mocy ognia. Mona wic dugo gotowa, gotowa we wasnych sosach, gotowa bez wody, gotowa pod cinieniem, mona smay, pray. Oprcz tego mona stosowa odpowiednie kombinacje zi i przypraw o cechach rozgrzewajcych przez co zwiksza si energi caego pokarmu. Warto wic wiadomie zmienia waciwoci jedzenia. Poprzez rne sposoby obrbki kulinarnej produktu rozszerzamy lub regulujemy jego waciwoci odywcze l lecznicze. Gotowanie jest gwnym rodkiem stosowanym w kuchni chiskiej do zrwnowaenia oraz przemiany jedzenia i dostosowania go do indywidualnych potrzeb konsumenta. Z drugiej strony jedzenie moe by zbyt gorce. Oczywicie nie chodzi o temperatur, lecz rodzaj energii. Gwny problem stanowi tutaj miso. Wspczesna kuchnia zachodnia zazwyczaj popenia istotne bdy. Miso bdce ze swej natury ciepe (wen), podlega obrbce ogniem poprzez smaenie czy duszenie; dodawane s ostre rozgrzewajce przyprawy (np. pieprz) oraz sl wysuszajca organizm. Takie danie staje si niezwykle rozgrzewajce, jest to jakby skondensowane jang. W rezultacie po jedzeniu odczuwa si wyran potrzeb spoycia czego sodkiego, co po pierwsze zharmonizuje, a po drugie ze wzgldu na zawarto biaego cukru jest silnie ochadzajce han. Poniewa miso ma tendencj do zalegania w odku i jelitach, czst potrzeb staje si ch wypicia alkoholu majcego waciwo poruszania zastojw. Jednake alkohol ma gorc natur, przez co dodatkowo rozgrzewa organizm. W tradycyjnej kuchni chiskiej stosuje si rwnie miso, ale po pierwsze w niewielkich ilociach (rzdu 10%), a po drugie niezwykle wany jest sposb jego przyrzdzenia. Stosuje si to, co mona by nazwa jinizacj albo przesuniciem natury misa z poziomu zwierzcego do rolinnego. Polega to na gotowaniu go z du iloci grzybw i owocw. Grzyby zawieraj biaka o naturze ochadzajcej liang, rwnowace tym samym biako zwierzce typu wen. Taka kombinacja oywia ciao, a nie powoduje zachwiania rwnowagi energetycznej. Gwne zalecenie wic brzmi: jeli jemy miso, to nie spoywajmy go zbyt wiele30 i czmy je z grzybami. Razem z nim jedzmy wiele 30 W kuchni

polskiej znajdujemy bardzo duo potraw opartych na misie i tuszczach wieprzowych. Jednak wieprzowina wieprzowinie nierwna. W tradycji chiskiej mona spotka si z zastosowaniem wieprzowiny w celach leczniczych lecz w takich przypadkach chodzi o miso pochodzce z czarnych wi. Zwierzta te s hodowane w wielu krajach, lecz nie w Polsce, a warunki ich ycia s znacznie blisze naturalnym, (wypas na polach, pasze przygotowywane indywidualnie, pozbawione sztucznych rodkw konserwujcych, unikanie nadmiernego zagszczenia zwierzt). Przemysowy chw zwierzt rzenych stosowany u nas (bez wzgldu na to, czy odbywa si w maym gospodarstwie, czy w wielkich chlewniach) nie spenia tych warunkw, co doprowadza do wynaturzenia zwierzt. Skutkiem tego ich miso staje si skondensowan trucizn zawiera powstae na tle przewlekego stresu,

gotowanych warzyw i minimaln ilo soli. Warto zmieni mit dotyczcy diety misnej. Powysze dziaanie grzybw wida jeszcze wyraniej na przykadzie zatrucia proteinowego wystpujcego wtedy, gdy miso stanowi podstaw diety, albo np. u osb z niewydolnoci, nerek, gdy zachodzi konieczno dializowania. Ludzie tacy maj wyranie brudno brzowy kolor twarzy co nie ma adnego zwizku z opalaniem. Po szeciu miesicach diety bezmisnej, zastpionej diet opart na grzybach albo specjalnej diety jarskiej, skra przybiera normalny kolor. Innym sposobem jinizowania poywienia jest gotowanie w duej iloci wody albo jedzenie surwek. Jeli jinizujemy to, co jest za gorce, a jangizujemy to, co jest zbyt zimne, wtedy powoli dochodzimy do zrwnowaenia poywienia. Co oznacza, e po zakoczeniu posiku nie mamy ochoty na inny rodzaj jedzenia. Najlepsza dieta to gotowane zboa (jako podstawa), dobrze ugotowane warzywa, niewiele misa i owoce. Wszystko musi by jednak inteligentnie przyrzdzone, odpowiednio do indywidualnych potrzeb. Nie wystarczy wiedzie, e powinnimy je np. marchew, rwnie wane jest to, w jaki sposb j przygotujemy. Ugotowana w jeden sposb bdzie rwnowaya energi ciaa, w inny uczyni ciao gorcym. Gotuje si wic nie tylko dla smaku, ale i dla uzyskania odpowiedniej energii. Odkrycie ognia to bardzo wany moment w dziejach ludzkoci. Od owego czasu czowiek posiada moliwo przemieniania natury poywienia moe uprawia alchemi kulinarn. Niestety, nie rozumie tego wielu ludzi na Zachodzie. Jedzc wiele surowych owocw przyswajaj sobie wprawdzie liczne witaminy, co jednake nie chroni ich bynajmniej przed chorob. Najwaniejsza bowiem jest energia31. Dlatego czasem zaleca si zupy gotowane bardzo dugo (nawet wiele godzin, poniewa w miar gotowania wzrasta energia), a wic im duej gotowana zupa, tym silniejszy jej wpyw na organizm. Gotowanie wedug piciu przemian Podrujc po wiecie mona spotka najrniejsze tradycje kulinarne. Kada z tych tradycji zaleca pewne rodzaje poywienia, a inne zdecydowanie odrzuca. Inaczej jest w tradycji chiskiej opierajcej si na koncepcji piciu przemian: nie mona tu powiedzie, e co jest szczeglnie wskazane, a czego innego je nie naley. Po pierwsze wszystko traktuje si bardzo indywidualnie, w zalenoci od osoby. Kady organizm ma waciw sobie budow, konstytucj, przeby inne choroby, ma charakterystyczn rwnowag (lub nierwnowag) jin i jang oraz piciu ywiow. Po drugie nie mona przyj sztywnego systemu odywiania ze wzgldu na zmieniajce si pory roku, pory dnia. zmiany pogody. Aby wic ciao i umys 32 byy utrzymywane w jak najlepszej rwnowadze, konieczne jest umiejtne przeciwdziaanie rnego rodzaju wpywom i oddziaywaniom. Skutecznym do tego rodkiem jest wanie szeroko rozumiane odywianie. Po trzecie, naley uwzgldnia rwnie miejsce swego zamieszkania, klimat i rodowisko w ktrym yjemy. Nie namawiamy czytelnikw, by jedli tak samo jak Chiczycy. Japoczycy czy Hindusi, lecz elastycznie dostosowali prezentowan tu chisk wiedz do sposobw odywiania waciwych dla naszego kraju. Rwnie istotne jest spoywanie przede wszystkim tego, co ronie w Polsce, produkty sprowadzane z innych stref klimatycznych stosujc w znacznie mniejszym stopniu. Mona wic np. spokojnie zastpi ry rnymi odmianami pszenicy, jczmienia czy prosa. Podstawow mdroci w

zmagazynowane gwnie w tkance tuszczowej produkty przemiany materii, ktre wprowadzone do organizmu ludzkiego wywieraj trujce dziaanie. Wynika to z biologicznego podobiestwa przemian metabolicznych u wini i czowieka (np. podobne hormony). W kociach tych zwierzt, zgromadzone zostaj w duych ilociach substancje chemiczne uywane do konserwacji pasz, rne leki, w tym antybiotyki, rodki ochrony rolin itp. Wysoka zawarto tuszczu w wieprzowinie, jak stwierdzono, ma znaczcy udzia w patogenezie wielu chorb. Wobec powyszych faktw susznym jest ograniczenie iloci spoywanego misa i denie do tego, aby pochodzio ze znanych rde oraz byo przygotowywane w sposb rwnowacy jego jednostronn natur. 31 Nie chodzi tu o negowanie wartoci witamin, bo przy poprawnym odywianiu ich ilo jest wystarczajca nawet w przypadku przewagi da gotowanych. 32 Sposb odywiania wpywa rwnie na stan umysu, na emocje i uczucia, pami i motywacje.

odywianiu jest wykorzystywanie produktw, ktre mamy pod rk. Oczywicie w szczeglnych przypadkach (np. w czasie choroby) mona stosowa specyficzne leki i zioa sprowadzane nawet z daleka33 nie powinno si jednak opiera na nich codziennej diety. Wikszo chorb mona bowiem skutecznie wyleczy przy pomocy zi i lekw naturalnych osigalnych na miejscu, w naszym kraju. Wystarczajcym tego dowodem bya medycyna ludowa, wspczenie zbyt pochopnie i bezmylnie odrzucana. Warto wic sign do wasnych korzeni i ponownie zapozna si z tym, co robiy nasze babki i prababki, a zobaczymy, e caej tej podstawowej wiedzy uywano i na naszym terenie. Stosowano jedynie inny system pojciowy wynikajcy z odrbnoci kulturowej idea jednak bya ta sama. Z drugiej strony nie warto poda owczym pdem za zachodnim modelem zunifikowanego odywiania proponowanym przez spoeczestwo konsumpcyjne i da sobie wmwi, e akurat hamburger Mac Donalda jest wanie najlepszym poywieniem. Tak wic najwaniejszy jest powrt do podstaw i uwane badanie wasnej tradycji oraz jej rozsdne wykorzystanie. Dylemat: zdrowe niezdrowe Do wszystkiego naley podchodzi spokojnie i bez przesdw. Nie mona powiedzie, e co jest samo z siebie ze. a co innego zawsze i dla wszystkich dobre. Taki pogld jest faszywy. Zawsze odgrywa rol stan organizmu, klimat, itp. Zanim zawyrokuje si na temat tego, czy co jest zdrowe czy nie, trzeba by wiadomym, e zawsze s jakie szczeglne sytuacje, w ktrych dany produkt, uwaany powszechnie za szkodliwy, moe by uznany za bardzo wskazany. Nic nie jest na zawsze utrwalone i ostateczne mwi o tym cay system filozofii chiskiej, oparty na przemianie jin w jang i znowu jang w jin, cyklu piciu ywiow oraz piciu energetycznych waciwociach. Medycyna chiska czy sztuka kulinarna s tylko jednymi z wielu aspektw tego uniwersalnego systemu. Palenie papierosw i picie kawy Nawet to, co normalnie jest szkodliwe, jak np. palenie tytoniu w sytuacjach szczeglnych moe by zalecane jako lekarstwo albo do celw profilaktycznych. I tak na przykad w Egipcie w zimie panuje bardzo wietrzna i sucha pogoda. Arabowie pal fajki wodne uywajc tytoniu, ktry na wiele dni wczeniej zosta nasczony miodem i wysuszony. Fajka wodna nawila puca, natomiast tak spreparowany tyto pobudza take wytwarzanie wilgoci w pucach dziki nawilajcemu oddziaywaniu miodu. W tej sytuacji tyto mona wrcz nazwa lekarstwem (tym bardziej, e konstrukcja fajki wodnej powoduje zatrzymywanie w wodzie wikszoci toksycznych produktw spalania tytoniu). Na tym przykadzie wida, e nie mona jednoznacznie palenia tytoniu uzna za co zego. Tak samo jak picia kawy czy alkoholu. Kad z tych rzeczy mona uy we waciwej sytuacji i odpowiednich ilociach jako leku. Nasuwa si tu od razu pytanie: dlaczego niektrzy pij nadmierne iloci kawy lub pal np. 40 papierosw dziennie? Kady z takich przypadkw ma swoj przyczyn. Nic nie pomaga nawoywanie do zaprzestania, potpianie, straszenie chorobami nowotworowymi czy zawaami. Zazwyczaj nie wystarczaj dobre chci samych naogowcw musi zosta rozpoznana i usunita rzeczywista przyczyna lgnicia lub wrcz zapotrzebowania organizmu na cige palenie papierosw czy picie kawy. Wedug chiskiej medycyny ludzie pij kaw i duo pal wtedy, gdy jest to uzasadnione medycznie nierwnowag organizmu brakuje im ywiou ognia. Palenie oraz picie kawy szczeglnie wzmacnia nerki, co pomaga rwnie osuszy nadmiar wilgoci (np. w pucach) albo rozgrza odek. Oczywicie jest wiele sposobw palenia tytoniu czy picia kawy. Jeli wrzucimy kaw do wrzcej wody i pozwolimy jej gotowa si przez chwilk, to bdzie ona znakomitym lekiem wzmacniajcym jang nerek, sucym rwnie do rozproszenia nadmiaru wilgoci zalegajcej w ciele. Kawa musi by jednak gotowana! Nic nowego: nasze babki gotoway kaw, gotuje si j w wielu krajach arabskich. Ostrzegamy czytelnikw przed kaw bezkofeinow: produkowana jest z zielonej kawy nawilanej na parze i traktowanej trjchloroetylenem (TRI) rozpuszczajcym i usuwajcym kofein. To samo dotyczy tytoniu. Prawdziwy tyto moe by znakomitym lekarstwem, ale nie moemy leczy si przez palenie papierosw czy ucie cygar! Wspczenie wikszo papierosw ma tyto tak przesycony rnymi chemikaliami, e w adnym przypadku zdrowy by nie moe. Oprcz tego 33 Te same

gatunki rolin leczniczych mog mie bardzo rn moc w zalenoci od szerokoci geograficznej czy wysokoci na jakiej rosn.

tyto nie dla kadego moe by lekarstwem nigdy nim nie bdzie dla ludzi majcych ..gorce puca34, natomiast dobry jest dla majcych chodne puca albo wilgo i chd w pucach35. Palenie tytoniu usuwa z ciaa zimny wiatr, chroni wic przed przezibieniem wywoanym przez zewntrzny chd i wiatr. U kobiet rozgrzewa macic (zaliczan do ywiou wody). Zachowajmy jednak ostrono i nie przesadzajmy z paleniem, bo tyto ma gorc, toksyczn energi. Przyczyn palenia nie s papierosy, przyczyn picia kawy wcale nie jest kawa. Rzeczywist powodem moe by natomiast ch wzmocnienia koncentracji (czsto nieuwiadomiona), ch rozgrzania odka albo jelita grubego, ch utrzymania ciepa w nerkach, itd. Bardzo czsto palaczami s ludzie majcy zimn ledzion i zimny odek. Poprzez palenie lub picie podnosi si ilo cukru, co powoduje zanik aknienia. W zwizku z tym trac wag ale nie dlatego, e pal czy pij, tylko dlatego, e nie s godni wic nie jedz. Jeli rzucimy palenie, zazwyczaj przybieramy na wadze; moemy nawet znacznie uty. Wszystko jest wic dozwolone, byle tylko wiedzie dla kogo i w jaki sposb. Nie naley akupunktur prbowa leczy naogu tytoniowego czy kawowego, bo nie chodzi o chwilowy rezultat moliwy oczywicie do osignicia w przypadku leczenia objawowego. To prymitywny sposb, mogcy w ostatecznym rozrachunku przynie wicej szkd ni poytku. Konieczna jest dobra diagnoza, aby pacjent sam zrozumia, dlaczego tak duo pali czy pije. Dziki temu bdzie mg aktywnie uczestniczy w swojej terapii, stosujc waciwy sposb odywiania, zioa itp. Leczy trzeba wic w takim przypadku chd i nadmiar wilgoci w ywiole metalu, osabienie nerek lub ledziony, a po zrwnowaeniu organizmu pacjent spontanicznie przestanie odczuwa nieodpart potrzeb palenia lub picia kawy i atwo odejdzie od nawyku. Alkohol i sl Z punktu widzenia medycyny chiskiej alkoholizm jako choroba nie istnieje. Raczej naleaoby mwi o chorobliwym uzalenieniu od soli i biaka zwierzcego, ktre wymuszaj picie alkoholu. Sl, w naszej diecie stosowana zawsze w nadmiarze, wysusza ciao i wywouje przykurcz36, a miso czsto wywouje zastj czi (popularnie zwany niestrawnoci) oraz prowadzi do rozgrzania pcherzyka ciowego. Nadmierne i stae odywianie si tymi produktami prowadzi do powstania silnego napicia, tak w ciele, jak i emocjonalnego. Skurczony, ..gorcy pcherzyk ciowy odpowiada te za postawy agresywne. Pojawia si potrzeba rozadowania napicia. Alkohol doskonale jej odpowiada, dziaa bowiem wybuchowo. Poniewa ma gorc natur (re) i naley do przemiany metalu, ma waciwo rozprzestrzeniania przeamuje zastoje, relaksuje i odsuwa wszystkie problemy tak dugo, jak si pije. Alkohol wpywa te nawilajco na organizm wysuszony przez sl. Jednak ta wewntrzna wilgo to tzw. luz wznoszcy si ku grze std uczucie pkania gowy. Wprawdzie alkohol rwnoway zimn natur soli i uatwia trawienie, jednake ciga potrzeba picia jest pochodn niewaciwej diety. Kady rodzaj alkoholu ma inne waciwoci. Powysze uwagi dotyczyy wdki i spirytusu. Tak silne alkohole odpowiednio stosowane, uatwiaj trawienie zalegajcego w odku misa i innych cikostrawnych da. Skutecznie rozgrzewaj ciao we wstpnej fazie przezibienia wypychajc chorob na zewntrz, Czerwone wino ma smak gorzki i ciep natur oddziaywuje na ledzion wzmacniajc krew, szczeglnie w poczeniu z pewnymi zioami. Piwo jest gorzkie, o naturze neutralnej. Gorzki smak piwa dziaa wydalajce, w d, jest wic moczopdne. Alkohol (ostry metal) w piwie jest kontrolowany przez chmiel (gorzki ogie), dlatego napj ten moe by stosowany w niezbyt duych ilociach