Biologiczne Podstawy Produkcji Roślinnej

Części morfologiczne roślin.Części morfologiczne roślin.Budowa i funkcjeBudowa i funkcjeBudowa i funkcjeBudowa i funkcje

Opracował dr inŜ. Wiktor Berski

Wykorzystano materiały z następujących źródeł:

• Szweykowska A., Szweykowski J. Botanika, PWN Warszawa• http://pl.wikipedia.org• http://www.biologia.pl/• http://encyklopedia.pwn.pl/• http://www.wsip.com.pl/serwisy/czasbiol/2_2001_korzen.html• http://www.wiem.onet.pl/wiem

Korzeń i pęd to dwa podstawowe organy roślin wyŜszych. Pęd składa

się z dwóch zasadniczych organów: łodygi i liści, z których w toku

rozwoju ewolucyjnego wykształciły się pączki, kwiaty i owoce.

Korzenie i łodygi pełnią wegetatywne funkcje odŜywiania i wzrostu

rośliny. Natomiast kwiaty wytwarzają owoce z nasionami, które w

powstają w wyniku procesów płciowych; pełnia przede wszystkim

funkcje generatywną. Zbudowaną z tkanek wyodrębniającą sięfunkcje generatywną. Zbudowaną z tkanek wyodrębniającą się

część organizmu, przystosowaną do wykonywania jednej (lub

wielu) ściśle określonych funkcji, nazywamy organem

(częściej u roślin) bądź narządem (częściej u zwierząt).

Zawiązki podstawowych organów roślin nasiennych znajdują się juŜ w

zarodku. Są to: zawiązek korzenia - korzeń zarodkowy, zawiązek pędu

- pęd zarodkowy i liście zarodkowe - liścienie.

Głównymi zadaniami typowego nadziemnego pędu są odŜywianie orazrozmnaŜanie rośliny. Dlatego teŜ organy moŜna podzielić nawegetatywne (łodyga i liście) i generatywne (kwiaty). Łodyga iliście niekiedy biorą udział w rozmnaŜaniu wegetatywnym(bezpłciowym), natomiast kwiaty słuŜą do rozmnaŜania płciowego,którego wynikiem jest powstanie owoców i nasion.Liść moŜna uznać za najwaŜniejszy organ rośliny wyŜszej, gdyŜ bierzeudział w procesie fotosyntezy i transpiracji.Łodyga - stanowi nadziemną część rośliny. Główna, osiowa częśćŁodyga - stanowi nadziemną część rośliny. Główna, osiowa częśćpędu rośliny, podtrzymująca liście, kwiaty i owoce. Podstawowąfunkcją łodygi jest zapewnienie łączności między systememkorzeniowym a organami nadziemnymi rośliny. Dzięki systemomprzewodzącym łodygi w górę pędu transportowane są woda i solemineralne, a w dół związki organiczne wyprodukowane w liściach.Łodyga wynosi w górę liście i kwiaty, sprawiając, Ŝe mogą być onelepiej oświetlone lub szybciej zapylone przez wiatr bądź zwierzęta.

Zarodek to niedojrzały organizm roślinny we wczesnym

stadium rozwojowym, w którym nie jest on samodzielny,

lecz zaleŜny od materiałów pokarmowych, pochodzących

od organizmu macierzystego.

Pęd zarodkowy zróŜnicowany jest na dwie strefy:

nadliścieniową, czyli epikotyl (krótka górna częśćnadliścieniową, czyli epikotyl (krótka górna część

łodygi zarodka, znajdująca się nad liścieniami, z

wykształconymi na szczycie zawiązkami liści i pączkiem

szczytowym) i podliścieniową - hypokotyl (najniŜsza

część łodygi od szyi korzeniowej do pierwszego węzła, z

którego wyrastają liście), przechodzącą w korzeń

zarodkowy.

W czasie kiełkowania z nasieniajako pierwszy wydobywa siękorzeń zarodkowy. Delikatnekomórki na jego wierzchołku,tworzące merystem pierwotny,są osłonięte kołpakiem zkomórek miękiszowych,zwanym czapeczką. Następniepojawia się łodyga. Jej stoŜekwzrostu nie ma osłony z tkankiwzrostu nie ma osłony z tkankimiękiszowej, stąd teŜ łodygikiełkujących siewek są zwyklehaczykowato zagięte. Przebijająsię one zagięciem przezpodłoŜe, chroniąc w ten sposóbstulone niŜej fragmenty zdelikatnymi merystemami

X – pęd, 1 liść, 2 łodyga, 3 korzeń, 4 kwiat, 5 pąkszczytowy, 6 międzywęźle, 7 węzeł, 8 pączek boczny

KorzenieKorzenieBudowa wewnętrzna korzeni roślin zielnych i najmłodszych części

korzeni roślin wieloletnich (tzw. budowa pierwotna) jest wynikiem

działalności pierwotnej tkanki twórczej - merystemu

wierzchołkowego korzenia. Dojrzale korzenie roślin drzewiastych

mają budowę wtórną, która jest efektem działalności merystemów

wtórnych: miazgi (kambium) i tkanki korkotwórczej. Wzrostwtórnych: miazgi (kambium) i tkanki korkotwórczej. Wzrost

korzeni odbywa się w ich części wierzchołkowej. Wodę pobiera tylko

mała cześć młodego korzenia, pokryta włośnikami (włośniki -

cienkościenne, cylindryczne, długie, komórki skórki korzenia; tworzą w

pobliŜu wierzchołka korzenia (za strefą wydłuŜania) strefę włośnikową,

zwiększającą powierzchnię chłonną korzenia 5–40 razy.

Korzenie pełnia następujące funkcje:Korzenie pełnia następujące funkcje:

1. Utwierdzają roślinę w glebie, skąd pobierawodę z solami mineralnymi i przewodzi dopędu.

2. Mogą magazynować substancje zapasowe.3. Często słuŜą do rozmnaŜania wegetatywnego

roślinroślin4. Mogą wchodzić z symbiozę z bakteriami i

grzybami, które ułatwiają rośliniezaopatrywanie się w związki azotowe.

5. Wpływają korzystnie na glebę, spulchniając ją izaopatrując w związki mineralne orazpróchnicę.

System korzeniowy rośliny stanowi zespół wszystkich jej korzeni.

Istnieją dwa główne typy morfologiczne:

•Palowy – rozpowszechniony wśród nagozaląŜkowych i

dwuliściennych, składa się z jednego korzenia głównego, oraz korzeni

bocznych, zwykle krótszych i cieńszych. Korzeń główny rozwija się z

zawiązku korzeniowego (radykuli). Korzenie boczne wyrastają w

pewnej odległości od merystemu wierzchołkowego korzenia głównego,

rozwijają się z wtórnych merystemów wierzchołkowych.rozwijają się z wtórnych merystemów wierzchołkowych.

•Wiązkowy - składa się z wielu korzeni równorzędnych wyrastających

u podstawy pędu. śaden z nich nie góruje rozwojem nad innymi, w

związku z czym powstaje jak gdyby pęczek mniej więcej jednakowych

korzeni, zwykle cienkich i wiotkich. Jest charakterystyczny dla wielu

jednoliściennych (występuje u wszystkie zbóŜ i traw).

Korzenie rozwijające się (zwykle z merystemów wtórnych) na innychorganach (łodygi, liście) nazywają się korzeniami przybyszowymi.Zdolność organów pędowych do tworzenia korzeni przybyszowychpozwala wielu roślinom rozmnaŜać się wegetatywnie (bez udziałunasion).

Korzenie:

A. Palowy kalafiora,

B. spichrzowy marchwi,

C. spichrzowy rzodkwi,

D. brodawki na korzeniu łubinu,

E. wiązkowe (przybyszowe)Ŝyta

F. przybyszowe,

G. podporowe kukurydzy,G. podporowe kukurydzy,

H. bulwy korzeniowe georginii,

I. ssawki jemioły.

KorzeńKorzeń moŜemoŜe ulegaćulegać róŜnymróŜnym modyfikacjommodyfikacjom ii spełniaćspełniać wówczaswówczasszeregszereg róŜnorodnychróŜnorodnych funkcjifunkcji::korzenie powietrzne – zwisają swobodnie w dół i za ich pomocąroślina pobiera wodę z powietrza. Są one otoczone welamenem(wielowarstwowa skórka korzenia zbudowana z martwych komórek oporowatych ściankach wypełnionych powietrzem), dzięki temu korzeniete zdolne są do wchłaniania wody jak gąbka (np. z opadów).Dodatkowo mogą pełnić funkcje czepne.

korzenie asymilacyjne – mają postać taśm zawierających chlorofil(u pewnych gat. storczyków), przeprowadzają proces fotosyntezy

korzenie spichrzowe –gromadzą substancjezapasowe (np. u marchwi,buraka). Charakterystycznekorzenie spichrzowe mająrośliny dwuletnie. U marchwifunkcje spichrzowe pełnimiękisz łykowy, u rzodkwi -miękisz drzewny. W organymiękisz drzewny. W organyspichrzowe mogą się takŜeprzekształcać korzenieboczne i przybyszowe.Powstają wtedy tzw. bulwykorzeniowe.

Korzeń marchwi Bulwy korzeniowe dalii

korzenie ssawkowe (haustorialne) - czerpią z tkanek Ŝywiciela wzaleŜności od gatunku wodę i sole mineralne lub dodatkowo substancjeodŜywcze (kanianka, jemioła).korzenie czepne - występują u pnączy i epifitów (roślin nierosnących w glebie, lecz na wyniesionych ponad nią podporach: innychroślinach, nagich skałach). Przytwierdzają rośliny do podłoŜa.

Korzenie ssawkowe Korzenie czepne

korzenie podporowe – słuŜą dolepszego umocowania rośliny w podłoŜu,występują u roślin o wysokichnadziemnych pędach, których systemkorzeniowy nie jest głęboki lub rośnie wgrząskim podłoŜu. Są to korzenieprzybyszowe, które wyrastają z łodygi napewnej wysokości nad ziemia, a następnierosną ukośnie w dół i wnikają do gleby.Występują przede wszystkim u roślinrosnących w wilgotnych lasachrosnących w wilgotnych lasachtropikalnych (np. u figowców,filodendronów, pandanów, palm), czy ukukurydzy. Najbardziej charakterystycznekorzenie podporowe wytwarzają roślinytworzące tzw. namorzyny. Są to osobliweformacje roślinne porastające bagnistetereny, połoŜone w strefie przypływów iodpływów mórz strefy tropikalnej.

korzenie oddechowe (pneumatofory) – uczestniczą w wymianiegazowej, rekompensując roślinom niedobór tlenu za pomocąwyrastających pionowo w górę bocznych odgałęzień korzenipodziemnych biegnących równolegle do powierzchni ziemi.Dodatkowego umacniania roślin w niestabilnym podłoŜu. Korzenieoddechowe występują u niektórych roślin rosnących na obszarachpodmokłych lub zalanych wodą w strefie podzwrotnikowej imiędzyzwrotnikowej (np. u cypryśnika błotnego).

korzenie kurczliwe – (występujące m.in. u niektórych roślincebulowych), maja zdolność skracania swych górnych części, dziękiczemu wciągają roślinę w głębiej w glebę, co pozwala jej np.przetrwać okres mrozów lub lepiej ukorzenić się kiełkującej napowierzchni gleby siewce. Występują u roślin, których nasiona kiełkująna powierzchni gleby, zaś ich późniejsze pędy lub części pędów rosnąpod ziemia (cebule, kłącza, bulwy pędowe). Korzenie kurczą się przezpod ziemia (cebule, kłącza, bulwy pędowe). Korzenie kurczą się przeztracenie wody, więdnięcie i obumieranie komórek kory pierwotnej.

Symbioza korzeni z mikroorganizmamiSymbioza korzeni z mikroorganizmamiKorzenie niektórych roślin tworzą układy symbiotyczne z bakteriami.Szczególnie często dochodzi do tego zjawiska w przypadku rodzinymotylkowatych (oraz np. olszy, rokitnika), których korzenie współŜyją zbakteriami z rodziny Rhizobium. Bakteria te wnikają poprzez włośnikido kory pierwotnej korzenia, gdzie na wskutek zakaŜenia dochodzi dolicznych podziałów komórkowych, w wyniki czego powstają tzw.brodawki. Bakterie te maja rzadką u organizmów Ŝywych zdolność doasymilacji azotu atmosferycznego i przetwarzania go w związkimineralne, które mogą być wykorzystane przez rośliny. Dzięki temumineralne, które mogą być wykorzystane przez rośliny. Dzięki temurośliny te, a zwłaszcza ich nasiona, są szczególnie bogate w związkiazotowe i są wykorzystywane jako cenne składniki diety, lub jakopasza bądź nawóz. Gdy roślina starzeje się i jest dodatkowo osłabianaprzez nie sprzyjające warunki środowiska, bakterie z symbiontówprzekształcają się w pasoŜyty, niszczące swego gospodarza.

Mikoryza - forma współŜycia z grzybami niektórych korzeni.Symbioza ta ułatwia grzybom zaopatrzenie w substancje odŜywcze,zwłaszcza cukry. Dla korzeni mikoryza oznacza silne zwiększeniepowierzchni chłonnej, poza tym grzyby rozkładając próchnice glebowatworzy strefę bogatsza w proste związki odŜywcze. Ponadto grzybywytwarzają substancje witaminowe i hormonowe, pobudzającewzrost i przemianę materii komórek korzenia.

Budowa PęduTypowy pęd stanowi nadziemną częśćroślinny złoŜona z łodygi orazosadzonych na niej organów bocznych– liści. Liście są osadzone na łodydzew regularnych odstępach. Miejsca wktórych są osadzone noszą nazwęwęzłów, dzielących łodygę na odcinki– międzywęźla. Od ich liczby i– międzywęźla. Od ich liczby idługości zaleŜy wysokość pędu.RozróŜniamy pędy wydłuŜone iskrócone. W fazie rozmnaŜania roślinypęd wytwarza równieŜ kwiaty iowoce. Łodyga rośnie w przedłuŜeniukorzenia głównego, a miejsce w którymkorzeń przechodzi w łodygę nosi nazwęszyi korzeniowej.

RozróŜniamy łodygi zdrewniałe i zielne. Łodygi zielne są nietrwałe,obumierają pod koniec sezonu wegetacyjnego, występują u roślinjednorocznych (słonecznik, rumianek), dwuletnich (marchew) iwieloletnich czyli bylin (cebule, bulwy). Łodygi zdrewniałe są trwałe,charakterystyczne dla wieloletnich form drzewiastych (wiśnia),krzewów (porzeczka) i krzewinek (wrzos).Łodyga podobnie jak korzeń ulega przyrostowi na grubość. Istniejejednak pewna grupa roślin nasiennych, a mianowicie roślinyjednoliścienne, u których zjawisko to nie występuje (wyjątkiem są tupalmy) np. trawy, turzyce, liliowate. Aby przyrost był moŜliwy roślinapalmy) np. trawy, turzyce, liliowate. Aby przyrost był moŜliwy roślinamusi zawierać kambium śródwiązkowe. O wiązce przewodzącejzawierającej kambium mówimy, Ŝe jest - otwarta, zaś wiązkapozbawiona kambium - zamknięta (dla przyrostu na grubość). Łodygirośliny jednoliściennej jak i dwuliściennej są podobne i zawierają:skórkę, część sitową wiązki, część naczyniową wiązki oraz miękisz. Tupodobieństwa się kończą, gdyŜ łodyga rośliny dwuliściennej zawierajeszcze miazgę czyli wspomniane wcześniej kambium.

Pęd roślinny moŜe stanowić pojedynczą, jednoosiową łodygę lub,

częściej, tworzyć system rozgałęzień nadających roślinie

charakterystyczny pokrój. U niektórych roślin (Bylin*) występują teŜ

pędy podziemne, które mogą przyjmować postać bulw pędowych (np.

u ziemniaka), cebul (u cebuli, tulipana, lilii) i kłączy (np. u perzu).

Bylina* - wieloletnia, trwała roślina zielna; zimą tracą pędyBylina* - wieloletnia, trwała roślina zielna; zimą tracą pędy

nadziemne całkowicie (szparag) lub częściowo (trwałe złocienie);

odrasta z pąków znajdujących się zimą na pędach podziemnych lub

nad powierzchnią ziemi.

U roślin naczyniowych boczne rozgałęzienia pędu powstająprzez rozwój pąków pachwinowych*. W ten sposóbpowstają oś pierwotna tworzy rozgałęzienia I-rzędu, a te zkolei odgałęzienia II-rzędu itd. U niektórych roślin zielnychwszystkie pąki pachwinowe osi głównej rozwijają się wpędy boczne. U większości form zarówno zielnych jakidrzewiastych rozwija się tylko część pąków, resztapozostaje w spoczynku. U form krzaczastych rozwijają sięprzede wszystkim pąki znajdujące się w dolnej części pędugłównego, u drzew rozgałęzieniu podlega górna częśćprzede wszystkim pąki znajdujące się w dolnej części pędugłównego, u drzew rozgałęzieniu podlega górna częśćpędu, co prowadzi do wykształcenia pojedynczego pniazakończonego rozgałęziona koroną.Pąki pachwinowe (kątowe)* – pąki boczneumieszczone w pachwinie liściowej czyli w górnym kąciepomiędzy nasadą liścia a łodygą.

Wzrost i rozgałęzianie pędu ma miejsce w pąkach. Pąk stanowi

merystematyczny zawiązek pędu, złoŜony ze stoŜka wzrostu oraz

wytworzonych u jego podstawy zawiązków liści i pędów bocznych. Ze

względu na połoŜenie rozróŜniamy pąki wierzchołkowe i boczne. Pąk

wierzchołkowy (szczytowy) znajduje na szczycie łodygi. Jest miejscem,

w którym odbywa się wzrost pędu. Jego stoŜek wzrostu produkuje

bowiem zarówno nowe tkanki łodygi, jaki i nowe liście. Zawiera on

merystem wierzchołkowy łodygi. Gdy jest on nieaktywny (np.merystem wierzchołkowy łodygi. Gdy jest on nieaktywny (np.

zimą), okrywają go łuski, będące przekształconymi liśćmi. Pąki boczne

stanowią zawiązki bocznych odgałęzień pędu. Zawiązki pąków

bocznych powstają – podobnie jak zawiązki liści – w pąku

wierzchołkowym u podstawy stoŜka wzrostu. Pąki mogą się teŜ róŜnić

aktywnością. Te nie przejawiające aktywności wzrostowej są nazywane

pąkami spoczynkowymi lub śpiącymi.

Pąki, w których są zawarte tylko zawiązki organów wegetatywnychpędu nazywają się liściowymi. Mogą się w nich teŜ tworzyć zawiązkikwiatów i wtedy nazywane są pąkami kwiatowymi, albo mogązawierać zawiązki liści i kwiatów i wtedy są nazywane pąkamimieszanymi.

Wzrost pąków śpiących hamowany jest przez produkowane w pąkuszczytowym i młodych liściach roślinne hormony wzrostu - auksyny,które przemieszczając się w dół pędu oddziałują na pąki boczne.Zjawisko to zwane jest dominacją wierzchołkową. Po usunięciupąka szczytowego, pąki uśpione rozpoczynają normalny wzrost. Jest toczęsto wykorzystywane w ogrodnictwie dla uzyskania krzewiastejformy rośliny - przy cięciu Ŝywopłotów, rozkrzewianiu niektórych roślino ozdobnych kwiatach (np. pelargonii).

W szczególnych okolicznościach pąki mogą tworzyć się równieŜ w

innych miejscach na łodydze. Powstają one w wyniku odróŜnicowania

się tkanek i powstania merystemów wtórnych. Takie pąki i tworzące

się z nich pędy nazywane są przybyszowymi. Odgrywają one duŜą rolę

w wegetatywnym rozmnaŜaniu się roślin. Często, po ścięciu czy

przemarznięciu drzewa, odrasta ono właśnie dzięki działalnościprzemarznięciu drzewa, odrasta ono właśnie dzięki działalności

pączków przybyszowych powstałych u podstawy pnia lub na

korzeniach (jak u wierzb czy topoli).

Łodygi mogą teŜ spełniać inne funkcje: asymilacyjne (uroślin zielnych, kaktusów), spichrzowe (np. bulwy, kłącza),moŜe być przekształcona w organ czepny (wąsy), mogąteŜ gromadzić wodę (kaktus), czy pełnić funkcje obronne –ciernie. MoŜe słuŜyć teŜ do rozmnaŜania wegetatywnegopoprzez rozłogi, kłącza, bulwy, rozmnóŜki i sadzonki

pędowe.pędowe.

Przekształcenia Pędu i jego części

Podobnie jak korzenie, takŜe pędyoraz ich części mogą ulecprzekształceniom i pełnić nietypowefunkcje. Właściwość ta pozwoliłaroślinom dostosować się dospecyficznych środowisk i róŜnychsposobów Ŝycia. U większościprzedstawicieli rodzinyprzedstawicieli rodzinykaktusowatych, łodyga pełni funkcjeasymilacyjne oraz magazynuje wswych tkankach wodę. Utratatypowych blaszek liściowych wiąŜesię ze zmniejszeniem ogólnejpowierzchni rośliny, a co za tym idzie- ze zmniejszeniem parowania.Zmienione w ciernie liście chroniąroślinę przed pustynnymizwierzętami.

Rozłogi – są to odgałęzienia dolnej części nadziemnego pędu,płoŜące się (rosnące poziomo, tuz przy lub pod ziemia) i słuŜące dorozmnaŜania wegetatywnego np. poziomki czy truskawki. Międzywęźlarozłogów są długie, a węzłach znajdują się zredukowane łuskowateliście. Z pąka pachwinowego co drugiego liścia rozwija się nowy pęd, arównocześnie z węzła wyrastają korzenie przybyszowe. Nowa roślinaoddziela się poprzez obumarcie łączącego je rozłogu.

Kłącza – są to typowe podziemne organy przypominające pozorniekorzenie. Są to jednak przekształcone pędy: znajdują się na nichzredukowane liście (lub blizny po nich), a w pachwinach liści pąkiboczne. Z pąków wierzchołkowych lub bocznych mogą wyrastać pędynadziemne. Są to więc podziemne łodygi mające węzły i międzywęźla, zktórych (zwłaszcza z węzłów) wyrastają korzenie przybyszowe. Kłączamogą zawierać znaczne ilości materiałów zapasowych i stanowić organyspichrzowe i przetrwalnikowe rośliny (Pędy nadziemne umierają, kłączeŜyje dalej i na wiosnę z z jego pąków odtwarza się roślina). Mogą teŜbyć organem rozmnaŜania wegetatywnego. Kłącza wytwarzają:być organem rozmnaŜania wegetatywnego. Kłącza wytwarzają:rabarbar, szparag, perz.

Bulwy pędowe – podobnie jak kłączasą podziemnymi łodygami, ale wodróŜnieniu od kłączy wzrost ich jestograniczony. Zwykle teŜ nie wytwarzająone korzeni przybyszowych, a ichtrwałość jest ograniczona do jednegosezonu. Są to pędy, których łodyga ulegasilnemu zgrubieniu i skróceniu, a liścieprawie całkowitemu uwstecznieniu.Typowym przykładem jest roślinaziemniaka, która wytwarza 3 rodzajepędów: 1)pęd nadziemny, 2)podziemnepędów: 1)pęd nadziemny, 2)podziemnerozłogi, tzw. stolony i 3)bulwy. Stolonywyrastają z dolnej części nadziemnegopędu z pachwin dolnych liści, bulwypowstają na końcach stolonów jako ichzgrubienia Na dojrzałej bulwie widaćwyraźnie pąki boczne, czyli oczka.Wiosną wyrastają z nich nowe pędynadziemne. Z kaŜdego oczka moŜepowstać pojedyncza roślina, co jestwykorzystywane w przemysłowymrozmnaŜaniu ziemniaków.

Cebule – jest organempodziemnym, którego głównaczęść stanowią przekształconeliście. Łodyga jest silnie skrócona itworzy tzw. piętkę, na którejbardzo gęsto są osadzone duŜe,mięsiste, białe lub Ŝółtawe liście.W liściach tych są magazynowanesubstancje zapasowe, przedewszystkim cukry. Z piętkiwyrastają korzenie przybyszowe, ana szczycie skróconej łodygina szczycie skróconej łodygiznajduje się pąk wierzchołkowy,który na wiosnę wyrasta w pędpodziemny. W pachwinachmięsistych liści znajdują się pąkiboczne, z których mogą rozwinąćsię nowe cebule. Cebula jestorganem przetrwalnikowym ispichrzowym oraz słuŜy dorozmnaŜania wegetatywnego.Występują przede wszystkim ujednoliściennych.

Nad

ziem

ne

pęd

y m

od

yfik

ow

ane

Pęd

y sk

róco

ne

Łodygi mogą równieŜ ulec przekształceniu w organy czepne – wąsy.Dzięki temu są w stanie wynieść wyŜej liście tak, by im zapewnićlepszy dostęp do promieni słonecznych. W wąsy mogą się przekształcićpędy boczne (Pasiflora), lub tez jak u winorośli - główny pęd, a jegorolę przejmuje jedno z odgałęzień bocznych. Na końcachprzekształconych w wąsy pędów mogą wykształcić tarczkiprzyczepiające się do podpór, jak u winobluszczu. Inne łodygi (np.nasturcji) owijają się wokół podpór długimi międzywęźlami

LiścieLiście, boczne organy pędu u roślin naczyniowych, zwykle oograniczonym wzroście. Pełnią głównie funkcje asymilacyjne, a takŜepośredniczą w transpiracji i wymianie gazowej z atmosferą. W trakcieswego rozwoju roślina moŜe wytwarzać róŜne rodzaje liści: liścienie,liście łuskowate (np. u podziemnych bulw i kłączy) lub łuski pąkowe(pąk ) u roślin drzewiastych, liście młodociane, liście właściwe. Wobrębie kwiatostanów mogą wyrastać liście przykwiatowe, a w obrębiekwiatu liście kwiatowe, tworzące jego elementy.Jego morfologia i budowa wewnętrzna jest ściśle związana z tymiczynnościami i do nich dostosowana. W niektórych przypadkach liściapełnią rolę organów spichrzowych, np. łuski cebuli, liście główkiczynnościami i do nich dostosowana. W niektórych przypadkach liściapełnią rolę organów spichrzowych, np. łuski cebuli, liście główkikapusty. U roślin pustynnych liście słuŜą do gromadzenia wody. W obuprzypadkach są one grube i mięsiste.W skład liścia wchodzi nasada liścia i płaska zielona blaszkaliściowa, najczęściej umieszczona na ogonku liściowym. U liściogonkowych często na nasadzie liścia występują drobne przylistki. Uroślin jednoliściennych nasada liścia przekształca się w szeroką pochwęliściową, która otacza międzywęźle łodygi. Z łodygi przez nasadę liścia iogonek liściowy wnikają do blaszki liściowej wiązki przewodzącetworzące nerwacje liścia (unerwienie)

Liść jest organem wegetatywnym rośliny, będącym częścią pędu. Jegofunkcje są bardzo waŜne dla Ŝycia rośliny:

- asymilująca (asymiluje CO2)

- fotosyntetyzująca (syntetyzuje węglowodany)

- prowadzi wymianę gazową w procesie oddychania

- transpiruje

- niekiedy słuŜy takŜe do rozmnaŜania wegetatywnego

Z uwagi na pełnione funkcje liść jest najczęściej jest płaski i ma duŜąpowierzchnię asymilacyjną.

W zaleŜności od stadium rozwoju rośliny pojawiają się róŜne rodzajeliści. Pierwsze z nich to liścienie (powstają w zarodku), następnierozwijają się liście dolne, potem liście właściwe, a przy rozwijającymsię kwiecie – liście przykwiatowe. Liście rozwijają się z pąków.

LIŚCIE ODśYWIAJĄ ROŚLINĘGłówne funkcje liści, fotosynteza i transpiracja* związane są zprzepływem CO2 pary wodnej i O2. Liście mogą takŜe spełniać innefunkcje, np. spichrzowe, czepne, pułapkowe.Związki organiczne niezbędne do rozwoju rośliny oraz do wytworzenianasion, wytwarzane są w liściach. Dzieje się to dzięki synteziewęglowodanów z prostych, nieorganicznych związków chemicznych,która zachodzi w trakcie procesu fotosyntezy. Dwutlenek węglapobierany jest z powietrza, woda wraz z rozpuszczonymi solamimineralnymi czerpana jest z gleby. Niezbędnej energii dostarczamineralnymi czerpana jest z gleby. Niezbędnej energii dostarczasłońce. Za jej przechwycenie i zmagazynowanie odpowiada zielony(stąd barwa liści) barwnik - chlorofil.Aby jak najlepiej wykorzystać światło słoneczne, liść powinien mieć jaknajwiększą powierzchnię, czyli być płaski. Wymiana gazów - pobieraniedwutlenku węgla i transpiracja - wymaga, aby był on cienki. Takąwłaśnie formę przybierają liście roślin rosnących w strefach o gorącymi umiarkowanym klimacie.*czynne wyparowywanie wody, dzięki któremu wytwarza się siła ssąca,warunkująca pobieranie z gleby i transport przez wiązki przewodzącewody i soli mineralnych.

Liście roślin jednoliściennych zbudowane są z blaszki liściowej i pochwy

liściowej. RóŜnią się od liści roślin dwuliściennych tym, Ŝe na przekroju

poprzecznym są symetryczne i nie mają zróŜnicowanego miękiszu (na

asymilacyjny i gąbczasty). Aparaty szparkowe występują mniej więcej

w tej samej liczbie w skórce po obu stronach liścia. WiąŜe się to z

pionowym ustawieniem liści i jednakowym oświetleniem ich z obupionowym ustawieniem liści i jednakowym oświetleniem ich z obu

stron. Wiązki przewodzące biegną w ich blaszkach równolegle i są

niemal tej samej grubości. Inny jest teŜ kształt komórek szparkowych -

u jednoliściennych mają one kształt hantli.

Blaszka liściowa pełni główna funkcje liścia, jest płaska i zazwyczajszeroka, co zapewnia jak największy dopływ światła potrzebnego doasymilacji i stwarza duŜą powierzchnie umoŜliwiającą wymianę gazów.MoŜe odznaczać się róŜnorodnością postaci.

Tkankę okrywającą liścia stanowi skórka górna i skórka dolna.

Między nimi występuje zróŜnicowany miękisz asymilacyjny: palisadowy

i gąbczasty. W miękiszu asymilacyjnym rozmieszczone są wiązki

przewodzące.

Skórka górna i dolna zbudowane są najczęściej z jednej warstwy

Ŝywych komórek, o ścianach celulozowych. Ściany zewnętrzne stykająŜywych komórek, o ścianach celulozowych. Ściany zewnętrzne stykają

się z atmosferą, są grubsze i przesycone kutyną. W dolnej skórce

występują aparaty szparkowe.

Miękisz asymilacyjny palisadowy występuje bezpośrednio pod

skórką górną. Zbudowany jest z komórek cylindrycznych, wydłuŜonych

w kierunku prostopadłym do powierzchni liścia ściśle ułoŜonych.

Chloroplasty są gęsto rozmieszczone w cytoplazmie. Miękisz

palisadowy połoŜony jest w górnej części blaszki na którą padają

promienia słoneczne.

Miękisz asymilacyjny gąbczasty zbudowany jest z komórek oMiękisz asymilacyjny gąbczasty zbudowany jest z komórek o

nieregularnych kształtach, luźno ułoŜonych tak, Ŝe występują między

nimi duŜe przestrzenie międzykomórkowe, które łączą się ze sobą i z

aparatami szparkowymi. Taka budowa i połoŜenie miękiszu

gąbczastego zapewnia intensywną cyrkulacje gazów niezbędna do

asymilacji, oddychania oraz stwarza najkorzystniejsze warunki dla

transpiracji.

Pionowo ustawione komórki wyglądają jak palisada, stąd teŜ innanazwa tej tkanki - miękisz palisadowy. Pod nią znajduje się inny rodzajparenchymy - miękisz gąbczasty. Charakteryzuje się on duŜymiprzestworami międzykomórkowymi - jego główną funkcją jestprowadzenie wymiany gazowej. Buduje on komory powietrzne,graniczące z aparatami szparkowymi, w które zaopatrzona jest skórkaspodniej strony liścia. Dzięki sieci biegnących od korzeni wiązekprzewodzących, związki mineralne wraz z wodą przedostają się doprzewodzących, związki mineralne wraz z wodą przedostają się dokomórek miękiszu liścia. Opuszczają go natomiast organiczne produktyfotosyntezy. Najgrubsze z wiązek są widoczne na powierzchni blaszkiliściowej jako tzw. nerwy; przekrój najcieńszych nie przekraczaśrednicy komórki.

Aparaty szparkowe regulują wymianę gazową oraz gospodarkęwodną rośliny. Główną częścią składową aparatu szparkowego są dwiekomórki w kształcie ziaren fasoli. Między nimi znajduje się szczelina,czyli szparka, a pod nią duŜa komora powietrzna, tzw. jamaprzedechowa. Jama przedechowa łączy się z systemem przestworówmiędzykomórkowych przenikających tkanki rośliny. Komórki szparkowemają ściany silniej zgrubiałe od strony szparki.

Otwieranie i zamykanie szparek następuje na skutek zmian potencjałuOtwieranie i zamykanie szparek następuje na skutek zmian potencjałuosmotycznego w komórkach szparkowych. Zwiększony turgor, czylistan napęcznienia komórek, powoduje uwypuklenie się cienkichzewnętrznych ścian komórek. Grube ściany ograniczające szparkę sąnierozciągliwe – odsuwają się od siebie i powstaje między nimiszczelina. Spadek ciśnienia osmotycznego w komórkach szparkowychpowoduje zamknięcie szparki.

Ap

arat

szp

ark

ow

y

Wiązki przewodzące rozgałęziają się wielokrotnie i tworząunerwienie blaszki liściowej. UmoŜliwia ono doprowadzenie wody zsolami mineralnymi niemal do kaŜdej komórki liścia i odprowadzeniepowstałych w tych komórkach asymilatów. Jednocześnie siateczkawiązek usztywnia blaszkę liściową.

Ogonek liściowy, część liścia łącząca blaszkę liściową z nasadą liścia.Blaszka zwykle przechodzi w ogonek u swej podstawy, ale wniektórych przypadkach ogonek wyrasta ze środka płaskiej blaszkiliściowej (np. u nasturcji) - taki liść nazywamy tarczowym. Wliściowej (np. u nasturcji) - taki liść nazywamy tarczowym. Wprzypadku gdy liście są bezogonkowe i blaszka łączy się wprost znasadą liścia mamy do czynienia z liśćmi siedzącymi.

Budowa anatomiczna ogonka podobna jest do budowy pierwotnejłodygi. moŜna wyróŜnić skórkę, pewną ilość tkanki miękiszowej imechanicznej oraz jedną lub kilka wiązek przewodzących. U niektórychroślin środowisk suchych, u których uwstecznieniu uległa blaszkaliściowa, ogonek pełni funkcje asymilacyjne. Taki spłaszczony,upodabniający się do blaszki liściowej ogonek nazywamy liściakiem.

Warstwa odcinająca

W miejscu zetknięcia się nasady ogonka liściowego z gałązkąjego strukturą róŜna jest od otaczających tkanek. Jest onzbudowany jest z cienkościennych komórek miękiszowych inazywane strefą odcięcia

Nasada liściowa, rozszerzona i spłaszczona część liścia, łącząca go z

łodygą. MoŜe być słabo wykształcona albo wytwarza silnie rozwinięte

pochwy liściowe obejmujące łodygę. U roślin jednoliściennych nasada

liścia przekształca się w szeroka pochwę liściowa, która otacza

międzywęźle łodygi np. u traw i turzyc.

Przylistki, drobne listki występujące na nasadzie liścia ogonkowego u

niektórych roślin, np. u wierzby i motylkowatych. Przylistki niekiedyniektórych roślin, np. u wierzby i motylkowatych. Przylistki niekiedy

mogą osiągać znaczne rozmiary, np. u grochu.

Blaszka liściowa moŜe mieć bardzo róŜnorodne kształty, jej brzegi

mogą być całe i ząbkowane, nerwacja jest róŜna u roślin jedno i dwu

liściennych, jak równieŜ barwa zasadniczo zielona moŜe zmieniać się w

zaleŜności od występowania róŜnych barwników.

Liście podobnie jak i korzeń czy łodyga mogą ulegaćmodyfikacjom i spełniać następujące zadania:

- spichrzowe – gromadzą materiały zapasowe (cebula) lub wodę(aloes)- cierni – silnie zdrewniałe, sztywne (akacja, kaktus)- czepne – wąsy słuŜą jako organ owijający się wokół podpory (groch)- czepne – wąsy słuŜą jako organ owijający się wokół podpory (groch)- pułapki – występują u roślin mięsoŜernych (dzbanecznik), przy czymich liście wydzielają sok zawierający enzymy trawienne, toteŜuwięziony owad ulega częściowemu strawieniu- ochronne – łuskowate liście osłaniające pąki wierzchołkowe i bocznew okresie spoczynku.

Kwiat jest zmodyfikowanym pędem, którego liście przekształciły się w

poszczególne elementy kwiatu, którego zadaniem jest wytwarzanie

nasion.

Kwiaty rozwijają się z merystemów wierzchołkowych, znajdujących się

w specjalnych pakach na szczycie pędów lub pachwinach liści. W

merystemach tych dochodzi do przekształcenia wegetatywnego stoŜka

wzrostu w generatywny. Zamiast zawiązków łodygi i liści rozwijają się

Kwiat

wzrostu w generatywny. Zamiast zawiązków łodygi i liści rozwijają się

w pąkach kwiatowych zawiązki części kwiatu, przy czym merystem

wierzchołkowy zostaje zuŜyty na ich wytworzenie, tak Ŝe stoŜek

wzrostu zanika i kończy się wzrost organu na długość.Typowy kwiat

jest zbudowany z dna kwiatowego, na którym są osadzone

pozostałe, boczne części kwiatu, tj. zielone działki kielicha i barwne

płatki korony (tworzące tzw. okwiat), pręciki (stanowiące tzw.

pręcikowie) oraz owocolistki (tworzące tzw. słupkowie).

Działki kielicha chronią w pączku wewnętrzne części kwiatu, barwne

płatki korony wabia owady, a pręciki i słupki słuŜą do rozmnaŜania.

Okwiat – to część kwiatu nie biorąca bezpośredniego udziału w

procesie rozmnaŜania. Pełni funkcje ochronne dla najwaŜniejszych

części kwiatu – pręcikowia i słupkowia, a u kwiatów zapylanych przez

zwierzęta stanowi powabnie przyciągającą je swoją Ŝywą barwą i

zapachem. Pręcikowie – składa się ono z pręcików tworzących zwykle

dwa okółki znajdujące się wewnątrz kwiatu. Typowy pręcik składa się zdwa okółki znajdujące się wewnątrz kwiatu. Typowy pręcik składa się z

nitki i główki, w główce zaś wyróŜnić moŜna dwa pylniki połączone

łącznikiem. KaŜdy pylnik składa się z dwóch woreczków pyłkowych.

Słupkowie – najbardziej zewnętrzny okółek kwiatu utworzony z

owocolistków. Na owocolistkach tworzą się zaląŜki. W typowym słupku,

dolna rozszerzona część stanowi zaląŜnie, która ku górze się zwęŜa i

przechodzi w szyjkę słupka, zakończona róŜnego kształtu znamieniem.

Kwiaty roślin zapylanych przez zwierzęta są na ogół obupłciowe z

barwnym okwiatem pełniącym rolę powabni oraz produkują często

słodki nektar wydzielany przez miodniki. Budowa kwiatów jest bardzo

róŜnorodna, ale stosunkowo stała w poszczególnych grupach

systematycznych, toteŜ na niej głównie opiera się klasyfikacja roślin

nasiennych. Kwiaty nagonasiennych są przewaŜnie rozdzielnopłciowe,nasiennych. Kwiaty nagonasiennych są przewaŜnie rozdzielnopłciowe,

pozbawione okwiatu, wiatropylne, zgrupowane w szyszkowate

kwiatostany. Owocolistki nie są zrośnięte w słupki, leŜące na nich

zaląŜki są więc "nagie".

Kwiatostan, skupienie kwiatów na

pędzie kwiatonośnym. Kwiatostany

dzieli się na kilka typów ze względu

na sposób rozgałęziania pędów i

osadzenie kwiatów. Dwa główne

typy to kwiatostany groniaste i

kwiatostany wierzchotkowate. W

kwiatostanach groniastych kwiaty

rozwijają się i zakwitają od nasady

ku szczytowi głównej osi

kwiatostanu.

Rodzaje kwiatostanów

OwocOwoc, organ charakterystyczny dla roślin okrytozaląŜkowych,osłaniający nasiona i ułatwiający ich rozsiewanie się. Owoc składa się zowocni i nasion. Nasiona powstają z zaląŜków, a owocnie z zaląŜnisłupka (w tzw. owocach właściwych), czasem w ich wykształceniuuczestniczą teŜ inne części kwiatu, np. dno kwiatowe, okwiat, liścieprzykwiatowe lub oś kwiatostanu (powstają wtedy tzw. owocerzekome). Owocnia (perykarp) składa się z trzech warstw:zewnętrzna jednowarstwowa skórka (egzokarp), często zabarwiona,zewnętrzna jednowarstwowa skórka (egzokarp), często zabarwiona,pełni rolę powabni dla zwierząt (w owocach mięsistych), lub (wowocach suchych) zaopatrzona jest w urządzenia czepne (szczecinki,haczyki), lotne (skrzydlate wyrostki, włoski) albo śluzowacieje, coułatwia przyczepianie się owoców do ciał zwierząt lub rozsiewanie ichprzez wiatr. Warstwa środkowa (mezokarp) moŜe być róŜnejgrubości, mięsista lub sucha. Warstwa wewnętrzna (endokarp) jestna ogół jednowarstwowa, moŜe być błoniasta i cienka (jak np. wstrąkach grochu) lub gruba i zdrewniała, tworząca pestkę (np. u śliwy).

Nasienie jest spoczynkowym stadium rośliny, wszystkie procesy

Ŝyciowe jego komórek są zahamowane i przebiegają w bardzo

zwolnionym tempie. Jest to tzw. stan Ŝycia utajnionego – anabioza.

Zahamowaniu procesów Ŝyciowych sprzyja mała zawartość wody w

nasieniu. Po okresie spoczynku, kiedy nasienie znajdzie się w

sprzyjających warunkach, zaczyna kiełkować. Kiełkowania nasienia to

przejście ze stanu spoczynku w stan aktywności fizjologicznej. Nasienieprzejście ze stanu spoczynku w stan aktywności fizjologicznej. Nasienie

składa się z zarodka, który wytworzył się z zapłodnionej komórki

jajowej, z bielma, które rozwinęło się z zapłodnionego jądra wtórnego

woreczka zaląŜkowego oraz pełni rolę organu spichrzowego i z łupiny,

która powstała z przekształconych osłonek zaląŜka.

Klasyfikacja owoców

W zaleŜności od tego, czy owoc powstaje z jednej, czy z wielu zaląŜni,z jednego kwiatu czy teŜ całego kwiatostanu, dzielimy je napojedyncze, zbiorowe i owocostany.

Owoce pojedyncze powstają z jednej tylko zaląŜni. Owoce tedzielimy na suche i mięsiste, w zaleŜności od tego, czy owocnia wczasie dojrzewania wysycha czy pozostaje soczysta i świeŜa:czasie dojrzewania wysycha czy pozostaje soczysta i świeŜa:

A. Owoce suche. WyróŜniamy wśród nich pękające i niepękającezaleŜnie od tego, czy dojrzała owocnia sama otwiera się i wysypujenasiona, czy pozostaje zamknięta:

1.Pękające: mieszek (kaczeniec), strąk (groch, fasola), torebka (mak),łuszczyna (rzepak).

2.Niepękające: orzech (leszczyna), ziarniak (pszenica), niełupka(słonecznik), rozłupnia (kminek).

B. Owoce mięsiste (soczyste). Są to owoce zamknięte, nie pękające,rozsiewane zwykle przez zwierzęta, które zjadają je ze względu nasoczystą owocnię, mającą walory odŜywcze i smakowe. Owocniaulega strawieniu, natomiast nasiona przechodzą przez przewódpokarmowy bez utraty zdolności do kiełkowania.

1. Jagoda – cała owocnia jest soczysta (porzeczka, winorośl,pomidor, ogórek).

2. Pestkowiec - tylko zewnętrzna część owocni jest mięsista,2. Pestkowiec - tylko zewnętrzna część owocni jest mięsista,natomiast wewnętrzny endokarp jest twardy, silnie zdrewniały,zbudowany z tkanki sklerenchymatycznej. Wewnętrzna częśćowocni wraz z zawartym w niej nasieniem nosi nazwę pestki(śliwa, wiśnia, brzoskwinia).

3. Jabłkowate (ziarnkowe) – mają silnie rozbudowany mięsistymezokarp i wielokomorowy skórzasty endokarp z niewielka liczbąnasion.

Owoce zbiorowe powstają z wielu zaląŜni jednego

wiewielosłupkowego kwiatu. W tworzeniu owocu zbiorowego duŜą role

odgrywa dno kwiatowe, które rozrasta się oraz utrzymuje razem

poszczególne drobne owoce:

1.Owoc wielopestkowy (malina).

2.Owoc wielorzeszkowy (truskawka).

Owocostany powstają z przekształcenia całych kwiatostanów, a w ich

wytworzeniu, oprócz zaląŜni wielu kwiatów, mogą brać udział takŜe

dna kwiatowe, okwiat, liście przykwiatowe i oś kwiatostanu:

1.Jagodostan (ananas).

2.Owocostan pestkowcowy (figa).