Chronologia 1.

Okres międzywojenny2. II wojna światowa

3. Świat podzielony 1945 – 1992

Świat 1918 Polska

Rewolucja w Niemczech 11 XI zakończenie I wojny, Campiegne pod Paryżem 14 XI powstanie Republiki Czechosłowackiej 30 XI ordynacja wyborcza w Niemczech1 XII powstaje Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców

 

10 XI przyjazd Józefa Piłsudskiego do Warszawy11 XI Rada Regencyjna podporządkowuje się J. Piłsudskiemu14 XI przekazanie władzy Piłsudskiemu18 XI powstanie rządu Jędrzeja Moraczewskiego22 XI dekret rządu o organizacji najwyższych władz państwowych. Piłsudski Tymczasowym Naczelnikiem Państwa i Naczelnym Wodzem23 XI Dekret rządu J. Moraczewskiego wprowadzający 8-godzinny dzień pracy i 46-godzinny tydzień pracy.

1918 Polska    

Początek reform socjalnych /inspekcja pracy, obowiązkowe ubezpieczenie/28 XI ogłoszenie pięcioprzymiotnikowej ordynacji wyborczej3 -5 XII w Poznaniu powstaje Naczelna Rada Ludowa16 XII powstaje KPRP z połączenia PPS-lewicy i SDKPiL27 XII wybuch Powstania Wielkopolskiego

Walka o granice Niepodległa

Świat 1919 Polska I we Włoszech powstają związki kombatantów- wybory w Polsce, Estonii i Finlandii18 I otwarcie paryskiej konferencji pokojowej19 I wybory do Zgromadzenia Narodowego w Niemczech6 II prezydentem Niemiec Fritz Ebert4 III w Moskwie powstaje III Międzynarodówka21 III powstaje Węgierska Republika Rad23 III we Włoszech powstaje Fasci Italiani di Combattimiento7 IV proklamowanie Bawarskiej Republiki Rad28 VI w Sali Lustrzanej w Wersalu podpisanie traktatu pokojowego z Niemcami. Utworzono Ligę Narodów. 14 VIII konstytucja Niemiec, tzw. Republika Weimarska, państwo związkowe, 17 krajów Rzeszy10 IX traktat pokojowy z AustriąXI wybory we Włoszech, sukces socjalistów18 XI Senat USA odrzucił traktat wersalski27 XI traktat pokojowy z Bułgarią

26 I wybory do Sejmu Ustawodawczego w Królestwie i Galicji Zachodniej3 II układ polsko-czeski w sprawie tymczasowego podziału Śląska Cieszyńskiego9 II wprowadzenie na terenie Polski powszechnego obowiązku szkolnego dla dzieci od 7 do 14 lat20 II uchwalenie tzw. Małej Konstytucji. J. Piłsudski Naczelnikiem Państwa19 III Gdańsk ogłoszono Wolnym Miastem19 IV Wojsko Polskie zajmuje Wilno. Początek wojny polsko-bolszewickiejVII zajęcie przez WP Galicji Wschodniej10 VII uchwała Sejmu Ustawodawczego dotycząca reformy rolnej16/17 VIII wybuch I Powstania Śląskiego27 IX – Rada Najwyższa Entanty ogłasza plebiscyt na Śląsku Cieszyńskim8 XII Rada Ambasadorów Entanty ustaliła tymczasową granicę na wschodzie 

Świat 1920 Polska

10 I powstaje Liga Narodów24 II Adolf Hitler przekształca DAP w Nazionalsozialistische Arbeitspartei 1 III przywrócenie monarchii na Węgrzech13 III nieudany pucz w Niemczech15 VI uchwalenie konstytucji Estonii10 VIII traktat pokojowy z Turcją

15 I wprowadzenie w Polsce jednolitej waluty – marki polskiej12 II oddziały alianckie obsadzają śląski obszar plebiscytowy21 IV umowa Piłsudski – Petrulą. Rezygnacja Ukrainy z Galicji Wschodniej i części Wołynia25 IV początek ofensywy pol.-ukr. na Kijów7 V wkroczenie do Kijowa. Powstaje rząd Iwana Mazepy14 V kontrofensywa sowietów na froncie ukraińskim10 VI ewakuacja Kijowa4 VII ofensywa sowietów, Tuchaczewski

1920 Polska

1 VII utworzenie Rady Obrony Państwa. Zagrożenie bytu niepodległego Polski15 VII ustawa o reformie rolnej28 VII przyznanie Czechosłowacji Spiszu, Orawy i większej części Śląska Cieszyńskiego1 VIII powołanie Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski w Białymstoku10 VIII wojska sowieckie przekraczają Bug12 VII plebiscyt na Warmii i Mazurach12 – 17 VIII Bitwa Warszawska. 19 – 25 VIII II Powstanie Śląskie20 - 26 VIII bitwa niemeńska. Ostateczna klęska wojsk sowieckich 9 X tzw. Bunt Żeligowskiego, utworzenie tzw. Litwy Środkowej12 X podpisanie w Rydze rozejmu polsko - sowieckiego27 X Rada Ambasadorów proklamuje Gdańsk Wolnym Miastem  

Świat 1921 Polska24 – 29 I konferencja w Paryżu w spr. reparacji niemieckich21 II – 14 III konferencja w Londynie w spr. reparacji niemieckich18 III zajęcie Gruzji przez bolszewików21 III Pokój Ryski. Koniec wojny27 IV ustalenie reparacji na 132 mld marek w złocie w ciągu 37 lat15 V wybory we Włoszech. Faszyści zdobyli 35 miejsc w parlamencie25 VIII traktat pokojowy pomiędzy USA a Niemcami7 – 9 XI ruch faszystowski przekształca się w Narodową Partię Faszystowską12 XI konferencja waszyngtońska  

19 II podpisanie sojuszu Polska – Francja3 III sojusz Polska – Rumunia17 III Konstytucja tzw. marcowa18 III Traktat Ryski koniec wojny polsko-bolszewickiej.20 III plebiscyt na Śląsku2/3 V niekorzystny podział Śląska, wybuch III Powstania Śląskiego – do 5 VII12 X Rada Ligi Narodów podejmuje decyzję o podziale Śląska

Świat 1922 Polska

Terror bojówek we Włoszech11 II podpisanie układów laterańskich pomiędzy Stolicą Apostolską a faszystowskimi Włochami. Zlikwidowany konflikt trwający od 1870. Utworzenie państwa Watykan. 10 IV – 19 V konferencja w Genui, spłata długów rosyjskich16 IV układ niemiecko-rosyjski w Rapallo, zrzeczenie się reparacji 28 X koncentracja faszystów wokół Rzymu30 X Mussolini otrzymuje misję utworzenia rządu

20 II Sejm tzw. Litwy Środkowej uznaje przyłączenie Wileńszczyzny do Polski24 IX wybory do sejmu Śląskiego5 XI wybory do sejmu I kadencji9 XII sejm i senat /Zgromadzenie Narodowe/ wybiera Gabriela Narutowicza na Prezydenta16 XII zamach Niewiadomskiego – śmierć Narutowicza20 XII wybór Stanisława Wojciechowskiego na

Prezydenta

Świat 1923 Polska

Szczyt inflacji w Niemczech. Pod koniec listopada marka warta była bilion razy mniej niż przed wojną11 I wojska francuskie i belgijskie okupują Zagłębie RuhryVII likwidacja systemu parlamentarnego we Włoszech13 IX król Hiszpanii przekazuje władzę dyktatorowi gen. Primo de Rivera8 XI pucz Hitlera i Ludendorffa w Monachium

Początek hiperinflacji - kurs dolara od listopada 1918 wzrósł o 1 567 000%15 III Rada Ambasadorów uznaje granicę wschodnią Polski17 V tzw. pakt lanckoroński – porozumienie nacjonalistów, chadeków z PSL-Piast. Powstanie rządu Chjeno-Piasta Wincentego Witosa5 – 7 XI rozruchy robotnicze w Krakowie, Tarnowie i Borysławiu13 XII Polska uznaje Związek Sowiecki19 XII powołanie rządu W. Grabskiego – reformy gospodarcze

Świat 1924 Polska

21 I umiera Lenin28 II umiera prezydent Niemiec Ebert26 IV w wyborach prezydenckich zwycięża feldmarszałek Paul von Hindenburg 

11 I sejm przyjmuje ustawę o naprawie skarbu i reformie walutowej11 III uchwała sejmu o budowie portu w Gdyni14 III Liga Narodów przyznaje Polsce Westerplatte28/29 IV początek emisji i wymiany marki polskiej na złotego „od jutr liczy się tylko złotówka”

Świat 1925 Polska

Partia hitlerowska NSDAP tworzy oddziały ochronne SS5 – 16 X konferencja w Locarno. Pakt Reński

Początek wojny celnej z Niemcami. Próba wyniszczenia gospodarki pol. i udowodnienia zasadności twierdzenia o państwie sezonowym /Saison-staat/10 II podpisanie konkordatu pomiędzy Stolicą Apostolską a Polską28 XII uchwalenie przez sejm ustawy o reformie rolnej

Świat 1926 Polska

8 IX przyjęcie Niemiec do Ligi Narodów

12 IV 1927 Czang Kai-Szek dokonuje zamachu stanu w Chinach

18 IV początek działalności Polskiego Radia10 V utworzenie II rządu Chjeno-Piasta12 – 15 V zamach majowy. Rezygnacja Stanisława Wojciechowskiego z funkcji Prezydenta1 VI na prezydenta wybrany Ignacy Mościcki /281 głosów – za, 220 przeciw/2 VIII tzw. nowelizacje sierpniowe konstytucji. Rozszerzenie kompetencji prezydenta /dekrety do 1927/4 XII powstaje Obóz Wielkiej Polski na czele Roman Dmowski

Świat 1928 Polska

27 VIII Pakt Brianda- Kelloga o wyrzeczeniu się wojny

Powstaje Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem. Walery Sławek na czele

4 – 11 III wybory do sejmu i senatu

27 VII Polska podpisuje pakt Brianda-Kelloga 

Świat 1929 Polska

4 IX Briand przedstawił plan Stanów Zjednoczonych Europy – unia gospodarcza i celna24 X „czarny czwartek” na giełdzie nowojorskiej. Sprzedano 13 mln akcji, a w ciąg miesiąca wartość ich spadła o 40%. Początek światowego kryzysu25 X „czarny piątek” załamanie się kursu na wszystkich giełdach europejskich27 XII koniec NEP w ZSRR, początek kolektywizacji rolnictwa

Początek wielkiego kryzysu w Polsce9 II podpisanie protokołu Litwinowa o wejściu w życie paktu Brianda-Kelloga 16 IX kościół prawosławny w Polsce otrzymuje status kościoła autokefalicznego

Świat 1930 Polska

28 I upadek gen. De Rivery w HiszpaniiVII rozłam w NSDAP powstaje tzw. Czarny front14 IX wybory w Niemczech, NSDAP - 107 mandatów 

17 III podpisanie traktatu handlowego z Niemcami. Początek normalizacji stosunków handlowych10 IX aresztowanie przywódców opozycji i osadzenie ich w twierdzy brzeskiej2 XI unieważnienie list wyborczych Centrolewu16 – 23 XI wybory „brzeskie” do sejmu i senatu. BBWR – 55,6% mandatów

Świat 1931 Polska

Japonia rozpoczyna podbój Mandżurii 11 XII Statut Westminsterski – powołanie do życia Brytyjskiej Wspólnoty Narodów

15 III zjednoczenie ruchu ludowego - SL 

Świat 1932 Polska27 I spotkanie 300 przemysłowców z NSDAP, poparcie biznesu10 IV wybory prezydenckie w Niemczech, Hindenburg – 53%, Hitler – 36%16 VI – 9 VII konferencja w Lozannie. Likwidacja niemieckiego zadłużenia9 IX hiszpański parlament uchwala ustawę o reformie rolnejJesień początek „żniw rozpaczy” na Ukrainie. Liczba ofiar od 3,3 do 15,2 mln

13 I wyrok w procesie brzeskim25 VII zawarcie paktu o nieagresji między Polską a Związkiem Sowieckim

Świat 1933 Polska30 I Hitler zostaje kanclerzem Rzeszy27 II podpalenie Reichstagu28 II zarządzenie o ochronie narodu i państwa w Niemczech5 III wybory do Reichstagu NSDAP 288 mandatów na 64823 III Reichstag uchwala ustawę o likwidacji nędzy narodu i państwa22 IV w Prusach powstaje Gestapo10 V w Berlinie palenie masowe książek29 IX w Hiszpanii powstaje partia faszystowska14 X Niemcy występują z Ligi Narodów12 XI wybory w Rzeszy NSDAP 1005 XII zniesienie prohibicji w USA

28 III rozwiązanie przez władze Obozu Wielkiej Polski8 V Ignacy Mościcki wybrany ponownie na Prezydenta

Świat 1934 Polska

30 I kres państwa federacyjnego Rzeszy1 III Japończycy tworzą Cesarstwo Mandżukuo w Mandżurii1 V faszystowska konstytucja Austrii14 – 15 VI pierwsze spotkanie Mussoliniego z Hitlerem14 VII zakaz działania partii politycznych, oprócz NSDAP2 VIII umiera Hindenburga. Hitler zostaje Wodzem i kanclerzem

26 I Polsko-niemiecka deklaracja o nieagresji8 III zniesienie ostrych sankcji celnych pomiędzy Polską a Niemcami. Koniec wojny celnej14 IV powstanie Obozu Narodowo-Radykalnego, totalitarna partia2 V przedłużenie pol.-sow. Układu o nieagresji na 10 lat13 IX wypowiedzenie przez Polskę małego traktatu wersalskiego 

Świat 1935 Polska

18 VI porozumienie brytyjsko-niemieckie w sprawie rozbudowy floty niemieckiej15 IX rasistowskie „Ustawy norymberskie” skierowane przeciw Żydom 

23 III uchwalenie przez sejm nowej konstytucji IV rozłam w ONR23 IV prezydent podpisał nową konstytucję tzw. kwietniową. System prezydencki. Niedemokratyczna ordynacja wyborcza do Sejmu i Senatu. 12 V umiera J. Piłsudski8 VII ogłoszenie nowej ordynacji wyborczej8 – 15 IX wybory do sejmu i senatu. Frekwencja 46%30 X rozwiązanie BBWR

Świat 1936 Polska

16 II zwycięstwo Frontu Ludowego w Hiszpanii 7 III Niemcy militaryzują Nadrenię17 VII wybuch wojny domowej w Hiszpanii25 X sojusz niemiecko-włoski. Oś Berlin-Rzym25 XI podpisanie sojuszu niemiecko-japońskiego. Pakt Antykominternowski5 XII stalinowska konstytucja ZSRRXII Franklin D. Roosevelt ponownie prezydentem USA

7 III Polska zgłasza gotowość wypełnienia zobowiązań sojuszniczych wobec wkroczenia wojsk niemieckich do Nadrenii

Świat 1937 Polska

7/8 VII „incydent chiński” początek wojny japońsko-chińskiej6 XI przystąpienie Włoch do paktu Antykominternowskiego11 XII Włochy występują z Ligi Narodów

17 I SL podejmuje decyzję o strajku chłopskimII ogłoszenie programu budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego /COP/21 II deklaracja Ozonu płk. Adam Koc16 – 25 VIII strajk chłopski 42 ofiary10 X powstaje Stronnictwo Pracy16 X powstaje pierwszy Klub Demokratyczny

Świat 1938 Polska

11 - 13 III Anschluss. Wcielenie Austrii do Niemiec29 – 30 IX konferencja w Monachium. Zgoda na zajęcie Sudetów Czeskich przez Niemcy9/10 XI pogrom żydowskich sklepów w Niemczech – „Noc kryształowa” rozbito7,5 tys. sklepów i 259 synagog 

17 III ultimatum Polski wobec Litwy19 III rząd Litwy zgadza się na warunki Polski21 IX nota polska domagająca się zwrotu Zaolzia2 X zajęcie Zaolzia24 X Ribbentrop wysuwa żądania pod adresem Polski; Gdańsk, eksterytorialna autostrada i kolej

Świat 1939 Polska14 III proklamacja powstania niepodległej Słowacji15 III wkroczenie wojsk niemieckich do Czechosłowacji16 III Hitler ogłasza powstanie Protektoratu Czech i Moraw22 III zajęcie Kłajpedy przez Niemcy4 IV koniec wojny domowej w Hiszpanii7 IV Włochy okupują Albanię22 V Pakt Stalowy Berlin-Rzym23 VIII pakt Ribbentrop-Mołotow podział Polski i Europy26 VIII mobilizacja w Niemczech3 IX Australia, Indie i Nowa Zelandia wypowiadają wojnę Niemcom

21 III ponowne żądania niemieckie31 III oświadczenie brytyjskie o gwarancjach niepodległościowych Polski28 IV wypowiedzenie deklaracji o nieagresji przez Niemcy5 V przemówienie min. Becka w sejmie. Odrzucenie żądań niemieckich25 VIII podpisanie układu polsko-brytyjskiego o pomocy wzajemnej30 VIII ogłoszenie powszechnej mobilizacji31 VIII ultimatum niemieckie wobec Polski

2. II wojna światowa

Świat 1939 Polska Świat Polska

1 IX agresja niemiecka na Polskę. Początek II wojny światowej.3 IX W. Brytania i Francja wypowiadają wojnę III Rzeszy9 IX Kanada przystępuje do wojny po stronie koalicji17 IX agresja sowietów na Polskę22 IX wspólna defilada sow.-niem. w Brześciu Litewskim28 IX traktat „o przyjaźni i granicy pomiędzy ZSRR a III Rzeszą1 - 2 XI wcielenie wschodniej Polski do ZSRR

1 – 3 IX tzw. bitwa graniczna2 IX założenie przez niem. obozu koncentracyjnego w Stutthofie /pod Gdańskiem/4/5 IX ewakuacja rządu polskiego z Warszawy7 IX kapitulacja Westerplatte. Ewakuacja naczelnego dowództwa do Brześcia 9 – 12 IX I faza bitwy nad Bzurą10 IX masakra Polaków w Bydgoszczy17 IX agresja sow. na Polskę17/18 IX ewakuacja pol. rządu do Rumunii17 – 20 IX I bitwa pod Tomaszowem Lubelskim   

Świat Polska

30 XI agresja ZSRR na Finlandię14 XII usunięcie ZSRR z Ligi Narodów

27 IX utworzenie w Warszawie Służby Zwycięstwu Polski, z gen. Michałem Karaszewiczem – Tokarzewskim28 IX kapitulacja Warszawy. Sow.-niem. traktat o granicach i przyjaźni. Korekta granic Pisa-Narew-Bug-San28 IX gen. Władysław Sikorski dowódcą armii polskiej we Francji30 IX Władysław Raczkiewicz zostaje prezydentem Polski, gen. Sikorski premierem2 X kapitulacja Helu5 X kapitulacja SGO „Polesie” pod Kockiem8 X wcielenie części ziem polskich do Rzeszy  

Świat 1939 Polska

1939Świat

Polska 8 X wcielenie części ziem polskich do Rzeszy21 X aresztowanie 183 profesorów i pracowników naukowych UJ i Akademii Górniczo-Handlowej w Krakowie22 X wybory w sow. strefie okupacyjnej26 X utworzenie Generalnego Gubernatorstwa z dr. Hansem Frankiem31 X zamknięcie wszystkich szkół średnich w GG1 XI włączenie zach. Ukrainy do ZSRR2 XI włączenie zach. Białorusi do ZSRR7 XI gen. Sikorski mianowany Naczelnym Wodzem WP11 XI aresztowanie profesorów KUL18 XI pol.-bryt umowa wojskowa29 XI dekret RN ZSRR o nadaniu obywatelstwa sow. mieszkańcom zagarniętych ziem polskich4 XII utworzenie Związku Walki Zbrojnej z gen. Kazimierzem Sosnowskim9 XII powołanie Rady Narodowej RP z Ignacym Paderewskim26 XII zbrodnia w Wawrze – zamordowanie 197 Polaków 

Świat 1940 Polska12 III zakończenie wojny sow.-fińskiej9 IV operacja Weserŭbung atak niemiecki na Danię i Norwegię13 IV desant aliantów pod Narvikiem10 V agresja niemiecka na Belgię, Holandię i LuksemburgChurchill zostaje premierem W. Brytanii3 VI zakończenie ewakuacji wojska z Dunkierki /operacja Dynamo/11 VI Włochy wypowiadają wojnę Francji i W. Brytanii14 VI zajęcie przez Niemców Paryża16 VI utworzenie rządu Philippa Pẻtaina19 VI utworzenie Wolnej Francji

4 I pol.-franc. Konwencja wojskowa24 II utworzenie Politycznego Komitetu Porozumiewawczego w Kraju /PPS-WRN, SN, SL i od VII 1940 SPV początek akcji A-B /Ausserordentliche Befriedungsaktion/ mającej na celu likwidację inteligencji polskiej8 V Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich ląduje pod NarvikiemVI – VII masowe wywózki ludności pol. w strefie sow. Początek eksterminacji ludności pol. przez ZSRR15 VI początek działania obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu  

Świat 1940 Polska25 VI kapitulacja Francji, podział na dwie strefy. Państwo Vichy28 VI aneksja przez ZSRR Besarabii i Bukowiny3 – 6 VIII wcielenie Litwy, Łotwy i Estonii do ZSRR8 VIII – 31 X powietrzna bitwa o Anglię24 IX w Norwegii rząd Quislinga 27 IX podpisanie w Berlinie paktu trzech /Niemcy, Japonia, Włochy/28 X agresja Włoch na Grecję. Klęski Włochów5 XI Roosevelt po raz 3 Prezydentem20 XI Węgry przystępują do paktu trzech23 XI Rumunia przystępuje do paktu trzech24 XI Słowacja przystępuje do paktu trzech

21 VI egzekucja 360 więźniów politycznych w Palmirach /m. in. Macieja Rataja, M. Niedziałkowskiego/30 VI utworzenie Komendy Głównej ZWZ w kraju z gen. Stefanem Roweckim „Grotem”jesień w Warszawie powstaje konspiracyjny Uniwersytet Warszawski oraz Uniwersytet Ziem Zachodnich /Poznański/. W Krakowie Uniwersytet Jagielloński .rozpoczyna nauczanie Tajna Organizacja Nauczycielska. Pod szyldami szkół zawodowych powstają inne szkoły wyższe2 X utworzenie getta żydowskiego w Warszawie3 XII utworzenie Delegatury Rządu na Kraj z Cyrylem Ratajskim  

Świat 1941 Polska

1 III Bułgaria przystępuje do paktu trzech11 III Kongres USA uchwala ustawę o pożyczce i dzierżawie Lend and Lease Act25 III Jugosławia przystępuje do paktu trzech27 III przewrót w Jugosławii. Wypowiedzenie paktu trzech5 IV sow.-jug. Pakt przyjaźni6 IV początek Blitzkriegu na Bałkanach. Niemiecki atak Jugosławię i Grecję20 – 30 V Niemcy zajmują Kretę22 VI wybuch wojny niem.-sow.3 VII mowa Stalina do narodu, „bracia i siostry” 

14/15 II pierwszy zrzut cichociemnych w PolsceIV powstaje Kierownictwo Walki Cywilnej 25 VI w Oświęcimiu zainstalowano piec do spalania zwłok30 VII Pakt Sikorski-Majski. Amnestia dla Polaków. Zgoda na formowanie wojska pol.11 VIII gen. Władysław Anders zostaje mianowany na dowódcę Armii Polskiej w ZSRR18 VIII początek walk Brygady Karpackiej w Tobruku /do 27 XI/30 VIII przemówienie radiowe Andersa do Polaków w ZSRRX założenie fasz. obozu koncentracyjnego na Majdanku

Świat 1941 Polska

4 VII wybuch powstania w Jugosławii14 VIII na pancerniku Prince of Wales Churchill i Roosevelt ogłaszają tekst „Karty atlantyckiej”. 8 celów wojny. 1. Wyrzeczenie się ekspansji, 2. Strona musi się zgodzić na zmianę terytorium, 3. Narody określą formy rządów, 4. Gwarantowany dostęp do handlu i surowców, 5. Po wojnie współpraca, 6. Wolność od strachu i niedostatku, 7. Wolność mórz i wyrzeczenie się agresji, 8. Demilitaryzacja agresywnych państw. Jałta, Teheran i Poczdam pogwałcenie zasad Karty. 

23 XI eksperymenty z komorami gazowymi w Oświęcimiu

3 XII wizyta gen. Sikorskiego w Moskwie. Pakt Sikorski-Stalin

Świat 1941

9 IX początek blokady Leningradu20 IX początek ataku na Moskwę7 XI rozciągnięcie Lend and Lease Act na ZSRR 15 XI – 7 XII natarcie niemieckie na Moskwę 5/6 XII początek kontrofensywy Armii Czerwonej pod Moskwą7 XII atak jap. Na Pearl Harbour. Klęska amerykanów8 XII W. Brytania i USA wypowiadają wojnę Japonii11 XII Niemcy i Włochy wypowiadają wojnę USA21 XII Hitler obejmuje osobiste dowodzenie wojskami 

Świat 1942 Polska

Największy sukces Niemców w bitwie o Atlantyk, zatopiono 1 038 statków, przy stracie 76 okrętów.29 IV nalot 1 000 brytyjskich bombowców na Kilonię26 V Bryt.-sow. Traktat o pomocy wzajemnej28 V początek dostaw przez USA dla ZSRR i Chin 6 VI bitwa pod Midway – klęska floty jap. Utrata 4 wielkich lotniskowców  

5 I utworzenie przez komunistów Polskiej Partii Robotniczej14 II przemianowanie ZWZ na Armię Krajową18 III początek ewakuacji Armii Polskiej z ZSRR19 VII rozkaz H. Himmlera o likwidacji ludności żydowskiej w GG22 VII – 12 IX deportacja ludności żydowskiej z getta warszawskiego – ok. 300 tys.23 VII powstanie obozu masowej zagłady w Treblince

Świat 1942 Polska

11 VI porozumienie amer.-sow. o wzajemnej pomocy podczas i po wojnie28 VI przełamanie frontu wschodniego przez Wehrmacht. Marsz na Kaukaz i Wołgę.17 VII – 2 II 1943 bitwa stalingradzka. Klęska niem. 6 armii 

9 – 30 VIII ewakuacja Armii Polskiej z ZSRRW rozpoczętym roku szkolnym na terenie GG uczyło 5 625 nauczycieli i uczęszczało 48 608 uczniów szkól średnichXI utworzenie Kierownictwa Dywersji /Kedyw/ 12 XI początek kolonizacji Zamojszczyzny przez Niemców4 XII zorganizowanie Rady Pomocy Żydom „Żegota”

Świat 1943 Polska

12 – 19 I przełamanie blokady Leningradu przez Armię Czerwoną14 – 25 I konferencja Churchilla i Roosevelta w Casablance. „Germany First”10 III utworzenie we Francji Krajowej Rady Ruchu Oporu /CNR/15 V rozwiązanie kominternu5 VII – 23 VIII bitwa na łuku kurskim, zwycięstwo Armii Czerwonej10 VII wojska bryt. i amer. lądują na Sycylii

III rozpoczęcie akcji depolonizacji na Wołyniu prze Ukraińską Powstańczą Armię12/13 IV Niemcy ujawniają groby katyńskie19 IV – 16 V powstanie w getcie warszawskim. Likwidacja przez Niemców getta.24 – 26 IV zerwanie przez ZSRR stosunków z rządem pol.8 V utworzenie Związku Patriotów Polskich w ZSRR

Świat 1943 Polska

25 VII w Rzymie posiedzenie Wielkiej Rady Faszystowskiej obalenie Mussoliniego 3 IX wojska bryt. lądują we Włoszech, kapitulacja Włoch10 IX fran. lądują na Korsyce29 IX uwolniony /12 IX/ przez Niemców Duce proklamuje Włoską Republikę Społeczną Salo24 X początek natarcia bryt. pod El Alamein

30 VI aresztowanie gen. Roweckiego Gen. Tadeusz Komorowski „Bór” nowym komendantem AK4 VII śmierć gen. Sikorskiego na Gibraltarze5 VII połączenie Kierownictwa Walki Cywilnej z Kierownictwem Walki Konspiracyjnej w Kierownictwo Walki Podziemnej8 VII gen. Sosnowski nowym Naczelnym Wodzem WP14 VII Stanisław Mikołajczyk nowym premierem rządu pol.

Świat 1943 Polska

30 X deklaracja moskiewska USA, W. Bryt., ZSRR o sądzenie zbrodniarzy hitlerowskich28 XI – 1 XII Wielka Trójka w Teheranie. Wstępne decyzje w spr. II frontu, granic Polski11 XII pakt Benesz-Stalin czech.-sow.

2 VIII powstanie Żydów w TreblinceDo tajnych szkół średnich na terenie GG uczęszczało 60 660 uczniów nauczanych przez 7 168 nauczycieli2 X Rozporządzenie w celu zwalczania zamachów na niemieckie dzieło odbudowy w Generalnym Gubernatorstwie – podstawa „prawna” masowych gwałtów i represji okupacyjnych12 X bój 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki pod Lenino20 XI rozkaz gen. Komorowskiego o planie powstania powszechnego „Burza”

Świat 1944 Polska

12 I – 4 VI bitwa o Rzym, najdłuższa bitwa II wojny19 III wojska niem. Wkraczają na Węgry6 VI lądowanie aliantów w Normandii /D-Day/13 VI Londyn po ogniem rakiet V 116 VI pierwszy nalot amer. na Tokio20 VII zamach na Hitlera8 – 22 VIII klęska niem. W Normandii

Pacyfikacja Zachodniej Białorusi i Ukrainy, Polski i Rusi Zakarpackiej przez oddziały sow.1 I utworzenie przez PPR Krajowej Rady Narodowej w Warszawie3/4 I Armia Czerwona przekracza granicę Polski9 I utworzenie przez PPS, SL, SN, SP w Warszawie podziemnego parlamentu Rady Jedności Narodowej /RJN/

Świat 1944 Polska

15 VIII alianci lądują na płd. Francji18 – 25 VIII wyzwolenie Paryża24 VIII kapitulacja Rumunii29 VIII powstanie słowackie30 VIII de Gaulle zostaje premierem RT Francji31 VIII zajęcie Bukaresztu przez sow.5 IX sow. Wypowiadają wojnę Bułgarii9 IX Bułgaria zaczyna walkę przeciw niem.13 IX wyzwolenie Aten przez bryt. 19 IX zawieszenie broni z Finlandią

15 III deklaracja RJN „O co walczy naród polski?3 V powołanie Krajowej Rady Ministrów przy Delegacie Rządu17 V przełamanie linii obrony niem. w rejonie Monte Casino przez II Korpus Polski18 – 23 V przełamanie Linii Gustawa przez oddziały II Korpusu Polskiego20 – 25 V wywiad AK zdobywa fragmenty rakiety V 27 – 12 VII walki korpusu AK o Wilno21 VII Moskwa utworzenie tzw. Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego22 VII manifest PKWN

Świat 1944 Polska

15 X początek wojny domowej w Grecji20 X wyzwolenie Belgradu2 XI Grecja wolna od niem.7 XI Roosevelt po raz 4 prezydentem USA8 XI rakiety V 2 spadają na Londyn17 – 25 XII ofensywa niem. w Ardenach 24 XII na Węgrzech powstaje rząd antyniem.

22 – 23 VII walki AK o Lwów26 VII podpisanie układu PKWN-ZSRR27 VII zgoda PKWN na linię Curzona1 VIII – 2 X Powstanie WarszawskieVIII walki 1 dywizji pancernej gen. Stanisława Maczka w Normandii5 – 6 VIII oddziały niem. dokonują rzezi ludności Woli17 VIII dekret PKWN o kontyngentach żywnościowych31 VIII PKWN wydaje dekret o ukaraniu hitlerowskich zbrodniarzyW ciągu 5 lat okupacji dyplomy szkół wyższych uzyskało 9 tys. studentów2 IX upadek Starówki w Warszawie 

1944 Polska

6 IX dekret PKWN o reformie rolnej9 IX podpisanie przez PKWN umowy o wymianie ludności z Białorusią i Ukrainą10 – 14 IX walki Armii Czerwonej o Pragę2 X kapitulacja oddziałów powstańczych w Warszawie30 X PKWN wydaje dekret o ochronie państwa27 XI – 2 XII pierwszy proces zbrodniarzy hitlerowskich /6 katów z Majdanku/29 XI S. Mikołajczyk rezygnuje ze stanowiska premiera. Tomasz Arciszewski nowym premierem rządu pol.21 XII gen. Leopold Okulicki zostaje komendantem AK30 XII reaktywowanie Związku Harcerstwa Polskiego 

Świat 1945 Polska

10 I zawieszenie broni z Węgrami12 I – 3 II ofensywa sow. Wisła – Odra4 II armia sow. Dociera na linię Odry4 – 11 II Wielka Trójka na Krymie – Jałta.Podporządkowanie Europy Wsch. ZSRR13 II zdobycie Budapesztu przez sow.12 IV umiera Roosevelt16 IV – 6 V bitwa o Berlin 

1 I KRN powołuje tzw. Rząd Tymczasowy z Edwardem Osóbką-Morawskim jako premierem19 I rozwiązanie AK przez gen. Okulickiego11 II ogłoszenie wyników konferencji jałtańskiej z decyzjami dotyczącymi Polski – utworzenie Rządu Jedności Narodowej27/28 III podstępne aresztowanie przywódców państwa podziemnego w Polsce

Świat 1945 Polska

17 IV amerykanie docierają do Czechosłowacji25 IV wybuch powstania w płn. Włoszech27 IV aresztowanie Mussoliniego 28 IV rozstrzelanie Mussoliniego30 IV samobójstwo Hitlera2 V kapitulacja BerlinaZakończenie działań we Włoszech7 V w Reims Niemcy podpisują akt bezwarunkowej kapitulacji 

21 IV podpisanie przez premiera Rządu Tymczasowego i Stalina układu o przyjaźni, wzajemnej pomocy i współpracy. Ograniczenie suwerenności Polski23 IV początek organizowania akcji przesiedleńczej na ziemie zach. i północne17 VI rozpoczęcie obrad w Moskwie nad utworzeniem Tymczasowego Rządy Jedności Narodowej /TRJN/ 

Świat 1945 Polska

9 V powtórne podpisanie aktu kapitulacji Niemiec w Berlinie5 VI Sojusznicza Rada Kontroli obejmuje władzę w Niemczech6 VIII zrzucenie bomby atomowej na Hiroszimę9 VIII zrzucenie bomby atomowej na Nagasaki14 VIII rząd jap. ogłasza przyjęcie uchwał poczdamskich17 VIII Indonezja ogłasza niepodległość2 IX Ho Chi Minh proklamuje niepodległą Demokratyczną Republikę Wietnamu2 IX oficjalne podpisanie kapitulacji Japonii 

18 – 21 VI Proces Szesnastu w Moskwie27 VI powstanie TRJN z Mikołajczykiem jako wicepremierem 1 VII RJN podejmuje uchwałę o samorozwiązaniu i rozwiązaniu Delegatury Rządu16 VII podpisanie w Moskwie układu granicznego 

3. Świat podzielony 1945 – 1992

Świat 1945 Polska

17 VII – 2 VIII konferencja w Poczdamie. Ostateczny podział Europy26 VII Partia Pracy wygrywa wybory w W. Bryt. Premierem zostaje Clement Atlee 22/23 IX początek konfliktu wietnamsko-francuskiego20 XI początek procesu zbrodniarzy niem. zbrodniarzy wojennych w Norymberdze 

22 VII powstanie PSL W odpowiedzi na terror bezpieki powstaje Zrzeszenia „Wolność i Niezależność” z płk. Janem Rzepeckim12 IX uznanie przez rząd konkordatu z 1925 za nie obowiązujący25 IX dekrety wprowadzające śluby w urzędach stanu cywilnego oraz rozwody10 XI utworzenie Centralnego Urzędu Planowania14 XI legalizacja Stronnictwa Pracy z Karolem Popielem6 – 13 XII I Zjazd PPR31 XII pierwsza linia trolejbusowa w Warszawie 

Świat 1946 Polska

Początek kampanii ideologicznej w ZSRR przeciw kulturze zach. trwała do 1948 tzw. żdanowszczyzna. 20 I gen de Gaulle ustępuje ze stanowiska premiera rządu franc.9 II przemówienie Stalina do wyborców – deklaracja zimnej wojny5 III przemówienie Churchilla w Fulton – „żelazna kurtyna”

Ustawa KRN o upaństwowieniu przemysłu, komunikacji i telekomunikacji.27 IV uchwała KRN o przeprowadzeniu referendum13 VI dekret o przestępstwach w okresie odbudowy państwa /tzw. Mały Kodeks Karny/stosowany do 1970/ 

Świat 1946 Polska

21 IV w sow. strefie okupacyjnej powstaje Socjalistyczna Partia Jedności20 VII dyrektywa KC KPCh „Rozgromić ofensywę Czang Kai –Szeka przez wojnę samoobrony”. Przejęcie inicjatywy przez komunistów1 X wyrok w NorymberdzeXII pierwszy reaktor atomowy w ZSRR

30 VI referendum, wyniki sfałszowane4 VII pogrom kielecki zorganizowany z inspiracji bezpieki5 VII powstanie cenzury prasowej, powołanie Urzędu Kontroli Prasy22 IX uchwała KRN wprowadzająca „planowość” do gospodarki 

Świat 1947 Polska

Nadzwyczajna sesja ONZ w sprawie PalestynyDrugi etap wojny domowej w Grecji, pomiędzy komunistami a monarchistami 1 I powstanie Bizonii /amer.+bryt./12 III proklamowanie doktryny Trumana dla krajów zagrożonych komunizmem22 III rozporządzenie Trumana o badaniu lojalności w administracji państwowej5 VI deklaracja Marshalla15 VIII Indie i Pakistan uzyskują niepodległość. Początek konfliktu22 – 27 IX w Szklarskiej Porębie powstaje Biuro Informacyjne29 X rezolucja Zgromadzenia ONZ przyznająca Żydom w Palestynie 14 477 km² a Arabom 11 655 km²

19 I wybory do sejmu ustawodawczego. Wyniki sfałszowane19 II tzw. mała konstytucja22 II amnestia dla podziemia polskiego2 VI ustawa o nadzwyczajnych pełnomocnictwa dla rządu w spr. drożyzny i handlu. Początek tzw. bitwy o handel2 VII uchwalenie planu trzyletniego27 VII Wincenty Pstrowski rozpoczyna polską odmianę ruchu stachanowców21 X ucieczka Stanisława Mikołajczyka z Polski 

Świat 1948 Polska

23 II przewrót komunistyczny w Czechosłowacji16 IV Powstanie Europejskiej Organizacji Współpracy Gospodarczej14 V Żydowska Rada Narodowa ogłasza w Tel Awiwie powstanie niepodległego państwa Izrael z Ben Gurionem na czele15 V wybuch wojny arabsko-izraelskiej10 XII Deklaracja Powszechna Praw Człowieka uchwalona przez ONZ

1 I wprowadzenie zasiłków rodzinnych21 VII zjazd zjednoczeniowy organizacji młodzieżowych /ZWM, OM TUR, ZMW „Wici”31 VIII – 3 IX tzw. plenum sierpniowe KC PPR. Nagonka na Władysława Gomułkę za „prawicowo nacjonalistyczne odchylenia”22 X umiera kardynał August Hlond6 XI wodowanie pierwszego statku wyprodukowanego w Polsce – Sołdek 12 XI prymasem Polski zostaje Stefan Wyszyński15 – 21 XII Kongres Zjednoczeniowy PPR i PPS. Powstaje PZPR

Świat 1949 PolskaDekret Kongregacji Doktryny Wiary zakazujący pod groźbą ekskomuniki wstępowania do partii komunistycznych oraz ich popieranie. Zakaz lektury pism komunistycznych i udziału w ich opracowaniu13 I – 20 VII układy rozejmowe Izraela z państwami arabskimi25 I w Moskwie powstaje RWPG1 – 5 IV Kryzys Berliński. Zorganizowano most powietrzny. Potrzeby ludności oceniano na: 1 439 t żywności i 2 000 t węgla dziennie.4 IV powstaje Pakt Północnoatlantycki NATO8 IV utworzenie Trizonii

10 II likwidacja Centralnego Urzędu Planowania. Na czele gospodarki staje Hilary Minc – poeta ekonomiczny12 II utworzenie PGR-ów9 III ustawa o likwidacji analfabetyzmu5 VIII dekret o ochronie wolności sumienia i wyznania7 XI marszałek ZSRR Konstanty Rokossowski zostaje szefem pol. ministerstwa obrony27 – 29 XI kongres zjednoczeniowy ruchu ludowego. Powstaje ZSL 

Świat 1950 Polska

9 V Robert Schumann ogłasza projekt utworzenia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Początek integracji europejskiej25 VI agresja Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej na Koreę Płd. Wysłanie wojsk ONZ. Interwencja 1,5 mln „ochotników” z Chin

Wprowadzenie nakazów pracy dla absolwentów wyższych uczelni1 V rozkaz Rokossowskiego o zwolnieniu oficerów przedwojennych6 VII premier J. Cyrankiewicz podpisuje układ o uznaniu granic przez NRD21 VII ustawa o planie sześcioletnim

Świat 1951 Polska

18 IV podpisanie układu EWW i S. układ wszedł w życie 25 VII 19524 – 8 IX w San Francisco obrady w spr. zawarcia traktatu pokojowego z Japonią28 X aneksja Tybetu przez ChRL 

3 V pierwsza audycja rozgłośni pol. Radia Wolna EuropaVIII pokazowy proces generałów przedwojennych2 VIII osadzenie W. Gomułki w wilii w Miedzeszynie 15 XII pierwszy powojenny pokaz TV w Polsce

Świat 1952 Polska18 II Grecja i Turcja przystępują do NATO26 V deklaracja amer. bryt. fran. o przekazaniu uprawnień okupacyjnych RFN

22 VII uchwalenie konstytucji PRL z osobistymi poprawkami Stalina15 XI powstaje pierwsze studio TV w Polsce20 XI prymas S. Wyszyński zostaje mianowany kardynałem 

195313 I komunikat o aresztowaniu lekarzy kremlowskich5 III umiera Stalin17 VI wybucha powstanie w Berlinie Wsch.26 VI atak grupy Fidela na koszary Moncada na Kubie27 VII zawieszenie działań wojennych w Korei. Utrzymanie podziału kraju27 VII władzę w ZSRR przejmuje Nikita Chruszczow10 VIII Szach Reza Pahlawi obejmuje rządy w Iranie

9 II dekret Rady Państwa o obsadzaniu stanowisk kościelnych, wymagana zgoda państwa oraz deklaracja lojalności26 IX aresztowanie prymasa Stefana Wyszyńskiego

Świat 1954 Polska

13 III – 8 V klęska wojsk fran. Zwycięstwo komunistów wietnamskich24 IV – 21 VII konferencja genewska w spr. Indochin. Uznanie i neutralizacja Laosu i Kambodży 23 X przyjęcie RFN do NATO

Rozpoczyna pracę Huta Lenina w Krakowie10 – 17 III II Zjazd PZPR. Potwierdzono linię stalinowską31 VII – 14 VIII Światowy Festiwal Młodzieży i Studentów w Warszawie26 IX audycja RWE Józefa Światły, oficera bezpieki7 XII rozwiązanie Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Utworzenie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych13 XII zwolnienie W. Gomułki

Świat 1955 Polska

18 – 25 IV początek tworzenia państw niezaangażowanych /Azja, Afryka/14 V podpisanie Układu Warszawskiego9 – 15 IX wizyta Adenauera w Moskwie, zwolnienie niem. jeńców wojennych

21 – 24 I III plenum KC. Początek krytyki bezpiekiIII rozpoczyna działalność Klub Krzywego Koła 1956

14 – 25 II XX Zjazd KPZR25 II tajny referat Chruszczowa o zbrodniach stalinowskich – rozpowszechniony w Polsce16 VI wycofanie wojsk bryt. ze strefy kanału Sueskiego26 VII nacjonalizacja Kanału Sueskiego przez Egipt

12 III umiera w Moskwie Bierut. Walka o władzę. Grupy – puławian; liberałów /”Żydy”/ i natolińczycy; prosowieckich twardogłowych /”chamy”/20 III na czele partii staje Edward Ochab 

Świat 1956 Polska

23 X wybuch powstania węgierskiego29 X wybuch wojny Izrael.-egip. Na płw. Synaj30 X wprowadzenie na Węgrzech systemu wielopartyjnego4 XI atak wojsk sow. na Budapeszt

27 IV amnestia dla więźniów politycznych PRL28 VI strajk i manifestacja w Poznaniu. Stłumienie powstania robotniczego przez wojsko /29 VI/19 X niespodziewane przybycie delegacji sow. do Warszawy. Początek obrad VIII plenum. Ruchy wojsk sow. w Polsce20 X delegacja sow. wraca do Moskwy21 X zakończenie obrad VIII plenum. Na I sekretarza wybrano W. Gomułkę. W wyniku „października” odwołano sow. z wojska i policji politycznej. 28 X zwolnienie prymasa Wyszyńskiego 

Świat 1957 Polska

25 III utworzenie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej – traktaty rzymskie2 X Adam Rapacki zgłasza propozycję utworzenie strefy bezatomowej w Europie Środkowej4 X pierwszy sztuczny satelita Ziemi – sow. „Sputnik”

Koniec rozpadu kołchozów na wsi /tzw. spółdzielni produkcyjnych11 I rozpad ZMP20 I glosowanie do sejmu2 X zamknięcie tygodnika „Po prostu”. Koniec ery października 

Świat 1958 Polska

19 III utworzenie Parlamentu Europejskiego w Strasburgu5 - 23 V Zjazd KPChin – „wielki skok” – „kilka lat wytrwałej walki – a potem wieczny spokój”, militaryzacja produkcji rolnej i przemysłowej. Indywidualny wytop surówki z produkowanych dymarek.1 VI gen. De Gaulle obejmuje urząd premiera4 VII Chruszczow usunął przeciwników politycznych28 X po Piusie XII papieżem zostaje Jan XXIII

Uruchomienie pierwszego polskiego reaktora atomowego „Ewa” w Świerku pod Warszawą

Świat 1959 Polska

1 I Fidel Castro wkracza do Hawany3 VI Singapur uzyskuje wolność20 XI uchwalenie przez ONZ Deklaracji Praw Dziecka 1960

Konferencja dogmatyków. Rozwój frakcji „partyzantów” Mieczysława Moczara

Rok Afryki. Większość kolonii afrykańskich uzyskuje wolność – neokolonializm1 V zestrzelenie samolotu szpiegowskiego U2 nad ZSRR16 VIII ogłoszenie niepodległości Cypru8 XI zwycięstwo Johna Kennedy’ego w wyborach prezydenckichXII początek wojny w Kongo

 

Świat 1961 Polska

Encyklika papieska porusza problemy tzw. trzeciego świata, należy zachować sprawiedl6iwość i równość pomiędzy bogatymi i biednymi12 IV pierwszy lot człowieka w kosmos Gagarin18 IV zwycięstwo Castr o w Zatoce Świń14 V początek interwencji amer. w Wietnamie12/13 VIII wzniesienie muru berlińskiego. II kryzys berliński17 – 31 X XXII zjazd KPZR Chruszczow usuwa zwolenników Stalina

 

Świat 1962 Polska

10 VII pierwszy aktywny satelita telekomunikacyjny Telestar 123 – 28 X tzw. kryzys rakietowy na Kubie. Ogłoszenie blokady Kuby przez USA. Świat stanął na krawędzi III wojny świat.11 X – 8 XII II Sobór Watykański, odnowa kościoła. Pojednanie z kościołem prawosławnym. Naród żydowski nie

odpowiada za śmierć Chrystusa. 1963

3 II zamknięcie przez władze Klubu Krzywego Koła

22 – 25 V powstanie Organizacji Jedności Afrykańskiej20 VI założenie „gorącej linii” Biały Dom – Kreml5 VIII podpisanie w Moskwie układu o zakazie prób broni jądrowej w atmosferze, kosmosie i pod wodą22 XI zamach na prezydenta USA J. F. Kennedy’ego w Dallas28 XII ogłoszenie planu Gomułki zamrożenia zbrojeń w Europie Środkowej

 

Świat 1964 Polska

Szczyt popularności ang. zespołu The Beatles Interwencja wojsk bryt. w Tanganice, Ugandzie i Kenii11 IV encyklika Jana XXIII , cofnięcie groźby ekskomuniki dla ludzi współpracujących na rzecz pokoju z innymi religiami i ideologiami3 VI umiera Jan XXIII, nowy Paweł VI5 VIII rozpoczęcie bombardowań Wietnamu Płn. Przez lotnictwo amer.14 X usunięcie Chruszczowa. Leonid Breżniew sekretarzem generalnym partii

29 II memorandum polskie w spr. utrzymania status quo w Europie, tzw. plan Gomułki14 III „List 34”. Petycja intelektualistów – o rewizję polityki kulturalnej, ograniczenie cenzury, przydział papieru, itp.12 XII Moczar „pierwszy partyzant PRL” zostaje szefem MSW

Świat 1965 Polska

Rehabilitacja Niemców Nadwołżańskich przez Radę Najwyższą ZSRR1 I powstaje Al.-Fatah – Organizacja Wyzwolenia Palestyny24 IV interwencja amer. w Dominikanie 5 V wojska amer. przybywają do Wietnamu Płd.18 VIII Amer. marines wchodzą do akcji w Wietnamie Płd.6 – 22 IX wojna ind.-pak. o Kaszmir30 IX/1 X początek wojny domowej w Indonezji. Rzeź komunistów.

III aresztowanie K. Modzelewskiego i J. Kuronia za rozpowszechnianie „Listu otwartego do członków PZPR i ZMS przy UW w Warszawie”. Proces obu odbył się w lipcu18 XI list biskupów polskich do biskupów niemieckich, zawierający frazę „Przebaczamy i prosimy o przebaczenie”. Histeryczna reakcja władz.

Świat 1966 Polska

3 – 15 I konferencja trzech kontynentów w Hawanie. Podstawy międzynarodowego terroryzmu 2 – 20 II narada w Szanghaju – początek „rewolucji kulturalnej” w Chinach9 – 10 III Francja wychodzi z NATO

5 IX wprowadzenie ośmioklasowej szkoły podstawowej

Świat 1967 Polska

Rehabilitacja Kurdów, Turków kaukaskich i Tatarów przez władze sowieckiePakt Naser-Husajn – bezpośrednie przygotowania Syrii, Jordanii i Egiptu do likwidacji Izraela21 IV zamach „czarnych pułkowników” w Grecji. Początek dyktatury wojskowej5 – 10 VI „Wojna sześciodniowa”. Wielkie zwycięstwo Izraela

8 X przemówienie Moczara – porównanie armii Izraelskiej do Wermachtu. Początek kampanii antysemickiej w Polsce

Świat 1968 Polska5 I Aleksander Dubczek zostaje sekretarzem gen. W Czechosłowacji. Początek „praskiej wiosny”4 IV w wyniku zamachu ginie Martin King21 VIII inwazja na Czechosłowację. Koniec „praskiej wiosny”. Doktryna Breżniewa zastosowana w praktyce21 X Willy Brandt /SPD/ zostaje wybrany na kanclerza RFN

24 I zawieszenie od 1 II przedstawień Dziadów w Warszawie8 III wiec studentów na Uniw. Warsz. Akcja ORMO i ZOMO9 – 16 III dalsze manifestacje w Warszawie, Wrocławiu, Krakowie, Gdańsku, Poznaniu i Katowicach, żądanie wolności słowa, demokratyzacji19 III narada aktywu warszawskiego PZPR. Przemówienie Gomułki – początek histerii „syjonistycznej”. Początek nagonki antysemickiej21 – 26 III ostateczne spacyfikowanie środowisk akademickich3 V list Episkopatu Polski krytycznie oceniający działania władz w okresie wydarzeń marcowych

Świat 1969 Polska

28 IV zamieszki w Irlandii Północnej. Konflikt pomiędzy protestantami a katolikami17 V Gomułki propozycja w sprawie unormowania stosunków z RFN20 VII lądowanie na księżycu załogowego statku kosmicznego21 VII Armstrong jako pierwszy człowiek stawia stopę na księżycu 19 VIII rząd bryt. przejmuje bezpośrednie rządy w Irlandii Płn. 28 X przemówienie Brandta w Bundestagu, przyjęcie propozycji Gomułki. Rozmowy RFN-PRL, RFN-NRD, RFN-ZSRR, RFN- Czechosłowacja

 

Świat 1970 Polska

5 III ratyfikowanie przez USA, W. Bryt., ZSRR układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej15 VIII układ moskiewski. Uznanie przez RFN nienaruszalności granic w Europie3 XI objęcie rządów w Chile przez Salwadora Allende 7 XII podpisanie w Warszawie układu o granicach Polska-Niemcy

7 XII podpisanie w Warszawie układu pol.-niem. O podstawach normalizacji wzajemnych stosunków Uznanie granicy na Odrze i Nysie14 – 19 XII podwyżka cen na artykuły żywnościowe, na Wybrzeżu wybuchają strajki17 XII masakra robotników na stacji Gdynia-Stocznia20 XII rezygnacja Gomułki. Edward Gierek I sekretarzem partii. Uspokojenie nastrojów

Świat 1971 Polska  15 II strajk włókniarek w Łodzi, odwołanie

podwyżek cen mięsa16 IV plenum KC PZPR. Odsunięcie Moczara od władzy26 X zakup licencji Fiat 1266 XII pierwszy kolorowy program TVP

22 I przystąpienie do EWG Danii, Irlandii i Wlk. Brytanii22 – 30 V Nixon podpisuje w Moskwie układ SALT 1 o ograniczeniu systemów antyrakietowych5 X masakra sportowców Izraela na olimpiadzie w Monachium 23 X – 5 XI konferencja czterech mocarstw w sprawie przyjęcia RFN-NRD do ONZ8 XI układ RFN-NRD o normalizacji stosunków

1 II obywatele NRD i Pol. na podstawie dowodu osobistego mogą przekraczać granicę9 IV prezydentem RP zostaje Stanisław Ostrowski

1972

Świat 1973 Polska

27 I porozumienie paryskie w spr. zakończenia wojny w WietnamieVII obalenie szacha w Afganistanie11 IX obalenie i śmierć S. Allende. Władzę obejmuje policyjny reżim gen. Pinochet 26 IX przyjęcie RFN i NRD do ONZ.6 – 24 X czwarta wojna arabsko-izraelska. /Jom Kippur/.

 

197417 IV czerwoni Khmerowie wkraczają do Phnom Penh. Wymordowanie 2-3 mln. ludności z 7 mln. mieszkańców 24 IV „rewolucja goździków” w Portugalii15 VII zamach na prezydenta Cypru abp. Makariosa20 -22 VII turecka inwazja na Cypr25 VII koniec rządów „czarnych pułkowników” w Grecji8 VIII zamieszany w nielegalne działania „afera Watergate” prezydent Nixon ustępuje ze stanowiska14 – 16 VIII drugie lądowanie armii tureckiej na Cyprze. Podział Cypru na strefę: grecką i turecką

 

Świat 1975 Polska3 VII – 1 VIII Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie /Helsinki/ Podpisanie Aktu Końcowego przez wszystkie państwa eur. /bez Albanii/ oraz USA i Kanadę. Szczyt odprężenia20 XI umiera gen. Franco. Na czele państwa staje król Juan Carlos. Początek defrankizacji

Hiszpanii 1976

1 VI utworzenie gmin w Polsce, reforma władz terenowych, powstaje 49 województw

13 – 15 V w ZSRR powstają nielegalne grupy obserwujące przypadki łamania praw człowieka gwarantowane przez Akt Końcowy KBWE /tzw. grupy helsińskie/ 9 IX umiera Mao Tse-tung

3 II list 101 intelektualistów pol. występujących przeciw nowelizacji konstytucji10 II uchwalenie nowej konstytucji przez Sejm PRL24 VI podwyżka cen detalicznych podstawowych artykułów żywnościowych25 VI manifestacja w Radomiu, strajk w Ursusie i Płocku – „warchoły”13 VIII wprowadzenie kartek na cukier 23 IX powstaje Komitet Obrony Robotników

Świat 1977 PolskaW Czechosłowacji powstaje zorganizowana opozycja – Karta 77 z Havlem na czeleVI – VII konferencja KBWE w Belgradzie12 – 18 VIII XI zjazd KPCh, usunięcie z władz „bandy czworga”. Koniec „rewolucji kulturalnej”

26 III powstaje Ruch Obrony Praw Człowieka i ObywatelaXI powstaje tzw. uniwersytet latający 

Spotkanie KOR i Karty 77 na granicy pol.-czech.16 X abp krakowski, kardynał Karol Wojtyła wybrany na papieża – Jan Paweł II31 XII referendum w Hiszpanii, przyjęcie demokratycznej konstytucji

14 XI powstaje Konserwatorium „Doświadczenie i Przyszłość” klub opozycyjny i jawny

Świat 1979 Polska

16 I szach Iranu opuszcza Reza Pahlawi opuszcza Iran1 II Ajatollah Chomeini wraca do Teheranu9 – 12 II rewolucja w Iranie – obalenie szacha30 III referendum w Iranie. Iran staje się teokratyczną republiką Islamską28 V przystąpienie Grecji do EWG18 VI podpisanie układu o ograniczeniu zbrojeń strategicznych USA-ZSRR SALT II16 VII zamach stanu w Iraku16 IX zamach stanu w Afganistanie24 -27 XII agresja sow. na Afganistan

2 – 10 VI pierwsza pielgrzymka do ojczyzny Jana Pawła II8 IV prezydentem RP zostaje hr. Edward Raczyński1 IX powstaje Konfederacja Polski Niepodległej

Świat 1980 Polska

8 IX Irak informuje, że od 4 IX znajduje się w stanie wojny z Iranem

1 VII strajk na tle ekonomicznym w Mielcu, Lublinie, Ursusie i Tczewie16 VII strajk powszechny w Lublinie i Świdniku17 VIII sformułowanie przez Międzyzakładowy Komitet Strajkowy 21 postulatów /m. in. wolnych związków zawodowych, wolności słowa, uwolnienia więźniów politycznych/18 VIII strajk w Szczecinie. Powstaje MKS wysuwający 36 postulatów21 VIII przybycie komisji rządowej do Gdańska i Szczecina 23 VIII strajk generalny na Wybrzeżu24 VIII odwołanie większości ludzi Gierka29 VIII strajk solidarnościowy w Jastrzębiu Zdroju. Strajk powszechny w Polsce30 VIII podpisanie porozumień w Szczecinie31 VIII podpisanie porozumień w Gdańsku5/6 IX odwołanie E. Gierka z funkcji. Stanisław Kania nowym sekretarzem22 X Jaruzelski wydaje rozkaz przygotowania planu stanu wojennego10 XI Sąd Najwyższy zatwierdził statut NSZZ „Solidarność”1 XII informacja o groźbie Paktu Warszawskiego 3 XII ostrzeżenie rządu sow. przed interwencją w Polsce przez prezydenta USA Cartera

Świat 1981 Polska13 V nieudany zamach na papieża w Rzymie

11 II gen. Jaruzelski zostaje premierem. Apel w sejmie o 90 dni spokojnych16 III manewry Paktu Warszawskiego „Sojuz 81”19 III tzw. kryzys bydgoski, pobicie przedstawicieli Solidarności przez bezpiekę27 III ostrzegawczy strajk generalny12 V rejestracja NSZZ Rolników Indywidualnych28 V umiera kardynał S. Wyszyński7 VII prymasem Polski zostaje Józef Glemp14 – 21 VII nadzwyczajny zjazd PZPR. Umocnienie skrzydła bezpieczniacko-dogmatycznego31 VII ograniczenie cenzury5 – 26 IX I Zjazd Solidarności. Uchwalenie posłania do ludzi pracy Europy. Ogłoszenie rozwiązania KOR-u. Program samorządowy16 – 18 XII plenum KC gen. Jaruzelski I sekretarzem 12/13 XII zamach stanu. Utworzenie Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego. Internowanie działaczy opozycyjnych. Wprowadzenie godziny policyjnej, kontroli korespondencji, ograniczeń w poruszaniu się po kraju, częściowa militaryzacja gospodarki14 XII początek fali strajków w całej Polsce16 XII masakra w kopalni „Wujek” – śmierć 9 górników28 XII koniec najdłuższego w historii strajku dołowego

Świat 1982 Polska2 IV zajęcie przez Argentynę Falklandów13 VI zakończenie wyzwalania Falklandów przez armię bryt. 1 X Helmut Kohl zostaje kanclerzem RFN10 XI umiera Breżniew, następcą Andropow

 

1 IX zestrzelenie przez lotnictwo sow. koreańskiego samolotu pasażerskiego – 269 ofiar. Reagan nazywa sow. „imperium zła”

16 – 24 VI druga pielgrzymka Jana Pawła II do Polski5 X Lech Wałęsa zostaje laureatem pokojowej Nagrody Nobla

II Irak stosuje broń chemiczną przeciwko Kurdom9 II umiera Andropow, następcą Czernienko

17 VI „wybory” do rad narodowych19 X porwanie i zamordowane księdza Jerzego Popiełuszki przez funkcjonariuszy SB

Świat 1985 Polska

10 V umiera Czernienko11 V nowym sekgen. zostaje Michaił Gorbaczow. Początek

pieriestrojki i głasnosti 1986

1 VII nowelizacja prawa karnego zaostrzająca represyjność13 X „wybory” do sejmu.29 X amnestia w PRL

1 I przyjęcie Hiszpanii i Portugalii do EWG2 II zamordowanie Olafa Palmego w Szwecji15 IV amer. siły powietrzne atakują Libię26 IV awaria elektrowni atomowej w Czarnobylu

8 IV prezydentem RP zostaje Kazimierz Sabbat17 VIII trzecia amnestia w PRL po wprowadzeniu stanu wojennego11 IX kolejna amnestia /zwolniono 225 więźniów politycznych29 IX powołanie jawnej Tymczasowej Rady NSZZ „Solidarność” przez L. Wałęsę

Świat 1987 Polska

3 IX powstaje Węgierskie Forum DyskusyjneXII rozpoczęcie intifady „wojny” palestyńsko-izraelskiej na okupowanych przez Izrael terenach

21 IV deklaracja Gorbaczowa i Jaruzelskiego o wyjaśnienie tzw. białych plam8 – 14 VI trzecia pielgrzymka Jana Pawła II do PolskiXI powstała Polska Partia Socjalistyczna29 XI referendum w spr. reformy gospodarczej 

Świat 1988 Polska

14 IV układ pomiędzy Afganistanem a Pakistanem kończący wojnę afgańską. Partyzanci afgańscy nie podpisali układu. Związek Sow. decyduje się na wycofanie wojsk z Afganistanu22 V konferencja partii komunistycznej na Węgrzech, Kadar ustępuje ze stanowiska20 VIII zawieszenie broni na froncie iracko-irańskim

19 VI wybory do rad narodowych26 VIII propozycja gen. Kiszczaka rozmów przy „okrągłym stole”31 VIII poufne spotkanie Kiszczak-Wałęsa16 IX rozmowy Kiszczak-Wałęsa w Magdalence18 XII utworzenie Komitetu Obywatelskiego przy przewodniczącym NSZZ „Solidarność”20 XII początek obrad X Plenum KC PZPR

Świat 1989 Polska

22 III – 10 VI „okrągły stół” opozycji na Węgrzech4 VI umiera ajatollah Chomejni, faktyczny władca IranuProtestujący studenci na Placu Niebiańskiego Spokoju w Pekinie zostają zmasakrowani czołgami7 X ostatni zjazd partii kom. Na Węgrzech, 23 X powstaje Republika Węgierska17 XI manifestacja w Pradze „aksamitna rewolucja” 27 XI strajk generalny w Czechosłowacji, ustąpienie Gustawa Husaka

Przed oddaniem władzy w ręce opozycji komuniści wprowadzają tzw. urynkowienie gospodarki żywnościowej. Początek hiperinflacji w Polsce. Plan Balcerowicza18 I uchwała X plenum o poparciu obrad „okrągłego stołu”6 II rozpoczęcie rozmów przy „okrągłym stole”6 IV podpisanie dokumentów „okrągłego stołu”. Kontrakt polityczny 65% mandatów dla koalicji rządowa, 35% opozycja. Powołano do życia senat, urzędu prezydenta oraz nowelizacja konstytucji.

Świat 1989 Polska

28 XI Kohl przedstawia plan zjednoczenia Niemiec.8 XII „okrągły stół” w NRD. Powołanie „rządu odpowiedzialności narodowej”16 – 17 XII manifestacja, początek powstania w Rumunii22 XII upadek i uwięzienie Ceausescu 25 XII proces i egzekucja „geniusza karpat” Ceausescu w Rumunii29 XII Vaclav Havel prezydentem Czechosłowacji

17 IV reaktywowanie „Solidarności”, „Tygodnika Solidarność” i uzyskano zgodę na wydawanie „Gazety Wyborczej”4 VI wybory w Polsce. Sukces opozycji – 161 posłów oraz 99 senatorów19 VII gen. Jaruzelski prezydentem Polski. Wybrany przez Zgromadzenie Narodowe24 VIII sejm powołał rząd Tadeusza Mazowieckiego. PZPR zachował 5 ministerstw w tym MON i MSW28 X powstaje katolicko-narodowa partia Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe29 XII sejm nowelizuje konstytucję. Likwidacja dotychczasowej nazwy państwa PRL

Świat 1990 Polska

16 I – 12 III „okrągły stół” w Bułgarii24 I Związek Sowiecki dopuszcza możliwość zjednoczenia Niemiec11 III deklaracja niepodległości Litwy, początek rozpadu ZSRR11 III koniec dyktatury gen. Pinocheta w Chile 15 VII zgoda Gorbaczowa na zjednoczenie Niemiec16 VII konferencja 2+4 /NRD, RFN + W. Bryt., USA, Francja i ZSRR, uzgodniono, ze zjednoczone Niemcy obejmą NRD, RFN i Berlin2 VIII Irak zajmuje Kuwejt

Ograniczenie inflacji. Spadek produkcji. Wzrost liczby bezrobotnych. Pogrążanie gospodarki Polski w recesji30 I rozpad PZPR. W III RP nie ma już partii komunistycznej, jest „socjaldemokratyczna”IV zastąpienie milicji policją. Rozwiązanie Służby Bezpieczeństwa. Utworzenie Urzędu Ochrony Państwa2 V Jarosław i Lech Kaczyńscy nadają swojej frakcji ramy partii – Porozumienie Centrum, głoszą hasła „przyspieszenia”. Początek zaciętej walki w obozie postsolidarnościowym

Świat 1990 Polska

23 VIII Izba Ludowa NRD przyjęła uchwałę, że od 3 X obowiązywać będzie konstytucja RFN3 X zjednoczenie Niemiec9 XI układ niem.-sow. o przyjaźni i „dobrym sąsiedztwie” zawarty w Brześciu n. Bugiem2 XII wybory w Niemczech

5 V częściowe zjednoczenie ruchu ludowego – PSL „Odrodzenie” i PSL „Wilanowskie” 27 V wybory samorządowe w Polsce16 VII powołanie Ruchu Obywatelskiego Akcja Demokratyczna – Bujak, Frasyniuk. Ugruntowanie rozłamu w obozie solidarności25 XI pierwsza tura wyborów prezydenckich w Polsce. L. Wałęsa zdobywa 40% głosów9 XII druga tura wyborów L. Wałęsa prezydentem Polski22 XII prezydent R. Kaczorowski przekazuje w Warszawie insygnia Prezydenta RP prezydentowi L. Wałęsie

Świat 1991 Polska

12 I interwencja oddziałów sow. na Litwie17 I ofensywa lotnicza na Irak25 - 28 II totalna klęska Iraku25 VI Chorwacja ogłasza niepodległość. Początek rozpadu JugosławiiVII ostateczny rozpad paktu warszawskiego19 - 21 VIII próba ratowania imperium sow. – pucz Janajewa w Moskwie. Prezydentem Rosji zostaje Borys Jelcyn20 VIII Estonia i Łotwa ogłaszają niepodległość5 IX Zjazd Deputowanych Ludowych Zw. Sow. uznał deklaracje niepodległościowe byłych republik

4 I sejm powierza misję utworzenia rządu J. K. Bieleckiemu – Kongres Liberalno-Demokratyczny4 III kongres PC nadaje jej charakter chrześcijańsko-demokratyczny10 IV pierwszy oddział Armii Sow. opuszcza Polskę11 – 12 V powstaje Unia Demokratyczna13 VI przyjęcie przez sejm poprawek prezydenckich do ordynacji wyborczej /proporcjonalnej/17 VI premier Bielecki i kanclerz Kohl podpisują w Bonn polsko-niemiecki traktat o dobrym sąsiedztwie

Świat 1991 Polska

19/20 IX otwarta wojna „jugosłowiańsko” – chorwacka23 X traktat pokojowy kończący konflikt wewnętrzny w Kambodży 2 XII referendum niepodległościowe na Ukrainie8 XII konferencja prezydentów Rosji, Ukrainy i Białorusi pod Brześciem. Utworzenie Wspólnoty Niepodległych Państw25 XII Gorbaczow rezygnuje z funkcji Prezydenta ZSRR. Koniec imperium sowieckiego.28 XII uchwała parlamentu serbskiego o prawie Serbów do samookreślenia. Wstęp do „libanizacji” wojny domowej

27 X wybory powszechne do sejmu. Przyjęcie przez partie negatywnych wzorców kampanii prezydenckiej – demagogia, brak programu gospodarczego. Bardzo niska frekwencja wyborcza. Sejm rozczłonkowany6 XII premierem zostaje Jan Olszewski

Świat 1992 Polska

3 I rozejm chorwacko-serbski. Nadzór wojsk NATO1 III referendum w Bośni i Hercegowinie7 IV ogłoszenie niepodległości Bośni i Hercegowinie. Wojna pomiędzy nowo powstałą republiką a Serbią. Exodus ludności cywilnej /ok. 1,5 mln opuściło republikę/23 IV w Belgradzie ogłoszono powstanie nowej Jugosławii złożonej z Serbii i Czarnogóry9 XI Bill Clinton zostaje prezydentem USA17 XII ostatnie posiedzenie parlamentu Czecho-Słowacji. „Aksamitny rozwód”, podział państwa nastąpił 1 I 1993

Pierwsza połowa roku, niewielki przyrost produkcji.Rozporządzenie ministra o wprowadzeniu nauczania religii do szkółI powstaje rząd J. Olszewskiego4 VI dostarczenie posłom, senatorom, prezydentowi list „agentów” UB i SB. Ostry kryzys polityczny4/5 VI na wniosek prezydenta sejm odwołuje rząd OlszewskiegoVII powstaje rząd Hanny Suchockiej8 XII wejście w życie małej konstytucji