Czołg B1 - Artykuł MXXW

8/9/2019 Czołg B1 - Artykuł MXXW

1/20

ffi

W

Pierwsza wojna ś wiatowa

stanowił a

punkt

zwtotny

w

dziejach wojskowoś ci.

rzutując na

pogląćy9laii

okresu dwudziestolecia.

Pojawienie

się nowych

,.,:l:

ś rodków

walki

-

maszynowych,

podwodnych

czy

masowego wykotzystania

lotnictwa,-

-

w

krótkim czasie

doktrynalną rewolucję,1

eoS§,

zrr,iet"zchnika

Artvlerii

Specjalnej

(Artillelie

Speciale),

jak

pieru,ohrie nazv\vano

rodzące

się lł , sił ach

zbrojnych

III Republiki

formacje

pancelne/ rł ,p\ł ręh.na narodzinv

noł vej

szko-

fu

doktryrralnej,

Zrvolennicv

rvojnv ruchomej,

rr, tym

ptrł kor,t

nik

Charles de

Gaulle, zaczęli

podkreś lać korriecznoś ć nechanizacji

armii

i

plzvgotorł ,ania

jej

do dział ań ofensrlr,nvch,

tn.in. rł, drodze nasvcenia

czołgamil.

Tezv

te

1g1,1,y6]ą}1l

opór znaczne.j częś cikonserlł ,at\,ł r-

nie n

astarł lionej

generalicji, prognozr"rjącej,

tż

przyszŃ konflikt

zbrojn1.,

podobrrie

jak

zmagania

toczone r,r, latach

1914-1918,

będzie

miał charakter

statycznr,.

Brak

jednomr,ś 1-

noŚci

clopro lva dził d_o o h,^,,artej rv

rł ,aliz acj i,

z której

ostatecznie zrvvcięsko

tł ,Vszli

zlr,o-

lennic,v

strate

gii de

f ensl,

vvnei.

Ocltącl czoł gi

peł nić miał v rolę

przede

lr,szrlstkim

mobilnej

art1

lerii,

tldzielającej \\snarci,r

ogniorrego

francuskiej

piechocie. \,V

ten

sposób w roku

1920

pododdzją]1,

pancerne

folmalnie

podpo-

lządkoł ,r,ano r.l,iększvn-r

jednostkom

pieszvn-r,

port

oc-lując

ich

rozproszenie. Zmianv

s},tuacji

nie mogĘ

tł ,vlvoł aćnarł ,et kolejne

argument\r

\vysuwane

plzez

samego genelał a Estienne'a

-

łr,

tvm

zaplopono\^/ane

usamodzielnienie

*§.

_-a

f

,

przvnajmniej

częś ci

formacji

-

a c1o

idei

samo-

dzielnr.ch zł viązkólv

takt1.62ny6fi

\,v\/posazo-

n\.clt

rł,

pojazdv gąsienicol1,e

polr,rócić miano

rlopiero

rr,chrl

ili n;r,lslaiąeego

zagrozenia ze

stronv

III

Rzeszt.

Pomimo

sukcesu

stronnikórv

lt

oinv po-

zrrcvjnei,

od początku

lat

20.

lr,e

Francji

uru-

chomi

on o

pro

glam

projektor,r.l. zl ł̂ iąz

any

z mobilnvmi

ś rodkami

walki. W stl,czniu

lq2 l roku

ktllnisia ll.,]tlloIo\Ądlld

l.rŹcz Be-

nerał a Edmonda

Buata

przvstąpił a do

ba-

dań nad no\ĄIym

pojazdenr

opancerzon\ł Tt.

Zgodnie z z.ał oż eniami

rł ,óz,

którego masa

nie mogł a

przekraczac 13

ton, rvvposaż on1,

miał

być ł ł .haubicę kal.

75

mm, chronioną

pancelzem

gruboś ci do 25 mm. Rół tnocze-

ś rrie

zastrzeż ono,

iż

uzbrojenie gł ół r,ne lvinncl

być osadzone na tvle nisko,

by pror,vadzic

ogieri c1o \Ą,nętrza

schronólv przecir,vnika

pt zez

szczeltny

ob

serl,vacyjne.

D

o datkor,r,o

postanorviono umieś cić

v

mał ej,

cał kolvicie

obrotort

ei

lr,ież yczce,

stanou,iącei rórł ,nocze-

ś rr ie

platformę obserrł ,acl,jną

dorł ,ódcy dll,a

karabinl'

masz\/no\Ą/e.

Arralogiczrrą

maszv_

nę,

§le

ż e dvsponuj4cą

armatą kal. 47 mm,

planou,ano rvvkorzystl,rł ać

jako

samobieżne

§*

{§

ŁUKASZ

GŁADYSIAK

Ę §

iezu r kle

istotnr ln

iej

elelnclltem st,ll

§%E

,ię debiul

brtllli parlcernej, Począrr-

.ś .

Ę

.zv

od roku lqlb

us\Ą

ił domiono

sobie,

iz

podczas

erł ,entualnego

przvszł e-

go konflikttl

pojazdi, gąsienicoł ve

odegrają

znaczącąrolę,

toież

znaczna

1iczba państrł .

poś rł,ięcać aczęł a

coraz lr,iększą

urł,agę

ł v ła-

ś nie

ej

gał ęzi

1r.6j5k

]ądglall.ch. ł V

ich gronie

nie mogł o zabraknąć

jednego

ze ztł ,t,cięzcół ,v

-

llI RepLlbliki

Frallctrskiej.

Jtlz

w kilka miesięcv

po zakończeniu

rł ,ielkiej rł ,ojnli

uchodzący za

prekursora

lr.ojsk

pancerrlvch nad Sek..vaną

generał

Je-

an-Baptiste

Esti

enne opubl

ikor,r,.ał

S

t tt

d

i

t tln

nnd

zndaniami czoł góiu nn

7lg 11

iualki

(Mćmoire

stn,le

ttissions

des chnrs

blitldćs

en

call:pO.gne')

-

memorandltm,

na którego kartaclr

nie tvlko

postulolvał

skonstruorvanie

po

jazdu 8ąsieni-

co\Ąlego

lvspierającego

rv boju bezpoś rednim

pieclrotę, ale takż e ulr,zglęclnił koniecznoś ć

11,yposażenia go ł ł ,uzbrojenie

zdolne

star.l.ić

czoł a

odpolviednikom lvalczącvm

po stronie

przeciwnej.

W krótkim

czasie tr.r.ierdzenia

6§fr§blę§*


2/20

§

dział o przecilr,pallcelne.

Mimo iż,

hoł dtrjąc

zlvvcięskiej doktrvnie,

\ĄIozv

skiero\Ąlać

miano

jako

lł ,sparcie ogniolł ,e

jednostek

pieszych,

r.l, ich

projektach

urł .zględrliono elt entualne

dział aniasamodzielne,

pvez

co r,v przedziale

bojolr,r,m

znalazł o się miejsce

na

aparaturę

nadał vczo-odbiorczą.

Ze

lł lzględu

na

t,lvo-

rzorrą niemalż e od podstarv doś ć kompli-

korvaną konstrtrkcję,

jak

tó.,r,nież porł ,ojen-

rry

flęfi61l1 bltdż etoll

v

III

Reptrbliki,

prace

komisji został y przer\Ą,ane.

Port,rócono do

nich dopiero po blisko trzech

latach. Do

ogł o-

szone8o plzez

planistórr,

konktlrsu

stanęł o

czterech proc-lucentcirł ,

-

zakł ad1,

Forges

et

Acióres de

la

Marine d'Homecotrrt

(FAMH),

Forges et

Clrantiers

de

Mediterranee (FCM),

Renar-llt oraz Schneiderr.

1 maja 192-ł roku na

1...1ig

wll,t\.rlór:ni

Atelier

de Construction

de

Rueil

(ARL) nastąpił a

pierrvsza

prezentacja

projektół ł r

W

r,r,vniku

kooperacji drvcich ostat-

rrich

koncernórti przeclstarr,iciele

arm

i

i

m

ogli

pr

z1,

jr

zec się

za

t,ólr,no

poj

az doł l,i\Ąlypo saz

o-

nemu

n

haubicę kal.

75

mm

(mode1

SRA),

jak

i dział o

kal. 47 mm

(model

SRB).

Pozostali

uczestnicv r,vlr.a

1 i z

a

cj

i rórł ,niez obj

al,r,ili

srr,o

j

e

koncepcje.

Wszvstkie \voz,v poddano pró-

bom telenorł ,vm, lrl tvtn beztrstanrrej

jeż dzie

na odciIrku 20

km.

Obrraż \.ł \.one sł abostki

podzespoł órł .

silnika oraz

nieclocią51llięcia

\Ąlvnikające z pospieszr-rego

montazu. Ponad-

to kazd,v

pojazd przekraczał piętnastotono-

rł ,l

imit masy],

a

najlzejszv z nich

-

ptojekt

FCM

-

okazał

się

niezdoJnvm

do osiągnięcia

rviększej prędkoś ci

niz

-l5

knl/h.

Ostatecznie

\ĄI 1narcl1 1925 roku zdecl.dorł ,ano się na ada-

ptację projektu Schrreider-Renauli

B, nakazu-

1ąc

jednak

przezbrojellie go lr. dział o rł ,iększe-

go

kalibru

otaz lvzmoct-tienie pancerza do

40

mm.

Siedem

miesięcv póź nie;

rł,

Bil]ancor-rrt

pod

Parl.ż em,

siedzibie

tr,r,órcy

czołgtr FT-

17, zaczęto konstrlroll,aĆ

peł nor.ł .vmiarortlą

drerł ł rianąnrakietę.

27

stycznia

1926

roktr

rvóz otrzvmał oficjalne

oznaczenie Ciągnik

30

(Tracteur

30),

a

ł r,

sukttrs korrstrttktorom

pr zv

szł

o

Dorvódz trł,o \ĄIoj sk Lądorł ,vch

(Di-

lection

de

1'Infantelie),

pr"oklamuj4c

koniecz-

noś c

zasilenia

jednostek

cięż szymi czołgami

przelarnania

(Char

de Bataille). W ten sposób

limit

masv rvzrcisł

c1o

22

ton,

plzv

rórvnocze-

snl.m zlekcer,VazeniL1 problemu

z rozwtja-

nąplzez

pojazd

prędkoś cią.

18

marca

1927

roku zł ozclne

został o oficjalne zamórł ,ienie

na próbną serię maszytr

nolĄ.ego

tl.p1-l. Z

ini-

cjatl,r,1,1,

genelał a Estienn e'a, ch cąc urriknąĆ

er,r,entttalne8o sabotoł r,ania

prodtrkcji przez

konkulencję,

prztr

montazu ł vspół pIaco\,\,ać

mieli

r.r,szyscv

lrczestnic\r konkursu.

Posta-

nol,r,iono,

iż

ednostkę

napędową dclstalczy

Rerrault,

trzbrojenie

-

Schneider,

a

ukł ad

jezdnv

-

FCM.

Ostateczne

kompletorł ,anie

podzespoł órv odbvlr,ać się

miał o na

terenie

zakł adólv

ARL prz,v

rł ,spół pracv z

FAHM.

Dla zrórl.norvazenia nakł adórv atmia z łoży ła

obietnicę,

iż r,v przvpadku gdl.kooperacja

przebiegać będzie

harmonijnie, iiczba zamó-

tr,ionlclr

\\o,/o\\,

rr

krótkim

cza:ie osiągllie

tvsiąc eE]zemplatzv.

Z

porr,odu

rriedoborórv

materiał orł ,vch pierrł ,sze podrł ,ozie

zmon-

to\Ą,ane

został o

dopiero

dr,r,a

lata

póź niej,

a

kolejne

drł ,anaś cle

miesięcv oczekirr,ano na

dostarczerrie uzbrojenia

gł ólł ,nego. W tvm

samym czasie

*

lł , sierpnirr

1930

roku

-

no\Ąra

klasa lr,ozólł , otrzvmał a okreś lenie Char

B.

Zanim

jednak

zdążono ukończ,vć pier."r,szv

z

czoł gów,

tempo

plac

rrległ o zahamotł ,anitr

z

port odu

lozmów rozbrojeniorł ,vch toczo-

nvclr ptzez przedstał t

icieli mocalstr.v euro-

pejskich

u.Cenetvie.

)


3/20

,,,

"

,jir,*a

"r,

.1*§:r§r*.,-,

"-",

§

,.r.,.

,

Ostatecznie z początkiem

1at

30. z linii

montażorł ,vch

zjecl.

ah trzy

pojazdr..

Wszvst-

kie napędzane

byh,

silnikiem

o mocy 180

KM,

zdolnlrm rozpędzić

25-tonotrlą

kon-

strukcję do

prędkoś ci20

km/h.

Jednorazorvv

zapas

palirł .a pozr.valał

na przebycie

257 km.

Zgodnie

z wytycznymi,

broń

poclstalł ,olł ,ą

stanol,r,ił a haubica kal.

75 mm,

uzupeł niona

czterem.l karł binarni

ma5,/\ no\\

),ITli

z;motl-

towanymi

parami r,r,

poclr,vclzitr oraz mał ej

rr

ieź r.

do

której

obrotu po raz

pierrvs.,r,

lr,e

Francji

uź lrto mechanizmu

elektrycznego.

Z

czasem zdecydor.r.ano,

ze ab,v

cał korł ricie

ilIypeł nić

znamiona

czoł gu plzeł amania,

do-

dane zostanie

drr-lgie, przecirvparrcerne

dział o

]


4/20

Zoł nierze niemieccy

pozują przy

zniszczonym

w

jednym

z f

rancuskich miasteczek

Char

B1

-bis.

Druga

poł owa

maja

Lub

początek

czerwca

1940

roku

[Fot,

Crow]

Porzucony

na

poboczu

drogi Char Bl-bis, Zwraca uwagę niebiesko-biał o-czerwona kokarda narodowa

Wzoru

lotniczego

namalowana z

przodu

i

boku

podwozia

[Fot.

Crow]

'§rry

§

zbrojne

dl,sponolvah,

369

czoł gami drugiego

\Ą,zolul które

produko\ĄIano

nacla1

podczas

trrvania r,r,alk+.

Jednostkę

rrapędorr,ą

Char Bl-bis

stanolvił

zmodvfi

kowan11 szeŚciocylindro\Ąry

gaŹni-

korł ,},

silnik 1otniczy

Renault-Deutsch

In

6

o mocv 300 KM

ptzy

1900

obr,/min5. Pręd-

koś ć

maksvmalna

i,vynosił a

28

km/h.

Urucho-

mienie następo\ĄIał o

p

op vez zastosor,r,anie

rozrusznika

elektrycznego,

jednakż e

rv

la-

zie alł ,arii istniał a

możlirł,oś ć

,vkolzvstallia

tĄ, t) m celu ,,biornika

spręż onego

1lorr,ie-

trza, wykorzvsty\ĄIanego

do przeczy szcza-

nia przervodu lufol,vego

dział a kal. 75 mm.

Zbiornik

pł ynu

chł odzącego

wlaz

z rł ,enty-

latorem

umieszczono tuż

przv

1elr,ej

ś cianie

kadł uba.

Tam

rórł lniez zamontowanv

został

sttrlitrowy zbiornik

benzvnv. Kolejne drł ,a,

o pojemnoś ci

100

oraz

200 litrórł ,,

znalazł y

się

ł ł ,

korytarz:u

ptzedztaŁu silnikoł ,vego,

z1o-

kalizowarrego z

tył u

podr.1,ozia i oddzie1ol-re-

go

zaporą

ognioł vą. Wszvstkie rł .yposażone

zostaĘ

rv

matę

samouszczelniĄ4cą, Zapas

paliu,a pozrł ,alał

na

przebvcie

dvstansu

'l50

km drogami

albo

100

km

rv

terenie. Chcąc

w,rreliminować

problem

częstego

uzupeł -

niania

benzynl,i

zaprojektorł ,ano

specjalną

800ł itrową pr

zy

czepę ciągniętą prze z każd1,

pojazd oraz opancelzoną c\rstelnę Lorraine

37R.

W praktl,ce oba rozrł ,iązan]ą

1a,ykorzv-

stvrł ,ano bardzo rzadko, a czoł gi zmLlszone

bvł v

do dł ugotrł vaĘchpostojólv r.ł, oczeki-

lt

aniu na dostawę rnateriał u

pĘdnego.

Kło-

potu tego

nie

udał o się

znilvelor,vać

takż e

popruez r.r.yposaż enie ostatnich

egzemplarzy

ł r.,zelł lnętrzny zbiornik o pojemnoś ci170 li-

tróur

Montorł rurru rę1l,jnie

skrzynia

biegórł ,

zapeł r,niał apięć

przeł oż eń

w

przóc7 oraz

jedno

r,vsteczne.

Skręt pojazdu uzvskirvano

pIZY

pomoc}r

dlt

ustrlrmienio\Ą,ego

ukł adu

kierorł ,niczego

z

hydrostatyczną

przekł adnią

Naeder.

Konstrukcja ukł adu

jezdnego

svstemu

Holta r.l,

elvidentnv sposób

na\ĄIiązy\Ą,ał a

do

modeli lvykorzy5f

y1l,anvch

jeszcze

podczas

ltielkiej

lvojny,.

Z kazdej strony

podtvozia

znajdor,vał o się szesnaś cie kół mał ej

ś reclni-

cy,

spoś ród którvch

trzy

zęsląl.y

po czterv

sztuki

poł ączono

ł r,, ł l,ózki.

Oclpowiednią

amortyzację zaperł ,niał

zespół

u,ahaczy

pió-

rowygh

olaz spt,ęż ynoln,ych, Koł o napędo-

ł l,e umieszczone został v z

tył u, natomiast

regulorr,ane

napinające

-

\ĄI częś ciprzedniej.

Pół metrorve

j

szerokoś ci gąsienice rozpięto na

całe

j

rł .vsokoś ci

pod

lr,ozia.

Atut Char Bl-bis stanor.vił

parrcerz,

któ-

rego grlrboś ć

ł ,

częś ci czoł olvej

olaz bocznej

sięgał a

60

mm.

\Ą/arto

zrvrócić

tllĄIa$ę, iż

przv

montazu pojazdu zastosolł lano

zarólł rno

metodę nitorł .ania

arkuszv stalowych,

jak

i

odleł vania

(lł ,ieza

APX16). Dane dotyczące

gruboś ci oraz kąta nachylenia pł vtzarvarte

został ,v

r.r, Tabeli 1.

Uzbro

jeniem

gł órł nvm,

hołdując

1yytvcz-

nvm

sięgającvm pierlł .szej poł ol,r,y lat 20.,

bvł o krótkolufor,r,e, ł vl.posazone \,v pół auto-

matvczny zamek klinorł y dział o Ateliers

de

Construction

de

Bourges

SA32Ll17 kal.75

mm,

posadoł r,ione

z

prarł ,ej

5116ny

przedniej

częś ci

kadłuba.

Odpalanie

następo\\,ał o

plzv

r,r,ykorzystaniu

giętkiego przelvodu, a ł r.v-

zieuly na

zer.r,nątrz

odprolvadzał kompIe5oI

svstemu Lucharda, konsirukcyjnie

zbliż onv

)

Niemiecki

podoficer podczas

og|ędzin

porzuconego

char Bl

-bis,

Dobrze

Widoczna

trójko|orowa

f|aga

nama|owana

z

boku

wiezy

oraz

imię wł asne:

Bretagne

[Fot.

zbiory

autora]


5/20


6/20


7/20

\

Rys. Adalbert

o

Kagero

do odpowiedników

instalowanych

w bate,

riach

okrętowych.

Naprowadzanie

w

pł as,z-

czyź nie

poziomej odbywał o

się

poprzez

manewlowanie

caĘm

pojazdem,

w

pionie

natomiast

lufa przemieszczńa

się lv zakresie

od

-15

do

+

25".

Wybór ostrzeliwanych

oblek-

tów

umozliwiał

sptzęż ony

dalmierz otaz

celownik kolimatorowy,

stanowiący

integral-

ną częś ć

peryskopu kierowcy.

Jednorazowy

zapas

amunicji wynosił 77

sztuk7.

W

obracanej elektrycznie, jednoosobowej

wiezy APX1 znajdował o

się,

wyposaż one

w celownik

peryskopowy,

dztaŁo

ptzeciw-

pancelne Puteaux

SA35 Ll32 ka1. 47

mm.

Dysponował o

ono moż liwoś cią

uchu

pio-

nowego

w przedziale od

-18

do

+1B",

a

jego

podstawowe przeznaczenie

stanowił o

zwalczante

pojazdów przeciwnika.

Pocisk

wystrzelony z

odległoś ci

500

m zdolny

był

przebic arkusz

stalowy gruboś ci28

mm

-

skutecznoś ć na

innych dystansach

przedsta-

wiono w Tabeli

2. Zapas skł adowanej

amu-

nicji

tego typu wynosił 50 sztuk.

Dodatkowo, zarówno

w przedniej częś ci

pod\Ą/ozia,

jak

i w wieży zainstalowany

zo-

stał

karabin

maszynowy

ChAtelleraut

Modele

1931 kal. 7,5 mm,

zwany Reibel, o

szybko-

strze]noś ci teoretycznej

740

strz./min. Drugi

z

wymienionych

mógł

przemieszczać się

w

poziomie niezależ nie

od ruchu dział a

Puteaux

w zakresie

20". Zasllante

komory

nabojowej następował o

przy wykorzystaniu

magazynków

bębnowych mieszczących

po

150

nabojów

-

ich zapas

wynosił 34 sztuki.

Sł aboś ciąChar Bl-bis stał o się

pTzypo-

rządkowanie

zadań czł onkom

czteroosobo-

wej

zał ogl,.

Kierowca,

oprocz koniecznoś ci

prowadzenia

pojazdu,

zmuszony

był do ob-

sł ugi zarówno

dział a

ka1.

75

mm,

jak

i

jed-

nego

z karabinów maszynowych. Dowódcę

obarczono prowadzeniem

ognia z

uzbrojenia

umieszczonego w

wiezy, a dostarczaniem

amunicji do

obu armat

-

ł adoltniczego.

Najmniej kł opotliwe

czynnoś ci

spoczywaĘ

na barkach radiooperatora,

który odpowie-

dzialny

był jedynie zał ącznoś ćw

obrębie

pododdział u.

Y{ razie zagroż enl,a

obsada

opuś cićmogł a maszynę korzystając

z włazu

kierowcy, klapy

umieszczonej w dolnej

pĘcie

podwozia, kolejnej

-

na

jego

prawej ś cianie

albo

z

Ęłu

wież y. Ostatnią drogą ewakuacji

mógł być

równiez luk inspekcyjny

przedzia-

fu silnikowego.

Od

samego

początku prac projektowych

duż y

nacisk

poloż ono

na

rł ,yposaż enie

pojaz-

du w urządzenia komunikacyjne. Pierwszym

modelem

aparatu nadawczo-odbiorczego,

montowanym w

przedziale bojowym, był

TSF Emmeteur-Rćcepteur

51, umoż liwiający

nadawanie alfabetem

Morse'a na dystansie

do

4000

m. W pierwszych tygodniach

1940

roku

urządzenie to zaczęto zastępowaĆ

jego

ulepszoną odmianą TSF ER

53

Modele

1932.

Pozwalał

on

na

zwiększenie

zasięgu do

15

km,

przy

równoczesnej

mozliwoś ci krótkich

rozmów

gł osowych.

'N

pojazdach

prze-

znaczony

ch dla dowódców

pododdział ów

instalowano od

tej

pory

TSF ER

55,

dzięki

któremu w eterze

ostatecznie pojawił y się

komunikaty mówione. Za

ciekawostkę

uznać

mozna fakt,

iż

niektórzy

oficerowie demon-

towali najnowsze

warianty nadajników,

po-

zostając

wiernymi

modeł owi poprzedniemu


8/20

Char

B'l-bis o imieniu wł asnym: Terrible

(numer

tak-

tyczny:

259),

na|eż ący do

8.

Batalionu czoł gów

2.

DCR.

Pojazd

pokryiy

jest

trójkolorowym kamufIażem Wprowa-

dzonym w

poł owie

Iat

trzydziestych, z

poszczególnymi

plamami

obwiedzionymi czernią. Na wież y

umieszczono

duzych

rozmiarów

oznaczenie

plutonu

-

czerwony

pik,

oraz inicjał nazwiska

jego

dowódcy

(a

zarazem dowód-

cy czołgu)

-

biał e

L. Litera ta namalowana został a

także

na

bocznych

pł ytach

pancernych podwozia

Rys.

Adalbert

@

Kagero


9/20


10/20

ze

wzglęc1l1

na zbyt ]ivysoki poziom

hałasu

pantrj

ący

\\,eł vnątlz

czoł gu, trniemoż lił l,iaj

ą-

cv

dokł aclne

zrozumienie

rozmólvc\r

Masa

bojowa

Char

Bl-bis sięgnęł a

31,5

tony. Wóz rvyr,óż niaĘ

takż e pozostał e gaba-

ry§., rv

tl,m przede

rł ,szystkim dł ugoś ć

,5

m olaz

ł ł ,vsokoś ć

iemal 2,8 m. Niebalvem

lł 4aś cilvoś ii

e

1egł v

u

podstalv

kł opotów

obja-

n

iających

się

podczas konfrontacji z wrogiem.

Norr e czol3i

cięż kie

w

przerł

azł iącei

r,v

iększoś ci pokryte

był y

,r,,zolern

maskuj

ą-

cym opart,vm

o

kolory khaki

(Khaki

Mat)

i ochrę

(Ochre), rzadziej dodarł rano

ciemn.

brąz

(Brun Fonce).

Plamv poszczególnych

barrł,

roz8raniczano

czarną obrvódką.

częś ć

poj

az dór,v,

z:, ł̂ ł

aszcza

te, które

pr

zy

p

or

ząd-

kor,r,ano 1. Rezerr,r,,orł ,ej

Dy

lvizj i Pancernej

(1

.

Division Cuirassiere de

Reserve), zgodnie

z zarządzenlem

ze

stycznia

1940 roku poma-

1ou.ano

jednolicie

odcieniem o1ilł .kowozie-

1onym

(Vert). Miesiąc wcześ niej specjalnie

dla Char

Bl-bis

oraz pozostał l,ch

czoł gów

cięzkich

opIaco\,vany

został ekspervmental-

ny kamuflaz, mającv

upodobnić

maszyny

do

krzeł vór,r,.

Jego

pomysł odarł lca,

inzl,nier

Marc

Marchal

zasugeror,r,ał ,

iż

dla

osiągllięcia

rvł aś cirvego

fektu

niezbędn,vrn będzie

nakle-

jelrie na pal]cel,z

fibrorvych

imitacli

1iś ci.

Choć

projekt

uznano za

niezr,vykle interesujący,

odlztlconv

został ze względórł ,

plaktycznych

-

efekt upodobnienia

do otoczenia

nirł ,eczń

zabrudzenia

eksploatacvjne

oraz uszkodze-

nia

poł r,,ł oki

zerł ,nętrznej.

Podstawowym

oznaczeniem

czoł górt,

był a

mał a trójkolororł .a

tlaga

umieszczona

najczęś ciej

z

przodlkadł uba

oraz

na bokach

wieĄl.

Z

pou,odu

om,vł kowego ostrzelił l,ania

lvł asnvch lvozów przez

francuskich

artyle-

rzystóW na częś ci

Char Bl-bis

namalowa-

no takż e

stoso\ĄIaną

lł, lotnictwie kokaldę

w barwach

narodolł ,vch8. S)rmbole

taktycz-

ne, nał viąztrjące do tych

u,ykorzvstyr,vanych

pod

czas pieru,szej

r,vojn,v ś lvia ou,ej,

kompo-

nowane

blĄ

z

biał ego konturu geometncz-

nego oznaczenia

kompanii

oraz karcianego

znaku plutonu.

Częś ć

wozórł , drugiego sym-

bolrr

b,rrł ą

1ĄI

ogóle

pozbawiona.

Ponadto

po-

jazdy

fl611,66.tirł ,

sekcji rł ,zbogacono o

znaki

litelorł ,e, odnoszące

się

do

inicjał tr nazr,vi-

ska.

Każdy czoł g posiadał

takż e trzycyfrowy

numer taktyczn1,, malowariv

biał ą farbą

na

burtach

kadł tńa. Maszvnv,

których kod był

niż szy

niż

431,

otrzlrmał ,y

rórł ,niez imiona

rł ,ł asne,nalł ,iązujące

m.in. do

regionór.,r,

Fran-

cji

(rvoz1,

37. a]bo

8. baialionu),

miejsc r,r,iel-

kich

biterł ,

okresu pieru,szej

u,ojnv ś u,iatorł.ej

(41.

albo

46.

batalion),

nazwisk doł tódcórł ,

(47.

batalion), a

nał lret gatunków lvina

(częś Ć

pojazdórv

41 . batalionu)9.

Komplet svmboli

uzupełniał

ponadto numer er,videncvjny

(re-

jestracyjny)

z

przodu,

z

Ęłu

otaz

na

bocznym

rł ,ł aziepodr,r,ozia.

W paź dzierniku

1931 roku

zdecydoł r.a-

no

o

porł ,oł alriu

Oddział u

Eksperymetnal-

nego

(DÓachement d'Experimentation),

który

du,a

miesiące

poź niejprzystąpił

do

testorvania

pierł vszvch

egzemplarz,v

czoł gu

przeł amania.

Pojazdv

te,

juz

w lamach Bo-

jorł .ego

Zgrupoi,r,ania

Zmechanizowane go

(Dótachement Mócaniqtre de Combat),

za-

demonstrorvano

szelszemu gronrr przedsta,

rł ,icieli armii podczas

manewrórł . rł,

r,ejonie

Camp-de-Chalons

na terenie Szampanii r,r,e

wrześ niu

1932

roku. Osiem

miesięc1,

poź -

niej

dlva Char

B skieroł ,ano

lł,

okolice Co-

ótqtridan, gdzie

odbyĘ

plóby

jako

element

skł adow;l

Iekkiej dywizji zmotoryzolł ,anej

(Division Lćgere Mócanique). Od

wiosny

roku 1934 badania

kontyntrolł ,ano pod Sois-

sons,

Po

drł ,óch

latach zatrł ,ieldzon1, został

plan utworzenia drł ,unastu

batalionów ł ,y-

posaż onvch

\,v noł ve czoł gi,

które następnie

miano rozdvsponotać pomiędzv

formoll a-

ne lezelwoł ve dvwizje pancelne/ oznaczone

jako

DCR (Division

Cuirassiele de

Róserve).

Pierwszy pododdział

osiągnął gotowoś ć

bojolł ,ą ,\,

styczniu

1938

roku.

}uz

podczas

niemieckiej

inwazji na Polskę otrzvmał on

oficjalne

oznaczenie

37.

batalionu

czoł gów

(37,

Bataillon Chars

de Combat, w skrócie

37.

BCC) 1. DCR.

Kilka pojazdórł ,

zasilił o

ponad-

to 347.

samodzielną

kompanię czoł gólv

(347.

Compagnie

Autonome

de

Chars Combat).

Bazu

j,lc na etacie

pierrł ,.zej z

rr

1,1niellio-

nycir

jednostek,

lv skł adzie

batalionu zna-

1azh. się

32-3,1

pojazd.v

(standardowa strtlk-

tura organizacvjna

przedstarł ,iona

został a

na Schemacie

A). Pala powyż szego

rodzaju

pododdział órł ,

trł ,orz\,ł apół brl.gadę

cięż ką


11/20

(Demibrigade

Lotrrde),

którvch

dlvie, obok

lekkich

odporł ,iedrrikórł , (Demibrigad

e

Lćge-

re),

star-rolr,ih,

o

sile dvr,r,izji

pancernej

sił

zblojnvch

III Republiki,

\,V

clrlt

i]i

rozpoczęcia

przez

Wehrmacht

realizacji

,,Zoltego

planu",

na

polu ł r,aiki stanęł r.trzv

niepeł ne

DCR,

noszące

kolejne

ntlmelv

od 1

do

3.

Kolejna,

'1.

DCR,

dvsponująca

1yl,jątkorł ,o

tlzema

ba-

talionami tł,

pół brvgadzie

cięż kiej, \vł ączona

został a

do

dział ań

17

maja l940

roktr.

Wvkaz

poSZczegÓn\.ch duŻvch jedrrostek

dysponlr-

jącl.ch

rł ,ozami

Char Bl-bis podczas

inrvazji

niemieckiej

na Er_rropę

Zachodnią

przedsta-

rł ,ia Tabela

3.

Już

ł .

trakcie rł ,alk

okoł o

50

Char Bl-bis rozdzielono

takze

ponięclzr.

h"zl,

sformolt ane

dolaź nie

samodzielne kompanie

czoł gół v

-

34B., 349.

otaz352.

Pojav,,ienie

się

na

polach

biterv rrolve-

go

§/pu

czoł gu

przeł atnania 1.1r11.6łał o

za-

skoczenie rv

szeregach niemieckich,

tł ,ś ród

których

rł rozy

bardzo

szvbko ochrzczone

został \I mianem

kolosórv (Kolosse).

Jak

się

okazał o,

60-mm

pł ytv chrotliące francuską

zał ogę

pozosta\Ąlał }.

poza zasięgiem zaróu-

n(|

standardo\r,ei

;rlr

lerii

przecirr pallcernej,

jak i.pojazdólv gąsienicor,r,vch \Ą/ehlmachtu

najgroź niejsz\r

z plzeci\\ł likór,n

Panzer-

kampfł r.,agen IV

Ausf.

C, dla skutecznegcl

oddania

strzał u musiał zbliż ,vć

się do

Char

Bl-bis

na odległ oś ć

oniż ej 100 m.

Jak

ll.kr-ót-

ce

się

okazał o,

jedr.ną

skuteczną metodą

jego

unieszkodlirł ,ienia

stał o się zerlrlanie

gąsieni-

cy albo bezpoś rednie

irafienie

lt

ż aluzje

lven-

iviatora

silnika, Ploblemv te znivr,e]oł l,antl

po u,ykorzystaniu

do

zrvalczania

obiektór,r,

lądowvch

dział przecilł ,lotniczvch

kal.

8E

mm Flu

gabrvehrkanone l

8.

Mimo

zapotrzebor,vania

na

czoł gi \Ąl ob-

Iiczu

zagonów

Wehrmachtu, rezerrĄ,oł ł ,e

dvr,r.izje

pancelne

tvproł vac-lzotro

do

walki

dopielo po

kilku

drriach od lozpoczęcia in-

r.r.azji. 14 maja

1940

t:oku zglomadzona

na Ii-

nii Cerpinnes

-

Olet 1, DCR zaczęł a

po\Ąiolną

dvslokację

uI kielunku

poł oż onego ,v

belgq-

skiej

prorvincji Namtrr miasta Flavion,

gdzie

zalecono

jej

lr,esprzeć

defensvr,vę

18, Dvrr,izji

Piechotrr

Kł opot1.

z dostar,vami

pali1r,a oraz

brak zdecvdorvania

dor,r,ód6[1n,

pocloddzia-

ł órv

sprar,t

ił , ze

zElrllpolvallie

generał a Marie

Gerrnain Brttneau'a nie zdoł ał o

1,1,1,przedzić

niemieckiej

7. Dvł l.izji Pancclnej

\r.

ł vyś cigu

do miasta

Ouhave

(obecnie

Gir.et)

jedne-

8o

z kluczo\vvch

punktór,l. rv

Srodkor.r.vch

Ardenach.

15

maja

doszł o

do pierrł ,szej

l


12/20

górł ,LLl,

a

los zgrupoł r,ania

przl,pieczętolł lah,

zmagania

r,v

rejonie

Le

Cateu.

16

mala

1940

roku

na

etacie

1.

DCR pozostał v

zaledlł ,ie

trzy

czoł gi.

Z kilkudnior,l,ym

opóznierriem dział ania

zaczęł a

2.

DCR.

15

maja dor,vodzona przez

generał a

Bruchć'a

jednostka

opuś ciła l,va-

tcrl,rr,

H,lutes-Moil,res,

kiertljąc się rr

reion

natarcia niemieckiej

L

i

2.

Dyw,izji Pancer-

nej.

I

r.ł l

t,vm

prz,vpadku

tlderzenie

\,vloga,

plzeproł ł ,adzone

v

prnkcie rozł adunkolvym

-

miejscorł .oś ci

Hlrson, okazał o

się cał korł ,l-

tym zaskoczeniem,

W

jego

ł r,l.niktr niemal

rl,szvstkie pojazdv

$ąsienicorł ,e

znalaz}v się

na

pół nocnl.m

brzegu

rzeki Aisne, odcięte

od tabolórł ,. S),tuacia

ta sprar,ł ,ił a,

ż

przez

kolejne dlva

dni

Char

Bl-bis uż vł r,ane

blrł y

pojedl.nczo

1,1, punktach

zagIozonych przeł a-

m.lniem.

\.lstępn

ie zgluporr.ln

ie

pl7erltIco-

no r,v okolice St.

Quentin,

gdzie

maszvny po

r,lz

kolejnl

pn

jednei

sztuce

rozmieslczollo

lv

charakterze

statvcznej

art,vlerii chroniącej

pIzepIa\vv

plzez

Kanał

Oise-Sambre.

18 maja

2. DCR,

rraciskana

przez

6,

Panzeldivision,

rozpoczęł a

odwrót

i

ostatniego dnia miesiąca

zdztesiątkorł .ana

po

jarvił a

się pod

Abber,ille.

Tam

pozostał e

rv uż ycitr

czoł gi ulegh pod

ostrzał em

niemieckich

dział przecir.ł 4otni-

CZYch

ka1.

88

mm.

Rozkazem

zlvierzchnika

2. Armii ge-

nerał a Challesa

Huntzigela,

12 maja

1940

rokLr

rr,

kierunku Sedanu

oddelegolł ,ana

został a, stacjonująca

do

tej porr,,T,v

Reims,

3.

DCR. Zadaniem podkomenclnych

8ene-

rał a

Brocarda,

wlaz

z

ż oł nierzami

3.

Dywi-

zji Zmototllzorvanej

i

14.

Dvr.vizji Piechotr,i

był o por,r,strzvmanie

malszu

XIX

Korptrstr,

kLórego dotr odzttr o

\\

o\\

\

m

czasie spocl\,-

rł ,ał o rł , r,ękach generał a

Heinza Guderiana.

leszcze

tej

samej

clob,v

dyslokacja utracił a

tempo

z

pol,r,odu

lzeszv

l,lchodź cólv blokują-

cych drogi.

Ponadto czoł gi utknęł v

nad rzeką

Aisne oczekując

na plzvbycie

ł l,,ojsk inzy-

nietl,jnych. Na

miejsce

koncentlacji,

\Ą-yzna-

czone \ĄI

miasteczku Omont, oddział dotarł

dopiero 14 maja,

a

jego

czł onkolvie byli

tak

zmęczeni, iz przegrupor.vanie

zajęł oco

naj-

mniej dziesięć godzin.

Póź nvm popoł udniem

częś ć

Char Bl-bis \ĄIplowadzono

do

lvalki

\v

okolicach

ChĆmery

drr"rgą

grupę

rratomiast

odclelegolvano

lv kierunku Stonne.

Tam rł ,ł a-

ś nie

odnotor,vanv

został najrviększy sukces

nowego francuskiego czołgtr przeł amania.

Zał oga jednej

z

maszyn

ł r.,

ciągtl

kilku

mintrt

zniszczvł a b

ądź

uszkodzlł a aż

trzvnaś cie nie-

m ieckich

p oj azclórł ,

gąsien

i

co\Ąryclr

(rł , ivm

najnol,r,ocześ niejsze

Panzerkampfił ,agen

IV

i III) nalezącvch do

10. Dyr,ł ,izji Pancernej

Obsadzonv

przez nlął vóz, pomimo

140

tra-

fiery zdoł ał

opuś cić

pole ł r,alki.

W tej samej

okolicv nie obył o

się

jednak

bez stlat

-

trzy

kolosse unieszkodlilł ,ione

został v ogniem

dział ek przeciwpancelny6|

kal. 37 mm,

kierorł ,anvm prosto

\Ą, ż aluzje wenĘllatora.

Niemniej

jednak

Char

de

Bataille vy\Ą,alł T

duze

r.ł .razenie

na

,,ojcu

Panzert,affe",

jak

21,,ykł o się okreś lać

generał a Guderiana,

tvm

bardziej,

ż e

r.rl

tvm samym

czasie

pod }uni,

l.ille nieskutecznymi ł vobec

nich okazał v się

nal,r,et

zdobyczne armatY

ka1.

47 mm.

Najsi

l rl iej:zvm zgru po\Ą,a

niem rł ,vpo-

saż onvm

r,r,,Char

Bl-bis

podczas

kampa-

nii rv Europie

Zachodniej był a

4. DCR.

|ej


13/20

dowódca,

puł korł ,nik

Charles

de

Gatrlle,

dysponując

6. Pół br,vgaclą

Cięż ką zł oż oną

z

ttzeclt

batalionórł ,i1,

już

w

dniu

wł ącze-

nia

się do ł lalk

17 maja 19'10 roklr

dokonał

skutecznego

trderzenia

na

niemiecką

ko-

lumnę

zaopatlzenio1,\rą

pIzemieszczającą

się

w kierunku

Montcornet.

Dł vie

dobv

póź niej

Zgrllpo\Ą,anie

podjęł o udaną

próbę

prze-

ł amania

niemieckich

1inii

i rł lyprolvadził o

sr,r,,e pojazdy (ł ącznie

150

gąsienicorł ,ych

l,t

ozólł , bojowvch róż nych typół v)

\Ąi

stronę

Crćclr Tvdzień

potem dvwizja

rł,ł ączyła

ię

do

akcji pod Amiens,

by następnie

ruszvć

na Abbeville.

Po

przegruporł ,aniu,

28 rnaja

przystąpił a

do ataku na linii

Hucpv

-

Mont

de Caubert.

W ciągu 72

godzin zdoł ał a

po-

ł ączvć

się z niedobitkami

2. DCR,

jednakż e

u,obec zdecvdorvanej

przer,tagi

wroga,

jak

rórł ,nież

prorł ,adzonego

jlż

przez

niego ł r,v-

ś ciguku

Tł ,vbrzeżom

Kanał u La

Manche,

plany

dalszych dział ań

ofensvlvnycl-r

przv-

szł ego

przvrvódcv Wolnych

Francuzór.r, nie

doszł v

do skutku.

Po kapitulacji III

Republiki 22

czerwca

1940

roku,

ł ł ,rękach

niemieckiclr znalazł o

się

161

czoł gór,l

Char

Bl-bis.

Dane te

pozrvalają

na oszacowanie

strat

poniesionrrch

ł ,v

trakcie

walk, rł ,ynoszących

prawdopodobnie

oko-

ł o 210

sztukr2. Uznane za niedostosolł ,arre

do

nor,voczesnej

rł ,ojn1, manerł ,ror,vej,

jako

Panzerkampflł ,agen

B2(f) poddano

je

prze-

btrdorł ,ie

albo,

od roku

1941,

rł ,ł ączonona

etatv

jednostek

peł niącvch

służbęokupacljną

na rł ,yspach

Guernsey,

Jersey

olaz

tv darv-

nej

Jugosł aw,ii]3.

Trzy

pojazd1,

pojau,ił v się

takż e

na

froncie

r,r.,schodnim

rł, ramach

223.

Kompanii

Pancernej,

biorąc udział

lł, ł val-

kach na Pół rł .yspie

Krymskim latem

1942

roku. Kilkanaś cie

sztr,rk

przekazanvch

został o

armii rł ł oskiej.

Spoś ród

modvfikacji

na

u\ĄIa-

gę zasł uguj4

przede lvsz,vstkim samobież ne

miotacze

pł omieni Flammr,r,agen

Pz.Kpfrł ,.

B2(f

),

w

których

trjś ciem

mieszanki

zapa-

lającej zastąpiono

dział o

SA32Lh7

kal.75

mm. W

cz\,\raltvm

roku

dział ań lł ,ojennvch

16

egzempiarzv zaadaptowanych

został o

takze na

10,5

crn

leFH 18/3

auf

Geschutzł ,va-

gen B2(f)

-

modyfikacji

tej

dokonał y zakł a-

d1, Rheinmeta1l-Borsig.

Pozostał e

maszvnv

odbyrł ,ał v sł lrzbę

jako

cięż kie ciągniki

ltrb

pojazdv szkoleniowe.

Mał o

znanlrm

epizodem z

dziejow, roz-

Patrvrvanlrch

wozólł ,

jest

odzyskanie

kilku

sztukprzez oddziaĘ

francuskie, które znala-

zł y

się na ojczystej ziemi

l,vraz z

pozostał ymi

jednostkami

koali

cji antyhitleroł r.,skiej

1atem

.l944

roku.

NaĘ,chmiast ł ,vdrozone

do służbv

Char

Bl-bis

uczesiniczyĘ

rv

rvalkach

pod

Ro-

uen,

a takze rł ,ł ączonezostaĘ

już

rł, liczbie

17,

na

etat

utrł ,olzonego

2

krł ,ietnia

1945

roku

u,

Rouan

13.

Puł ku

Dragonórł ,.

Po kapitulacji IIl

Rzeszy osiągnięcia

tech-

nologiczrre zr.r,iązane

z

Clrar de

Bataille

sta-

rano

się l,vvkorzystać

przy tworzenilt no\ĄIe-

go czoł gu pIzeznaczonego

dla sił zbrojnvch

państwa nad

Sekwaną. Testy

prototypól,r,

ARL

41,

rł,

któryrn

zastosolĄ,ano

nlemal ko-

pię podrł .ozia

z

Iat

20.,

podobnie jak

pier-

\Ąro\,Vzoru

rvl.kazał v ł r,iele

rt

ad

i

m.in. z tego

polr,odu r.r,óz nie został

wprowadzony

do

proclukcji

seryjnej,

objarł ,iając się

jedynv

raz

podczas defiladv z

okazji Dnia Bastylii

14


14/20

Gruboś ć

pancćrza

[mm] .

Kąt nachylenia

[deg]

boki

clóra

)5

80-90

Gruboś ć

pancerza

[mm]

36

28

21

15

Dvwizii,

'

,

.: ]

,'l:DCR.,

,,..]2,DcR.,

.,

..3..DCR

4.,DCR

Pół brvoada

'l

.

DB

).

DB

5.

DB

ó.

DB

28,BcC,

],,B,BcC.-."

,,41',,BCC

.,

..46.,Bcc

a,7

?,CC ] 5. BCC

49-BCC 47.BCC

dluqosc

6520

mm

2790 mm

480

ńm

Masa

boiowa

31,5 t

Grubóś ć

pancerza

20.60 mm

Moc

silnika

300

(M

.

-,.

,Mociednostkowa..,,,,,

l,

.

..

|,

..,,

,,..9,5KM/L.

,,

,.

330 l/100 km

uż vcie

paliwa

or-.d[.osc ma[svmalna

na drodze

28

km/h

prędkoś ć

maksvńa]na

Ń

terenje.

'

,

,

.,,

]

,.l:

:..

"

1.0 kń/h

l

]50km

asjeo na drodze

za'ieóWteren]e

,

.,l'.':,

]]90krn

pokonvwanie

przeszkód

zaDorv

0,93 m

WZnle5Len

la

brodV

1,47

m

uzbroienie

olówn-"

dział o

kal,

75

mms^rL/17

dział o:Puteaux

ka].:47

mń

SA35

V32

óraz

dwa-karabinl maszynowe

ka

,

75 mrn

7] szt]k

ź aoas

arnunicii

ka|,47 m'm

/2 sztuki

ZapaS amunicii

ka],

7,5 mm

5250 sZtUk

Zał oga

..

,:.

,

4Qsoby

llustracja

przedstawiająca

atak czoł gu

Char Bl

-bis,

zamieszczona

w niemieckim

magazynie

Signal

IFoi.

zbiory autora]

Dvstansfńl

]00

"

.,

500

l

, ,1000-],

l.

]:

1500

. .,

2000,

....,,

Wvmiarv

Rys.

Adalbert

@

Kagero


15/20

Doł ódutilo

batriion

t x Char

I] 1

-bis

§ckcj,

doł oduenia

1 xCharB],bis

lI.

p|uto|

_]xt]halBl-bis

konrpinin

zaopntrzedia

l

x

Char lJl-bis

lII. pluton

3 x

(]h|r

|l l -biś

Schemat

A. Struktura

bataIionu

czoł gów francuskiej

pół brygady

cięzkiej

W roku

-1940

Duma

1II Reptlbliki

nie

wypeł nił a

pokł a-

danych w niej nadziei.

Podstawową

plzyczy-

ną

takiego

stanu lzeczy

okazał a

się przede

,l^/szystkim

bł ędna

koncepcja

wvkolzystaniabroni

pancernej

-

Iozdzielona

po

jednost-

kach róż nego

typu

nie miał a

mozliwoś ci

skutecznego

pI

zeciw

dział anj

a niemieckie-

mu

oponentowi,

ten natomiast,

korzystając

Zprzewagi

liczebnej

olaz elastycznoŚci

do-

wodzenia,

w szybkim

czasie

zdoł ał nauczyć

się

skutecznych metod

zw

alczania najpotęż -

niejszego

wozu

bojowego

epoki. Ponadto

nie

sposób nie zauważ yć

wad

w konstrukcji

f rancuskiego

czoł gu

pueł

amania.

Wysoki,

zbyt

clęż kt,

a

co za tym idzie

\Ąrolny

pojazd,

dysponujący

n iepra

ktyczn

ie tozm ieszczo-

nym

uzbrojeniem,

był doskonaĘm

celem

dla

niemieckich

artylerzystów.

Ponadto

ewidentnym bł ędem okazał o

się

rozdzie-

ienie obowiązków

między

poszczególnych

czł onków

zał ogl.,

co

zkoleiprzeł oż ył o

się

na

niską

efektywnoś ć

wykorzystania

pojazdu

w

polu. Niemniej

jednak

Char Bl-bis na

stał e

,w,pisał

się w dzieje

wojskou,oś ci

rancuskiej

XX

wieku i mimo

stosunkowo

niewielkiej

1iczby

wyprodukowanych

egzemplarzy

po

dziś

dzień

jest jednym

z nalbatdzlel

charak-

terystycznych

gąsienicowych

ś rodkówwalki

okresu

llĄoiny

swialo\Ąej.

§

Autor.iest

pracownikiem

naukowym

Muzeum

Orę-

za

Polskiego

w

Koł obrzegu oraz

doktorantem

w

Zakł adzie

Historii

Wojskowej

UAM w

Poznaniu

BiSliOglafia

Butfetaut

Y,

Le

Mo i s Terr ibl

e

(

II). La B nt n

ill

e rJ'

Abb

etl ille, P

ar

s

1996.

Buffetaut

Y., Les Forces

en Presence,

[rr,:]

,,N,IiIitaria

Maga-

zine",

Hors-Serie

No 1,1992.

Chambcrlain

P, Elcyclopeditt

of Gel,man Tnnks

aJ Worlrl

War

T,r,n,

[bmrr]

looo.

Crol,D,, Tnnks

o;f \Norld Wnr 11,

Orford 1979.

Danjorr

P, Chąr

]]'1

Bis,

Ballainvilliers

2005,

Feenstra

J.,

Achtun11 Panzer.

Gernmll

Inlasiott

of

France

nnd

/i,i

La:,.Cc,,lllllat,

Hong K,,llg

Ihdu

|,

Fort,v

C., Thł Illustrnte

tl

Cuide

to Tanks of the

World,London

2006,

Fowler W,

Francą Holland

and

Belgitult

1940,

Hersham

2002.

lentzTn.,

Pnnzertrttp1len.

The

Caulplet'e Guide of the

Creat'iul

&

Contbat Enlplol1ment

o;f

Germany's Tnnk Force 1933

1945,

Atglen 1999.

|eudv

J.-G.,

Chars de France,

[bmu,]

1997.

Ledwoch

J.,

Blitzkrieg.

Malaunnie

i oł nloutuie

1946-1910,

Warszrn

r 1995.


16/20

Porter D., Western

AIIier] Tanks 1939-1945,

London

2009:

Shepperd

A., France 1940. Blitzkrieg

in the West, London

1990.

Spielberger

W., Beute-Kraftt'ahlzeuge

und -Panzer der deut-

s chen Wehrmacht,

Stuttgart

1992.

Tirone L.,

Panzer

lV Ausf. C aersus

Bl bis,

[wl

,,Trucks

&

TaŃs

Vagazine". No 9, 2008.

Trewhitt

Ph,, Opancerzone

uozy

bojowe,

Warszawa

ż 000.

Tasieuny

A., Czotgi

ll uojny ś uiatowej,Warczawa

2005.

ZurkowskiP.,

Kolosy

na

glinianych

nogach

-

ftancuskie

Chars

de

Bataille

B-1

i

B-1 bis,

|w:|,,Pojazdy

II wojny

ś wiato-

wej",

tom

1,

Warszawa2004.

Pttyilsy

l

Warto zatwaĘć, iżw

grońe

zwolemików rozbudouy

francuskiej

broni pancernej

nie był o

jednomyś lnoś ci.

Częś ć

posfulował a

nasycenie

jednostek

niedużą

1iczbą

pojazdów

cięż kiĄ

kolejni sugerowali

koniecznoś ć

ma-

sowej produkcji

|ż ejszychwozów,

a pozostali

(w

Ęm

m.in. puł komik

de

Gaulle) skł aniali

się

raczej ku kon-

strukcjom klasy ś redniej.

2

Początkowo akces

do projekfu zgł osił a

takż e fabryka

Delamay-Belleville,

lecz ostateczńe wycofała się

z kon-

kursu.

3

Masy

pojazdów

ł qmosiĘ:

SRA

-

19,5

t

SRB

-

18,5 t,

FAMH

_

17 t, FCM

_

15,5 t.

a

Ostateczna

liczba wyprodukowmych

egzemplarzy

pla-

mje się

między 400 a 460.

5

Pierwsze

35 egzemplarzy Char

Bl-bis wyposżono w sil-

niki

stosowane

przy wcześ niejszlm

modelu,

jednak

z czasem

zaczęto wlł nieniać

je

na odmimę Renault-

Deutsch

]n

6.

6

Polazdy zpoczątkowego

okresu produkcyjnego

wy,

posaż one

byĘ

w starsze wzory

wież

-

ST1 oraz ST2,

wykorzystywane

w aoł gachChar

D2.

7

Przeważ ającączęś ć

municji Char

Bl-bis stanowił y po-

ciski odł amkowo

-bltz

ące,

je

dnakż e

wykorzystywano

takż e odmianę

przeciwpmcemą Obus der

rupture Mo-

dele 1910M.

8

Rozwiązanie to był o obarczone

pewną dozą

ryzyka

-

trojkolorowa

kokardą przypominająca tarczę

strzelniczą

stanowił a

znakomiĘ

punkt celowania dla

ż oł ńeruy

ńemieckich.

'

W przypadku

p rzezbrojeńa zńogi na

nowy typ czoł gu

zachowlrumo nazwę

wł asną dodając rzymską cyfrę

II.

10

Częś ć

nidr wysadzona

został a przez załogi przede

wszys&im

z powodu braku

paliwa.

11

Oprócz

dwóch batalionów

czoł gów wyposażonych

w

Char Bl-bis

(46.

oraz

47. BCC), w ramach 6.

Pół bryga-

dy Cięż kiej

znajdował się tał:ż e

19. batalion

dysponująry

wozaml

Renault D2.

12

Ptzy

założ eńu,

żew

zbiorze160

Char

Bl-bis zdobytych

przez Wehrmacht znalazł y się

niektóre egzemplarze

ś ciągnięte

z plaru boju i ł ryremontowme.

13

Siedem

Pz.Kp{w. B2(f) otrzymał a

m.n.7.DywizlaGór-

ska SS,,Priro

Eugen".

Char

Bl

-bis

o imieniu Wł asnym

Massena, należ ący

do 6.

Pół brygady

4.

DCR, sfotografowany

w rejonie

Amiens

W

drugiej

poł owie

maja 1940 r.

[Fot.

Via

Y

Bufietaut]

Char

Bl -bis,

należ ący do

47. batalionu 4.

DCR zniszczony

w rejonie

Abbeville

28 maja

'1940

r.

[Fot.

via

Y

Buffetaut]

Rys. Adalbert

@

Kagero


17/20

§1

h§s

§ucł g

z

W*r§uxg

rgkss

§§e§§

W 1921 roku,

niedł ugo

po

wyg]anej

l woinie ś wiatowej,

kiedy do

przeł amania

niemieckiego

ftontu

w

znacznei

miene

pnycrynił o

się

masowe

uż ycie

broni

pancernej,

we

Francji

ptzystąpiono

do

ptac

koncepcyjnych

nad

opracowaniem

nowego

czĄu

pola

walki.

Bazując

na

doś wiadczeniach

minionego konfliktu,

miał

to

byó

pojazd

uzbrojony

w

dział o

zdolne do

niszczenia umocnień

polo-

wych, umieszozone

w

pancelnej

kazamacie,

p]zy

Gzym

iednocześ niepoiazd

mial peł nić rolę niszczyciela

czoł gów.

W toku

1924 wykonano

pierwve

prototypy,

a

w

roku

1926

oplacowano

ostateczne

zał oż enia,

zalecaiąc

konstrukcje

trzech czoĘów

-

lekkiego o

masie

okoł o

13

ton,

ś tednie,

go

o

masie okoł o

trzydziestu ton

i

clęż kiego

o

masie

70 ton,

uzblojonego

w

dział o

kal.

155 mm.

Gzofu

ś tedni

bazować

miał na chalakterystykach

ustalonych

już

w

loku

1925, w

wyniku

prób pierwszych

ptototypów

koncepcyj,

nych.

l{owy

poiazd,

oznaczony

Renault B,

lozpoczęto

produkować

w toku

1926

(tlzy

plototypy).

Jakkolwiek

Renault to

póź nieiszy

najwięksry

ploducent

tych czoł gów

{i

tak też

g0

oznaczano),

to Renault

B

nie

był

dzieł em

konsttuktotów

tylko

tego zakł adu,

lecz

wynikiem ptacy

biul

konstrukcyjnych

kilku

zakł adów.

|arosł aw

Chorzępa

T Ą 7

roku

l93ł wykonano

W

iillH

ll lT, :i"i,:[";:,

szyn

oznaczonych

81, a następ-

nie,

w

latach 1935-37

serl,ę

34

maszyn.

W roku 1937 opracowa-

no kolejną

wersję

pojazdu|

ozna-

czoną

87 bis. Róż nił się

on od

poprzednika

większą

masą

(32

tony

zamiast 28 ton), solidniej-

szym

opancerzeniem

(60 mm

pancerz

czoł owy

i 55 mm boczny

w

miejsce

pancerua

czoł owego

40

mm)

i

uzbrojeniem

w zmienionej

wież y.Czolgow

w

tej

wersji wy-

produkowano

naiwięcei.

Czoł g

B7 bis był czoł giem

ś rednim

dł ugoś ci ,4

m,

szetoko,

ś ci2,5 m

i

wysokoś ci

2,8 metra.

Kadł ub

wykonano

z

walcowa-

nych,

nitowanych

pł yt

pancer-

nych. Pancerz

frontowy wynosił

60

mm,

pancerz boczny

i tylny 55

mm/ pancerz

stropu miał od

12

do 27

mm,

zaś

pancerz

dna

ka-

dł uba 22 mm. Napędzał go

6-cy-

lindrowy silnik

Renault chł odzo-

ź '

o

ny

cieczą,

o pojemnoś ci16,5

1itra

i

mocy 300

KM,

o

maksymalnej

prędkoś ci

obrotowej

1900

obr/min.

6-stopniowa

(5

biegów do przo-

du,

l

wstecz) przekł adnia

napę-

dzał a

umieszczone

z

tył u

koł o

napędowe, pojazd osiągał

maksy-

mainą prędkoś ć

28 km/h.

Zbiot

nik paliwa

mieś cił

00

litrów ben-

zynyl co pozwalał o

na przejecha-

nie

150

km po

drogach

1ub

100

km w terenie.

Do

przedział u

sil-

nikowego

z

wnętrza przedział u

zał ogi prowadził o przejś cie

za-

mykane

wł azem.

W

przedniej

częś cikadł uba

mieś cił o ię trzech

czł onków czte,

roosobowej zał ogi

-

kierowca-

mechanik

(mćcanicien,pilote),

bę-

dący

jednocześ nie

celowniczym

dział a kazamatowego,

mechanik-

ł adowniczy

(mćcanicien-

culassier),

znajdujacy się zaraz

za

dzialem

kazamatowym,

którego

zada-

niem

był o

zarówno

ł adowanie

dział akazamatowego,

jak

też

po-

dawanie amunicji

do wież r

oraz

,_-

r

:

"-ł -"/r'*

-


18/20

radiotelegrafista,

znajdujący

się

za kierowcą, pod wież ą.

WŁaz

kadł ubowy umieszczono

w

pra-

we,i

burcie

pojazdu. Dowódca

czoł gu

(chef

de

char) znaldował się

w

wleż y

typu APX

4.I{ież abył a

odlewana, od

przodu

jej

pancerz

miał

gruboś ć

55

mm,

ś ciany

tył

był y

gruboś ci

45

mm,

a

strop

gru-

boś ci

28 mm,

W

\Ie

wież y

znai-

dował

się

wlaz,

na

szczycie

wie-

ż y zaś dodatkowa obrotowa wie-

ż yczka,

wyposaż ona

w

dwa wi-

zjery

pryzmatyczne

i

dwa

pery-

skopy,

co

zapewniał o dobrą

ob-

serwację terenu. Dowódca

czoł -

gu,

który

miał za

zadańe, oprócz

dowodzenia czoł giem,

takż e

ł adowanie armaty i celowanie

oraz

obsł ugę

ckm-u,

był wyraź -

nie

przeciąż ony

funkcjami.

Gł ówne

uzbrojenie czoł gu

sta-

nowjł a umieszczona

w

pancernej

kazamacie armato-haubica

ABS

29 kal 75 mm Ll7,1, o

prędkoś ci

początkowej

pocisku

220

m/s.

Konstrukcja armaty pozwalał a

je-

dynie na

zmianę

kierunku

w

za-

kresie

1

stopnia,

tak

więc celowa-

nie

w pł aszczyź nie

poziomej

od-

bywał o się

za

pomocą

cał ego

czoł gu,

z wykorzystaniem syste-

mu

hydrostatycznego

Naóder.

Zadaniem tym

(jak

też

naprowa-

dzaniem

w

plaszczyź nie

piono-

wej)

obciąż ony był

kierowca, któ-

ry

dysponował

w

tym

celu

ce-

lownikiem

dwuokularowym

o

3,5-krotnym powiększeniu.

Oprócz

tego,

kierowca

miał

do

dy

sp

ozy cji

w

izjer

pry zmaty

czny

do

obserwacji czoł owej

i dwie

szczeliny

obserwacyjne do

obser-

wacji

bocznej na

każ dej ze stron

swojej kazamaty.

W kadł ubie

czoł gll

sirzew

ożono

7 4

pociski

do

tego dział a.

Srod

kiem

obrony przeciwpan-

cernej

był a

umieszczona w

wież y

armata przeciwpancerna

SA 35

kalr.47

mm

L34 o

prędkoś ci

po-

czątkowej

pocisku

660 m/s.

Po-

siadał a ona celonrrik

teleskopo-

wy

o

4-krotnym powiększeniu.

Dział o

to dysponował o zapasem

50

pocisków.

Do

obrony

bezpo-

ś redniej sł uż ył y

dwa

karabiny

masz).nowe Chótellerault

(Reibel)

MAC 31

kal.

7,5

mm

-

jeden

umieszczony

w kadł ubie, drugi

w

wież y

obok dział a,

Na

kazdy

z

Ęch

karabinów

maszlrrrowych

przypadńy

34 bębnowe magaz\m-

ki,

ł ącznie

5100

naboi.

Czoł g

był

r,typosż ony w

radiostację

§pu

ER

53, pozwalającąnał ącznoś ć

a

po-

mocą

alfabetu

Morse'a. W

roku

1940

w

częś ci

czoł gów dokonano

jej

zamiany

na radiostację

§pu

ER

51,

umozliwiającą

ł ącznoś ć

ł o-

sową.

Ze

względu na hał as panu-

jący

we rł ł rętrzu pojazdu, ta

mo-

dyfikacja

raczej ograniczył a

niż

zńększy

ł a moż li w oś ci

porozumie-

wania się

na

polu

walki.

W

czoł -

gach

dowodzenia

montowano

ra-

diostację

ER

55.

Czoł g

ten mimo

niezaprze-

czalnych

zalet,

lak

gruby pancerz

i

silne

uzbrojenie,

miał

też szereg

wad. Do podstawowych

należ ał o

przeciąż enie dowódcy

obowiąz-

kami, tak

samo

jak

kierowcy.

Wlot

powielrza do silnika,

>

jl;?§S},j§


19/20

umieszczony

na lewej burcie po-

jazdu,

był

sporych

rozmiarów,

a chroniąca

go

pancerna

ż aluzja,

wykonana

z iistew o

gruboś ci

28

mm,

nie

zapewniał a

należ ytej

ochrony

-

był a

to swoista

,,pięta

achiliesowa" czoł gu.

Do

wad za-

Iiczy ć

moż na

też skomplikowany

proces

technologiczny produkcji,

w

którym

większoś ć

lementów

wykonył vano

ręcznie, Dlatego też

do wrześ nia

1939

roku wykona-

no

zaledwie

1,29 czoł gów

tego

typLl,

z

cze4o tyl

ko

częś ć

siągnę-

ł a

goiowoś ć

bojową,

a

do

czerrv-

ca

1940

(do

zawieszenia

broni)

369

maszyn,

z

czego

częś ć

naj,

dował a

się

jeszcze

na terenach

fa-

brycznych.

Początkowo

również

zamówienia

ze strony armii

nie

był y

wielkie

-

w 1937 roku za-

mówiono

35 sztuk,

w

roku

na-

stępnym kolejne

35, a

na począt-

ku roku 1939

-

70

sztuk.

W

mo-

mencie

wypowiedzenia

przez

Francję

wojny Niemcom

zamó-

wiono

masową

partię

1144

czoł -

gów

81

bis.

Miesięczna produk-

cja

pod

koniec

1939

roku wyno-

sił a

15

sztuk,

a

w

czerwcu

1939

już

45 sztuk. Ogół em

zakł ady

Renault

wyprodukował y

18ż

czoł gi,

zaklady

AMX

(Ateliers

d'Issy

les Moulineaux)

-

47,

zakł a-

dy FCM

(Forges

et chąntiers

de Ią

Mćditerranće)

*7ż ,

zakł ady FAMH

(Compagnie

des

t'orges

et acićries de

lą mąrine

et d'Homćcourt)

-

70,

za,

kł ady

Schneider

-

32,

W poł owie roku

1935

podjęto

we Francji

decyzję

o shnlorzeniu

7.

dywizlt

pancernej

-

1

DLM

(Diaision

Lćgere Mćcanique,

do-

sł ownie

,,lekka

dy,wizja

zmecha-

nizow

ana"), przeznaczonej

do

waiki

manewrowej.

W roku1937

przyjęto

też teoretyczn

e

zał oż enia

dla ciężkiej

dywizii

pancernej,

przeznaczonej

do

przeł amył vania

umocnionych

pozycji

przeciwni-

ka, oznaczonej

DCR

(Diaision

Cuirąssće

de

Rćseroe) i uzbrojonej

w

czoł gi

81 i 81 bis.

}ednakż e,

gł ównie

z

powodu

braku

czoł -

gów,

do końca 1939

roku takie

jednostki

nie

powstał y.

We wrze-

ś niu

1939

roku istniał y

jedynie

cztery

samodzielne bataliony

czoł gów

-

8

BCC

(Bataillon

de

Chars

de

Combat),15

BCC,28 BCC

i

37

BCC.

Dopiero

76

stycznia

stworzono

dwie

pierwsze

cięż kie

dywizje panceme

i

DCR

i 2

DCR,

przy

czym| z braku

dostatecznej

i loś ci

zoł gów

81 bis,

tylko

jedna

pół brygada

w

każ dej

z

tych dy,

wizji

zosta}a

w

nie

wyposaż ona

(2

bataliony po

35

maszyn

każ -

dy), druga pół brygada

miał a

na

wyposaż eniu

czoł gi Hotchkiss

H-

39

(2

bataliony

po

45 maszyn

każ dy). ldentyczną

organizację

posiadał a

3

DCR,

sformowana

20

marca

1940

roku, 4

DCR,

w

mo-

mencie

niemieckiej

inwazji

na

kraje

Zachodu

10 maia

1940 roku,

byla

dopiero

w

fazie organizacji.

Francuskie czoł gi

81

bis, choć

nieliczne,

zapisał y

piękną

kartę

historii

podczas

walk z

Niemca-

mi

w 1940 roku.

Do legendy

fran-

cuskiej

armii

-

w tym

broni pan-

cernej

-

przeszł y

walki

w

okoli-

cach

mał ej

wioski

Stonne,

okre-

ś lane,

ze względu

na

zaciętoś ć

starć,

,,Verdun

roku

1940". Nie-

mieccy weterani porówny-wali

to-

czone tam

walki do

tych

spod

Stalingradu

czy Monte

Cassino.

Czoł gi

3.

DCR

starł y

się z maszy-

nami 10. Panzerdivision.

Zacięte

walki

(często

wręcz)

toczył a

też

piechclta,

w

tym z

jednostek

tak

znanych

jak:

zmotoryzowany

puł k

Grossdeutschland

czy 3

DIM

(Diuision

d'lnfanterie

Moto-

t

jlj;:l,

.,j

--

risće

-

Dywizja Piechoty

Zmoto-

ryzowanej).

Zactęte walki toczo-

no

między

1,4

a 26 maja,

między

1,5

a

17 mĄa

zaś

wioska przecho-

dzlł a17

razy

zrąk

do rąk.

Stra§

po

obydwu

stronach

wyniosł y

kilka

tysięcy

zabitych

-

puł k

Grossdeutschland pod

Stonne po-

niósl

50oo

strat

z

cał ej

kampanii

francuskiej,

natomiast francuski

51, puł k

piechoty stracił

tam

585

zabitych i

zaginionych

oraz

805

rannych

z

ł ącznej

liczby 3

tys.

ż oLnierzy.

W

historii broni

pan-

cernej

zapisał

się

,,atak

w

amo-

ku" czoł gu

81

bis

o nazwie

wła-

snej

EURE

porucznika

Billotta,

który

przejechał

swoją maszyną

przez

miejscowoś ć,

niszcząc

11

niemieckich czoł gów

i

rozjeż dż a,

jąc

dwie

armaty

przeciwpancer-

ne. Samo Stonne

i

jego

okolice

stał y się cmentarzem

czoł gów

-

na

polu

bitwy

został y

wraki

33

francuskich czoł gów

i 25

niemiec-

kich,

przy czym

spola częś ć

nie-

mieckich zniszczonych

maszyn

został a skierowana

na

naprawy

do

Rzeszy. Prezentowany

na

fo-

tografiach

czolg

Bl

bis

o

nazwie

wł asnej

TOULAL

i numerze

382,

nalezący

do dowódcy

3. kompa-

nii

49 BCC porucznika

Caravćo,

został

zńszczony na

samym po-

czątku walki,

14 maja.

Po wojŃe

odbudowano

go

z wykorzysta-

niem

częś ci

z innych polazdów

zniszczonych w okolicy.

Dzisiaj

stanowi częś ć

monumentu po-

ś więconego

francuskim obrońcom

Stonne,

W

poblizu

znajduje się

też

armata

przeciwpancerna

kal.

47

mm

Mle

1937,

Cał y

teren w okoli-

cach Stonne to

przykł ad

idea]nie

zagospodarowanego dla

potrzeb

turysĘcznych

pola bitwy,

z

ozna-

czoną

(znakami

z czoł giem

81 bis)

trasą,

pomnikami,

tablicami infor-

macfnymi

etc.

-

wzorzec

do

na-

ś ladowania

dla

wszystkich,

któt zy

chcieliby

w Polsce w podobny

sposób

przygotować

dia

ruchu

fu-

rystycznego

pola

bitew pod

Mł awą,

Bzurą czv Kockiem.

&ł bli*grafia

Jentz

T.

L.,

Die

deutsche

Panzertruppe,

cz.

I,

Wóferheim-Berstadt

1998.

MacNair

R, Renalł It

81

bis,

cz.

1,

,,39/45

Magazine", Octobre

1999, nr 160.

MacNair R.,

Renallt 81

bis, cz.

2,

,,39/45

Magazne",

Novembre

1999,nr

167.

Pallud

J,

P, Blitzkrieg

ą

l'Ouest, Mai-|tł Itt

10,

Heimdal

2000,

Emblemat 3.

DCR


20/20

t

ż #

ffi

=

w

Czołg B1 - Artykuł MXXW

Documents

Transcript of Czołg B1 - Artykuł MXXW