Title: "Doniesienie z pola walki" : doświadczenia z diagnozowania gotowości szkolnej dzieci

Author: Magdalena Christ

Citation style: Christ Magdalena. (2014). "Doniesienie z pola walki" : doświadczenia z diagnozowania gotowości szkolnej dzieci. "Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce" (2014, nr 3, s. 89-103).

CORE Metadata, citation and similar papers at core.ac.uk

89

Fakt, że dziecko jest dojrzałe do rozpoczęcia nauki, świadczy o momencie równowa-

gi między wymaganiami szkoły a możliwościami rozwojowymi dziecka1.

1 B. Sawa, Jeżeli dziecko źle czyta i pisze, Warszawa 1999, s. 19.2 Ustawa z dnia 30 sierpnia 2013 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz ustawy o zmianieustawy o systemie oświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. 2013 poz. 1265).

Magdalena ChristUniwersytet Śląski w Katowicach

„Doniesienie z pola walki”– doświadczenia

z diagnozowania gotowościszkolnej dzieci

„Report from the Battlefield”– Experiments in DiagnosingChildren’s School Readiness

W ramach wstępu – zarys tła „pola walki”

Rok 2014 jest dla wielu rodziców dzieci z rocznika 2008 czasem peł-nym dylematów, pytań i wyzwań. Zgodnie z ustawą z dnia 30 sierpnia2013 r.2 w roku szkolnym 2014/2015 spełnianie obowiązku szkolnegorozpoczynają dzieci urodzone w 2007 roku oraz urodzone w okresie od1 stycznia do 30 czerwca 2008 roku. Tym samym ustawa ta podzieliładzieci z rocznika 2008 na dwie części – dzieci urodzone do końca czerw-ca, które powinny 1 września 2014 r. pójść do szkoły i dzieci urodzo-ne od lipca do grudnia 2008 r., które mogą kontynuować przygotowanieprzedszkolne lub na wniosek rodziców, mogą rozpocząć realizację obo-

Z teorii – artykuły recenzowane/Theory – Peer-Reviewed Articles

EETP 33(2014)3, ISSN 1896-2327

90

wiązku szkolnego. Rodzice dzieci z pierwszego półrocza 2008 roku, któ-rzy mieli wątpliwości odnośnie gotowości szkolnej swoich dzieci, usta-wili się w długich kolejach oczekujących na badanie swoich pociechw poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Pojawiła się również sporagrupa rodziców dzieci z drugiej połowy rocznika 2008, której pozosta-wiono moc decyzyjną, a która również chciała poddać swoje dzieckodiagnozie, aby decyzję tę podjąć w pełni świadomie, konsultując się zespecjalistami. Sytuacja ta spowodowała niespotykane wcześniej zapotrze-bowanie na realizację tego typu diagnoz. Stąd też wielu rodziców uzyski-wało bardzo odległe terminy w poradniach psychologiczno-pedagogicz-nych. Dodatkowo ich niepokój podsycały ponaglenia z przedszkolaodnośnie deklaracji czy dziecko w nim pozostanie. Jednocześnie w śro-dowisku rodziców zaczęły krążyć historie o tym, że trudno jest uzyskaćopinie o odroczeniu, ponieważ panuje powszechna kampania „Sześcio-latki do szkół” i tylko w absolutnie skrajnych przypadkach owe odrocze-nia są wystawiane. Jak to zwykle bywa – w każdej historii kryje się zia-renko prawdy. Trudno zweryfikować, ile takich sytuacji miało miejsce,ale sporo różnych, zatrważających historii można było usłyszeć ze stronyrodziców, co niewątpliwie budzi niepokój. W wielu sytuacjach pojawiałysię sugestie, że brane są pod uwagę tylko poważne trudności poznawczedziecka, natomiast bagatelizowane są problemy związane z innymi ob-szarami funkcjonowania, np. dotyczące sfery społeczno-emocjonalnej. Abysię do tego odnieść, warto najpierw doprecyzować, co należy rozumiećpod pojęciem gotowości szkolnej dziecka.

Gotowość/dojrzałość szkolna dziecka

w świetle definicyjnym

„Dojrzałość, gotowość czy zdolność dziecka do podjęcia nauki szkol-nej, to pojęcia zamiennie używane w literaturze przedmiotu w celu okre-ślenia stanu rozwoju dziecka wchodzącego w nowy i niezwykle ważnyokres jego życia, w którym musi sprostać nowym wymaganiom i oczeki-waniom ze strony otoczenia społecznego”3. Zdaniem E. Jarosz, „najogól-niej, w sensie statycznym, dojrzałość szkolna oznacza osiągnięcie przezdziecko pewnego momentu równowagi pomiędzy własnymi możliwo-ściami rozwojowymi a wymaganiami szkoły”4. W klasyfikacjach kryte-riów diagnostycznych, czyli wyznaczników dojrzałości szkolnej znajdująsię cechy sprawnościowe, kierunkowe, motywacyjne i umiejętności spo-

3 E. Jarosz, E. Wysocka, Diagnoza psychopedagogiczna. Podstawowe problemy i rozwiązania, Warsza-wa 2006, s. 183.4 E. Jarosz, Wybrane obszary diagnozowania pedagogicznego, Katowice 2006, s. 69.

Z teorii – artykuły recenzowane/Theory – Peer-Reviewed Articles

91

łeczne dziecka, które treściowo obejmują takie sfery rozwoju dziecka, jak:poznawczą, emocjonalno-motywacyjną, społeczną oraz fizyczno-moto-ryczną5. B. Wilgocka-Okoń dojrzałość szkolną wiąże ze zmianami roz-wojowymi mającymi charakter spontaniczny i z samym dojrzewaniembiologicznym organizmu. Kierowanie rozwojem przypisuje mechanizmowibiologicznemu, jakim jest dojrzewanie. Dojrzałość zaś traktuje jako etapcharakteryzujący się wrażliwością na oddziaływania zewnętrzne, któremogą modyfikować kierunek zmian zachodzących w procesie rozwoju.Natomiast pojęcie gotowości szkolnej, zdaniem autorki, wiąże się z ist-nieniem „możliwości ćwiczenia, kształtowania pewnych właściwości,stwarzając szansę osiągnięcia dojrzałości szkolnej”6. Z kolei A. Brzezińskapojmuje dojrzałość szkolną jako wrażliwość na naukę szkolną, która obej-muje „pewien dostateczny stopień zainteresowania dziecka nauką i wiedząw tym zakresie i w tej postaci, w jakiej się ją podaje w szkole”, natomiastpodatność na nauczanie typu szkolnego wiąże się z „posiadaniem pew-nej umiejętności podporządkowywania się wymaganiom szkoły w zakresieskupiania uwagi na zajęciach, wykonywania powierzonych zadań orazzgodnego i harmonijnego współżycia z kolegami. Materiał, jaki dzieckoma opanować u progu swej szkolnej edukacji, powinien być przystępny,tzn. dziecko powinno móc go zrozumieć, móc zapamiętać oraz móc goopanować umiejętnościowo”7.

Jak niezwykle trafnie pisze A. Piotrowska, „aby dziecko z sukcesemmogło rozpocząć funkcjonowanie w nowej dla siebie roli, musi osiągnąćodpowiedni do tej roli poziom rozwoju. Tak było przy rozpoczynaniukariery przedszkolaka, tak jest i przy początkach edukacji szkolnej. Dziec-ko musi osiągnąć dojrzałość czy też gotowość szkolną. Oznacza to ko-nieczność prezentowania takiego poziom rozwoju we wszystkich sferach,jaki umożliwia sprostanie wymaganiom i oczekiwaniom szkoły. Abyuznać dziecko za dojrzałe do szkoły, nie wystarczy, że potrafi ono np.czytać, liczyć do 20, ma dużo wiedzy (a szczegółami z życia dinozaurówimponuje wszystkim na rodzinnych zgromadzeniach), buduje piękne, zło-żone zdania. Dziecko musi także umieć się samo ubrać i rozebrać, daćsobie radę w przeniesieniu tornistra z szatni do klasy, umieć dogadać sięz innymi dziećmi, zgodnie bawić się z nimi, czasem pogodzić się z po-rażką (bo nie zawsze będzie przecież najlepsze...), spakować, kiedy trzebawszystkie swoje przybory i niczego nie zostawić na ławce. Krótko mówiąc,musi osiągnąć dojrzałość nie tylko w zakresie intelektu, ale także w pozosta-

5 Por. tamże, s. 194.6 B. Wilgocka-Okoń, Gotowość szkolna dzieci sześcioletnich, Warszawa 2003, s.10–11; por. takżeR. Michalak, E. Misiorna, Konteksty gotowości szkolnej 1. Badanie gotowości szkolnej sześciolat-ków, Warszawa 2006, s. 4–7.7 A. Brzezińska, Gotowość dziecka w wieku przedszkolnym do czytania i pisania, Poznań 1987, s. 44.

92

łych sferach rozwoju: fizycznego, emocjonalnego, społecznego. Stosun-kowo często psychologowie i pedagodzy sygnalizują, że dzieci bardzosprawne poznawczo, intelektualnie, bywają jednocześnie zadziwiająconiedojrzałe emocjonalnie i społecznie (np. wybuchają płaczem po otrzy-maniu od nauczycielki uwagi krytycznej czy obrażają się, jeśli praca in-nego dziecka zostanie wyżej oceniona)”8. W tym ujęciu dziecko możnanieco metaforycznie przyrównać do stołu, który może stać stabilnie tylkojeśli jego cztery nogi (sfera poznawcza, fizyczna, społeczna i emocjonal-na) są wystarczająco silne. Według E. Wysockiej, „pewne utrudnieniew diagnozie dojrzałości szkolnej stanowi brak normatywów rozwojowych,które mogłyby być standardowo wykorzystywane w ocenie stopnia przy-gotowania dziecka do podjęcia nauki szkolnej. Pomimo powszechnejzgodności w zakresie podstawowych sfer podlegających ocenie w diagno-zie dojrzałości szkolnej, nie ma w chwili obecnej ścisłych i adekwatnychdo różnych sytuacji społeczno-kulturowych normatywnych wskazań codo poziomu rozwoju podstawowych funkcji, pozwalających dziecko za-klasyfikować jako zdolne do podjęcia nauki w sposób zapewniający mupowodzenie w karierze szkolnej”9. Powoduje to, że diagnoza często macharakter dosyć subiektywny. Wśród etapów postępowania diagnostycz-nego można wyróżnić:

– ogólną rozmowę z dzieckiem,– ocenę sprawności manualnej,– ocenę orientacji przestrzennej,– ocenę percepcji wzrokowej,– ocenę percepcji słuchowej,– ocenę rozwoju mowy i myślenia,– ocenę elementarnych pojęć matematycznych,– ocenę wiadomości podstawowych,– ocenę cech osobowościowych – dojrzałości emocjonalnej i społecz-

nej jako warunku przystosowania do wymagań szkoły,– ocenę warunków środowiskowych dziecka10.Diagnoza dojrzałości szkolnej powinna być wieloprofilowa, wielo-

specjalistyczna – medyczna, psychologiczna i pedagogiczna, dlatego musibyć dokonywana przez ściśle współpracujących ze sobą specjalistów. Ko-nieczne jest więc zastosowanie różnych metod badawczych uzupełniają-cych badania testowe, np. obserwacja zachowania się dziecka, wywiad

8 A. Piotrowska, Dzieci u progu szkoły. Osiągnięcia rozwojowe sześciolatka, [w:] Diagnoza przed-szkolna i wspomaganie dzieci w osiąganiu gotowości do nauki w szkole, red. Ośrodek RozwojuEdukacji, Warszawa, s. 34–35, www.ore.edu.pl (dostęp: 21.07.2014).9 E. Jarosz, E. Wysocka, Diagnoza psychopedagogiczna, dz. cyt., s. 196.10 Por. tamże, s. 198.

Z teorii – artykuły recenzowane/Theory – Peer-Reviewed Articles

93

z rodzicami lub opiekunami dziecka11. Analiza przygotowania dzieci donauki w szkole jest zadaniem nauczycieli zgodnie z rozporządzeniemministra edukacji narodowej w sprawie podstawy programowej. Zadanieto zostało określone jako „prowadzenie obserwacji pedagogicznych, ma-jących na celu poznanie możliwości i potrzeb rozwojowych dzieci orazprzeprowadzenie analizy gotowości dziecka do podjęcia nauki w szko-le”12. Część rodziców uzyskało z przedszkola fachowo przygotowane ocenygotowości szkolnej dziecka, prezentujące mocne i słabsze strony przed-szkolaka, a także zawierające wskazówki do dalszej pracy. Informacjepisemne z niektórych placówek były napisane w sposób niezwykle ogól-nikowy i na tyle szablonowy, że praktycznie nie wnosiły niczego do wie-dzy rodzica na temat dziecka. Zdarzały się też przypadki, że przedszkolaprzekazywały tego typu informacje tylko w sposób ustny, przygotowując pi-semne podsumowania jedynie na wniosek rodzica lub wcale go nie tworząc.

Z praktyki diagnostycznej

Mając już uporządkowany zarys terminologiczny pojęcia gotowośćczy też dojrzałość szkolna, można przyjrzeć się bliżej mechanizmom dia-gnostycznym i ich rezultatom. Jak już wspomniano we wstępie tego tek-stu, rodzice sześciolatków z niecierpliwością i niepokojem poszukiwalimożliwości wykonania badania diagnostycznego, oceniającego gotowośćszkolną ich dzieci. Jako pedagog specjalizujący się w edukacji przedszkol-nej i wczesnoszkolnej miałam okazję wchodzić w kontakt diagnostycznyz rodzicami i ich dziećmi. Przyjęta procedura opierała się na krótkiej roz-mowie z rodzicem, najlepiej bez obecności dziecka, jeśli była taka możli-wość, żeby zostało ono w tym czasie w towarzystwie drugiego rodzica lubinnej osoby towarzyszącej. Rodzic otrzymywał kwestionariusz ankietydotyczącej funkcjonowania dziecka w różnych obszarach, a także kwe-stionariusz pomagający ustalić zdolności kierunkowe dziecka z perspek-tywy opiekuna. Czasami już na tym etapie można się było spotkać zezdziwieniem rodzica, które wynikało z przekonania, że badanie ma głów-nie na celu wychwycenie i ukazanie występujących u dziecka nieprawi-dłowości, a tu pojawiały się zaskakujące pytania o zdolności i zaintereso-wania. Jednak większość ankietowanych przyjmowała to jako standardowąprocedurę i przystępowała do wypełniania kwestionariuszy. Długość dzia-łania diagnostycznego realizowanego z dzieckiem była zależna od moż-liwości badanego. W trakcie spotkania często zmieniano formy aktywno-

11 Por. tamże, s. 201–202.12 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23.12.2008 r. w sprawie podstawy progra-mowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół(Dz.U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17).

94

ści, a także stosowano przerwy, kiedy osoba diagnozowana wykazywałazmęczenie albo rozproszenie uwagi. Jeżeli dziecko miało problem z roz-staniem z rodzicem, zostawał on w gabinecie podczas części lub całegobadania. Z poczynionych obserwacji wynika, że obecność rodzica pod-czas całego badania wywoływała często u dzieci niewłaściwe reakcje, ro-dzaj dyskomfortu, np. spoglądanie na rodzica w poszukiwaniu potwier-dzenia poprawności odpowiedzi przed lub po jej udzieleniu, z obawąprzed popełnieniem błędu. Zdarzali się też rodzice, którzy odpowiadalina pytania za dzieci lub komentowali działania ich pociech. Po częścidiagnostycznej przedstawiano rodzicowi całą procedurę badawczą zeszczegółowym opisem wyników uzyskanych przez dziecko, a także wska-zówki w jaki sposób pracować z dzieckiem, aby zniwelować zaobserwo-wane trudności. Był to również czas na zadawanie pytań przez obie zestron, rozwiewanie pojawiających się wątpliwości. Dokonywano takżeanalizy dostarczonej dokumentacji, np. pisemnej informacji na tematdziecka z przedszkola, informacji medycznej, dotychczasowych diagnozpsychologiczno-pedagogiczno-logopedycznych, zrealizowanych form te-rapii. Przy diagnozie wskazującej na znaczny brak gotowości szkolnejw kilku obszarach rozwojowych zazwyczaj kierowano dziecko do dalszejpogłębionej diagnostyki, głownie psychologicznej (poszerzonej), ale tak-że w zależności od potrzeb – medycznej (audiologicznej, laryngologicz-nej, neurologicznej, psychiatrycznej itp.), logopedycznej, fizjoterapeutycz-nej (w tym diagnoza SI).

Obszary trudności pojawiające się podczas diagnoz

– wyniki badań własnych

Poniższa tabela zawiera dane dotyczące 33 dzieci, które wzięły udziałw badaniu psychologiczno-pedagogicznym ukierunkowanym na ocenęgotowości szkolnej. Badania zostały przeprowadzone w NiepublicznejSpecjalistycznej Poradni Psychologiczno-pedagogicznej w Katowicach,w okresie od marca do lipca 2014 r.

Z teorii – artykuły recenzowane/Theory – Peer-Reviewed Articles

95

Tabela 1. Obszary trudności wykazywane przez dzieci podczas diagnozy ukierunko-wanej na ocenę dojrzałości szkolnej

ObszarMotoryka duża

Skakanie obunóżStanie na jednej nodzePrzysiadyJazda na rowerze na 2 kółkach

Motoryka mała

WycinanieGrafomotoryka

Chwyt narzędzia pisarskiegoRysowanie szlaczkówRysowanie wzorów literopodobnychRysowanie między liniami

Analizator wzrokowy

Odnajdywanie szczegółów na obrazkuUkładanie puzzliUkładanie mozaikiReprodukowanie figur geometrycznychPamięć wzrokowa symultanicznaPamięć wzrokowa sekwencyjna

Analizator słuchowy

Analiza wyrazowa zdaniaSynteza sylabowa wyrazuAnaliza sylabowa wyrazuOkreślanie głoski w nagłosie wyrazuOkreślanie głoski w wygłosie wyrazuSynteza głoskowa wyrazuAnaliza głoskowa wyrazuRóżnicowanie paronimówIdentyfikowanie rymów

Mowa

ArtykulacjaSłownik – podawanie nazw podrzędnychSłownik – podawanie nazw nadrzędnychZauważanie i poprawianie błędówgramatycznych w zdaniachZauważanie i poprawianie błędów logicznych w zdaniachOpowiadanie historyjki obrazkowej

Liczba wskazań %

4115

15

13

1515142

52

12151615

18417

1825261115

25108

9

110

12331545

39

4545426

156

36454845

55123

215576793345

763024

27

330

96

Umiejętności matematyczne

Rozpoznawanie figur geometrycznychPrzeliczanie elementów i określanie ilościOrientacja w przestrzeni i na płaszczyźniePorównywanie wielkościowe(duży, średni, mały)Porównywanie ilościowe(mniej, więcej, tyle samo)Umiejętność dodawania na konkretachUmiejętność odejmowania na konkretachSzeregowanie

Skrzyżowana lateralizacja

Trudności społeczno-emocjonalne

41

11

3

5335

1731

123

33

9

1599

155294

Źródło: opracowanie własne.

Jak wskazują wyniki zawarte w tabeli, w zakresie dużej motorykibadani mieli najwięcej trudności z zachowaniem równowagi podczaspróby stania na jednej nodze (33%). Z deklaracji rodziców wynikało rów-nież, że wiele dzieci nie potrafi jeszcze jeździć na rowerze na dwóch kół-kach (45%). Część z badanych była już zdiagnozowana lub została skie-rowana na ocenę w obszarze zaburzeń integracji sensorycznej. U dzieciwystępowały problemy w zakresie napięcia mięśniowego, niezgrabnośćruchowa, nadwrażliwości dotykowe czy też słuchowe. Znaczna grupabadanych wykazywała także trudności w zakresie małej motoryki i grafo-motoryki. Dzieci miały kłopoty z wycinaniem prostych figur geometrycz-nych, rysowaniem szlaczków i wzorów literopodobnych, prezentowałynieprawidłowy chwyt narzędzia pisarskiego, co często przekładało się nawzmożoną męczliwość ręki. Wiele badanych osób wykazywało także trud-ności w zakresie pracy analizatora wzrokowego, koordynacji wzrokowo-ruchowej. Przejawiało się to głównie poprzez obniżony poziom pamięciwzrokowej, problemy przy odtwarzaniu wzorów mozaiki czy też reprodu-kowaniu figur geometrycznych. Umiejętności w wymienionych powyżejobszarach były często powiązane z reprezentowanym przez dzieci typemlateralizacji. U ponad połowy badanych (52%) występowała skrzyżowanalateralizacja, co mogło to być źródłem potęgującym występujące trudno-ści. Skrzyżowanie na drodze oko-ręka (np. dominujące lewe oko i prawaręka) może powodować odtwarzanie wzorów, a później liter w niewłaściwąstronę (tzw. „lustrzane odbicie”). Z kolei skrzyżowanie na drodze ręka--noga często wiąże się z trudnościami z zakresu koordynacji ruchowej, utrzy-mania równowagi. W obszarze pracy analizatora słuchowego większośćdzieci dobrze radziła sobie z analizą i syntezą sylabową wyrazów, co może

Z teorii – artykuły recenzowane/Theory – Peer-Reviewed Articles

97

wskazywać również, że te umiejętności są szeroko doskonalone w przed-szkolach. Co dziwne, bazowa dla tej umiejętności sprawność w dzieleniuzdania na wyrazy nie wszystkim dzieciom wychodziła już tak dobrze.Spora grupa badanych (55%) miała problemy z określaniem głoski w wy-głosie wyrazu. Naturalne jest stopniowe przechodzenie od wysłuchiwa-nia pojawiających się na końcu spółgłosek (np. nos, kot) do samogłosek(np. ryba). Większość dzieci nie potrafiła dokonać syntezy i analizy gło-skowej wyrazu. Wskazuje to na potrzebę ćwiczenia w przedszkolach róż-nych umiejętności słuchowych, nie poprzestając jedynie na zabawach z sy-labami. Niepokojące są również trudności w różnicowaniu paronimów(33%), które mogą wskazywać na zaburzenia słuchu fonematycznego.Duża część dzieci wykazywała również trudności natury logopedycznej(76%). Wady wymowy mogą przekładać się na kłopoty w procesie naby-wania umiejętności czytania i pisania.

Pojawiały się także problemy z układaniem historyjki obrazkowejz zachowaniem zasady przyczynowo-skutkowej. Dzieci często nie do-strzegały na obrazkach elementów, które miały kluczowe znaczenie dlabiegu przedstawionych wydarzeń. Nie potrafiły też powiązać ze sobą po-szczególnych obrazków w jedną historię. Najlepiej dzieci radziły sobiez zadaniami dotyczącymi umiejętności matematycznych. Poza nieliczny-mi przypadkami sprawnie rozpoznawały i nazywały figury geometryczne,przeliczały elementy, dokonywały porównań ilościowych i wielkościowych,a także dodawały i odejmowały, operując na konkretach. W wielu przy-padkach stwierdzono konieczność utrwalenia orientacji w schemacie wła-snego ciała, w przestrzeni i na płaszczyźnie. Większość dzieci (94%) wy-kazywała problemy w sferze społeczno-emocjonalnej. Pojawiała sięnadmierna lękliwość i płaczliwość w nowych sytuacjach, trudności z przy-stosowaniem się do zmian czy też z rozstaniem z rodzicami. Część dzie-ci charakteryzowała nieśmiałość, wycofanie, kłopoty z nawiązywaniemkontaktów z rówieśnikami. W wielu przypadkach badani nie radzili so-bie ze zrozumieniem i przestrzeganiem reguł i norm społecznych, a tak-że rozpoznawaniem i nazywaniem emocji. Pojawiały się też problemyz samodzielnością i wykonywaniem czynności samoobsługowych. Częstebyły również kłopoty z pokonywaniem trudności, lęk przed ewentualnąporażką, problemy w radzeniu sobie z niepowodzeniami, brak wiaryw siebie, labilność emocjonalna. Wielu rodziców sygnalizowało, że dzie-ci mają trudności z koncentracją uwagi, a także wykazują wzmożoną ru-chliwość. Znalazło to również potwierdzenie podczas spotkań diagno-stycznych, jak też w dostarczonych przez niektórych rodziców opisachfunkcjonowania dziecka w przedszkolu. Część dzieci miała zdiagnozo-wane różne problemy natury medycznej, np. cukrzycę, astmę, alergie,

98

wadę wzroku, niedosłuch, nieprawidłowości w zakresie napięcia mię-śniowego, zaburzenia integracji sensorycznej.

Badania zostały przeprowadzone na niewielkiej grupie, stąd ichwyników nie można uogólniać. Mają one charakter pilotażowy i wyma-gają kontynuacji na większej grupie badawczej. Uwrażliwiają jednak naproblem i ukazują, że diagnoza gotowości szkolnej jest potrzebna i wska-zana. Jeżeli wyniki badania wykazywały, że dziecko nie osiągnęło jesz-cze gotowości szkolnej w kilku obszarach rozwojowych, warunkującychpozytywny start szkolny, zespół orzekający poradni psychologiczno-pe-dagogicznej przychylał się pozytywnie do wniosku rodzica i wydawał opi-nię w sprawie odroczenia rozpoczęcia spełnienia przez dziecko obowiązkuszkolnego. Poza opisem wyników postępowania diagnostycznego zawie-rała ona również wskazania dla rodziców i nauczycieli. Zaproponowaneformy pomocy powinny się przyczynić do usprawnienia obniżonych funk-cji, pozytywnie wpłynąć na rozwój emocjonalno-motywacyjny dziecii zwiększyć ich szansę na dobry start w szkole. W opiniach znalazła sięrównież informacja, iż zgodnie z literą prawa ostateczną decyzję w tejkwestii pozostawia się rodzicom. Wszystkim zainteresowanym propo-nowano również ponowną konsultację i ocenę gotowości szkolnej dziec-ka tuż przed rozpoczęciem roku szkolnego 2014/2015.

Diagnoza gotowości szkolnej

a odroczenie realizacji obowiązku szkolnego

Śledząc doniesienia odnośnie badania gotowości szkolnej dzieci,w kwietniu tego roku można było znaleźć informację, że np. w Szczeci-nie wniosek o zbadanie dojrzałości szkolnej złożyło 700 rodziców. W Kiel-cach o odroczenie obowiązku szkolnego starało się 260 osób, a 184 dzieciuzyskało niezbędny dokument. Miejskie Biuro Edukacji w Warszawieszacowało, że jedna piąta dzieci zostanie na kolejny rok w przedszkolu.Do toruńskich poradni zgłosiło się ponad 300 rodziców. Na Śląsku do 18marca 2014 r. poradnie wydały 652 opinie, w tym 525 odraczających obo-wiązek szkolny13. Niewątpliwie dane te w międzyczasie uległy zmianie.Wpłynął na to także fakt, że do końca kwietnia 2014 r. większość przed-szkoli przekazywała rodzicom informacje dotyczące oceny gotowościszkolnej ich dzieci. Do poradni zaczęła się zgłaszać nowa fala zaniepo-kojonych rodziców. Gorącą dyskusję internetową wywołał artykuł, którymiędzy innymi prezentuje dane odnośnie przewidywanej grupy sześcio-

13 J. Suchecka, Rodzice sześciolatków szturmują poradnie. Dowodzą, że ich dzieci nie są gotowe naszkołę, http://wyborcza.pl/1,75478,15786118,Rodzice_szesciolatkow_szturmuja_poradnie__Dowo-dza_.html#TRrelSST, (dostęp: 26.07.2014).

Z teorii – artykuły recenzowane/Theory – Peer-Reviewed Articles

99

latków, które w różnych częściach Polski rozpoczną we wrześniu pierwsząklasę. Z tekstu wynika, że szacunkowo w roku szkolnym 2014/2015 doklasy pierwszej szkoły podstawowej miało pójść ok. 200 tys. sześciolat-ków urodzonych w pierwszej połowie 2008 r. W Poznaniu odroczenieuzyskało ok. 300 dzieci. W związku z tym do pierwszych klas pójdzieponad 3 tys. sześciolatków, czyli 90% tych, które z założenia reformy po-winny to uczynić. Statystyki są podobne na całym zachodzie Polski, np.w Gorzowie Wielkopolskim i Szczecinie. W Katowicach mniej niż 10%dzieci uzyskało odroczenie, choć do poradni psychologiczno-pedagogicz-nych zgłosiło się 3,5 tys. rodziców ze swoimi dziećmi. W Warszawie dopierwszych klas pójdzie 82% sześciolatków objętych obowiązkiem szkol-nym, a w Łodzi 79%. Natomiast we wschodniej Polsce sytuacja wyglądatrochę inaczej, np. w Rzeszowie w pierwszych klasach będzie nieco po-nad 72% dzieci sześcioletnich objętych obowiązkiem szkolnym. W Kra-kowie wydano 1162 dokumenty odraczające. W Lublinie, gdzie o odro-czenie starało się ponad 500 osób, do klas pierwszych pójdzie 1520sześciolatków (ok. 90 % planowanej liczby)14.

J. Suchecka, autorka artykułów, takie wyniki poczytuje za sukces.Trudno jednak jednoznacznie się z tym zgodzić. Nie wiadomo ilu ro-dziców zrezygnowało z badania swoich dzieci, np. z powodu długiegoczasu oczekiwania na spotkanie w poradni czy też ze względu na brakzaufania do diagnozujących. W rozmowach z rodzicami diagnozowa-nych przedszkolaków pojawiały się też informacje, że nauczyciele w przed-szkolach, w bezpośrednim kontakcie z rodzicami, w wielu przypadkachsugerowali brak gotowości szkolnej dzieci. Jednak poproszeni o przed-stawienie takiej opinii w formie pisemnej często wycofywali się z niej.Z jednej strony oczywistym jest, że nie należy generalizować i obracaćw regułę pojedynczych przypadków zaniedbań i braku rzetelności dia-gnostycznej. Z drugiej strony sytuacji takich nie można również prze-milczeć i przejść obok nich obojętnie. Tym bardziej że to właśnie na-uczyciel przedszkolny powinien dołożyć wszelkich starań, aby zapewnićdziecku udane przejście z roli przedszkolaka do roli ucznia. Jak zauwa-ża A. Brzezińska, „pośredniczy on między tym, co wie, umie i odwrot-nie – czego nie wie i nie umie dziecko, a tym, czego oczekuje, wymaga,a czasami żąda szkoła. On, czyniąc szkołę i jej wymagania zrozumiały-mi i sensownymi dla dziecka, pomaga mu w wypełnieniu tych wyma-gań, ale też on, coraz lepiej poznając i rozumiejąc dziecko, jego specy-

14 J. Suchecka, Sześciolatki szkoły się nie boją. Obniżenie wieku szkolnego nie okazało się porażką,http://wyborcza.pl/1,75478,16375982,Szesciolatki_szkoly_sie_nie_boja__Obnizenie_wieku.html?Lin-kArea=MT, (dostęp: 26.07.2014 r.).

100

ficzne właściwości, jego słabości i ograniczenia, a także jego zdolno-ści i talenty, może wpływać na to, jak funkcjonuje szkoła, czy będzie zdolnado wykorzystania, także dla swego dobra, potencjału dziecka”15. Tym sa-mym do zadań nauczyciela należy również rzetelna i obiektywna ocenafunkcjonowania dziecka i systematyczne przekazywanie informacji na tentemat rodzicom przedszkolaków.

W ramach podsumowania

– wnioski i wskazówki z „pola walki”

Z tegorocznych doświadczeń trzeba wyciągnąć wnioski, które wska-zują przede wszystkim na konieczność traktowania rodzica jako rzeczy-wistego partnera w podejmowaniu decyzji odnośnie drogi edukacyjnejnajmłodszych. To właśnie opiekun ma największy kontakt z dzieckiem,stąd jego obserwacje są niezwykle rozległe, a tym samym cenne. W mo-mencie wątpliwości odnośnie gotowości szkolnej dziecka, decyzja powinnabyć podejmowana w oparciu o wielospecjalistyczne diagnozy. Niezbędnyjest pełny profesjonalizm i spójność informacji przekazywanych rodzicom.Należy zadbać o dostęp do placówek wykonujących badania, a także do-łożyć wszelkich starań, aby diagnozy były przeprowadzane w sposóbmożliwie najbardziej obiektywny, mający na względzie przede wszyst-kim dobro najmłodszych. Z ogromną ostrożnością należy podejść rów-nież do stworzonej do końca grudnia 2014 r. możliwości cofnięcia dzieciz klasy pierwszej do przedszkola. Pozostaje ufać, że takich sytuacji bę-dzie jak najmniej, ponieważ wręcz trudno sobie wyobrazić, co mógłbypoczuć taki uczeń, który zostałby zdegradowany z powrotem do roli przed-szkolaka. Koszty emocjonalne takiego rozwiązania byłyby zapewne za-trważające. Miejmy nadzieję, że dzieci, które nie osiągnęły jeszcze pełnejgotowości szkolnej, ale jednak trafią do szkoły, uzyskają wsparcie pozwa-lające na pokonanie trudności. Szansą dla nich jest indywidualizacja pro-cesu kształcenia, jednak jej skuteczność zależy od tego, na ile jej realiza-cja wyjdzie ze sfery deklaratywnej na poziom realnie prowadzonychdziałań praktycznych.

Bibliografia

Brzezińska A., Gotowość dziecka w wieku przedszkolnym do czyta-

nia i pisania, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1987.Brzezińska A., Misja edukacji elementarnej, „Edukacja i Dialog”, (1998)2.Jarosz E., Wybrane obszary diagnozowania pedagogicznego, Wydaw-

nictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2006.

Z teorii – artykuły recenzowane/Theory – Peer-Reviewed Articles

101

Jarosz E., Wysocka E., Diagnoza psychopedagogiczna. Podstawowe pro-

blemy i rozwiązania, Wydawnictwo Akademickie „ŻAK”, Warszawa 2006.Michalak R., Misiorna E., Konteksty gotowości szkolnej 1. Badanie

gotowości szkolnej sześciolatków, Centrum Metodycznej Pomocy Psycho-logiczno-Pedagogicznej, Warszawa 2006.

Piotrowska A., Dzieci u progu szkoły. Osiągnięcia rozwojowe sześcio-

latka, [w:] Diagnoza przedszkolna i wspomaganie dzieci w osiąganiu goto-

wości do nauki w szkole, red. Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa,www.ore.edu.pl (dostęp: 21.07.2014).

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23.12.2008 r.w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształce-nia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz.U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17).

Sawa B., Jeżeli dziecko źle czyta i pisze, WSiP, Warszawa 1999.Suchecka J., Rodzice sześciolatków szturmują poradnie. Dowodzą, że

ich dzieci nie są gotowe na szkołę, www.wyborcza.pl/1,75478,15786118,Rodzice_szesciolatkow_szturmuja_poradnie_Dowodza_.html#TRrelSST(dostęp: 26.07.2014).

Suchecka J., Sześciolatki szkoły się nie boją. Obniżenie wieku szkol-

nego nie okazało się porażką, www.wyborcza.pl/1,75478,16375982,Szes-ciolatki_szkoly_sie_nie_boja__Obnizenie_wieku.html?LinkArea=MT(dostęp: 26.07.2014).

Ustawa z dnia 30 sierpnia 2013 r. o zmianie ustawy o systemie oświatyoraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. 2013 poz. 1265).

Wilgocka-Okoń B., Gotowość szkolna dzieci sześcioletnich, „ŻAK”,Warszawa 2003.

Streszczenie

Artykuł koncentruje się na niezwykle aktualnym zagadnieniu dia-gnozy gotowości szkolnej dzieci. Osiągnięcie dojrzałości szkolnej przeznajmłodszych jest procesem bardzo złożonym. Jeżeli pojawiają się prze-słanki, że dziecko nie jest jeszcze przygotowane do rozpoczęcia swojejkariery szkolnej, należy przeprowadzić ocenę jego mocnych i słabszychstron we wszystkich możliwych obszarach. Na tej podstawie można pod-jąć działania umożliwiające dziecku wyrównanie braków i rozważyć od-roczenie od realizacji obowiązku szkolnego. Tekst powstał z wewnętrz-nej potrzeby podzielenia się doświadczeniami i refleksjami własnymiautorki na wskazany temat. Poradnie psychologiczno-pedagogiczne prze-żyły w drugim półroczu roku szkolnego 2013/2014 prawdziwe oblężenierodziców pragnących zbadać swoje dziecko, które zgodnie z obowiązują-cym prawem powinno od września 2014 r. pójść do szkoły. W większościbyli to opiekunowie sześciolatków urodzonych w pierwszej połowie 2008 r.

102

W wielu przypadkach obawy rodziców okazały się uzasadnione. Jednakzdarzało się również, że spotkanie z pedagogiem i psychologiem pozwala-ło na upewnienie się, że przedszkolak jest przygotowany na nowe wyzwa-nia. Tekst prezentuje wyniki badań własnych dotyczących diagnozy go-towości szkolnej dzieci. Ukazuje obszary, w których diagnozowane dzieciwykazywały trudności. Brano pod uwagę wiedzę i umiejętności z zakresudużej i małej motoryki (w tym grafomotoryki), pracy analizatora wzroko-wego i słuchowego, mowy, a także z obszaru matematyki. Uwzględnionorównież sferę umiejętności społeczno-emocjonalnych. Ważny punkt sta-nowiła ocena lateralizacji. Wyniki badań własnych ukazały wiele obsza-rów, w których część dzieci nie osiągnęła jeszcze pełnej gotowości szkol-nej. Celem artykułu jest podkreślenie, jak wielka odpowiedzialność za losdziecka spoczywa na barkach diagnostów.

Słowa kluczowe: diagnoza, gotowość szkolna, wychowanie przed-szkolne, edukacja wczesnoszkolna, sześciolatek w szkole, poradnia psy-chologiczno-pedagogiczna, badanie pedagogiczne.

“Report from the Battlefield”– Experiments in Diagnosing Children’sSchool Readiness

Summary

This article focuses on the currently highly topical issue of the asses-sment of children’s readiness for schooling. The process by which a childarrives at the level of maturity required to commence schooling is an extre-mely complicated one. If there are indications that the child is not yetready to start their school career, then a diagnostic assessment of theirstrengths and weaknesses in all possible areas should be carried out. Onthis basis it is possible to take steps to ensure that the child compensatesfor any gaps in their competencies, and one may consider delaying theimplementation of compulsory education. The starting point for this textis an inner need to share the author’s experiences and reflections aboutthe above topic. In the second half of the school year 2013/2014, our psy-chological and pedagogical consulting service experienced a major surgein the number of parents who wanted their children to be examined –children who, it was expected, would be sent to school from September2014 onwards, as required by law. Above all, these included parents ofchildren born in the first half of 2008. In many cases, the fears of suchparents turned out to be justified. However, it was also the case that se-eing a pedagogue and a psychologist allowed them to prepare their pre-

Z teorii – artykuły recenzowane/Theory – Peer-Reviewed Articles

103

school children more effectively for the new challenges awaiting them.This text presents the results of research into the assessment of children’sreadiness to attend schooling. It points out the particular areas in whichthe subjects who were assessed had difficulties. The research involved tookaccount of knowledge and competence in respect of both large and small-scale motor skills, visual and auditory analysis, language and pronuncia-tion, and mathematics. It also included the sphere of social-emotionalcompetencies. The assessment of lateralization was an important point.Our research exposed numerous areas in which at least some of the chil-dren had yet to reach a state of full and proper readiness for schooling.The article aims to highlight the responsibility that those engaged in ma-king such assessments should be seen as having, with regard to safeguar-ding the future well-being of the children in question.

Keywords: diagnosis, school readiness, nursery education, early scho-ol education, 6-year-old at school, psychological and pedagogical coun-selling centre, pedagogical research.

Adres do korespondencji:Dr Magalena Christ,Uniwerystet Śląski,Wydział Pedagogiki i Psychologiie-mail: magdalena.christ@us.edu.pl