Cej roman je, vlasne, e odna moja sproba stvoryty cilkom realistynu opovina mizorianu tematyku podibno do toho, jak u Kosminij preliudiji (1951) ja zdopomohoju znanoji abo peredbauvanoji todi technologiji zobrazyv peru podoro,zdijsnenu liudstvom poza mei Zemli. V ciomu romani vy ne znajdete nioho, osupereylo b vidomym zasadam y zapereuvalo jich; jedynoju spravdi bujnoju extra-poliacijeju mona vvaaty kvantovyj dvyhun, ale navi vin maje vemy povanuridniu (dyv. Pisliamovu). Jako vin vyjavysia nezdijsnennoju mrijeju o , todiisnuju dejaki jmovirni aternatyvy; i koly my, prymityvy dvadciatoho stolittia, mo-emo jich sobi ujavyty, to majbutni veni, bezpereno, vynajdu o nabahatokrae.

Arthur CLARKEKolombo, ri Lanka,3 lypnia 1985 r.

Nide v usiomu kosminomu prostori, v odnomu z tysiai svitivne znajdesia liudej, ob podilyty nau samotnis. Tam moe butymudris, moe buty syla; de iz hlybyn kosmosu, molyvo, velyezniprylady daremno sposterihatymu, jak rujnujesia naa drejfu-jua prostorom chmarka, i volodari tych pryladiv, molyvo, tuy-tymu, jak tuymo my. Prote, odo pryrody yttia i zasad evoliu-ciji, my svoje slovo ve skazaly. I bie nikoly j nide liudyny ve nebude

Loren Ejsli, Neosiana podoro (1957)

Ja napysav neharnu knyku, ta pouvajusia ystym, mov ja-hnia.

Z lysta Melvila do Hotorna (1851)

Z anglijkoji pereklav Vadym CHAZINPerekladeno za vydanniam: Arthur S. Clarke. The Songs of Distant Earth. Ballantine Bo-

oks. Nev York. 1986 by Serendib BV. Vadym Chazin, 1993, pereklad ukrajinkoju movoju.

V osnovi cioho romanu ley ideja, vyslovlena maje try desiatylittia tomu vodnojmennomu opovidanni, jake piznie uvijlo do zbirky Po toj bik neba. Protenapysaty roman mene nadychnuv vyvaju ce slovo v negatyvnomu znaenni zorepad tak zvanych kosminych oper, o zapovnyly ostannimy rokamy ekrany ki-noteatriv ta telebaennia. (Do rei, jakyj antonim vid nadychnulo vydych-nulo?)

Prou pravyno mene zrozumity: meni due spodobalysia najkrai seriji Zo-rianych mandriv, jak i epini fimy Lukasa Spilberga, koly zhadaty tiky najsla-vetnii pryklady z cioho anru. Ale tvory ci, vlasne, kazkovi, a ne naukovo-fan-tastyni u tonomu rozuminni cioho termina. Nyni mona z dostatnioju pevnistiustverduvaty, o v reanomu sviti nam, mabu, nikoly ne vdassia perevyyty vy-dkis svitla. Navi jaknajblyi zoriani systemy lyasia viddaleni vid nas na ymalodesiatyli y stoli; oden kosminyj korabe nespromonyj bude perepravyty vas zodnoho zorianoho skupennia do inoho za tyde, jak zaprosto roby vid seriji doseriji Vorp-6. Nebesnyj Prodiuser splanuvav vystavu zovsim ne tak.

Za ostannie desiatylittia vidbuly tako znani j dosy dyvni zminy u stavlennivenych do problemy Pozazemnoho Rozumu. Cia tematyka ne povaala nikym(okrim pidozrilych subjektiv na zrazok naukovych fantastiv) a do 1960-ch rokiv: tutvichoju moe vvaatysia knyha Rozumne yttia u Vsesviti klovkoho ta Sagana,vydana 1966 roku.

Ta zaraz tut sposterihajemo tupciuvannia na misci. Cilkovytyj proval zi spro-bamy znajty bodaj jakyj-nebu slid yttia u Sonianij systemi abo vlovyty choa bodyn radisygnal iz mizorianoho prostoru, dlia oho stojaly napohotovi nai gi-gantki anteny, zmusyv dejakych uenych vysnuvaty: Mabu, my taky jedyni na veUsesvit. Doktor Frenk Tipler, najvidomiyj sered prybinykiv takoji toky zoru,napevno (i, bez sumnivu, umysno) obrazyv saganivciv, davy odnij iz svojich statejprovokacijnu nazvu Nema nijakoho Pozazemnoho Rozumu. Karl Sagan z pry-chynykamy (do nych pryjednuju i ja) zapereuju proty takoho vysnovku, tverdiay,o sudyty tak kategoryno e due j due zarano.

Tym asom polemika rozhortajesia; jak chto vluno vyslovyvsia, vidpovi nakorys tijeji y inoji storony vyklye buriu emocij. Vyriyty ce pytannia mona tikyza dopomohoju faktynych dokaziv, a ne loginych mirkuva, cho jakymy pra-vynymy vony b zdavaly. Meni osobysto bulo b do dui, jakby vsi ci supereky naparu desiatyli prypynyly, davy zmohu radiastronomam, nenae starateliam, opromyvaju zolotonosnyj pisok, spokijno prosivaty tu zlyvu umiv, jaka lyne na nasiz nebes.

Cej roman je, vlasne, e odna moja sproba stvoryty cilkom realistynu opovina mizorianu tematyku podibno do toho, jak u Kosminij preliudiji (1951) ja zdopomohoju znanoji abo peredbauvanoji todi technologiji zobrazyv peru podoro,zdijsnenu liudstvom poza mei Zemli. V ciomu romani vy ne znajdete nioho, osupereylo b vidomym zasadam y zapereuvalo jich; jedynoju spravdi bujnoju extra-poliacijeju mona vvaaty kvantovyj dvyhun, ale navi vin maje vemy povanuridniu (dyv. Pisliamovu). Jako vin vyjavysia nezdijsnennoju mrijeju o , todiisnuju dejaki jmovirni aternatyvy; i koly my, prymityvy dvadciatoho stolittia, mo-emo jich sobi ujavyty, to majbutni veni, bezpereno, vynajdu o nabahatokrae.

Arthur CLARKEKolombo, ri Lanka,3 lypnia 1985 r.

e do toho, jak oven obihnuv ryf, Mirissa zrozumila, o Brant serdysia. Te, jaknaprueno stojav vin bilia kerma, ta j navi toj fakt, o na ciomu ostanniomu vidtynkuliachu ne viddav kermo u dosvideni ruky Kumara, vse ce svidylo: o joho nepo-koji.

Vona vyjla z-pid tini pam i nekvapno ruyla pliaem do vody, z zusylliam stupa-juy bosymy nohamy po mokromu pisku. Koly dijla do bereha, Kumar ue zhortav vit-ryla. Jiji malekyj bratyk, nyni zrostom ve maje takyj, jak vona, micnyj i kremeznyj,pryvitno pomachav jij rukoju. Jak e asto vona mrijala, ob i Brant mav taku samulehku vdau, jak Kumar, koho, zdajesia, nijaki nepryjemnosti nezdatni vyvesty z riv-novahy

Brant ne stav ekaty, poky oven torknesia pisku, a strybnuv u vodu, koly vonae bula do pojasa, i, pleskajuy, nasuplenyj, pobriv do neji. V ruci vin trymav jakyjzihnutyj metalevyj predmet z hirliandoju obirvanych drotiv. Vin pidniav joho, pokazu-juy:

Dyvy! Vony znovu vzialy za svoje!Pry ciomu vinoju rukoju pokazav kudy na pivni. Cioho razu jim tak ne mynesia! A mer chaj sobi toroy, o choe!Mirissa vidstupyla vbik, koly cej nevelykyj katamaran, nenae jakyj pervisnyj

morkyj zvir, o roby peryj naskok na zemnu tver, vako prosunuvsia piskom nasvojich zabortnych rolykach. Jak tiky vin opynyvsia poza meamy pryplyvu, Kumarvymknuv motor i vystrybnuv iz ovna, ob pryjednatysia do svoho kipera, jakyj nijakne mih potamuvaty svoho oburennia.

Ja kau Brantovi, o ce, mabu, jakyj vypadok molyvo, plavuyj jakir ychtozna-o. Navio pivniany kynu taku zaliziaku navmysno?

Ce ja tobi pojasniu, navio, vidkazav Brant. Bo vony nadto ledai, obrozrobyty technologiju samotuky. Bo bojasia, o my nadto bahato zlovymo ryby. Bo

Pomityvy posmiku na vustach Kumara, vin serdyto purnuv jomu metalevu tu-kovynu. Kumar spokijno vpijmav jiji.

Cho jak tam je navi koly ce spravdi vypadkovis, vony ne povynni kydatytut jakir. Ade na vsich morkych kartach itko poznaeno: ZAPLYVATY ZABORO-NENO DOSLIDENNIA. To ja vse-taky vvaaju: treba podaty protest.

Brant ue pereserdyvsia: navi najalenii prystupy hnivu ridko tryvaly v niohodove, ni dekika chvylyn. Aby zaspokojity joho ostatono, Mirissa provela paciamyvzdov joho spyny i jakomoha mjake spytala:

y vdalosia tobi spijmaty jaku chorou rybu? Zvyajno, ni, vidpoviv za nioho Kumar. Ade joho cikavy lye statystyka

vylovu: skiky kilogramiv na kilovat energiji ta podibni durnyci. Dobre, o cho ja pry-chopyv svoju vudku. To matymemo tuncia na obid.

I vin vytiah z ovna krasenia metrovoji dovyny, yji koliory vydko bliakly, a oinae osklily.

Ne asto vdajesia takoho spijmaty, hordo vyholosyv Kumar.Cijeji myti, koly vony myluvalysia cijeju zdobyiu, do Talassy povernula Istorija,

i jichniomu svitovi, o z nezapamjatnych asiv yv spokijnym zlahidnym yttiam, rap-tom nastav kine.

Znak cioho kincia vpysano bulo tam, nahori, v nebi, nenae jakyj velete biloju

krejdoju prokreslyv holube sklepinnia neba. Na jichnich oach inversijnyj slid rozbyvsiana chmarni mutky i stav skydatysia na snihovyj mist, perekynutyj vid obriju do obriju.

I o jakyj viddalenyj hrim zahurkotiv, nakoujuy na nych z nevidomych kosmi-nych vysot. Takoho zvuku Talassi ne dovodylosia uty cilych sim stoli, ale joho bezpo-mylkovo vpiznala b kona dytyna.

Cho veir buv teplyj, Mirissa zadryala, instynktyvno vchopyvy za Brantovuruku. Jichni paci splelysia, prote vin navriad y pomityv ce: vin ne vidryvav pohliaduvid rozkolotoho neba.

Navi Kumar buv pryholomenyj, ale vin zahovoryv peryj: Jaka kolonija, mabu, rozukala nas. Brant povino, ale ne due vpevneno,

chytnuv holovoju: Ale navio? Vony bo maju stari karty j vidaju, o Talassa to maje su-

cinyj okean. Prylitaty siudy ne maje nijakoho sensu. Moe, naukova expedycija? zrobyla prypuennia Mirissa. jim cikavo di-

znatysia, o skojilosia z namy? Ja ve as povtoriuvala, o nam slid bulo b nalahodytyliniju zvjazku

To bula davnia supereka, jaka ponovliuvala koni kika desiatyri. Koly-nebu,pohoduvala biis, Talassi spravdi treba bude vidbuduvaty otu schou na veletenkutari antenu na Schidnomu ostrovi, zrujnovanu otyrysta rokiv tomu erez vyverenniavulkana Krakan. Ta ve as bulo stiky valyviych sprav y prosto cikaviych.

Pobudova mizorianoho korablia to grandizna ri, zamysleno promovyvBrant. Ne dumaju, o jaka kolonija vzialasia b za ce, jakby jiji ne zmusyla nahanapotreba. Jak-ot sama Zemlia

Vin raptom zamovk, nastala tya. Popry vsi proyti tut stolittia, ciu nazvu evako bulo vymovliaty.

Vsi jak odyn vony obernulysia na schid, zvidky nadchodyla, napynajuy na morepokryvalo, vydka ekvatorina ni.

Dekotri z jaskraviych zirok ve zjavylysia na neboschyli, i nad pamamy pidijma-losia ine suzirja Trykutnyka. Joho try dosy blyko odna vid odnoji roztaovani zirkybuly maje odnakovoji jaskravosti, ale kika tyniv tomu bilia pivdennoji verchivky su-zirja blysnuv jakyj nabahato jaskraviyj prybule.

Joho pomianilu obhortku bulo e vydno v teleskop serednioji potunosti. Ta voden prylad nemolyvo bulo pobayty toj zhustok popelu, o koly buv planetoju Ze-mlia.

Roky 19012000 odyn vydatnyj istoryk nazvav bie tysiai rokiv po tomu stolittiam, koly stalo use. I e dodav, o tohoasni liudy z nym pohodylysia b choi z zovsim inych, nevirnych pryyn.

Vony z obgruntovanoju hordistiu vkazaly b na te, o to bula doba naukovych do-siahne pidkorennia atmosfery, osvojennia atomnoji energiji, vidkryttia osnovnychderel yttia, revoliucij v elektronici ta zasobach zvjazku, perych krokiv tunoho ro-zumu, ta najfektnioho doslidennia Sonianoji systemy z peroju vysadkoju liudynyna Misiaci. Ta, jak vvaav istoryk, z maje absoliutnoju pevnistiu mona stverduvaty,o navi odna liudyna na tysiau ne znala pro vidkryttia, jake pereverylo za znaen-niam usi vyezhadani, o v porivnianni z nym vyjavylysia zovsim neznanymy.

Vono zdavalosia takym e nevynnym i dalekym vid zemnych sprav, jak ranie zipsovana fotoplativka v laboratoriji Bekkerelia, o vsioho ly erez pjatdesiat rokivpryzvela do vohnianoho smeru nad Chirosimoju. Jlosia pro pobinyj produkt toho sa-moho doslidennia, i poynalosia vse tako nevynno.

Pryroda vemy skrupulioznyj rachivnyk i zavdy vrivnovauje prybutky j vy-datky. Tomu fizyky buly vkraj spantelyeni, koly vyjavyly jaderni reakciji, v jakychpislia pidrachunku vsich skladovych odyn bik rivniannia ne schodyvsia z druhym.

Podibno do buchhaltera, jakyj pokvapyvsia b popovnyty svoju kasu, pobojujuymajbutnioji reviziji, fizyky zmueni buly vynajty novu astynku. A ob likviduvaty roz-binis, cia astynka mala buty najnezvyajnioju z usich bez masy ta zariadu j od-noasno z takoju fantastynoju zdatnistiu pronykaty v bu-jake seredovye, o lehkomohla b projty kri svyncevu stinu zavtovky v mijardy kilometriv.

Ciomu fantomovi bulo dano nazvu nejtryno zmenuvanu vid nejtrona. Zda-valosia, koly-nebu vyjavyty take iliuzorne tvorinnia pryrody nemaje odnoji nadiji, tav 1956 roci, zavdiaky herojinym zusylliam experymentatoriv, fizyky spromohly zlo-vyty peri kika zrazkiv. To buv trimf i teoretykiv tako, bo cym bula dovedena pra-vynis jichnich fantastynych rivnia.

Liudy v usiomu sviti cioho ne znaly ta j ne chotily znaty, ale same todi rozpoavsiavidlik asu do sudnoho dnia.

Merea zvjazku v selyi Tarna nikoly ne praciuvala efektyvnie, ni na devjanostopja vidsotkiv, ale, z inoho boku, odnoji pory roku y doby jiji expluatacijna nadijnisne zmenuvala nye visimdesiaty pjaty vidsotkiv. Jak i biis obladnannia na Talassi,jiji skonstrujuvaly davno ve pomerli koryfeji techniky z takym rozrachunkom, aby une-molyvyty bu-jaku avariju. Navi za vidmovy biosti skladovych elementiv usia sys-tema mala b dijaty cilkom zadovino, ekajuy, poky koho iz remontnykiv take stano-vye rozdratuje nastiky, o vin vyriy jiji polahodyty.

Inenery nazyvaly takyj stan reej pryjemnoju degradacijeju, i cej vyraz, jak ka-zaly dejaki cyniky, dosy vluno charakteryzuvav yttia na Talassi.

Zhidno z danymy centranoho kompjutera, expluatacijna nadijnis merei zvjazkustanovyla zaraz de blyko devjanosta vidsotkiv, choa mer Uoldron z radistiu pohody-lasia b i na menu. Sprava v tomu, o za ostanni pivhodyny do neji zvernulasia biaastyna mekanciv selya, i ot u zali zasida rady tovklosia ve ne mene pivsotni do-roslych ta ditej nabahato bie, ni ta zala mohla vmistyty z dostatnioju zrunistiu,ne kauy ve pro brak sydiaych mis. Dlia zvyajnych zasida kvorum dorivniuvavdvanadciatiom osobam, i podekoly dovodylosia vdavaty do drakonivkych zachodiv,aby zibraty choa b taku kikis nahritych til v odnomu misci. Dlia rety iz pjatysotistdesiaty mekanciv Tarny perevanym sposobom uasti bulo vidsyduvatysia v kom-forti vlasnych domivok, sposterihajuy abo koly viduvaly zacikavlenis holosujuyza tu abo inu propozyciju.

Buly tako dva telefonni dzvinky vid hubernatora provinciji, odyn iz prezy-dentkoho ofisa ta e odyn iz sluby novyn Pivninoho ostrova. Vsi zvertalysia z odna-kovym, javno nedorenym zapytanniam, i vsi otrymaly tu samu korotku vidpovi: zvy-ajno, my vas povidomymo, koly o stanesia, i diakujemo za uvahu.

Nervuvatysia bulo ne v pravylach mera Uoldron, i jiji dosy uspina karjera keriv-nyka miscevoji vlady zavdiauvala same ciomu. Inkoly, jasna ri, dovodylo chvyliuva-tysia: napryklad, koly v devjatomu roci stolittia skojivsia najsyniyj za sto rokiv ura-han, jiji veto mera navriad y mohlo b jomu zapobihty.

Vsim zberihaty spokij! rozporiadyla vona. Rino, ne zajmaj poly adechto doklav ymalych zusy, aby jich rozstavyty! I v usiakomu razi tobi ve as liahatyspaty! Billi, he zi stola! Nehajno!

Raziua vydkis, z jakoju bulo vidnovleno poriadok, svidyla, o cioho razu liudynaprueno ekaly, o jim skae mer. A vona, perekliuyvy kanal zvjazku vid svoho

narunoho telefonu, o ve as nastyrlyvo dzyav, na avtomatynyj zapys, poala ho-voryty:

Vidverto kauy, ja znaju ne nabahato bie vaoho, i malojmovirno, o protia-hom najblyych hodyn my otrymajemo jaku-nebu dodatkovu informaciju. Ale tonapevne buv jakyj kosminyj korabe, i vin ue, mabu, uvijov u nau atmosferu, kolymy joho bayly. Oskiky jomu nema kudy bie poditysia na Talassi, vin, oevydno, po-vernesia do Trioch Ostroviv ranie y piznie. Jako vin zaraz obertajesia navkolonaoji planety, to na ce v nioho pidu lieni hodyny.

Buly jaki sproby radikontaktu? zapytav chto. Tak, ale dosi bez uspichu. A y slid nam robyty taki sproby? zanepokojeno spytav inyj.Na korotkyj as u zali zapanuvala tya; todi radnyk Simmons, merova prava ruka,

nevdovoleno pyrchnuv: Ce kuriam na smich. Cho my b i prynykly, vony znajdu nas za desia chvy-

lyn. Ta vony udovo znaju, de my je. Povnistiu zhodna iz radnykom, skazala mer Uoldron. Ade korabe z bu-

jakoji koloniji napevne matyme karty Talassy. Chaj navi vony zastarily na tysiaurokiv vse odno tam zaznaeno misce Peroji Vysadky.

Ale o, jak prypustyty lye prypustyty, o to uynci?Mer tiky zitchnula: na jiji dumku, podibni prypuennia vyjavylysia neobgrunto-

vanymy ve sotni rokiv tomu. Nema nijakych uynciv, tverdo skazala vona. Prynajmni dosy rozumnych

dlia mizorianych vojaiv. Zvyajno, my nikoly ne moemo buty cioho pevni na vsi stovidsotkiv, ale e Zemlia protiahom tysiaolittia vsima myslymymy zasobamy obnypo-ryla Vsesvit.

Isnuje ina molyvis, skazala Mirissa, jaka razom z Brantom ta Kumaromstojala v kinci zaly. Vsi povernuly holovy do neji, i Brant ne mih prychovaty, o ce johotrochy dratuje. Cho vin i kochav Mirissu, prote asom voliv, aby vona ne bula tak u-dovo informovana zavdiaky tomu, o protiahom ostannich pjaty pokoli jiji rodynanahliadala za Archivamy.

o same, liuboko?Teper nastala erha dratuvatysia Mirissi, cho vona ce j prychovuvala. Jij bulo ne-

pryjemno, koly chto zvertavsia do neji poblalyvym tonom, osoblyvo koly osoba cia bulane due rozumna, cho i, bez sumnivu, sprytna (a moe, pravynie skazaty, chytra?).Toj fakt, o mer Uoldron zavdy priala oyma na Branta, anitrochy ne chvyliuvavMirissu; ce jiji prosto bavylo, j vona viduvala navi jake spivuttia do staroji za vikom.

Ce moe buty e odyn avtomatynyj korabe-rozsijuva, podibnyj do toho, okoly dostavyv genomy naych predkiv na Talassu.

Ale zaraz erez taku bezodniu asu? omu b ni? Peri rozsijuvai mohly rozvynuty vydkis, o dorivniuvala lye

kikom vidsotkam vydkosti svitla. Zemlia ve as udoskonaliuvala jich doky tamstalasia katastrofa. Oskiky piznii modeli buly vdesiatero vydi, vony za stolittia na-zdohnaly ti, o startuvaly ranie, i ymalo z nych, mabu, ie letia. y ty zi mnojuzhoden, Brante?

Koly Mirissa zaynala dyskusiju, to namahalasia zrobyty ce tak, ob Brantovizdavalosia, nae vin sam buv jiji inicitorom. Vona znala, o jomu prytamanne vid-uttia vlasnoji nepovnocinnosti, i prahnula joho rozvijaty.

Podekoly jij bulo nijakovo vid toho, o sered mekanciv Tarny vona bula najosvi-enioju. Zvyajno, na Trioch Ostrovach bulo z pivdesiatka rivnych jij za intelektom, ivona spilkuvalasia z nymy erez komunikacijnu mereu; ale vi-na-vi zustrialasiaridko, choa, popry vsi dosiahnennia techniky zvjazku za bahato tysiaori, nioho kra-oho za bezposeredniu zustri ne vynajly.

Cikava ideja, promovyv Brant. Moe, ty j maje slunis.Cho Brant Fakoner i ne due znavsia na istoriji, prote jak inener vin buv obiz-

nanyj z tijeju skladnoju nyzkoju podij, o pryvela do kolonizaciji Talassy. Ale o robytymemo, spytav vin, koly ce spravdi inyj rozsijuva, jakyj

prahne znov nas kolonizuvaty? Skaemo: Due vdiani, ale ne siohodni?Dechto nervovo rehotnuv; potim radnyk Simmons hlybokodumno zauvayv: Ja ne maju sumnivu, o z korablem-rozsijuvaem pry potrebi my vporajemo.

Ta y vystay rozumu joho robotam zminyty svoju programu, koly vony vyjavlia, otut ce ve davno zrobleno?

Mabu, vystay. Ale jim moe zdatysia, o vony zroblia ce krae. V usiakomurazi, y to relikt zemnoji cyvilizaciji, y jaka piznia mode z tijeji abo inoji koloniji, ce,pevno, robot, tobto avtomat.

Pojasniuvaty, omu same, bulo nedocino: koen znav, z jakymy fantastynymytrudnoamy j vydatkamy povjazanyj mizorianyj polit korablia z liudkym ekipaem.Chaj navi technino molyvyj, vin buv absoliutno bezhluzdyj. Ade v robotiv taka samameta moe buty dosiahnuta nezmirno deeve.

Robot y relikt ale o my majemo z nym robyty? zapytav odyn iz me-kanciv.

Molyvo, to bude zovsim ne naa problema, vidpovila mer. Vsi, zdajesia,schodiasia na tomu, o vin popriamuje do miscia Peroji Vysadky, ale z jakoho pobytu?Jak na te, Pivninyj ostriv nabahato skorie moe pravyty zao mer ne mala slunosti take traplialosia neridko, ale ob ce tak blyskavynovyjavylo takoho e ne bulo. Cioho razu zvuk, o narostav z neba nad Tarnoju, buvjavno ne hrim zvidkilia iz inosfery, a pronyzlyvyj svyst reaktyvnych dvyhuniv jakohovydkisnoho povitrianoho sudna, o letilo ve na malij vysoti. Vsi v nejmovirnomu dliatalassin tempi povyskakuvaly z prymiennia, ta lye peri z nych vstyhly pobayty cetuponose, trykutnokryle udovyko, jake, zatuliajuy zirky, spriamovuvalo svij ruch to-nisiko na te sviaenne misce, o dosi anuvalosia jak ostannia lanka spoluennia zZemleju.

Mer Uoldron, na my zatrymavy, ob peredaty informaciju na centranyj punktzvjazku, pryjednalasia do inych, o jurmylysia zovni.

Brante, ty moe distatysia tudy perym. Sidlaj svoho litaka.Holovnyj inener-mechanik Tarny tiky blymnuv oyma: nikoly e vin ne otry-

muvav od mera takych priamych nakaziv. Vidtak znijakovilo vymovyv: Paru dniv tomu joho krylo probyv kokosovyj horich. A vidremontuvaty ne mavasu erez otu problemu z rybakymy pastkamy. Ale, tak y inake, vin ne prystosova-

nyj do ninych poliotiv.Mer kynula na nioho dovhyj vakyj pohliad. Spodivaju, choa b mij avtomobi ne pokodenyj, sarkastyno movyla vona. Zvyajno, ni, vidpoviv Brant obraenym tonom. Z povnym bakom panoho,

hotovyj ruyty cho zaraz.Meriv avtomobi jichav kudy-nebu ukraj ridko: ade vsiu Tarnu mona bulo pe-

retnuty piky za dvadcia chvylyn, a vsi miscevi perevozy produktiv charuvannia taobladnannia zdijsniuvaly na mini-piskochodach. Za simdesiat rokiv svojeji oficijnojisluby avtomobi projov ne bie sotni tysia kilometriv i, jak ne stanesia neasnychvypadkiv, mih by sluyty prynajmni e cile stolittia.

Talassiny z optymizmom viddavalysia riznym slabostiam, ta potiahu do staro-vyny, jak i spoyvakych nachyliv, sered tych slabostej ne pomialosia. I nikomu ne spa-dalo na dumku, o za vikom usi pasayry molodi za cej avtomobi, jakyj vyruyv unajznamenniu pojizdku za vsiu istoriju svoho isnuvannia.

Nichto ne pouv perych udariv dzvonu, jakyj byv na spoloch, proviajuy smerZemli, navi ti veni, o zrobyly ce fatane vidkryttia hlyboko v pidzemelli, v poky-nutij zolotij achti de u tati Kolorado.

To buv due smilyvyj experyment, nezbahnennyj a do seredyny dvadciatoho sto-littia. Jak tiky vidkryly nejtryno, veni vydko zrozumily, o maju teper nove vikno uVsesvit. astynku z takoju pronykajuoju zdatnistiu, o projty kri planetu bulo dlianeji ne vae, ni svitlu kri sklo, mona vykorystaty dlia toho, ob zazyrnuty v samenutro zirok.

I osoblyvo odnijeji zirky Soncia. Astrofizyky vvaaly, o znaju, jaki reakcijikeruju energetynym vohnyem Soncia, a vreti-ret i yttiam na Zemli. V umovachnejmovirnych temperatur i tysku v sonianych nadrach vidbuvavsia jadernyj syntezvodniu v helij, i rezutatom lanciuha reakcij bulo vyvinennia velyeznych zapasiv ener-giji. A jak pobinoho produktu tako i vypadkovych nejtryno.

Oskiky dlia cych sonianych nejtryno tryjony tonn materiji na liachu buly nebioju perekodoju, ni strumyna dymu, vony, le narodyvy, maly v usi boky zi vy-dkistiu svitla. Aby projty kri use Sonce j vyrvaty u kosminyj prostir, jim potribnobulo lye dvi sekundy. I skiky b zirok y planet jim ne strilosia na liachu, perevanabiis cych astynok ne budu zupyneni tymy vkraj neznanymy pliamamy tverdojimateriji sered bezmenoji poronei, i tak tryvatyme, doky plyne as.

Vimoma chvylynamy po tomu, jak vony zalyyly Sonce, krychitnyj strumok ciohosonianoho potoku pronissia kri Zemliu, i e krychitniyj bulo perechopleno venymyv Kolorado. Vony roztauvaly svoji prylady na hlybyni ponad kilometr z tym, obmen pronykajui vyprominiuvannia vidfitrovuvaly, a ci ridkisni, spravni poslancisonianych nadr mohly potrapyty u pastku. Pidrachovujuy kikis zachoplenych nymynejtryno, vony spodivaly detano doslidyty umovy, o isnuju tam, kudy, jak lehko do-viv by peryj-lipyj filosof, dostup liudyni dlia bu-jakych naukovych sposteree zabo-roneno nazavdy.

Experyment mav uspich: soniani nejtryno buly vyjavleni. Ale jich bulo znanomene, ni oikuvalo. Za vsima pidrachunkamy, jich malo buty vtryi, a to j uetverobie za tu kikis, jaku zachopliuvaly mudrovani prylady.

Jasna ri, o bulo ne tak, i protiahom 1970-ch rokiv Sprava pro Znykli Nejtrynonabula rozmachu grandiznoho naukovoho skandalu. Obladnannia perevirialy znov iznov, teoriji piddavaly skrupulioznomu perehliadu, experymenty povtoriuvaly sotni ra-ziv ale konoho razu z tym samym pryholomlyvym rezutatom.

I naprykinci dvadciatoho stolittia astrofizyky zmueni buly dijty tryvonoho vys-novku cho oden z nych ie ne usvidomliuvav usich joho naslidkiv.

Vse bulo harazd i z teorijeju, i z obladnanniam. Neharazd bulo v sonianychnadrach.

Pera tajemna konferencija za vsiu istoriju Minarodnoho Astronominoho Sojuzuvidbulasia 2008 roku v misti Aspen, tat Kolorado jakraz nepodalik od miscia tohoperoho experymentu, teper ue bahatorazovo povtorenoho v desiatku krajin. Za tydespecinyj biulete 55/08, vypuenyj pid ehidoju MAS, iz materilom pid umysnonevyraznoju nazvoju Dejaki zauvahy pro reakciji na Sonci, stav predmetom vyvenniavsima uriadamy Zemli.

Mona bulo b prypustyty, o v miru toho, jak cia novyna postupovo stavala vido-moju, oznaajuy proholoennia Kincia Svitu, zemlian ochopy panika. Naspravdi za-hal zreaguvav na neji spoatku pryholomenoju movankoju, a po tomu lye znyzavpleyma j povernuvsia do zvynych, povsiakdennych sprav.

Malo jaki uriady koly-nebu zazyraly v majbutnie dali nastupnych vyboriv, malo

jaki liudy dali mei yttia vlasnych onukiv. Ta j, vreti-ret, astronomy mohly po-myliatysia

Navi chaj nad liudstvom navys smertenyj vyrok, data joho vykonannia vse ebula nepevna. Sonce proisnuje e prynajmni tysiau rokiv, a chto oplakuvatyme tych,komu yty erez sorok pokoli?

oden iz dvoch Misiaciv e ne zijov, koly avtomobi vyruyv najslavetnioju do-rohoju Tarny, vezuy Branta, mera Uoldron, radnyka Simmonsa ta e dvoch starychyteliv selya. Brant, cho i viv maynu zi zvynoju majsternistiu, e ne ocholonuvpislia merovoho zauvaennia. Toj fakt, o jiji puchka ruka as vid asu liahala na johohole plee, ne due joho tiyv.

Ale myrna krasa noi i hipnotynyj rytm, z jakym pamove hillia potraplialo v ko-nus svitla avtomobinych far, vydko vidnovyly joho zvynyj dobryj nastrij. I chibamona dozvolyty, ob taka dribna osobysta obraza hrala jaku ro u takyj istorynyjmoment, jak-ot zaraz?

Za desia chvylyn vony budu na misci Peroji Vysadky tam, de poalasia jichistorija. o na nych ekaje? Lye odne bulo pevno: prybule orijentuvavsia na vse edijuyj radimajak starodavnioho korablia-rozsijuvaa. Vin znav, kudy priamuje, to,mabu, pochody z jakoji inoji liudkoji koloniji v ciomu sektori kosmosu.

Z inoho boku I tut Branta raptom urazyla tryvona dumka. Chto abo o! spromihsia vyjavyty cej radimajak, jakyj spoviav usiomu Vsesvitu, o koly tutpustyv korinnia Rozum. Brant zhadav, jak kika rokiv tomu bulo zaproponovano vid-kliuyty peredava na tij pidstavi, o korysti vid nioho nijakoji, a koda molyva. Pro-pozycija todi le-le ne projla, pryim vidchyleno jiji bulo skorie pid vplyvom senty-mentanych ta emocijnych mirkuva, ani logiky. Talassi, moe, skoro dovedesia al-kuvaty pro ce riennia, ale zaraz ve napevno nadto pizno, aby o vdijaty.

Radnyk Simmons, nachylyvy iz zadnioho sydinnia do mera, tycho zapytuvav: Chego, i to vpere Brant pouv, jak vin jiji nazyvaje, hadaje, my zmoemo

z nymy spilkuvatysia? Ade movy robotiv vydozminiujusia due vydko, ty bo znaje?Mer Uoldron cioho jakraz ne znala, ale vmilo prychovuvaty neznannia zavdy bulo

jiji synoju storonoju. Ce najmena z naych problem; zaekajemo, doky vona vynykne. Brante, y ne

mih by jichaty trochy povinie? Ja chotila b distatysia tudy yvoju.Vony ruchaly iz vydkistiu, cilkom bezpenoju dlia cijeji dobre znanoji dorohy, ale

Brant sluchniano znyzyv oberty do soroka kilometriv na hodynu. Vin podumav, y neprahne mer vidstroyty onu stavku: ade to bula straenna vidpovidanis zustrity-sia vi-na-vi z usioho-navsioho druhym za vsiu istoriju planety kosminym korablemzvidkilia iz inych svitiv. Ade za cym steytyme vsia Talassa.

Krakan! vylajavsia odyn iz pasayriv. A y vziav chto fotokameru? Povertatysia vse odno pizno, vidhuknuvsia radnyk Simmons. Ale v usi-

akomu razi matymemo e bezli asu na fotografuvannia. Ade ne dumaju, o vony,pryvitavy nas, odrazu zaberusia he.

U joho slovach prostupala schvyliovanis, i Brant ne stav by hanyty joho za ce:spravdi, chto moe peredbayty, o same ekaje na nych otam, za blynim horbom?

Pane prezydent, ja dopovim, jak tiky bude o vidomo, mer Uoldron hovo-ryla, korystujuy avtomobinym peredavaem. Brant navi ne uv vyklyku tak buvzanurenyj u vlasni dumky. Vpere za vse svoje yttia vin alkuvav, o ne dosy dobreznaje istoriju.

Zvyajno, osnovni fakty vin znav doskonano: kona dytyna na Talassi zasvojuvala

jich na vse yttia. Vin znav, o, v miru toho jak stolittia za stolittiam nevblahannovidliuvaly na hodynnyku vinosti, sumnyj dignoz, koly postavlenyj astronomamy,vyjavliavsia ymdali sluniym, a as, koly vin spravdysia, ymdali toniym. U 3600roci, plius-minus simdesiat pja rokiv, Sonce perejde v stadiju novoji zirky ne gi-gantkoji, ale dosy velykoji

Odyn starodavnij filosof jako zauvayv, o koly liudyna znaje, o jiji povisiazavtra vranci, jiji rozum praciuvatyme bezdohanno. o podibne stalosia z usim liud-stvom v ostanni roky etvertoho tysiaolittia. Jako vyznayty my, koly liudy naretiusvidomyly pravdu v usij jiji stranij nahoti, to nastala vona tijeji hrudnevoji pivnoi,koly rik 2999-j zminiuvavsia na 3000-j. Baay, jak zjavliajesia na vsich tablo cia cyfra3, nichto ne mih pozbutysia dumky, o cyfry 4 ve ne bude nikoly.

Odnak e z piv tysiaolittia mona bulo yty spokijno, i bahato oho zmouzrobyty ti trydcia pokoli, jakym ie sudylosia yty ta vmerty na Zemli, jak i jichnimpredkam. Za cej as vony mohly prynajmni vyty zachodiv dlia zbereennia zna, jakychnabulo liudstvo, ta najvelyniych vytvoriv kutury j mystectva.

Navi na zori kosminoji ery, koly peri avtomatyni zondy polyaly mei Sonia-noji systemy, vony nesly z soboju muzyni zapysy, poslannia j maliunky na vypadok,jako jich zustrinu ini doslidnyky Vsesvitu. I cho odnych oznak uych cyvilizacij usvojij galaktyci zemliany tak i ne vyjavyly, vse navi najzapeklii pesymisty viryly, orozumne yttia taky isnuje de sered mijardiv inych ostroviv materiji u kosmosi, jakibuly povsiudy, skiky siahaly najpotunii teleskopy.

Na protiazi stori terabajt za terabajtom informaciji pro znannia j kuturu liudstvavysylalysia v napriamku tumannosti Andromedy ta jiji viddalenych susidiv. Nikomu,zvyajno, ne sudylosia znaty, y chto pryjniav ci sygnaly, a jako navi pryjniav toy jich zrozumily. Ale meta cych posla bula jasna y ne konij liudyni: to bulo prahnen-nia zalyyty pro sebe ostanniu vistoku o na zrazok sygnalu z textom Znajte imy koly yly na cim sviti!

Na 3000-j rik astronomy ve buly pevni, o svojimy veletenkymy orbitanymyteleskopamy obnyporyly prostir u meach pjatysot svitlovych rokiv vid Soncia, vyjavy-vy vsi najavni planetni systemy. Buly znajdeni desiatky zemlepodibnych svitiv, a dej-aki z najblyych buly piddani bi-men detanij zjomci. Dejaki maly atmosferu z takojunevidjemnoju oznakoju yttia, jak nadmirnyj vidsotok kysniu. Mona bulo z dostatniojujmovirnistiu prypustyty, o liudy tam vyyly b jakby zmohly tudy distatysia.

Liudy ne mohly, ale Liudyna mohla.Peri korabli-rozsijuvai buly nadto prymityvni, ale vony daly synyj potovch roz-

vytkovi technologiji. Z tymy dvyhunamy, jaki bulo rozrobleno na 2500-j rik, vony mohly,nesuy svij dorohocinnyj vanta iz zamoroenymy embrinamy, dosiahty najblyoji pla-netnoji systemy za dvisti rokiv.

Vtim, liudki embriny to bula najmena astka vantau. e dovodylosia veztyavtomatyne obladnannia dlia probudennia do yttia j vyroennia tych potencijnychliudkych istot, dlia navannia jich, jak vyyty v nevidomomu, ale, molyvo, voroomuseredovyi. Bulo b marno ta j, po suti, orstoko porozkydaty holych, netiamuychditej po svitach, nastiky nepryvitnych, jak Sachara y Antarktyda. Jim slid bulo datyosvitu, neobchidni znariaddia, navyty, jak ukaty ta vykorystovuvaty tamteni re-sursy. Pislia posadky rozsijuvaa, jakyj peretvoriuvavsia na Materynkyj Korabe, vinmav by dbaty pro kika pokoli zemnych poslanciv.

Ta j ne odnych lye predstavnykiv liudkoji rasy slid bulo vezty, a povnyj bilogi-nyj nabir organizmiv: roslyny (cho nevidomo bulo, y bude tam dlia nych grunt), svijkitvaryny, a tako yslenne rozmajittia komach ta mikrobiv na vypadok, jako nor-manyj cykl vyrobnyctva chariv das zbij i vynykne potreba povernuty do starodavniojipraktyky.

Ce poynannia malo odnu bezperenu perevahu. Vsi chvorobotvorni bakteriji j usi

parazyty, vid jakych liudstvo stradalo z nezapamjatnych asiv, mona bulo zalyyty naZemli, ob vony zahynuly pid sterylizujuym vyprominenniam Novoho Soncia.

Banky danych, expertni systemy, zdatni daty radu v bu-jakij z molyvych sy-tuacij, roboty, mechanizmy zaminy j nalahodennia vse ce treba bulo skonstrujuvaty.I tak, ob vony mohly funkcinuvaty onajmene dvi sotni rokiv.

Cho cia sprava zdavala nezdijsnennoju, vona bula taka zamanlyva, o maje vseliudstvo vzialosia do praci. Ade liudy maly pered soboju dovhostrokovu metu ostan-niu dalekosianu metu, jaka mohla vypravdaty fakt isnuvannia yttia, bo vono tymsamym ne zakinuvalosia navi pislia zahybeli Zemli.

Peryj korabe-rozsijuva zalyyv Sonianu systemu 2553 roku, priamujuy do naj-blyoho z blyzniukiv Soncia zirky Afa suzirja Centavra. I choa klimatyni umovyna jiji planeti Pasadena, zavbiky takij jak Zemlia, buly vkraj nespryjatlyvi erez vplyvroztaovanoji poblyzu zirky Beta Centavra, do najblyoji planety bulo vdvii dali. obdoletity do Sirisa-Ix, potribni buly otyrysta rokiv; koly rozsijuva tudy prybude, Ze-mlia ve, mabu, zahyne.

A odo Pasadeny, to, jakby jiji vdalosia uspino kolonizuvaty, asu bulo b udosta,aby pro ciu dobru novynu spovistyty liudstvo. Dvisti rokiv na sam polit, pjatdesiat, obtam ukorinytysia, pobuduvavy, zokrema, nevelykyj peredava, i vsioho otyry roky nate, ob sygnal povernuvsia na Zemliu, o , jak poasty, to ve de u 2800 roci slidekaty vsenarodnoho trimfu

Naspravdi ce stalosia 2786 roku: Pasadena pereveryla vsi spodivannia. Ciazvistka dala novyj impus programi rozsijuvannia, i z nebaenym entuzizmom liudyvidpravlialy korabe za korablem, konoho razu technino doskonaliyj, ni usi pope-redni. Ostanni modyfikaciji ve zdatni buly rozvynuty vydkis, o dorivniuvala odnijdvadciatij vydkosti svitla, i v meach svojeji dosianosti vony ve maly ponad pjatdesiatmolyvych cilej.

Navi koly radimajak na Pasadeni zmovk, spovistyvy tiky, o pera vysadkaprojla uspino, liudy vydko otiamylysia vid zbenteennia. Ade zroblene odyn raz za-vdy mona povtoryty i e povtoryty uspich bude orazu jmovirniyj.

Na 2700 rik veni vidmovylysia vid prymityvnoji technologiji zamorouvannia em-briniv. Genetynu informaciju, jaku Pryroda zakoduvala u spiranij strukturi molekulDNK, teper navyly rozmiaty prostie, bezpenie j navi styslie v pamjati najno-viych kompjuteriv, tak o mijon genotypiv mona bulo rozmistyty v korabli-rozsi-juvai ne biych rozmiriv, ani zvyajnyj litak na tysiau pasayriv. Cilu e ne na-rodenu populiaciju z usim samovidtvornym ustatkuvanniam, neobchidnym dlia rozbu-dovy novoho cyvilizovanoho suspistva, stalo molyvym zapakuvaty v kontejner rozmi-ramy v kikasot kubinych metriv i vidpravyty do zirok.

Same ce, znav Brant, i stalosia sim stori tomu na Talassi. Doroha jla vhoru, ivony ve promynuly vybojiny, polyeni perymy robotamy-exkavatoramy, jaki ukalysyrovynu dlia stvorennia joho vlasnych predkiv. e trochy, j vony pobaa davno poky-nuti cechy, a za nymy

o take? poepky vymovyv radnyk Simmons. Stij! skomanduvala mer. Vymkny dvyhun, Brante. I vona potiahnulasia

za mikrofonom. Hovory mer Uoldron. My perebuvajemo na semykilometrovij poznaci. Speredu

baymo jake svitlo joho vydno kri dereva na mij pohliad, tonisiko z misciaPeroji Vysadky. Ne uty nioho. Jidemo dali.

Brant ne stav ekaty nakazu j trochy vidpustyv vai vydkosti. V joho ytti ce buladruha dramatyna podija pislia urahanu v devjatomu roci.

Ta podija malo ne stala traginoju: jomu vemy poastylo, o vin lyyvsia yvyj.Molyvo, j tut na nioho atuje nebezpeka, ale ne virylo. Chiba robotam vlastyva voro-is? Ta j oho treba inoplanetianam tut, u Talassi? Pevno, jich sponukaje lye cikavis

i vony spovneni drunich pouttiv. A znajete, movyv radnyk Simmons, ja dobre rozdyvyvsia ciu tukovynu,

koly vona letila ponad lisom, i ja peven, o ce jakyj litak. Ade rozsijuvai nikoly nemaly kryl ta obtinoji formy. Ta j, do toho , rozmiry v cioho aparata zamali.

Tak y inake, skazav Brant, za pja chvylyn my diznajemosia, o ce zazjava. Dyvisia, vono silo v Parku Zemli cioho slid bulo ekaty. Moe, vyjdemo zmayny j projdemo dali piky?

Park Zemli buv reteno dohlianutyj ovanoji formy moriok zi schidnoho boku vidPeroji Vysadky, ta zaraz vin buv dlia nych poza meamy vydymosti, zaslonenyj nevy-raznym ornym syluetom Materynkoho Korablia najstarioho j najanovaniohopamjatnyka na planeti. A z-pozad cioho e ne pomianiloho velyeznoho cylindra lynulomore svitla z jakoho, pevno, odnoho jaskravoho derela.

Zupyny pered samym korablem, rozporiadylasia mer. Todi vyjdemo j po-hlianemo, o vono take. Vymkny svoji fary, ob vony nas ne pobayly ranie, ni treba.

Vony y vono? spytav odyn iz pasayriv malo ne isterynym tonom, ale nichtone udostojiv joho vidpoviddiu.

Mayna zupynylasia v prostorij tini korablia, i Brant rozvernuv jiji na sto visimde-siat gradusiv.

Tak zmoemo vyde vtekty, napivserjozno, napivartoma pojasnyv vin, neviriay, o na nych spravdi moe yhaty nebezpeka. U nioho j dosi ne bulo pevnosti, yvse ce vidbuvajesia najavu: molyvo, vin ie spy i bay takyj dyvnyj i pravdopodibnyjson.

Vony tycho vyjly z avtomobilia, pidijly do korablia, potim obihnuly joho j pobaylyrizko okreslenu stinu svitla. Zatulyvy oi doloneju, Brant pyno vdyvliavsia v derelosvitla, mruay vid slipuoho blysku.

Radnyk Simmons mav cilkovytu slunis: ce dijsno buv jakyj litak abo kosmo-lit? ale nadto malych rozmiriv. Chiba pivniany? Ta ni, to bulo b absurdne prypu-ennia. Jakyj sens stvoriuvaty takyj litanyj aparat? Ade ploa Trioch Ostroviv zovsimnevelyka, ta j stvorennia joho prychovaty bulo a nijak nemolyvo.

Za formoju vin nahaduvav prytuplene vistria strily, a siv, pevno, vertykano, bo natravi bilia nioho ne vydno bulo nijakych slidiv. Svitlo jlo vid jedynoho derela v johoverchnij obtinij rubci, a zrazu nad tym derelom svitla blymav ervonym sygnanyjmajak. U cilomu i ce zaspokojuvalo (a moe, j rozarovuvalo) to buv zvyajnyj apa-rat. Takyj javno ne mih podolaty desiatok svitlovych rokiv vidstani vid najblyoji z vi-domych kolonij.

Raptom ce jaskrave svitlo zhaslo, myttiu zaslipyvy hurt talassin. Koly do Brantaznovu povernuvsia ninyj zir, vin pobayv, o v perednij astyni litaka je iliuminatory,z jakych mjako svitylysia vnutrini vohni. Vzahali cej aparat vyhliadav maje jak litakz liudkym ekipaem, a ne z robotamy, jak vony vvaaly!

Mer Uoldron dijla same takoho dyvovynoho vysnovku: Ce ne robot, tam je liudy! Ne vtraajmo bie asu. Posvity svojim lichtarykom

na mene, Brante, ob vony nas pobayly. Chego! zaprotestuvav buv radnyk Simmons. Ne bu jolopom, arli. Chodimo, Brante.o tam skazala pera liudyna, jaka opynylasia na Misiaci maje dva tysiaolittia

tomu? Odyn malekyj krok Vony zrobyly maje dvadcia, koly vidynyly bokovidveri litanoho aparata, nazovni vydko vysunuvsia skladenyj trap, i jim nazustri vy-jly dvoje humanojidiv.

Tak jich odrazu spryjniav Brant. Ta potim zbahnuv, o joho vviv u omanu kolirjichnioji kiry tonie, kolir, jakyj vin bayv kri hnuku prozoru plivku, o pokry-vala jich z holovy do pjat.

Vony buly ne humanojidy vony buly liudy! Jakby vin nikoly ne buvav na sonci,

to, mabu, sam buv by takyj blidyj, jak oce vony.Mer prostiahnula ruky v tradycijnomu, staromu jak istorija, esti, o oznaav

Dyvisia zbroji nema! He dumaju, o vy zrozumijete mene, skazala vona, ale laskavo prosymo

na Talassu.Hosti vsmichnuly, i staryj z dvoch harnyj syvovolosyj olovik rokiv pid simde-

siat prostiahnuv ruky jij u vidpovi. Navpaky, vidkazav vin nykym, z krasyvymy moduliacijamy holosom taki

holosy Brant navriad y koly uv, my vas udovo rozumijemo. I z radistiu vitajemovas.

Na jaku my sered zustriajuych zapala tya. Ta bezhluzdo , podumav Brant,dyvuvatysia ciomu. Vony j sami, vreti-ret, bez usiakych trudnoiv mohly zrozumitymovu liudej, jaki yly dvi tysiai rokiv tomu. Koly vynajly zvukozapys, vin uvinyvosnovni fonetyni zrazky vsich mov. Z toho asu slovnykovyj sklad mih rozyriuvaty,syntaxys ta gramatyka modyfikuvatysia, ale vymova ne zminysia j za tysiai rokiv.

Mer Uoldron peroju pryjla do tiamy. o , todi nam lehe bude porozumitysia, promovyla vona neriue. Ta

zvidky vy zjavylysia? Bojusia, my vtratyly zvjazok iz naymy susidamy pislia toho,jak zrujnovano bulo nau kosminu antenu.

Staryj olovik pohlianuv na svoho znano vyoho zrostom tovarya, i mi nymy,zdavalo, vidbuvsia jakyj blyskavynyj movaznyj dilog. Todi povernuvsia znov domera, jaka ekala vidpovidi.

Z neprychovanym sumom u svojemu krasyvomu holosi vin skazav dyvnu, nejmo-virnu ri:

Vam, moe, bude vako v ce poviryty, ale my ni z jakoji koloniji. My siudy po-trapyly priamo z Zemli.

e ne rozpliuyvy oi, Loren tono znav, de vin je, i ce joho vemy zdyvuvalo.Pislia toho, jak liudyna prospy dvisti rokiv, vona, pevno, bude trochy zbyta z pantelyku,ale jomu zdavalosia, o vin tiky vora zrobyv ostannij zapys do bortovoho urnalu. I,skiky mih pryhadaty, jomu nioho ne snylosia. Za ce vin buv due vdianyj.

Ie z zapliuenymy oyma vin zoseredyvsia po erzi na konomu z svojich orga-niv. uty jomu bulo jakyj pryjemnyj epit holosiv, o joho javno pidbadioriuvaly. Vid-uvav vin i znajome dychannia povitro-zaminiuvaiv, a tako le pomitnyj strumi, odonosyv do joho oblyia pryjemni zapachy antyseptykiv.

Odnoho vin ne viduv, a same vahy. Bez usiliakych zusy pidniav ruku; vona vysilav povitri, ekajuy novych nakaziv.

Pryvit, pane Lorenson, badioryj holos raptom zliakav joho. Ote, vy zvolylyznovu do nas pryjednatysia. Jak sia majete?

Loren nareti rozpliuyv oi, namahajuy sfokusuvaty jich na nevyraznomu ob-razi liudyny, jaka plavala v povitri poru iz joho likom.

Pryvit likariu. Ja pouvajusia udovo. Ta chou jisty. Ce zavdy dobra oznaka. Moe odiahtysia ale popervach ne roby rizkych

ruchiv. A ve potim vyriy, y zberehty ciu borodu.Loren skeruvav svoju e plavajuu ruku do vlasnoho pidboriddia j buv zdyvovanyj

hustynoju tijeji etyny, o tam vyjavyla. Jak i biis olovikiv, vin nikoly ne buv pry-chynykom povnoho vykorinennia roslynnosti na oblyi cij temi buly prysviaeni cilitomy psychologinych doslide. Pora ve, mabu, podumaty pro ce; joho rozsmiylo,jakymy nisenitnyciamy moe buty napchanyj joho mozok, chaj navi u taki chvylyny,jak zaraz.

My prybuly i vse harazd? Zvyajno inake ty b ie spav. Vse jlo zhidno z namienym planom. Korabe

poav budyty nas misia tomu, a nyni my ve na orbiti navkolo Talassy. Techninisluby pereviryly vsi systemy; teper nastala tvoja erha popraciuvaty. I e odyn ma-lekyj siurpryz majemo dlia tebe.

Pryjemnyj, spodivaju? My spodivajemo tako. Za dvi hodyny kapitan Bej zbyraje vsich u Holovnij Zali.

Jako ne zachoe ie chodyty, to sposterihaj ci zbory zvidsy. Ja pryjdu do Zaly chou pobayty vsich. Ta y ne mona speru posnidaty?

Davno ve ja neKapitan Sirdar Bej mav utomlenyj, ale aslyvyj vyhliad, koly vitav pjatnadciati-

och olovikiv ta inok, jaki, ojno oyvleni, predstavlialysia tym trydciatiom, o skla-daly teper komandy A i B. Zhidno z korabenymy pravylamy, komanda B mala teperspaty, cho dechto z nych i vetavsia v kinci Zaly, vsim svojim vyhliadom udajuy, ojich tam nemaje.

Radyj, o pryjednalysia do nas, zvernuvsia vin do novoprybulych. Pry-jemno bayty tut stiky novych obly. A e pryjemnie bayty planetu, usvidomliu-juy, o na korabe podolav peri dvisti rokiv svoho liachu zhidno z planom i bez bu-jakych serjoznych perekod. I o pered namy Talassa, jak i bulo namieno.

Vsi zvernuly pohliady na videodysplej, o zajmav malo ne cilu stinu. Na biij as-tyni ploi podavalasia riznomanitna informacija stosovno stanu korablia, ale odna ve-lyka sekcija bula, mabu, viknom u kosmos. Vona maje vsia bula zapovnena nejmovirno

prekrasnym zobraenniam bilo-holuboji kuli, o siajala v promeniach svitla. Pevno, vsiprysutni z bolem u serci viduly jiji vraajuu schois iz Zemleju, jako dyvytysia naneji z velykoji vysoty nad Tychym okeanom: maje sucina voda i lye dekika izoliova-nych klaptykiv sui.

Ot i tut bula sua inyj archipelag z trioch ostroviv, astkovo zakrytyj zaponojuchmar. Loren podumav pro Havajji, jaki nikoly ne bayv i jaki ve ne isnuvaly. Ta midvoma planetamy bula suttieva riznycia: protylena pivkulia Zemli bula perevano su-eju, todi jak protylena pivkulia Talassy stanovyla sucinyj okean.

O vona, z hordistiu proholosyv kapitan. Vse, jak bulo zaplanovano. Aleodnijeji detali peredbaeno ne bulo, i ce, bezpereno, vnese korektyvy do naych po-daych dij.

Pamjatajete, o Talassa bula zaselena rozsijuvaem Mark 3A pjatdesiatyty-sianym modulem, jakyj vyletiv iz Zemli 2751 roku i prybuv siudy 3109-ho. Vse jloharazd, i erez sto istdesiat rokiv vid nych buly oderani peri radisygnaly. Povido-mlennia jly bezperervno protiahom dvochsot rokiv, a potim raptovo obirvalysia pisliakorotkoji zvistky pro katastrofine vyverennia vulkana. Z toho asu zvidsy ne bulo ni-jakych zvistok, i na Zemli prypustyly, o naa kolonija na Talassi abo zahynula, abo jak buvalo z kolonijamy neodnorazovo degeneruvala do stadiji varvarstva.

Specino dlia novoprybulych dozvote meni povtoryty, o same my tut vyjavyly.Jasna ri, pidlitajuy do cijeji zorianoji systemy, my prosluchovuvaly vsi astoty. Tamarno ne vlovliuvaly navi radicijnych vytokiv vid praciujuych energosystem.

Koly nablyzyly, to zbahnuly, o ce nijakyj ne dokaz. Talassa maje due hustuinosferu. Pid neju moe buty skiky zavhodno serednio ta korotkochvyliovoji balaka-nyny, ale nichto z-poza jiji me nikoly pro ce ne diznajesia. Mikrochvyli, opravda,prochodytymu kri neji, ale my, mabu, ne spromohlysia jich vlovyty.

Tak y inake, na cij planeti vyjavyla dosy rozvynuta cyvilizacija. My pobaylyvohni jichnich mist y prynajmni misteok jak tiky otrymaly dobru vydymis naninij storoni planety. Tut je bezli dribnych promyslovych pidpryjemstv, nevelykyjpryberenyj flot bez velykych suden i navi z desiatok litakiv, jaki mou rozvynutyvydkis do pjatysot kilometriv na hodynu, o daje jim zmohu distatysia bu-kudy zapjatnadcia chvylyn.Oevydno, za takoho inoho rozselennia jim ne due potribna avicija, do toho vony maju nepohanu mereu liachiv. Ale dosi my ne vyjavyly nijakych system zvjazku.I odnoho suputnyka, navi meteorologinoho, choa, zrozumilo, vony jim potribni a,moe, j ni, oskiky jichni sudna, mabu, nikoly ne vypuskaju z polia zoru suchodil. Bo inoho suchodolu prosto nemaje.

Otaka sytuacija. Z odnoho boku, cikava, a z druhoho vemy pryjemna nespodi-vanka. Tak prynajmni meni choesia dumaty. y je jaki zapytannia? Prou, pane Lo-renson.

y buly sproby vstupyty z nymy v kontakt? e ni, my vvaaly ce nepryjniatnym, doky napevno ne znajemo rivnia jichnioji

kutury. Cho jak my povedemosia, u nych ce moe vyklykaty spravnij ok. y znaju vony, o my tut? Skorie, ni. Ale na kvantovyj ruij joho vony pevno bayly!Zapytannia bulo dorene, bo kvantovyj reaktyvnyj dvyhun za povnoji potunosti

stvoriuvav vydovye, rivnych jakomu maje ne dovodylosia bayty liudyni. Za slipuis-tiu vono dorivniuvalo atomnij bombi, ale tryvalo nabahato dove misiaciamy zamismilisekund.

Molyvo, ale ja sumnivaju u ciomu. Ade my buly po toj bik jichnioho soncia,koly zdijsniuvaly maje vse hamuvannia. Navriad y vony bayly nas u sonianomublysku.

Po tomu chto zapytav te, pro o koen dumav: Kapitane, jak ce poznaysia na naij misiji?Sirdar Bej zadumlyvo pohlianuv na audytoriju: Na ciomu etapi skazaty o pevne nemolyvo. Kikasot tysia liudej tut y

skiky jich moe buty moe znano polehyty nau spravu. Z inoho boku, jako myjim ne spodobajemo

Vin vyrazno znyzav pleyma. Ja zhadav poradu, jaku odyn starodavnij doslidnyk nevidomych krajin dav svo-

jemu kolezi. Jako vy vvaajete, o tubici drueliubni, to takymy vony zvyajno j vy-javliajusia. I navpaky. To, doky vony ne dovedu protylene, my prypuskatymemo, ovony drueliubni. A jako ce ne tak

Rysy kapitanovoho oblyia zatverdily, a holos stav spravnim holosom koman-dyra, jakyj proviv svij korabe kri pjatdesiat svitlovych rokiv kosminoho prostoru.

Ja nikoly ne proholouvav, o chto syniyj, toj i pravyj, ale viduvaty ce vemyzruno.

Vako bulo poviryty, o vin ue spravdi prokynuvsia i yttia rozpoynajesiaznovu.

Kapitan-lejtenant Loren Lorenson rozumiv, o jomu nikoly ne vdassia zabuty tutragediju, jaka zamaryla isnuvannia ponad soroka pokoli, dosiahy apoheja za johovlasnoho yttia. I protiahom peroho dnia svoho novoho yttia joho ne polyav strach.Cho jaki nadiji podavala cia tajemnya j prekrasna planeta-okean otut pid Mahella-nom, vin ne mih pozbutysia nastyrlyvoji dumky: a o meni prysnysia siohodni vnoi,koly vpere za dvi sotni rokiv ja zasnu pryrodnym snom?

Vin buv svidkom takych podij, jaki zabuty nemolyvo, jaki peresliduvatymu liud-stvo do skonu vikiv. erez korabeni teleskopy vin sposterihav smer Sonianoji sys-temy. Vlasnymy oyma bayv, jak upere za mijard rokiv vyverhalysia marsinki vul-kany; jak Venera na korotkyj as oholylasia, syloju mohutnioho vybuchu skynuvy svojuatmosferu pered tym, jak sama bula znyena; jak gigantki hazovi spalachy pere-tvoriuvaly na rozpeeni vohniani kuli. Ale vse ce buly pusti, neznaui vydovyka vporivnianni z tragedijeju, o spitkala Zemliu.

Jiji vin te sposterihav zavdiaky tym videokameram, o proisnuvaly na dekikachvylyn dove, ni pryreeni liudy, jaki vstanovyly jich, poertvuvavy svojim yttiamdo ostanku. Vin bayv, jak

slipuym miano-ervonym vohnem zapalala Velyka Piramida pered tym, jakosila, peretvoryvy na kaliuu roztoplenoho kameniu

oholylosia dno Atlantynoho okeanu rozpeenymy skeliamy za my do toho, jakznov pokrylosia ale cioho razu ve lavoju, o rynula z usich vulkaniv uzdov Sere-dynno-okeaninoho rozlomu

nad palajuymy lisamy Brazyliji schodyv Misia, siajuy teper maje tak samojaskravo, jak Sonce na svojemu ostanniomu zachodi, za chvylyny pered tym, jak

na korotkyj as Antarktyda zvinylasia vid bahatokilometrovoho liodovoho po-krovu, jakyj vykypiv he

mohutnij centranyj prohin Hibraltarkoho mostu roztopliuvavsia, osuvajuydodolu v pekuim povitri

V te ostannie stolittia Zemlia spovnena bula pryvydamy, i to buly ne duchymertvych, a tych, chto ve narodyty ne zmoe. Protiahom pjatysot rokiv naroduvanispidtrymuvaly na takomu rivni, ob liudke naselennia znyzylosia do kikoch mijonivna ostanniu hodynu. Cili mista ba navi krajiny zbezliudnily, bo dlia zakliunoho

aktu Istoriji liudstvo prahnulo skupytysia.To buv as dyvnych paradoxiv, burchlyvych chyta mi vidajem ta hariakovoju

veselistiu. Bahatioch, zvyajno, vabylo zabuttia, jakoho vony dosiahaly tradycijnymysposobamy narkotykamy, sexom, a tako nebezpenymy vydamy sportu, vkliuajuy,po suti, vijny v minitiuri, reteno kerovani, z vykorystanniam uzhodenoji zbroji.Takoju populiarnistiu korystuvalasia yroka hama zasobiv elektronnoho oyennia vid neskinennych videoihor z dramatynoju vzajemodijeju hravciv do priamohozbudennia mozkovych centriv nasolody.

Oskiky ve ne varto bulo zvaaty na majbutnie cijeji planety, resursy Zemli tabahatstva, nakopyeni za vsiu jiji istoriju, mona bulo z ystoju sovistiu roztrykuvaty.Z toky zoru materinoho zabezpeennia, vsi liudy buly mijoneramy, nezrivnianno za-moniymy, ni mohly sobi ujavyty v najsmilyviych mrijach jichni predky, plody yjejipraci vony uspadkuvaly. Sebe vony nazyvaly superelyvo, ale ne bez dejakoji hordosti Volodariamy Ostannich Dniv.

Odnak, cho mijony prahnuly zabuttia, vse bulo dosy takych, chto, jak zavdybulo prytamanno liudiam, znachodyv zadovolennia, praciujuy zarady cilej, zdijsnenniajakych vony za yttia ne pobaa. Tryvaly naukovi doslidennia z vykorystanniam ne-obmeenych resursiv, o buly nyni v rozporiadenni venych. Jako fizyk potrebuvavdlia svoho experymentu sto tonn zolota, ce stanovylo problemu do toho , neskladnu dlia sluby postaannia, a ne dlia biudetu.

Dominujuymy buly try temy. Pera stosuvala bezperervnoho spostereennia zaSoncem ne tomu, o lyaly bodaj jaki sumnivy, a ob peredbayty as vybuchu ztonistiu do roku, do dnia, do hodyny

Druhoju buv pouk Pozazemnoho Rozumu, znechtuvanyj pislia bahatovikovych ne-vda i vidnovlenyj z vidajdunoju riuistiu, cho, jak i ranie, bez vahomych uspichiv.Na vsi zapytannia Liudyny vidpoviddiu Vsesvitu buv ly bezmovnyj kosminyj pyl.

I tretioju, zvyajno, bulo rozsijuvannia liudkoji rasy na najblyych zorianych sys-temach iz nadijeju, o vona ne zahyne razom iz smertiu Soncia.

Na poatok ostannioho stolittia korabli-rozsijuvai z dedali zrostajuoju vydkistiuta dedali doskonalii technino buly ve vidpravleni do ponad pjatdesiaty mis pryzna-ennia. Biis misij, jak i peredbaalosia, zakinylysia nevdaeju, ale desiatok, sudiayz radisygnaliv, o nadijly na Zemliu, buly bodaj astkovo uspini. e bii nadiji po-kladalysia na piznii j udoskonalenii modeli, cho vony maly dosiahty svojich dalekychcilej ue todi, koly Zemlia davno prypyny svoje isnuvannia. Najostannii z nych, etodi ne zapueni, mohly b dolaty kosminyj prostir z odnijeju dvadciatoju vydkostisvitla i, jak use bude harazd, zmou vysadyty na pryznaenij planeti erez devjanostopja rokiv.

Loren dobre pamjatav zapusk korablia Exkalibur z joho, tak by movyty, stapelivu toci Lagrana mi Zemleju ta Misiacem. Cho vin todi e buv pjatyrinym chlopy-kom, ale usvidomliuvav, o toj zapusk buv ostannij takoho rodu. Ale omu same, kolycia bahatovikova programa nabula techninoji zrilosti, jiji zakryvaly, vin todi za malo-litstvom ne rozumiv. Ne mih vin zdohadatysia j pro te, jak dokorinno zminy joho vlasneyttia pryholomlyve vidkryttia, o transformuvalo vsiu sytuaciju, davy novu nadijuliudstvu v ostanni desiatyriia zemnoji istoriji.

Popry nezlienni teoretyni rozrobky, nichto e ne mih argumentovano vidstojatyideju kosminoho poliotu z liudkym ekipaem navi do najblyoji zirky. Te, o po-dibna podoro tryvala b iz sotniu rokiv, ne bulo vyrianoju perekodoju: cia problemaznimalasia prymusovoju spliakoju. Makaka-rezus spala ve z tysiau rokiv u Pasteri-vkij suputnykovij klinici i dosi vyjavliala normanu mozkovu aktyvnis. Ne bulo nija-kych pidstav vvaaty, o liudki istoty na take ne zdatni, choa rekord, vstanovlenyjodnym pacijentom, jakyj stradav vid osoblyvo zhubnoji formy raku, ne dosiah i dvochstoli.

Ote, biloginych perekod tut ne bulo, ale nezdolannymy zdavaly perekodytechninoho charakteru. Korabe, zdatnyj vezty tysiau spliaych pasayriv z usim ne-obchidnym jim dlia novoho yttia v inomu sviti, mav by za rozmiramy malo ne pere-veruvaty ti velyezni okeanki lajnery, o koly buly volodariamy morkych prostorivZemli.

Pobuduvaty takyj korabe za meamy orbity Marsa, vykorystovujuy bahatiuiresursy pojasu asterojidiv, bulo dosy lehko. A ot dvyhuny, zdatni dopravyty cej korabedo zirok za skiky-nebu pryjniatnyj promiok asu, vynajty bulo nemolyvo.

Navi iz vydkistiu v odnu desiatu svitlovoji najperspektyvniych cilej mona dosi-ahnuty tiky za pja z lykom stoli liotu. Podibnu vydkis rozvyvaly zondy-roboty, jakiblyskavkoju promynaly najblyi zoriani systemy, podajuy radisygnalamy svojispostereennia za lieni hodyny proliotu. Prote nijak ne mona bulo vpovinyty jichnijruch dlia zustrii z inym korablem y posadky; jako ne stanesia jaka avarija, vonyletitymu prostoramy bez kincia j kraju.

Taka bula osnovna zavada z raketamy a aternatyvy reaktyvnomu ruchovi vkosmosi e nichto ne zaproponuvav. Bulo odnakovo vako pohasyty pryskorennia, jaki rozvynuty joho, a raketne palyvo, neobchidne dlia spovinennia, ne prosto podvojuvaloskladnis misiji, a pidnosylo jiji do kvadrata.

Sporudyty povnomastabnyj korabe dlia kosminoji podoroi spliaych pasayriv,ob vin dosiah desiatoji astyny vydkosti svitla, potrebuvalo b blyko mijona tonnekzotynych elementiv, o vykorystovuvalysia b jak pane: ce bulo vako, ale ne nemo-lyvo.

Ale ob naprykinci cijeji podoroi pohasyty ciu vydkis, korabliu dovelosia b star-tuvaty ne z mijonom, a z mijonom mijoniv tonn panoho. Ce, jasna ri, nastiky pozba-vlialo sensu ve zadum, o vserjoz pro nioho ne zhaduvaly protiahom stoli.

I todi, zavdiaky odnij z najbiych prymch istoriji, liudstvo otrymalo kliui do Vse-svitu majuy le stolittia, ob ustyhnuty nymy skorystatysia.

Jake ce astia, dumav Mozes Keldor, o ja nikoly ne piddavavsia spokusi cijpryvablyvij prymanci, jaku nauka j technika kynula liudstvu ponad tysiau rokiv tomu.Varto bulo lye zabaaty, i ja mih by zabraty z soboju elektronnyj duch Evelin, zakodo-vanyj v kikoch gigabajtach informaciji v kompjuteri. Vona mohla b zjavliatysia peredimnoju v bu-jakomu z naych uliublenych mis zustrii, i rozmova, jaka toylasia b minamy, bula b nastiky perekonlyva, o storonnia osoba nizao ne zdohadalasia b, onikoho nioho! tam naspravdi nemaje.

Ale ja sam zrozumiv by ce za pja y desia chvylyn, koly b tiky svidomo ne vvivsebe v omanu. Ta cioho nikoly ne vyniu. Cho i ne peven dosi, omu moji instynktypovstaju proty cioho; ja zavdy vidmovliavsia vid fayvoji vtichy dilogu z mertvym.Ne maju zaraz navi prostoho zapysu jiji holosu.

Nabahato krae sposterihaty, jak vona movky pochodaje po sadoku naojiostannioji domivky, znajuy, o ce ne je nijaka iliuzija, stvorena majstramy obrazotvor-osti, a reano vidbuvalosia dvisti rokiv tomu na Zemli.

Ale jedynym holosom bude mij, i zvuatyme vin tut i zaraz, bo pamja ie zberi-hajesia v mojim liudkim mozku, jakyj e yvyj.

Pryvatnyj zapys I. Kod afa. Samoznyuvana programa.Ty mala slunis, Evelin, a ja ni. Cho ja j najstaria liudyna na korabli, vse ,

zdajesia, o mou buty korysnyj.Koly ja probudyvsia, to pobayv pered soboju kapitana Beja. Ce mene due potiylo

jak tiky zmih o viduvaty.

o , kapitane, movyv ja, ce dlia mene pryjemnyj siurpryz. Ja buv napiv-peven, o ty mene vykyne u kosmos, jak nepotribnyj motloch.

Vin zi smichom vidpoviv: Take e moe trapyty, Mozese: podoro ie ne skinylasia. Ale zaraz my tebe

dijsno potrebujemo. Planuvanyky Misiji buly mudrii, ani tobi zdavalosia. Vony vpysaly mene do korabenoho rejestru jak poslannyka-radnyka. V kotrij

z cych ipostasej ja vam potriben? Mabu, v oboch. I e, molyvo, v tvojij bie znanij roli Ne vahajsia, kay: chrestonoscia, cho meni osobysto ce slovo nikoly ne podoba-

lo i ja sebe nikoly ne vvaav vatakom odnoho ruchu. Tiky zavdy perekonuvav liudej,ob dumaly sami, a ne slipo nasliduvaly mene. Istorija znala nadto bahato vatakiv. Tak, ale ne vsi vony buly pohani. Zhadaj cho svoho tezka. Nadmiru pereocinenyj persona, cho ja rozumiju, omu ty tak joho poliubliaje.

Ade j tvoja misija poliahaje v tim, aby pryvesty bezprytune plemja na zemliu obito-vanu. Prypuskaju, vynykla jaka problema.

Kapitan posmichnuvsia j vidkazav: Ja aslyvyj, o bau tebe v povnij bojovij. Na danomu etapi ce e navi ne

problema, ta j zvidky jij uziatysia? Ale vynykla sytuacija, nikym ne peredbaena, a ty na oficijnyj dyplomat. Maje kvalifikaciju v sferi, jaka, na nau dumku, nikoly neznadobysia.

Pryznaju tobi, Evelin, ce taky vrazylo mene. Kapitan Bej, mabu, proytav usimoji dumky, pobayvy, jak moja elepa vidvysla, bo zrazu vidreaguvav:

O, ni, odnych uynciv! Ale vyjavliajesia, o liudka kolonija na Talassi nebula znyena, jak my prypuskaly, a isnuje j navi procvitaje.

Ce, zvisno, te buv siurpryz, ale z pryjemnych. Ade Talassa More, More! bula tym svitom, jakyj ja nikoly ne spodivavsia pobayty na vlasni oi. Koly ja mav pro-budytysia, vona bula b ue za bahato svitlovych rokiv pozadu i za stolittia v mynulomu.

Jaki tut liudy? y vy ve maly z nymy kontakt? e ni, ce tvij chlib. Ty znaje lipe za vsich ti pomylky, jakych doslidnyky do-

puskalysia v mynulomu. My ne choemo povtoriuvaty jich tut. Teper, jako ty v zmozipidijty zi mnoju na kapitankyj mistok, ja pokau tobi z vysoty ptaynoho poliotu naychvidnajdenych rodyiv.

To bulo tyde tomu, Evelin; jak pryjemno tiytysia vinym plynom asu pisliatoho, jak ty desiatyriiam leav nae mertvyj i u bukvanomu rozuminni zamoro-enyj! Teper my znajemo pro talassin maxymum toho, o molyve bez osobystoho zna-jomstva. A vono vidbudesia siohodni vnoi.

My vyriyly prodemonstruvaty jim nau z nymy sporidnenis. Misce peroji vy-sadky itko vydno, dobre zberihajesia tam, zdajesia, park y, moe, sviatynia. Ce duedobryj znak; lye spodivaju, o naa vysadka ne bude nymy spryjniata jak sviatotat-stvo. A chto zna moe, vona zasvidy nau boestvennis, o bulo b dlia nas naj-krae. y vynajly talassiny bohiv pro ce ja muu diznatysia, sered inoho.

Ja znov rozpoynaju yty, moja liuba. Tak, tak, ty bula mudria za mene, choa jzvavsia ja filosofom! Nichto ne maje prava vmerty, doky e zdatnyj dopomohty svojim.To bulo egojizmom z moho boku, koly ja baav protylenoho koly spodivavsia liahtyporu iz toboju navik u miscyni, jaku my razom obraly tak davno i tak daleko zvidsyTeper ja navi mou zmyrytysia z tym, o tvoji ostanky, jak i vse te, o ja tak poliubliavna Zemli, rozsijani de po vsij Sonianij systemi.

Vtim, zaraz maju robotu; a dopoky ja zvertajusia do tvojeji pamjati, ty e yva.

Z usich psychologinych udariv, jakych venym dvadciatoho stolittia dovelo za-znaty, najnyivniym a, do toho , nespodivanym bulo, mabu, vidkryttia, onema oho napovnenioho, ni poronij prostir.

Davnia Aristoteleva koncepcija pro te, o Pryroda ne terpy poronei, vyjavylacilkom spravedlyvoju. Navi koly usunuty koen atom, na vyhliad, tverdoji materiji zzajniatoho neju objemu, to zalyysia pekenyj kazan energiji, jaka svojeju potunistiu jintensyvnistiu perevery usiaku liudku ujavu. Dlia porivniannia, navi najiniaforma materiji nejtronna zirka z jiji sotneju mijoniv tonn u kubinomu santymetri vyjavyla usioho-navsioho nevidutnym pryvydom, le pomitnym zhuenniam unezbahnenno inomu, prote pinopodibnomu za strukturoju superprostori.o prostir misty u sobi nabahato bie, ni prypuskala najivna intujicija, bulovpere zasvideno klasynoju praceju Lemba ta Rezerforda e 1947 roku. Doslidujuynajprostiyj z elementiv atom vodniu, vony vyjavyly, o, koly jedynyj elektronobertajesia navkolo jadra, vidbuvajusia dyvni rei. Zamis ruchatysia plavnoju kryvo-linijnoju trajektorijeju, vin povodyv sebe tak, naebto jaki submikroskopini chvyli bez-perervno joho pidtovchuju. Cho i vako bulo ce spryjniaty, ale to buly jaki fluktuacijiv samomu vakuumi!

Z davniohrekych asiv filosofy rozijlysia v pohliadach i utvoryly dvi naukovikoly: odni vvaaly, o vse v Pryrodi tee plavno, a druhi o ce iliuzija; za jichniojudumkoju, naspravdi ruch vidbuvajesia dyskretno, tobto ryvkamy abo strybkamy, alenastiky malekymy, o v zvyajnych umovach vony ne pomitni. Utverdenniaatomnoji teoriji bulo trimfom druhoji koly; a koly plankivka kvantova mechanikaprodemonstruvala, o navi svitlo j energija nadchodia malekymy porcijamy, a nenerozryvnym potokom, supereky ostatono prypynyly.

Zretoju, svit Pryrody vyjavyvsia droblenym, tobto pereryvastym. Chaj navi dlianeozbrojenoho oka vodospad i, skaimo, cehlospad zdavaly javyamy vkraj riznymy,naspravdi vony buly due schoi. Prosto krychitni cehlynky vody nadto mali, ob roz-dyvyty jich bez dopominych zasobiv, ale fizyni prylady taku zmohu daju. Teper ana-liz piov na krok dali. omu tak vako spryjmalasia cia droblenis prostoru? Ne lyeerez jiji submikroskopinis, a j erez superradykanis samoji ideji.

Nichto ne mih sobi ujavyty mijonnu astku santymetra, ale prynajmni sama cyfra tysiaa tysia zustriala u takych liudkych spravach, jak biudet y statystykanaselennia. Skazaty, o na odnomu santymetri mona rozmistyty mijon virusiv, cedlia liudyny malo pevnyj sens.

Ale mijonna mijonnoji astky santymetra? Pryblyzno taki buly rozmiry elek-trona, i ce ve bulo poza meamy ujavlennia. Molyvo, ce mona bulo zbahnuty ro-zumom, ale na pouttievomu rivni a nijak.

I vse taky, mastab podij, jaki vidbuvalysia v strukturi prostoru, buv ie nejmo-virno dribniyj dlia porivniannia, muraka i slon z tijeji toky zoru buly, po suti, od-nakovych rozmiriv. Jako namahaty ujavyty sobi ciu strukturu jak bubaku, pinopo-dibnu masu (maje beznadijno chybne vytlumaenia, cho i pere nablyennia do is-tyny), to ci bubaky buly

tysianoju astkoju mijonnoji mijonnoji mijonnoji mijonnoji mijonnoji as-tky

odnoho santymetra v poperenyku.A teper ujavi sobi, jak vony bezperervno vybuchaju z energijamy, jak vid atomnoji

bomby, a potim znovu pohlynaju tu energiju j znovu vypliovuju jiji i tak bez kinciai kraju, viky vini.

Takoju zvyajno, v due sproenomu vyhliadi bula ta kartyna, jakoju dejakifizyky dvadciatoho stolittia ujavlialy sobi fundamentanu strukturu prostoru. o johovnutrini energiji koly mona bude pryborkaty, zdavalosia todi sucinoju nisenitnyceju.

Tak samo bulo na pokolinnia ranie z idejeju vyvinennia ojno vyjavlenych

syl atomnoho jadra; odnak ce zdijsnylosia mene ni za pivstolittia. Pryborkannia kvantovych fluktuacij, o vkliualo v sebe j energetyni polia kosminoho prostoru,bulo zavdanniam na bahato poriadkiv skladniym ale j vynahoroda vidpovidno zna-nioju.

Sered inoho, ce dalo b liudstvu svobodu poliotiv u Vsesviti. Kosminyj korabezmih by pryskoriuvaty neskinenno, bo ve ne potrebuvav by panoho. Jedynym, oobmeuvalo b joho vydkis na praktyci, bulo b, jak ne paradoxano, te same, o musylydolaty kolyni litaky, tertia navkolynioho seredovya. Ade mizorianyj prostir za-povnenyj miridamy vodnevych ta inych atomiv, o dalysia b vznaky zadovho do toho,jak korabe dosiahne hranynoji mei, jaku stanovyla vydkis svitla.

Kvantovyj dvyhun mohly b rozrobyty e v seredyni tretioho tysiaolittia, i todiistorija liudkoji rasy napevne pila b zovsim inym liachom. Ta, na a, jak buvalo neraz ranie v zygzagopodibnij istoriji naukovoho progresu, pomylkovi spostereennia tachybni teoriji zatrymaly ostatonyj proryv do istyny maje na tysiau rokiv.

Hariakovi stolittia Ostannich Dniv daly sylu jaskravych cho zdebioho zane-padnykych tvoriv mystectva, ale nadto malo v sferi fundamentanoji nauky. Bietoho, na tu poru dovhyj spysok nevda perekonav maje vsich, o otrymaty dostup doenergij kosminoho prostoru sprava beznadijna, jak vinyj dvyhun, nemolyvyj naviteoretyno, ne kauy ve pro praktyku. Odnak na vidminu od vinoho dvyhuna vciomu vypadku teoretynu molyvis ne bulo e dovedeno, a doky lyalysia sumnivy,evrila j nadija.

I lye za sto pjatdesiat rokiv do kincia grupa fizykiv z doslidnykoho bezgravitacij-noho suputnyka Lagran-1 povidomyla, o vony nareti znajly takyj dokaz: isnujufundamentani pryyny, omu bezmeni energiji superprostoru, cho i cilkom reani, ni-koly ne mona bude pryborkaty. Malo koho choa b na deyciu cikavyly ci porpannia vhluchomu kuti nauky.

Ta rokom piznie z Lagrana-1 poulosia zbenteene kachykannia: v toj dokazukralasia nevelyka pomylka. Podibni rei dosy asto buvaly v mynulomu, cho i nikolyz takymy vahomymy naslidkamy.

Znak minus vypadkovo peretvoryvsia na plius.I, jak okom zmyhnuty, ve svit raptom zminyvsia. liach do zirok bulo vidkryto

za pja chvylyn do pivnoi.

Mabu, ne slid bulo kazaty ce vidrazu, krae bulo b vidkryty pravdu postupovo,kartav sebe Mozes Keldor: vony vsi, zdajesia, v stani oku. Ale zretoju ce, moe, j pidena korys: cho ci liudy technino vidstali (dosy podyvytysia na toj avtomobi!), vonymaju usvidomliuvaty, o lye technine udo mohlo nas zakynuty z Zemli na Talassu.Spoatku vony pocikavliasia, jak my ce zrobyly, a ve potim zamysliasia navio.

Ale jakraz ostannie pytannia vynyklo perym u mera Uoldron. Ci dvoje v nevely-komu litanomu aparati buly, oevydno, lye avangardom. A tam na orbiti, mabu, e-kaju tysiai jak ne mijony. Naselennia Talassy, zavdiaky suvoromu reguliuvan-niu, ve stanovy de devjanosto vidsotkiv ekologinoho optymumu

Mene zvu Mozes Keldor, vidrekomenduvavsia peryj z dvoch vizyteriv. Ace kapitan-lejtenant Loren Lorenson, zastupnyk holovnoho inenera kosminoho ko-rablia Mahellan. My vybaajemosia za ci duti kostiumy, ale vy rozumijete, o vonypryznaeni jak dlia naoho, tak i dlia vaoho zachystu. Choa my do vas zjavylysia zdobrymy namiramy, v naych bakterij mou buty ini zadumy.

Jakyj pryjemnyj holos, skazala sobi mer Uoldron i mala na te vsi pidstavy. Kolycej holos buv najkrae znanyj na Zemli zdatnyj vtiyty, a to j rozdratuvaty mijonyliudej protiahom ostannich desiatyli pered Kincem.

Ruchlyvyj pohliad, prytamannyj, jak bulo zahanovidomo, merovi Uoldron, ne-dovho, odnak, zatrymavsia na Mozesi Keldori: cej olovik u vici daleko za istdesiat buvdlia neji nadto staryj. Druhyj, molodyj, buv jij znano bie do smaku, cho navriadvona koly-nebu zvykla b do joho potvornoji biloji blidosti. Loren Lorenson (jake udoveimja) mav maje dva metry zrostu, a volossia take bile, o zdavalosia sribnym. Vin nebuv takyj zdorova, jak nu, Brant, ale napevne vrodlyviyj za nioho.

Mer Uoldron dobre vmila ociniuvaty liudej, i Lorensona vona vydko rozklala popolykach. Tut buly j rozum, i riuis, i navi, moe, bezalisnis; jij ne chotilosia b matyjoho za voroha, ale vona bula javno zacikavlena maty joho za druha. y krae

V toj e as vona ne sumnivalasia, o Keldor znano dobria liudyna. V johooblyi j holosi vona ve vidula mudris, dobrotu, a tako hlybokyj smutok. Ne dyvno,jak podumaty, v jakij tini vin proyv use svoje yttia.

Teper usi zustriajui pidijly j odyn po odnomu buly predstavleni. Brant, sko-rotyvy ceremoniju do minimumu, piov odrazu do litaka j poav joho obsteuvaty.

Loren ruyv slidom za nym, bo rozpiznav u ciomu talassinyni kolegu-inenera,yji reakciji maju buty dlia nioho dosy povani. Vin vhadav, pro o bude pere Bran-tove zapytannia. Ta vid samoho zapytannia deo storopiv.

Jaku vin maje tiahu? Ade ci reaktyvni sopla smichovynno mali jako cedijsno vony.

To bulo dosy kmitlyve zauvaennia: vyjavliajesia, ci liudy ne taki ve techninidykuny, jak zdavalosia na peryj pohliad. Ta ne slid pokazuvaty jomu, o vin vraenyj.Krae vdatysia do kontr-napadu, ciliay prosto pomi oi.

Ce minitiurnyj kvantovo-reaktyvnyj ruij, prystosovanyj do atmosfernych po-liotiv z vykorystanniam povitria jak robooho palyva. Vin vykorystovuje Plankovi fluk-tuaciji znaje, desia u minus trydcia tretiomu stupeni santymetra. I tomu, jasnari, vin maje neobmeenu danis o v povitri, o v kosmosi. Lorenu samomuspodobala ota joho jasna ri.

Znovu vin musyv viddaty Brantovi nalene: toj navi okom ne morhnuv i navi

promovyv Due cikavo, naebto dijsno o utoropav. Mona zajty vseredynu?Loren zavahavsia. Vidmovyty bulo b neemno, ta j vony palko baaly jaknajsko-

rie zavesty tut druziv. A e valyvie, mabu, o ce pokae, na yjemu boci tut sprav-nia perevaha.

Zvyajno, movyv vin. Ale bu oberenyj i nioho ne torkajsia.Brant buv takyj zacikavlenyj, o ne pomityv vidsutnosti sliv bu laska.Loren zaviv joho do nevelykoho korabenoho tambura. Tam bulo dostatnio miscia

dlia dvoch, ale ob zapeataty Branta v rezervnyj dutyj kostium, potribna bula ne-abyjaka sprytnis.

Spodivaju, vony nam ne dovho budu neobchidni, pojasnyv Loren, alenosyty jich musymo, doky ne zaverasia mikrobilogini perevirky. Zapliu oi, bo za-raz projdemo etap sterylizaciji.

V tamburi spalachnulo blido-filetove siajvo, suprovoduvane korotkoasnym y-pinniam hazu. Potim vidynylysia vnutrini dveri, j vony potrapyly do kabiny. keruvan-nia.

Vony sydily pli-opli, i ina, cho le vydyma plivka navkolo konoho z nychmaje ne perekodala jichnim rukam. Odnak vona vidokremliuvala jich nastikymicno, nae vony perebuvaly v riznych svitach u pevnomu sensi tak vono j bulo na-spravdi.

Brant buv zdibnyj ue, ce Loren musyv vyznaty. Kika hodyn navannia i vinzmoe keruvaty korablem, cho navi i ne zbahne teoriju, na jakij ce keruvannia grun-tujesia. odo cioho isnuvala legenda: movliav, tiky meka liudej koly-nebu po-spravniomu rozumilysia na hiperdynamici superprostoru ta j vony ve sotni rokivjak pomerly.

Nevdovzi vony nastiky zanurylysia v technini obhovorennia, o maje zabulypro zovninij svit. Raptom zvidky od puta keruvannia pouvsia sturbovanyj holos:

Loren? Vyklykaje korabe. o kojisia? My z vamy ne majemo zvjazku vepivhodyny.

Loren linyvo potiahnuvsia do peremykaa: Oskiky vy nas kontroliujete po esty video ta pjaty audikanalach, ce, mabu,

dejake perebiennia. Vin chotiv, aby Brantovi stalo zrozumilo: my povnistiu kontro-liujemo sytuaciju j nioho ne spryjmajemo na viru. Zvertajte do Mozesa vin, jakzave, praciuje jazykom.

Kri vyhnuti iliuminatory jim bulo dobre vydno, o Keldor z merom vedu palkudyskusiju, v jaku as vid asu vklyniuvavsia radnyk Simmons. Loren o uvimknuv, ijichni pidsyleni holosy raptom vypovnyly vsiu kabinu hunie, ni jakby vony stojalyzaraz iz nymy poru.

nau hostynnis. Ale vy, zvyajno, rozumijete, o na svit nadzvyajno malyj,jak maty na uvazi suchodil. Skiky, kaete, u vas na bortu osib?

Zdajesia, ja ne nazyvav cyfru, pani mer. V usiakomu razi, lye nevelyka grupamatyme pryjemnu nahodu pobuvaty na Talassi, cho jaka vona j udova. Ja cilkom po-diliaju vae hm chvyliuvannia, ale nemaje nijakych pidstav dlia najmenych pobo-juva. Za rik y dva, jako vse bude harazd, my prodovymo svij marrut. U toj e as,ce ne vizyt vvilyvosti, bo my nikoly ne spodivalysia koho tut strity! Ale kosminyj ko-rabe ne stane hamuvaty z polovyny vydkosti svitla, jako ne matyme na ce vemypovanych pryyn. Vy majete deo, oho potrebujemo my, a my, zi svoho boku, majemoo zaproponuvaty vam.

o same, smiju zapytaty? Vid nas, jako pobaajete, vy zmoete otrymaty dosiahnennia ostannich stori

liudkoji nauky ta mystectva. Ale muu poperedyty vas speru zvate, ym stanetakyj podarunok dlia vaoji vlasnoji kutury. Moe, j ne varto bude pryjmaty vid nas

use, o my moemo zaproponuvaty. Cinuju vau vidvertis i vae rozuminnia. Vy majete, mabu, neocinenni

skarby. A o zmoemo my zaproponuvaty vam v obmin?Keldor zasmijavsia svojim dzvinkym smichom: Na astia, ce nijaka ne problema. Vy b navi ne pomityly, koly b my vzialy te,o nam treba, bez vaoho dozvolu. Vse, oho my prosymo u Talassy, to sotnia tysia

tonn vody. Abo, jako tonie, liodu.

Prezydent Talassy obijmav svoju posadu lye dva misiaci i e ne vstyh pryzvya-jitysia do chalepy, jaka vypala na joho doliu. Ta porobyty nioho ve ne mih, chiba onamahavsia jaknajkrae vykonuvaty malopryjemni obovjazky, jaki vysitymu na johoyji cilych try roky. Ne bulo sensu, zvyajno, vymahaty pererachunku: programa selek-ciji, jaka zvodylasia do generuvannia ta grupuvannia tysiaoznanych vypadkovych y-sel, najbie nablyalasia do ystoji vypadkovosti, ni usi ini sposoby takoho nablyen-nia, na jaki spromohlasia liudka vynachidlyvis.

Isnuvaly lye pja pryyn, o zavadyly b staty povnovladnym mekancem prezy-dentkoho palacu (dvadcia kimnat, odna z jakych mohla vmistyty sotniu liudej). Jakoty za vikom molodyj trydciaty y staryj simdesiaty rokiv; jako ty nevylikovno chvo-ryj; jako ty rozumovo vidstalyj; y, nareti, jako ty vynyv tiakyj zloyn. Jedynojumolyvistiu, reano vidkrytoju dlia prezydenta Edgara Farradajna, bula ostannia, i vinserjozno nad cym zamysliuvavsia.

Odnak vin musyv vyznaty, o, popry ti osobysti nezrunosti, jakych vin zaznavav,ce, mabu, bula najdoskonalia forma pravlinnia, jaku liudstvo spromohlosia vynajty.Na te, ob dosiahty jiji, v jichnioji planety-materi pilo blyko desiaty tysia rokivpouku metodom prob i neridko achlyvych pomylok.

Spravnia demokratija stala molyva, jak tiky vse dorosle naselennia distaloosvitu, o vidpovidala intelektuanym molyvostiam konoho (a podekoly, na a, jichperevyuvala). Na zakliunomu etapi dovelo rozrobyty systemu myttievoho perso-nanoho zvjazku, pidkliuenu do centranych kompjuteriv. I, zhidno z istorynymy de-relamy, pera spravnia demokratija na Zemli bula vstanovlena v krajini pid nazvojuNova Zelandija 2011 roku za zemnym litoyslenniam.

Vidtak obrannia holovy deravy stalo spravoju maloznanoju. Jak tiky vsima bulovyznano, o toj, chto svidomo prahne zajniaty ciu posadu, avtomatyno vykliuajesiaz kola kandydativ, maje vsiaka systema spraciuvala b z rivnym uspichom, a naj-prostiym sposobom vyboriv stala lotereja.

Pane prezydent, zvernula do nioho sekretarka kabinetu, hosti ekaju ubibliteci.

Diakuju, Lizo. I bez tych svojich dutych kostiumiv? Tak. Usi medyky dijly spinoho vysnovku, o bezpeka garantovana. Ta krae

ja poperedu vas, ser. Vony pachnu nu jako dyvno. Krakan! Tobto jak?Sekretarka vsmichnulasia: O, ne te, ob nepryjemno, ni, prynajmni ja tak ne vvaaju. Mabu, ce jako

povjazano z jichnioju jieju: ade za tysiau rokiv nai bichimini reakciji mohly deorozriznyty. Ja b skorie nazvala cej zapach aromatynym.

Prezydent ne buv cilkom peven toho, o rozumije cej termin, i jakraz rozmirko-vuvav, y ne spytaty, koly v nioho vynyk tryvonyj sumniv:

A jak, na tvoju dumku, vony spryjmaju na zapach?

Na joho polehennia, pjatero hostej ne vyjavyly javnych oznak niuchovoho dyskom-fortu, koly predstavlialy odyn odnomu. Ale vin zmuenyj buv vyznaty, o sekretarkaElizabet Isichara vynyla mudro, poperedyvy joho: teper vin tono rozumiv znaenniaslova aromatynyj. I o cej zapach nepryjemnym ne nazve, tako pravda. Vin jomunahadav skorie ti speciji, jaki vyvala joho druyna, koly bula jiji erha kuchovaryty vpalaci.

Sydiay na vyhyni pidkovopodibnoho stola dlia narad, prezydent Talassy nespodi-vano dlia samoho sebe porynuv u superelyvi rozdumy pro Vypadok i Doliu rei, jakinikoly rani joho ne due chvyliuvaly. Ale same Vypadok u najystiij svojij formi po-stavyv joho na ciu posadu. I ot zaraz takyj e Vypadok a moe, joho ridna sestraDolia? stavsia znovu. Jak dyvno, o oce vin, skromnyj vyrobnyk sportyvnoho znari-addia, vybranyj Doleju holovuvaty na cij istorynij zustrii! Vtim, komu e treba bulozajniaty ce misce, i, vin musyv vyznaty, jomu ce poynalo podobatysia. Prynajmni nichtone zavaatyme jomu vyholosyty vitanu promovu

Promova, dijsno, bula dosy dobra, cho, mabu, i zadovha navi dlia cijeji neor-dynarnoji nahody. Pid kine vin pobayv, o v joho sluchaiv oi, spoatku vvilyvouvani, deo osklily, j tomu skorotyv statystyni vykladky pro vyrobnyctvo, a rozdil pronovu energosystemu na Pivdennomu ostrovi vypustyv cilkom. Koly nareti siv, to buvupevnenyj, o zmaliuvav kartynu energijnoho, progresyvnoho suspistva z vysokym ri-vnem technologiji. Popry dejaki poverchovi vraennia, jaki svidyly pro protylene, Ta-lassa ne bula vidstaloju y zanepadajuoju, zberihy vsi krai tradyciji svojich velykychpredkiv. I take ine.

Due vdiani vam, pane prezydent, skazav kapitan Bej, pereryvajuy pauzu. Dlia nas spravdi bulo pryjemnoju nespodivankoju, koly my diznalysia, o Talassa jene tiky zaliudnena, a j kvitua planeta. Ce e bie skrasy nae tut perebuvannia, imy spodivajemosia, o, koly ruymo dali, to zalyymo dobrymy druziamy.

Vybate moju netaktovnis bo navi, moe, hrubo stavyty take pytannia hos-tiam odrazu pry zustrii, ale jak dovho vy planujete tut zalyyty? Ce nam treba znatyjakomoha skorie, ob use jak slid organizuvaty.

Cilkom rozumiju vau zanepokojenis, pane prezydent. Na danomu etapi my ene moemo daty pevnoji vidpovidi, bo astkovo ce zaleatyme vid toho, na jaku dopo-mohu z vaoho boku zmoemo rozrachovuvaty. Moje prypuennia take prynajmniodyn va rik, ale jmovirnie zo dva.

Edgar Farradajn, jak i biis talassin, ne due-to vmiv prychovuvaty svoji po-uttia, i kapitana Beja zbenteyv radisnyj a skorie, chytruvatyj vyraz oblyiahlavy administraciji planety.

Spodivaju, vaa exelencije, ce ne vyklye jakycho problem? sturbovano za-pytav vin.

Navpaky, vidpoviv prezydent, malo ne potyrajuy ruky. Molyvo, vy neuly, ale za dva roky vidbudusia nai dvochsoti Olimpijki ihry. Vin skromno kach-yknuv. Znajete, koly ja buv molodyj, to vdostojenyj buv medali na dystanciji tysiaametriv, to na mene poklaly ooliuvaty organizaciju cych ihor. I my ne vid toho, ob nanych maty inoplanetnych supernykiv.

Pane prezydent, vtrutyla sekretarka kabinetu, ja ne pevna, o reglamentihor

Jakyj vstanovliuju ja, vahomo prodovyv prezydent. Kapitane, prou vva-aty ce za oficijne zaproennia. y za vyklyk, koly choete.

Komandyr kosminoho korablia Mahellan zvyk pryjmaty vydki riennia, ale ci-oho razu buv zbytyj z pantelyku. Ta, ne ekajuy, doky vin spromihsia b daty jakupidchou vidpovi, u rozmovu vklynyvsia joho zastupnyk iz medynych pyta.

Ce z vaoho boku nadzvyajno liubjazne zaproennia, pane prezydent, movylaholovnyj korabenyj likar Meri juton. Ale, buduy medykom, muu zauvayty, o

vsim nam za trydcia, o my zovsim ne trenovani i o tiainnia na Talassi na isvidsotkiv synie zemnoho, i vse ce postavy nas u due nevyhidne stanovye. To,jako vai Olimpidy ne vkliuaju achiv y ihor u karty, to

Prezydent buv javno rozarovanyj, ale vin vydko otiamyvsia: o , prynajmni, kapitane Bej, ja b chotiv, aby vy vruyly dejaki nahorody. Z prevelykym zadovolenniam, zbenteeno vidmovyv komandyr korablia, vid-uvajuy, o rozmova pila ne v toj bik i treba povernuty do poriadku dennoho. y ne dozvolyte meni, pane prezydent, pojasnyty, o my chotily b tut u vas

zrobyty? Zvyajno, vidkazav prezydent bez pomitnoho zacikavlennia v holosi. Dumky

joho exelenciji, po vsij oevydnosti, blukaly e de daleko. Moe, vin znov pereyvavtrimfy junosti. Nareti, z pevnym zusylliam, vin zoseredyv svoju uvahu na suasnosti. Nas due vtiyv va prylit siudy, cho skorie zdyvuvav. Ade, zdajesia, na svit takmalo moe zaproponuvaty vam. Meni kazaly, o nibyto jdesia pro jakyj lid, ale to buv,napevno, art.

Ni, pane prezydent, ce cilkom serjozno. Ce naspravdi vse, oho nam treba vidTalassy, choa pislia toho, jak pokutuvaly dejaki vai charovi produkty zokremasyr ta vyno, jakymy nas tut pryhoaly, nai zapyty mou istotno zrosty. Ale lid to holovne; dozvote pojasnyty vam. Prou peru hologramu.

Pered prezydentom zjavyvsia priamo v povitri kosminyj korabe Mahellan,zmenenyj do dvoch metriv dovyny. Vyhliadav vin nastiky realistyno, o prezyden-tovi kortilo prostiahty ruku j torknuty joho, i vin napevne ce zrobyv by, jakby ne bulonavkolo hliadaiv, o pobayly b cej joho najivnyj est.

Bayte, korabe maje pryblyzno cylindrynu formu zavdovky otyry kilome-try, zavyrky odyn. Oskiky naa systema reaktyvnoji tiahy vykorystovuje energetynipolia samoho kosmosu, teoretynoji mei pryskorennia nemaje, a do vydkosti svitla.Ale praktyno vynykaju problemy ve na odnij pjatij cijeji vydkosti erez mizorianihazy ta pyl. Cho jaki rozrideni vony je, ale objekt, jakyj ruchajesia kri nych zi vyd-kistiu istdesiat tysia y bie kilometriv na sekundu, zaznaje udariv navdyvovyu ve-lykoji masy cych astok a za takoji vydkosti navi odyn-jedynyj atom vodniu moezavdaty neabyjakoji kody.

Ote, Mahellan, podibno do perych prymityvnych kosminych korabliv, nese pe-red soboju zachysnyj ekran. Dlia nioho hodysia maje bu-jakyj materil, o je u do-statnij kikosti. Ale za tijeji temperatury, o panuje v mizorianomu prostori, tobtoblyko absoliutnoho nulia, vako znajty o krae dlia cioho, ni lid. Materil ce dee-vyj, lehko obrobliuvanyj i naproud micnyj! O cej zrizanyj konus, bayte, to na ne-velykyj ajsberg, koly my zalyaly Sonianu systemu dvisti rokiv tomu. A o jakyj vinmaje vyhliad nyni.

Obraz blymnuv, potim znovu zjavyvsia. Korabe buv toj samyj, ale konus peredjoho nosom skorotyvsia do tonkoho dyska.

Ce rezutat, mona skazaty, prosverdliuvannia dirky zavdovky pjatdesiat svit-lovych rokiv kri cej dosy zapylenyj sektor Galaktyky. Meni pryjemno vidznayty, ointensyvnis styrannia liodu vyjavyla u meach pjatyvidsotkovoji tonosti vid progno-zovanoji, tomu reani nebezpeky nas ne spitkaly, choa zavdy isnuje neznana jmovir-nis, o moemo zitknutysia z ymo naspravdi velykym. Proty cioho oden ekran nevriatuje z liodu y navi iz najmicnioji bronelystovoji kryci.

Nam ie vystay cioho ekrana de na desiatok svitlovych rokiv, ale toho ne dosy.Ade naoju kincevoju metoju je planeta Sagan-2, do jakoji e lyajesia simdesiat pjasvitlovych rokiv.

Teper vy rozumijete, pane prezydent, omu my zrobyly zupynku na Talassi. Mychotily b u vas pozyyty a tonie, poprosyty, bo navriad y zmoemo povernuty, pryblyzno sotniu tysia tonn vody. My povynni sporudyty sobi tam, na orbiti, novyj

ajsberg, jakyj by toruvav nam liach, koly my ruymo do novych zirok. ym my zmoemo dopomohty vam u ciomu? Ade technino vy nas vypereda-

jete na sotni rokiv. Ne dumaju tak, koly ne braty do uvahy kvantovyj dvyhun. Nechaj mij zastupnyk

kapitan Malyna okresly nai plany, jaki, zvyajno, pidliahatymu vaomu schvalenniu. Prou. Spoatku nam treba obraty misce dlia morozynoji fabryky. Dlia cioho vybir ba-

hatyj prosto vona maje stojaty na jakij izoliovanij dilianci uzbereia. odnoho eko-loginoho lycha ce ne zavdas, ale, jak na te vaa volia, my zmontujemo jiji na Schid-nomu ostrovi, spodivajuy, o Krakan ne vybuchne rani, ni my zakinymo.

Do konstrukcij fabryky, jaki, po suti, majemo hotovi, slid bude vnesty lye neznanidopovnennia zaleno vid ostatono obranoji dlia neji dilianky. Biis komponentiv moevidrazu pity v dilo, bo vony vkraj prosti. Jdesia pro pompy, cholodyni systemy, teplo-obminnyky, krany vsiu tu dobru davniu technologiju druhoho tysiaolittia.

Jako vse jtyme normano, peryj lid otrymajemo ve za devjanosto dniv. My pla-nujemo vyrobliaty bloky standartnych rozmiriv, vahoju po istsot tonn konyj, ploskiestykutni bryly, jaki chto ochrestyv sniynkamy, i cia nazva do nych, zdajesia, prys-tala.

Koly vyrobnyctvo rozponesia, my pidnimatymemo po odnij sniynci odnia.Vony na orbiti skladatymusia i zakripliuvatymusia dokupy, utvoriujuy ekran. Vidperoho pidjomu do ostannioho vyprobuvannia na micnis maje projty dvisti pjatdesiatdib. Todi budemo hotovi do vidliotu.

Koly zastupnyk komandyra zamovk, prezydent Farradajn e jaku my sydiv zviduenym pohliadom v oach, a potim movyv blahohovijno:

Lid ja nikoly joho ne bayv, chiba o na denci kelychaPotyskujuy ruky hostiam na proannia, prezydent Farradajn usvidomyv o

dyvne. Vyjavliajesia, jichnij aromatynyj zapach teper buv le vidutnyj. y ve vin donioho zvyk, y, moe, vtraaje svij niuch?

Cho obydva prypuennia buly pravyni, de opivnoi prezydent vyznav lyedruhe. Vin prokynuvsia iz sliozavymy oyma j nastiky zabytym nosom, o bulo vakodychaty.

o trapylo, liubyj? zanepokojeno spytala pera dama. Vyklyno apchy! likaria, vidpoviv hlava administraciji. Naoho ie toho, z korablia. Ne dumaju, o vony na o, do bisovoji neky, zdatni, ale chou

vidverto vyslovyty jim apchy! svoje neschvalennia. I nadiju, ty e ne schopylacioho, jak ja.

Prezydentka polovyna poala bula zaspokojuvaty olovika, ta vin znovu chnuvo bulo syly.Vony oboje sily na liku, sumno dyvliay odne na odnoho. Zdajesia, ob podolaty ce, potribno sim dniv, morhajuy nosom, vymovyv

prezydent. Ta, moe, medyna nauka zrobyla v ciomu uspichy za ostanni kika Stoli?Joho spodivannia spravdylysia, choa j ne povnistiu. liachom herojinych zusy i

bez liudkych vtrat epidemiju bulo pohaeno vsioho za jakycho is dib.Ne due spryjatlyvyj buv poatok peroho maje za tysiau rokiv kontaktu mi

blykymy rodyamy, jakych rozdilialy mizoriani vidstani.

My tut ue perebuvajemo dva tyni, Evelin, cho zdajesia, o kudy mene, botalassinkych dniv mynulo lye odynadcia. Rano y pizno nam dovedesia vidmovytyod staroho kalendaria, ale moje serce zavdy bytymesia vidpovidno do davnich rytmiv

Zemli.To buly zapovneni dilom, choa v cilomu pryjemni dni. Jedynoju spravnioju pro-

blemoju bula medyna: nezvaajuy na vsi vyti zachody, my, jak vyjavylo, zaranoznialy karantyn, i maje dvadcia vidsotkiv talassin pidchopyly te y ine virusne za-chvoriuvannia. A ob my pouvalysia e vynuvatiymy, oden iz nas ne vyjavyv nija-kych symptomiv. Na astia, nichto ne vmer, cho meni zdajesia, o v zasluhu tute-nim eskulapam ce navriad y mona postavyty. Medycyna tut javno perebuvaje v zane-padi, vony nastiky zvykly pokladatysia na avtomatyzovani systemy, o vporatysia zymo nezvyajnym prosto ne v zmozi.

Ale nas prostyly: talassiny vemy dobroduni, bezturbotni liudy. Jim nejmo-virno poastylo mabu, nadmiru poastylo! z cijeju planetoju, v porivnianni zjakoju Sagan-2 zdajesia e bezradisnioju.

Jedyne, oho jim ne vystaaje, ce suchodolu, ale vony vyjavyly dosy mudrosti,ob pidtrymuvaty ysenis naselennia vidutno nye rivnia terpymoho maxymumu.I navriad y koly-nebu matymu spokusu vyjty za ci mei, bo maju pered sobojuachlyvu perestorohu netri mist na Zemli.

Koly my pobayly, jaki ce prekrasni j arivni liudy, u nas zjavylasia velyka spokusadopomohty jim zamis dozvolyty jty svojim samobutnim liachom kuturnoho rozvytku.V pevnomu rozuminni vony je nai dity, a vsim bakam vako prymyrytysia z tym, orano y pizno slid prypynyty vtruannia.

Do pevnoji miry, vtim, my ne moemo ne vtruatysia, sama naa prysutnis ue jevtruannia. Ade my na cij planeti nedani, cho, na astia, j ne nebaani hosti. Ivony nikoly ne zabudu Mahellana, o obertajesia nad jichnioju atmosferoju jakostannij poslane svitu jichnich predkiv.

Ja pobuvav ie raz na misci Peroji Vysadky jichnie misce narodennia, proj-ovy tym marrutom, jakyj koen talassinyn prochody prynajmni raz u ytti. Ce spo-luennia muzeju ta sviatyni je tym jedynym miscem na vsij planeti, do jakoho bodajpryblyzno mona zastosuvaty epitet sviaenne. Za sim stoli nioho ne zminylosia.Korabe-rozsijuva, cho vid nioho zalyyla odna poronia karalupa, vyhliadaje tak,nae vin oce ojno zrobyv posadku. A navkolo nioho movazno skupyly mayny exkavatory, konstruktory, chiminopererobni ustanovky vsi razom iz pominykamy-robotamy. I, zvyajno, inkubatory ta