Ciekawa chemia NPP Plan wynikowy - zs115.edupage.org · • Chemia w naszym otoczeniu •...

1

PLAN WYNIKOWY

Dział 1: ŚWIAT SUBSTANCJI

Temat lekcji Zagadnienia programowe

Wymagania: Przykłady metod

i form pracy podstawowe (P) ponadpodstawowe (PP)

Uczeń: Uczeń:

1 2 3 4 5

Zajęcia wprowadzające • Zapoznanie się z zespołem

klasowym

• Integracja grupy

• Omówienie wymagań

i przedmiotowego systemu

oceniania

• Gry i zabawy integrujące

grupę • Pokaz ciekawych ekspery-

mentów chemicznych

• Omówienie podstawowych

zasad bezpieczeństwa

i higieny pracy

Czym się zajmuje chemia? • Chemia w naszym otoczeniu

• Podstawowe zastosowania

chemii

• Znani chemicy

• podaje przykłady obecności

chemii w swoim życiu;

• wymienia gałęzie przemysłu

związane z chemią; • podaje przykłady produktów

wytwarzanych przez zakłady

przemysłowe związane

z chemią.

• wskazuje zawody,

w których wykonywaniu

niezbędna jest znajomość zagadnień chemicznych;

• wyszukuje w dostępnych

źródłach informacje na

temat historii i rozwoju

chemii na przestrzeni

dziejów;

• przedstawia zarys historii

rozwoju chemii;

• wskazuje chemię wśród

innych nauk przyrodniczych;

• wskazuje związki chemii

z innymi dziedzinami nauki.

• Analiza rysunków

z podręcznika

• Praca z tekstem

(materiałami źródłowymi)

• Praca w grupach (mapa

mentalna)

2

1 2 3 4 5

Jak pracuje chemik? • Szkolna pracownia

chemiczna

• Podstawowy sprzęt laboratoryjny

• Zasady bezpieczeństwa

w pracowni chemicznej

• zna szkolną pracownię chemiczną;

• wymienia podstawowe narzę- dzia pracy chemika;

• zna i stosuje zasady bezpiecz-

nej pracy w pracowni chemicz-

nej;

• rozpoznaje i nazywa podsta-

wowy sprzęt laboratoryjny;

• rozpoznaje i nazywa naczynia

laboratoryjne;

• wie, w jakim celu stosuje się oznaczenia na etykietach

opakowań odczynników che-

micznych i środków czystości

stosowanych w gospodar-

stwie domowym.

• potrafi udzielić pierwszej

pomocy w pracowni

chemicznej;

• określa zastosowanie

podstawowego sprzętu

laboratoryjnego;

• bezbłędnie posługuje się podstawowym sprzętem

laboratoryjnym.

• Zapoznanie się ze sprzętem

laboratoryjnym

• Opracowanie (na podstawie

ćwiczeń) regulaminu

pracowni chemicznej

• Praktyczne ćwiczenia

w udzielaniu pierwszej

pomocy

Z czego jest zbudowany

otaczający nas świat?

• Substancje stałe, ciekłe

i gazowe

• Badanie właściwości

substancji

• Fizyczne i chemiczne

właściwości substancji

• dzieli substancje na stałe,

ciekłe i gazowe;

• wskazuje przykłady substan-

cji stałych, ciekłych i gazo-

wych w swoim otoczeniu;

• wymienia podstawowe właś- ciwości substancji;

• zna wzór na gęstość substancji;

• zna jednostki gęstości;

• podstawia dane do wzoru

na gęstość substancji;

• bada właściwości substancji;

• korzysta z danych zawartych

w tabelach (odczytuje warto-

ści gęstości oraz temperatury

wrzenia i temperatury top-

nienia substancji).

• identyfikuje substancje

na podstawie przeprowadzo-

nych badań; • wyjaśnia, na podstawie budo-

wy wewnętrznej substancji,

dlaczego ciała stałe mają na ogół największą gęstość, a gazy najmniejszą;

• wskazuje na związek

zastosowania substancji z jej

właściwościami.


substancji stałych, ciekłych

i gazowych (doświadczenia)

3

1 2 3 4 5

Co można zrobić z metalu? • Metale wokół nas

• Znaczenie metali w rozwoju

cywilizacji

• Badanie właściwości metali

• Stopy metali

• Zastosowanie metali i ich

stopów

• zna podział substancji

na metale i niemetale;

• wskazuje przedmioty

wykonane z metali;

• odróżnia metale od innych

substancji i wymienia ich

właściwości;

• wie, co to są stopy metali;

• podaje zastosowanie

wybranych metali i ich

stopów;

• odczytuje dane tabelaryczne,

dotyczące wartości

temperatury wrzenia

i temperatury topnienia

metali.

• bada właściwości wybranych

metali (w tym przewodzenie

ciepła i prądu elektrycznego

przez metale);

• porównuje właściwości stopu

(mieszaniny metali) z właści-

wościami jego składników;

• interpretuje informacje

z tabel chemicznych

dotyczące właściwości metali;

• zna skład wybranych stopów

metali;

• wyjaśnia rolę metali

w rozwoju cywilizacji

i gospodarce człowieka;

• tłumaczy, dlaczego metale

stapia się ze sobą; • bada właściwości innych (niż

podanych na lekcji) metali

oraz wyciąga prawidłowe

wnioski na podstawie obser-

wacji z badań.

• Doświadczalne badanie

właściwości wybranych

metali


przewodzenia ciepła i prądu

elektrycznego przez metale

• Doświadczalne porównanie

właściwości stopu

z właściwościami jego

składników

• Odróżnianie metali

od niemetali

• Wskazywanie praktycznych

zastosowań metali i ich

stopów

Dlaczego niektóre metale ulegają niszczeniu?

• Czynniki powodujące

niszczenie metali

• Sposoby zapobiegania

korozji

• wymienia czynniki powodu-

jące niszczenie metali;

• wymienia sposoby zabezpie-

czania metali przed korozją.

• podaje definicję korozji;

• proponuje metody ochrony

przed korozją różnych metali

i przedmiotów w zależności

od ich przeznaczenia.


wpływu różnych czynników

na metale

4

1 2 3 4 5

Czy niemetale są użyteczne? • Badanie właściwości

wybranych niemetali

• Zastosowanie niemetali

• podaje przykłady niemetali;

• podaje właściwości

wybranych niemetali;

• omawia zastosowania

wybranych niemetali;

• wie, w jakich stanach

skupienia niemetale

występują w przyrodzie.

• wyjaśnia różnice we właści-

wościach metali i niemetali;

• zna pojęcia: sublimacja

i resublimacja;

• wykazuje szkodliwe działa-

nie substancji zawierających

chlor na rośliny;

• wyjaśnia pojęcia: sublimacja

i resublimacja na przykładzie

jodu.

• Badanie właściwości siarki

• Badanie właściwości fosforu

czerwonego

• Badanie właściwości jodu

• Rozpoznawanie wybranych

niemetali na podstawie

wyglądu lub opisu substancji

• Wskazywanie zastosowań niemetali

Czy substancje można

mieszać?

• Otrzymywanie mieszanin

substancji

• Podział mieszanin substancji

• Rozdzielanie mieszanin

niejednorodnych

• Rozdzielanie mieszanin

jednorodnych

• sporządza mieszaninę sub-

stancji;

• podaje przykłady mieszanin

znanych z życia codziennego;

• wymienia przykładowe meto-

dy rozdzielania mieszanin;

• sporządza mieszaniny jedno-

rodne i niejednorodne;

• wskazuje przykłady miesza-

nin jednorodnych

i niejednorodnych;

• odróżnia mieszaniny jedno-

rodne i niejednorodne;

• odróżnia substancję od mieszaniny substancji;

• wie, co to jest: dekantacja,

sedymentacja, filtracja, odpa-

rowanie rozpuszczalnika

i krystalizacja.

• planuje i przeprowadza pro-

ste doświadczenia dotyczące

rozdzielania mieszanin jedno-

rodnych i niejednorodnych;

• montuje zestaw do sączenia;

• wyjaśnia, na czym polega

metoda destylacji;

• opisuje rysunek przedstawia-

jący aparaturę do destylacji;

• wskazuje różnice między

właściwościami substancji,

a następnie stosuje je do

rozdzielania mieszanin;

• projektuje proste zestawy

doświadczalne do rozdziela-

nia wskazanych mieszanin;

• sporządza kilkuskładnikowe

mieszaniny i rozdziela je

poznanymi metodami.

• Sporządzanie mieszanin

• Analiza grafu

przedstawiającego podział

substancji

• Doświadczalne rozdzielanie

mieszanin sporządzonych

na poprzedniej lekcji

• Nazywanie poszczególnych

elementów zestawu

do destylacji

• Korzystanie ze źródeł

informacji chemicznej

5

1 2 3 4 5

Czy substancje można

przetwarzać?

• Przykłady przemian

chemicznych

• Pojęcie reakcji chemicznej

• Substraty i produkty reakcji

• Związek chemiczny jako

produkt lub substrat reakcji

chemicznych

• wie, co to jest reakcja

chemiczna;

• podaje objawy reakcji

chemicznej;

• dzieli poznane substancje

na proste i złożone;

• wykazuje na dowolnym

przykładzie różnice między

zjawiskiem fizycznym a reak-

cją chemiczną; • przedstawia podane przemia-

ny w schematycznej formie

zapisu równania reakcji che-

micznej;

• wskazuje substraty i produk-

ty reakcji chemicznej;

• podaje przykłady przemian

chemicznych znanych z życia

codziennego.

• wskazuje w podanych przy-

kładach przemianę chemicz-

ną i zjawisko fizyczne;

• wyjaśnia, co to jest związek

chemiczny;

• wykazuje różnice między

mieszaniną a związkiem che-

micznym;

• przeprowadza reakcję żelaza

z siarką; • przeprowadza reakcję ter-

micznego rozkładu cukru

i na podstawie produktów

rozkładu cukru określa typ

reakcji chemicznej;

• formułuje poprawne wnioski

na podstawie obserwacji.

• Przeprowadzenie reakcji

żelaza z siarką • Identyfikacja produktów

termicznego rozkładu cukru

• Odróżnianie przemian che-

micznych od zjawisk fizycz-

nych na podstawie przykła-

dów z życia codziennego

6

Dział 2: BUDOWA ATOMU A UKŁAD OKRESOWY PIERWIASTKÓW CHEMICZNYCH




Uczeń: Uczeń:

1 2 3 4 5

Od kiedy są znane

pierwiastki?

• Od alchemii do chemii

• Pierwiastki znane już w starożytności

• Symbole chemiczne

pierwiastków chemicznych

• Nazewnictwo pierwiastków

chemicznych

• definiuje pierwiastek

chemiczny;

• wie, że symbole pierwiastków

chemicznych mogą być jedno- lub dwuliterowe;

• wie, że w dwuliterowym

symbolu pierwsza litera jest

wielka, a druga – mała;

• przyporządkowuje nazwom


ich symbole i odwrotnie.

• wymienia pierwiastki

chemiczne znane

w starożytności;

• podaje kilka przykładów

pochodzenia nazw

pierwiastków chemicznych,

• podaje, jakie znaczenie

miało pojęcie pierwiastka

w starożytności;

• tłumaczy, w jaki sposób

tworzy się symbole

pierwiastków chemicznych;

• omawia historię odkryć wybranych pierwiastków

chemicznych.

• Ćwiczenia w rozpoznawaniu

symboli wybranych


• Korzystanie ze źródeł

informacji chemicznej

• Układanie z podanego

wyrazu możliwych

kombinacji literowych

– symboli pierwiastków

Z czego są zbudowane

substancje?

• Dowody na ziarnistość materii – dyfuzja

• Modelowe wyjaśnienie

budowy materii

• Atom jako drobina budująca

materię

• wie, że substancje są zbudowane z atomów;

• definiuje atom;

• wie i tłumaczy, na czym

polega zjawisko dyfuzji;

• podaje dowody ziarnistości

materii;

• definiuje pierwiastek

chemiczny jako zbiór prawie

jednakowych atomów.

• odróżnia modele

przedstawiające drobiny

różnych pierwiastków

chemicznych;

• planuje i przeprowadza

doświadczenia

potwierdzające dyfuzję zachodzącą w ciałach

o różnych stanach skupienia;

• zna historię rozwoju pojęcia:

atom.

• Badanie ziarnistości

materii na przykładach:

rozchodzenia się zapachów

w pomieszczeniu,

rozpuszczania się ciała stałego w cieczy

i rozchodzenia się cieczy

w ciele stałym

• Modelowa prezentacja

budowy materii

7

1 2 3 4 5

Jak jest zbudowany atom?

• Rozmiary i masy atomów

• Jądro atomowe i elektrony

• Liczba atomowa i liczba

masowa

• Rozmieszczenie elektronów

w atomie

• Elektrony walencyjne

• zna pojęcia: proton,

neutron, elektron, elektron

walencyjny, konfiguracja

elektronowa;

• podaje symbole, masy i ładun-

ki cząstek elementarnych;

• wie, co to jest powłoka

elektronowa;

• oblicza liczby protonów,

elektronów i neutronów

znajdujących się w atomach

danego pierwiastka chemicz-

nego, korzystając z liczby

atomowej i masowej;

• określa rozmieszczenie

elektronów w poszcze-

gólnych powłokach

elektronowych i wskazuje

elektrony walencyjne.

• wyjaśnia budowę atomu,

wskazując miejsce protonów,

neutronów i elektronów;

• rysuje modele atomów

wybranych pierwiastków

chemicznych;

• tłumaczy, dlaczego

wprowadzono jednostkę masy atomowej u;

• wyjaśnia, jakie znaczenie

mają elektrony walencyjne.

• Wyjaśnianie budowy

wewnętrznej atomu

• Obliczanie liczby protonów,

elektronów i neutronów

znajdujących się w atomach

danego pierwiastka

chemicznego

• Określanie rozmieszczenia

elektronów i wskazywanie

elektronów walencyjnych

• Rysowanie modeli atomów

wybranych pierwiastków

chemicznych

8

1 2 3 4 5

W jaki sposób porządkuje

się pierwiastki?

• Prace Mendelejewa

• Prawo okresowości

• Układ okresowy


• Miejsce metali i niemetali

w układzie okresowym

• kojarzy nazwisko Mendele-

jewa z układem okresowym


• zna treść prawa okresowości;

wie, że pionowe kolumny

w układzie okresowym pier-

wiastków chemicznych

to grupy, a poziome rzędy

to okresy;

• posługuje się układem okre-

sowym pierwiastków che-

micznych w celu odczytania

symboli pierwiastków i ich

charakteru chemicznego;

• wie, jaki był wkład D. Men-

delejewa w prace nad upo-

rządkowaniem pierwiastków

chemicznych;

• rozumie prawo okresowości;

• wskazuje w układzie

okresowym pierwiastków

chemicznych grupy i okresy;

• porządkuje podane pierwiastki

według wzrastającej liczby

atomowej;

• wyszukuje w dostępnych

źródłach informacje o

właściwościach i aktywności

chemicznej podanych

pierwiastków chemicznych.

• opowiada, jakie były pierw-

sze próby uporządkowania


• wie, jak tworzy się nazwy

grup;

• wskazuje w układzie


chemicznych miejsce metali

i niemetali;

• omawia, jak zmienia się aktywność metali i niemetali

w grupach i okresach.

• Porządkowanie pierwiastków

chemicznych (gra dydak-

tyczna – ćwiczenie

z podręcznika)

• Poznawanie układu

okresowego pierwiastków

chemicznych i korzystanie

z niego

9

1 2 3 4 5

Dlaczego masa atomowa

pierwiastka ma wartość

ułamkową?

• Pojęcie izotopu

• Rodzaje i przykłady izotopów

• wie, co to są izotopy;

• wymienia przykłady izotopów;

• wyjaśnia, co to są izotopy

trwałe i izotopy

promieniotwórcze;

• nazywa i zapisuje

symbolicznie izotopy

pierwiastków chemicznych.

• tłumaczy, dlaczego masa

atomowa pierwiastka

chemicznego ma wartość ułamkową;

• oblicza liczbę neutronów

w podanych izotopach


• projektuje i buduje modele

jąder atomowych wybranych

izotopów;

• oblicza średnią masę atomową pierwiastka chemicznego na

podstawie mas atomowych

poszczególnych izotopów i

ich zawartości procentowej.

• Wyjaśnienie pojęcia izotopu

• Przykłady izotopów

występujących w przyrodzie –

referaty uczniów

Dlaczego boimy się

promieniotwórczości?

• Rodzaje promieniowania

jądrowego

• Zastosowanie izotopów

promieniotwórczych

• Energetyka jądrowa

• wie, jaki był wkład Marii

Skłodowskiej-Curie w badania

nad promieniotwórczością; • wymienia przykłady

zastosowań izotopów

promieniotwórczych;

• wyjaśnia, na czym polegają przemiany promieniotwórcze;

• charakteryzuje przemiany:

α, β i γ; • omawia wpływ

promieniowania jądrowego na

organizmy.

• wskazuje zagrożenia

wynikające ze stosowania

izotopów

promieniotwórczych;

• bierze udział w dyskusji na

temat wad i zalet energetyki

jądrowej;

• szuka rozwiązań dotyczących

składowania odpadów

promieniotwórczych.

• Wyjaśnianie, na czym polega

przemiana promieniotwórcza

• Charakterystyka przemian

α, β i γ • Omawianie wpływu

promieniowania jądrowego na

organizmy

• Szukanie rozwiązań dotyczących składowania

odpadów promieniotwórczych

10

1 2 3 4 5

Czy budowa atomu

pierwiastka ma związek z jego

położeniem w układzie

okresowym?

• Numer grupy a liczba

elektronów walencyjnych

• Numer okresu a liczba

powłok elektronowych

• Określanie budowy atomu

pierwiastka na podstawie

jego położenia w układzie


chemicznych

• odczytuje z układu


chemicznych podstawowe

informacje niezbędne do

określenia budowy atomu

pierwiastka: numer grupy

i numer okresu oraz liczbę atomową i liczbę masową;

• określa na podstawie

położenia w układzie


chemicznych budowę atomu

danego pierwiastka i jego

charakter chemiczny.

• wskazuje położenie

pierwiastka w układzie


chemicznych na podstawie

budowy jego atomu;

• tłumaczy, dlaczego

pierwiastki znajdujące się w tej samej grupie układu


chemicznych mają podobne

właściwości;

• tłumaczy, dlaczego gazy

szlachetne są pierwiastkami

mało aktywnymi chemicznie.

• Wskazywanie położenia

pierwiastków w układzie



budowy ich atomów

• Określanie na podstawie

położenia w układzie


chemicznych budowy atomu

danego pierwiastka i jego

charakteru chemicznego

(czy jest metalem, czy

niemetalem)

11

Dział 3: ŁĄCZENIE SIĘ ATOMÓW




Uczeń: Uczeń:

1 2 3 4 5

W jaki sposób mogą się łączyć

atomy?

• Wiązania jonowe

• Kationy i aniony

• zapisuje w sposób

symboliczny aniony i kationy;

• wie, na czym polega wiązanie

jonowe;

• rysuje modele wiązania

jonowego na prostych

przykładach;

• rozumie pojęcia oktetu

i dubletu elektronowego.

• tłumaczy mechanizm

tworzenia jonów i wiązania

jonowego;

• wyjaśnia, od czego zależy

trwałość konfiguracji

elektronowej;

• przedstawia w sposób

modelowy schemat

powstawania wiązania

jonowego.

• Wyjaśnianie, od czego

zależy trwałość konfiguracji

elektronowej

• Tłumaczenie mechanizmu

tworzenia jonów i wiązania

jonowego

• Zapisywanie w sposób

symboliczny anionów

i kationów

• Rysowanie modeli wiązania

jonowego na prostych

przykładach

W jaki sposób mogą się łączyć

atomy niemetali?

• Wiązania atomowe

(kowalencyjne)

• Powstawanie cząsteczek

• Wiązanie atomowe

spolaryzowane

• wie, na czym polega wiązanie

atomowe (kowalencyjne);

• rozróżnia typy wiązań przedstawione w sposób

modelowy na rysunku;

• rysuje modele wiązania ato-

mowego (kowalencyjnego)

na prostych przykładach.

• wyjaśnia mechanizm

tworzenia się wiązania atomowego

(kowalencyjnego);

• podaje przykład cząsteczek

chlorowodoru i wody jako

cząsteczek z wiązaniem

atomowym (kowalencyjnym)

spolaryzowanym;

• przedstawia w sposób

modelowy schematy

powstawania wiązań: atomowych, atomowych

spolaryzowanych i jonowych.

• Wyjaśnianie mechanizmu

tworzenia się wiązania

atomowego

• Rozróżnianie typów wiązań przedstawionych w sposób

modelowy na rysunkach

• Rysowanie modeli wiązania

atomowego na prostych

przykładach

12

1 2 3 4 5

W jaki sposób można opisać

budowę cząsteczki?

• Wartościowość pierwiastka

chemicznego

• Wzory strukturalne

i sumaryczne

• Układanie wzorów tlenków

• Odczytywanie

wartościowości pierwiastka

chemicznego

• odczytuje wartościowość pierwiastka z układu


chemicznych;

• nazywa tlenki zapisane

za pomocą wzoru

sumarycznego;

• wyjaśnia sens pojęcia: war-

tościowość; • oblicza liczby atomów po-

szczególnych pierwiastków


zapisów typu: 3 H2O.

• określa wartościowość pier-

wiastka chemicznego na pod-

stawie wzoru jego tlenku;

• ustala wzór sumaryczny

i strukturalny tlenków nie-

metali oraz wzór sumaryczny

tlenków metali na podstawie

wartościowości pierwiastków

chemicznych;

• oblicza wartościowość pier-


w tlenkach.

• Wyjaśnianie sensu pojęcia:

wartościowość • Odczytuje wartościowości

z układu okresowego pier-


• Ustalanie wzorów sumarycz-

nych i strukturalnych tlen-

ków niemetali oraz wzorów

sumarycznych tlenków metali

na podstawie wartościowości


• Nazywanie tlenków zapisa-

nych za pomocą wzoru suma-

rycznego

• Określanie wartościowości

pierwiastka chemicznego na

podstawie wzoru jego tlenku

• Obliczanie liczby atomów po-

szczególnych pierwiastków na

podstawie zapisów typu: 3 H2O

13

1 2 3 4 5

Jaką masę ma cząsteczka? • Masa cząsteczkowa

• Obliczanie masy cząsteczko-

wej

• Mol i masa molowa F

• Obliczanie masy molowej F

• odczytuje masy atomowe

pierwiastków z układu


chemicznych;

• definiuje i oblicza masy

cząsteczkowe pierwiastków

i związków chemicznych.

• podaje sens stosowania

jednostki masy atomowej;

• wykonuje obliczenia liczby

atomów i ustala rodzaj

atomów na podstawie

znajomości masy

cząsteczkowej.

• Wyjaśnianie sensu stosowa-

nia jednostki masy atomowej

• Odczytywanie masy atomo-

wej pierwiastków z układu


chemicznych

• Rozwiązywanie zadań z wy-

korzystaniem znajomości

masy cząsteczkowej

• Obliczanie masy cząsteczko-

wej pierwiastków i związków

chemicznych

• Wyjaśnianie definicji mola F

• Obliczanie masy molowej

pierwiastków i związków

chemicznych na prostych

przykładach F

Jak zapisać przebieg reakcji

chemicznej?

• Zapis przebiegu reakcji

chemicznej

• Współczynniki

stechiometryczne

• Typy reakcji chemicznych:

reakcje łączenia (syntezy),

reakcje rozkładu (analizy)

i reakcje wymiany

• zna trzy typy reakcji che-

micznych: łączenie (syntezę), rozkład (analizę) i wymianę;


reakcja łączenia (syntezy),

rozkładu (analizy) i wymiany;

• podaje przykłady reakcji

łączenia (syntezy), rozkładu

(analizy) i wymiany;

• zapisuje przemiany chemiczne

w formie równań reakcji chemicznych;

• dobiera współczynniki ste-

chiometryczne w równaniach

reakcji chemicznych.

• układa równania reakcji

chemicznych zapisanych

słownie;

• układa równania

reakcji chemicznych

przedstawionych w zapisach

modelowych;

• uzupełnia podane równania

reakcji;

• układa równania reakcji

przedstawionych w formie

prostych chemografów;

• rozumie istotę przemian

chemicznych w ujęciu teorii

atomistyczno-cząsteczkowej..

• Wyjaśnianie, na czym polega

reakcja łączenia (syntezy),

rozkładu (analizy) i wymiany

• Wskazywanie przykładów

reakcji łączenia rozkładu

i wymiany

• Zapisywanie przemian

chemicznych w formie

równań reakcji chemicznych

• Dobieranie współczynników

stechiometrycznych

w równaniach reakcji

chemicznych

• Układanie równań reakcji

przedstawionych modelowo

i w formie chemografów

14

1 2 3 4 5

Jakie prawa rządzą reakcjami

chemicznymi?

• Prawo zachowania masy

• Obliczenia uwzględniające

prawo zachowania masy

• Prawo stałości składu

• Obliczenia uwzględniające

prawo stałości składu

• podaje treść prawa

zachowania masy;

• podaje treść prawa stałości

składu;

• wykonuje proste obliczenia

oparte na prawie zachowania

masy;

• wykonuje proste obliczenia

oparte na prawie stałości

składu.

• wykonuje obliczenia oparte

na prawach zachowania masy

i stałości składu w zadaniach

różnego typu;

• rozumie znaczenie obu praw

w codziennym życiu

i procesach przemysłowych;

• analizuje reakcję żelaza z tle-

nem w zamkniętym naczyniu

z kontrolą zmiany masy.


łączenia żelaza z siarką w zamkniętym naczyniu

z kontrolą zmiany masy

• Rozwiązywanie

przykładowych zadań opartych na prawie

zachowania masy

• Rozwiązywanie przykłado-

wych zadań opartych na pra-

wie stałości składu

15

Dział 4: GAZY I ICH MIESZANINY




Uczeń: Uczeń:

1 2 3 4 5

Powietrze – substancja czy

mieszanina?

• Badanie składu powietrza

• Składniki powietrza

• przedstawia dowody

na istnienie powietrza;

• wie, z jakich substancji

składa się powietrze;

• bada skład oraz podstawowe

właściwości powietrza.

• oblicza objętość poszczegól-

nych składników powietrza

w pomieszczeniu o podanych

wymiarach;

• rozumie, dlaczego zmienia się naturalny skład powietrza;

• oblicza, na ile czasu wystar-

czy tlenu osobom znajdu-

jącym się w pomieszczeniu

(przy założeniu, że jest to

pomieszczenie hermetyczne

i jest mu znane zużycie tlenu

na godzinę); • konstruuje proste przyrządy

do badania następujących zja-

wisk atmosferycznych i właści-

wości powietrza: wykrywanie

powietrza w „pustym" naczy-

niu, badanie składu powie-

trza, badanie udziału powie

trza w paleniu się świecy.

• Szukanie dowodów

na istnienie powietrza

• Badanie udziału powietrza

w paleniu się świecy

• Badanie składu powietrza

• Analiza tabel i wykresów

dotyczących składu powie-

trza i różnic w powietrzu

wdychanym i wydychanym

przez człowieka

16

1 2 3 4 5

Dlaczego bez tlenu nie byłoby

życia na Ziemi?

• Znaczenie tlenu

dla organizmów

• Otrzymywanie i właściwości

tlenu

• Obieg tlenu i dwutlenku

węgla w przyrodzie

• opisuje na schemacie obieg

tlenu w przyrodzie;

• podaje, jakie są zastosowania

tlenu;

• tłumaczy, dlaczego bez tlenu

nie byłoby życia na Ziemi;

• ustala na podstawie układu

okresowego pierwiastków che-

micznych podstawowe infor-

macje o budowie atomu tlenu;

• wskazuje źródła pochodzenia

ozonu oraz określa jego

znaczenie dla organizmów.

• otrzymuje pod nadzorem

nauczyciela tlen podczas

reakcji termicznego rozkładu

manganianu(VII) potasu;

• określa na podstawie obser-

wacji zebranego gazu podsta-

wowe właściwości tlenu (stan

skupienia, barwę, zapach,

rozpuszczalność w wodzie).

• Doświadczalne otrzymywa-

nie tlenu

• Poznanie metod zbierania

tlenu

• Badanie właściwości tlenu

• Przygotowywanie notatki

o tlenie cząsteczkowym

i ozonie na podstawie infor-

macji zawartych w podręcz-

niku i literaturze fachowej

Co to są tlenki?

• Otrzymywanie tlenków

• Reakcje endoenergetyczne

i egzoenergetyczne

• Właściwości i zastosowania

tlenków

• definiuje tlenek;

• podaje podstawowe

zastosowania praktyczne

kilku wybranych tlenków;

• proponuje sposób

otrzymywania tlenków

na drodze spalania;

• ustala nazwy tlenków

na podstawie wzorów

i odwrotnie;

• oblicza masy cząsteczkowe

wybranych tlenków;

• uzupełnia współczynniki

stechiometryczne

w równaniach reakcji

otrzymywania tlenków

na drodze utleniania

pierwiastków.

• otrzymuje tlenki w wyniku

spalania, np. tlenek

węgla(IV);

• ustala wzory tlenków na pod-

stawie modeli i odwrotnie;

• zapisuje równania reakcji

otrzymywania kilku tlenków;

• odróżnia na podstawie

opisu słownego reakcję egzotermiczną od endo-

termicznej;

• wie, kiedy reakcję łączenia

się tlenu z innymi pierwiast-

kami nazywa się spalaniem;

• przedstawia podział tlenków

na tlenki metali i tlenki nie-

metali oraz podaje przykłady

takich tlenków.

• Spalanie magnezu, węgla

i siarki w tlenie

• Ustalanie wzorów i nazw

tlenków na podstawie modeli

i odwrotnie

• Wyjaśnianie, czym różni się reakcja spalania od reakcji

utleniania

• Odróżnianie na podstawie

opisu słownego reakcji

egzotermicznej od reakcji

endotermicznej

• Przedstawienie podziału

tlenków

17

1 2 3 4 5

Co wiemy o innych

składnikach powietrza?

• Właściwości azotu i jego

znaczenie dla organizmów

• Obieg azotu w przyrodzie

• Charakterystyka

i zastosowanie gazów

szlachetnych

• wyjaśnia znaczenie azotu dla

organizmów;

• podaje podstawowe zastoso-

wania azotu;

• odczytuje z układu okreso-

wego pierwiastków chemicz-

nych nazwy pierwiastków

należących do 18. grupy;

• omawia właściwości azotu

(barwę, zapach, smak,

palność).

• tłumaczy, na czym polega

obieg azotu w przyrodzie;

• omawia właściwości

i zastosowanie gazów

szlachetnych;

• podaje skład jąder atomo-

wych i rozmieszczenie elek-

tronów na poszczególnych

powłokach dla czterech

helowców (He, Ne, Ar, Kr).

• Wykrywanie zawartości

azotu w powietrzu

• Analiza rysunku

przedstawiającego obieg

azotu w powietrzu

• Zbieranie informacji

na temat właściwości

i zastosowań azotu i gazów

szlachetnych

Dwutlenek węgla – pożyteczny

czy szkodliwy?

• Otrzymywanie tlenku

węgla(IV)

• Badanie właściwości tlenku

węgla(IV)

• Zastosowanie dwutlenku

węgla

• zna wzór sumaryczny

i strukturalny tlenku

węgla(IV) [dwutlenku węgla]

• wymienia podstawowe

zastosowania tlenku

węgla(IV);

• przeprowadza identyfikację otrzymanego gazu przy

użyciu wody wapiennej;

• wymienia źródła tlenku

węgla(IV);

• wyjaśnia znaczenie tlenku

węgla(IV) dla organizmów;

• rysuje na podstawie wzoru

sumarycznego i informacji

zawartych w układzie

okresowym wzór sumaryczny

i model cząsteczki tlenku

węgla(IV);

• podaje, jakie właściwości

tlenku węgla(IV)

zadecydowały o jego

zastosowaniu.

• zalicza tlenek węgla(IV)

do gazów cieplarnianych;

• tłumaczy na schemacie obieg

tlenku węgla(IV) w przyrodzie;

• przeprowadza i opisuje do-

świadczenie otrzymywania

tlenku węgla(IV) w szkolnych

warunkach laboratoryjnych;

• bada doświadczalnie właś- ciwości fizyczne tlenku

węgla(IV);

• uzasadnia konieczność wypo-

sażenia pojazdów i budynków

użyteczności publicznej w gaś- nice pianowe lub proszkowe;

• podaje przyczynę, dla której

wzrost tlenku węgla(IV)

w atmosferze jest niekorzystny,

• uzasadnia, przedstawiając

odpowiednie obliczenia,

kiedy istnieje zagrożenie

zdrowia i życia ludzi przeby-

wających w niewietrzonych

pomieszczeniach.

• Otrzymywanie tlenku

węgla(IV) i jego identyfi-

kacja

• Badanie właściwości tlenku

węgla(IV

• Sporządzanie wykresów

dotyczących zużycia paliw

kopalnych

• Opracowywanie zasad

bezpieczeństwa na wypadek

pożaru

18

1 2 3 4 5

Który gaz ma najmniejszą

gęstość?


wodoru

• Mieszanina piorunująca

• Zastosowania wodoru

• omawia podstawowe właści-

wości wodoru;

• wymienia praktyczne zasto-

sowania wodoru;

• przedstawia budowę atomu

wodoru;

• bezpiecznie obchodzi się z substancjami i mieszanina-

mi wybuchowymi;

• podaje, we wskazanych przy-

kładach, jakie właściwości

wodoru zdecydowały o jego

zastosowaniu.

• otrzymuje wodór w reakcji

octu z magnezem;

• opisuje doświadczenie, za po-

mocą którego można zbadać właściwości wybuchowe mie-

szaniny wodoru i powietrza;

• wyjaśnia, jak może dojść do wybuchu mieszanin

wybuchowych, jakie są jego

skutki i jak można się zabez-

pieczyć przed wybuchem;

• porównuje gęstość wodoru

z gęstością powietrza.

• Otrzymywanie wodoru

i badanie jego właściwości

• Porównanie gęstości wodoru

z gęstością powietrza


wybuchowych mieszaniny

wodoru i powietrza

• Omówienie zastosowań wodoru

Czy powietrze, którym

oddychamy, jest czyste?

• Przyczyny zanieczysz-

czeń powietrza

• Skutki zanieczyszczenia

powietrza (smog, wzrost

efektu cieplarnianego,

dziura ozonowa i inne)

• Ochrona powietrza przed

zanieczyszczeniami

• wymienia źródła

zanieczyszczeń powietrza;

• wyjaśnia skutki

zanieczyszczeń powietrza

dla przyrody i człowieka;

• podaje przyczyny i skutki

smogu;

• wyjaśnia powstawanie

efektu cieplarnianego

i konsekwencje jego wzrostu

na życie mieszkańców Ziemi;

• wymienia przyczyny i skutki

dziury ozonowej.

• podaje znaczenie warstwy

ozonowej dla życia na Ziemi;

• sprawdza doświadczalnie,

jaki jest wpływ zanieczysz-

czeń gazowych na rozwój

roślin;

• bada stopień zapylenia

powietrza w swojej okolicy;

• przeprowadza doświadczenie

udowadniające, że dwutlenek

węgla jest gazem cieplarnia-

nym;

• proponuje działania mające

na celu ochronę powietrza

przed zanieczyszczeniami.

• Szukanie przyczyn

zanieczyszczenia powietrza

• Omówienie skutków


• Badanie zjawiska efektu

cieplarnianego

• Badanie wpływu


na rozwój roślin

• Omawianie działań zmierza-

jących do ochrony powietrza

przed zanieczyszczeniami

26

Dział 5: WODA I ROZTWORY WODNE




Uczeń: Uczeń:

1 2 3 4 5

Czy można żyć bez wody?

• Obieg wody w przyrodzie

• Właściwości wody

• Woda w organizmach•

• Znaczenie wody w gospodarce

człowieka

• wymienia rodzaje wód;

• wyjaśnia, jaką funkcję pełni woda w budowie

organizmów;

• tłumaczy obieg wody

w przyrodzie;

• tłumaczy znaczenie wody

w funkcjonowaniu

organizmów;

• wyjaśnia znaczenie wody

w gospodarce człowieka.

• wyjaśnia, jakie znaczenie

dla przyrody ma nietypowa

gęstość wody;

• wykrywa wodę w produktach

pochodzenia roślinnego

i w niektórych minerałach;

• uzasadnia potrzebę oszczęd-

nego gospodarowania wodą i proponuje sposoby jej

oszczędzania;

• oblicza procentową zawartość wody w produktach spożyw-

czych na podstawie przeprowa-

dzonych samodzielnie badań.

• Badanie gęstości wody i lodu

• Analiza rysunku przedsta-

wiającego ułożenie cząste-

czek wody w zależności od

jej stanu skupienia

• Odwadnianie i uwadnianie

siarczanu(VI) miedzi(II)

• Analiza diagramów

przedstawiających zużycie

wody

27

1 2 3 4 5

Czy wszystkie substancje

można rozpuścić w wodzie?

• Woda jako rozpuszczalnik

• Zawiesiny i roztwory

• Budowa cząsteczki wody

• podaje przykłady roztworów

i zawiesin spotykanych

w życiu codziennym;

• przygotowuje roztwory:

nasycony i nienasycony;


proces rozpuszczania

substancji w wodzie.

• tłumaczy, jaki wpływ na roz-

puszczanie substancji stałych

ma polarna budowa wody;

• wskazuje różnice we właściwoś- ciach roztworów i zawiesin;


różnica między roztworem

właściwym a roztworem

koloidalnym;

• wyjaśnia, co to koloid;

• podaje przykłady roztworów

koloidalnych spotykanych


• wyjaśnia, co to jest emulsja;

• otrzymuje emulsję i podaje

przykłady emulsji spotyka-

nych w życiu codziennym.

• Badanie rozpuszczalności

ciał stałych w wodzie

• Badanie rozpuszczalności

cieczy w wodzie

• Wykrywanie gazu zawartego

w wodzie gazowanej

Jakie czynniki wpływają

na rozpuszczanie się substancji

w wodzie?

• Szybkość rozpuszczania

się ciał stałych

• Roztwory nasycone

i nienasycone

• Wykresy rozpuszczalności

• Obliczenia na podstawie

wykresów rozpuszczalności

• Rozpuszczanie się gazów

w wodzie

• wymienia czynniki

przyspieszające

rozpuszczanie ciał stałych;

• doświadczalnie bada

szybkość rozpuszczania się substancji w wodzie;

• wyjaśnia różnicę między

roztworem nasyconym

i nienasyconym;

• przygotowuje roztwór

nasycony.

• tłumaczy, co to jest

rozpuszczalność substancji;

• odczytuje wartość rozpusz-

czalności substancji z wykre-

su rozpuszczalności;

• korzystając z wykresu

rozpuszczalności, oblicza

rozpuszczalność substancji

w określonej masie wody;

• wyjaśnia, od czego zależy

rozpuszczalność gazów

w wodzie;

• omawia znaczenie rozpusz-

czania się gazów w wodzie

dla organizmów.

• Badanie szybkości

rozpuszczania się substancji

w zależności od różnych

czynników

• Wyjaśnienie różnic między

roztworem nasyconym

a nienasyconym

• Przygotowanie roztworu

nasyconego

• Odczytywanie wartości

rozpuszczalności substancji

z wykresu rozpuszczalności

• Określenie liczby gramów

substancji rozpuszczonej

w danej ilości wody

w określonej temperaturze

28

1 2 3 4 5

Jak można określić zawartość

substancji rozpuszczonej

w roztworze?

• Roztwory rozcieńczone

i stężone

• Stężenie procentowe

roztworu

• Obliczenia związane

ze stężeniem procentowym

roztworu

• tłumaczy, co to jest stężenie

procentowe roztworu

• zna wzór na stężenie

procentowe roztworu;

• wskazuje znane z życia

codziennego przykłady

roztworów o określonych

stężeniach procentowych;


różnica między roztworem

rozcieńczonym a stężonym;

• potrafi stosować wzór

na stężenie procentowe

roztworu do prostych

obliczeń; • przygotowuje roztwory

o określonym stężeniu

procentowym.

• oblicza stężenie procentowe

roztworu, znając masę substancji rozpuszczonej

i rozpuszczalnika (lub masę roztworu);

• oblicza masę substancji

rozpuszczonej w określonej

masie roztworu o znanym

stężeniu procentowym;

• oblicza masę rozpuszczalnika

potrzebną do przygotowania

roztworu określonym

stężeniu procentowym

• oblicza stężenie procentowe

roztworu, znając masę lub objętość i gęstość substancji rozpuszczonej

i rozpuszczalnika (lub

roztworu);

• oblicza masę lub objętość substancji rozpuszczonej

w określonej masie lub

objętości roztworu o znanym

stężeniu procentowym

• oblicza objętość rozpuszczalnika potrzebną do przygotowania roztworu

określonym stężeniu

procentowym.

• Przyrządzanie roztworów


• Obliczanie stężenia

procentowego roztworu

• Obliczanie masy substancji

rozpuszczonej w określonej

masie lub objętości roztworu

o znanym stężeniu

procentowym

• Obliczanie masy lub

objętości rozpuszczalnika

potrzebnego do

przygotowania roztworu

określonym stężeniu

procentowym

• Wskazywanie znanych

z życia codziennego

przykładów roztworów

o określonych stężeniach

procentowych

29

1 2 3 4 5

Jak można zmieniać stężenie

procentowe roztworu?

• Rozcieńczanie roztworu

• Zatężanie roztworu

• wie, co to jest rozcieńczanie

roztworu;

• wyjaśnia, co to jest zateżanie

roztworu;

• podaje sposoby rozcieńcza-

nia roztworu;

• podaje sposoby zatężania

roztworów.

• oblicza, ile wody należy

dodać do danego roztworu

w celu rozcieńczenia go

do wymaganego stężenia;

• oblicza masę substancji,

którą należy dodać do

danego roztworu w celu

zatężenia go do określonego

stężenia procentowego;

• oblicza, ile wody należy

odparować z danego

roztworu w celu zatężenia

go do wymaganego stężenia

procentowego;

• przygotowuje roztwór


procentowym w wyniku

zmieszania dwóch roztworów

o danych stężeniach;

• oblicza masy lub objętości

roztworów o znanych

stężeniach procentowych

potrzebne do przygotowania

określonej masy roztworu

o wymaganym stężeniu.

• Obliczanie stężenia

procentowego roztworów

otrzymanych przez

rozcieńczanie i zateżanie

roztworów o znanych

stężeniach

30

1 2 3 4 5

Czy wody rzek, jezior i mórz

są czyste?

• Źródła zanieczyszczeń wód

• Wpływ zanieczyszczeń wód

na środowisko

• Usuwanie zanieczyszczeń: oczyszczalnie ścieków, stacje

uzdatniania wody

• Zapobieganie zanieczyszcze-

niom wód

• podaje źródła zanieczyszczeń wody;

• zna skutki zanieczyszczeń wód;


można poznać, że woda jest

zanieczyszczona.

• omawia zagrożenia środowi-

ska spowodowane skażeniem

wód;

• omawia sposoby zapobiega-

nia zanieczyszczeniom wód;

• wyjaśnia, jak działa

oczyszczalnia ścieków;


uzdatnia się wodę.

• Szukanie przyczyn zanie-

czyszczeń wód

• Analiza skutków zanieczysz-

czeń wód

• Szukanie rozwiązań mają- cych na celu poprawę stanu

czystości wód

• Zapoznanie się z metodami

usuwania zanieczyszczeń na przykładzie oczyszczalni

ścieków i stacji uzdatniania

wody pitnej

31

Dział 6: WODOROTLENKI A ZASADY




Uczeń: Uczeń:

1 2 3 4 5

W jaki sposób woda działa na

tlenki metali?

• Działanie wody na

tlenki wybranych metali

• Wskaźniki i ich rodzaje

• Budowa i ogólny wzór

wodorotlenków

• definiuje wskaźnik;

• wyjaśnia pojęcie:

wodorotlenek;

• wymienia rodzaje

wskaźników;

• podaje przykłady tlenków

metali reagujących z wodą; • pisze ogólny wzór

wodorotlenku oraz wzory

wodorotlenków metali;

• nazywa wodorotlenki

na podstawie wzoru.

• sprawdza doświadczalnie

działanie wody na tlenki

metali;

• zna zabarwienie wskaźników

w wodzie i zasadach;

• pisze równania reakcji

tlenków metali z wodą; • przedstawia za pomocą

modeli reakcję tlenków

metali z wodą.

• Doświadczalne sprawdzenie

działania wody na tlenki

metali

• Zapoznanie się z rodzajami

wskaźników kwasowo-

-zasadowych

• Modelowanie reakcji

tlenków metali z wodą • Pisanie równań reakcji

tlenków metali z wodą • Pisanie wzoru ogólnego

wodorotlenków

• Nazywanie wodorotlenków

na podstawie wzoru

chemicznego

Czy metale mogą reagować

z wodą?

• Działanie wody

na wybrane metale

• Podział metali na aktywne

i mniej aktywne

• wskazuje metale aktywne

i mniej aktywne;

• wymienia dwie metody otrzy-

mywania wodorotlenków

• podaje zasady bezpiecznego

obchodzenia się z aktywnymi

metalami i zachowuje

ostrożność w pracy z nimi;

• pisze schematy słowne

równań reakcji otrzymywania

wodorotlenków.


działanie wody na metale;

• pisze równania reakcji metali

z wodą; • potrafi zidentyfikować

produkty reakcji aktywnych

metali z wodą.

• Sprawdzenie działania wody

na metale

• Zapoznanie się z zasadami

bezpiecznego obchodzenia

się z aktywnymi metalami

i zachowania ostrożności

w pracy z nimi

• Identyfikacja produktów

reakcji aktywnych metali

z wodą • Wskazywanie metali aktyw-

nych i mniej aktywnych

• Pisanie równań reakcji

metali z wodą

32

1 2 3 4 5

Jakie właściwości

i zastosowanie mają

wodorotlenki?

• Właściwości wodorotlenków:

sodu, potasu i wapnia

• Rozpuszczalność wodorotlenków w wodzie

• Najważniejsze zastosowania

wodorotlenków

• stosuje zasady bezpiecznego

obchodzenia się ze stężonymi

zasadami (ługami);

• wymienia przykłady zastoso-

wania wodorotlenków sodu

i potasu;

• opisuje właściwości

wodorotlenków sodu, potasu,

wapnia i magnezu;

• tłumaczy, czym różni się wodorotlenek od zasady.

• bada właściwości wybranych

wodorotlenków;

• tłumaczy, w jakich

postaciach można spotkać wodorotlenek wapnia i jakie

ma on zastosowanie.

• Opisywanie właściwości

wodorotlenków sodu, potasu,

wapnia i magnezu

• Stosowanie zasad

bezpiecznego obchodzenia

się ze stężonymi zasadami

(ługami)

• Wskazywanie wodorotlen-

ków będących zasadami

• Szukanie przykładów

zastosowań poznanych

wodorotlenków

Dlaczego zasady powodują

zmianę barwy wskaźników?

• Barwienie się wskaźników

w zasadach

• Przewodzenie prądu

elektrycznego przez zasady

• Dysocjacja elektrolityczna

(jonowa) zasad

• definiuje zasadę na podsta-

wie dysocjacji elektrolitycz-

nej (jonowej);

• tłumaczy dysocjację elektro-

lityczną (jonową) zasad.

• interpretuje przewodzenie

prądu elektrycznego przez

zasady;

• pisze równania dysocjacji

elektrolitycznej (jonowej)

przykładowych zasad i ogól-

ne równanie dysocjacji elek-

trolitycznej (jonowej) zasad;

• przedstawia za pomocą modeli przebieg dysocjacji


przykładowych zasad.

• Rysowanie schematu proste-

go obwodu elektrycznego

i budowanie go

• Interpretacja przewodzenia

prądu elektrycznego przez

zasady

• Pisanie równań dysocjacji


zasad

• Definiowanie zasady

na podstawie dysocjacji


33

Dział 7: KWASY




Uczeń: Uczeń:

1 2 3 4 5

Czy woda reaguje z tlenkami

niemetali?

• Otrzymywanie kwasów

tlenowych

• Nazewnictwo kwasów

tlenowych

• Tlenki kwasowe

• podaje przykłady tlenków

niemetali reagujących

z wodą; • zna wzory sumaryczne trzech

poznanych kwasów;

• definiuje kwasy jako

produkty reakcji tlenków

kwasowych z wodą; • nazywa kwasy tlenowe

na podstawie ich wzoru;


otrzymywania trzech dowol-

nych kwasów tlenowych w re-

akcji odpowiednich tlenków

kwasowych z wodą.


otrzymywania pięciu

kwasów (siarkowego(IV),

siarkowego(VI),

fosforowego(V),

azotowego(V) i węglowego

w reakcji odpowiednich

tlenków kwasowych z wodą; • podaje, jakie barwy przyjmu-

ją wskaźniki w roztworach

kwasów;

• przeprowadza pod kontrolą nauczyciela reakcje wody

z tlenkami kwasowymi: SO2,

SO3, P4O10, N2O5, CO2.

• Przeprowadzenie pod

kontrolą nauczyciela reakcji

wody z tlenkami niemetali

• Badanie zachowania się wskaźników w roztworach

otrzymanych w wyniku

reakcji tlenków niemetali

z wodą • Zapisywanie równań reakcji

otrzymywania kwasów

• Nazywanie kwasów

tlenowych

Jak są zbudowane cząsteczki

kwasów tlenowych?

• Ogólny wzór kwasów

• Reszta kwasowa i jej

wartościowość • Wzory i modele kwasów

tlenowych

• podaje definicję kwasów

jako związków chemicznych

zbudowanych z atomu

(atomów) wodoru i reszty

kwasowej;

• wskazuje we wzorze kwasu

resztę kwasową oraz ustala

jej wartościowość; • zapisuje wzory strukturalne

poznanych kwasów.

• rysuje modele cząsteczek

poznanych kwasów

(lub wykonuje ich modele

przestrzenne);

• ustala wzory kwasów

(sumaryczne i strukturalne)

na podstawie ich modeli;

• oblicza na podstawie wzoru

sumarycznego kwasu wartoś- ciowość niemetalu, od które-

go kwas bierze nazwę.

• Wskazywanie we wzorze

kwasu reszty kwasowej oraz

ustalanie jej wartościowości

• Obliczanie na podstawie

wzoru sumarycznego kwasu

wartościowości niemetalu,

od którego kwas bierze

nazwę • Pisanie wzorów struktural-

nych poznanych kwasów

• Rysowanie modeli cząste-

czek poznanych kwasów (lub

wykonywanie ich modeli

przestrzennych)

34

1 2 3 4 5

Czy istnieją kwasy

beztlenowe?

• Budowa cząsteczek

i nazewnictwo kwasów

beztlenowych

• Chlorowodór i siarkowodór

– trujące gazy

• podaje przykłady

kwasów beztlenowych:

chlorowodorowego (solnego)

i siarkowodorowego;

• zapisuje wzory sumaryczne,

poznanych kwasów

beztlenowych;

• zna nazwę zwyczajową kwasu

chlorowodorowego;

• podaje metody unikania

zagrożeń ze strony kwasów

beztlenowych;

• zapisuje wzory sumaryczne,

strukturalne kwasów

beztlenowych oraz podaje

nazwy tych kwasów;

• zapisuje równania


beztlenowych.

• zna trujące właściwości

chlorowodoru, siarkowodoru

i otrzymanych (w wyniku

ich rozpuszczenia w wodzie)

kwasów;


zachowanie się wskaźników

w rozcieńczonym roztworze

kwasu solnego;

• zna i stosuje zasady

bezpiecznej pracy z kwasami:

solnym i siarkowodorowym;

• tworzy modele kwasów

beztlenowych;

• wyjaśnia metody


beztlenowych.

• Pisanie wzorów

sumarycznych

i strukturalnych kwasów

beztlenowych

• Tworzenie modeli cząsteczek

kwasów beztlenowych

• Wyjaśnianie metod


beztlenowych

• Badanie właściwości kwasu

chlorowodorowego

• Sprawdzanie zachowania

się wskaźników

w rozcieńczonym roztworze

kwasu solnego

• Wyjaśnianie konieczności

przestrzegania zasad

bezpiecznej pracy z kwasami:

solnym i siarkowodorowym

35

1 2 3 4 5

Jakie właściwości mają

kwasy?


wybranych kwasów

• Reguły postępowania

ze stężonymi kwasami

• Działanie kwasów na metale

• Przewodzenie prądu

elektrycznego przez roztwory

kwasów


(jonowa) kwasów

• wymienia właściwości

wybranych kwasów;

• zapisuje równania dysocjacji


poznanych kwasów;

• definiuje kwas na podstawie

dysocjacji elektrolitycznej

(jonowej);

• wyjaśnia zasady bezpiecznej

pracy z kwasami, zwłaszcza

stężonymi, oraz zachowuje

ostrożność w pracy

z kwasami.

• bada pod kontrolą nauczy-

ciela niektóre właściwości

wybranego kwasu;

• bada działanie kwasu

siarkowego(VI) na żelazo;

• bada przewodzenie prądu


wybranych kwasów;

• układa wzory kwasów

z podanych jonów;

• przedstawia za pomocą modeli przebieg dysocjacji


wybranego kwasu;

• opisuje wspólne właściwości

poznanych kwasów.

• Badanie właściwości wybra-

nych kwasów

• Wyjaśnianie i zachowanie re-

guł bezpiecznej pracy z kwa-

sami, zwłaszcza stężonymi

• Badanie działania kwasu

siarkowego(VI) na żelazo

• Badanie przewodzenia prądu


wybranych kwasów



poznanych kwasów

• Modelowanie przebiegu


(jonowej) wybranego kwasu

• Opisywanie wspólnych właś- ciwości kwasów

pH – co to oznacza?

• Odczyn roztworu, skala pH

• Określanie pH substancji

• wie, do czego służy skala pH;

• wie, jakie wartości pH

oznaczają, że rozwór ma

odczyn kwasowy, obojętny

lub zasadowy.

• bada odczyn (lub określa

pH) roztworów różnych

substancji stosowanych


• wyjaśnia, co oznacza pojęcie:

odczyn roztworu;

• tłumaczy sens i zastosowanie

skali pH.

• Wyjaśnianie, co oznacza

termin: odczyn roztworu

• Tłumaczenie sensu

i zastosowania skali pH

• Badanie odczynu (lub okre-

ślanie pH) roztworów róż- nych substancji stosowanych

w życiu codziennym

36

1 2 3 4 5

Jakie zastosowania mają

kwasy?

• Przykłady zastosowań kwasów

• Kwasy w naszym otoczeniu

• podaje przykłady zastosowań wybranych kwasów;

• wskazuje kwasy obecne

w produktach spożywczych

i środkach czystości w swoim

domu;

• rozumie potrzebę spożywa-

nia naturalnych produktów

zawierających kwasy o właś- ciwościach zdrowotnych

(kwasy: jabłkowy, mlekowy

i askorbinowy).

• wymienia nazwy zwyczajowe

kńku kwasów organicznych,

które może znaleźć w kuchni

i w domowej apteczce;

• bada zachowanie się wskaźników w roztworach

kwasów ze swojego

otoczenia;

• rozumie podział kwasów

na kwasy nieorganiczne

(mineralne) i kwasy

organiczne;

• sporządza listę produktów

spożywczych będących

naturalnym źródłem

witaminy C.

• Podawanie przykładów za-

stosowań wybranych kwasów

• Szukanie kwasów obecnych


i środkach czystości

• Wymienianie nazw zwyczajo-

wych kwasów organicznych,

które można znaleźć w kuch-

ni i w domowej apteczce

• Badanie zachowania się wskaźników w roztworach

kwasów pochodzących

z otoczenia ucznia

• Zaznaczanie na mapie

Polski ważnych ośrodków

przemysłowych zajmujących

się produkcją kwasów

Skąd się biorą kwaśne opady? • Powstawanie kwaśnych

opadów

• Skutki kwaśnych opadów dla

środowiska

• rozumie pojęcie: kwaśne

opady;

• wymienia skutki kwaśnych

opadów;

• wyjaśnia pochodzenie

kwaśnych opadów;

• wie, w jaki sposób można

zapobiegać kwaśnym

opadom;

• bada odczyn opadów

w swojej okolicy.

• omawia, czym różnią się od siebie formy kwaśnych

opadów: sucha i mokra;

• bada oddziaływanie

kwaśnych opadów na rośliny;

• przygotowuje raport z badań odczynu opadów w swojej

okolicy;

• wskazuje działania

zmierzające do ograniczenia

kwaśnych opadów.

• Wyjaśnianie pochodzenia

kwaśnych opadów

• Omawianie, czym różnią się od siebie formy kwaśnych

opadów: sucha i mokra

• Wymienianie skutków

kwaśnych opadów

• Badanie oddziaływania

kwaśnych opadów na rośliny

• Badanie odczynu opadów

• Przygotowanie raportu

z przeprowadzonych badań odczynu opadów

40

Dział 8: SOLE




Uczeń: Uczeń:

1 2 3 4 5

Czy kwasy można zobojętnić? • Reakcja kwasu z zasadą • Definicja i ogólny wzór soli

• przeprowadza reakcję kwasu

z zasadą wobec wskaźnika;

• definiuje sól;


otrzymywania soli

w reakcjach kwasów

z zasadami.

• planuje doświadczalne

otrzymywanie soli

z wybranych substratów;

• przewiduje wynik

doświadczenia.


kwasu solnego z zasadą so-

dową w obecności wskaźnika


chemicznych otrzymywania

soli w reakcji zobojętniania

kwasu zasadą • Obserwacja różnych

kryształów soli

Jak są zbudowane sole i jak się

tworzy ich nazwy?

• Wzory sumaryczne soli

• Nazewnictwo soli

• podaje budowę soli;

• podaje nazwę soli, znając jej

wzór;

• wie, jak tworzy się nazwy

soli;

• wie, że sole występują w postaci kryształów.

• ustala wzór soli na podstawie

nazwy;

• ustala wzór soli, znając jej

nazwę; • wykazuje związek między

budową soli a jej nazwą; zapisuje ogólny wzór soli.

• Ustalanie wzorów soli

na podstawie nazwy

• Nazywanie soli o podanym

wzorze sumarycznym

41

1 2 3 4 5

Co się dzieje z solami

w wodzie?

• Przewodzenie prądu elek-

trycznego przez roztwory soli


(jonowa) soli

• Cząsteczkowy i jonowy zapis

reakcji zobojętniania

• Elektroliza soli F

• podaje definicję dysocjacji

elektrolitycznej (jonowej);

• rozumie definicję dysocjacji

elektrolitycznej (jonowej);

• wie, jak przebiega dysocjacja

elektrolityczna (jonowa) soli;

• podaje nazwy jonów powsta-

łych w wyniku dysocjacji ele-

ktrolitycznej (jonowej) soli;

• pisze w formie cząsteczko-

wej równania reakcji zobo-

jętniania.

• bada, czy wodne roztwory

soli przewodzą prąd;

• pisze równania dysocjacji

elektrolitycznej (jonowej) soli;

• interpretuje równania


(jonowej) soli;

• pisze i odczytuje równania

reakcji otrzymywania soli

wybranymi metodami zapi-

sane w formie cząsteczkowej,

jonowej i jonowej skróconej;

• wie, na czym polegają: elek-

troliza oraz procesy zacho-

dzące na elektrodach; F

• określa produkty elektrolizy

chlorku miedzi(II). F

• Przeprowadzenie doświad-

czenia sprawdzającego, czy

wodne roztwory soli przewo-

dzą prąd

• Interpretacja wyników

doświadczenia



wybranych soli

• Ustalanie nazw jonów po-

wstałych w wyniku dysocjacji


soli

• Pisanie i odczytywanie reak-

cji zobojętniania zapisanych

w formie cząsteczkowej,

jonowej i jonowej skróconej

• Przeprowadzenie elektrolizy

chlorku miedzi(II) F

Czy tlenki reagują z kwasami

i z zasadami?

• Reakcje tlenków metali

z kwasami

• Reakcje tlenków niemetali

z zasadami

• Reakcje tlenków niemetali

z tlenkami metali


tlenków zasadowych

z kwasami;


tlenków kwasowych

z zasadami;


tlenków kwasowych

z tlenkami zasadowymi.

• przeprowadza w obecności

nauczyciela reakcje tlenków

zasadowych z kwasami, tlen-

ków kwasowych z zasadami

oraz tlenków kwasowych

z tlenkami zasadowymi;

• przewiduje wynik doświad-

czeń; • weryfikuje założone hipotezy

otrzymania soli wybraną metodą.


tlenku zasadowego z kwasem


tlenku kwasowego z zasadą • Przeprowadzenie reakcji

tlenku kwasowego z zasadą • Pisanie równań reakcji

chemicznych do przepro-

wadzonych reakcji

• Projektowanie otrzymywania

soli poznanymi metodami

42

1 2 3 4 5

Czy są znane inne metody

otrzymywania soli?

• Działanie kwasów na metale

• Reakcje metali z niemeta-

lami


kwasu z metalem w formie

cząsteczkowej i jonowej;


metalu z niemetalem.

• przeprowadza w obecności

nauczyciela reakcje metali

z kwasami;

• przewiduje wynik reakcji

metalu z niemetalem.


kwasu z metalem


metalu z niemetalem

• Pisanie równań reakcji che-

micznych do przeprowadzo-

nych doświadczeń

Czy wszystkie sole są

rozpuszczalne w wodzie?

• Strącanie wybranych soli

• Tabela rozpuszczalności

• sprawdza doświadczalnie,

czy sole są rozpuszczalne

w wodzie;

• na podstawie przeprowadzo-

nego doświadczenia dzieli

sole na dobrze, słabo i trud-

no rozpuszczalne;

• korzysta z tabeli rozpusz-

czalności soli oraz wskazuje

sole dobrze, słabo i trudno

rozpuszczalne.

• ustala na podstawie tabeli

rozpuszczalności wzory

i nazwy soli dobrze, słabo

i trudno rozpuszczalnych;

• przeprowadza i omawia

przebieg reakcji strącania;

• doświadczalnie wytrąca sól

z roztworu wodnego,

dobierając odpowiednie

substraty.

• Doświadczalne sprawdze-

nie rozpuszczalności soli

z wodzie


strąceniowej i jej interpreta-

cja w ujęciu jakościowym

• Pisanie równań reakcji strą- ceniowych

• Korzystanie z tabeli rozpusz-

czalności wodorotlenków

i soli

Jak przebiegają reakcje soli

z zasadami i z kwasami?

• Reakcje soli z zasadami

• Reakcje soli z kwasami

• Działanie kwasów na

węglany

• pisze w formie cząsteczkowej

równania reakcji: soli

z kwasami oraz soli

z zasadami;

• przeprowadza reakcję kwasów z węglanami.

• wyjaśnia, w jakich warunkach

zachodzą reakcje: soli

z zasadami i soli z kwasami;

• pisze w formie jonowej rów-

nania reakcji: soli z kwasami

oraz soli z zasadami;

• doświadczalnie wykrywa

węglany w produktach

pochodzenia zwierzęcego

(muszlach i kościach

zwierzęcych);

• tłumaczy, na czym polega

reakcja kwasów z węglanami

i identyfikuje produkt tej

reakcji.

• Przeprowadzenie reakcji soli

z zasadami

• Przeprowadzenie reakcji soli

z kwasami


działania kwasu na węglany

i identyfikacja produktów

reakcji

• Pisanie równań reakcji: soli

z zasadami i soli z kwasami

43

1 2 3 4 5

Jakie funkcje pełnią sole

w życiu człowieka?

• Sole jako budulec

organizmów

• Wpływ nawożenia na rośliny

(nawozy mineralne)

• Przykłady zastosowań soli

• podaje nazwy soli obecnych

w organizmie człowieka;

• wskazuje mikro-

i makroelementy;

• podaje przykłady soli

obecnych i przydatnych

w życiu codziennym

(w kuchni i łazience);

• wie, w jakim celu stosuje się sole jako nawozy mineralne.

• omawia rolę soli w organi-

zmach

• tłumaczy rolę mikro- i ma-

kroelementów (pierwiastków

biogennych);

• wyjaśnia rolę nawozów mine-

ralnych;

• podaje skutki nadużywania

nawozów mineralnych;

• podaje przykłady zastosowa-

nia soli do wytwarzania pro-

duktów codziennego użytku.

• Praca z tekstem źródłowym

(lub podręcznikiem)

• Obserwacja soli obecnych

i przydatnych w życiu

codziennym

Które sole mają zastosowanie

w budownictwie?

• Skały wapienne

• Zaprawa murarska

• Gips i gips palony

• wie, co to jest skała wapienna;

• wie, z czego sporządza się zaprawę wapienną;

• wie, co to gips i gips palony.

• identyfikuje skałę wapienną. • podaje wzory i właściwości

wapna palonego i gaszonego.

• podaje wzory i właściwości

gipsu i gipsu palonego.

• wyjaśnia różnicę w twardnie-

niu zaprawy wapiennej i gip-

sowej.

• Sporządzanie zaprawy

wapiennej

• Palenie gipsu uwodnionego

44

Dział 9: WĘGLOWODORY




Uczeń: Uczeń:

1 2 3 4 5

Jaka jest przyczyna dużej

różnorodności związków

organicznych?

• Występowanie węgla

w przyrodzie

• Łączenie się atomów węgla

w długie łańcuchy

• Węglowodory nasycone

– alkany

• Nazewnictwo związków

organicznych

• Szereg homologiczny

• wskazuje, w jakiej postaci

występuje węgiel w przy-

rodzie;

• wyjaśnia, które związki

chemiczne nazywa się związkami organicznymi;

• pisze wzory sumaryczne,

strukturalne i półstruktural-

ne oraz zna nazwy dziesięciu

początkowych węglowodo-

rów nasyconych;

• wyjaśnia pojęcie: szereg

homologiczny;

• pisze ogólny wzór alkanów.

• podaje przykład doświadcze-

nia wykazującego obecność węgla w związkach organicz-

nych;

• tłumaczy, dlaczego węgiel

tworzy dużo związków

chemicznych.

• Omówienie występowania

węgla w przyrodzie;

• Wyjaśnienie pojęć: chemia

organiczna, węglowodory,

alkany – węglowodory nasy-

cone, szereg homologiczny,

F izomeria

• Wykrywanie węgla w pro-

duktach pochodzenia orga-

nicznego

• Pisanie wzorów sumarycz-

nych, półstrukturalnych

i strukturalnych dziesięciu

początkowych alkanów

• Modelowanie cząsteczek

alkanów

45

1 2 3 4 5


węglowodory nasycone?

• Właściwości fizyczne

węglowodorów nasyconych

• Właściwości chemiczne


• wie, jakie niebezpieczeństwo

stwarza brak wystarczającej

ilości powietrza podczas

spalania węglowodorów

nasyconych;

• wie, jakie właściwości

fizyczne mają cztery

początkowe węglowodory

nasycone.

• wyjaśnia, w jaki sposób

właściwości fizyczne alkanów

zależą od liczby atomów

węgla w ich cząsteczkach;



nasyconych przy pełnym

i ograniczonym dostępie

tlenu;

• bada właściwości chemiczne

alkanów;

• uzasadnia nazwę: węglowodory nasycone.

• Wyjaśnienie, w jaki sposób

właściwości fizyczne alkanów

zależą od liczby atomów

węgla w ich cząsteczkach


chemicznych alkanów


całkowitego i niecałkowitego


nasyconych

• Pogadanka na temat, jakie

niebezpieczeństwo stwarza

brak wystarczającej ilości

powietrza podczas spalania


46

1 2 3 4 5

Czy istnieją węglowodory

nienasycone?

• Węglowodory nienasycone

– alkeny

• Właściwości węglowodorów

nienasyconych


alkenów

• Polimeryzacja etenu

• wskazuje źródło

występowania etenu

w przyrodzie;

• pisze ogólny wzór alkenów

i zna zasady ich nazewnictwa;

• pisze wzór sumaryczny

etenu;

• opisuje właściwości fizyczne

i bada właściwości chemiczne

etenu;

• podaje przykłady przedmio-

tów wykonanych z polietyle-

nu i innych tworzyw sztucz-

nych.

• buduje model cząsteczki

i pisze wzór sumaryczny

i strukturalny etenu;

• podaje przykład doświad-

czenia, w którym można

w warunkach laboratoryjnych

otrzymać eten;

• wykazuje różnice we właś- ciwościach węglowodorów

nasyconych i nienasyconych;

• pisze równania reakcji spala-

nia alkenów oraz reakcji przy-

łączania wodoru i bromu;


reakcja polimeryzacji i potra-

fi zapisać jej przebieg

na przykładzie tworzenia się polietylenu;

• uzasadnia potrzebę zagospo-

darowania odpadów tworzyw

sztucznych;

• omawia znaczenie tworzyw

sztucznych dla gospodarki

człowieka.

• Poznanie szeregu homolo-

gicznego alkenów

• Opisywanie właściwości

fizycznych i badanie

właściwości chemicznych

etenu

• Budowanie modelu

cząsteczki etenu

• Wskazywanie różnic

we właściwościach


i nienasyconych


spalania alkenów oraz

reakcji przyłączania wodoru

i bromu

• Wyjaśnienie, na czym

polega reakcja polimeryzacji

i zapisanie jej przebiegu

na przykładzie tworzenia

się polietylenu

47

1 2 3 4 5

Czy między dwoma atomami

węgla mogą się tworzyć więcej

niż dwa wiązania chemiczne?


etynu (acetylenu)


alkinów

• pisze ogólny wzór alkinów

i zna zasady ich nazewnictwa;


acetylenu;

• pisze wzór sumaryczny etynu

(acetylenu);

• zna zastosowanie acetylenu;

• wskazuje źródła węglowodo-

rów w przyrodzie;

• zna pochodzenie ropy

naftowej i gazu ziemnego.

• buduje model cząsteczki

i pisze wzór sumaryczny

i strukturalny acetylenu;

• opisuje metodę otrzymywa-

nia acetylenu z karbidu;

• bada właściwości chemiczne

acetylenu;


spalania alkinów oraz

reakcji przyłączania wodoru

i bromu;

• wskazuje podobieństwa

we właściwościach alkenów

i alkinów;

• zna właściwości gazu

ziemnego i ropy naftowej;

• wyjaśnia rolę ropy naftowej

i gazu ziemnego we współ-

czesnym świecie.

• Otrzymywanie i badanie

właściwości etynu

(acetylenu)

• Poznanie szeregu

homologicznego etynu

• Opisywanie metody

otrzymywania acetylenu

z karbidu


acetylenu

• Budowanie modelu

cząsteczki acetylenu


przyłączania wodoru

i bromu

• Wskazywanie podobieństwa

we właściwościach alkenów

i alkinów

• Wskazywanie źródeł węglo-

wodorów w przyrodzie

48

Dział 10: POCHODNE WĘGLOWODORÓW




Uczeń: Uczeń:

1 2 3 4 5

Jaki związek chemiczny

tworzy się podczas fermentacji

soków owocowych?

• Alkohole – pochodne

węglowodorów

• Budowa cząsteczki alkoholi

(grupa funkcyjna)

• Fermentacja alkoholowa


alkoholi

• Właściwości alkoholu

metylowego i alkoholu

etylowego

• Alkohole wielowodorotleno-

we (wielohydroksylowe) F

• definiuje alkohol i podaje

ogólny wzór alkoholi

jednowodorotlenowych;

• pisze wzory sumaryczne

i strukturalne alkoholi

o krótkich łańcuchach;


alkoholu metylowego

i alkoholu etylowego.

• wyjaśnia pojęcie: grupa

funkcyjna;

• wyjaśnia proces fermentacji

alkoholowej;

• omawia właściwości alkoholu

metylowego i etylowego;

• pisze równania reakcji spala-

nia alkoholi;

• omawia trujące działanie

alkoholu metylowego i szkod-

liwe działanie alkoholu etylo-

wego na organizm człowieka;

• podaje przykłady alkoholi

wielowodorotlenowych

– glicerolu (gliceryny, propa-

notriolu) oraz glikolu etyle-

nowego (etanodiolu) F;

• pisze wzory sumaryczne

i strukturalne alkoholi wielo-

wodorotlenowych;

• omawia właściwości fizyczne

alkoholi wielowodorotleno-

wych i podaje przykłady ich

zastosowania.

• Wprowadzenie pojęcia:

pochodne węglowodorów

• Przedstawienie i modelowa-

nie cząsteczek alkoholi

• Sprawdzenie, na czym polega

fermentacja alkoholowa

• Badanie właściwości alko-

holu metylowego i alkoholu

etylowego


spalania alkoholi

• Poznanie szeregu homolo-

gicznego alkoholi

• Zapoznanie się z budową i właściwościami alkoholi

wielowodorotlenowych:

glicerolu i glikolu etyleno-

wego F

49

1 2 3 4 5

W jaki sposób powstaje kwas

octowy?

• Fermentacja octowa

• Kwas karboksylowy i grupa

karboksylowa


kwasów karboksylowych

• Właściwości kwasów:

octowego i mrówkowego

• zapisuje wzór grupy

karboksylowej;

• wyjaśnia pojęcia: grupa

karboksylowa i kwas

karboksylowy;

• pisze wzory i omawia właści-

wości kwasu octowego

i kwasu mrówkowego;

• pisze wzory wybranych

kwasów karboksylowych.

• omawia właściwości

kwasu octowego i kwasu

mrówkowego;

• bada właściwości rozcieńczone-

go roztworu kwasu octowego;

• pisze równania reakcji spa-

lania i dysocjacji elektroli-

tycznej (jonowej) kwasów:

mrówkowego i octowego;

• pisze w formie cząsteczkowej

równania reakcji kwasów

karboksylowych (mrówko-

wego i octowego) z metala-

mi, tlenkami metali i z zasa-

dami;

• wyprowadza ogólny wzór

kwasów karboksylowych.

• Przeprowadzenie fermentacji

octowej

• Omówienie właściwości kwa-

su octowego i kwasu mrów-

kowego

• Badanie właściwości rozcień- czonego kwasu octowego

• Pisanie równań reakcji spa-

lania i dysocjacji elektroli-

tycznej (jonowej) kwasów:

mrówkowego i octowego

• Pisanie w formie cząsteczko-

wej równania reakcji kwasów

karboksylowych (mrówkowe-

go i octowego) z metalami,

tlenkami metali i z zasadami

• Wyprowadzenie ogólnego wzo-

ru kwasów karboksylowych

Czy wszystkie kwasy

karboksylowe są cieczami?

• Znane nasycone kwasy

tłuszczow

• Budowa i właściwości

nasyconych kwasów

tłuszczowych

• Przykład nienasyconego

kwasu tłuszczowego

• Właściwości nienasyconych

kwasów tłuszczowych

• podaje przykłady nasyconych

i nienasyconych kwasów

tłuszczowych i pisze ich

wzory;


kwasów tłuszczowych.

• bada właściwości kwasów

tłuszczowych;


spalania kwasów

tłuszczowych;

• wyjaśnia, czym różnią się tłuszczowe kwasy nasycone

od nienasyconych;

• pisze równania reakcji kwasu

oleinowego z wodorem

i z bromem.

• Badanie właściwości kwasów

tłuszczowych


spalania kwasów tłuszczowych

• Wyjaśnienie, czym różnią się nasycone kwasy tłuszczowe

od nienasyconych kwasów

tłuszczowych

• Pisanie równań reakcji kwasu

oleinowego z wodorem

i z bromem

50

1 2 3 4 5

Jakie zastosowanie mają sole

kwasów karboksylowych?

• Zastosowanie soli kwasów

karboksylowych

• Zastosowanie soli kwasów

tłuszczowych

• wymienia zastosowanie

soli niższych kwasów

karboksylowych;

• wie, że sole kwasów

tłuszczowych to mydła.

• wymienia zastosowanie soli

kwasów tłuszczowych.

• omawia warunki reakcji

kwasów tłuszczowych

z wodorotlenkami i pisze

równania tych reakcji;

• omawia przyczyny i skutki

twardości wody.

• Omówienie zastosowania

soli niższych kwasów

karboksylowych

• Omówienie warunków

reakcji kwasów tłuszczowych

z wodorotlenkami i pisanie

równań tych reakcji

• Omówienie zastosowania

soli kwasów tłuszczowych,

w tym mydeł

• Omówienie zjawiska

twardości wody

Co tak ładnie pachnie?

• Otrzymywanie estrów

• Budowa cząsteczek estrów

i ich nazwy

• Właściwości estrów

• Przykłady estrów i ich

zastosowanie

• definiuje ester jako produkt

reakcji kwasu z alkoholem;

• wie, jaką grupę funkcyjną mają estry;


estrów.

• opisuje doświadczenie

otrzymywania estrów

w warunkach szkolnej

pracowni chemicznej;

• wskazuje występowanie

estrów;


estrów;

• pisze wzory, równania reak-

cji otrzymywania i stosuje

prawidłowe nazewnictwo

estrów;


hydrolizy estrów;

• wymienia przykłady zastoso-

wania wybranych estrów.

• Otrzymywanie estru

• Badanie właściwości estru

• Omówienie właściwości

estrów


otrzymywania oraz hydrolizy

estrów

• Wymienianie przykładów

zastosowania wybranych

estrów

51

1 2 3 4 5

Czy znane są inne pochodne

węglowodorów?

• Budowa i właściwości amin

• Budowa i właściwości

aminokwasów

• zna wzór grupy aminowej;

• wie, co to są aminy;

• wie, co to są aminokwasy;

• opisuje budowę cząsteczek

aminokwasów.


i chemiczne metyloaminy;


i chemiczne glicyny;

• wyjaśnia, w jaki sposób

obecność grup funkcyjnych

wpływa na właściwości

związku.

• Wyjaśnienie budowy

cząsteczek amin

• Omówienie właściwości

amin

• Omówienie budowy cząste-

czek aminokwasów

• Badanie właściwości glicyny

• Omówienie zależności

miedzy budową cząsteczki

(obecnością grup funkcyj-

nych) a właściwościami

związku.

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna, Warszawa 2006 52

Dział 11: SUBSTANCJE O ZNACZENIU BIOLOGICZNYM




Uczeń: Uczeń:

1 2 3 4 5

Dlaczego zimą jemy więcej

tłuszczów?

• Budowa cząsteczki i właści-

wości chemiczne tłuszczów

• Pochodzenie i właściwości

fizyczne tłuszczów

• Rola tłuszczów w odżywianiu

• Próba akroleinowa

• definiuje tłuszcze;

• podaje przykłady występo-

wania tłuszczów w przyro-

dzie;

• omawia pochodzenie

tłuszczów i ich właściwości

fizyczne;

• odróżnia tłuszcze roślinne

od zwierzęcych oraz tłuszcze

stałe od ciekłych;

• pisze wzór cząsteczki tłusz-

czu i omawia jego budowę.

• wykazuje doświadczalnie

nienasycony charakter oleju

roślinnego;

• wyjaśnia rolę tłuszczów

w żywieniu.

• Prezentacja różnych tłusz-

czów: roślinnych i zwierzę- cych oraz stałych i ciekłych

• Badanie nienasyconego

charakteru tłuszczu

roślinnego


tłuszczów

• Pokaz – próba akr oleinowa

• Wyjaśnienie roli tłuszczów

w żywieniu

W jaki sposób przerabia się

tłuszcze?

• Utwardzanie tłuszczów

i produkcja margaryny

• zna proces produkcji

margaryny;

• wie, jak odróżnić tłuszcz

od oleju mineralnego.

• tłumaczy proces utwardzania

tłuszczu;


próba akroleinowa;

• tłumaczy pojęcie: reakcja

charakterystyczna

(rozpoznawcza).

• Wyjaśnienie procesu utwar-

dzania tłuszczu i pisanie

równania reakcji tłuszczu

ciekłego z wordem

• Zapoznanie z procesem pro-

dukcji margaryny

Jakie związki chemiczne są

budulcem naszego organizmu?

• Występowanie i rola

biologiczna białek

• Skład pierwiastkowy

i budowa cząsteczek białek

• Normy spożycia białek

• wie, że aminokwasy są podstawowymi jednostkami

budulcowymi białek;

• omawia rolę białek w budo-

waniu organizmów;

• podaje skład pierwiastkowy

białek;

• zna normy spożycia białka.

• doświadczalnie sprawdza

skład pierwiastkowy białek;

• wyjaśnia rolę aminokwasów

w budowaniu białka;


wiązanie peptydowe;

• wyjaśnia przemiany, jakim

ulega spożyte białko w orga-

nizmach.

• Zapoznanie z budową białek

• Badanie składu pierwiastko-

wego białek

• Wyjaśnienie, na czym polega

wiązanie peptydowe

• Wyjaśnienie przemian, jakim

ulega spożyte białko

w organizmach


1 2 3 4 5


białka?


fizycznych i chemicznych

białek

• Denaturacja białka

• Reakcja charakterystyczna

białek

• Wykrywanie białek

w różnych pokarmach


białek;

• omawia reakcję ksantopro-

teinową jako reakcję charak-

terystyczną dla białek.

• bada działanie temperatury

i różnych substancji chemicz-

nych na białka;

• wyjaśnia pojęcia: koagulacja i

denaturacja białka;

• wykrywa białko w produk-

tach spożywczych, stosując

reakcje charakterystyczne

(ksantoproteinową i biu-

retową);

• Badanie właściwości białek

• Wyjaśnienie pojęć: koagula-

cja i denaturacja białka

• Wykrywanie białek w produk-

tach spożywczych za pomocą reakcji ksantoproteinowej

i biuretowej

• Zebranie informacji

o białkach

Dlaczego owoce są słodkie? • Glukoza jako produkt

fotosyntezy

• Właściwości glukozy

• Glukoza jako surowiec

energetyczny


glukozy

• Wykrywanie glukozy


• zna i pisze ogólny wzór

cukrów;

• pisze równanie reakcji

otrzymywania glukozy

w procesie fotosyntezy;

• wyjaśnia pojęcia: cukier

i węglowodany;

• podaje przykłady cukrów

prostych i pisze ich wzory

sumaryczne.

• bada właściwości glukozy;

• pisze równanie reakcji

spalania glukozy i omawia

znaczenie tego procesu

w życiu organizmów;

• wykrywa glukozę w owocach

i warzywach za pomocą reakcji charakterystycznej

(rozpoznawczej) – próby

Trommera.

• Omówienie procesu fotosyn-

tezy

• Badanie właściwości glukozy

i omówienie jej znaczenia dla

organizmów

• Wyjaśnienie podstawowych

pojęć związanych z cukrami

• Wykrywanie glukozy w owo-

cach i warzywach za pomocą reakcji charakterystycznej

(rozpoznawczej) – próby

Trommera

Jakim cukrem słodzimy

herbatę?

• Dwucukier sacharoza

• Występowanie i otrzymywa-

nie sacharozy

• Właściwości i znaczenie

sacharozy

• wyjaśnia, z jakich surowców

roślinnych otrzymuje się sacharozę;


sacharozy.

• bada właściwości sacharozy;

• pisze równanie hydrolizy sa-

charozy i omawia znaczenie

tej reakcji dla organizmów.


sacharozy

• Omówienie znaczenia reakcji

hydrolizy dla organizmów


1 2 3 4 5

Czy wszystkie cukry są

słodkie?

• Cukier zapasowy roślin

– skrobia

• Występowanie i właściwości

skrobi

• Znaczenie skrobi dla organi-

zmów


skrobi

• Wykrywanie skrobi w pro-

duktach spożywczych

• omawia występowanie i rolę skrobi w organizmach roślin-

nych;


skrobi.

• bada właściwości skrobi;

• przeprowadza reakcję charakterystyczną (rozpoznawczą) dla skrobi

i wykrywa skrobię w produktach spożywczych.

• Badanie właściwości skrobi

• Przeprowadzanie reakcji

charakterystycznej

(rozpoznawczej) dla skrobi

• Wykrywanie skrobi


Czy drewno może zawierać

cukier?

• Celuloza to też cukie

• Występowanie celulozy

• Właściwości celuloz

• Zastosowanie celulozy

• omawia rolę celulozy

w organizmach roślinnych;

• wyjaśnia budowę cząsteczki

celulozy;

• omawia właściwości celulozy;

• omawia zastosowania

celulozy.

• proponuje doświadczenie

pozwalające zbadać właści-

wości celulozy;

• porównuje właściwości

skrobi i celulozy

• wymienia zastosowania

celulozy.

• Wyjaśnienie budowy

cząsteczki celulozy

• Badanie właściwości celulozy

• Wyjaśnienie roli celulozy

w produkcji papieru

• Dyskusja na temat oszczęd-

nego gospodarowania

papierem

Czym różnią się włókna

białkowe

od celulozowych?

• Występowanie, wady i zalety

włókien celulozowych

• Identyfikacja włókien

celulozowych

• Występowanie, wady i zalety

włókien białkowych


białkowych

• wymienia rośliny

będące źródłem włókien

celulozowych;

• wskazuje zastosowanie

włókien celulozowych;

• omawia pochodzenie

i rodzaje włókien

białkowych;

• omawia wady i zalety

włókien białkowych.

• identyfikuje włókna

celulozowe;

• identyfikuje włókna

białkowe;

• tłumaczy wady i zalety

włókien naturalnych

na podstawie ich składu

chemicznego.

• Prezentacja roślin

będących źródłem włókien

celulozowych


celulozowych

• Omówienie pochodzenia

włókien białkowych


białkowych

• Wskazanie wad i zalet

włókien naturalnych


1 2 3 4 5

Jakie substancje dodatkowe

znajdują się w żywności? F

• Barwniki spożywcze

• Substancje zapachowe

• Przeciwutleniacze

• Środki zagęszczające

• Konserwowanie żywności

• podaje przykładowe barwniki

stosowane w przemyśle

spożywczym; F

• podaje przykłady substancji

zapachowych stosowanych

w produkcji żywności; F

• podaje przykłady środków

zagęszczających i ich ozna-

czenia, wymienia produkty

spożywcze; w których są sto-

sowane; F

• wymienia sposoby konserwo-

wania żywności; F

• podaje przykłady środków

konserwujących żywność. F

• analizuje etykiety artykułów

spożywczych i wskazuje

zawarte w nich barwniki,

przeciwutleniacze, środki

zapachowe, zagęszczające

konserwujące; F

• wie, jaka jest pierwsza

litera oznaczeń barwników,

przeciwutleniaczy, środków

zagęszczających

i konserwantów. F

• Wskazanie przykładów

barwników stosowanych

w przemyśle spożywczym

• Analiza etykiet artykułów

spożywczych i wskazywanie

zawartych w nich barwników,

przeciwutleniaczy,

środków zapachowych,

zagęszczających

i konserwujących

• Wymienianie sposobów

konserwowania żywności

Jak działają niektóre

substancje na organizm

człowieka? F

• Leki

• Nikotyna i alkohol

• Narkotyki

• Działanie substancji

uzależniających na organizm

człowieka

• wymienia co najmniej

trzy przykłady substancji

uzależniających; F

• wskazuje miejsce występowa-

nia substancji uzależniających;

• wymienia podstawowe skutki

użycia substancji uzależniają- cych; F

• zna przyczyny, dla których

ludzie sięgają po substancje

uzależniające. F

• wymienia kilka przykładów

substancji uzależniających,

wskazując ich miejsce wystę- powania i skutki po zażyciu; F

• zna społeczne, kulturowe

i psychologiczne źródła sięga-

nia po środki uzależniające; F


niektóre substancje wpływają na organizm człowieka

i co powoduje, że człowiek

sięga po nie kolejny raz. F

• Analiza tabeli dotyczącej

środków uzależniających

• Wskazywanie przyczyn

sięgania po substancje

uzależniające

• Wyjaśnienie biochemicznego

mechanizmu sięgania po

substancje uzależniające

• Dyskusja na temat, w jaki

sposób uniknąć sięgania

po substancje uzależniające

Ciekawa chemia NPP Plan wynikowy - zs115.edupage.org · • Chemia w naszym otoczeniu •...

Documents

Transcript of Ciekawa chemia NPP Plan wynikowy - zs115.edupage.org · • Chemia w naszym otoczeniu •...