CHOROBY ŁOJOTOKOWE SKÓRY

PROCEDURY ZABIEGÓW

KOSMETYCZNYCH

Danuta Nowicka Wrocław 2011

Danuta Nowicka

autor:dr n. med. Danuta NowickaSpecjalista dermatologii i wenerologii

rozdział 17 pt. Higiena w gabinecie kosmetycznymautorka: Barbara Podsadnamgr farmacji, mikrobiologKonsultant naukowy Medilab Sp z o.o.

rozdział 16 pt. Zabiegi kosmetyczneAutorki: lic. Justyna Masternak-Godlewska, Justyna BedekierCLARENA sp. z o.o. sp. komandytowa

recenzja książki:prof. dr hab. n. med. Grażyna Broniarczyk–Dyła,dr n. med. Ewa Kaniowska

korekta naukowa dr hab. n. med. Jadwiga Nowicka

© Copyright KosMeD Danuta Nowicka Wrocław 2011

www.danutanowicka.plzamowienia@danutanowicka.pl

ISBN 978-83-933201-0-3

Projekt graficzny, opracowanie ilustracji i skład:STYLWEISS S.C. E. Biernacka-Weiss, J. Weissul. F. Chopina 2, 59-300 Lubintel. 76/ 84 66 733, fax 76/ 74 95 212www.stylweiss.com.plstyl@stylweiss.com.pl

Wszelkie prawa zastrzeżone. Żaden z fragmentów tej książki nie może być publikowany w jakiejkolwiek formie bez uprzedniej pisemnej zgody wydawcy. Dotyczy to także sporządzania fotokopii, mikroflmów, nagrywania oraz rozpowszechnianiaza pośrednictwem nośników elektronicznych.

SpiS Treści

WPROWADZENIE 1

O PUBLIKACJI 2

1 GRUCZOŁY ŁOJOWE - BUDOWA I fUNKCJE 5

2 fLORA SKÓRY 9

3 PRZYCZYNY TRĄDZIKU POSPOLITEGO 11

4 OBJAWY I ODMIANY TRĄDZIKU POSPOLITEGO 13

5 DIAGNOSTYKA TRĄDZIKU POSPOLITEGO 19

6 LECZENIE TRĄDZIKU POSPOLITEGO 21

7 REDUKCJA BLIZN POTRĄDZIKOWYCH 25

8 PRZYCZYNY TRĄDZIKU RÓŻOWATEGO 27

9 OBJAWY TRĄDZIKU RÓŻOWATEGO 29

10 LECZENIE TRĄDZIKU RÓŻOWATEGO 33

11 ŁOJOTOKOWE ZAPALENIE SKÓRY 37

12 PROCEDURY ZABIEGOWE 41PIELĘGNACJA CERY TRĄDZIKOWEJ

13 PROCEDURY ZABIEGOWE 47PIELęGNACJA CERY NACZYNIOWEJ I Z TRĄDZIKIEM RÓŻOWATYM

14 PROCEDURY ZABIEGOWE 55PIELęGNACJA W ŁOJOTOKOWYM ZAPALENIU SKÓRY

15 PROCEDURY ZABIEGOWE 57METODY WPROWADZANIA SUBSTANCJI W GŁĄB NASKÓRKA

16 ZABIEGI KOSMETYCZNE 63

17 PODSTAWY MAKIJAŻU KAMUfLUJĄCEGO 95

18 ZASADY HIGIENY W GABINECIE KOSMETYCZNYM 97

INDEKS 108

PIŚMIENNICTWO 109

1

WprOWADZeNie

Nowoczesne gabinety kosmetologiczne oferują coraz nowsze i bardziej inwazyjne zabiegi na różne defekty skóry. Aby można było dobrać spośród nich odpowiednie me-tody pielęgnacji skóry, nieodzowna jest rze-telna wiedza merytoryczna z zakresu kosme-tologii, chemii surowców kosmetycznych, dermatologii, epidemiologii i higieny. Proponowany podręcznik jest próbą usystematyzowania dostępnej obecnie wiedzy dotyczącej chorób łojotokowych tak, aby korzystający z niego kosmetolog

mógł przeprowadzić zabieg krok po kroku. Rozdział 16 przedstawia procedury zabiegów ko-smetycznych oparte na schematach zabiegów stosowanych w firmie Clarena; mogą one być wykorzystane zarówno przez kosmetologów początkujących, jak i już pracujących w zawodzie. Rozdział 18 omawia właściwe postępowanie higieniczne i epidemiologiczne w gabinecie kosmetycznym. Ze względu na charakter niniejszej publikacji przedstawiono jedynie podstawy etiopatogene-zy, symptomatologii i terapii chorób łojotokowych. Głównym źródłem wiedzy o nich pozostaje nadal wydany wcześniej przez Wydawnictwo Górnicki podręcznik „Dermatologia. Podręcznik dla studentów kosmetologii”. Mam nadzieję, że niniejsza książka stanie się bazą funkcjonowania nowoczesnego gabinetu kosmetycznego oraz gwarancją sukcesu dla kosmetologa i klienta – fundamentem rzetelnie, właściwie i profesjonalnie wykonanego zabiegu, zgodnie z zasadą primum non nocere.

dr n. med. Danuta NowickaSpecjalista dermatologii i wenerologii

Prof. dr hab. n. med.Grażyna Broniarczyk-Dyła

„Choroby łojotokowe skóry. Procedury zabiegów ko-smetycznych” autorstwa dr n. med. Danuty Nowickiej kierowany jest do kosmetologów, których grono po-większa się w związku z powstawaniem na terenie naszego kraju licznych szkół o tym profilu. W podręczniku omówiono etiopatogenezę, obrazy kliniczne i leczenie chorób skóry, którym towarzyszy nadmierne wydzielanie łoju, tj. trądziku pospolitego, różowatego i łojotokowego zapalenia skóry. W dalszej części książki przedstawiono szeroką gamę

schematów zabiegów, które mogą być wykonywane w tych jednostkach chorobowych przez kosmetologów w gabinetach kosmetycznych. Ta część podręcznika moim zdaniem jest no-watorska i pomocna przy wyborze zabiegów najodpowiedniejszych do usuwania defektów skóry związanych z łojotokiem. Interesujące są również przedstawione zagadnienia dotyczące zasad postępowania higie-nicznego i epidemiologicznego, które powinny być przestrzegane w gabinetach kosmetycz-nych. Jestem przekonana, że książka ta stanie się wartościową pomocą w codziennej pracy ko-smetologów. Jej dużą zaletą są walory praktyczne.

prof. dr hab. n. med.GRAŻYNA BRONIARCZYK-DYŁAKierownik Kliniki Dermatologii Ogólnej, Estetycznej i Dermatochirurgii UM w Łodzi

prof. dr hab. n. med.Grażyna Broniarczyk-Dyła

2

O pUBLiKAcJi

dr n. med.Ewa Kaniowska

Podręcznik dr n. med. Danuty Nowickiej „Choroby łojotokowe skóry. Procedury zabiegów kosmetycznych” traktuje o chorobach skóry, któ-re są często spotykane wśród pacjentów przycho-dzących do gabinetów dermatologów i kosmeto-logów. Książka stanowi przejrzyste omówienie pro-blemów łojotokowych skóry, od ich etiopatoge-nezy do wskazania różnych sposobów leczenia. Najważniejsze zagadnienia zostały przedstawione

w sposób czytelny, a umieszczone w książce wykresy, tabele, schematy są ich cennym uzu-pełnieniem. W podręczniku znalazły się propozycje zabiegów, które kosmetolog może wykonywać w swoim gabinecie, a także informacje o tym, w jaki sposób w trakcie leczenia powinien on współpracować z lekarzem. Ten nowatorski podręcznik jest odpowiedzią na rosnące zapotrzebowanie na tego typu publikacje i według mnie będzie pomocny w codziennej pracy nie tylko kosmetologa, ale każdego, kto zajmuje się w praktyce kosmetologiczno-dermatologicznej omawianymi w nim zagadnieniami.

dr n. med.EWA KANIOWSKADERMA-PULSCentrum Dermatologii Estetycznej i Laserowej Wrocław

3

Funkcje skóry – schemat

1 2 3

4 56

78

9

Bierne funkcje skóry1. Ochrona przed zimnem, ciepłem,

promieniowaniem2. Ochrona przed uciskiem, uderzeniem, tarciem3. Ochrona przed działaniem substancji chemicznych4. Ochrona przed wnikaniem drobnoustrojów, przede

wszystkim dzięki wytworzeniu płaszcza lipidowego

Aktywne funkcje skóry5. Obrona przed mikroorganizmami, które przedostały się do skóry6. Wchłanianie określonych substancji czynnych7. Wydzielanie potu, funkcja chłodzenia8. Regulacja krążenia krwi i termoregulacja dzięki ukrwieniu skóry9. Odbieranie bodźców ucisku, drgań, bólu i temperatury (narząd zmysłu)

1.1.

10. Wraz z gruczołami łojowymi wytwarzanie płaszcza lipidowego

funkcje skóry - schemat

5

1

funkcje łoju

GrUcZOŁY ŁOJOWe - BUDOWA I fUNKCJE

Wydzielanie łoju

Gruczoły łojowe to bardzo ważne struktury budowy naszej skóry, biorące udział w wielu, zarówno bier-nych, jak i aktywnych jej funkcjach.

Wydzielanie łoju jest naturalnym procesem mającym na celu przede wszystkim stworzenie płaszcza ochron-nego dla skóry i naskórka, broniącego je przed:• czynnikami mechanicznymi (tarcie, ucisk);• czynnikami chemicznymi (kwasy, zasady, woda);• drobnoustrojami (bakterie, wirusy, grzyby);• zmianami warunków środowiska (zmiana tempe-

ratury, wilgotności powietrza);• promieniowaniem UV

Wydzielanie łoju, w zależności od: miejsca, wieku, płci, pory dnia, stanu zdrowia czy zażywanych leków, waha się od kilku do kilkuset miligramów na cm2 na dobę (mg/cm²).

Odchylenia w ilości i składzie wydzielanego łoju stają się podstawą wielu schorzeń dermatologicznych.

Niehormonalne czynniki wewnętrzne:

• Temperatura otoczenia – im wyższa, tym więcej sebum produkują gruczoły (co 1°C wydzielanie łoju zwiększa się o 10%).

• Fizjologiczny profil produkcji sebum – najwięcej łoju produkowane jest pomiędzy godziną 10 a 11, najmniej zaś pomiędzy 4 i 6 rano.

• Okolica ciała – najwięcej gruczołów łojowych znajduje się na tułowiu, klatce piersiowej, w czę-ści środkowej twarzy (tzw. strefa T) – 400–900 na cm2, najmniej na przedramionach i kończynach dolnych – 100 na cm2.

• Niedobór witamin B2, B6 i A.• Wiek – wydzielanie łoju jest bardzo duże po uro-

dzeniu, po 6 miesięcy obniża się, wzrasta w okresie dojrzewania. Ponownie obniża się około 40. r.ż., a u kobiet w okresie menopauzy właściwie zanika.

1.1

10

6

Czynniki hormonalne regulującewydzielanie łoju

Pobudzająco działają:• dehydroepiandrosteron (DHEA)• testosteron• 4-androstenedion• androstendiol (5alfaandrostene3beta,17 diol)

Hamująco działają:• estrogeny• progesteron

Działanie hormonów żeńskich wykorzystywane jest w terapii trądziku. U kobiet z nasilonym łojotokiem można zastosować preparaty zawierające progesteron i estrogeny w dawce dostosowanej do profilu hormo-nalnego danej osoby. Nie powinno się rozpoczynać hormonoterapii bez wcześniejszego oznaczenia pozio-mu hormonów w surowicy (patrz rozdział: Leczenie trądziku pospolitego).

Gruczoły łojowe można podzielić na dwie grupy:• związane rozwojowo z mieszkiem włosa i ucho-

dzące w lejku włosa;• gruczoły rozwojowo całkowicie niezależne od

włosów. Każdy włos ma co najmniej jeden własny gruczoł łojowy, zwykle rozgałęziony do kilku lub kilkunastu uwypukleń mających jeden wspólny przewód wypro-wadzający (patrz schemat budowy włosa).

Budowa gruczołów łojowych

Bardzo ważnym i często niedocenianym czyn-nikiem regulującym wydzielanie łoju jest ilość i skład łoju zalegającego na powierzchni skóry. W pielęgnacji skóry łojotokowej należy unikać nadmiernego wysuszania jej powierzchni. Mato-wienie skóry, intensywne „zbieranie” wydzieliny gruczołów łojowych staje się dla nich sygnałemdo wzmożonej produkcji. Naturalnie produko-wany łój dzięki płynnej konsystencji jest bez tru-du usuwany z przewodu wyprowadzającego gru-czołów łojowych, nie powoduje zalegania i nie staje się przyczyną zmian trądzikowych. Nad-używanie preparatów matujących, podkładów zawierających czynniki absorbujące wydzieli-nę łojową staje się często zewnątrzpochodną przyczyną trądziku (tzw. trądzik kosmetyczny, niemowlęcy).

Każdy preparat matujący będzie się przyczyniał do powstawania zaskórników i innych zmian trądzikowych. Tego typu preparaty należy więc ograniczyć do niezbędnego minimum (patrz rozdział: Przyczyny trądziku pospolitego).

Hormonalna regulacja wydzielania łoju. Objaśnienia do wykresu: ACTH – hormon adrenokortykotropowy, fSH – hormon folikulotropowy, LH – hormon luteinizujący, GnRH – gonadoliberyna1.2

pękające sebocytyi wylewający się z nich łój

sebocyty

włoswarstwarogowanaskórka

ujściewewnętrzne

mieszekwłosowy

ujściezewnętrzne

1.3

Gruczoł łojowy

Mieszek włosowy z gruczołem łojowym

1.4

7

Wolne gruczoły łojowe nie związane z włosem (ryc. 1.3) są szczególnie liczne w obrębie czerwieni warg, bro-dawki sutkowej, pępka, żołędzi, prącia, warg sromo-wych, odbytu, a także gruczołów tarczkowych, znajdu-jących się na powiekach. Gruczoły łojowe należą do gruczołów holokryno-wych. Zbudowane są ze zrazików połączonych z miesz-kiem włosowym krótkimi przewodami. Wydzielina gruczołów powstaje w wyniku masywnego obumiera-nia komórek nabłonka wielowarstwowego, który wy-ścieła ich wewnętrzną powierzchnię. W procesie tym uwalniane są lipidy tworzące łój.

• skwalen (5–10%)• cholesterol (1,5%)• estry cholesterolu (3%)• wolne kwasy tłuszczowe (10–25%)• mono-, di- i triglicerydy (50%)• woski (20%)

Najnowsze ustalenia specjalistów z zakresu kosmeto-logii różnicują oba pojęcia. Łój jest wydzieliną gruczołów łojowych, sebum zaś – zalegającą na powierzchni warstwą ochronną skła-dającą się z: łoju, potu, lipidów naskórka wydzielanych przez keratynocyty oraz fizjologicznej flory bakteryj-nej. Sebum należy raczej traktować jako płaszcz tłusz-czowy skóry.

Skład łoju

Czy sebum to to samo co łój ?

Nasza skóra zasiedlona jest przez:• bakterie stale bytujące na skórze (mikroflora stała,

odnawialna),• bakterie występujące czasowo (mikroflora

przejściowa). W skład flory stałej i odnawialnej skóry wchodzą bakterie, grzyby, szczególnie drożdżaki.

Mikroflora przejściowa zależy od środowiska, w jakim żyjemy i pracujemy. Flora bakteryjna zmienia się w czasie rozwoju orga-nizmu. U dzieci przeważają gronkowce, u dorosłych

paciorkowce. U osób starszych wzrasta liczba drożdżaków z ro-dzaju Candida kolonizujących skórę. Miejscami najbardziej zasiedlonymi przez mikroorganizmy są ręce, owłosiona skóra głowy, pachy i pachwiny.

flora bakteryjna:

a. Gram-dodatnie koagulazo-ujemne gronkowce (CNS, Coagulase Negative Staphylococcus):• Staphylococcus epidermidis,• Staphylococcus capitis (skóra głowy),• Staphylococcus auricularis (przewód słuchowy

zewnętrzny),• Staphylococcus hominis (skóra powierzchni

ramion i nóg),• Staphylococcus haemolyticus (skóra stopy).

b.. Gram-dodatnie ziarenkowce z rodzaju Streptococcus i Enterococcus.

c. Gram-dodatnie lipofilne dyfteroidy z rodzaju Corynebacterium, Brevibacterium oraz Propionibacte-rium, w tym P. acnes, odpowiedzialne za rozwój zmian trądzikowych.d. Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty) występujący u około 40% populacji.

flora grzybicza:

Flora grzybicza to przede wszystkim Candida albicans, Pityrosporum ovale (Malassezia furfur) oraz Trichophyton mentagrophytes.

Skład flory skóry

Staphylococcus epidermidis – obraz mikroskopowy Staphylococcus aureus – hodowla na płytce Petriego

9

2FLOrA SKÓrY

2.1 2.2

10

Zdjęcia kolonii bakteryjnych zamieszczono dzięki uprzejmości dr Urszuli Nawrot z Zakła-du Mikrobiologii AM we Wrocławiu.

Każda zmiana w składzie jakościowym i ilościowym flory bakteryjnej po-woduje wystąpienie na skórze zmian patologicznych.

flora bakteryjna skóry – hodowla na płytce Petriego2.3

Naskórek

Gruczołłojowy

Mieszekwłosowy

Stan zapalny

Namnażanie siębakterii

Zwiększonaprodukcja łoju

Keratynizacjaujść mieszkówwłosowych

Propionibacterium acnes – bakterie beztlenowe, które wytwarzają enzymy powodujące rozkład łoju; produkty rozpadu łoju powodują migrację w okolice gruczołu łojowego komórek odpo-wiedzialnych za reakcję zapalną (granulocytów wielojądrzastych).

11

3prZYcZYNY TrĄDZiKU pOSpOLiTeGO

Trądzik pospolity to najczęstsza choroba gruczołów łojowych, związana przede wszystkim z nadprodukcją łoju. Charakterystyka schorzenia:• dotyczy od 80 do nawet 100% osób w grupie

wiekowej od 11 do 25 lat,• początek zmian następuje w okresie dojrzewania.• zmiany są umiejscowione w okolicach

łojotokowych,• wykwitem pierwotnym jest zaskórnik,• występują zmiany zapalne: krosty, grudki, guzy

i cysty z możliwością bliznowacenia.

Na powstanie trądziku składa się wiele czynników. Główną rolę odgrywa nadmierna aktywność gruczo-łów łojowych, na którą największy wpływ mają gospo-darka hormonalna oraz czynniki genetyczne, a także skłonność do wzmożonej keratynizacji ujść mieszków włosowych. One właśnie stwarzają sprzyjające warun-ki rozwoju bakterii beztlenowych, nasilających stan zapalny wokół zmian trądzikowych.

W codziennej pielęgnacji należy zwracać uwagę nie tylko na poszczególne składniki, lecz także na formę danego kosmetyku. Większe właściwości zaskórni-kotwórcze będzie miał puder kryjący pod postacią oleistego podkładu niż puder sypki.Drugim, równie często popełnianym błędem w pielęgnacji skóry łojotokowej, jest używanie prepara

tów zawierających mydła alkaliczne i alkohol etylowy. Oba czynniki zakłócają równowagę ochronnego płasz-cza na powierzchni naskórka. Po zastosowaniu mydeł i alkoholu skóra potrzebuje kilku godzin, aby odbudo-wać wszystkie mechanizmy obronne, a przez ten czas jest podatna na czynniki drażniące, zmiany tempe-ratury oraz zasiedlenie przez drobnoustroje inne niż występujące fizjologicznie. Staje się to przyczyną nasilenia zmian trądziko-wych, lecz przede wszystkim wywołuje podrażnienia

powierzchni naskórka.Do innych czynników zewnątrzpochodnych mogą-cych wzmagać trądzik należą:• leki (przede wszystkim glikokortykosteroidy,

preparaty jodu, witamina B12, barbiturany), • chlor, oleje, dziegcie.

Przyczyny trądziku pospolitego

Każdy preparat mający właściwości matujące przyczynia się do nasilenia trądziku. Jego sto-sowanie należy ograniczyć do niezbędnego mi-nimum. Trzeba o tym pamiętać i uświadamiać to swoim klientkom.

W kosmetyce bardzo dużą wagę przykłada się do zewnątrzpochodnych czynników wywołu-jących trądzik. Właściwości zaskórnikotwórcze (komedogenne) mają m.in.: substancje mineral-ne stosowane w preparatach matujących (talk, kaolin), pochodne lanoliny, oleje mineralne, oleje roślinne, parafina, skwalen.

Tendencję do nadużywania preparatów zawiera-jących alkohol i mydła mają przede wszystkim mężczyźni. Dlatego tej grupie klientów należy poświęcić szczególną uwagę.

Etiopatogeneza trądziku – schemat3.1

3.2 Progresja zmian trądzikowych – schemat

12

Osobny problem stanowi rozdrapywanie i wyciskaniezmian trądzikowych przez pacjentów nieakceptują-cych swojego wyglądu. Każda ingerencja powoduje uszkodzenie naskórka, co nasila stan zapalny, przez co w efekcie następuje pogorszenie kliniczne. Osoby, które nie potrafią same opanować chęci wydrapywa-nia zmian i robią to w chwilach wzmożonego napięcia nerwowego, potrzebują pomocy nie tylko kosmetycz-ki czy dermatologa, lecz równie często psychologa lub psychiatry. Uświadomienie problemu jest często skuteczną me-todą jego leczenia. Problematyką wzajemnych zależ-ności pomiędzy chorobami skóry a psychiką zajmuje się coraz prężniej rozwijająca się gałąź dermatologii – psychodermatologia.

Zaburzenia gospodarki hormonalnej są naj-częstszą przyczyną trądziku występującego po okresie pokwitania, nawet po 30–35 r.ż. Wykwity trądzikowe umiejscawiają się wtedy najczęściej w linii żuchwy, na brodzie i w górnej części szyi.

Warto zawsze zwrócić uwagę na to, czy pacjent/pacjentka nie wyciska i nie drapie zmian trądzi-kowych. Gdy ich zasięg pokrywa się z obszarem łatwego dostępu (np. osoba praworęczna będzie miała zmiany zlokalizowane w górnej części le-wego ramienia), należy koniecznie uświadomić pacjentowi problem, a w razie trudności zasuge-rować pomoc psychologiczną.