DIAGNOZA SŁUŻĄCA WYZNACZENIU OBSZARU...

DIAGNOZA SŁUŻĄCA WYZNACZENIU OBSZARU ZDEGRADOWANEGO I

OBSZARU REWITALIZACJI W GMINIE SWARZĘDZ

SWARZĘDZ 2017

Spis treści

Wstęp .............................................................................................................................................................. 3

Charakterystyka Gminy Swarzędz – diagnoza kontekstowa ........................................................................... 5

Demografia .............................................................................................................................................. 7

Rozwój gospodarczy ................................................................................................................................ 9

Lokalny rynek pracy ............................................................................................................................... 13

Sytuacja społeczna ................................................................................................................................ 16

Infrastruktura społeczna ....................................................................................................................... 19

Zagospodarowanie przestrzenne .......................................................................................................... 27

Środowisko ............................................................................................................................................ 28

Mieszkalnictwo ...................................................................................................................................... 33

Gospodarka komunalna i infrastruktura techniczna ............................................................................. 34

Delimitacja obszarów zdegradowanych i obszaru rewitalizacji Gminy Swarzędz ......................................... 36

Wybór jednostek statystycznych ........................................................................................................... 36

Metodyka zastosowana na potrzeby delimitacji obszarów zdegradowanych ...................................... 40

Sfera społeczna ...................................................................................................................................... 44

Sfera gospodarcza ................................................................................................................................. 59

Sfera przestrzenno-funkcjonalna .......................................................................................................... 62

Sfera środowiskowa .............................................................................................................................. 64

Wynik delimitacji obszarów zdegradowanych .......................................................................................... 69

Wyznaczenie obszaru rewitalizacji w mieście i gminie Swarzędz ............................................................. 73

3

Wstęp

Działając na podstawie art. 4 Ustawy o rewitalizacji z dnia 9 października 2015 r. (Dz.U. 2015 poz.

1777) Burmistrz Miasta i Gminy Swarzędz zlecił wykonanie stosownych diagnoz, opartych o obiektywne

i weryfikowalne mierniki, dostosowane do lokalnych uwarunkowań, które posłużyły wyznaczeniu obszarów

zdegradowanych oraz obszaru rewitalizacji.

Zgodnie z art. 9 ustawy za obszar zdegradowany należy uznać obszar gminy znajdujący się w stanie

kryzysowym z powodu koncentracji negatywnych zjawisk społecznych, w szczególności bezrobocia,

ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, a także niewystarczającego

poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym, a ponadto występowania w nim co najmniej

jednego z następujących negatywnych zjawisk:

1) gospodarczych – w szczególności niskiego stopnia przedsiębiorczości, słabej kondycji lokalnych

przedsiębiorstw lub

2) środowiskowych – w szczególności przekroczenia standardów jakości środowiska, obecności

odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia ludzi lub stanu środowiska, lub

3) przestrzenno-funkcjonalnych – w szczególności niewystarczającego wyposażenia

w infrastrukturę techniczną i społeczną lub jej złego stanu technicznego, braku dostępu do

podstawowych usług lub ich niskiej jakości, niedostosowania rozwiązań urbanistycznych do

zmieniających się funkcji obszaru, niskiego poziomu obsługi komunikacyjnej, niedoboru lub

niskiej jakości terenów publicznych, lub

4) technicznych – w szczególności degradacji stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym

o przeznaczeniu mieszkaniowym, oraz niefunkcjonowaniu rozwiązań technicznych

umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie

energooszczędności i ochrony środowiska.

Obszar rewitalizacji w rozumieniu ustawy (art. 10) powinien obejmować całość lub część obszaru

zdegradowanego, cechować się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk, o których mowa w art. 9, na

którym z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego gmina zamierza prowadzić rewitalizację. Obszar

rewitalizacji może być podzielony na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych

granic, przy czym łączna powierzchnia obszaru rewitalizacji nie może być większa niż 20% powierzchni

gminy a liczba mieszkańców wyższa niż 30% ogólnej liczby mieszkańców gminy.

Diagnoza służąca wyznaczeniu obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji powstała przy

wykorzystaniu zróżnicowanych metod badawczych, które umożliwiły analizę potencjałów i barier

rozwojowych na poziomie ogólnomiejskim, jak i czynników charakterystycznych dla poszczególnych

obszarów gminy.

Celem zastosowanego podejścia jest możliwe precyzyjne określenie czynników, które generują stan

kryzysowy w gminie, hamując jej zrównoważony rozwój, a także wskazanie tych rejonów gminy, w których

następuje ich wyraźne skoncentrowanie, świadczące o ponadprzeciętnym poziomie degradacji.

4

DIAGNOZA KONTEKSTOWA jest elementem początkowym, dającym obraz sytuacji społeczno-

gospodarczej gminy, wskazującym na główne pozytywne i negatywne czynniki rozwojowe,

charakterystyczne dla Swarzędza. Analiza została wykonana metodą desk-research, przy wykorzystaniu

informacji z dokumentów strategicznych, operacyjnych oraz planistycznych na poziomie gminnym

i wojewódzkim, jak również statystyk publicznych i informacji uzyskanych od instytucji publicznych czy też

oficjalnych stron internetowych. Diagnoza kontekstowa ukazując charakterystykę gminy w szerszym ujęciu,

stanowi materiał wyjściowy do analizy wskaźnikowej ukazującej koncentrację czynników rozwojowych

w ujęciu przestrzennym.

DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH I OBSZARU REWITALIZACJI stanowi najważniejszy

element diagnozy z punktu widzenia prawidłowości przeprowadzenia procesu rewitalizacji. Delimitacja

wykonana została w oparciu o analizę wskaźnikową, służącą wyznaczeniu obszarów miasta i obszarów części

wiejskiej gminy cechujących się najwyższym natężeniem zjawisk kryzysowych, czyli obszarów, które

w pierwszej kolejności powinny być objęte wsparciem w ramach procesu rewitalizacji. Użyty zestaw

wskaźników degradacji, został dostosowany do uwarunkowań lokalnych, a także możliwości uzyskania

danych o wymaganym poziomie szczegółowości.

Wyznaczony w wyniku przeprowadzonych analiz obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji będzie

stanowił podstawę do przygotowania uchwały Rady Miejskiej w Swarzędzu służącej wyznaczeniu obszaru

zdegradowanego i obszaru rewitalizacji Gminy Swarzędz, zgodnie z art. 8 ustawy o rewitalizacji.

Niniejszy dokument stanowić będzie także materiał pomocniczy do dalszych pogłębionych diagnoz

obszaru rewitalizacji Gminy Swarzędz oraz określenia jego potrzeb rozwojowych i niezbędnych działań

naprawczych, które zostaną zawarte w dokumencie głównym Gminnego Programu Rewitalizacji Gminy

Swarzędz.

5

Charakterystyka Gminy Swarzędz – diagnoza kontekstowa

Gmina Swarzędz jest gmina miejsko-wiejską, położną w centralnej części województwa

wielkopolskiego, w powiecie poznańskim. Gmina współtworzy aglomerację poznańską, stanowiącą jeden

z najprężniej działających ośrodków rozwoju społeczno-gospodarczego w Polsce.

Gmina Swarzędz Powierzchnia 10 178 ha

Liczba ludności 2016 r. 48 782 os.

Gęstość zaludnienia 479 os./km2

Liczba podmiotów gospodarczych wpisanych do rejestru REGON (na 1000 os.)

7 400 (152 podmioty/1 000 os.)

Liczba bezrobotnych przypadająca na 100 osób w wieku produkcyjnym

1,5

Miasto Swarzędz

Powierzchnia (w nawiasie udział % w całej gminie)

823 ha (8,1%)

Liczba ludności 2016 r. (w nawiasie udział % w całej gminie)

30 893 os. (63,3%)

Gęstość zaludnienia 3 754 os./km2

Liczba podmiotów gospodarczych wpisanych do rejestru REGON (na 1000 os)

4 600 (149 podmiotów/ 1 000 os.)

Źródło danych: Bank Danych Lokalnych, GUS.

Przez teren gminy przebiegają ważne szlaki komunikacyjne takie jak: droga krajowa Nr 92 (łącząca

Rzepin z Poznaniem, Warszawą i Mińskiem Mazowieckiego, o przebiegu równoległym do autostrady A2),

droga wojewódzka Nr 194 (łącząca Poznań z Gnieznem i trasą S5, wytyczona po dawnym przebiegu drogi

krajowej Nr 5), magistralna międzynarodowa linia kolejowa E20 (Berlin – Poznań – Warszawa – Terespol –

Moskwa) czy też linii kolejowej 353 (Poznań – Toruń – Olsztyn – Skandawa). Ponadto na terenie gminy

położone jest lotnisko Poznań-Kobylnica użytkowane i zarządzane przez Aeroklub Poznański im. Wandy

Modlibowskiej. Lotnisko posiada trawiasty pas startowy. Na jego terenie znajdują się także hangary oraz

budynek biurowy Aeroklubu.

Gmina posiada własną komunikację autobusową, prowadzoną przez jednoosobową spółkę Gminy

Swarzędz – Swarzędzkie Przedsiębiorstwo Komunalne Sp. z o.o.. Swarzędzka Komunikacja Autobusowa

(SKA) obejmuje transport zbiorowy wewnątrz gminy oraz, na podstawie porozumień międzygminnych,

również miejscowość Tulce w gminie Kleszczewo, miejscowość Siekierki Wielkie w gminie Kostrzyn oraz

miasto Poznań (połączenia do Dworca Śródka). Swarzędzka Komunikacja Autobusowa obejmuje

14 dziennych linii autobusowych i jedną nocną.

6

Rysunek 1. Schemat sieci połączeń autobusowych świadczonych przez Swarzędzkie Przedsiębiorstwo Komunalne Sp. z o.o.

Źródło: http://www.swarzedz.pl/fileadmin/Swarzedz/Informator_miejski/komunikacja/rozklad/Letni_

rozklad _jazdy_SKA_2015_pliki/mapa_sieci.png [dostęp na dzień 06.06.2017 r.]

Tabor autobusowy jest systematycznie poszerzany i modernizowany. W 11 pojazdach

obsługujących komunikację miejską organizowaną przez Gminę Swarzędz istnieje możliwość skorzystania

z darmowego, bezprzewodowego dostępu do Internetu (w telefonie z Wi-Fi, tablecie, notebooku lub

netbooku).

Na terenie gminy kursują także 4 linie organizowane przez ZTM Poznań: 55 do Zalasewa, 73 do

Bogucina i Janikowa oraz 323 i 398, przecinające gminę w Karłowicach i Wierzonce. Przez teren gminy

Swarzędz przebiega także trasa linii autobusowej 489 organizowanej przez Gminę Kleszczewo,

a obsługiwanej przez Zakład Komunalny w Kleszczewie. Linia uruchomiona została na podstawie

porozumienia międzygminnego zawartego 28 sierpnia 2014 roku pomiędzy Gminą Kleszczewo a Gminą

Swarzędz. Linia rozpoczyna bieg w Kleszczewie, na terenie gminy Swarzędz zatrzymuje się na 4 przystankach

w Rabowicach, Zalasewie, Dworcu PKP Swarzędz i na przystanku Swarzędz Rynek, gdzie kończy bieg.

Ważnym i popularnym środkiem komunikacji jest także kolej. Łącznie na terenie Gminy Swarzędz

zlokalizowane są 4 przystanki kolejowe:

• Swarzędz i Paczkowo na trasie Poznań - Września,

• Ligowiec (Janikowo) i Kobylnica na trasie Poznań - Gniezno.

7

Przydatnym i ekonomicznym rozwiązaniem dla mieszkańców podróżujących po terenie aglomeracji

poznańskiej jest wprowadzony od 9 grudnia 2012 roku przez Przewozy Regionalne Sp. z o.o. wspólnie

z Kolejami Wielkopolskimi Sp. z o. o. oraz Zarządem Transportu Miejskiego w Poznaniu nowy rodzaj biletu

miesięcznego pod nazwą „Bus-Tramwaj-Kolej - Jeden Bilet". Bilet ten obowiązuje w pociągach regionalnych

w promieniu ok. 30 km od Poznania oraz w tramwajach i autobusach komunikacji miejskiej organizowanej

przez Zarząd Transportu Miejskiego w Poznaniu, co pozwala na znaczne ograniczenie kosztów podróży,

zwiększając komfort odbywania podróży multimodalnych.

Demografia

Według stanu na koniec 2016 r. Gmina Swarzędz była zamieszkiwana przez 48 782 osoby, z czego

30 893 osoby stanowili mieszkańcy miasta.

W latach 2010-2016 liczba ludności gminy wzrosła o blisko 10% (4 261 osób), przy czym było to

głównie udziałem miejscowości położonych na obszarze wiejskim. Zasób wolnych, dobrze

skomunikowanych terenów sprawił, że na terenie gminy widoczna jest wyraźna ekspansja zabudowy

jednorodzinnej i szeregowej. Atrakcyjna lokalizacja i relatywnie niższe ceny nieruchomości aniżeli

w Poznaniu sprawiają, że atrakcyjność osiedleńcza gminy wzrasta, ciesząc się popularnością wśród

mieszkańców aglomeracji poznańskiej.

Wykres 1. Kształtowanie się liczby mieszkańców Gminy Swarzędz w latach 2010-2016

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Bank Danych Lokalnych, GUS

Znajduje to potwierdzenie w analizie migracji mieszkańców na terenie Gminy Swarzędz. W latach

2010-2015 liczba mieszkańców z tytułu migracji ludności wzrosła o 2 624 osoby, co stanowi około 77% liczby

mieszkańców o jaką powiększyła się populacja gminy w tym okresie. Obrazuje to wagę migracji dla

potencjału demograficznego gminy.

Dodatni ogólny bilans migracji był przede wszystkim udziałem dynamicznie rozwijających się osiedli

mieszkaniowych w części wiejskiej gminy, na terenie której osiedliło się ponad 4,2 tys. osób. Na terenie

samego miasta Swarzędz liczba wymeldowań przeważała nad liczbą osób nowo zameldowanych o 579 osób.

Odpływ mieszkańców z terenu miasta stanowi istotny problem, który biorąc pod uwagę postępujące się

starzenie społeczeństwa, może mieć negatywny wpływ na potencjał demograficzny i społeczno-

gospodarczy miasta w przyszłości. Konieczne jest zatem zahamowanie tego procesu, a także podejmowanie

30 893 31 031 31 100 31 084 31 035 31 006 30 893

13 628 14 129 14 707 15 446 16 125 16 941 17 889

44 521 45 160 45 807 46 530 47 160 47 947 48 782

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

0

10 000

20 000

30 000

40 000

50 000

60 000

Swarzędz - miasto Obszar wiejski gminy Gmina Swarzędz - ogółem

8

działań infrastrukturalnych, rewitalizacyjnych i społecznych, które zwiększą atrakcyjność osiedleńczą

miasta.

Najwyższy udział ludności, która postanowiła się osiedlić na terenie Gminy Swarzędz stanowią

mieszkańcy miast (blisko 80% ogółu zameldowań). Wpływ na ten stan rzeczy ma zjawisko suburbanizacji,

wynikające nie tylko z osiedlania się mieszkańców Swarzędza na terenie wiejskim gminy, ale przede

wszystkim ze znajdowania się w funkcjonalnej sferze podmiejskiej Poznania i postępującej migracji jego

mieszkańców na tereny gmin aglomeracji.

Struktura wymeldowań wskazuje, iż większa część mieszkańców migruje na tereny wiejskie, choć

sporo osób również przenosi się do miast, w tym graniczącego ze Swarzędzem Poznania. Migracja do miast

związana jest przede wszystkim z przyczynami zawodowymi (lepsze perspektywy rozwoju zawodowego,

większy rynek pracy), ekonomicznymi (relatywnie wyższe zarobki) oraz edukacyjnymi (obecność uczelni

o pożądanej renomie, kierunkach kształcenia).

Tabela 1. Dane dotyczące migracji ludności na terenie Gminy Swarzędz w ujęciu skumulowanym z lat 2010-2015.

Zameldowania łącznie lata 2010-2015 Wymeldowania łącznie lata 2010-2015 Saldo

migracji lata 2010-

2015

ogółem z miast ze wsi z zagranicy ogółem do miast na wieś za granicę

Gm. Swarzędz 7 461 5 944 1 468 49 4 837 2 045 2 697 95 2 624

Swarzędz - miasto

3 218 2 272 912 34 3 797 1 351 2 375 71 -579

Obszar wiejski gminy

4 243 3 672 556 15 1 040 694 322 24 3 203


Zmiana sytuacji demograficznej widoczna jest także w strukturze wiekowej ludności. Na terenie

gminy obserwowany jest stopniowy proces starzenia się społeczeństwa, którego tempo jest zbliżone do

tempa rejestrowanego w województwie wielkopolskim. W latach 2010-2016 liczba ludności w wieku

poprodukcyjnym wzrosła o 4 punkty procentowe i w 2016 r. udział tej grupy wiekowej wynosił 16%. Proces

ten przebiega znacznie gwałtowniej na terenie miasta aniżeli na obszarze wiejskim gminy. Na obszarze

wiejskim wzrost ludności w wieku emerytalnym jest dodatkowo równoważony wzrostem udziału dzieci i

młodzieży w wieku do 18 roku życia, co stanowi sytuację korzystną, odmienną niż w przypadku miasta

i województwa wielkopolskiego.

Wykres 2. Struktura wiekowa ludności w Gminie Swarzędz w roku 2010 i 2016

20%684 545

21%9 42820%

6 14024%

3 288

65%2 235 446

67%29 67067%

20 82665%

8 844

15%526 754

12%5 42313%

3 92711%

1 496

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

WIELKOPOLSKIE

Gmina Swarzędz - ogółem

Swarzędz - miasto


Rok 2010

9


Analiza ruchu naturalnego wskazuje na poprawę poziomu przyrostu naturalnego od 2012 r.

na terenie całej gminy. Przyrost naturalny w wielkościach względnych wskazuje na wyraźnie lepszą sytuację

demograficzną na obszarach wiejskich, choć przyrost naturalny w samym mieście także kształtował się

relatywnie wysoko. Potwierdza to spostrzeżenie, iż obszary wiejskie Gminy Swarzędz były w ostatnich latach

zasiedlane przez młode małżeństwa i rodziny, co przełożyło się na relatywnie wyższy poziom dzietności

i dodatnio wpłynęło na strukturę wiekową ludności tych obszarów.

Tabela 2. Ruch naturalny ludności w Gminie Swarzędz

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Gmina Swarzędz Urodzenia żywe 586 547 488 551 512 612 661

Zgony ogółem 315 286 310 329 328 289 322

Przyrost naturalny 271 261 178 222 184 323 339

Przyrost naturalny/ 10 tys. os. 6,1 5,8 3,9 4,8 3,9 6,7 6,9 Swarzędz - miasto Urodzenia żywe 390 383 329 354 285 344 366

Zgony ogółem 236 213 220 245 225 188 225


Przyrost naturalny/ 10 tys. os. 5,0 5,5 3,5 3,5 1,9 5,0 4,6 Obszar wiejski

gminy Urodzenia żywe 196 164 159 197 227 268 295

Zgony ogółem 79 73 90 84 103 101 97


Przyrost naturalny/ 10 tys. os. 8,6 6,4 4,7 7,3 7,7 9,9 11,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie: GUS.

Rozwój gospodarczy

Gmina Swarzędz stanowi ważny ośrodek gospodarczy Wielkopolski. Liczba podmiotów

gospodarczych działających na terenie gminy w latach 2010-2016 notowała systematyczny wzrost i w całym

badanym okresie wzrosła o 10,7%. Rozwój gospodarczy gminy nie był jednak jednorodny, wysokie dodatnie

tempo rozwoju notował obszar wiejski gminy (wzrost o 40%), z kolei w mieście liczba podmiotów

wykazywała trend rosnący do 2014 r., po czym do roku 2016 odnotowano gwałtowny spadek, przez co

ogółem w 2016 r. liczba podmiotów była o 1,9% niższa aniżeli na początku okresu (2010 r.). Przyczyn tego

19%667 280

21%10 400

19%5 885

25%4 515

62%2 158 619

63%30 667

63%19 452

63%11 215

19%655 726

16%7 715

18%5 556

12%2 159

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

WIELKOPOLSKIE

Gmina Swarzędz - ogółem

Swarzędz - miasto


Rok 2016

w wieku przedprodukcyjnym w wieku produkcyjnym w wieku poprodukcyjnym

10

zjawiska należy upatrywać w rozwoju terenów inwestycyjnych przy drodze Nr 92, a także rozwoju

osadnictwa na terenach wiejskich i powstawania niewielkich podmiotów handlowych i usługowych

obsługujących mieszkańców nowych osiedli.

Wykres 3. Liczba przedsiębiorstw działających na terenie Gminy Swarzędz w latach 2010-2016

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Bank Danych Lokalnych, GUS.

Gmina Swarzędz cechuje się także wysokim wskaźnikiem przedsiębiorczości - na każdych 1000

mieszkańców gminy 116 prowadzi własną działalność gospodarczą. Dla porównania wskaźnik ten dla kraju

wynosi 77, dla województwa 86, dla powiatu poznańskiego zaś 117. Wysoki poziom samozatrudnienia

wynika przede wszystkim z silnych tradycji rzemieślniczych i handlowych, które zostały dodatkowo

wzmocnione na skutek zmian strukturalnych zachodzących podczas transformacji gospodarczej,

skutkujących rozdrobnieniem lokalnych zakładów meblarskich i stolarskich na małe rodzinne pracownie

rzemieślnicze i produkcyjne. Ponadto aktywizacja osób bezrobotnych w obszarze przedsiębiorczości jest

wspierana przez Powiatowy Urząd Pracy poprzez jednorazowe dotowanie rozpoczęcia działalności oraz

działalność szkoleniową i doradczą w zakresie zakładania i prowadzenia firmy, co znacząco ułatwia start

i wejście nowym podmiotom na rynek lokalny. W 2016 r. na terenie Gminy Swarzędz udzielono 24 os.

dotacji na podjęcie działalności, co stanowiło 12% ogółu dotacji w powiecie poznańskim1.

Struktura gospodarcza podmiotów według sekcji PKD 2007 wskazuje, iż największy udział

w podmiotach gospodarczych prowadzących działalność na terenie gminy Swarzędz mają podmioty

należące do sekcji G – handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając

motocykle oraz C – przetwórstwo przemysłowe. Relatywnie wysoki udział podmiotów prowadzących

działalność w zakresie przetwórstwa (14,4%) jest cechą wyróżniającą gminę Swarzędz na tle województwa

(9,5%) i kraju (8,9%). Potwierdza to wysoki poziom uprzemysłowienia zarówno miasta jak i pozostałego

obszaru gminy.

Istotną i rosnącą rolę w strukturze gospodarczej odgrywają także podmioty działające w sekcji M -

działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, J – informacja i komunikacja, L – działalność związana

z obsługą rynku nieruchomości, czyli podmioty działające w branżach o wysokiej wartości dodanej oraz

usług wyższego rzędu, które wykazywały znaczący przyrost na przestrzeni analizowanego okresu.

Wyróżnikiem gminy jest wysoki udział tej kategorii podmiotów w strukturze przedsiębiorstw działających

1 Rynek pracy Poznania i powiatu poznańskiego w 2016 roku, Powiatowy Urząd Pracy w Poznaniu

4 689 4 651 4 748 4 765 4 798 4 689 4 600

1 995 2 067 2 201 2 376 2 509 2 638 2 800

150149

152

153155

153152

144

146

148

150

152

154

156

0

2 000

4 000

6 000

8 000

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Swarzędz - obszar wiejski

Swarzędz - miasto

Gmina Swarzędz - liczba podmiotów gospodarczych przypadająca na 1 000 mieszkańców

11

na obszarach wiejskich. Jest to uwarunkowanie wysoce pozytywne, ponieważ są to kapitałochłonne rodzaje

działalności, w dużym stopniu predystynowane do tworzenia i wykorzystywania innowacji, co może

stanowić w przyszłości o potencjale rozwojowym Gminy Swarzędz, równoważąc uzależnienie lokalnej

gospodarki od tradycyjnych sektorów jak i przyciągając wykwalifikowane kadry.

Znaczny udział (7,0%) w strukturze gospodarczej pełnią także podmioty działające w branży

logistycznej i transportowej (sekcja H), które w znacznej mierze zlokalizowane są przy drodze krajowej nr 92

oraz drodze wojewódzkiej nr 194.

Tabela 3. Struktura podmiotów gospodarczych działających na terenie Gminy Swarzędz w podziale na sekcje PKD 2007 [rok 2010 i rok 2016]

Sekcja 2010 2016

Gmina Swarzędz

Swarzędz - miasto Obszar wiejski

Gmina Swarzędz

Swarzędz - miasto Obszar wiejski

A 65 1,0% 21 0,4% 44 2,2% 62 0,8% 21 0,5% 41 1,5%

B 4 0,06% 1 0,02% 3 0,15% 6 0,08% 2 0,04% 4 0,14%

C 1 120 16,8% 740 15,8% 380 19,0% 1 064 14,4% 637 13,8% 427 15,3%

D 0 0,0% 0 0,0% 0 0,0% 3 0,04% 2 0,04% 1 0,04%

E 19 0,3% 12 0,3% 7 0,4% 21 0,3% 11 0,2% 10 0,4%

F 615 9,2% 426 9,1% 189 9,5% 670 9,1% 415 9,0% 255 9,1%

G 1 865 27,9% 1 310 27,9% 555 27,8% 1 953 26,4% 1 240 27,0% 713 25,5%

H 545 8,2% 363 7,7% 182 9,1% 518 7,0% 333 7,2% 185 6,6%

I 144 2,2% 104 2,2% 40 2,0% 172 2,3% 108 2,3% 64 2,3%

J 166 2,5% 124 2,6% 42 2,1% 269 3,6% 165 3,6% 104 3,7%

K 203 3,0% 157 3,3% 46 2,3% 212 2,9% 140 3,0% 72 2,6%

L 134 2,0% 83 1,8% 51 2,6% 214 2,9% 119 2,6% 95 3,4%

M 700 10,5% 502 10,7% 198 9,9% 878 11,9% 519 11,3% 359 12,8%

N 155 2,3% 110 2,3% 45 2,3% 220 3,0% 125 2,7% 95 3,4%

O 5 0,1% 4 0,1% 1 0,1% 5 0,1% 4 0,1% 1 0,0%

P 164 2,5% 127 2,7% 37 1,9% 208 2,8% 134 2,9% 74 2,6%

Q 293 4,4% 239 5,1% 54 2,7% 394 5,3% 261 5,7% 133 4,8%

R 87 1,3% 58 1,2% 29 1,5% 89 1,2% 53 1,2% 36 1,3%

S i T 400 6,0% 308 6,6% 92 4,6% 433 5,9% 307 6,7% 126 4,5%

U 0 0,0% 0 0,0% 0 0,0% 0 0,0% 0 0,0% 0 0,0% A – rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo; B – górnictwo i wydobywanie; C – przetwórstwo przemysłowe; D – wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych; E – dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją; F – budownictwo; G – handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle; H – transport i gospodarka magazynowa; I – działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi; J – informacja i komunikacja; K – działalność finansowa i ubezpieczeniowa; L – działalność związana z obsługą rynku nieruchomości; M – działalność profesjonalna, naukowa i techniczna; N – działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca; O – administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne; P – edukacja; Q – opieka zdrowotna i pomoc społeczna; R – działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją; S i T – pozostała działalność usługowa oraz gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usług na własne potrzeby

Potencjał rozwiniętej sieci transportowej, bliskość dużego ośrodka gospodarczego jakim jest

Poznań, jak i dużego rynku konsumpcyjnego aglomeracji poznańskiej buduje wysoką atrakcyjność

inwestycyjną gminy. Działania gminy w zakresie promocji jak i tworzenia odpowiednich warunków

12

administracyjno-infrastrukturalnych dla podmiotów zainteresowanych lokalizacją działalności na terenie

gminy Swarzędz dodatkowo wzmacniają konkurencyjność inwestycyjną. Przykładem tych działań jest

utworzenie w południowej części Swarzędza, przy drodze nr 92 i linii kolejowej terenów objętych Specjalną

Strefą Ekonomiczną o powierzchni 80 ha, będących podstrefą Kostrzyńsko-Słubickiej Specjalnej Strefy

Ekonomicznej.

O atrakcyjności inwestycyjnej świadczy także udział kapitału zagranicznego w zarejestrowanych

podmiotach gospodarczych. W 2016 r. na terenie gminy 150 podmiotów (2,0% ogółu przedsiębiorstw)

posiadało udziały kapitału zagranicznego. Dla porównania dla Polski wskaźnik udziału kapitału

zagranicznego w podmiotach ogółem wynosi 2,1%, dla województwa wielkopolskiego 1,8% ,a dla powiatu

poznańskiego 1,9%.

W ostatnich latach struktura i charakterystyka podmiotów gospodarczych prowadzonych na

terenie miasta ulega stopniowej zmianie. Tradycyjne swarzędzkie branże gospodarcze, takie jak: produkcja

mebli, a także wyrobów stolarskich i tapicerskich, są w coraz szerszym stopniu uzupełniane licznymi

podmiotami działającymi w obszarze logistyki, transportu, branży automotive, przetwórstwa spożywczego

i in. Przykładami podmiotów o wysokim zatrudnieniu lub skali działalności zlokalizowanymi na terenie

miasta i gminy są: Volkswagen, British Petroleum, Mercedes-Benz, Deceuninck, Vox, Poz-Bruk, Panopa

Logistik, Blum, Arvin Meritor, Stena Złomet, Clip Group, Dramers S.A., R. Twining and Company Sp. z o.o,

DELFO Polska S.A., Radaway Sp. z o.o., Pruszyński Sp. z o.o. (oddział w Paczkowie), Imperial Logistics

Sp. z o.o., ANECOOP POLSKA, S.p. zo.o. Ponadto obecność centrów handlowych takich jak: C.H. Agrobex,

ETC, hipermarkety budowlane Leroy Merlin i Castorama, a także dobre skomunikowanie trasą nr 92

sprawiły, że Swarzędz stał się popularnym ośrodkiem komercyjnym zabezpieczającym potrzeby

mieszkańców gmin i powiatów położonych na wschód od Poznania.

Część mniejszych podmiotów ulega konsolidacji, a także szuka nowoczesnych rozwiązań

kooperacyjnych, które umożliwią lokalnym podmiotom w sposób efektywny konkurować na rynku

krajowym jak i wychodzić z ofertą na rynki zewnętrzne. Oczywistym przykładem jest tu branża meblarska,

która dała początek takim inicjatywom klastrowym jak: Swarzędzki Klaster Producentów Mebli powołany

w 2011 r. przez Zarząd Cechu Stolarzy czy też Wielkopolski Klaster Mebel Design. Podstawową rolą klastrów

zrzeszających swarzędzkich producentów jest współpraca z ośrodkami naukowymi (m.in. Wydziałem

Technologii Drewna Uniwersytetu Przyrodniczego (WTD) oraz Wydziałem Architektury Politechniki

Poznańskiej) oraz przedstawicielami otoczenia biznesu (Wielkopolska Izba Rzemieślnicza, Wielkopolska Izba

Przemysłowo-Handlowa), w tym umacnianie inicjatyw B+R, tworzenie wspólnych rozwiązań

technologicznych i marketingowych, opracowywanie projektów mebli i wzornictwa przemysłowego,

wymiana doświadczeń, pozyskiwanie dostawców i klientów, wspólna działalność wystawiennicza i inne

działania służące umacnianiu branży meblarskiej w Polsce, np. organizacja szkoleń i konferencji branżowych.

Powstanie inicjatyw klastrowych umacnia pozycję konkurencyjną lokalnych przedsiębiorstw, efektywność

w pozyskiwaniu środków zewnętrznych (w tym finansowaniu wspólnych działań ze środków UE) oraz

nowych źródeł zaopatrzenia, penetrowaniu rynków zbytu, a przede wszystkim umacnianiu regionalnej

specjalizacji i stworzeniu bazy dla długotrwałego rozwoju branży meblarskiej na terenie Wielkopolski.

13

Lokalny rynek pracy

Zatrudnienie

Zgodnie z danymi dotyczącymi podmiotów o liczbie zatrudnionych przewyższającej 9 osób,

w Gminie Swarzędz liczba osób pracujących w 2015 r. wynosiła 15 180 osób, co stanowi 13,5% ogółu

zatrudnionych w powiecie poznańskim. Przeciętne zatrudnienie (liczba pracujących na 1 000 osób) zarówno

w mieście Swarzędz (272 pracujących/ 1 000 os.) jak i na obszarze wiejskim gminy (398 pracujących/ 1 000

os.) zdecydowanie przekracza wartości dla województwa (262) i kraju (232), a średnia dla całej gminy (317)

jest wyższa aniżeli średnia dla powiatu (306).2

Lokalny rynek pracy korzysta na silnym oddziaływaniu aglomeracji poznańskiej. Liczne firmy

zlokalizowane na terenie Poznania i gmin otaczających miasto wojewódzkie, generują wysoki popyt na

prace, dając zatrudnienie dużej liczbie mieszkańców województwa. Gmina Swarzędz, również skupia

podmioty cechujące się wysokim poziomem zatrudnienia.

W ramach badań przeprowadzonych podczas Narodowego Spisu Powszechnego w 2011 r. miejsce

zatrudnienia zlokalizowane na terenie Gminy Swarzędz zadeklarowały 4 783 osoby zamieszkujące poza

obszarem gminy. Najwięcej osób dojeżdżających do pracy w swarzędzkich i okolicznych przedsiębiorstwach

zamieszkuje Poznań (37,5%), powiat poznański (36,9%), powiat gnieźnieński (9,9%) i powiat wrzesiński

(7,2%). Spośród gmin najwyższy udział w dojazdach do pracy wykazywali mieszkańcy: Gm. Kostrzyn (12,7%)

Gm. Pobiedziska (9,1%), Gm. Września (4,5%), Miasto i Gminę Gniezno (łącznie 4,2%), a także

Gm. Czerwonak (4,0%).

Wykres 4. Osoby dojeżdżające do pracy w Gminie Swarzędz, zamieszkujące poza obszarem gminy- na podstawie Narodowego Spisu Powszechnego 2011

Źródło: opracowanie własne na podstawie: GUS

2 Na podstawie Banku Danych Lokalnych, GUS. Dane GUS dot. zatrudnienia na poziomie gminnym nie uwzględniają: pracujących w jednostkach budżetowych działających w zakresie obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego, osób pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie, duchownych oraz pracujących w organizacjach, fundacjach i związkach.

17

93

60

84

33

21

62

03

19

21

28

11

31

08

75

73

70

62

60

52

51

51

43

42

39

38

36

31

29

25

21

19

16

16

12

12

12

11

11

11

11

10

10

10

10

10

10

0200400600800

100012001400160018002000

M. P

ozn

ańK

ost

rzyn

Po

bie

dzi

ska

Wrz

eśn

ia -

mia

sto

M. G

nie

zno

+ g

min

aC

zerw

on

akK

lesz

czew

oK

iszk

ow

oN

ekla

Lub

oń

Łub

ow

oŚr

od

a W

ielk

op

ols

kaK

om

orn

iki

Mo

sin

aM

uro

wan

a G

ośl

ina

Kłe

cko

Kó

rnik

Do

pie

wo

M.s

t.W

arsz

awa

Such

y La

sR

oki

etn

ica

Tarn

ow

o P

od

górn

eW

ągro

wie

cO

bo

rnik

iC

zern

ieje

wo

Ro

gow

oK

ośc

iele

cSł

up

caŚr

em Ko

łoK

ośc

ian

Pu

szcz

yko

wo

Ko

łacz

kow

oM

. Ko

nin

M. L

eszn

oSt

rzał

kow

oD

om

ino

wo

Miło

sław

Nie

chan

ow

oN

ow

e M

iast

o n

ad W

artą

Stęs

zew

Szam

otu

ły

14

Położenie gminy w silnym ośrodku gospodarczym jakim jest aglomeracji poznańska, sprawia, iż na

swarzędzki rynek pracy oddziałują także podmioty zlokalizowane w Poznaniu i innych gminach jego obszaru

funkcjonalnego. Świadczą o tym dane dotyczące dojazdów do pracy poza miejscem zamieszkania -

6 675 osób zadeklarowało bowiem miejsce zatrudnienia poza Gminą Swarzędz. Głównym miejscem

zatrudnienia mieszkańców gminy jest Poznań, gdzie zatrudnienie znajduje ponad 5 tys. osób (75% osób

dojeżdżających). Trend ten umacnia wysoki poziom migracji mieszkańców Poznania na nowe osiedla

zlokalizowane na terenie gminy. Osoby te szukają atrakcyjnego miejsca zamieszkania poza miastem,

realizując potrzeby zawodowe i edukacyjne na terenie miasta (Poznania). Znaczna część mieszkańców

gminy zatrudniona jest także w gminach tworzących aglomerację poznańską, jak: Tarnowo Podgórne,

Czerwonak, Kostrzyn, Komorniki, Kórnik, Pobiedziska, Suchy Las, Dopiewo i inne. Spory udział osób dojeżdża

także do dużych miast wojewódzkich jak Warszawa, Wrocław, Toruń, a nawet Kraków czy Szczecin.

Wykres 5. Codzienne dojazdy do pracy mieszkańców Gminy Swarzędz - na podstawie Narodowego Spisu Powszechnego 2011

Źródło: opracowanie własne na podstawie: GUS

Znaczne ożywienie obserwowane na rynku pracy w ostatnich latach, jak i zachodzące zmiany

demograficzne (starzenie się społeczeństwa i zmniejszająca się liczba osób w wieku produkcyjnym)

spowodowały problemy pracodawców w znalezieniu odpowiednich kandydatów do pracy. W obliczu

niedoboru pracowników o pożądanych kwalifikacjach, pracodawcy decydowali się na obniżenie oczekiwań

w stosunku do kandydatów do pracy, np. w zakresie wymaganego wykształcenia – w 2016 r. oferty pracy

zarejestrowane w poznańskim PUP były w 2 % skierowane do osób z wykształceniem wyższym, 14%

dotyczyło osób z wykształceniem średnim, 32% ofert to oferty dla osób z wykształceniem zawodowym,

z kolei 52% ofert nie określało wymogu posiadania jakiegokolwiek wykształcenia. Najczęściej

występującymi zawodami, w których pracodawcy zamierzali zatrudniać byli: pracownicy przy pracach

prostych, robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy, operatorzy i monterzy maszyn, pracownicy usług

i sprzedawcy.

5034

395 212 166 119 91 85 82 80 62 44 34 34 31 29 25 23 22 18 15 15 15 12 12 10 100

1000

2000

3000

4000

5000

6000

15

Wysoki popyt na pracę przy niskiej podaży skutkuje koniecznością poszukiwania pracowników poza

obszarem aglomeracji i województwa, w tym także rejestracją pracowników z zagranicy, czego wyrazem

w 2016 roku był 2,5 krotny wzrost oświadczeń o zamiarze powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcom

na terenie powiatu poznańskiego w stosunku do roku poprzedniego. Zarejestrowano wówczas 44 162

oświadczeń, z czego 96% dotyczyło obywateli Ukrainy.3

Bezrobocie

Wysoki poziom rozwoju gospodarczego aglomeracji poznańskiej przekłada się na bardzo korzystną

sytuację na rynku pracy w powiecie poznańskim jak i w Gminie Swarzędz, które od lat notują jedne

z najniższych poziomów bezrobocia w Polsce. Liczba osób bezrobotnych przypadających na ogół ludności

w wieku produkcyjnym utrzymuje się zdecydowanie poniżej średniej dla województwa wielkopolskiego

i średniej krajowej. W 2016 r. w Gminie Swarzędz udział osób bezrobotnych w ogóle ludności w wieku

produkcyjnym wynosił zaledwie 1,5%, co potwierdza, że problem bezrobocia na obszarze gminy ma

znaczenie marginalne, a jego poziom można uznać za poziom odpowiadający bezrobociu naturalnemu, tzn.

związanemu z chwilową przerwą w zatrudnieniu związaną ze zmianą miejsca pracy lub czasem niezbędnym

na podjęcie pierwszej pracy (bezrobocie frykcyjne) oraz tą częścią ludności, która z różnych przyczyn nie

przekwalifikowała się i nie zmieniła zatrudnienia po zachodzących zmianach strukturalnych, mimo że popyt

na pracę jest wysoki (bezrobocie strukturalne).

Wykres 6. Udział osób bezrobotnych w ogólnej liczbie ludności w wieku produkcyjnym (lata 2010-2016)


Zgodnie z danymi Powiatowego Urzędu Pracy w 2016 r. osoby bezrobotne długotrwale

(pozostające bez zatrudnienia powyżej 12 miesięcy) stanowiły 40,1% ogółu bezrobotnych (wartość dla

powiatu = 43,7%). Z kolei osoby wchodzące na rynek pracy w wieku do 30 lat stanowiły prawie ¼ ogółu

zarejestrowanych bezrobotnych (24,9%), nieco przewyższając średnią dla powiatu (22,5%). Osoby powyżej

50 roku życia stanowiły 30,5% ogółu bezrobotnych (32,0% - wartość dla powiatu).

3 Rynek pracy Poznania i powiatu poznańskiego w 2016 roku, Powiatowy Urząd Pracy w Poznaniu

7,9 8,08,7 8,8

7,5

6,55,6

6,0 6,16,7 6,6

5,3

4,33,6

2,3 2,43,2 3,1

2,42,0 1,7

2,3 2,33,0 2,9

2,1 1,8 1,5 0,0

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0

6,0

7,0

8,0

9,0

10,0

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Polska Wielkopolskie Powiat poznański Gmina Swarzędz

16

Sytuacja społeczna

Bardzo dobra sytuacja na rynku pracy przekłada się na relatywnie dobrą sytuację materialną

mieszkańców, poczucie stabilizacji, zmniejszenie ubóstwa i napięć społecznych co ogranicza występowanie

negatywnych zjawisk w sferze społecznej. Zasięg korzystania ze środowiskowej pomocy społecznej dla

Gminy Swarzędz jest znacząco niższy niż średni poziom dla kraju i województwa, a także powiatu

poznańskiego.

Wykres 7. Zasięg korzystania ze środowiskowej pomocy społecznej w latach 2010-2016.


W latach 2013-2015 odnotowano znaczący spadek liczby rodzin, którym udzielono pomocy –

w 2013 r. z opieki korzystało 551 rodzin, w 2014 r. 508 rodzin, z kolei w 2015 r. już tylko 461 (spadek o 16,3%

w stosunku do 2013 r). Zmianie uległy także powody, z jakich beneficjenci znaleźli się w trudnej sytuacji

życiowej. Największy spadek odnotowano w odniesieniu do bezrobocia oraz ubóstwa, największy wzrost

natomiast w odniesieniu do potrzeby ochrony macierzyństwa.

Powód trudnej sytuacji życiowej 2013 2014 2015

Ubóstwo 255 16,5% 236 16,4% 185 14,1%

Sieroctwo 1 0,1% 1 0,1% 1 0,1%

Bezdomność 31 2,0% 30 2,1% 29 2,2%

Potrzeba ochrony macierzyństwa 65 4,2% 89 6,2% 93 7,1%

- w tym wielodzietność 48 3,1% 38 2,6% 38 2,9%

Bezrobocie 180 11,6% 138 9,6% 77 5,9%

Niepełnosprawność 227 14,7% 217 15,0% 219 16,7%

Długotrwała lub ciężka choroba 359 23,2% 345 23,9% 331 25,2%

Bezradność w sprawach opiekuńczych i prowadzenia gospodarstwa domowego

282 18,2% 255 17,7% 236 18,0%

- w tym rodziny niepełne 119 7,7% 94 6,5% 89 6,8%

Rodziny wielodzietne 56 3,6% 58 4,0% 63 4,8%

Przemoc w rodzinie 16 1,0% 10 0,7% 16 1,2%

Potrzeba ochrony ofiar handlu ludźmi 0 0,0% 0 0,0% 0 0,0%

Alkoholizm 56 3,6% 48 3,3% 48 3,7%

Narkomania 5 0,3% 4 0,3% 8 0,6%

8,78,1 8,1 8,3

7,77,18,0

7,5 7,5 7,77,0

6,44,4 4,1 4,1 4,5

3,93,4

3,3 3,1 3,1 3,1 2,7 2,4

0,0

2,0

4,0

6,0

8,0

10,0

2010 2011 2012 2013 2014 2015

Polska Wielkopolskie Powiat poznański Gm. Swarzędz

17

Trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego

9 0,6% 8 0,6% 4 0,3%

Trudności w integracji osób, które uzyskały status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą

0 0,0% 0 0,0% 0 0,0%

Zdarzenia losowe 3 0,2% 3 0,2% 3 0,2%

Sytuacje kryzysowe 2 0,1% 0 0,0% 1 0,1%

Źródło: Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Swarzędz na lata 2016-2022.

Zgodnie z danymi Ośrodka Pomocy Społecznej w Swarzędzu główną przyczyną udzielania pomocy

społecznej w 2015 r. były: długotrwała lub ciężka choroba, niepełnosprawność oraz bezradność w sprawach

opiekuńczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego. Statystyka ta potwierdza relatywnie dobrą sytuację

materialną mieszkańców Gminy Swarzędz, gdyż ubóstwo i bezrobocie stanowiły przyczynę korzystania

z pomocy społecznej tylko w 20% przypadków, podczas gdy w większości gmina wskaźniki te są

zdecydowanie wyższe, stanowiąc główny powód trudnej sytuacji życiowej. Statystyka ta pokazuje także, iż

problemem społecznym gminy staje się starzenie się społeczeństwa, a także zmiany wzorców kulturowo-

społecznych (np. odejście od modelu rodzin wielopokoleniowych), co rodzi wyższe potrzeby opiekuńcze jak

i konieczność wsparcia wychowawczego.

Poziom osób uzależnionych korzystających z pomocy społecznej nie uległ znaczącej zmianie

w ostatnich latach. Problem uzależnień jest jednak często problemem ukrytym, trudnym do

skwantyfikowania i zdiagnozowania. Osoby uzależnione rzadko są gotowe na otrzymanie profesjonalnego

wsparcia. Ponadto poczucie wstydu i obawa przed opinią lokalnego środowiska sprawia, że informacja

o uzależnieniu nie trafia do pracowników socjalnych. Z danych szacunkowych wynika, że „w Gminie żyje

około 932 osób uzależnionych od alkoholu oraz 2330-3263 osób pijących szkodliwie i ryzykownie. Wokół

nich żyją dorośli członkowie rodzin (małżonkowie, rodzeństwo, rodzice, dziadkowie), czyli dalsze 3728

mieszkańców i dzieci żyjących w otoczeniu osoby uzależnionej od alkoholu”4. Oszacowana skala zjawiska

pozwala stwierdzić, iż alkoholizm stanowi ważny problem społeczny obecny w lokalnej społeczności,

dotykający osób pochodzących z różnych grup społecznych. Wymaga zatem interwencji i prowadzenia

działań w zakresie profilaktyki i przeciwdziałaniu uzależnieniom.

Problem uzależnień jest zjawiskiem dostrzeganym przez pracowników opieki społecznej. Wysoką

aktywność w tym zakresie prowadzi Sekcja Profilaktyki Uzależnień i Animacji Społecznej, która organizuje

kampanie profilaktycznoedukacyjne, szkolenia i warsztaty, obozy i kolonie terapeutyczne

i socjoterapeutyczne (w takich placówkach jak Świetlica Socjoterapeutyczna „Nasza Dziupla”, Świetlica

Integracyjno-Terapeutyczna w Gruszczynie, 3 Świetlice Wiejskie w Karłowicach, Uzarzewie, Wierzonce czy

w Pracowni Modelarskiej „Tukan”), a także realizuje działania w ramach animacji społecznej. Sekcja

prowadzi także Punkty Konsultacyjne dla osób uzależnionych od alkoholu i członków ich rodzin, a także ds.

Przemocy.

Ośrodek Pomocy Społecznej w Swarzędzu posiada sieć instytucji działających w jego strukturze,

które pozwalają na realizację działań społecznych w sposób kompleksowy i systemowy. Instytucjami

podległymi OPS w Swarzędzu są:

• Środowiskowy Dom Samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi – zadaniem ŚDS

jest przystosowanie uczestników do możliwie jak najbardziej samodzielnego życia,

wykształcenie umiejętności niezbędnych do codziennego funkcjonowania;

4 Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych – Swarzędz 2016.

18

• Dzienny Dom „Senior-WIGOR” prowadzony w ramach Wieloletniego Programu „Senior-

WIGOR” na lata 2015-2020 – w ramach placówki realizowany jest program „Aktywność –

sposób na młodość” nakierowany na szeroko pojętą aktywizację osób po 55 roku życia;

• Gminne Centrum Informacji – jego zadaniem jest poprawa dostępu do zatrudnienia oraz

wsparcie aktywności zawodowej osób pozostających bez pracy. Centrum oferuje

doradztwo zawodowe, poradnictwo zawodowe, udostępnianie ofert pracy, szkoleń

i kursów.

• Klub Integracji Społecznej – jego celem jest reintegracja zawodowa i społeczna osób

zagrożonych wykluczeniem społecznym i wykluczonych. Są to w szczególności osoby

bezrobotne, uzależnione, chore psychicznie, zwolnione z zakładów karnych, które

ze względu na swoją sytuację życiową nie są w stanie własnym staraniem zaspokoić swoich

podstawowych potrzeb życiowych.

• Punkt Przyjazny Rodzinie - utworzony w ramach projektu „Schematom STOP”

umożliwiający spotkania integracyjne rodzinom wielodzietnym, spotkania rodzin

z opiekunem, informacje o ofercie wsparcia dla rodzin na terenie Gminy.

• Stowarzyszenie na Rzecz Aktywizacji Społeczności Lokalnej w Swarzędzu – stowarzyszenie

działa przy Ośrodku Pomocy Społecznej, a jego celem jest zwiększenie aktywności

obywateli w swoich środowiskach lokalnych, poszerzenie wiedzy społeczności lokalnych

o organizacjach pozarządowych i instytucjach rządowych i samorządowych polskich

i zagranicznych oraz dobrowolne niesienie pomocy osobom i rodzinom, które z różnych

przyczyn niezdolne są do rozwiązywania swoich życiowych problemów.

OPS wspólnie z partnerami społecznymi czy też instytucjami rynku pracy prowadzi liczne działania

i inicjatywy służące przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu jak i ograniczające negatywne zjawiska

społeczne. Przykładowymi projektami realizowanymi przez OPS w Swarzędzu są: „Schematom STOP”, „Nie

jesteś sam – edukacja, integracja i sztuka sposobem na łamanie uprzedzeń i oporów społecznych”,

„Akademia nowych możliwości – Szkoły dla rodziców drogą zwiększenia kompetencji w zakresie opieki

i wychowania dzieci”, „Zdążyć przed – pomoc, profesjonalizm, profilaktyka”, „POKONAĆ WYKLUCZENIE.

Wszechstronna aktywizacja osób zagrożonych wykluczeniem społecznym z powiatu poznańskiego” czy

„Fabryka Umiejętności.

Na terenie Gminy funkcjonują 93 organizacje pozarządowe5. Współpraca jak i finansowanie zadań

publicznych realizowanych przez sektor pozarządowy uregulowane jest Programem współpracy Gminy

Swarzędz z organizacjami pozarządowymi i innymi podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3 ustawy o

działalności pożytku publicznego i o wolontariacie przyjmowanym uchwałą Rady Gminy na każdy kolejny

rok. Przykładami podmiotów, które w ostatnich latach wspierały OPS w Swarzędzu tworząc zaplecze

społeczne gminy są m.in.: Stowarzyszenie Przyjaciół Dzieci Specjalnej Troski im. Leszka Grajka, Fundacja

Muszkieterów, Fundacja ARTiFAKT, Stowarzyszenie „Horyzonty” Poznań, Stowarzyszenie Abstynentów

Żagiel, Polski Komitet Pomocy Społecznej, Caritas przy Parafiach, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji,

Stowarzyszenie na Rzecz Dzieci i Młodzieży Lider, Towarzystwo Przyjaciół Dzieci Wielkopolski Oddział

Regionalny reprezentowany przez TPD Oddział Miejski w Swarzędzu, Stowarzyszenie Kulturalne Orkiestra

Dęta w Swarzędzu. W miejscowości Wierzenica mieści się także Katolicki Ośrodek Wychowania i Terapii

Uzależnień Caritas Archidiecezji Poznańskiej.

5 Baza organizacji pozarządowych: http://swarzedz.pl/index.php?id=367 [dostęp na czerwiec 2017 r.]

19

Infrastruktura społeczna

Ochrona zdrowia

Gmina Swarzędz posiada stosunkowo rozbudowaną infrastrukturę usług medycznych.

Ambulatoryjna opieka zdrowotna świadczona jest w ramach 27 przychodni (2016), w tym 3 na obszarach

wiejskich. Dla porównania w roku 2010 było ich jedynie 16. Na terenie Swarzędza (ul. Dworcowa 24) mieści

się podstacja Pogotowia Ratunkowego, podlegająca Rejonowej Stacji Pogotowia Ratunkowego w Poznaniu

oraz dyżurna całodobowa apteka6. Usługi medyczne wymagające opieki szpitalnej zabezpieczają szpitale

publiczne zlokalizowane na terenie pobliskiego Poznania.

Łącznie w gminie znajdują się 24 apteki (z czego 16,66% mieści się na terenach wiejskich) i jeden

punkt apteczny. Coroczne wydatki z budżetu gminy na ochronę zdrowia wynoszą ponad 1 000 000,00 zł.

(w 2016 roku było to dokładnie 1 084 499,96 zł).

Bezpieczeństwo publiczne

Na terenie Gminy znajduje się Komisariat Policji. W środowisku lokalnym działa siedmiu policjantów

dzielnicowych. Na terenie Gminy Swarzędz funkcjonuje także Straż Miejska. O bezpieczeństwo

mieszkańców Gminy dba również Ochotnicza Straż Pożarna w Swarzędzu i Kobylnicy.

Ze statystyk Komisariatu Policji wynika, że w ostatnich latach o około 15% spadła ogólna liczba

popełnionych wykroczeń (z 2383 w 2013 roku do 2029 w 2015 roku). Najczęstszą przyczyną wykroczeń były

zdarzenia komunikacyjne (52,5% w 2015 r.) oraz wykroczenia przeciwko mieniu (35,5% w 2015 r.).

Tabela 4. Wykroczenia popełnione na terenie Gminy Swarzędz w latach 2013-2015

2013 2014 2015

Wykroczenia przeciwko porządkowi i spokojowi publicznemu 22 25 18

Wykroczenia przeciwko bezpieczeństwo osób i mienia 2 16 13

Wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu i porządkowi w komunikacji

1321 1393 1065

Wykroczenia przeciwko mieniu 758 759 720

Wykroczenia przeciwko obyczajności publicznej 4 5 10

Wykroczenia przeciwko urządzeniom użytku publicznego 41 37 18

Wykroczenia przeciwko przepisom ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi

235 321 185

Źródło: dane Komisariatu Policji w Swarzędzu za: Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Swarzędz na

lata 2016-2022.

Pozytywne tendencje można zaobserwować także w statystykach dotyczących przestępczości.

W 2015 r. niemal wszystkie kategorie przestępstw były niższe (z wyjątkiem nietrzeźwych kierujących) niż

w roku 2013, mimo poszerzenia zasięgu działań Komisariatu Policji o obszar Gminy Kleszczewo. Szczególnie

widoczny i pozytywny jest znaczny spadek liczby przestępstw kryminalnych - o ponad połowę stwierdzonych

przypadków, a także kradzieży (o 44,4%) oraz kradzieży z włamaniem (o 35,5%).

6 Na podstawie: http://www.swarzedz.pl/index.php?id=173

20

Tabela 5. Przestępstwa stwierdzone na terenie Gminy Swarzędz w latach 2013-20157

2013 2014 2015**

Kryminalne 1171 567 583

Gospodarcze 146 85 115

Kradzież z włamaniem 110 61 71

Kradzież 354 208 197

- w tym samochodu 42 42 44

Uszkodzenie mienia 83 44 56

Rozbój 5 8 3

Bójka, pobicie 3 1 0

Narkotyki* 263* 24 25

Nietrzeźwi kierujący 45 50 59

*sprawa wieloczynowa

**od sierpnia 2015 dodatkowo dane z Gminy Kleszczewo

Źródło: dane Komisariatu Policji w Swarzędzu za: Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Swarzędz na

lata 2016-2022.

Edukacja

Obserwowany w ostatnich latach napływ ludności jak i stopniowe zmiany demograficzne

(powszechne starzenie się społeczeństwa) sprawiają, iż na gminie spoczywa obowiązek aktywnego

prowadzenia działań prorodzinnych, a w szczególności zabezpieczenia odpowiedniej bazy infrastrukturalnej

w zakresie opiekuńczo-wychowawczym.

W 2015 r. na terenie gminy funkcjonowało 20 przedszkoli, z czego 7 to jednostki, które prowadzone

są przez jednostki samorządu gminnego. W latach 2010 – 2015 nastąpił rozwój bazy przedszkoli (2010 roku

było ich 16), który można głównie obserwować na terenach wiejskich (tam powstały 3 z 4), czyli obszarze

w którym zaobserwować można największe zmiany demograficzne. Nominalnie nastąpił wzrost ilości miejsc

w placówkach z 1 538 (2010) do (1 865). Poprawa obserwowana jest także w ujęciu relatywnym - na jedno

miejsce w placówce wychowania przedszkolnego przypada 0,98 dzieci (2015) w wieku 3-5 lat, przy czym

w 2010 roku wskaźnik ten osiągał wartość 1,07. Warto zauważyć, że na obszarach wiejskich wartość

wskaźnika jest zdecydowanie wyższa niż na obszarach miejskich. Dokładną dynamikę zmian przedstawia

wykres poniżej.

7 Prezentowane dane statystyczne nie pozwalają na jednoznaczne porównanie tendencji w perspektywie

czasowej, w szczególności z uwagi na fakt, że w sierpniu 2015 obszar działania Komisariatu Policji w Swarzędzu został poszerzony o Gminę Kleszczewo. W przypadku przestępstw związanych z narkotykami, w 2013 roku obowiązywała inna kategoryzacja przestępstw.

21

Wykres 8. Dynamika zmian dzieci w wieku 3-5 lat przypadające na jedno miejsce w placówce wychowania przedszkolnego w gminie Swarzędz w latach 2010 – 2015

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Bank Danych Lokalnych, GUS

Ogólna ocena sytuacji związanej z dostępem do przedszkoli w Swarzędzu jest pozytywna. Dynamika

zmian dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym w ogólnej liczbie dzieci w wieku 3-6 lat pokazuje,

że w ostatnich latach widoczny był przyrost uczestnictwa dzieci w zorganizowanym wychowaniu

przedszkolnym. W 2014 roku wskaźnik ten wzrósł o prawie 10 punktów procentowych w stosunku do roku

2010 i osiągnął wartość 84,41%. Warto zauważyć jednak, że wartość wskaźnika na terenach miejskich była

zdecydowanie wyższa (110,8%), niż na wsi (41,9%). Wynika to z niedostatecznego rozwoju infrastruktury

przedszkolnej na terenach wiejskich i sporej liczby placówek zlokalizowanych w mieście, a także z faktu,

iż znaczna część rodziców wybiera placówkę przedszkolną w miejscowości, w której pracuje (w Swarzędzu

lub Poznaniu), stąd dla miasta wskaźnik uprzedszkolnienia znacznie przekracza wartość 100.

Wykres 9. Udział dzieci w wieku 3-5 lat objętych wychowaniem przedszkolnym


Edukacja na szczeblu podstawowym w gminie realizowana jest w 7 jednostkach (2015). Liczba

uczniów w szkołach podstawowych wzrasta, co jest zjawiskiem pozytywnym, biorąc pod uwagę fakt, że

większość jednostek samorządu terytorialnego zmaga się z problem niżu demograficznego. Odmienną

sytuację można zaobserwować w szkołach gimnazjalnych, gdzie liczba uczniów stopniowo malała,

a poprawę obserwujemy jedynie w roku 2015.

1,071,23 1,28 1,26

1,08 0,980,82 0,92 0,96 0,93 0,82 0,78

2,57

3,00 3,162,95

2,26

1,67

0,00

0,50

1,00

1,50

2,00

2,50

3,00

3,50

2010 2011 2012 2013 2014 2015

Swarzędz - ogółem Swarzędz - miasto Swarzędz - obszar wiejski

73,3 76,8 74,8 76,9 85,4

92,7 95,8 97,3 95,9 99,8 110,7

118,6

31,8 41,1 37,3 39,9 44,0

52,1

-

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

120,0

140,0

2010 2011 2012 2013 2014 2015

Swarzędz Swarzędz - miasto Swarzędz - obszar wiejski

22

Wykres 10. Liczba uczniów kształcących się w swarzędzkich szkołach podstawowych i gimnazjach w latach 2010-2015


Od 2002 r. do roku szkolnego 2015/2016 włącznie podstawowym miernikiem umiejętności uczniów

szkół podstawowych był Sprawdzian po ukończeniu 6-klas szkół podstawowych. Jest to także parametr

pomocny przy porównywaniu poziomu nauczania w poszczególnych placówkach. W latach 2010-2016

uczniowie szkół podstawowych w gminie Swarzędz osiągali wyniki wyższe niż średnia dla województwa

i zbliżone do średniej dla powiatu poznańskiego i kraju (w latach 2012, 2013, 2015 także je przekraczając).

Świadczy to o relatywnie dobrym poziomie oświaty na poziomie podstawowym w gminie, choć nadal

istnieją rezerwy w tym zakresie, które należy rozwijać poprzez poprawę oferty nauczania i infrastruktury, a

przede wszystkim poprzez organizowanie dodatkowych zajęć pozalekcyjnych umożliwiających uczniom

rozwijanie kompetencji kluczowych oraz zainteresowań, jak i zajęć wyrównawczych dla dzieci wykazujących

trudności w nauce.

Tabela 6. Średni wyniki ze Sprawdzianu uzyskiwane przez uczniów szkół podstawowych zlokalizowanych na terenie gminy Swarzędz na tle średniej dla kraju, województwa wielkopolskiego i kraju w latach 2010-2016

Średni wynik ze Sprawdzianu

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

max. 40 pkt Część I - max. 100%

Polska 24,56 25,27 22,75 24,03 25,82 67 63

Wielkopolska 23,76 24,69 21,98 23,37 25,17 65,02 60,8

Powiat poznański 24,46 25,21 22,82 24,34 26,14 67,88 63,26

Gm. Swarzędz 24,42 25,22 23,75 24,34 25,8 68,05 62,78

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych OKE Poznań

Relatywnie dobrze w ostatnich latach prezentowały się także wyniki gimnazjów przekraczając

średnią dla województwa z większości przedmiotów egzaminacyjnych (na wykresie przedstawiono

najbardziej aktualne wyniki z roku szkolnego 2016/2017).

2 541 2 591 2 683 2 773

3 1523 601

1 349 1 375 1 320 1 274 1 254 1 331

0

500

1 000

1 500

2 000

2 500

3 000

3 500

4 000

2 0 1 0 2 0 1 1 2 0 1 2 2 0 1 3 2 0 1 4 2 0 1 5

szkoła podstawowa gimnazja

23

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: http://www.oke.poznan.pl/files/cms/469/wyn_gmin_172.pdf

Na terenie gminy funkcjonują 4 placówki oświatowe kształcące młodzież na poziomie

ponadgimnazjalnym: Szkoła Branżowa I stopnia (dawniej Zasadnicza Szkoła Zawodowa) oraz Technikum w

Zespole Szkół nr 1 im. Powstańców Wielkopolskich oraz dwa licea ogólnokształcące: II LO im. Tadeusza

Staniewskiego w Zespole Szkół nr 2 oraz niepubliczna szkoła społeczna I LO Fundacji Edukacji Społecznej

"EKOS".

Ogólna liczba uczniów szkół ponadgimnazjalnych w latach 2010 – 2016 nieznacznie spadła. W roku

2010 liczba uczniów wynosiła 1 598 osób, natomiast w 2010 roku 1 577. Popularność poszczególnych typów

szkół ponadgimnazjalnych nie zmieniła się znacznie i uczniowie w niemal równych proporcjach wybierają

każdy z rodzajów kształcenia, przy czym nieco bardziej popularne od zasadniczej szkoły zawodowej są licea

ogólnokształcące i technikum.

Wykres 12. Liczba uczniów swarzędzkich szkół ponadgimnazjalnych wg typu szkoły w latach 2010-2016


66,9460,99

55,2348,17

72,46

52,42 54,69

34

66,6957,91

51,6445,59

65,31

47,652,67

36,11

0

10

20

30

40

50

60

70

80%

Swarzędz województwo wielkopolskie

44%; 701 42%; 650 36%; 569 34%; 517 30%; 476 31%; 494 35%; 550

26%; 408 26%; 398 28%; 440 33%; 496 36%; 564 35%; 545 30%; 471

31%; 489 33%; 507 35%; 551 33%; 496 34%; 542 34%; 539 35%; 556

0

200

400

600

800

1 000

1 200

1 400

1 600

1 800

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Licea ogólnokształcące Zasadnicze Szkoły Zawodowe Technika

Wykres 11. Wyniki z egzaminów gimnazjalnych w 2017 roku były wyższe niż średnia dla województwa wielkopolskiego.

24

Wysoki udział szkolnictwa zawodowego świadczy o atrakcyjności oferty edukacyjnej i jej

systematycznego dostosowywania do obserwowanych zmian i potrzeb na rynku pracy. W swarzędzkim

Technikum kształcenie odbywa się w zawodzie: informatyk, mechatronik, technik automatyk logistyk,

ekonomista - klasy akademickie, hotelarstwa, urządzeń i systemów energetyki odnawialnej, żywienia

i organizacji usług gastronomicznych. Szkoła Branżowa I stopnia kształci natomiast w zawodach:

elektromechanik pojazdów samochodowych, mechanik automatyki przemysłowej i urządzeń precyzyjnych,

mechatronik, operator maszyn i urządzeń odlewniczych, operator obrabiarek skrawających, krawiec,

mechanik pojazdów samochodowych, sprzedawca, stolarz, tapicer, kucharz, Uczniowie wybierający zawód

inny niż wymienione kształcą się w klasie wielozawodowej.

Ponadto w Zespole Szkół nr 1 działa Szkoła Policealna kształcąca w zawodach: technik administracji,

technik rachunkowości oraz technik bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzone są Kwalifikacyjne Kursy

Zawodowe w następującym zakresie kwalifikacji: mechatronik, technik logistyk oraz technik mechanik.

W trybie zaocznym prowadzone są także zajęcia w Liceum Ogólnokształcącym dla Dorosłych.

Część młodzieży po ukończeniu gimnazjum, z uwagi na renomę placówki lub oferowane kierunki

kształcenia, wybiera także dalszą edukację w liceach i szkołach zawodowych lub artystycznych

zlokalizowanych w Poznaniu.

Kultura, sport i rekreacja

Na terenie gminy Swarzędz funkcjonuje kilka obiektów związanych z kulturą. Najważniejszą

instytucją w sferze propagowania i animowania kultury na terenie gminy jest Ośrodek Kultury w Swarzędzu,

który jest organizatorem i koordynatorem większości imprez i wydarzeń kulturalnych na terenie gminy. Pod

auspicjami Ośrodka funkcjonuje 11 sekcji artystycznych, a ponadto stowarzyszenia i zespoły artystyczne

związane z muzyką oraz promowaniem regionu. Zespół Regionalny „Olszyna” istnieje już 21 lat, zajmuje się

kultywowaniem tradycji i obrzędów regionalnych. W ciągu roku zespół występuje blisko 50 razy, dając

koncerty w całej Wielkopolsce.

Kolejną organizacją związaną z kulturą jest Stowarzyszenie Kulturalne Orkiestra Dęta w Swarzędzu.

Orkiestra istniej od 1946 roku, obecnie zrzeszając 35 muzyków oraz 20 dziewcząt tworzących grupę

choreograficzną. Biorą oni udział w przeglądach i zawodach oraz festiwalach, oferując szeroki repertuar

utworów: sakralnych, rozrywkowych oraz marszów.

Ponadto w gminie funkcjonują dwa chóry:

• Chór męski Akord, założony w 1958 roku przez Sylwestra Rychlewskiego. Zespół może

pochwalić się wieloma sukcesami na arenie międzynarodowej, między innymi zajęcie III

miejsca na II Międzynarodowym festiwalu Chóralnym na Łotwie. Chór dał koncert na Placu

Świętego Piotra w Rzymie z okazji 24 rocznicy pontyfikatu Jana Pawła II. W repertuarze

zespołu znajdują się utwory wybitnych kompozytorów tworzących od średniowiecza aż do

czasów współczesnych.

• Chór kameralny Dysonans, powstały w 1991 roku. Tworzą go studenci i absolwenci szkół

wyższych z Poznania. Zespół posiada bardzo bogaty repertuar oferujący między innymi

barokowe utwory a cappella, muzykę rozrywkową czy współczesne kompozycje artystów

polskich i zagranicznych. Chór występuje zarówno na scenach polskich jak i zagranicznych.

25

Ośrodek Kultury w Swarzędzu jest także organizatorem zajęć w świetlicach wiejskich

zlokalizowanych w takich miejscowościach jak: Gruszczyn, Karłowice, Kobylnica, Paczkowo, Uzarzewo,

Wierzonka, a także w Świetlicy Miejsko – Parafialnej na os. Mielżyńskiego 1A oraz Świetlicy Miejskiej na os.

Czwartaków 1

Tabela 7. Uczestnicy wydarzeń kulturalnych w gminie Swarzędz – lata 2014-2016

Uczestnicy wydarzeń kulturalnych w gminie Swarzędz

2013 2014 2015 2016

Imprezy artystyczno-rozrywkowe 6600 6600 6600 8000

Odwiedzający muzea 39059 37847 33816 35321

Członkowie grup teatralnych 0 10 0 10

Członkowie grup chóralnych 10 30 50 30

Członkowie grup folklorystycznych 10 15 35 50


Drugą najważniejszą instytucją kulturalną na terenie gminy jest Biblioteka Publiczna w Swarzędzu,

realizująca zadania Powiatowej Biblioteki Publicznej. Księgozbiór biblioteki głównej wraz z filiami liczy

ponad 120 tysięcy woluminów, z rozmaitych gatunków literackich. Od lipca 2016 roku biblioteka wykupiła

cyfrowy dostęp do wypożyczalni Ibuk Libra. W roku 2016 z usług biblioteki skorzystało 7 941 czytelników,

wypożyczając 140 012 książek i 3 126 czasopism.

Wykres 13. Czytelnicy bibliotek na 1 000 mieszkańców


W porównaniu z rokiem 2010 liczba osób korzystających z bibliotek (na 1 000 ludności) w gminie

Swarzędz wzrosła z 140 do blisko 160. Zanotowano więc wzrost o prawie 15%, jednocześnie po raz pierwszy

przekroczona została średnia dla województwa wielkopolskiego. Jest to wynik zbliżony do wyników z całego

kraju. Stopniowa poprawa czytelnictwa jest zjawiskiem pożądanym, wpływającym na wyedukowanie

społeczeństwa jak i jego świadomość kulturalną.

Na terenie Gminy Swarzędz działają trzy kluby sportowe: SKS Unia Swarzędz (piłka nożna,

gimnastyka, zapasy, lekkoatletyka) , LZS „Piast” Kobylnica (piłka nożna) oraz Swarzędzki Klub Karate-do

„FIGHTER”, a także cztery uczniowskie kluby sportowe działające przy swarzędzkich szkołach.

Popularnymi obiektami sportu i rekreacji, umożliwiającymi aktywny wypoczynek są:

• Swarzędzkie Centrum Sportu i Rekreacji: kompleks sportowy obejmujący 3 pełnowymiarowe

boiska do piłki nożnej, halę sportową, krytą pływalnię i sztuczne lodowisko,

169 168 168 167 164 162160 157 155 155 152 153139 133 129 120 129

156

0

50

100

150

200

2010 2011 2012 2013 2014 2015

POLSKA WIELKOPOLSKIE Swarzędz

26

• ATRIUM Centrum Sport & Fitness: w ofercie centrum znajduje się m.in.: siłownia, aerobik, sauna,

solarium, masaże, sala gimnastyczna, kryta ujeżdżalnia i pensjonat dla koni umożliwi całoroczną

naukę jazdy konnej dla dzieci i dorosłych, hipoterapię i woltyżerkę.

• STREFA SPORTU TENIS & FITNESS obiekt oferuje zajęcia z nauki gry w tenisa na dwóch krytych

kortach tenisowych ze sztuczną nawierzchnią, a także organizację innych zajęć sportowych

i tanecznych dla dzieci i młodzieży,

• Aeroklub Poznański im. Wandy Modlibowskiej – organizuje sekcje: balonową, mikrolotową,

modelarską, paralotniową, samolotową, spadochronową i szybowcową.

• Park linowy "CASCADER PARK";

• Gospodarstwa agroturystyczne na terenie gminy także posiadają w ofercie naukę jazdy konnej oraz

organizację innych zajęć rekreacyjnych.

Turystyka

Turystyka nie stanowi wiodącej gałęzi lokalnej gospodarki, a jej potencjał w tym zakresie jest

ograniczony, choć na terenie gminy znajdują się unikatowe miejsca dziedzictwa historycznego

i kulturowego, a także atrakcyjne obiekty sprzyjające wypoczynkowi i rekreacji.

Gmina Swarzędz jest członkiem Poznańskiej Lokalnej Organizacji Turystycznej oraz Związku

Międzygminnego "Puszcza Zielonka". Przez gminę Swarzędz przebiega wiele tras pieszych, rowerowych i

samochodowych. Najbardziej znanymi i wartymi zobaczenia są: Cysterski Szlak Rowerowy oraz Szlak

Kościołów Drewnianych wokół Puszczy Zielonka. Pierwszy z wyżej wymienionych ma łączną długość 143 km,

swój początek ma w Poznaniu (przy Kościele Św. Jana Jerozolimskiego) a kończy się w Dąbrówce Kościelnej.

Cała trasa szlaku jest oznakowana. Szlak Kościół Drewnianych liczy około 90 km, i obejmuje 9 kościołów z

czego 2 znajdują się na terenie gminy Swarzędz (w Wierzenicy i Uzarzewie). Szlak ten jest przeznaczony

w głównej mierze dla turystów przemieszczających się samochodami.

Na północ od Swarzędza leży Park Krajobrazowy Puszcza Zielonka, który łączy się z terenem gminy

Europejską Ścieżką Rowerową (E2, E9) oraz Szlakiem Łącznikowym (R-1-8).

Na terenie gminy 18 obiektów nieruchomych posiada wpis do rejestru zabytków nieruchomych

województwa wielkopolskiego. Są to głównie zespoły parkowo-pałacowe (Bogucin, Karłowice, Swarzędz,

Uzarzewo, Wierzenica, Wierzonka), parki (Paczkowo), kościoły i plebanie (Uzarzewo, Wierzenica) oraz domy

(Swarzędz) i karczma w Wierzenicy8. Obiektami o szczególnej wartości turystycznej są takie obiekty jak:

• Skansen i Muzeum Pszczelarstwa im. Prof. Ryszarda Kosteckiego – największe w Europie plenerowe

muzeum etnograficzne, posiadające unikatowy zbiór uli ilustrujący historię bartnictwa

i pszczelarstwa na ziemiach polskich,

• Muzeum Przyrodniczo – Łowieckie w Uzarzewie – muzeum mieści się w XIX-wiecznym

neorenesansowym pałacu oraz nowoczesnym pawilonie muzealnym, które są otoczone parkiem.

W muzeum prezentowane są eksponaty przyrodnicze, trofea i akcesoria łowieckie i myśliwskie. W

zasobach muzealnych znajdują się także dzieła sztuki, meble i inne eksponaty prezentujące tradycje

łowieckie Wielkopolski, a także różnorodność lokalnej fauny.

• Kościół pw. Św. Marcina w Swarzędzu – zabytkowy kościół pochodzący z XIII wieku,

8 Rejestr zabytków nieruchomych woj. wielkopolskiego – Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Poznaniu

27

• Kościół Parafialny w Wierzenicy, pw. Św. Mikołaja – kościół drewniany z II poł. XVI w.,

• Kościół pw. Św. Michała Archanioła w Uzarzewie – kościół drewniany wybudowany w 1749 r.

Zagospodarowanie przestrzenne

Do czasów przedwojennych miasto Swarzędz i jego otoczenie rozwijały się niezależnie od

położonego w sąsiedztwie Poznania. W okresie powojennym, sytuacja ta uległa zmianie, a funkcjonalne

powiązanie z Poznaniem stanowiło główny czynnik dynamicznego rozwoju struktury przestrzennej

Swarzędza i jego okolic. Obecnie położenie w ramach aglomeracji poznańskiej, również stanowi

determinantę rozwoju społecznego, gospodarczego i demograficznego gminy, wpływając przez to na

konieczność odpowiedniego kształtowania polityki przestrzennej miasta i gminy.

W ostatnich latach głównymi osiami rozwoju gospodarczego gminy były tereny inwestycyjne

zlokalizowane wzdłuż drogi krajowej Nr 92 – w Swarzędzu i Jasinie, a także wzdłuż drogi wojewódzkiej

Nr 194 (dawniej DK Nr 5) w rejonie Bogucina, Janikowa i Kobylnicy. Przebieg tych tras stał się jednocześnie

naturalnymi barierami przestrzennymi gminy. Jest to szczególnie widoczne w mieście Swarzędz, gdzie

przebieg drogi Nr 92 przez centrum – dzieli miasto na dwie części. Prowadzi to do pewnych zaburzeń

w spójnym funkcjonowaniu miasta jako całości i występowania różnic w zagospodarowaniu

infrastrukturalnym poszczególnych jego części. Ponadto przebieg ww. tras o dużym natężeniu ruchu wiąże

się z pewnymi uciążliwościami dla mieszkańców takimi jak hałas komunikacyjny, wzmożony ruch tranzytowy

czy zanieczyszczenie powietrza.

Rozwój przestrzenny terenów wiejskich gminy do lat 70-tych był nieznaczny i ograniczał się

wyłącznie do tych wsi, w których zlokalizowane były Państwowe Gospodarstwa Rolne. Obecnie sytuacja jest

odmienna i obszary popegeerowskie zmagają się z licznymi problemami natury społeczno-gospodarczej,

przestrzennej i infrastrukturalnej, z kolei obszary dotychczas zagospodarowywane w sposób ograniczony,

zostały przeznaczone pod nową zabudową deweloperską (głównie szeregową) i jednorodzinną, przyciągając

nowych mieszkańców.

Gwałtowny rozwój budownictwa mieszkaniowego na terenie miasta rozpoczął się w latach 70-tych.

Powstały wtedy największe osiedla mieszkaniowe o zabudowie blokowej zlokalizowane w północno-

wschodniej i południowej części miasta. Niska jakość techniczna i wizualna, doprowadziła do obniżenia

estetyki tkanki architektonicznej miasta i w rezultacie utraty ładu przestrzennego. Obecnie najwyższy

przyrost budynków mieszkalnych odnotowywany jest w części południowej Swarzędza w kierunki Zalasewa,

gdzie powstają nowe osiedla zabudowy jednorodzinnej.

Wzmożona ekspansja budownictwa w mieście i jego okolicach sprawia, iż utrudnione staje się

zapewnienie dostatecznego stopnia i tempa rozwoju infrastruktury, a także utrzymanie ładu

przestrzennego. Problem pogłębia realizacja budownictwa w drodze decyzji o warunkach zabudowy, a nie

miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, choć gmina czyni znaczne starania w tym zakresie.

Według stanu na koniec 2015 r. Gmina Swarzędz była pokryta 122 miejscowymi planami

zagospodarowania przestrzennego (mpzp) w 18,8% jej powierzchni, co oznacza wzrost o 14 punktów

procentowych w stosunku do 2010 r.

28

Poprawa pokrycia gminy mpzp przełożyła się na spadek liczby wydawanych decyzji o warunkach

zabudowy w okresie lat 2010-2015 z poziomu 354 w 2010 r. do 202 w 2015 r. (średnio rocznie wydawano

231 decyzje), co przekłada się na zwiększenie kontroli nad zagospodarowaniem przestrzennym

i zachowaniem ładu urbanistyczno-architektonicznego w gminie.

Struktura zagospodarowania terenu gminy według stanu na 2014 r. została zaprezentowana

w poniższej tabeli.

Tabela 8. Struktura zagospodarowania powierzchni Gminy Swarzędz - stan na 2014 r.

Powierzchnia w ha Udział % w pow.

całkowitej gminy

Gmina Swarzędz, w tym: 10 178

- Miasto 823 8,1%

- Obszar wiejski 9 355 91,9%

użytki rolne razem, w tym: 6 801 66,8%

- użytki rolne - grunty orne 6 020 59,1%

grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione razem, w tym: 1 388 13,6%

- grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione - lasy 1 358 13,3%

grunty pod wodami razem 162 1,6%

grunty zabudowane i zurbanizowane razem, w tym: 1 633 16,0%

- tereny mieszkaniowe 559 5,5%

- tereny przemysłowe 131 1,3%

- tereny inne zabudowane 200 2,0%

- tereny zurbanizowane niezabudowane 74 0,7%

- tereny rekreacji i wypoczynku 37 0,4%

- tereny komunikacyjne - drogi, tereny kolejowe i inne 632 6,2%

nieużytki 173 1,7%

tereny różne 21 0,2%

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Bank Danych Lokalnych, GUS.

Gmina Swarzędz cechuje się relatywnie wysokim poziomem zurbanizowania – grunty zabudowane

i zurbanizowane stanowią bowiem 16,0% powierzchni gminy, co znacząco przekracza przeciętny poziom dla

województwa i kraju równy 5,2%. Mimo wysokiego stopnia zurbanizowania gmina posiada znaczne zasoby

użytków rolnych, które stanowią 66,8% powierzchni gminy (Wielkopolska – 64,7%, Polska – 59,9%) z czego

88,5% zajmują grunty orne. Zagospodarowanie terenów niezabudowanych pod działalność rolniczą

przekłada się relatywnie niską lesistość – zaledwie 13,3% powierzchni gminy stanowią kompleksy leśne,

w znacznej mierze zlokalizowane w północnej części gminy. Dla porównania wskaźnik lesistości dla

Wielkopolski wynosi 26,4%, dla ogółu kraju zaś 30,0%.

Środowisko

Geograficznie gmina położona jest w północnej części Równiny Wrzesińskiej, wchodzącej w skład

Niziny Wielkopolskiej, krainy geograficznej, której charakter określa polodowcowa rzeźba terenu. Teren

gminy jest generalnie równinny, lekko pofalowany (wyniesiony na wysokość 85 - 105 m n.p.m), rozcięty

miejscami zabagnionymi dolinami rzek Główna i Cybina. Najwyżej wyniesiony jest teren wsi Wierzenica

i Janikowo. Tam też nachylenia terenu uzyskują największe kąty. Zasadniczą część gminy stanowi

wysoczyzna morenowa, którą tworzą zróżnicowane litologicznie utwory – głównie piaski i żwiry sandrowe,

w obniżeniach i dolinach rzek utwory torfowe i mułowe, w części pagórkowatej zaś utwory gliniaste (gliny

zwałowe) i piaszczysto - gliniaste. Gleby są średniej i gorszej jakości i nie wszędzie sprzyjają gospodarce

29

rolnej. Przeważają gleby IV klasy bonitacyjnej (55%). Po kilkanaście procent udziału w ogólnej powierzchni

gruntów przypada zaś na gleby klasy III i V. Lesistość gminy jest niska i określa ją wskaźnik 12,9% udziału

lasów w ogólnej powierzchni. Na wody powierzchniowe przypada 2,2%, a na tereny zabudowane 9%.

Bogate, jak na Wielkopolskę, są natomiast zasoby wód podziemnych, głównie za sprawą bogatej w wody

tzw. Wielkopolskiej Doliny Kopalnej, z której zasobów korzystają gminne ujęcia wodne.

Przez gminę przepływają wspomniane powyżej dwie rzeki: Cybina i Główna, stanowiące dopływ

rzeki Warty. W granicach gminy położone są także jeziora (Jezioro Swarzędzkie, Jezioro Uzarzewskie,

fragment Jeziora Kowalskiego), a także liczne pomniejsze zbiorniki wodne. Zgodnie z badaniami

Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu wody płynące i powierzchniowe położone na terenie

gminy wykazują zły lub słaby stan ekologiczny. Źródłami zanieczyszczeń wód podziemnych

i powierzchniowych są przede wszystkim: intensywna produkcja rolna oraz stosowanie nawozów, rolnicze

wykorzystywanie gnojowicy, eutrofizacja wód wywołana zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł

komunalnych i rolniczych, wysoki stopień zwodociągowania, przy niskim stopniu skanalizowania obszarów

wiejskich, odprowadzanie bezpośrednio do gruntu wód opadowych i roztopowych, nieszczelne zbiorniki

bezodpływowe powodujące skażenie wód podziemnych.

Gmina podejmuje działania w sferze poprawy infrastruktury kanalizacyjnej i wodociągowej, które

ograniczą przyczyny powstawania zanieczyszczeń. Ponadto we wrześniu 2011 r. Gmina Swarzędz podjęła

decyzję o rekultywacji jeziora Swarzędzkiego z wykorzystaniem trzech metod: strącania fosforu z toni

wodnej do osadów dennych przy pomocy preparatu PIX, natleniania wód naddennych przy pomocy

aeratora wietrznego oraz troficzne oddziaływanie od góry piramidy troficznej przy pomocy zabiegów

ichtiologicznych (tzw. biomanipulacji). Stan jeziora ulega stopniowej poprawie, która ma zapewnić

możliwość rekreacyjnego korzystania z akwenu.

Na terenie gminy Swarzędz występują następujące obszary objęte ochroną na podstawie ustawy

z dnia 16 kwietnia 2014 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2013 r., poz. 627 ze zm.): obszar mający znaczenie

dla Wspólnoty „Dolina Cybiny” PLH300038 oraz otulina Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka. Na terenie

gminy Swarzędz znajduje się 20 pomników przyrody, są to głównie pojedyncze drzewa oraz dwie grupy

drzew i aleja.

30

Mapa 1. Prawne formy ochrony przyrody na terenie Gminy Swarzędz

Źródło: opracowanie własne na podstawie: danych przestrzennych RDOŚ w Poznaniu

Do najpoważniejszych i najbardziej odczuwalnych zagrożeń dla środowiska i zdrowia, na które w

sposób bezpośredni narażeni są mieszkańcy są zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego oraz

utrzymująca się obecność wyrobów azbestowych w otoczeniu.

Powszechnym i zauważalnym problemem jest zanieczyszczenie powietrza. Gmina Swarzędz należy

do wielkopolskiej strefy oceny jakości powietrza wielkopolskiej, jednak z uwagi na bliskość i relatywnie silne

oddziaływanie warto także przytoczyć wyniki badań jakości powietrza dla sfery aglomeracji poznańskiej.

31

Zgodnie z publikowaną corocznie przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu roczną

oceną jakości powietrza w województwie wielkopolskim w 2016 ze względu na stężenia: NO₂, SO₂, CO, As,

Cd, Ni, Pb obu strefom przypisano klasę A. Wartości pyłu PM2,5 pozwoliły przypisać klasę A strefie

aglomeracja poznańska, natomiast klasę C strefie wielkopolskiej. Klasę C stwierdzono również we

wszystkich strefach dla pyłu PM10 i benzo(a)pirenu. Głównym źródłem wysokich stężeń pyłu zawieszonego

PM10 i benzo(a)pirenu są procesy spalania paliw w celach grzewczych, w szczególności w paleniskach

sektora komunalno-bytowego, stąd szczególnie dotkliwie odczuwane są wysokie stężenia zanieczyszczeń

zimą w okresie grzewczym. Problem przekroczeń, a więc i klasy C, odnotowano także w latach

wcześniejszych i dotyczył on tych samych substancji tj.: pyłu PM10, pyłu PM2,5 i benzo(a)pirenu. W latach

2010‒2014 dla pyłu PM2,5 obowiązywał jeszcze margines tolerancji, który spowodował w roku 2014

zaliczenie strefy aglomeracja poznańska do klasy B i tym samym pozwolił nie wszczynać procedury

tworzenia programu ochrony powietrza (POP). Ponieważ dla powyższej strefy już wcześniej opracowano

POP dla pyłu PM10 to prowadzenie działań proekologicznych mających doprowadzić do zmniejszenia jego

stężeń przekłada także się na poprawę sytuacji w zakresie pyłu PM2,5, o czym świadczy fakt, iż w kolejnych

latach nie odnotowano przekroczenia poziomu dopuszczalnego i przypisano strefie klasę A. Ponadto w

strefie wielkopolskiej odnotowano przekroczenia O3 nadając jej klasę C. Czynnikami powodującymi

powstawanie ozonu są tlenki azotu oraz węglowodory. Ozon jest zanieczyszczeniem pochodzenia

fotochemicznego, jego stężenie zależy bezpośrednio od stopnia nasłonecznienia, wilgotności względnej,

temperatury oraz prędkości wiatru.

Tabela 9. Wyniki oceny jakości powietrza dla wybranych stref w województwie wielkopolskim w 2016 r. pod kątem ochrony zdrowia

Symbol klasy strefy dla poszczególnych substancji

Nazwa strefy NO2 SO2 CO C6H6 pył PM2,5

pył PM10

BaP As Cd Ni Pb O3

Aglomeracja poznańska

A A A A A C C A A A A A

Strefa wielkopolska

A A A A C C C A A A A C

Klasa A – stężenie poszczególnych zanieczyszczeń nie przekroczyło odpowiednio poziomów dopuszczalnych lub poziomów

docelowych;

Klasa C – stężenie poszczególnych zanieczyszczeń przekracza poziom dopuszczalny lub poziom docelowy powiększony o

margines tolerancji.

Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok 2016, Wojewódzki Inspektorat Ochrony

Środowiska w Poznaniu, 2017 r.

Zanieczyszczenie powietrza przyczynia się do obniżenia jakości życia i zdrowia mieszkańców gminy.

Głównymi czynnikami wpływającymi na problem zanieczyszczeń powietrza w Gminie Swarzędz, obok niskiej

emisji, są bliskość Poznania i aglomeracji poznańskiej, gdzie wytwarza się duże ilości substancji szkodliwych,

a także emisja liniowa, związana z przebiegiem przez teren gminy szlaków komunikacyjnych, o wysokim

natężeniu ruchu.

W związku z powyższym w celu przeciwdziałania zanieczyszczeniom emitowanym na terenie gminy

w 2016 r. przyjęto „Plan Gospodarki Niskoemisyjnej Miasta i Gminy Swarzędz”, który na podstawie

przeprowadzonych badań oszacował wielkość emisji substancji szkodliwych na terenie gminy, wskazując na

cele i rozwiązania w postaci działań inwestycyjnych i nieinwestycyjnych w obszarach związanych

z użytkowaniem energii w budownictwie, transporcie i gospodarce komunalnej. Określone

32

w harmonogramie rzeczowo-finansowym działania pozwolą na zaoszczędzenie do 2020 roku 35 099,85

MWh energii i 19 925,94 emisji Mg CO2 – redukcja emisji o 4,95% w stosunku do roku bazowego (2010).

PGN wskazuje ponadto, iż dotychczas realizowana polityka Urzędu Miasta i Gminy w Swarzędzu przynosi

rezultaty, gdyż przy znacznym wzroście gospodarczym i rozwoju gminy w okresie ostatnich kilku lat emisje

gazów cieplarnianych nie wzrosły w sposób znaczący, a zużycie energii zostało ograniczone. Kontynuacja

tych działań, w oparciu o zapisy PGN powinna prowadzić do dalszej poprawy stanu środowiska i zwiększania

świadomości mieszkańców.

Zgodnie z „Programem Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032” przyjętym przez Radę

Ministrów Rzeczpospolitej Polskiej uchwałą nr 122/2009 z dnia 14 lipca 2009 r., zmienionej uchwałą

nr 39/2010 z dnia 15 marca 2010 r. zadaniem gminy w obszarze ochrony środowiska i zdrowia mieszkańców

jest usunięcie wyrobów azbestowych do 2032 r. W związku z powyższym w dniu 25 czerwca 2013 r. Gmina

Swarzędz przyjęła dokument „Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla Miasta i

Gminy Swarzędz na lata 2012-2032”, którego celami są: usunięcie oraz unieszkodliwienie wyrobów

zawierających azbest, ograniczenie negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych obecnością

azbestu, oraz likwidację szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko.

Azbest stosowany był do produkcji wyrobów azbestowo-cementowych, wyrobów włókienniczych

oraz wyrobów hydroizolacyjnych (lepiki, papy dachowe, płytki podłogowe). Najbardziej popularnym

zastosowaniem azbestu była produkcja wyrobów azbestowo-cementowych, w tym szczególnie lekkiej,

wytrzymałej, trwałej i niepalnej płyty azbestowo-cementowej – eternitu. Na terenie gminy Swarzędz eternit

stanowi większość zinwentaryzowanych wyrobów azbestowych.

Przeprowadzona inwentaryzacja pokryć dachowych i okładzin elewacyjnych wykonanych z płyt

azbestowo-cementowych, a także innych wyrobów azbestowych wykazała, że na terenie gminy Swarzędz

występuje 1 611855 kg (w tym od osób fizycznych – 1 102 676 kg) odpadów zawierających azbest.

W programie dokonano wyliczeń potencjalnych kosztów usuwania wyrobów zawierających azbest, które

wg. cen rynku krajowego szacuje się na 9 241 828,29 zł. Z uwagi na szczególne znaczenie dla jakości

środowiska i zdrowia mieszkańców dane dotyczące ilości azbestu zlokalizowanej w poszczególnych

częściach gminy stanowiły jeden z elementów analizy delimitacyjnej obszarów zdegradowanych

przedstawionej w dalszej części dokumentu.

W ostatnich latach mieszkańcy Gminy Swarzędz, a także właściciele i użytkownicy wieczyści, którzy

nie prowadzą działalności gospodarczej; spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, jednostki organizacyjne

zaliczane do sektora finansów publicznych, instytuty badawcze oraz stowarzyszenia ogrodowe lub

działkowcy9 mieli możliwość składania wniosków o udział w Programie likwidacji wyrobów zawierających

azbest koordynowanym przez Powiat Poznański. Dofinansowanie w ramach Programu pokrywa 100%

kosztów demontażu i unieszkodliwiania wyrobów zawierających azbest. O zakwalifikowaniu wniosku oraz

przyznaniu dotacji decyduje kolejność zgłoszeń. Jest to cenna inicjatywa, biorąc pod uwagę fakt, iż obecność

wyrobów azbestowych na terenie gminy jest wciąż wysoka.

9 W przypadku, gdy wymienione podmioty nie wykorzystają limitu dotacyjnego, uprawnienia do udziału w akcji mogą otrzymać także rolnicze spółdzielnie produkcyjne

33

Mieszkalnictwo

W latach 2010-2015 zasób mieszkaniowy gminy wzrósł o 14,6% (2 117 mieszkań), a przeciętna

powierzchnia użytkowa wzrosła z poziomu 85,72 m2 do poziomu 87,58 m2 . Wysoki poziom przyrostu liczby

mieszkań na terenie gminy wynikał z wysokiego poziomu migracji ludności do gminy i wzmożonego rozwoju

działalności deweloperskiej. Tempo i skala zmian zasobu mieszkaniowego znacząco różniły się pomiędzy

miastem, a częścią wiejską gminy.

Wykres 14. Zasób mieszkaniowy w Gminie Swarzędz lata 2010-2015

Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS

Na terenie miasta liczba mieszkań wzrosła zaledwie o 3% (329 mieszkań), co oznacza, iż nowe

realizacje stanowiły jedynie uzupełnienie obecnego zasobu, odzwierciedlając tendencje demograficzne

obserwowane na terenie Swarzędza: stopniowy odpływ mieszkańców, stabilny poziom liczby ludności

wykazujący nieznaczne wahania w badanym okresie. Średnia powierzchnia użytkowa mieszkań na terenie

miasta wzrosła o 0,5 m2 i w 2015 r. wynosiła średnio 75,55 m2.

Obszar wiejski gminy cieszy się znaczącą popularnością wśród mieszkańców i deweloperów,

co w pewnym stopniu potęguje proces zmian na terenie gminy: migracje ludności na obszar aglomeracji

poznańskiej skłaniają deweloperów do tworzenia nowych osiedli mieszkaniowych, nawet na terenach

o mniejszym stopniu skomunikowania i uzbrojenia w media, z kolei konkurencyjne cenowo, położone

w atrakcyjnych lokalizacjach nieruchomości przyczyniają się do dalszego napływu nowych mieszkańców.

Potwierdzają to dane, w latach 2010-2015 liczba mieszkań na terenie sołectw wzrosła aż o 44% (1 788

mieszkań). Istotna zmiana dokonała się także w typie zabudowy i jej parametrach. Początkowo na terenie

swarzędzkich wsi dominowała zabudowa mieszkaniowo-zagrodowa i jednorodzinna, z rzadka uzupełniana

niskokondygnacyjną zabudową blokową, co zwiększało średnią powierzchnię zasobów mieszkaniowych.

Obecny rozwój rynku nieruchomości, głównie niskiej zabudowy blokowej i szeregowej, o mniejszym

przeciętnym metrażu dostosowanym do preferencji i możliwości finansowych klientów, a także wymogów

rządowych programów wsparcia jak np. „Mieszkanie dla Młodych”, doprowadził do spadku przeciętnej

powierzchni użytkowej mieszkań z poziomu 113,15 m2 w 2010 r. do poziomu 109,75 m2 w 2015 r.

10 457 10 509 10 580 10 717 10 740 10 786

4 066 4 449 4 818 5 049 5 390 5 854

0

5 000

10 000

15 000

20 000

2010 2011 2012 2013 2014 2015

Swarzędz - miasto Gmina Swarzędz - obszar wiejski

34

Ostatnie mieszkania spółdzielcze wybudowano w 2007 roku, mieszkania komunalne natomiast w

2012 roku – wybudowano wówczas 33 mieszkania. Według stanu na koniec 2012 roku gminny zasób

mieszkaniowy składał się z 67 budynków o łącznej powierzchni użytkowej 18.572,09 m2 o łącznej liczbie 469

lokali, z czego 432 lokale stanowią lokale komunalne, zaś 17 to lokale socjalne.10

Stały zasób mieszkaniowy gminy zabezpiecza potrzeby mieszkaniowe gospodarstw o niskich

dochodach, co stanowi zadanie własne gminy wynikające z przepisów ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o

ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego (t.j. Dz. U. z 2005

r. Nr 31, poz. 266 z późn. zm.). Stały zasób mieszkaniowy Gminy Swarzędz obejmuje 24 budynki o łącznej

liczbie lokali równej 235. Pojedyncze budynki znajdują się w Gruszczynie, Sarbinowie i Jasinie, pozostałe zaś

zlokalizowane są w mieście Swarzędz.11

Gospodarka komunalna i infrastruktura techniczna

Głównym podmiotem świadczącym usługi w zakresie gospodarki komunalnej na terenie gminy jest

Zakład Gospodarki Komunalnej w Swarzędzu, będący zakładem budżetowym gminy. Do zadań Zakładu

należy, m.in.: utrzymanie czystości i porządku w mieście i gminie Swarzędz, administracja lokalami

komunalnymi, eksploatacja i konserwacja gminnych sieci wodociągowych i kanalizacyjnych, administracja

cmentarzem komunalnym, równanie, utwardzanie i profilowa dróg gruntowych na obszarze gminy.

Tabela 10. Udział ludności korzystającej z infrastruktury sieciowej [lata 2010-2015]

2010 2011 2012 2013 2014 2015

wodociąg

Gmina Swarzędz 94,0 93,9 94,2 94,1 95,5 95,4

- miasto 99,1 99,1 99,1 99,1 99,5 99,5

- obszar wiejski 82,3 82,6 83,8 83,9 87,9 87,9 kanalizacja

Gmina Swarzędz 75,2 75,4 75,8 75,4 80,6 80,5

- miasto 90,6 90,6 91,2 91,2 91,5 91,5

- obszar wiejski 40,3 42,1 43,3 43,5 59,6 60,4 gaz

Gmina Swarzędz 78,8 78,7 77,4 76,6 76,6 76,6

- miasto 88,4 88,5 89,7 88,6 88,6 88,1

- obszar wiejski 57,2 57,1 51,4 52,5 53,3 55,5

Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS

10 Plan wykorzystania gminnego zasobu nieruchomości Gminy Swarzędz na lata 2013-2015, Urząd Miasta i Gminy Swarzędz, 2012 11 ZARZĄDZENIE NR WSO.0050.1.146.2012 BURMISTRZA MIASTA I GMINY SWARZĘDZ z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie:

określenia szczegółowego wykazu budynków stanowiących stały zasób mieszkaniowy Gminy Swarzędz

35

Infrastruktura sieciowa w związku z postępującą ekspansją nowych osiedli mieszkaniowych rozwija

się głównie na terenach wiejskich gminy. Najwyższy nacisk położony jest na rozwój sieci kanalizacyjnej,

która systematycznie rośnie, a pomiędzy 2013 i 2014 zanotowała gwałtowny wzrost użytkowników na

obszarze wiejskim gminy o ponad 16 punktów procentowych. Swarzędzkie ścieki - poprzez system

przepompowni - w większości płyną do Centralnej Oczyszczalni Ścieków w Koziegłowach pod Poznaniem,

a leżące dalej od Swarzędza, wsie Uzarzewo i Wierzonka posiadają własne oczyszczalnie ścieków.

Swarzędz jest członkiem Związku Międzygminnego Puszcza Zielonka (zrzeszającego 5 gmin:

Swarzędz, Murowana Goślina, Czerwonak, Pobiedziska i Skoki), który realizuje projekt inwestycyjny

„Kanalizacja obszaru Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka i okolic". Ta duża inwestycja (jest to jeden

z największych projektów infrastrukturalnych w kraju) uzyskała dofinansowanie ze środków Funduszu

Spójności w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, co pozwala na stworzenie

nowoczesnej infrastruktury sieciowej na terenach wiejskich. W ramach projektu na terenie gminy

powstanie łącznie 25,7 km sieci z 10 pompowniami ścieków.

W mieście stopień usieciowienia podstawowych mediów jest niemal pełny, wymagając jedynie

bieżących uzupełnień i ewentualnej modernizacji elementów infrastruktury.

W gminie Swarzędz występuje system ciepłowniczy, którego operatorem i dostawcą jest Veolia.

System ten jest bezpośrednio połączony z siecią ciepłowniczą na terenie Miasta Poznania. Operatorem sieci

elektroenergetycznej jest Enea Operator Sp. z o.o., który obsługuje większość gmin z obszaru Metropolii

Poznań. Operatorem sieci gazowej jest Polska Spółka Gazownictwa Sp. z o.o.

Gmina Swarzędz należy do Związku Międzygminnego Gospodarka Odpadami Aglomeracji

Poznańskiej (GOAP) z siedzibą w Poznaniu, który realizuje zadania z zakresu gospodarki odpadami.

Obszar gminy przynależy do Regionu II, który jest najliczniejszym pod względem ludności regionem

w województwie wielkopolskim. W jego skład wchodzi 10 gmin. Regionalną instalację stanowią:

kompostownia pryzmowa i składowisko odpadów w Suchym Lesie należące do Zakładu Zagospodarowania

Odpadów w Poznaniu Sp. z o.o. Instalacjami przewidzianymi do zastępczej obsługi Regionu II są: 3 sortownie

odpadów w Poznaniu; składowiska odpadów w Rabowicach (gmina Swarzędz), Wysoczce (gmina Buk),

w Borówku (gmina Pobiedziska) i w Białęgach (gmina Murowana Goślina), a także instalacja termicznego

przekształcania frakcji resztkowej zmieszanych odpadów komunalnych (ITPOK).

W gminie prowadzona jest selektywna zbiórka odpadów z papieru i tektury, opakowaniowych ze

szkła, metali i tworzyw sztucznych. W zabudowie wielorodzinnej i jednorodzinnej zbiórka odbywa się

w systemie pojemnikowym (kontenerowym) i workowym w tzw. „big-bagach”, zgodnie z ustalonym

harmonogramem. Oprócz zbiórki odpadów „u źródła” istnieje możliwość przekazania odpadów

problemowych do Punktu Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych (tzw. PSZOK) zlokalizowanego na

terenie Składowiska Odpadów Komunalnych w Rabowicach. Mieszkańcy gminy Swarzędz mogą bezpłatnie

oddawać odpady wielkogabarytowe oraz zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny.

36

Delimitacja obszarów zdegradowanych i obszaru rewitalizacji Gminy Swarzędz

Wybór jednostek statystycznych

Jednostkami statystycznymi użytymi na potrzeby wykonania badania delimitacyjnego były

jednostki pomocnicze gminy – sołectwa, a także 7 obszarów, na które podzielono obszar miasta Swarzędz.

Z uwagi na różnice funkcjonalne pomiędzy obszarem miejskim, a obszarami wiejskimi, delimitacja

obszarów kryzysowych została przeprowadzona odrębnie dla miasta i odrębnie dla obszaru wiejskiego.

Analiza obszaru wiejskiego gminy obejmuje 20 sołectw: Bogucin, Garby, Gortatowo, Gruszczyn,

Janikowo, Jasin, Katarzynki, Karłowice, Kobylnica, Kruszewnia, Łowęcin, Paczkowo, Puszczykowo-Zaborze,

Rabowice, Sarbinowo, Sokolniki Gwiazdowskie, Uzarzewo, Wierzenica, Wierzonka, Zalasewo. Z uwagi na

małą liczbę mieszkańców 2 sołectwa, tj. Puszczykowo-Zaborze oraz Katarzynki były analizowane łącznie

z sąsiadującymi sołectwami, odpowiednio: Sarbinowem oraz Kobylnicą.

37

Mapa 2. Mapa poglądowa podziału Gminy Swarzędz na obszary statystyczne wykorzystane na potrzeby delimitacji obszarów zdegradowanych

Źródło: opracowanie własne. Podkład mapy: Open Street Map

38

Miasto Swarzędz zostało podzielone na 7 obszarów, których granice zostały wyznaczone w oparciu

o strefy funkcjonalne zabudowy jak i wzdłuż granic przestrzennych jak przebieg drogi krajowej Nr 92 czy

magistralna międzynarodowa linia kolejowa E20 (Berlin – Poznań – Warszawa – Terespol – Moskwa).

Wyróżniono następujące obszary:

Obszar 1 – jest to obszar położony w południowo-zachodniej części miasta, pomiędzy granicą

miasta z Miastem Poznań, linią kolejową E20, sołectwem Zalasewo, a także Osiedlem Edwarda

Raczyńskiego. Dominującym typem zabudowy w obszarze jest zabudowa mieszkalna

jednorodzinna, a także szeregowa. W północno-wschodniej części obszaru znajdują się Rodzinne

Ogródki Działkowe „Kwitnąca Dolina”, a także tereny przemysłowe oraz kolejowe.

Obszar 2 – jest obszar położony w południowej części miasta, od północy ograniczony torami

kolejowymi, a od południa granicą miasta. Obszar ten obejmuje osiedla zabudowy wielorodzinnej i

szeregowej, tj. Osiedle H. Cegielskiego, Osiedle E. Raczyńskiego, Osiedle T. Działyńskiego, Osiedle

M. Mielżyńskiego.

Obszar 3 – jest to obszar zlokalizowany w południowo-wschodniej części miasta, ograniczony od

wschodu i południa granicą miasta, od północy zaś linią kolejową E20. Obszar obejmuje tereny

o zabudowie mieszkaniowej jednorodzinnej.

Obszar 4 – to obszar położony w centralnej, śródmiejskiej części, obejmujący także tereny położone

wzdłuż wschodniej granicy miasta. Zabudowa w znacznej mierze zdominowana jest przez

zabudowę mieszkaniowo-usługową – 2-3 kondygnacyjne kamienice w centrum miasta, zabudowę

handlowo-usługową, a także zabudowę mieszkaniową jednorodzinną. W północnej części obszaru

występuje także niska zabudowa blokowa.

Obszar 5 – obszar obejmujący głownie duże osiedla wielorodzinne o zabudowie blokowej położone

w północnej części miasta (Os. Dąbrowszczaków, Os. Kościuszkowców, Os. Czwartaków,

Os. Zygmunta III Wazy), we wschodniej części obszaru uzupełnionej zabudową przemysłowo-

usługową oraz mieszkaniową jednorodzinną. Ponadto w granice obszaru weszły dwa tereny

tworzące Rodzinne Ogródki Działkowe oraz cmentarz.

Obszar 6 – obszar położony w zachodniej części miasta, pomiędzy Jeziorem Swarzędzkim, ulicą

Poznańską, granicą z Poznaniem a centrum miasta. Jego dwie równoległe osie przestrzenne

wyznaczają ul. Strzelecka oraz ul. Poznańska. Jest to obszar o dominującej zabudowie

mieszkaniowej jednorodzinnej uzupełniony zabudową usługowo-przemysłową, zlokalizowaną

wzdłuż ul. Poznańskiej. Znaczną część obszaru zajmują także stawy i nieużytki.

Obszar 7 – jest to obszar obejmujący teren Jeziora Swarzędzkiego wraz z nabrzeżem. Obszar ten

został całkowicie wyłączony z przeprowadzonej analizy.

39

Mapa 3. Podział miasta Swarzędz na obszary statystyczne wykorzystane do przeprowadzenia delimitacji obszarów zdegradowanych

Źródło: Opracowanie własne. Podkład mapy: Open Street Map

Tabela 11. Podstawowe dane statystyczne o obszarach użytych na potrzeby przeprowadzenia delimitacji obszarów zdegradowanych Gminy Swarzędz

Ludność ogółem (2015 r.)

Udział w ludności gminy ogółem (2015 r.)

Powierzchnia w ha

Udział w pow. gminy ogółem

OBSZARY STATYSTYCZNE - MIASTO SWARZĘDZ

Obszar Nr 1 2 394 4,9% 103,8 1,0%

Obszar Nr 2 6 647 13,7% 64,58 0,6%

Obszar Nr 3 4 207 8,7% 112 1,1%

Obszar Nr 4 5 370 11,1% 170,9 1,7%

Obszar Nr 5 9 732 20,0% 140,9 1,4%

Obszar Nr 6 1 760 3,6% 118,5 1,2%

Obszar Nr 7 0 0,0% 109,6 1,1%

JEDNOSTKI POMOCNICZE - SOŁECTWA

Bogucin 1058 2,3% 185,45 1,8%

Garby 474 1,0% 480,39 4,7%

Gortatowo 625 1,3% 487,90 4,8%

Gruszczyn 2395 5,1% 616,64 6,1%

Janikowo 498 1,1% 366,17 3,6%

Jasin 1396 3,0% 583,35 5,7%

Karłowice 383 0,8% 481,61 4,7%

Kobylnica/ Katarzynki 1642 3,5% 336,70 3,3%

Kruszewnia 469 1,0% 242,12 2,4%

Łowęcin 582 1,2% 578,41 5,7%

40

Ludność ogółem (2015 r.)

Udział w ludności gminy ogółem (2015 r.)

Powierzchnia w ha

Udział w pow. gminy ogółem

Paczkowo 1655 3,5% 371,69 3,7%

Rabowice 278 0,6% 384,90 3,8%

Sarbinowo/ Puszczykowo Zaborze

169 0,4% 551,50 5,4%

Sokolniki Gwiazdowskie 107 0,2% 272,55 2,7%

Uzarzewo 547 1,2% 908,77 8,9%

Wierzenica 350 0,7% 1328,30 13,1%

Wierzonka 412 0,9% 688,03 6,8%

Zalasewo 3632 7,8% 485,43 4,8%

GMINA SWARZĘDZ12 46 785 10 178 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ewidencji ludności UMiG w Swarzędzu, obliczeń przestrzennych

wykonanych w programie Quantum GIS

Przyjęta metodyka opracowania została oparta na analizie wskaźnikowej jednostek statystycznych,

aby umożliwić możliwie obiektywne określenie obszarów o najwyższej koncentracji problemów natury

społecznej, a także gospodarczej, środowiskowej, technicznej i przestrzenno-funkcjonalnej.

Metodyka zastosowana na potrzeby delimitacji obszarów zdegradowanych

Wykorzystanie wskaźników delimitacyjnych odniesionych do średnich wartości na całym obszarze

gminy ma za zadanie prowadzić do pozyskania pełnego obrazu, dotyczącego wszystkich jednostek

statystycznych gminy, na które zostało ono podzielone oraz wskazania jednostek szczególnie zagrożonych

wykluczeniem i predysponowanych do objęcia kompleksowymi przedsięwzięciami rewitalizacyjnymi.

Zgodnie z wytycznymi ustawy o rewitalizacji obszar wsparcia musi się charakteryzować wyższą

intensywnością negatywnych zjawisk opisanych przyjętymi wskaźnikami niż średnia intensywność tych

zjawisk dla całego miasta. Metodą, która pozwala na ocenę i selekcję obszarów miasta o najwyższym

stopniu degradacji jest standaryzacja przyjętego zestawu wskaźników i na tej podstawie stworzenie indeksu

zbiorczego. Poniżej przedstawione zostały etapy badania delimitacji obszarów zdegradowanych.

I. Zebranie danych dla jednostek i obliczenie wskaźników delimitacyjnych

Na podstawie zebranych, dostępnych statystyk publicznych obliczone zostały wskaźniki, które pozwoliły na określenie poziomu rozwoju społecznego obszarów i sołectw Gminy Swarzędz w takich sferach rozwojowych jak sfera społeczna, gospodarcza, środowiskowa i przestrzenno-funkcjonalna. Za rok podstawowy dla większości analiz przyjęto rok 2015, w pojedynczych przypadkach, z uwagi na dostępność, zastosowano dane możliwie aktualne. W analizach dynamiki za rok bazowy przyjęto rok 2010. Poniżej przedstawiono pełny zestaw wskaźników w podziale na strefy tematyczne.

12 Suma poszczególnych pozycji różni się nieznacznie od sumy ogólnej dla gminy z uwagi na pewien margines błędu w precyzji wytyczania granic w programie QGIS.

41

Sfera społeczna Sfera gospodarcza Sfera środowiskowa Sfera przestrzenno-funkcjonalna

• Dynamika zmian liczby ludności na lata 2010-2015;

• Liczba ludności w wieku poprodukcyjnym w liczbie ludności ogółem (2015);

• Dynamika liczby ludności w wieku poprodukcyjnym (lata 2010-2015);

• Liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym w liczbie ludności ogółem (2015)

• Udział osób bezrobotnych w ogóle ludności w wieku produkcyjnym;

• Udział osób długotrwale bezrobotnych w ogóle ludności w wieku produkcyjnym;

• Dynamika liczby osób bezrobotnych w latach 2010-2015;

• Dynamika liczby osób korzystających z pomocy społecznej w latach 2010-2015;

• Liczba osób korzystająca z pomocy społecznej w ogóle ludności (2015);

• Udział osób zmagających się z problemem uzależnień w ogóle ludności korzystającej z pomocy społ.

• Udział osób dotkniętych przemocą domową w ogóle ludności korzystającej z pomocy społ.

• Udział osób z niepełnosprawnością korzystających z pomocy społ.;

• Frekwencja w wyborach prezydenckich 2015;

• Frekwencja w wyborach samorzadowych 2014;

• Liczba przestępstw stwierdzonych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców (2016);

• Liczba organizacji pozarządowych przypadająca na 1000 mieszkańców;

• Wynik Sprawdzianu 6-klasisty 2014/2015

• Średnia wysokość podatku dochodowego

• Liczba przedsiębiorstw przypadających na 100 mieszkańców;

• Średnia wysokość podatku dochodowego z działalności gospodarczej (PIT-28, PIT-36, PIT-36L) przypadająca na 1 osobę w wieku produkcyjnym;

• Dynamika wysokości podatku dochodowego od osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą (PIT-28, PIT-36, PIT-36L) w latach 2008-2015

• Ilość azbestu przeznaczona do usunięcia przypadająca na każdy 1000 mieszkańców (kg/1000 os.);

• Liczba boisk sportowych na 1000 mieszkańców;

• Liczba budynków wybudowanych przed 1989 r. w budynkach mieszkalnych ogółem (STBS, SM, WM);

• Udział budynków posiadających przyłącze do sieci kanalizacyjnej w budynkach posiadających przyłącze do sieci wodociągowej;

42

(PIT-37, PIT-40, PIT-40A) przypadająca na 1 mieszkańca

• Dynamika wysokości podatku dochodowego od os. fiz. (PIT-37, PIT-40, PIT-40A) w latach 2008-2015

II. Standaryzacja wskaźników

Wzór na obliczenie średniej arytmetycznej, gdzie �̅� oznacza średnią arytmetyczną, n – liczbę zmiennych, x –

wartości zmiennych

�̅� =1

𝑛∑ 𝑥𝑖

𝑛

𝑖=1

Kolejnym krokiem w analizie było wykonanie standaryzacji wskaźników delimitacyjnych. Standaryzacja wskaźników polega na odjęciu od nominalnej wartości wskaźnika dla danego obszaru średniej wartości dla wszystkich jednostek statystycznych i podzieleniu przez odchylenie standardowe. Wystandaryzowane wskaźniki oznaczają odchylenie od normy, którą reprezentuje wartość średnia dla miasta i mogą przyjmować wartości dodatnie lub ujemne 13 . Przejście odchylenia od średniej do wartości ujemnej wskazuje, które obszary odznaczają się wskaźnikiem degradacji wyższym od średniej dla miasta. Z kolei wartości dodatnie odchylenia ukazują obszary o najlepszej sytuacji, w których negatywne zjawiska w porównaniu ze średnią dla miasta odznaczają się mniejszym natężeniem. Standaryzacja wskaźników umożliwia wykonanie bardziej pogłębionych analiz, poprzez zsumowanie wskaźników. Zabieg ten umożliwia utworzenie rankingu jednostek statystycznych i wytypowanie obszaru/ obszarów gminy o najwyższym natężeniu zjawisk problemowych. Obok przedstawione zostały wzory działań matematycznych niezbędnych dla wyliczenia wskaźników wystandaryzowanych.

Wzór na obliczenie odchylenia standardowego populacji, gdzie: 𝝈 oznacza odchylenie standardowe, �̅� – średnią

arytmetyczną, N – liczbę zmiennych, x – wartości zmiennych

𝝈 = √∑ (𝒙𝒊 − �̅�)𝟐𝑵

𝒊=𝟏

𝑵

Wzór na obliczenie wskaźnika wystandaryzowanego - z ,

gdzie 𝝈 oznacza odchylenie standardowe, �̅� – średnią arytmetyczną, x – wartość zmiennej

niewystandaryzowanej

𝒛 =𝒙 − �̅�

𝝈

III. Przypisanie wskaźnikom wystandaryzowanym wag (wi)

Z uwagi na fakt, iż przyjęte na potrzeby delimitacji wskaźniki dotyczą zjawisk o różnym wpływie na jakość życia mieszkańców i poziom rozwoju danego obszaru, postanowiono przypisać poszczególnym wskaźnikom wagi. Im wyższa wartość współczynnika tym większy wpływ wskaźnika na poziom rozwoju społeczno-gospodarczego obszaru. Wagi przypisane wskaźnikom zostały przedstawione w dalszej części w tabeli zbiorczej wskaźników delimitacyjnych. Znak ujemny (-) lub dodatni (+) wskazuje na typ danej zmiennej:

• Stymulanty – oznaczono znakiem dodatnim, gdyż wzrost wartości zmiennej objaśniającej (danego wskaźnika) prowadzi do wzrostu zmiennej objaśnianej (indeksu zbiorczego, rozumianego jako ogólny poziom rozwoju obszaru);

13 W wyniku standaryzacji zmienna uzyskuje średnią wartość oczekiwaną równą zero i odchylenie standardowe równe jeden.

43

• Destymulanty – oznaczono znakiem ujemnym, ponieważ wzrost wartości zmiennej objaśniającej (wskaźnika) prowadzi do spadku zmiennej objaśnianej (indeksu zbiorczego, co oznacza pogorszenie poziomu rozwoju obszaru)

IV. Wynik delimitacji – stworzenie i analiza indeksu zbiorczego (wskaźnika sumarycznego)

Wzór na obliczenie wskaźnika sumarycznego (indeksu zbiorczego) – WS, gdzie 𝒛𝒊 oznacza wartości zmiennych wystandaryzowanych, 𝒘𝒊 – wartość wagi przypisanej

danej zmiennej 𝑾𝑺 = ∑ 𝒛𝒊×𝒘𝒊

𝒏𝒊=𝟏

Ostatnim etapem przeprowadzonej analizy wskaźnikowej jest zsumowanie wystandaryzowanych i pomnożonych przez przypisane im wagi wskaźników. W ten sposób powstaje indeks zbiorczy (wskaźnik sumaryczny), który pozwala na ocenę stopnia natężenia zjawisk kryzysowych na poszczególnych obszarach gminy. Obszar będzie mógł zostać uznany jako obszar zdegradowany, jeśli indeks zbiorczy dla danego obszaru będzie osiągał wartości najniższe, co jest równoznaczne z najwyższym stopniem jego degradacji w skali miasta.

Przedstawiona analiza, z uwagi na naturalne różnice funkcjonalne występujące pomiędzy obszarem

miasta a obszarem wiejskim gminy, została wykonana odrębnie dla obszarów wyznaczonych w granicach

Swarzędza i odrębnie dla sołectw. W granicach wyznaczonych w ten sposób obszarów zdegradowanych,

w rejonach cechujących się najwyższym natężeniem problemów natury społecznej, a także problemami

natury środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej oraz gospodarczej określony zostanie obszar

rewitalizacji.

Na kolejnych stronach przedstawione zostały wyniki przeprowadzonej analizy wskaźnikowej

w podziale na poszczególne sfery tematyczne.

44

Sfera społeczna

Dynamika zmian liczby ludności (lata 2010-2015) – waga 0,5 [źródło danych: Urząd Miasta i Gminy w

Swarzędzu]

Dynamika zmian liczby ludności pozwala ocenić, które obszary gminy wykazują pozytywne/ lub

negatywne trendy demograficzne i stanowią atrakcyjne miejsce do osiedlania się ludności.

Miasto

Rejonami miasta, które w latach 2010-2015 odnotowały przyrost liczby mieszkańców były obszary

o zabudowie jednorodzinnej położone na południowej stronie miasta, tj. obszar Nr 1 (4,6%) oraz obszar Nr 3

(2,0%), a także obszar centrum miasta, czyli obszar Nr 4 (3,3%). Widoczny jest odpływ ludności z obszarów

blokowisk: obszaru Nr 5 (-4,1%) i obszaru Nr 2 (-1,5%). Niewielki spadek liczby ludności (-1,2%) odnotowano

także na obszarze Nr 6.

Odpływ liczby ludności na obszarach silnie zurbanizowanych o zabudowie blokowej, przy

jednoczesnym przyroście liczby ludności na obszarach o zabudowie jednorodzinnej, położonych na

obrzeżach miast jest cechą charakterystyczną dla wielu polskich miast. Trend ten świadczy o występowaniu

zjawiska subrubanizacji, tj. osiedlaniu się mieszkańców na terenach podmiejskich

Sołectwa

W ostatnich latach widoczny jest wyraźny trend osiedlania się znacznej części mieszkańców

Poznania na terenie gmin tworzących aglomerację poznańską, przy jednoczesnym realizowaniu większości

potrzeb, w tym głównie zawodowych, na terenie miasta rdzeniowego. Napływ klasy średniej na nowe

osiedla o zabudowie jednorodzinnej i szeregowej zlokalizowane na terenach o niskim zagęszczeniu

zabudowy, zlokalizowane w spokojnej okolicy, szczególnie na terenach wiejskich widoczny jest także

w gminie Swarzędz. Na 18 rozpatrywanych sołectw zaledwie trzy wykazywały niewielki ubytek ludności

w latach 2010-2015. Były to sołectwa Uzarzewo (-7,1%), Wierzonka (-1,0%), a także Bogucin (-0,1%) Wysoka

popularność terenów wiejskich gminy Swarzędz wynika z ich wysokiej atrakcyjności przyrodniczo-

krajobrazowej, a także niewielkiego oddalenia i relatywnie dobrego skomunikowania z miastem

rdzeniowym aglomeracji – Poznaniem. Szczególnie wyraźny „boom” demograficzny, gdzie liczba ludności

wzrosła o ponad połowę w stosunku do 2010 r. widoczny był w sołectwach położonych na południe od

Swarzędza: Rabowice (52,7%) oraz Zalasewo (82,4%). Wysoki wzrost liczby ludności cechował także takie

sołectwa jak: Garby (47,7%), Gortatowo (42,4%), Gruszczyn (33,1%) czy Kruszewnia (44,8%).

Napływ ludności na teren gminy z jednej strony wiąże się z korzyściami takimi jak wyższa baza

podatkowa, z drugiej strony pociąga za sobą liczne wyzwania związane z odpowiednim, zrównoważonym

gospodarowaniem przestrzennym, zabezpieczeniem odpowiedniej infrastruktury sieciowej

i komunikacyjnej, a także infrastruktury usług społecznych i edukacyjnych dla nowych mieszkańców, co

wiąże się z dodatkowymi obciążeniami finansowymi dla gminy. Konieczne jest zatem przemyślane

opracowywanie dokumentów planistycznych wyznaczających nowe obszary pod zabudowę mieszkaniową,

przy uwzględnieniu uwarunkowań przestrzennych i infrastrukturalnych, które zminimalizują rozproszenie

zabudowy i koszty związane z późniejszą rozbudową i utrzymaniem infrastruktury.

45

Liczba ludności w wieku poprodukcyjnym w liczbie ludności ogółem (2015) – waga:- 0,6 oraz Dynamika

zmian liczby ludności w wieku poprodukcyjnym w latach 2010-2015 – waga: -0,4 [źródło danych: Urząd

Miasta i Gminy w Swarzędzu]

Liczba ludności w wieku poprodukcyjnym (kobiety powyżej 60 roku życia, mężczyźni powyżej

65 roku życia) w liczbie ludności ogółem pozwala na ocenę obciążenia demograficznego społeczeństwa,

związanego ze starzeniem się społeczeństwa. Wysoki udział osób w wieku poprodukcyjnym pociąga za sobą

konieczność zapewnienia odpowiedniej infrastruktury oraz usług dostosowanych do potrzeb tej grupy

wiekowej, ułatwiających ich aktywizację i możliwość uczestnictwa w życiu lokalnej społeczności.

Analiza dynamiki liczby ludności w wieku poprodukcyjnym pogłębia analizę struktury wiekowej,

umożliwiając dokonanie oceny czy zjawisko starzenia się społeczeństwa ma charakter naturalny,

przebiegając stabilnie, czy też proces ten przebiega w sposób gwałtowny i zjawisko to jest potęgowane

przez dodatkowe czynniki społeczne, np. migracje.

Miasto

Obszarem miasta o najstarszej strukturze wiekowej mieszkańców jest obszar Nr 5 (21,7%),

w którym co piąty mieszkaniec osiągnął już wiek emerytalny. Obszar nr 5 to obszar o zabudowie blokowej,

wybudowanej w latach 70. I 80. XX-wieku, stąd naturalne zestarzenie się mieszkańców, którzy osiedlali się

w tamtym okresie w nowowybudowanych blokach. Statystyki wskazują także, iż obszar ten cechuje się

najwyższym poziomem depopulacji, co związane jest także z odpływem osób młodych, zarówno z przyczyn

społecznych jak i edukacyjnych czy ekonomicznych, co dodatkowo przekłada się na pogorszenie wskaźników

struktury wiekowej.

Wysoki udział osób w wieku emerytalnym cechuje także obszar centrum miasta (18,4%) oraz

obszary o zabudowie jednorodzinnej położone po południowej stronie miasta (Nr 1 i Nr 3) oraz obszar Nr 6.

Obszarem wyróżniającym się na tle pozostałych rejonów miasta jest obszar Nr 2, który wykazywał najniższy

poziom ludności w wieku poprodukcyjnym równy 11,3%.

Wskaźnik dynamiki zmian liczby ludności w wieku poprodukcyjnym dla wszystkich obszarów miasta

wykazywał wartość ujemną, niższą niż dynamika liczby ludności ogółem dla tych obszarów. Oznacza to, iż

liczba osób w wieku poprodukcyjnym malała w ostatnich latach. Przyczyn tego stanu rzeczy należy

upatrywać przede wszystkim w przyczynach naturalnych (zgonach), a także częściowo w odpływie

mieszkańców na tereny pozamiejskie.

Sołectwa

W znacznej części sołectwa położone w Gminie Swarzędz cechują się młodszą strukturą wiekową,

aniżeli miasto Swarzędz. Sześć sołectw posiada relatywnie młodą strukturę społeczeństwa, w której udział

ludności w wieku produkcyjnym nie przekracza 10%, są to sołectwa: Zalasewo (7,3%), Wierzenica (7,4%),

Kruszewnia (7,5%), Karłowice (9,4%), Rabowice (9,7%) oraz Garby (9,7%). Najstarszym demograficznie

obszarem części wiejskiej gminy jest położone bezpośrednio przy granicach Poznania sołectwo Bogucin,

w którym co piąty mieszkaniec osiągnął wiek poprodukcyjny. Innymi sołectwami o dosyć wysokim udziale

ludności w wieku poprodukcyjnym są: Janikowo (16,1%), Kobylnica łącznie z Katarzynkami (16,3%),

Sarbinowo łącznie z Puszczykowem Zaborzem (16,0%) oraz Wierzonka (16,0%).

46

Pozostałe sołectwa osiągały wartość wskaźnika oscylującą w graniach 10,2%-13,5%, co biorąc pod

uwagę ogólną sytuację demograficzną kraju należy uznać jako wynik dobry.

Należy zakładać, iż obecna dobra sytuacja struktury wiekowej ludności obszarów wiejskich gminy

Swarzędz, może ulegać stopniowemu pogorszeniu w kolejnych latach. Świadczą o tym spore, dodatnie

wartości wskaźnika dynamiki liczby ludności w wieku produkcyjnym w latach 2010-2015, osiągane przez

poszczególne sołectwa. Tempo tych zmian będzie zapewne w pewnym stopniu ograniczane przez napływ

nowych mieszkańców aglomeracji osiedlających się na terenie gminy, przez co sytuacja demograficzna

w odniesieniu do średnich wartości dla kraju, wciąż będzie utrzymywać się na korzystnym poziomie.

Liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym w liczbie ludności ogółem (2015) – waga: 0,5 [źródło

danych: Urząd Miasta i Gminy w Swarzędzu]

Liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym stanowi kolejny wskaźnik obrazujący strukturę

wiekową poszczególnych obszarów. Wartość wskaźnika pozwala na ocenę potencjału odtworzeniowego

lokalnej społeczności, pozwalając na dokonanie pewnej przybliżonej prognozy zmian struktury

demograficznej w kolejnych latach.

Miasto

Wskaźnik udziału ludności w wieku przedprodukcyjnym pokrywa się w znacznym stopniu ze

wskaźnikiem udziału osób w wieku poprodukcyjnym wykazując ujemną korelację.

Najgorsza sytuacja demograficzna widoczna jest na obszarze Nr 5, w którym liczba ludności w wieku

przedprodukcyjnym (18,6%) jest niższa aniżeli liczba ludności w wieku poprodukcyjnym, co może w

kolejnych latach prowadzić do dalszej depopulacji obszaru i stopniowego starzenia się struktury wiekowej.

Obszarem o najwyższym potencjale demograficznym jest obszar Nr 2, gdzie 23,3% ludności

stanowią dzieci i młodzież do 18 roku życia, znacznie przekraczając liczbę osób w wieku poprodukcyjnym.

W obszarach Nr 3, Nr 4 Nr 1 i Nr 6 liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym także przewyższa liczbę

ludności w wieku poprodukcyjnym, co należy ocenić jako zjawisko pozytywne. Różnice te są jednak

niewielkie i mając w perspektywie osiąganie wieku emerytalnego przez osoby urodzone w czasach wyżu

demograficznego lat 50. XX wieku, konieczna jest dbałość o utrzymanie odpowiedniego poziomu dzietności

i aktywne prowadzenie polityki prorodzinnej przez władze samorządowe, aby zachować dostatecznie

korzystne poziomy wskaźników struktury wiekowej.

Sołectwa

Rozpatrując wartości wskaźnika udziału osób w wieku przedprodukcyjnym w ogólnej liczbie

ludności, warto odnieść je do analizowanej wartości wskaźnika udziału osób w wieku poprodukcyjnym.

Sołectwa położone w Gminie Swarzędz cechują się sporym zróżnicowaniem potencjału demograficznego.

Najmniej korzystna sytuacja widoczna demograficzna widoczna jest w sołectwie: Bogucin (wartość

wskaźnika = 17,9%), gdzie liczba osób w wieku emerytalnym przekracza liczbę mieszkańców w wieku do 18

roku życia. Postępujące starzenie się tego obszaru, wymagać będzie wzmożonej aktywności władz

w zapewnieniu odpowiedniej oferty usług opiekuńczo- pielęgnacyjnych, szczególnie realizowanych

w sposób mobilny – u pacjenta, a także dołożenia starań w aspekcie promocji i planowania przestrzennego,

które przełożą się na większą atrakcyjność osiedleńczą tego rejonu gminy, szczególnie wśród młodych

rodzin.

47

Wybitnie korzystną strukturę wiekową społeczeństwa, w której przewaga udziału dzieci i młodzieży

nad udziałem osób w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności przekracza 15 punktów

procentowych posiada aż 10 sołectw, są to sołectwa: Zalasewo (27%), Garby (22%), Rabowice (21%),

Gruszczyn (20%), Gortatowo (19%), Wierzenica (19%), Kruszewnia (18%), Sokolniki Gwiazdowskie (17%),

Karłowice (17%) oraz Paczkowo (15%). Świadczy to o wysokim potencjale demograficznym tych obszarów,

który biorąc pod uwagę fakt, iż tereny te cechują się także wysoką dynamiką zasiedlania, a proces

powstawania nowych osiedli i domów jest kontynuowany, będzie się utrzymywał w najbliższych latach.

Wysoki udział dzieci i młodzieży, jak i przyrost ich liczby w ostatnich latach, wiąże się z koniecznością

systematycznego poszerzania oferty oświatowej i wychowawczej, a także rekreacyjnej, jak i zapewnienia

odpowiednich rozwiązań komunikacyjnych zapewniających dojazd uczniów do placówek szkolnych.

Sołectwa Jasin (24,6%), Uzarzewo (20,5%), Kobylnica/ Katarzynki (20,9%), Sarbinowo/ Puszczykowo

Zaborze (20,1%) oraz Łowęcin (20,1%) posiadały także relatywnie korzystną relacją osób w wieku

przedprodukcyjnym w stosunku do osób w wieku poprodukcyjnym. Pozostałe dwa sołectwa Janikowo

(18,5%) i Wierzonka (17,5%) również posiadały dodatnią relacje tych parametrów, nie przekraczającą

jednak 3 punktów procentowych.

Udział osób bezrobotnych w ogóle ludności w wieku produkcyjnym (2015) – waga: -1,0 [źródło danych:

Urząd Miasta i Gminy w Swarzędzu; Powiatowy Urząd Pracy w Poznaniu]

Stopa bezrobocia mierzona udziałem osób bezrobotnych zarejestrowanych w ogóle ludności w

wieku produkcyjnym stanowi jeden z podstawowych mierników rozwoju społeczno-gospodarczego.

Bezrobocie stanowi bowiem zjawisko wysoce niepożądane mające silnie przełożenie na występowanie

negatywnych zjawisk społecznych (ubóstwo, wykluczenie społeczne, wyższa skłonność do czynów

przestępczych, uzależnienie od pomocy społecznej, itd.), a także gospodarczych (niepełne wykorzystanie

potencjału zasobów ludzkich, niski popyt konsumpcyjny).

Gmina Swarzędz posiada bardzo dobrą sytuację na rynku pracy. Stopa bezrobocia gminy plasuje się

zdecydowanie poniżej średniej krajowej i wojewódzkiej, co przekłada się również na dobrą sytuację w

poszczególnych obszarach miasta jak i poszczególnych sołectwach. Udział osób bezrobotnych w liczbie

ludności w wieku produkcyjnym na poziomie 2%, oznacza, iż przyczyny strukturalne występowania

bezrobocia mają charakter marginalny, a poziom bezrobocia odpowiada tzw. bezrobociu frykcyjnemu,

którego przyczyną są chwilowe przerwy w zatrudnieniu z powodu poszukiwania innej pracy lub zmianą

miejsca zamieszkania.

Miasto

Biorąc pod uwagę stopień nasilenia problemu bezrobocia w samym mieście najwyższy udział osób

bezrobotnych odnotowano na obszarze Nr 6 oraz w obszarze śródmiejskim (Nr 4), gdzie odpowiednio 2,3%

i 2,1% osób w wieku produkcyjnym pozostawało bez pracy.

Obszarem o najniższym poziomie bezrobocia jest obszar Nr 1, na którym zaledwie 1,3% osób

w wieku produkcyjnym pozostawało bez pracy. W pozostałych obszarach bezrobocie również było

niewysokie i wahało się w graniach 1,6-1,7%.

48

Sołectwa

Obszar wiejski Gminy Swarzędz również cechuje się wysoce korzystną sytuacją na rynku pracy.

W większości gmin udział osób bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym nie przekracza 2%.

Najmniej korzystna sytuacja widoczna jest w sołectwie Karłowice, w którym zarejestrowani bezrobotni

stanowią 4,0% ogółu osób w wieku produkcyjnym. Innymi sołectwami, w których udział bezrobotnych

przekraczał 2,0% były: Wierzonka (2,9%), Wierzenica (2,6%), Uzarzewo (2,2%), Paczkowo (2,3%) oraz

Gortatowo (2,0%).

Sołectwami, w których nie zamieszkują żadne osoby bezrobotne są sołectwa Sarbinowo oraz

Puszczykowo Zatorze, które w analizach rozpatrywane były łącznie. Ponadto poziom bezrobocia nie

przekraczający 1,0% ludności w wieku produkcyjnym wyróżniał sołectwa: Rabowice (0,6%) oraz Zalasewo

(0,8%). W pozostałych sołectwach bezrobocie wahało się w granicach 1,0-2,0% ludności w wieku

produkcyjnym.

Niski poziom bezrobocia w sołectwach gminy wynika z faktu, że znaczna część mieszkańców,

szczególnie tych, którzy osiedlili się na terenie gminy w ostatnich latach, posiada dobrą sytuację zawodową,

w znacznej mierze pracując w Poznaniu lub podmiotach gospodarczych położonych na terenie Aglomeracji

Poznańskiej. Ponadto pewien marginalny wpływ na statystykę ma fakt, iż część osób realnie bezrobotnych,

oficjalnie pracuje (mieszka) w gospodarstwach rolnych, znajdując się poza ewidencjami urzędów pracy

(tworząc tzw. bezrobocie ukryte).

Liczba osób długotrwale bezrobotnych w ogóle ludności w wieku produkcyjnym – waga: -0,8 [źródło

danych: Urząd Miasta i Gminy w Swarzędzu; Powiatowy Urząd Pracy w Poznaniu]

Wskaźnikiem, który pogłębia analizę problemu bezrobocia na danym obszarze jest wskaźnik udziału

osób długotrwale bezrobotnych w ogóle ludności w wieku produkcyjnym. Osoba zarejestrowana w Urzędzie

Pracy otrzymuje status osoby długotrwale bezrobotnej wówczas, gdy okres w jakim pozostaje bez

zatrudnienia przekracza 12 miesięcy. Analiza bezrobocia długotrwałego pozwala ocenić na ile trwały jest

zdiagnozowany problem bezrobocia, a także czy wynika on ze zmian strukturalnych gospodarki

i permanentnego niedopasowania podaży i popytu na rynku pracy, czy jest to zjawisko naturalne związane

z czasową zmianą statusu części osób na rynku pracy, związaną z mobilnością zawodową.

Bezrobocie długotrwałe jest wysoce niekorzystne społecznie, wpływa bowiem zarówno na warunki

bytowe rodziny (długotrwały brak stałego wynagrodzenia, uzależnienie finansowe od transferów z pomocy

społecznej) jak i na kondycję psychologiczną i społeczną osoby pozostającej bez pracy (pojawienie się apatii,

zniechęcenia, zanik posiadanych kwalifikacji i ich niedostosowanie do zmieniających się w wykonywanym

zawodzie technologii i standardów). Czynniki te pogłębiają stan wykluczenia zawodowego i społecznego,

często prowadząc do pojawienia się zjawisk niekorzystnych społecznie: patologii, zatrudnienia w „szarej

strefie” czy bezdomności.

Miasto

Wskaźniki dotyczące bezrobocia długotrwałego w znacznym stopniu pokrywają się ze wskaźnikiem

liczby bezrobotnych w ogóle ludności w wieku produkcyjnym. Obszarami o najwyższym udziale osób

bezrobotnych pozostających bez pracy dłużej niż rok w ogóle ludności w wieku produkcyjnym są obszary

49

Nr 6 oraz Nr 4, które wykazywały również najwyższy poziom bezrobocia ogółem. Wartość analizowanego

wskaźnika dla tych obszarów wynosiła 1,4%. Najniższy poziom bezrobocia długotrwałego charakteryzował

obszary Nr 2 i Nr 5 – 0,9%.

Pozostałe obszary (Nr 1 i Nr 3) wykazywały wartość wskaźnika na poziomie 1,1%. Pomimo

relatywnie niewysokiego poziomu bezrobocia długotrwałego na obszarze Nr 1 widać pewną niepokojąca

zależność, gdyż odnosząc wartość wskaźnika do wskaźnika udziału bezrobotnych ogółem (1,3%) widoczna

jest niewielka różnica (0,2 punkta procentowego). Oznacza to, iż osoby bezrobotne na tym obszarze, mimo,

iż jest ich relatywnie niewiele w ogóle ludności w wieku produkcyjnym, w przeważającej części stanowią

osoby, które nie potrafią (lub nie chcą) podjąć zatrudnienia przez długi okres czasu, co zwiększa ryzyko ich

wykluczenia społecznego i zawodowego.

Sołectwa

Wskaźnik bezrobocia długotrwałego na terenie sołectw w znacznej mierze pokrywa się z wynikami

bezrobocia ogółem. Najwyższy poziom bezrobocia długotrwałego cechował więc sołectwa: Karłowice

(2,2%), Wierzenica (2,0%), Wierzonka (1,6%), Uzarzewo (1,5%), Gortatowo (1,3%), Sokolniki Gwiazdowskie

(1,4%) i Paczkowo (1,2%). Obszarami, w których nie odnotowano żadnych przypadków osób długotrwale

bezrobotnych były: Rabowice, Sarbinowo wraz z Puszczykowem Zatorzem, a także Garby, co pozwala

stwierdzić, iż bezrobocie w tych sołectwach ma charakter frykcyjny, którego powodem jest okres

przejściowy pomiędzy zmianą zatrudnienia lub czas niezbędny na jego podjęcie (w przypadku osób

wchodzących na rynek pracy).

Liczba osób korzystająca z pomocy społecznej w ogóle ludności (2015) – waga: -1,0 oraz Dynamika liczby

osób korzystających z pomocy społecznej w latach 2010-2015 – waga: -0,8 [źródło danych: Urząd Miasta

i Gminy w Swarzędzu; Ośrodek Pomocy Społecznej w Swarzędzu]

Liczba osób korzystająca z pomocy społecznej w ogóle ludności stanowi drugi, obok stopy

bezrobocia, najważniejszy wskaźnik obrazujący natężenie problemów natury społecznej. Objęcie ludności

wsparciem z pomocy społecznej w formie zasiłków umożliwia zdiagnozowanie obszarów o wyższych

potrzebach w zakresie prowadzonej polityki społecznej, a tym samym wymagających szczególnych

preferencji w zakresie podejmowanej interwencji.

Wskaźnikiem, który pozwala uzupełnić analizę i ocenę problemu ubóstwa i potrzeb socjalnych, jak

i efektywności prowadzonych działań opieki społecznej jest dynamika liczby osób korzystających z pomocy

społecznej na przestrzeni lat.

Miasto

Z przedstawionej analizy wynika, iż wyraźnie najwyższe natężenie osób nieradzących sobie

w kwestiach bytowych i społecznych obserwowane jest w obszarze tworzącym centrum Swarzędza (Nr 4),

w którym blisko 5,2% mieszkańców jest objętych wsparciem OPS. Od 2010 r. liczba osób objętych

wsparciem na tym obszarze nieznacznie spadła – 13,3%, spadek ten był jednak niższy niż średni spadek dla

całego miasta wynoszący – 25%.

Drugi najwyższy poziom wskaźnika odnotowano na obszarze Nr 6 (2,3%), przy czym analiza

dynamiki wykazała, iż liczba osób korzystających z usług OPS spadła w nim znacząco w ostatnich latach,

o ponad połowę (-62,7%). Wysoki udział osób korzystających z pomocy społecznej na obszarach Nr 4 i Nr 6

50

skorelowany jest z wysokim na tle miasta poziomem bezrobocia na tych obszarach, w tym z bezrobociem

długotrwałym, które stanowią główny czynnik zubożenia, jak i czynnik generujący inne problemy natury

społecznej.

Obszar Nr 1 osiągnął poziom wskaźnika równy 1,8%, przy czym był to także obszar, w którym

widoczny był najwyższy wzrost liczby osób korzystających z pomocy społecznej (19,4%).

Najniższy poziom osób korzystających z pomocy społecznej cechował obszar Nr 2 (1,3%), mimo

nieznacznego wzrostu w ostatnich latach – o 7,6%. Pozostałe obszary Nr 3 i Nr 5 wykazywały udział ludności

korzystającej z pomocy społecznej na poziomie odpowiednio 1,6% i 1,7%, notując spory spadek liczby osób

korzystających z pomocy społecznej w latach 2010-2015 o 23% i 18%.

Sołectwa

W przypadku sołectw również widoczna jest ścisła zależność pomiędzy poziomem udziału osób

korzystających z pomocy społecznej, a poziomem bezrobocia. Sołectwem o najwyższych potrzebach

w zakresie opieki społecznej jest Wierzenica, w której 12,0% ludności korzystało ze wsparcia OPS. Ponadto

od 2010 r. liczba osób zamieszkujących tę część gminy korzystających z pomocy społecznej wzrosła o 35,5%,

co świadczy o pogłębianiu się zjawisk problemowych na tym obszarze. Inne sołectwa położone w północnej

części gminy, w znacznym oddaleniu od siedziby gminy, oddzielone przestrzennie terenami leśnymi od

głównych szlaków transportowych (drogi krajowej Nr 92 oraz drogi wojewódzkiej w dawnym przebiegu

drogi krajowej Nr 5, a także magistrali kolejowych Poznań-Warszawa oraz Poznań – Gniezno –

Toruń/Bydgoszcz – Olsztyn/Gdańsk), tj. Wierzonka i Karłowice, również cechują się wysokim

siedmioprocentowym udziałem osób wymagających pomocy społecznej, choć za pozytyw należy uznać

ujemny wskaźnik dynamiki dla tych obszarów (odpowiednio -9,4% oraz -43,8%). Kolejny obszar

charakteryzujący się wysoką wartością wskaźnika (6,8%) - Uzarzewo, sąsiaduje z ww. sołectwami i także

odnotował znaczny spadek w stosunku do roku bazowego (2010) o 46,4%. Pewien wpływ na wciąż wysokie

uzależnienie mieszkańców tych obszarów od pomocy społecznej ma fakt, iż są to tereny po byłych

Państwowych Gospodarstwach Rolnych, które odczuwają problemy związane ze zmianą rzeczywistości

społeczno-gospodarczej jaka zaszła w wyniku transformacji gospodarczej po 1989 r.

Innymi sołectwami, które posiadały relatywnie wysoki udział osób korzystających z pomocy

społecznej były: Rabowice (3,2%) oraz Paczkowo (2,9%). Szczególną uwagę należy zwrócić na sołectwo

Rabowice, gdyż obszar ten cechował się pozytywnymi wskaźnikami demograficznymi i niskim poziomem

bezrobocia, ponadto dynamika liczby osób korzystających z pomocy społecznej zmalała o połowę od

2010 r., co skłania ku stwierdzeniu, iż przyczyny zjawisk problemowych na tym obszarze mają inne podłoże

aniżeli kwestie bytowe.

Sołectwami, w których udało się całkowicie ograniczyć liczbę mieszkańców korzystających z usług

pomocy społecznej były Sarbinowo oraz Puszczykowo Zatorze.

Pozostałe sołectwa wykazywały wartość wskaźnika w granicach od 0,2%-2,0%, zachowując ujemną

dynamikę, co należy uznać za sytuację pozytywną. Jedynie w przypadku sołectwa Zalasewo odnotowano

spory wzrost liczby osób objętych wsparciem ze strony OPS, o blisko 45,5%.

51

Udział osób zmagających się z problemem uzależnień w ogóle ludności korzystającej z pomocy społecznej

(2015) – waga: -0,5 [źródło danych: Urząd Miasta i Gminy w Swarzędzu; Ośrodek Pomocy Społecznej w

Swarzędzu]

Dodatkowe informacje o nasileniu poszczególnych problemów natury społecznej w poszczególnych

obszarach daje analiza struktury wybranych kategorii przyczyn udzielenia pomocy przez Ośrodek Pomocy

Społecznej. Pierwszą z wybranych kategorii jest udział liczby osób zmagających się z problemami uzależnień

takich jak alkoholizm oraz narkomania. Uzależnienie od substancji odurzających stanowi wysoce negatywne

zjawisko społeczne prowadzące do wykluczenia społecznego osób uzależnionych oraz ich rodzin. Obecność

uzależnień prowadzi do powstawania rodzin dysfunkcyjnych czy też patologicznych, rzutując na

samopoczucie psychiczne oraz fizyczne zarówno rodziców, jak i dzieci. Przekłada się na utrwalanie

negatywnych wzorców zachowania i funkcjonowania w rodzinie i społeczeństwie, zaburzeń osobowości, co

dodatkowo pogłębia negatywne oddziaływanie na funkcjonowanie lokalnej społeczności.

Miasto

Obszarem o najwyższym udziale osób uzależnionych w osobach korzystających z pomocy

społecznej jest obszar centrum Swarzędza (Nr 4), w którym 17,8% osób objętych opieką OPS zmaga się

z uzależnieniami różnego typu. Drugim obszarem o wysokim natężeniu problemu alkoholizmu i narkomanii

jest Obszar Nr 6 (12,2%), co umacnia przekonanie o ścisłej zależności pomiędzy wysokim poziomem

bezrobocia i bezrobocia długotrwałego oraz natężenia problemów natury społeczno-bytowej, a skłonności

do sięgania po alkohol i używki. Wskazuje to także na złożoność problemów społecznych na tych obszarach.

Jedynym obszarem, w którym nie odnotowano osób wymagających wsparcia z tytułu uzależnień

był obszar Nr 1. Pozostałe obszary Nr 2, Nr 3 i Nr 4 odnotowywały relatywnie niewysokie poziomy wskaźnika

wynoszące odpowiednio: 3,5%, 4,5% i 7,7%.

Sołectwa

Problem uzależnień stanowi w znacznej części sołectw, jedną z najważniejszych przyczyn udzielania

wsparcia ze strony instytucji społecznych. W sześciu sołectwach (Bogucin, Gortatowo, Jasin, Łowęcin,

Rabowice oraz Uzarzewo) minimum co piąta osoba zmaga się z problemem alkoholizmu i/lub narkomanii.

Szczególnie wysoki odsetek uzależnień widoczny jest w sołectwie Rabowice (44,4%), co w pewien sposób

uzasadnia przyczynę wysokich wartości wskaźnika osób korzystających z pomocy społ. na tym obszarze,

mimo relatywnie dobrej na tle innych rejonów gminy ogólnej sytuacji społeczno-gospodarczej.

W kolejnych sześciu sołectwach (Karłowice, Kruszewnia, Sokolniki Gwiazdowskie, Sarbinowo/

Puszczykowo Zatorze, Janikowo oraz Garby) nie odnotowano problemów związanych z uzależnieniami.

W pozostałych sołectwach problem uzależnień także nie był dominujący, a wartość wskaźnika wahała się

w graniach 8,0%-15,6%.

52

Udział osób dotkniętych przemocą domową w ogóle ludności korzystającej z pomocy społecznej (2015) –

waga: -0,5 [źródło danych: Urząd Miasta i Gminy w Swarzędzu; Ośrodek Pomocy Społecznej w Swarzędzu]

Według art. 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz.U. 2005 nr

180 poz. 1493) przemoc w rodzinie to jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie

naruszające prawa lub dobra osobiste członków rodziny, w szczególności narażające te osoby na

niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym

seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia

i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą.

Przemoc w rodzinie stanowi zjawisko w najwyższym stopniu negatywne i niepożądane. Pełna

diagnoza jego skali jest wysoce utrudniona z uwagi na fakt, iż zachodzi w rodzinach przynależnych do

różnych warstw społecznych – osób o różnym statusie materialnym i pozycji społecznej, a osoby

dopuszczające się przemocy zwykle zachowują się na zewnątrz inaczej, niż na osobności, przez co lokalna

społeczność jak i instytucje opieki społecznej są często nieświadome dramatycznej sytuacji osób będących

ofiarami przemocy domowej.

Miasto

Skala nasilenia problemu przemocy domowej w Swarzędzu ma charakter wysoce zróżnicowany. Na

części obszarów (Nr 1 i Nr 3) problem ten zupełnie nie występuje lub ma znaczenie marginalne (obszar Nr 5).

Obszarem, który charakteryzuje się wysokim udziałem osób, które objęte są pomocą społeczną z uwagi na

przemoc w rodzinie jest obszar Nr 6, na którym blisko co 10 osoba korzystająca z pomocy społecznej,

znajduje się w rodzinie zmagającej się z problemem przemocy. Biorąc pod uwagę wcześniej rozpatrywane

wskaźniki społeczne, widoczne jest nagromadzenie zjawisk negatywnych na tym obszarze (bezrobocia,

wysokiego udziału uzależnień, osób korzystających z pomocy społecznej, itd.), które mogą generować

pewne napięcia psychiczne i społeczne, prowadząc do ich skanalizowania w różnych formach przemocy

domowej. Podobna zależność obserwowana jest także na obszarze nr 4, choć tutaj wskaźnik przemocy jest

zdecydowanie niższy i wynosi 2,1%.

Relatywnie wysoki udział osób dotkniętych przemocą domową (4,7%) widoczny był także na

obszarze Nr 2, co jest pewnym zaskoczeniem, biorąc pod uwagę fakt, iż obszar ten osiągał relatywnie

korzystne wartości na tle miasta w przypadku innych analizowanych wskaźników dot. sfery społecznej.

Potwierdza to w pewnym stopniu złożoność problemu przemocy w rodzinie i fakt, iż jej występowanie może

mieć różnorakie przyczyny, nie zawsze ściśle związane z sytuacją bytową.

Sołectwa

Problem przemocy domowej wg statystyk Ośrodka Pomocy Społecznej występuje jedynie w 4 z 18

analizowanych sołectw. Jego najwyższe natężenie widoczne jest w Zalasewie, w którym blisko co trzecia

osoba (31,3%) korzystająca z pomocy społecznej stanowi osobę dotkniętą tym problemem. Jest to zjawisko

niepokojące, biorąc pod uwagę fakt, iż sołectwo to cechuje się korzystnymi wartościami innych parametrów

ujętych w analizie, wskazując na wysoki poziom jego rozwoju. Innym sołectwem w którym problem

przemocy domowej jest wyraźny jest Jasin, gdzie co czwarta osoba objęta wsparciem OPS, doświadcza lub

doświadczyła przemocy. W nieco mniejszej skali problem obserwowany jest także w sołectwach: Łowęcin

(11,0%) oraz Kobylnica/ Katarzynki (8,0%).

53

Udział osób z niepełnosprawnością korzystających z pomocy społecznej (2015) – waga: -0,5

[źródło danych: Urząd Miasta i Gminy w Swarzędzu; Ośrodek Pomocy Społecznej w Swarzędzu]

Ważnym aspektem w ramach prowadzonej polityki społecznej jak i rozwoju infrastruktury jest

świadomość potrzeb osób niepełnosprawnych i wprowadzanie odpowiednich usług opiekuńczo-

pielęgnacyjnych jak i rozwiązań architektonicznych i infrastrukturalnych, które w znacznym stopniu przełożą

się na wzrost aktywności osób niepełnosprawnych i ich włączenie w życie lokalnej społeczności.

Miasto

Najwyższy odsetek osób z niepełnosprawnością ujęty w statystykach Ośrodka Pomocy Społecznej

zamieszkuje obszar Nr 3, gdzie ponad połowa (56,7%) osób korzystających z pomocy społecznej posiada

stwierdzoną niepełnosprawność. Kolejnymi obszarami o sporym udziale osób niepełnosprawnych w ogóle

ludności objętej opieką społeczną są obszary Nr 6 i Nr 5, o wartości wskaźnika wynoszącej odpowiednio

43,9% i 39,6%.

Obszarem o najniższym udziale osób niepełnosprawnych jest obszar Nr 2 (21,2%). Pewien wpływ

na ten stan rzeczy może mieć fakt, iż jest to obszar miasta o najmłodszej strukturze wiekowej, a więc

o mniejszym prawdopodobieństwie występowania schorzeń związanych z wiekiem.

Sołectwa

Liczba osób z niepełnosprawnościami objętych pomocą ze strony Ośrodka Pomocy Społecznej jest

wysoce zróżnicowana na terenie gminy. W pięciu sołectwach (Gruszczyn, Kruszewnia, Rabowice,

Sarbinowo/ Puszczykowo Zatorze, Sokolniki Gwiazdowskie) żadna z osób objętych pomocą nie jest osobą o

stwierdzonej niepełnosprawności. Z kolei w sołectwie Garby wszystkie osoby uzyskujące wsparcie z OPS

stanowią osoby niepełnosprawne.

Innymi obszarami o relatywnie wysokim poziomie wskaźnika, w których przynajmniej co trzecia

osoba objęta pomocą społeczną jest osobą niepełnosprawną są sołectwa: Bogucin (35,7%), Jasin (60,0%),

Uzarzewo (43,2%), Wierzonka (31,0%), Wierzenica (31,0%) i Zalasewo (43,8%). W pozostałych obszarach

udział osób niepełnosprawnych kształtował się na poziomie 10%-29,2%.

Problem niepełnosprawności, w szczególności na terenach wiejskich o znacznym rozproszeniu

zabudowy, stanowi istotną przyczynę występowania wykluczenia społecznego i realną barierę dla pełnej

aktywizacji mieszkańców i ich włączenia w życie lokalnej społeczności. Osoby te wymagają zatem

szczególnego wsparcia ze strony instytucji społecznych i opieki zdrowotnej, które umożliwi im możliwie

dogodne funkcjonowanie i realizowanie potrzeb zawodowych, edukacyjnych, kulturalno-rekreacyjnych

i społecznych.

54

Liczba przestępstw stwierdzonych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców14 (2016) – waga: -0,8 [źródło

danych: Urząd Miasta i Gminy w Swarzędzu; Komisariat Policji w Swarzędzu]

Istotnym miernikiem poziomu rozwoju społecznego jest poczucie bezpieczeństwa mieszkańców.

Wskaźnikiem pozwalającym na bezpośrednią ocenę bezpieczeństwa poszczególnych obszarów miasta

i gminy jest poziom przestępczości w przeliczeniu na 1 000 mieszkańców.

Miasto

Rozpatrując dane dotyczące przestępczości widoczne jest ścisłe skorelowanie tego parametru

z sytuacją społeczną danego rejonu miasta. Obszarem o zdecydowanie najwyższym poziomie

przestępczości (13,6 przestępstw stwierdzonych/ 1 000 mieszkańców) jest obszar Nr 6, czyli obszar

o najwyższym poziomie bezrobocia, wysokim poziomie uzależnień i udziale osób dotkniętych przemocą

domową. Drugim w kolejności obszarem jest obszar Nr 4 (7,6 przestępstw/ 1 000 mieszkańców), który także

cechuje się wysokim nagromadzeniem zjawisk kryzysowych – liczbą osób korzystających z pomocy

społecznej, przypadków uzależnień, przemocy w rodzinie, bezrobocia. Warunki bytowe, jak i przebywanie

w środowiskach dysfunkcyjnych czy patologicznych przekładają się na wyższą skłonność do podejmowania

działań o charakterze kryminalnym. Konieczne jest zatem podejmowanie działań służących aktywizacji

ludności z tych obszarów, a także edukacji służącej socjalizacji osób pochodzących z rodzin dysfunkcyjnych,

w tym w szczególności dzieci i młodzieży.

Poziom przestępczości w pozostałych obszarach prezentował się nierównomiernie. Najniższy

poziom wskaźnika osiągał obszar Nr 1 (1,3), nieco wyższy odnotowano w obszarze Nr 5 (3,1), natomiast w

obszarze Nr 3 liczba przestępstw przypadających na 1 000 mieszkańców wynosiła 4,5, z kolei w obszarze

Nr 2 liczba przestępstw była najwyższa i wynosiła 5,3.

Sołectwa

Najwyższy poziom przestępczości cechował sołectwa Janikowo (16,0 przestępstw stwierdzonych/

1 000 mieszkańców), Jasin (10,0 przestępstw/ 1 000 os.), Paczkowo (8,5 przestępstw/ 1 000 os.), Gruszczyn

(8,4 przestępstw/ 1 000 os.) i Zalasewo (8,0 przestępstw/ 1 000 os.). Są to sołectwa o relatywnie dobrej

sytuacji społeczno-gospodarczej, w większości położone wzdłuż głównych szlaków komunikacyjnych gminy

(DK Nr 92, dawna DK Nr 5), przy których zlokalizowane są liczne podmioty gospodarcze. Znaczna część

dokonywanych przestępstw miała charakter kradzieży lub kradzieży z włamaniem lub uszkodzenia cudzego

mienia. Nie są to zatem sołectwa o szczególnym nagromadzeniu zjawisk problemowych, generujących

występowanie zjawisk patologicznych czy przestępczych, można zatem sądzić, iż przyczyną przeważającej

części czynów karalnych dokonywanych na tym obszarze była koncentracja podmiotów gospodarczych,

których mienie stanowiło atrakcyjny łup w oczach przestępców.

Innymi obszarami gminy o dosyć wysokim poziomie przestępczości były sołectwa Rabowice (7,2) ,

Kobylnica/ Katarzynki (6,7) oraz Garby (6,3). W pozostałych sołectwach wskaźnik przestępstw

stwierdzonych przypadających na 1 000 mieszkańców zawierał się w granicach 2,4-5,2 przypadków.

14 Z kategorii wyłączono przestępstwa gospodarcze jak i przestępstwa komunikacyjne. Zawężona kategoria obejmuje kategorie przestępstw kryminalnych, które wystąpiły na terenie gminy w badanym okresie, tj.: kradzież cudzej rzeczy, kradzież z włamaniem, uszkodzenie mienia, bójka i pobicie oraz rozboje.

55

Ponadto na terenie czterech sołectw (Karłowice, Sokolniki Gwiazdowskie, Uzarzewo, Sarbinowo/

Puszczykowo Zaborze) w 2016 r. nie odnotowano czynów przestępczych.

Frekwencja w wyborach prezydenckich 2015 – waga: 0,4 oraz Frekwencja w wyborach samorządowych

2014 – waga: 0,6 [źródło danych: Urząd Miasta i Gminy w Swarzędzu]

Obok czynników mierzących wymiar bytowo-zawodowy, ważnym czynnikiem przekładającym się

na funkcjonowanie lokalnych społeczności jest zaangażowanie obywatelskie mieszkańców. Miernikiem,

który pozwala ocenić aktywność obywatelską mieszkańców jest frekwencja w wyborach powszechnych.

W przeprowadzonej analizie wykorzystano frekwencję z wyborów samorządowych z 2014 r. oraz z wyborów

prezydenckich z 2015 r. Z uwagi na bezpośredni wpływ wyborów samorządowych na kształtowanie polityki

rozwoju w wymiarze lokalnym, to im przypisano wyższą wagę przy standaryzacji wskaźników.

Miasto

Najniższy poziom zaangażowania obywatelskiego cechował obszary Nr 6 oraz Nr 5, w których

frekwencja w wyborach powszechnych zarówno w 2015 r. (wybory prezydenckie) jak i w 2014 r. (wybory

samorządowe) była najniższa, wynosząc odpowiednio: 46,5% i 44,9% oraz 49,1% i 44,1%. Kolejnym

obszarem o relatywnie niewysokiej frekwencji w ostatnich wyborach prezydenckich i samorządowych jest

obszar centrum miasta (50,2% i 47,6%). Brak przeświadczenia o możliwości pośredniego wpływu na zmianę

sytuacji życiowej, poprzez demokratyczne wybory, świadczy o pewnej apatii i rezygnacji mieszkańców, co

może utrudniać realizację inicjatyw obywatelskich i prób aktywizacji ludności z tych obszarów. Szczególnie

niepokojący jest niski poziom zaangażowania mieszkańców w obszarze Nr 6, ponieważ, jak pokazują

wcześniejsze analizy, jest to obszar cechujący się szczególną koncentracją zjawisk problemowych w skali

miasta.

Pozostałe obszary (Nr 1, Nr 2, Nr 3) posiadały relatywnie wyższy poziom zaangażowania

obywatelskiego i poczucia wpływu na życie publiczne, jedynie w przypadku obszaru Nr 1 widoczny był niski

poziom frekwencji w wyborach samorządowych (46,6%).

Sołectwo

Na obszarze sołectw, również zauważalne było skorelowanie ogólnej sytuacji społecznej mierzonej

wskaźnikami dot. pomocy społecznej czy bezrobocia a frekwencją w wyborach powszechnych. Najniższy

poziom frekwencji zarówno w wyborach prezydenckich jak i samorządowych osiągnięto bowiem w okręgu

obejmującym sołectwa Wierzonka i Karłowice, gdzie frekwencja wyniosła odpowiednio 37,32% i 41,94%.

Kolejnym okręgiem o bardzo niskiej frekwencji był okręg wyborczy obejmujący sołectwa: Gortatowo,

Uzarzewo i Łowęcin, w którym frekwencja w wyborach prezydenckich wynosiła 41,21%, zaś w wyborach

samorządowych 43,6%. Innymi sołectwami o niskim poziomie zaangażowania obywatelskiego, w których w

żadnych wyborach udziału nie wzięła nawet połowa osób uprawnionych były sołectwa Jasin (46,07%

i 47,39%) oraz Kobylnica/ Katarzynki (47,38% i 47,23%).

Najchętniej z posiadanego prawa wyborczego korzystali mieszkańcy Gruszczyna (55,75% i 54,92%)

oraz Zalasewa (61,64% i 50,25%). Relatywnie wysoki poziom frekwencji wyborczej osiągnięto także w

sołectwach: Paczkowo, Sokołowo Gwiazdowskie, Sarbinowo/ Puszczykowo Zaborze, w których frekwencja

w wyborach prezydenckich i wyborach samorządowych była na zbliżonym poziomie i wynosiła

odpowiednio: 52,74% i 52,34%.

56

Liczba organizacji pozarządowych przypadająca na 1000 mieszkańców (2016) – waga: 0,415 [źródło

danych: Urząd Miasta i Gminy w Swarzędzu]

Innym parametrem mierzącym poziom zaangażowania ludności jest chęć zrzeszania się i działania

na rzecz lokalnej społeczności w sposób zorganizowany w różnych formach: stowarzyszeniach, fundacjach

czy klubach. W tym celu dla porównania poszczególnych obszarów przyjęto wskaźnik liczby organizacji

pozarządowych przypadających na 1 000 mieszkańców.

Miasto

Obszarem o najwyższym udziale zarejestrowanych organizacji pozarządowych jest obszar Nr 4,

stanowiący centrum miasta (3,4 podmiotu/ 1 000 osób). Jest to sytuacja naturalna, w centrum

zlokalizowane są bowiem główne instytucje publiczne, przedsiębiorstwa, stąd także większa skłonność do

lokalizowania organizacji samorządowych w ich sąsiedztwie, co ułatwia kooperację i podejmowanie

inicjatyw we współpracy z podmiotami publicznymi i komercyjnymi. Należy przyjąć także, iż część

podmiotów pozarządowych zlokalizowanych w centrum wykracza działaniami poza sferę lokalną i ma

charakter ogólnogminny. Drugim obszarem o wysokim udziale organizacji pozarządowych jest obszar Nr 1,

w którym na każdy 1 000 mieszkańców przypada 3,3 podmiotu. Wysoki poziom wskaźnika na tym obszarze

potwierdza korzystną sytuację społeczną na tym obszarze, a także ponadprzeciętne zaangażowanie

mieszkańców w funkcjonowanie lokalnej społeczności i osiedla.

Jedynym rejonem miasta, w którym brak jakichkolwiek zarejestrowanych organizacji

pozarządowych jest obszar nr 6, co w sposób znaczny ogranicza liczbę inicjatyw służących aktywizacji

ludności i przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu, pogłębiając tym samym problemy diagnozowane na

tym obszarze.

Sołectwa

Charakter funkcjonalny terenów wiejskich nie sprzyja tworzeniu licznych organizacji

pozarządowych, mimo tego w sołectwach Gminy Swarzędz odnotowano przypadki funkcjonowania

stowarzyszeń, klubów i fundacji.

Najwyższą aktywność w tym zakresie reprezentują mieszkańcy Sarbinowa/ Puszczykowa Zaborza

(11,8 podmiotu/ 1 000 mieszkańców), Bogucina (5,7), Łowęcina (3,4), Gruszczyna (3,3), Wierzonki (2,3)

i Garbów (2,1). W nieco mniejszej skali sektor pozarządowy funkcjonuje na terenie sołectw: Paczkowo (1,8)

Jasin (1,4), Kobylnica/Katarzynki (0,9) i Zalasewo (0,8). Obecność organizacji pozarządowych stanowi istotny

potencjał dla rozwoju społeczeństwa obywatelskiego i integracji mieszkańców. W przyszłości może

stanowić także ważny punkt wsparcia w realizacji inicjatyw społecznych, inicjowanych przez samorząd

terytorialny.

W ośmiu pozostałych sołectwach nie funkcjonują żadne organizacje pozarządowe.

15 Częste wyższe wartości wskaźnika wynikają z zastosowanego przelicznika na 1 000 osób, co w przypadku mniejszej liczby mieszkańców powoduje wzrost wartości licznika ponad stan realny. Wskaźnik należy zatem interpretować w sposób następujący: im wyższa wartość tym wyższa dostępność mieszkańców do wskazanej infrastruktury.

57

Średni wynik uczniów ze Sprawdzianu 6-klasisty 2014/2015 – waga: 0,6 [źródło danych: Urząd Miasta i

Gminy w Swarzędzu; Ośrodek Pomocy Społecznej w Swarzędzu; Okręgowa Komisja Egzaminacyjne w

Poznaniu]

Ostatnim z mierników przyjętych dla oceny sfery społecznej jest średni wynik osiągany przez

uczniów szkół podstawowych ze Sprawdzianu 6-klasisty. Oczywistym jest, iż na wynik edukacyjny uczniów

wpływ ma wiele czynników takich jak uwarunkowania środowiskowe, czynnik losowy, a także jakość

nauczania poszczególnych placówek. Przyjęty wskaźnik pozwala jednak w pewnym przybliżeniu na

dokonanie oceny jakości nauczania jak i potencjału edukacyjnego uczniów pochodzących z różnych

obszarów gminy.

Miasto

Wyniki edukacyjne uczniów swarzędzkich szkół podstawowych wykazują pewien związek z ogólną

sytuacją społeczną obserwowaną na danym obszarze. Najlepszy wynik na tle miasta osiągali bowiem

uczniowie szkół podstawowych zamieszkujący obszar Nr 1 (68,65%). Kolejnymi obszarami pod względem

średniego wyniku ze Sprawdzianu 6-klasisty były obszary skupiające osiedle wielorodzinne, a więc obszar

Nr 5 (67,64%) oraz obszar Nr 2 (67,42%). Najgorszy wynik na tle miasta osiągali uczniowie z obszaru Nr 6

(66,37%), a nieznacznie wyżej uplasowali się uczniowie z obszaru Nr 3 (66,61%) oraz obszaru Nr 4 (66,89%).

Słabe wyniki uczniów z obszarów miasta cechujących się wyraźnymi przekroczeniami wskaźników

społecznych (Nr 6 i Nr 4), stanowi zjawisko wysoce negatywne. Słabsze szanse edukacyjne uczniów z tych

obszarów, brak odpowiednich wzorców i czynników motywujących, może bowiem prowadzić do obniżenia

szans edukacyjnych i zawodowych, wpływając negatywnie na ich późniejsze życie zawodowe i w niektórych

przypadkach przyczynić się do wystąpienia zjawiska tzw. „dziedziczenia biedy”.

Sołectwa

Najlepszy średni wynik spośród uczniów szkół podstawowych zamieszkujących obszar wiejski gminy

osiągali uczniowie pochodzący z sołectw Garby oraz Zalasewo, uczęszczający do Szkoły Podstawowej Nr 5

(68,65%). Wynik na nieco niższym poziomie – 65,54% osiągnęli uczniowie Szkoły Podstawowej w Kobylnicy,

która swoim zasięgiem obejmuje uczniów zamieszkujących sołectwa: Bogucin, Gruszczyn, Janikowo,

Kobylnica, Katarzynki i Uzarzewo. Średni wynik równy 63,95% osiągnęli uczniowie Szkoły Podstawowej Nr

1, której rejon obejmuje sołectwa: Gortatowo, Jasin, Łowęcin, Kruszewnia i Rabowice. Zbliżony, choć nieco

niższy wynik osiągnęli uczniowie SP w Paczkowie (63,76%), która skupia uczniów z: Paczkowa, Sarbinowa,

Puszczykowa Zaborza oraz Sokolnik Gwiazdowskich. Zdecydowanie najsłabszy wynik osiągali uczniowie z

sołectw położonych w północnej części gminy, tj. Wierzenicy, Wierzonki i Karłowic, którzy uczęszczają do

SP w Wierzonce, a ich średni rezultat ze Sprawdzianu 6-klasisty wynosił 58,40%.

Wyniki uczniów szkół podstawowych obejmujących sołectwa Gminy Swarzędz, podobnie jak

w przypadku obszaru miasta, wskazują na pewną korelację poziomu nauczania z ogólnym rozwojem

społecznym obszaru. Szczególnie niepokojący jest wyraźnie słabszy wynik uczniów pochodzących z sołectw

o najwyższym nagromadzeniu problemów społecznych, gdyż może to prowadzić do utrwalania

negatywnych czynników środowiskowo-społecznych obserwowanych na tym obszarze. Ważne w aspekcie

ewentualnego wsparcia tych terenów będzie zatem ukierunkowanie interwencji na rozwój szans

edukacyjnych dzieci i młodzieży, w tym w szczególności skoncentrowanie na rozwoju kompetencji

kluczowych.

58

Średnia wysokość podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT-37, PIT-40, PIT-40A) przypadająca na 1

mieszkańca (2015) – waga: 0,7 oraz Dynamika wysokości podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT-

37, PIT-40, PIT-40A) w latach 2008-2015 – waga: 0,4 [źródło danych: Urząd Miasta i Gminy w Swarzędzu;

Pierwszy Urząd Skarbowy w Poznaniu]

Wysokość podatku dochodowego w przeliczeniu na mieszkańca stanowi wskaźnik obrazujący

przeciętny poziom zamożności osób zamieszkujących poszczególne obszary gminy. Dynamika wysokości

podatku dochodowego od osób fizycznych w latach 2008-2015 pozwala dokonać oceny w jakim stopniu

sytuacja materialna mieszkańców poprawiła się lub uległa pogorszeniu.

Miasto

Na obszarze miasta widoczne jest ujemne skorelowanie stopnia zamożności mieszkańców

z poziomem nagromadzenia problemów społecznych (bezrobocia, udziału osób korzystających z pomocy

społecznej, przestępczości, itd.). Najniższy poziom wskaźnika średniej wysokości podatku dochodowego od

os. fiz. osiągnęli bowiem mieszkańcy obszarów Nr 4 – 1 310,89 zł oraz Nr 6 – 1 465,84 zł, które zmagają się

z licznymi czynnikami kryzysowymi w sferze społecznej. Za pozytyw należy ocenić fakt, iż dynamika

przyrostu wysokości podatku była na tych obszarach najwyższa wynosząc odpowiednio 77,0% i 69,5%.

Kolejnym obszarem, który osiągnął poziom wskaźnika podatku dochodowego niewiele poniżej

średniej dla miasta był obszar Nr 1 (1607,02 zł), choć wartość nominalna podatku wzrosła w nim o połowę

(54%) w badanym okresie.

Podatek dochodowy w przeliczeniu na mieszkańca powyżej średniej dla miasta osiągnęły obszary

Nr 2 (1 775,04 zł), Nr 3 (1 818,32 zł) oraz Nr 5 (1 750,48 zł). Obszary te również wykazywały dodatni poziom

dynamiki wysokości podatku dochodowego.

Sołectwa

Najwyższy średni poziom opodatkowanych dochodów uzyskiwali mieszkańcy sołectw: Gruszczyn

(2 842,18 zł), Garby (2 559,82 zł), Zalasewo (2 552,80 zł) oraz Kruszewnia (2 308,32 zł). Mieszkańcy tych

sołectw w latach 2008-2015 ponad dwukrotnie zwiększyli dochód podlegający opodatkowaniu (jedynie

Zalasewo nieco mniej o niecałe 80%). Świadczy to o dobrej przeciętnej sytuacji materialnej mieszkańców i

gwałtownej poprawie ich zamożności w ostatnich latach. Odnosząc wynik dynamiki do wskaźnika dynamiki

zmian ludności widoczna jest pewna zależność, co potwierdza, iż na teren sołectw Gminy Swarzędz migrują

w znacznym stopniu osoby należące do klasy średniej i klasy wyższej o dosyć wysokich dochodach.

Powyżej średniej wysokości podatku dochodowego dla części wiejskiej gminy plasowało się także

Sołectwo Bogucin (1 947,77 zł), również wykazują wysoką dynamikę wskaźnika – wzrost o 83,91%.

Najmniej korzystna sytuacja widoczna jest w sołectwach Sarbinowo/Puszczykowo Zaborze

(534,31 zł), Wierzenica (762,80 zł), Karłowice (866,35 zł) oraz Uzarzewo (953,64 zł). Niski poziom dochodów

w większości tych gmin, poza Sarbinowem/ Puszykowem Zatorzem, widoczny jest w niskich parametrach

pozostałych wskaźników świadcząc o tym, iż problemy natury bytowej przekładają się na problemy

społeczne dotykające mieszkańców tych obszarów gminy.

Pozostałe sołectwa osiągały poziom podatku dochodowego poniżej średniej dla części wiejskiej

gminy, w granicach 1 100 – 1 900 zł.

59

Sfera gospodarcza

Liczba przedsiębiorstw przypadających na 100 mieszkańców – waga: 0,8 [źródło danych: Urząd Miasta i

Gminy w Swarzędzu; Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej]

Miernikiem wskazującym na poziom rozwoju gospodarczego obszarów jest udział podmiotów

gospodarczych wpisanych do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG)

w przeliczeniu na 100 mieszkańców.

Miasto

W Swarzędzu obszarem o najwyższej koncentracji podmiotów gospodarczych (13,7 podmiotu/ 100

osób) jest obszar centrum miasta (Nr 4), co stanowi cechę charakterystyczną dla większości polskich miast.

W centrum koncentrują się bowiem podmioty usługowo-handlowe, w większości stanowiące mikro i małe

przedsiębiorstwa.

Obszary o zabudowie jednorodzinnej, tj. obszary Nr 1, Nr 3 i Nr 6 cechowały się podobną wielkością

wskaźnika oscylując w granicach 11,1-11,8 podmiotów na każdych 100 osób. Najniższe wartości cechowały

obszary o zabudowie blokowej i szeregowej, a więc obszary o wysokiej gęstości zaludnienia i zabudowy.

W obszarze Nr 5 na każde 100 osób przypadało 7,7 podmiotu, z kolei w obszarze Nr 2 relacja ta była nieco

wyższa i wynosiła 9,7 podmiotu/100 osób.

Sołectwa

Sołectwami o najwyższych wskaźnikach przedsiębiorczości są sołectwa położone w bezpośrednim

sąsiedztwie drogi krajowej Nr 92 oraz danej drogi krajowej Nr 5, a także linii kolejowych nr 353 (Poznań

Wschód – Skandawa) oraz nr 3 (Warszawa Zachodnia – Kunowice; fragment międzynarodowej linii

kolejowej E20), takie jak: Janikowo (15,3 przedsiębiorstw/ 100 mieszkańców), Jasin (14,6 podmiotów/ 100

os.), Bogucin (13,8 podmiotów/ 100 os.), Gruszczyn (12,7 podmiotów/ 100 os.) oraz Kobylnica z

Katarzynkami (12,2 podmiotu/ 100 os.), w których zlokalizowane są liczne przedsiębiorstwa produkcyjne i

centra logistyczno-transportowe.

Wysoki wskaźnik liczby przedsiębiorstw w granicach około 10-12 podmiotów na każde 100 osób

cechował także sołectwa: Garby (12,0), Gortatowo (11,5), Łowęcin (10,1), Rabowice (12,2), Sokolniki

Gwiazdowskie (10,3) oraz Zalasewo (10,2).

Przeciętny poziom wskaźnika wykazywały sołectwa Paczkowo (8,7), Kruszewnia (6,7), Kobylnica/

Katarzynki (6,1), a także Sarbinowo/ Puszczykowo Zaborze (9,5).

Zdecydowanie najmniej korzystna sytuacja gospodarcza jest widoczna w sołectwach: Karłowice

(2,6), Uzarzewo (2,6) Wierzonka (3,4) oraz Wierzenice (3,1). Niski poziom rozwoju gospodarczego przekłada

się w sposób widoczny na złą sytuację społeczną tych obszarów (wyższe wskaźniki bezrobocia, osób

korzystających z pomocy społecznej , itd.), znacznie ograniczając ich potencjał.

60

Średnia wysokość podatku dochodowego z dział. gosp. (PIT-28, PIT-36, PIT-36L) przypadająca na 1 os.

w wieku produkcyjnym (2015) – waga: 0,6 oraz Dynamika wysokości podatku dochodowego od os. fiz.

prowadzących działalność gosp. (PIT-28, PIT-36, PIT-36L) w latach 2008-2015 – waga: 0,4 [źródło danych:

Urząd Miasta i Gminy w Swarzędzu; Pierwszy Urząd Skarbowy w Poznaniu]

Uzupełnieniem diagnozy sfery gospodarczej jest ocena efektywności działania jak i obecnej sytuacji

ekonomicznej przedsiębiorstw mierzona wysokością podatku dochodowego od osób prowadzących

działalność gospodarczą opodatkowanych na zasadzie ryczałtu ewidencjonowanego lub stawki podatkowej

19% przypadająca na osoby w wieku produkcyjnym oraz dynamiką wysokości tego podatku w latach 2008-

2015.

Miasto

Najniższy podatek dochodowy generowała działalność gospodarcza prowadzona przez osoby

zamieszkujące obszar Nr 5 (1 143,94 zł) oraz obszar Nr 6 (1 156,58 zł). W przypadku obszaru Nr 5 niski

poziom wskaźnika potwierdza słabość gospodarczą tego obszaru na tle miasta (przyp.: również najniższa

relatywna liczba podmiotów – 7,7). Pozytywem jest fakt, iż podmioty działające na tym obszarze cechowały

się równocześnie najwyższą dynamiką przyrostu podatku dochodowego od os. prowadzących działalność

w latach 2008-2015 (wzrost o 83,2%), co wskazuje na znaczące przyśpieszenie rozwoju gospodarczego na

tym obszarze. Odwrotna sytuacja obecna jest na obszarze Nr 6, który jako jedyny odnotował pogorszenie

koniunktury i spadek podatku w badanym okresie o 19,2%.

Na poziomie niemalże równym średniej dla miasta uplasował się obszar Nr 4, stanowiący centrum

miasta i obszar o relatywnie najwyższej liczbie podmiotów (13,7). Wskazuje to na obecność znacznej liczby

podmiotów o niskiej wartości dodanej: zakładów świadczących podstawowe, niewyspecjalizowane usługi,

drobnego handlu, itp. Cechą niepokojącą jest bardzo niski poziom dynamiki podatku dochodowego równy

7,0%, co wskazuje na stagnację gospodarczą tego obszaru.

Pozostałe obszary (Nr 1, Nr 2, Nr 3) wykazywały zdecydowanie wyższy poziom podatku

dochodowego z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej przypadających na mieszkańca, w granicach

2310-2530 zł, a także dodatnią dynamikę poziomu podatku w latach 2008-2015. Warto odnotować, iż

obszar Nr 2, który cechuje się jednym z najniższych poziomów przedsiębiorczości (9,7 podmiotów/ 100

mieszkańców) generował w 2015 r. podatek dochodowy os. fiz. prowadzących działalność gosp.

w przeliczeniu na 1 osobę w wieku produkcyjnym na poziomie 2 312,32 zł, przy jednoczesnej wysokiej

dynamice wzrostu równej 70,7%, co świadczy o poprawiającej się sytuacji gosp. na tym obszarze.

Sołectwa

Wyniki analizowanych wskaźników dla obszarów sołectw znacząco odbiegają od poziomu

wskaźników dla miasta, cechując się również wysokim zróżnicowaniem wewnętrznym. Wynika to z faktu, iż

na ich terenach osiedlają się osoby będące przedstawicielami klasy średniej i wyższej, którzy prowadzą

działalność gospodarczą lub wykonują prace w ramach tzw. „wolnych zawodów”, którzy osiągają wysokie

przychody i zawyżają średnią w przeliczeniu na mieszkańca, a także z powodu znacznej koncentracji

podmiotów gospodarczych przy szlakach komunikacyjnych na obrzeżach Swarzędza i Poznania,

świadczących usługi w wymiarze ponadlokalnym, co również wpływa na zamożność ich właścicieli,

zamieszkujących Gminę Swarzędz.

61

Sołectwami, które zdecydowanie wybijają się ponad średnią dla obszaru wiejskiego gminy są:

Sarbinowo/ Puszczykowo Zaborze oraz Gortatowo, które generowały średni podatek dochodowy os. fiz.

prowadzących działalność gosp. na poziomie odpowiednio: 21 997,85 zł oraz 13 489,03 zł. Świadczy to

o obecności na terenie sołectw mieszkańców, którzy prowadzą wysoce dochodową i dobrze

prosperującą działalność gospodarczą. Potwierdzeniem tych danych są znaczące przyrosty w latach

2008-2015 wartości podatku na tych obszarach wynoszące odpowiednio 114% i 201%.

Sołectwami, które wykazywały ponadprzeciętny poziom wskaźnika w granicach 3700-6500 zł

były także sołectwa: Bogucin, Garby, Gruszczyn, Rabowice, Janikowo, Jasin oraz Zalasewo. Sołectwa te

cechowały się także wysokimi wskaźnikami przedsiębiorczości.

Najmniej korzystna sytuacja gospodarcza widoczna jest w sołectwach Wierzenica, Wierzonka,

Karłowice oraz Uzarzewo, gdzie średnia wielkość podatku przypadająca na os. w wieku produkcyjnym

nie przekracza 300 zł. Są to obszary o zdecydowanie najniższym poziomie przedsiębiorczości.

Pozytywnym objawem jest fakt, iż w większości obszary te wykazywały znaczne wzrosty wysokości

podatku dochodowego: w Uzarzewie wzrósł on aż dziesięciokrotnie (1033%), w Wierzenicy ponad

dwukrotnie (145%), w Karłowicach zaś o ponad połowę (60%). Niechlubnym wyjątkiem jest tu

Wierzonka będąca jedynym sołectwem na terenie Gminy Swarzędz, który odnotował ujemną

dynamikę podatku dochodowego od osób prowadzących działalność gospodarczą (-2%) w latach 2008-

2015.

Pozostałe sołectwa osiągały wskaźnik podatku dochodowego od osób fizycznych

prowadzących działalność gospodarczą na poziomie zbliżonym do obszarów miejskich gminy

zawierając się w granicach 1200-2400 zł, co stanowiło wynik poniżej poziomu średniego dla wszystkich

sołectw Gminy Swarzędz.

62

Sfera przestrzenno-funkcjonalna

Liczba boisk sportowych na 1 000 mieszkańców (2016) – waga: 0,4 [źródło danych: Urząd Miasta i Gminy

w Swarzędzu]

Dostępność do infrastruktury sportowej i rekreacyjnej mieszkańców, w tym w szczególności dzieci

i młodzieży, wpływa na możliwość aktywnego spędzania wolnego czasu, a tym samym na jakość życia na

danym obszarze. Wskaźnikiem, który w pewien przybliżony sposób pozwala ująć zróżnicowanie obszarów

gminy pod kątem wyposażenia w infrastrukturę sportowo-rekreacyjną jest liczba boisk sportowych

przypadająca na każdych 1 000 mieszkańców.

Miasto

Liczba obiektów sportowych (boisk) przypadających na 1 000 mieszkańców na terenie

poszczególnych obszarów miasta w większości przypadków wahała się w graniach od 0,2 (obszar Nr 3) do

0,4 obiektu (obszar Nr 4). Zdecydowanym liderem w tej klasyfikacji jest obszar Nr 6, gdzie na każdych 1 000

mieszkańców przypada 1,1 obiektu. Z kolei brak boisk sportowych występuje na obszarze Nr 1 i mieszkańcy

tego obszaru muszą korzystać z obiektów zlokalizowanych w innych częściach miasta, głównie na

sąsiadującym obszarze Nr 2.

Sołectwa16

Najwyższa dostępność do obiektów sportowych (wartość wskaźnika powyżej 2,0) cechuje sołectwa

Rabowice, Karłowice, Wierzenica, Wierzonka oraz Garby. Ponadto boiska sportowe są zlokalizowane w

miejscowościach: Bogucin, Gortatowo, Gruszczyn, Kobylnica, Łowęcin, Paczkowo, Uzarzewo oraz Zalasewo.

Mieszkańcy pozostałych 5 sołectw nie posiadają dostępu do boisk sportowych na swoim terenie.

Liczba budynków wybudowanych przed 1989 r. w budynkach mieszkalnych ogółem (STBS, SM, WM) –

waga: 0,6 [źródło danych: Urząd Miasta i Gminy w Swarzędzu; Swarzędzkie Towarzystwo Budownictwa

Społecznego; dane Spółdzielni Mieszkaniowych; dane Wspólnot Mieszkaniowych]

Wskaźnik ten pozwala w pewnym stopniu na ocenę stanu jakościowego budynków i ich

potencjalnych potrzeb remontowych. Budynki o starszej zabudowie są potencjalne bardziej narażone na

powstawanie ubytków i erozji w substancji budowlanej, z uwagi na ich naturalne zużycie, jak i stosowaną

technologię. We wskaźniku ujęto budynki mieszkalne będące w zarządzie Swarzędzkiego Towarzystwa

Budownictwa Społecznego, spółdzielni mieszkaniowych oraz wspólnot mieszkaniowych działających na

terenie Gminy Swarzędz.

16 We wszystkich analizowanych sołectwach, w których wskaźnik wykazywał wartość dodatnią zlokalizowane jest jedno boisko, z wyjątkiem Bogucina posiadającego 2 boiska sportowe. Wyższe wartości wskaźnika wynikają z przelicznika na 1 000 osób, co w przypadku mniejszej liczby mieszkańców powoduje wzrost wartości licznika ponad stan realny. Wskaźnik należy zatem interpretować w sposób następujący: im wyższa wartość tym wyższa dostępność mieszkańców do wskazanej infrastruktury.

63

Miasto

Najwyższy udział budynków mieszkalnych, których wiek przekracza 28 lat odnotowano na

obszarach Nr 3 i Nr 6, gdzie wszystkie budynki będące w zarządzie STBS, spółdzielni lub wspólnot

mieszkaniowych były wybudowane przed 1989 r. Niewiele niższy udział budynków mieszkalnych

wybudowanych przed 1989 r. cechuje centrum miasta (obszar Nr 4 – 95%). W obszarach Nr 1 i Nr 2 wartość

wskaźnika jest równa 0, przy czym w obszarze Nr 1 zlokalizowane są 3 budynki mieszkalne ujęte we

wskaźniku, jednak wszystkie zostały wybudowane po 1989 r.

Sołectwa

Z uwagi na fakt, iż rozmieszczenie budynków ujętych we wskaźniku na terenie sołectw ma charakter

incydentalny, wskaźnik ten był analizowany tylko w przypadku obszarów położonych w mieście.

Udział budynków posiadających przyłącze do sieci kanalizacyjnej w budynkach posiadających przyłącze

do sieci wodociągowej – waga: 0,6 [źródło danych: Urząd Miasta i Gminy w Swarzędzu; dane operatorów

sieci: Aquanet, Rolnicza Spółka Produkcyjna]

Stopień skanalizowania stanowi ważny wskaźnik natury funkcjonalno-technicznej, który ma

bezpośrednie przełożenie na jakość życia mieszkańców, jak i na stan środowiska naturalnego. Budynki nie

posiadające dostępu do sieci kanalizacyjnej wymagają posiadania własnej infrastruktury do oczyszczania

i/lub składowania ścieków, jak np. zbiorniki asenizacyjne czy oczyszczalnie przydomowe.

Miasto

Najwyższy stopień skanalizowania budynków posiadają obszary o przeważającej zabudowie

wielorodzinnej blokowej, czyli obszar Nr 2 (78,7%) oraz obszar Nr 5 (74,6%).

Obszarem o najmniejszym udziale budynków podłączonych do sieci wodociągowej,

a korzystających jednocześnie z sieci kanalizacyjnej równym 64,3%, był obszar Nr 1, w którego skład

wchodzą tereny o zabudowie jednorodzinnej, a także ogródki działkowe. Podobny charakter zabudowy ma

także obszar Nr 3, który osiągnął poziom wskaźnika równy 71,8%. Rozproszenie zabudowy, a także bariery

przestrzenne jak np. tory kolejowe ograniczają możliwości rozwoju sieci i rentowność ekonomiczną jej

rozbudowy. Przeciętny w skali miasta poziom skanalizowania osiągnęły obszary Nr 4 (72,5%) i Nr 6 (72,6%).

Sołectwa

Tereny wiejskie z uwagi na znaczne rozproszenie zabudowy posiadają ograniczone możliwości

rozwoju sieci wodno-kanalizacyjnej, dlatego też 12 spośród 18 analizowanych sołectw nie posiada

budynków przyłączonych do sieci kanalizacyjnej. Na pozostałych obszarach poziom skanalizowania jest

wysoce zróżnicowany.

Sołectwo Uzarzewo posiada pełny 100% udział budynków podłączonych do sieci kanalizacyjnej

w budynkach korzystających z wodociągów, co jest wyróżnikiem w skali gminy. Kolejnym sołectwem

o relatywnie wysokim stopniu skanalizowania jest sąsiadujący z Uzarzewem obszar sołectw Kobylnica

i Katarzynki, gdzie 62,3% budynków zwodociągowanych posiada także dostęp do sieci kanalizacyjnej.

W kolejnych sołectwach poziom skanalizowania jest wyraźnie niższy i prezentował się następująco:

Zalasewo 48,8%, Gruszczyn 38,6%, Jasin 12,1%, Najmniejszy stopień skanalizowania posiada sołectwo

Kruszewnia, gdzie zaledwie 1,1% budynków posiadało podłączenie do sieci kanalizacyjnej.

64

Sfera środowiskowa

Ilość azbestu przeznaczona do usunięcia przypadająca na każdy 1000 mieszkańców (kg/1000 os.) – waga:

-0,6 [źródło danych: Urząd Miasta i Gminy w Swarzędzu]

Azbest stanowi substancję wysoce szkodliwą dla środowiska, a przede wszystkim dla zdrowia i życia

mieszkańców. Wysokie, negatywne oddziaływanie pyłu azbestowego sprawia, iż jego obecność ma istotny

wpływ na jakość życia mieszkańców. Realizowany program usuwania wyrobów azbestowych pozwolił na

inwentaryzację liczby wyrobów zawierających azbest, które składowane są w gospodarstwach

indywidualnych jak i na terenie podmiotów gospodarczych i instytucjonalnych. Z uwagi na dostępność

danych na poziomie poszczególnych ulic w przyjętym wskaźniku przedstawione zostały wartości ilościowe

wyrobów azbestowych składowane w gospodarstwach domowych przez osoby fizyczne.

Miasto

Obszarem najbardziej zagrożonym negatywnym oddziaływaniem wyrobów azbestowych jest

obszar Nr 6, gdzie na każdych 1 000 mieszkańców przypada 12,4 kg azbestu. Obszarami, które również

posiadają wysokie nagromadzenie tej wysoce szkodliwej substancji są obszary Nr 3 oraz Nr 1, gdzie na każdy

1 000 mieszkańców przypada odpowiednio 7,2 kg i 6,9 kg azbestu. Cechą wspólną tych obszarów jest fakt,

iż są to tereny o przeważającej zabudowie jednorodzinnej, w których często używano płyt azbestowych do

wykonania pokrycia dachów domów i obiektów gospodarczych. Obszarami o zdecydowanie mniejszym

udziale tej substancji są osiedla wielorodzinne, gdzie ta technologia nie była stosowana lub była stosowana

marginalnie (obszar Nr 2 – 0,2 kg/1000 os. i obszar Nr 5 – 0,6 kg/ 1000 os.), a także obszar centrum miasta

(Nr 4), o znacznym udziale kamienic (2,7 kg/ 1000 os.)

Sołectwa

Ilość wyrobów azbestowych przypadających na 1000 mieszkańców na obszarze wiejskim gminy jest

przeciętnie zdecydowanie wyższa aniżeli w samym mieście. Wpływ na ten stan rzeczy w znacznej mierze

ma fakt, iż wyroby azbestowe były często stosowane przy budowie budynków gospodarczych użytkowanych

w gospodarstwach rolnych, co wiązało się z wyższym przeciętnym ich wykorzystaniem przypadającym na

mniejszą liczbę mieszkańców.

Sołectwami, które posiadają zdecydowanie najwyższe ilości wyrobów azbestowych, znacznie

przekraczające wartości średnie dla gminy są: Sarbinowo wraz z Puszczykowem Zaborzem (607,9 kg/ 1 000

osób), Łowęcin (248,8 kg/ 1 000 os.), Karłowice (235,8 kg/ 1 000 os.), Garby (202,6 kg/ 1 000 os.), Sokolniki

Gwiazdowskie (181,9 kg/ os.), Rabowice (170,8 kg/ 1 000 os.), Gortatowo (104,2 kg/1 000 os.). Wysoki udział

wyrobów azbestowych cechował także sołectwa Wierzenica (92,6 kg/ 1 000 os.) oraz Wierzonka (86,9 kg/

1 000 os.).

Najniższy udział wyrobów azbestowych cechował sołectwa: Kruszewnia (2,8 kg/ 1 000 os.) oraz

Kobylnica łącznie z Katarzynkami (13,7 kg). Pozostałe 7 sołectw również wykazywało relatywnie wysoki,

jednak skala tego zjawiska nie była tak wysoka jak w przypadku wcześniej wymienionych obszarów i poziom

wskaźnika kształtował się w granicach 20-55 kg wyrobów azbestowych na każdy 1 000 mieszkańców.

65

Dysproporcje w skali nagromadzenia wyrobów azbestowych wskazują na konieczność podjęcia

pilnych działań służących ich utylizacji na obszarach o znacznych przekroczeniach tych wyrobów, gdyż

utrzymujący się kontakt ludzi i zwierząt z pyłem azbestowym może prowadzić do wysoce niebezpiecznych

powikłań zdrowotnych, zwłaszcza zwiększając ryzyko wystąpienia nowotworów i chorób płucnych.

66

Tabela 12. Zbiorcze zestawienie analizy wskaźnikowej – obszar miejski

WAGA 0,5 -0,6 -0,4 0,5 -1,0 -0,8 -0,8 -1,0 -0,5 -0,5 -0,5 0,4

Dynamika zmian liczby

ludności (lata 2010-2015)

Liczba ludności w wieku

poprodukcyjnym w liczbie ludności

ogółem (2015)

Dynamika liczby ludności w

wieku poprodukcyjnym (lata 2010-2015)


przedprodukcyjnym w liczbie ludności

ogółem (2015)

Udział osób bezrobotnych

w ogóle ludności w

wieku produkcyjnym

Udział osób długotrwale

bezrobotnych w ogóle

ludności w wieku

produkcyjnym

Dynamika liczby osób

korzystających z pomocy

społecznej w latach 2010-

2015

Udział osób korzystających

z pomocy społecznej w

ogóle ludności (2015)

Udział osób zmagających

się z problemem

uzależnień w ogóle ludności korzystającej

z pomocy społ.

Udział osób dotkniętych

przemocą domową w

ogóle ludności korzystającej

z pomocy społ.

Udział osób z niepełno-

sprawnością korzystających

z pomocy społ.

Frekwencja w wyborach

prezydenckich 2015

Obszar Nr 1 4,6% 17,0% -10,4% 19,8% 1,3% 1,1% 19,4% 1,8% 0,0% 0,0% 30,2% 56,2%

Obszar Nr 2 -1,5% 11,3% -2,5% 23,3% 1,7% 0,9% 7,6% 1,3% 3,5% 4,7% 21,2% 58,9%

Obszar Nr 3 2,0% 17,0% -14,4% 21,5% 1,7% 1,1% -23,0% 1,6% 4,5% 0,0% 56,7% 52,1%

Obszar Nr 4 3,3% 18,4% -14,8% 21,0% 2,1% 1,4% -13,3% 5,2% 17,8% 2,1% 33,8% 50,2%

Obszar Nr 5 -4,1% 21,7% -13,7% 18,6% 1,6% 0,9% -18,0% 1,7% 7,7% 0,6% 39,6% 49,1%

Obszar Nr 6 -1,2% 16,6% -20,4% 19,3% 2,3% 1,4% -62,7% 2,3% 12,2% 9,8% 43,9% 46,5%

Średnia Miasto -0,6% 17,5% -12,7% 20,6% 1,7% 1,1% -18,5% 2,3% 10,8% 2,2% 36,3% 52,2%

WAGA 0,6 -0,8 0,4 0,6 0,7 0,4 0,8 0,6 0,4 0,6 -0,6 0,4 -0,6

Frekwencja w

wyborach samorząd-

owych 2014

Liczba przestępstw

stwierdzonych w przeliczeniu

na 1 000

mieszkańców (2016)

Liczba organizacji

pozarządowych przypadająca

na 1000 mieszkańców

Wynik Sprawdzianu

6-klasisty 2014/2015

Średnia wysokość podatku

dochodowego (PIT-37, PIT-40, PIT-40A)

przypadająca na 1 os.

Dynamika wysokości podatku

dochodowego od os. fiz.

(PIT-37, PIT-40, PIT-40A)

w latach 2008-2015

Liczba przedsiębiorstw przypadających



doch. z dział. gosp. (PIT-28,

PIT-36, PIT-36L)

przypadająca na 1 os. w

wieku produkcyjnym


doch. od os. fiz.

prowadzących działalność

gosp. (PIT-28, PIT-36, PIT-

36L) w latach 2008-2015

Udział budynków

posiadających przyłącze do

sieci kanalizacyjnej w

budynkach posiadających przyłącze do

sieci wodociągowej

Liczba budynków

wybudowanych przed 1989 r. w

budynkach mieszkalnych ogółem (TBS,

SM, WM)

Liczba boisk sportowych na 1000 os.

Ilość azbestu przeznaczona do usunięcia przypadająca

na każdy 1000

mieszkańców (kg/1000 os.)

Indeks zbiorczy - obszar miejski

Nr 1 46,6% 1,3 3,3 68,65% 1 607,02 zł 54,03% 11,8 2 523,65 zł 56,3% 64,3% 0% 0,0 6,9 5,8

Nr 2 47,5% 5,3 1,2 67,42% 1 775,04 zł 26,19% 9,7 2 312,32 zł 70,7% 78,7% 0% 0,3 0,2 6,4

Nr 3 48,8% 4,5 1,7 66,61% 1 818,32 zł 55,11% 11,1 2 317,07 zł 37,9% 71,8% 100% 0,2 7,2 2,6

Nr 4 47,6% 7,6 3,4 66,89% 1 310,89 zł 77,02% 13,7 1 809,05 zł 7,0% 72,5% 95% 0,4 2,7 -4,1

Nr 5 44,1% 3,1 0,9 67,64% 1 750,48 zł 50,41% 7,7 1 143,94 zł 83,2% 74,6% 76% 0,3 0,6 -1,5

Nr 6 44,9% 13,6 0,0 66,37% 1 465,84 zł 69,49% 11,4 1 156,58 zł -19,2% 72,6% 100% 1,1 12,4 -9,2

Śr. M. 46,6% 5,0 1,7 67,3% 1 658,94 zł 48,64% 10,2 1 808,34 zł 43,9% 71,9% 58% 0,3 3,0

67

Tabela 13. Zbiorcze zestawienie analizy wskaźnikowej - obszar wiejski

WAGA 0,5 -0,6 -0,4 0,5 -1,0 -0,8 -0,8 -1,0 -0,5 -0,5 -0,5 0,4

Dynamika zmian liczby

ludności (lata 2010-

2015)


poprodukcyjnym w liczbie

ludności ogółem (2015)

Dynamika liczby ludności w wieku poprodukcyjnym (lata 2010-2015)

Liczba ludności w

wieku przed-produkcyjnym

w liczbie ludności ogółem (2015)

Udział osób bezrobotnych

w ogóle ludności w

wieku produkcyjnym

Udział osób długotrwale

bezrobotnych w ogóle

ludności w wieku

produkcyjnym

Dynamika liczby osób

korzystających z pomocy

społecznej w latach 2010-

2015

Udział osób korzystających

z pomocy społecznej w

ogóle ludności (2015)

Udział osób zmagających

się z problemem

uzależnień w ogóle

ludności korzystającej

z pomocy społ.

Udział osób dotkniętych

przemocą domową w

ogóle ludności

korzystającej z pomocy

społ.

Udział osób z niepełno-

sprawnością korzystających

z pomocy społ.


prezydenckich 2015

Bogucin -0,1% 20,7% 61,0% 17,9% 1,8% 1,0% -36,4% 1,3% 21,4% 0,0% 35,7% 52,61

Garby 47,7% 9,7% 43,8% 31,6% 1,8% 0,0% -50,0% 0,2% 0,0% 0,0% 100,0% 50,82

Gortatowo 42,4% 11,8% 68,2% 30,9% 2,0% 1,3% -63,6% 0,6% 25,0% 0,0% 25,0% 41,21

Gruszczyn 33,1% 10,2% 84,2% 30,6% 1,1% 0,5% -32,0% 0,7% 11,8% 0,0% 0,0% 55,75

Janikowo 1,8% 16,1% 48,1% 18,5% 1,8% 0,8% 0,0% 2,0% 0,0% 0,0% 10,0% 52,61

Jasin 18,1% 13,5% 54,1% 24,6% 1,4% 0,7% -23,1% 1,4% 25,0% 25,0% 60,0% 46,07

Karłowice 0,3% 9,4% 71,4% 25,3% 4,0% 2,2% -43,8% 7,0% 0,0% 0,0% 25,9% 37,32

Kobylnica/ Katarzynki

4,9% 16,3% 32,8% 20,9% 1,9% 1,0% -47,9% 1,5% 8,0% 8,0% 12,0% 47,38

Kruszewnia 44,8% 7,5% 45,8% 25,8% 1,0% 0,6% -50,0% 0,6% 0,0% 0,0% 0,0% 50,82

Łowęcin 9,8% 12,0% 79,5% 20,1% 1,5% 0,9% -18,2% 1,5% 22,2% 11,1% 11,1% 41,21

Paczkowo 16,1% 11,5% 81,9% 26,8% 2,3% 1,2% 33,3% 2,9% 12,5% 0,0% 29,2% 52,74

Rabowice 52,7% 9,7% 92,9% 30,6% 0,6% 0,0% -50,0% 3,2% 44,4% 0,0% 0,0% 50,82


4,3% 32,0% 28,6% 20,1% 0,0% 0,0% -100,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 52,74

Sokolniki Gwiazdowskie

17,6% 10,3% 83,3% 27,1% 1,5% 1,4% -50,0% 0,9% 0,0% 0,0% 0,0% 52,74

Uzarzewo -7,1% 12,1% 53,5% 20,5% 2,2% 1,5% -46,4% 6,8% 21,6% 0,0% 43,2% 41,21

Wierzenica 10,8% 7,4% 52,9% 26,6% 2,6% 2,0% 35,5% 12,0% 9,5% 0,0% 31,0% 52,61

Wierzonka -1,0% 16,0% 34,7% 17,5% 2,9% 1,6% -9,4% 7,0% 10,3% 0,0% 31,0% 37,32

Zalasewo 82,4% 7,3% 76,2% 34,0% 0,8% 0,5% 45,5% 0,9% 15,6% 31,3% 43,8% 61,64

Średnia Sołectwa 25,7% 11,6% 60,1% 26,9% 1,6% 0,8% -21,9% 2,0% 13,7% 5,5% 29,6% 48,76%

68

WAGA 0,6 -0,8 0,4 0,6 0,7 0,4 0,8 0,6 0,4 0,6 0,4 -0,6


samorządowych 2014

Liczba przestępstw stwierdzonyc

h w przeliczeniu


(2016)

Liczba organizacji

pozarządowych

przypadająca na 1000

mieszkańców

Wynik Sprawdzianu 6-klasisty 2014/2015


dochodowego (PIT-37,

PIT-40, PIT-40A)

przypadająca na 1

mieszkańca


dochodowego od os. fiz. (PIT-37, PIT-40, PIT-40A)

w latach 2008-2015

Liczba przedsiębiorstw przypadających



dochodowego z dział. gosp.

(PIT-28, PIT-36, PIT-36L)

przypadająca na 1 os. w

wieku produkcyjnym


dochodowego od os. fiz.

prowadzących działalność

gosp. (PIT-28, PIT-36, PIT-

36L) w latach 2008-2015

Udział budynków

posiadających przyłącze do

sieci kanalizacyjnej w

budynkach posiadających przyłącze do

sieci wodociągowej

Liczba boisk sportowych


Ilość azbestu przeznaczona do usunięcia przypadająca na każdy 1000 mieszkańców (kg/1000 os.)

Indeks zbiorczy - obszar wiejski

Bogucin 46,56 2,8 5,7 65,54% 1 947,77 zł 83,91% 13,8 6 435,50 zł 43% 0,0% 1,9 20,6 6,98

Garby 47,32 6,3 2,1 68,65% 2 569,82 zł 118,44% 12,0 4 387,56 zł 109% 0,0% 2,1 202,6 13,41

Gortatowo 43,6 3,2 0,0 63,95% 1 418,87 zł 15,84% 11,5 13 489,03 zł 114% 0,0% 1,6 104,2 12,35

Gruszczyn 54,92 8,4 3,3 65,54% 2 842,11 zł 111,88% 12,7 4 308,37 zł 69% 38,6% 0,4 26,4 15,32

Janikowo 46,56 16,1 0,0 65,54% 1 719,17 zł 70,14% 15,3 4 013,00 zł 58% 0,0% 0,0 33,4 1,37

Jasin 47,39 10,0 1,4 63,95% 1 365,70 zł 92,54% 14,6 4 197,94 zł 77% 12,1% 0,0 27,3 1,05

Karłowice 41,94 0,0 0,0 58,40% 866,35 zł 84,61% 2,6 138,22 zł 60% 0,0% 2,6 235,8 -12,07

Kobylnica/ Katarzynki

47,23 6,7 1,8 65,54% 1 358,50 zł 46,84%

12,2 2 314,14 zł 7%

62,3% 0,6 13,7 0,57

Kruszewnia 47,32 4,3 0,0 63,95% 2 308,32 zł 137,59% 6,6 1 246,14 zł 101% 1,1% 0,0 2,8 9,31

Łowęcin 43,6 5,2 3,4 63,95% 1 107,51 zł 49,24% 10,1 1 726,18 zł 8% 0,0% 1,7 248,8 -5,21

Paczkowo 52,34 8,5 1,8 63,76% 1 439,53 zł 78,67% 8,7 1 452,67 zł 5% 0,0% 0,6 54,5 -3,45

Rabowice 47,32 7,2 0,0 63,95% 1 882,27 zł 107,24% 12,2 4 250,75 zł 412% 0,0% 3,6 170,8 12,46


52,34 0,0 11,8 63,76% 534,31 zł 42,45% 9,5 21 997,85 zł 201% 0,0% 0,0 607,9 25,61

Sokolniki Gwiazdowskie

52,34 0,0 0,0 63,76% 1 489,56 zł 88,56% 10,3 1 607,04 zł 391% 0,0% 0,0 181,9 6,87

Uzarzewo 43,6 0,0 0,0 65,54% 953,64 zł 63,91% 2,6 250,58 zł 1033% 100,0% 1,8 39,4 4,60

Wierzenica 46,56 2,9 0,0 58,40% 762,80 zł 85,60% 3,1 71,80 zł 145% 0,0% 2,9 92,6 -10,59

Wierzonka 41,94 2,4 2,4 58,40% 1 526,00 zł 73,00% 3,4 255,29 zł -2% 0,0% 2,4 87,3 -10,31

Zalasewo 50,25 8,0 0,8 68,65% 2 552,80 zł 79,94% 10,2 3 786,45 zł 116% 48,8% 0,3 30,9 10,90

Średnia Sołectwa 47,40% 6,8 1,9 64,0% 1 911,55 zł 82,65% 10,6 3 677,05 zł 75% 38,0% 0,8 61,3

69

Wynik delimitacji obszarów zdegradowanych

Przeprowadzona analiza wskaźnikowa pozwoliła na sporządzenie indeksu zbiorczego, który

pozwolił na wskazanie obszarów o relatywnie najwyższym poziomie natężenia zjawisk kryzysowych

w sferach: społecznej, gospodarczej, przestrzenno-funkcjonalnej i środowiskowej. Indeks zbiorczy

stanowiący sumę wystandaryzowanych i zważonych wskaźników delimitacyjnych umożliwił wykonanie

rankingu obszarów i sołectw, który został przedstawiony zarówno w formie tabelarycznej jak i w formie

graficznej – map poglądowych. Obszary o wartościach najniższych stanowią obszary o najwyższym poziomie

degradacji, tzn. o natężeniu problemów znacznie przekraczających przeciętny poziom dla miasta lub

obszarów wiejskich gminy.

Tabela 14. Ranking obszarów Miasto Swarzędz - stopień natężenia zjawisk problemowych

Obszar statystyczny

Liczba przekroczeń wskaźników wartości średniej dla obszaru Indeks

zbiorczy SFERA

SPOŁECZNA SFERA

GOSPODARCZA SFERA PRZESTRZENNO -

FUNKCJONALNA SFERA

ŚRODOWISKOWA

Obszar Nr 6 15 2 1 1 -9,2

Obszar Nr 4 10 1 1 0 -4,1

Obszar Nr 5 9 2 2 0 -1,5

Obszar Nr 3 6 1 3 1 2,6

Obszar Nr 1 6 0 2 1 5,8

Obszar Nr 2 6 1 1 0 6,4

Mapa 4. Wynik delimitacji dla obszaru miasta Swarzędz - Indeks zbiorczy.

Źródło: opracowanie własne.

70

Tabela 15. Ranking obszarów sołectwa Gminy Swarzędz - stopień natężenia zjawisk problemowych

Sołectwo

Liczba przekroczeń wartości średniej dla obszaru Indeks

zbiorczy SFERA

SPOŁECZNA SFERA

GOSPODARCZA SFERA PRZESTRZENNO

- FUNKCJONALNA SFERA

ŚRODOWISKOWA

Karłowice 11 3 1 1 -12,1

Wierzenica 11 2 1 1 -10,6

Wierzonka 13 3 1 1 -10,3

Łowęcin 14 3 1 1 -5,2

Paczkowo 12 3 2 0 -3,4

Kobylnica/ Katarzynki 11 2 1 0 0,6

Jasin 12 0 2 0 1,1

Janikowo 12 1 2 0 1,4

Uzarzewo 13 2 0 0 4,6

Sokolniki Gwiazdowskie 6 2 2 1 6,9

Bogucin 9 1 1 0 7,0

Kruszewnia 4 2 2 0 9,3

Zalasewo 8 1 1 0 10,9

Gortatowo 10 0 1 1 12,4

Rabowice 8 0 1 1 12,5

Garby 4 0 1 1 13,4

Gruszczyn 2 1 1 0 15,3 Sarbinowo/ Puszczykowo Zaborze 6 1 2 1 25,6

71

Mapa 5. Wynik delimitacji dla obszaru wiejskiego Gminy Swarzędz – Indeks zbiorczy


72

OBSZAR ZDEGRADOWANY

Z uwagi na odmienną charakterystykę funkcjonalną obszarów wiejskich oraz obszarów miejskich

obszar zdegradowany Gminy Swarzędz składa się z podobszarów stanowiących zarówno obszary

statystyczne położone w granicach Swarzędza, jak i obszary wytyczone w granicach jednostek

pomocniczych gminy – sołectw, które w przeprowadzonej analizie wskaźnikowej osiągnęły najwyższy

poziom koncentracji zjawisk problemowych.

Zgodnie z przedstawionymi wynikami analizy delimitacyjnej za podobszary obszaru

zdegradowanego Gminy Swarzędz położone na terenie miasta Swarzędz należy uznać: Obszar Nr 4 oraz

Obszar Nr 6, które dla zwiększenia czytelności i łatwości ich identyfikacji przez mieszkańców

i interesariuszy rewitalizacji oznaczone zostaną jako: Podobszar „Centrum miasta” oraz Podobszar „Rejon

Strzelecka/Poznańska”.

Podobszarami obszaru zdegradowanego Gminy Swarzędz położonymi na terenach wiejskich

gminy są części zamieszkałe następujących sołectw: Karłowice, Wierzonka oraz Wierzenica. Ponadto

w sołectwie Wierzenica za obszar zdegradowany uznano teren poprzemysłowy po młynie w „Mechowie”,

którego odnowa i adaptacja pod nowe funkcje gospodarcze i społeczne wygeneruje impulsy rozwojowe,

przyczyniając się do ograniczenia negatywnych zjawisk społecznych obserwowanych na zamieszkałych

obszarach zdegradowanych.

Obszar będący w stanie kryzysowym charakteryzuje się koncentracją negatywnych zjawisk

społecznych, współwystępujących z negatywnymi zjawiskami w co najmniej jednej z następujących sfer:

gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej lub technicznej. Wymienione powyżej obszary

uznane jako podobszary obszaru zdegradowanego w Gminie Swarzędz cechowały się szczególną

koncentracją problemów natury społecznej takich jak: bezrobocie, w tym bezrobocie długotrwałe, wysoki

udział ludności korzystającej z pomocy społecznej, wysoka przestępczość, występowanie problemu

uzależnień i przemocy domowej, słabych wyników edukacyjnych uczniów, niskiego zaangażowania

obywatelskiego mieszkańców, niskich średnich dochodów mieszkańców. Ponadto każdy z tych obszarów

wykazywał przekroczenia wskaźników w sferze przestrzennej i/lub sferze przestrzenno-funkcjonalnej

oraz/lub sferze środowiskowej, co zgodnie z art.9 Ustawy o rewitalizacji stanowi przesłankę dla uznania

wskazanych obszarów za obszary zdegradowane.

73

Wyznaczenie obszaru rewitalizacji w mieście i gminie Swarzędz

Zgodnie z Art. 10. ust. 1 Ustawy z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (Dz.U. 2015 poz. 1777

ze zm.) obszar rewitalizacji jest to „obszar obejmujący całość lub część obszaru zdegradowanego, cechujący

się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk, o których mowa w art. 9 ust. 1, na którym z uwagi na

istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego gmina zamierza prowadzić rewitalizację”. Oznacza to, iż obszar

rewitalizacji powinien zawierać się w granicach obszaru miasta uznanego w drodze delimitacji za obszar

zdegradowany, czyli na terenie miasta w granicach Podobszaru „Centrum miasta” i Podobszaru „Rejon

Strzelecka/Poznańska, a na terenie sołectw w granicach Podobszarów „Wierzonka”, „Wierzenica - wieś”,

„Wierzenica – teren poprzemysłowy po młynie w „Mechowie”” i „Karłowice”.

Obszar zdegradowany wskazany do rewitalizacji (zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy) może być

podzielony na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych granic, przy zastrzeżeniu,

że jego łączna powierzchnia nie będzie przekraczać 20% powierzchni gminy, a także nie może być

zamieszkiwany przez więcej niż 30% mieszkańców miasta. Z uwagi na fakt, iż podobszary obszaru

zdegradowanego położone w sołectwach Wierzonka, Wierzenica oraz Karłowice zostały w znacznej mierze

ograniczone do terenów zamieszkałych łączna suma powierzchni podobszarów na terenie Gminy Swarzędz

zachowuje dopuszczalny ustawowo poziom, wynosząc około 537,78 ha17, czyli 5,28% ogólnej powierzchni

gminy. Drugi ustawowy warunek dotyczący liczby mieszkańców również został spełniony, gdyż ich łączna

suma mieszkańców wynosi 8 275 osób, co stanowi 17,7% całej ludności gminy.

OBSZAR REWITALIZACJI

Z uwagi na najwyższą koncentrację problemów i zjawisk kryzysowych, jak i brak przeciwskazań

ustawowych, za obszar rewitalizacji w Gminie Swarzędz uznaje się obszar gminy w pełni odpowiadający

zasięgowi granic obszaru zdegradowanego. Oznacza to, iż obszar rewitalizacji Gminy Swarzędz tworzą

następujące podobszary:

• Podobszar „Centrum miasta”

• Podobszar „Rejon Strzelecka/Poznańska”

• Podobszar „Wierzenica - wieś”:

• Podobszar „Wierzenica - teren poprzemysłowy po młynie w „Mechowie””

• Podobszar „Wierzonka”

• Podobszar „Karłowice”

Przekonanie, iż to obszary Centrum miasta i sąsiadującego z nim terenu ograniczonego pomiędzy

Jeziorem Swarzędzkim, a główną arterią komunikacyjną miasta ul Poznańską (Rejon Strzelecka/ Poznańska)

powinny otrzymać status obszaru rewitalizacji umacnia fakt, iż są to dzielnice reprezentacyjne miasta,

koncentrujące funkcje administracyjne, kulturalne, rekreacyjne, handlowe oraz usługowe o wymiarze

gminnym. Odnowa podobszarów w wymiarze społecznym, gospodarczym, przestrzennym

17 Obliczono w programie QuantumGIS na podstawie zasięgów podobszarów.

74

i architektonicznym stanowi zatem warunek konieczny dla prawidłowego rozwoju miasta w kolejnych

latach i poprawy jakości życia wszystkich mieszkańców, zarówno miasta jak i gminy Swarzędz.

Podobszary obszaru rewitalizacji położone w sołectwach Wierzonka, Wierzenica, a także Karłowice

stanowią w znacznej mierze obszary popegeerowskie, na których w skutek transformacji gospodarczej po

1989 r. doszło do wielowymiarowego zaburzenia funkcjonowania lokalnych społeczności. Drastyczny

spadek zatrudnienia, brak perspektyw oraz niemożność odnalezienia się w nowych realiach gospodarczych

doprowadziły do wykluczenia znacznej części mieszkańców tych obszarów, wystąpienia problemów natury

społecznej, a także utrwalenia negatywnych wzorców wśród osób zamieszkujących ten obszar gminy.

Negatywne oddziaływanie tych zjawisk zostało dodatkowo spotęgowane odpływem osób

wykwalifikowanych do Poznania i innych miast, co wpłynęło na jakość kapitału ludzkiego tych obszarów.

Podjęcie działań rewitalizacyjnych na obszarach wsi Wierzonka, Wierzenica oraz Karłowice stanowi zatem

warunek niezbędny dla dalszego przełamywania utrwalonych barier społecznych i mentalnych oraz zmiany

świadomości mieszkańców, a tym samym dla ich ponownego włączenia w życie społeczne i gospodarcze

gminy.

Poniżej przedstawione zostały poglądowe mapy granic podobszarów obszaru zdegradowanego

i obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Swarzędz.

75

Mapa 6. Mapa poglądowa obrazująca rozmieszczenie podobszarów obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Swarzędz


76

Mapa 7. Zasięg granic Podobszaru "Centrum miasta"


Mapa 8. Zasięg granic Podobszaru "Rejon Strzelecka/Poznańska"


77

Mapa 9. Zasięg granic Podobszaru "Wierzenica"


Mapa 10. Zasięg granic Podobszaru "Wierzenica – teren poprzemysłowy po młynie w Mechowie"


78

Mapa 11. Zasięg granic Podobszaru "Wierzonka"


Mapa 12. Zasięg granic Podobszaru "Karłowice"


DIAGNOZA SŁUŻĄCA WYZNACZENIU OBSZARU...

Documents

Transcript of DIAGNOZA SŁUŻĄCA WYZNACZENIU OBSZARU...