ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII

• perspektywy • bariery inwestycji • rekomendacje

a n a l i z a

Obecne prawo spowalnia rozwój OZEŻyjemy w okresie przejściowym, w którym dominuje jeszcze energetyka XX stulecia, scentralizowana i bazująca na węglu. Obserwujemy jednak, jak rodzi się energetyka XXI w., zdecentralizowana, oparta na odnawialnych źródłach energii i inteligentnych sieciach. To trudny czas, ponieważ obecnie konieczne jest podejmowanie decyzji strategicznych, których skutki będą określać sposób rozwoju rynku energii na całe dziesięciolecia. Przyjmowane przez rząd regulacje prawne mogą przyspieszyć lub spowolnić rozwój sektora OZE. W Polsce rozwija się on zdecydowanie zbyt wolno właśnie ze względu na rozwiązania prawne. Nie sprawdził się np. system tzw. zielonych certyfikatów, na których zarobiły przede wszystkim wielkie elektrownie, spalając węgiel z biomasą. W efekcie zagraniczne firmy wolą inwestować w tych krajach, gdzie przepisy bardziej sprzyjają rozwojowi energii odnawialnej. Jednak przyszłość ostatecznie należy do odnawialnych źródeł energii, a niekorzystne rozwiązania prawne mogą ograniczyć ich rozwój tylko w krótkim okresie.

prof. Maciej Nowicki [minister środowiska w latach 2007–2010,

były prezes fundacji EkoFundusz]

Rozwój ozE w PolscE – szansE i zagRożEniazwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii (ozE) w miksie energetycznym Polski jest istotne z punktu widzenia bezpieczeństwa energetycznego i celów klimatycznych. Dlatego istnieje potrzeba stworzenia długofalowej strategii rozwoju z perspektywą do 2050 r.

Bezpieczeństwo to jedno z najważniejszych kryteriów w planowaniu rozwoju energetycznego państwa. W tym aspekcie kluczowa jest dywersyfikacja źródeł pozyskiwania energii. Kurczenie się zasobów paliw kopalnych przy jednocześnie taniejącej technologii pozyski-wania energii ze źródeł odnawialnych sprawia, że co jakiś czas trzeba na nowo definiować politykę energetyczną, by wybierać najlepsze, najbardziej optymalne kosztowo rozwiązania. Z  wyliczeń Komisji Europejskiej wynika, że w perspektywie najbliższej dekady koszt uzyskania energii z wia-tru i słońca będzie konkurencyjny wobec energii konwencjonalnej. Ponieważ inwestycje te mają charakter długoterminowy, należy rozpocząć je już dziś. Duża w tym rola państwa, które powinno tworzyć lepsze warunki do rozwoju odnawialnych źródeł energii.

:: DlacZEgo Warto WsPiErać oZE?Zwiększenie udziału odnawialnych źródeł

energii w miksie energetycznym może przynieść korzyści zarówno gospodarce, jak i społeczeństwu. Do najważniejszych można zaliczyć:

1 Uniezależnienie systemu od zewnętrz-nych dostaw energii i od paliw kopalnych, których import stale rośnie, co generuje dodatkowe koszty. Wykres nr 1 obrazuje, jak na przestrzeni ostatnich

10 lat wzrósł udział paliw z importu w zużyciu kra-jowym. ograniczenie i dywersyfikacja zewnętrz-nych źródeł energii są także istotne z punktu widze-nia bezpieczeństwa energetycznego Polski.

2 Zdrowie obywateli i środowisko. oZE może równoważyć w miksie energetycznym udział energii konwencjonalnej, w której każda tona spa-lonego węgla powoduje emisję szkodliwych ga-zów i pyłów, takich jak węglowodory, tlenki siarki, tlenki azotu, tlenki węgla, popiół, sadza czy koksik. Ministerstwa Środowiska i  gospodarki podkre-ślają, że Polska odpowiada za 35,5 proc. całkowitej emisji kadmu oraz 27 proc. emisji ołowiu w kra-jach UE271. Dlatego redukcja emisji szkodliwych substancji jest jednym z ważniejszych mierników wdrażania polityki energetycznej w  Polsce. Naj-istotniejszy jest w tym kontekście oczywiście co2. Jeśli państwa rozwijające się nie będą miały dostę-pu do tanich alternatywnych źródeł energii, będą zmuszone korzystać z  dotychczas stosowanych wyczerpujących się i zanieczyszczających środowi-sko krajowych zasobów kopalnych. Polska emituje rocznie ok. 350 mln ton co2, co stanowi w skali świata 1 proc. (wykres nr 2).

3 Więcej miejsc pracy. obecnie sektor oZE zatrudnia ok. 6 tys. osób. Z prognoz Ministerstwa gospodarki wynika, że dzięki inwestycjom w ener-getykę odnawialną może powstać nawet do 80 tys.

T E K S T > Paweł Rabiej, Maciej Krzysztoszek

2 _ 3 aNaliza

nowych miejsc pracy do 2020 r. Warto zaznaczyć, że zatrudnienie w sektorze oZE nie wzrośnie kosz-tem ubywania miejsc pracy w branży węglowej z powodu przewidywanego wzrostu zapotrzebo-wania na energię. Najwięcej nowych miejsc pracy przyniesie rozwój energetyki wiatrowej i słonecznej. Prof. Maciej Nowicki, minister środowiska w latach 2007–2010, szacuje, że jeśli Polska wykorzysta po-tencjał rynku energii słonecznej, do 2020 r. może powstać od 25 tys. do 40 tys. nowych miejsc pracy2.

4 Większe wpływy w budżetach lokalnych. Według prognoz średni wpływ do budżetu z podat-ków uzyskanych w ramach rozwoju oZE w latach 2013–2022 będzie wynosił ok. 1,8 mld zł rocznie (wykres nr 4). Projekty oZE mają największy wpływ na budżety gmin, w których są lokalizowa-ne. Wpływy z tytułu podatku od nieruchomości wnoszone przez operatorów farm wiatrowych (FW) stanowią nieraz znaczny udział budżetów gminnych. Według badań przeprowadzonych przez Ernst & Young statystyczna FW (10 turbin) przynosi gminie rocznie ok. 653 tys. zł dochodu3.

:: roZWóJ ENErgEtYKi oDNaWialNEJ – stratEgicZNY cEl PolsKi i UErządowe dokumenty strategiczne, m.in. Polity-

ka energetyczna Polski do 2030 r., określają kierunek rozwoju branży oZE w naszym kraju. Na ich pod-stawie został opracowany Krajowy Plan Działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych (KPD), według którego w  2020 r. 10,3 tys. MW oZE wyprodukuje 32,4 tys. gWh energii. Dyrektywa 2009/28/WE Unii Europejskiej ws. promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych wyma-ga od Polski co najmniej 15-procentowego udziału energii ze źródeł odnawialnych w zużyciu energii finalnej brutto w roku 2020. Krajowy Plan Działa-nia przewiduje, że udział ten wyniesie 19,13 proc. (wykres nr 3).

Długofalowy cel inwestowania w  oZE to ochrona środowiska i  bezpieczeństwo energe-tyczne. Kluczowym dokumentem unijnym do-tyczącym gospodarki niskoemisyjnej (a  więc wykorzystującej w znacznym stopniu oZE) jest A Roadmap for moving to a competitive low-car-bon economy in 2050 (rM 2050), zakładający, że do 2050 r. emisja gazów cieplarnianych z sektora

energetycznego zmniejszy się do 82 proc. w po-równaniu z  ich poziomem z  1990 r. Przyjęcie „mapy drogowej” zostało trzykrotnie zawetowane przez Polskę. rząd obawia się ucieczki emisji, utra-ty konkurencyjności oraz kosztów wprowadzenia tak ambitnego planu dla gospodarki i społeczeń-stwa. co prawda w 2011 r. rząd przyjął założenia Narodowego Programu rozwoju gospodarki Niskoemisyjnej (NPrgN), ale nadal nie ma jego wymiernych efektów w postaci kierunkowych do-kumentów i konkretnych celów.

rozwój energetyki odnawialnej w Polsce od-bywał się do tej pory w znacznej mierze dzięki wsparciu finansowemu płynącemu z  bezpośred-nich i pośrednich źródeł publicznych, takich jak system wsparcia oZE (realizowany na podstawie ustawy) czy fundusze unijne (np. PoiiŚ) i krajo-we (np. NFoŚigW). Środki te będą kluczowe dla osiągnięcia przez Polskę 15-procentowego udziału oZE w miksie energetycznym do 2020 r. aby dojść do tego poziomu, nakłady inwestycyjne powinny sięgnąć 26,7 mld euro do roku 2020, z tego 4,9 mld euro na lądową energetykę wiatrową i 1,4 mld euro na morską, a więc 23 proc. całości nakładów4.

:: bariErY roZWoJU oZE – co PrZEsZKaDZa?rozwój sektora oZE w Polsce w dużym stop-

niu będzie zależał od tego, na ile uda się ograniczyć istniejące bariery. Problemem jest niestabilność ist-niejącego prawa – częste zmiany przepisów w trak-cie funkcjonowania systemu, a także brak spójnej wizji polskiej energetyki i docelowego miksu pali-wowego w perspektywie 2030 r. W efekcie:

9 brakuje adekwatnego wsparcia dla małych i  mikroinstalacji, czyli prosumenckiej ener-getyki OZE;

9 nie ma wsparcia dla poszczególnych techno-logii OZE;

9 spada cena rynkowa zielonych certyfikatów, co jest spowodowane nadmiernym wsparciem spalania biomasy oraz zamortyzowanych elek-trowni wodnych, a także (co prowadzi do nad-podaży certyfikatów) zbyt niskim udziałem energii pochodzącej z odnawialnych źródeł w końcowej sprzedaży energii elektrycznej;

9 istnieją problemy z możliwością przyłączania OZE do sieci elektroenergetycznej.

P O l I T y k a E N E r g E T yc Z N a _

30 tys.Tyle nowych miejsc pracy może przynieść w latach 2012–2020 rozwój energetyki wiatrowej w Polsce. W całym sektorze OZE może w tym czasie powstać nawet 80 tys. miejsc pracy. Źródło: Ocena skutków regulacji, projekt ustawy o OZE

Udział paliw z importu w zużyciu krajowymW ciągu 10 lat zużycie węgla kamiennego z importu wzrosło siedmiokrotnie, a węgla koksującego – ponad 12-krotnie. To generuje dodatkowe koszty dla budżetu.

0%węgiel

brunatnywęgiel

kamiennywęgiel

koksującygaz ropa

naftowa

80%

20%

100%

40%

60%

1425

73

98

2 2

8095

0 0

Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Agencja Rozwoju Energii

2000 r.

2011 r.%

1

Udział emisji CO2 wybranych państw i UE w 2011 r.Najwięcej dwutlenku węgla wyemitowały chiny – ok. 9,7 mld ton – i Stany Zjednoczone – ok. 5,42 mld ton. Łącznie na świecie w 2011 r. wyemitowano 33,9 mld ton cO2.

0%USa UE chiny Indie Polska

25%

10%

30%

15%

20%

11

29

6 1

16

Źródło: Raport „Trends in global CO2 emissions ”, PBL, European Commission, 2012 r.2

Prognoza zainstalowanej mocy z OZE do 2020 r.krajowy Plan Działania zakłada, że udział energii odnawialnej w zużyciu energii finalnej brutto w 2020 r. wyniesie 19,13 proc. – dwukrotnie więcej niż obecnie.

0

20%

5%

10%

15%

37,5

8,9

10,211,1

12,213

13,914,7

15,616,8

19,1

Źródło: Ministerstwo Gospodarki „Krajowy Plan Działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych”, Warszawa 2010 r.

2005 20132011 2015 20172010 20142012 2016 2018 2019 2020

%

3

Prognoza wpływu OZE na budżet państwa (mld zł)

W najbliższych 10 latach do budżetu może wpływać rocznie nawet 1,8 mld zł z tytułu podatków generowanych przez sektor odnawialnych źródeł energii.

0

10

2013 20172015 2019 20212014 20182016 2020 2022

8

18

2

12

20

4

14

6

16

1,352,46

4,356,08

7,49

9,52

11,3813,47

15,77

18,31

Źródło: Ministerstwo Gospodarki, Oceny skutku regulacji projektu ustawy „Ustawa o odnawialnych źródłach energii”, Warszawa 2012 r.

wartość skumulowana (mln zł)

4

4 _ 5 aNaliza

chęć rozwiązania niektórych z powyższych pro-blemów oraz zamiar implementacji postanowień dyrektywy unijnej o oZE (2009/29/WE) były głów-nymi powodami przedłożenia przez Ministerstwo gospodarki projektu ustawy o oZE. Zawiera on wiele rozwiązań sprzyjających rozwojowi rynku oZE, ale również zapisy, które budzą kontrowersje.

Do pozytywnych aspektów projektowanych regulacji można zaliczyć m.in. zróżnicowanie wsparcia dla poszczególnych typów oZE. Wyrów-nywanie szans różnych technologii przyczyni się do ich rozwoju, innowacyjności, obniżenia cen i dywersyfikacji produkcji energii. Wartością do-daną jest także planowane wsparcie małych i mi-kroinstalacji przez wdrożenie systemu Feed in Tariff (Fit) i uproszczenie procedur administracyjnych. rozpowszechnienie używania energetyki prosu-menckiej może wydatnie pomóc w promowaniu czystych technologii i wpłynie pozytywnie na efek-tywność energetyczną.

są jednak także zmiany, które mogą spowolnić rozwoj sektora odnawialnych źródeł energii. Na-leżą do nich:

9 brak waloryzacji opłaty zastępczej, którą pro-ducent energii ponosi w przypadku braku zie-lonych certyfikatów. obecnie UrE waloryzuje opłatę każdego roku. Jej brak może spowodo-wać, że opłata straci na znaczeniu i nie będzie stymulować rozwoju energii odnawialnej;

9 wprowadzenie maksymalnej ceny sprzeda-ży energii elektrycznej z oZE na poziomie 105 proc. ustawowej ceny zwiększonej o infla-cję (ale nie większej niż średnia cena na rynku konkurencyjnym z roku poprzedniego) ogra-niczy swobodę funkcjonowania podmiotów na rynku energii, co może je narazić na spadek przychodów w okresach gorszej koniunktury;

9 wprowadzenie ograniczonego okresu wspar- cia do lat 15 pomimo dłuższej żywotności szczególnie większych instalacji. W  efekcie zmniejszy to przychody inwestorów w wielo-letniej perspektywie;

9 brak okresu przejściowego dla rozpoczętych projektów oraz działających instalacji, których założenia ekonomiczne były oparte na dotych-czasowych przepisach. W konsekwencji pro-jekty inwestycyjne, zwłaszcza w odniesieniu do farm wiatrowych, staną się mniej opłacalne;

9 system zapobiegania drastycznemu spadko-wi cen za opłatę zastępczą jest nieobowiąz-kowy i  retroaktywny, co zwiększa ryzyko inwestycyjne.

sama ustawa o oZE nie reguluje kwestii ogra-

niczonego dostępu do sieci elektroenergetycznej. ok. 14,5 gW5 mocy przyłączeniowej jest zajętych przez firmy mające warunki przyłączeniowe wyda-ne przez operatorów sieci dystrybucyjnych lub sieci przesyłowej. Większość posiadaczy tych warunków nie zrealizuje swoich projektów ze względu na brak finansowania oraz spekulacyjną naturę swojego przedsięwzięcia.

PsE-operator zapowiada, że do 2020 r. do sie-ci będzie można przyłączyć tylko dodatkowych 8,6 gW mocy z energetyki wiatrowej i 300 MW dla pozostałych źródeł oZE. to znaczy, że rzetelne firmy inwestycyjne wchodzące na rynek bez wa-runków przyłączeniowych nie będą miały szans na przyłączenie projektowanych mocy, chyba że „wykupią” spekulantów lub wejdą w spółkę w nie-dofinansowane przedsięwzięcia. W efekcie można się spodziewać, że liczna grupa inwestorów wycofa się z Polski, a najbardziej efektywne technologie, w tym wykorzystujące energię wiatru na lądzie, zo-staną zastąpione droższymi. to z kolei spowoduje, że budowa kilku tysięcy megawatów mocy w elek-trowniach wiatrowych zostanie zaniechana.

Paweł Rabiej: partner zarządzający ośrodka analitycznego THINkTaNk, odpowiedzialny m.in. za obszar skutecznych polityk publicznych. e-mail: biuro@mttp.pl

Maciej Krzysztoszek: kierownik projektów w THINkTaNk. e-mail: biuro@mttp.pl analiza powstała przy współpracy z firmą cleantech Poland

1. I Ministerstwo gospodarki, Ministerstwo Środowiska. Projekt z 28 czerwca 2012 r. – Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko. Perspektywa do 2020 r., Warszawa.

2. I Maciej Nowicki, Nadchodzi era słońca, PWN Sa, Warszawa 2012.

3. I Ernst & young, Wpływ energetyki wiatrowej na wzrost gospodarczy w Polsce, raport przygotowany we współpracy z Polskim Stowarzyszeniem Energetyki Wiatrowej oraz European Wind Energy association, marzec 2012.

4. I grzegorz Wiśniewski, Potencjał inwestycyjny w energetyce odnawialnej do 2020 roku, IEO, listopad 2011.

5. I Tobiasz adamczewski, Wind & the grid: blowing it, cleantech, Q4, 2012.

P O l I T y k a E N E r g E T yc Z N a _

RekomendacjeZarówno treść, jak i sposób procedowania przez rząd nowego prawa w zakresie odnawialnych źródeł energii mogą ograniczyć ich udział w polskiej energetyce. Tymczasem rozwijanie sektora OZE leży w interesie bezpieczeństwa polskiego systemu energetycznego, polskiej gospodarki i środowiska. Stabilne i gwarantujące rozwój branży regulacje ułatwią absorpcję środków unijnych, a jest to ważne, ponieważ po roku 2013 znacząco więcej niż do tej pory, bo aż 10 proc., funduszy unijnych będzie dedykowane odnawialnym źródłom energii na poziomie regionalnym. Te działania muszą być sensownie zaplanowane w polskich dokumentach strategicznych. Inwestycje w OZE mogą być szansą modernizacji polskiego sektora energetycznego i impulsem do jego rozwoju. Niedostrzeganie postępu technologicznego, jaki odbył się w tej branży w ciągu 10 lat, oraz związanego z tym gospodarczego potencjału może ograniczyć rozwój polskiej gospodarki na tyle, że za kilka lat nadrobienie zaległości będzie trudne i bardzo kosztowne.

aby zapewnić wzrost udziału odnawialnych źródeł energii i w sposób zrównoważony rozwijać polską energetykę, instytucje odpowiedzialne za politykę energetyczną w Polsce powinny:

:: Opracować wieloletnią (do 2030 r.) rządową strategię rozwoju odnawialnych źródeł energii w podziale na poszczególne rodzaje technologii i określające ich udział w realizacji celów. Strategia powinna być następnie podstawą do tworzenia prawa, a nie odwrotnie.

:: aktywnie uczestniczyć w tworzeniu prawa na poziomie europejskim, aby uniknąć później chaosu związanego z pośpieszną implementacją prawa do ustawodawstwa polskiego i częstych, fundamentalnych zmian w prawie.

:: Tworzyć programy wspierające innowacyjność przedsiębiorstw i stymulujące tworzenie nowych miejsc pracy w Polsce.

:: Uwzględnić koszty zewnętrzne tworzone przez energetykę konwencjonalną, związane z wpływem emisji SO2, NOx, cO2 i pyłów oraz innych substancji wpływających na środowisko, w tym zdrowie ludzi.

:: Wdrożyć kampanię informacyjną dla Polaków dedykowaną wszystkim źródłom energii, nie tylko energii jądrowej, w celu zwiększenia świadomości w zakresie zagrożeń, ale również szans związanych z realizacją inwestycji energetycznych (zarówno koniecznością budowy kopalń odkrywkowych, jak i budowy biogazowni, wiatraków, elektrowni węglowych). Należy zwiększać świadomość konsumentów i pozostawiać im swobodę wyboru źródła i wytwórcy energii.

W odniesieniu do propozycji rządowych na temat OZE warto wziąć pod uwagę kilka wątków:

:: rozważyć wprowadzenie stałych taryf (tzw. systemu Feed in Tarif) dla wszystkich technologii, nie tylko dla mikroinstalacji OZE, lub wyeliminować ryzyko gwałtownego spadku cen energii z OZE (np. w przypadku deprecjacji tzw. zielonych certyfikatów). Należy uwzględnić, że system certyfikatów jako system wsparcia jest droższy w obsłudze od systemu Feed in Tariff.

:: Punktem odniesienia do ceny OZE nadal musi być cena energii oraz wartości zielonego certyfikatu. cena zielonego certyfikatu powinna być kształtowana przez rynek i podlegać waloryzacji takiej samej jak w przypadku energii ze źródeł konwencjonalnych.

:: Należy wyeliminować proceder tzw. wirtualnych przyłączeń źródeł OZE do sieci energetycznej, czyli rezerwowania możliwości przyłączenia bez obowiązku jakiegokolwiek postępu inwestycji, co zagraża realizacji przez Polskę zobowiązań wobec UE w zakresie produkcji OZE w 2020 r.

:: Przestrzegać zasady praw nabytych wobec instalacji zrealizowanych przed wejściem ustawy w życie.

www.m t t p . p l