PARAZYTOLOGIA WYKADY 2009/2010

CHOROBY PASOYTNICZE MISOERNYCH

Zenon Sotysiak

By M.

Trypanosomozy psw Choroba Chagasa - Trypanosoma cruzi pasoytuje u czowieka oraz psa w trzech postaciach: trypomastigota, amastigota i sferomastigota. - Posta wewntrzkomrkowa (amastigota) jest owalna lub okrga o rednicy 1,5-6m, zawiera due owalne jdro i paeczkowaty kinetoplast, powstaje z formy sferomastigota - Posta trypomastigota jest wrzecionowata dugoci 10-20 m

Biologia widrowcw - Zaraenie nastpuje przez uszkodzon skr, spojwk lub bon luzow jamy ustnej postaci trypomastigota, ktry dostaje si z kaem lub wymiocinami pluskwiakw Rhodnius prolixus, Triatoma brasiliensis, Panstrongytus megistus - Posta trypomastigota wnika do tkanki podskrnej lub bony luzowej, wytwarza ognisko pierwotne (chagoma) i przechodzi w posta amastigota, ktra dzieli si i po rozpadzie komrki ywiciela przeksztaca si w posta trypomastigota. - Forma trypomastigota z prdem krwi zanoszona jest do komrek siateczki lub komrek rdbonka, a take do wzw chonnych, wtroby, ledziony, minia sercowego i mzgu. - W miniach m.in. miniu sercowym oraz mzgu wytwarza skupienia otoczone tkank ywiciela (tkanka czna lub tkanka glejowa) (pseudocysty) w ktrych wystpuj postacie (trypomastigota, sferomastigota i amastigota).

Leiszmanioza psw - Przyczyna Leishmania infantum - ywiciel ostateczny - psy, koty, czowiek - ywiciel poredni- miank1z rodziny Phlebotomidae. - Umiejscowienie - komrki ukadu fagocytarnego wtroby, ledziony, wzw chonnych.

Obraz kliniczny leiszmaniozy psw - Wzrost temperatury ciaa, biegunka, splenomegalia, hepatomegalia, rdmiszowe zapalenie nerek, stany zapalne gaek ocznych, wyniszczenie, objawy skrne: wyysienia, wrzody, guzki, depigmentacja naskrka.

Zwalczanie - Allopurinol 20 mg/kg mc. Per os przez wiele miesicy - Pentamidyna 2-4 mg/kg. Kilkakrotnie w odstpach 2-3 dni - Paromomycyna 5 mg/kg mc. Podskrne 2 x dziennie przez 4 tyg - Amfoterycyna B - 0,5-0,8 mg/kg mc. Doylnie 2x w tygodniu - Preparaty antymonowe

Leiszmanioza skrna u ludzi Leiszmanioza skrna moe przybiera odmienne formy kliniczne:

Leishmania tropica forma miejska na Bliskim Wschodzie 1. Niewielkie zmiany skrne, suche, pojedyncze w postaci nacieku komrkowego, rzadko wrzodziejcego, cofajce si samoistnie po kilku miesicach, pozostawiajce niewielk blizn

Leishmania major - Forma wiejska na rodkowym wschodzie, w Chinach, Indiach, Afryce, Ameryce rodkowej i Poudniowej - Zmiany skrne liczne, sczce, dajce owrzodzenia o uniesionym brzegu. - Zmiany goj si po duszym czasie, tworzc, zapadnit, nieregularn blizn

Leishmania mexicana - W Ameryce rodkowej i Poudniowej - Liczne zmiany nawracajce (chiclero ulcer)

Leiszmanioza luzwkowo-skrna u ludzi Leishmania brasiliensis - Zmiany naciekajce i wrzodziejce skry, bony luzowej, chrzstek nosa lub podniebienia twardego, prowadzce do destrukcji tkanek i oszpecenia twarzy. - Zmiany te ustpuj samoistnie. - Z trudem s leczone paromomycyn i amfoterycyn B.

Rozpoznanie - Znalezienie pasoyta w materiale pobranym z brzegw owrzodze - Test montenegro z leischmanin.

Leiszmanioza trzewna u ludzi (Kala-azar) Jest wywoywana przez: Leishmania donowani u modziey i osb dorosych w Afryce, Iranie, Indiach, Chinach Leishmania infantum u dzieci w Afryce Pnocnej, Europie Poudniowej

Leishmania chagasi w Ameryce rodkowej i Poudniowej - W miejscu ukucia przez przenosiciela - mianki z rodzaju Plebotomus lub Lutzomyia - Powstaje may, guzkowaty naciek tzw. leiszmanioma w ktrym pasoyt moe ulec likwidacji. - W przypadku osabionej odpornoci dochodzi do uoglnienia zaraenia. - Okres wylgania waha si od 2 tygodni do 18 miesicy - Uoglnionemu zaraeniu towarzyszy hepatosplenomegalia, nieregularna gorczka (czsto z dwoma szczytami w cigu dnia i poty przy pocztkowo do dobrym stanie oglnym chorego. - Powoli rozwija si odczyn ukadu siateczkowo-rbonkowego na szybko mnocego si pasoyta prowadzcy do powikszenia ledziony, wtroby, wzw chonnych. - Rozwija si niedokrwisto normochromiczna i normocytarna oraz leukopenia, eozynofilia jest maa - Nie leczona leiszmanioza trzewna jest miertelna w cigu kilku tygodni lub lat.

Giardioza zwierzt i ludzi A trofozoit B cysta 1 krek czepny 2 jdro 3 wi 4 ciako podstawowe (parabazalne) 5 aksonema 6 otoczka cysty

Lokalizacja i cykl yciowy pasoyta Lokalizacja: jelito cienkie; niekiedy przewody ciowe, zwaszcza u dzieci.

Cykl yciowy: prosty - Zaraenie cystami per os wraz z pokarmem lub wod - W dwunastnicy nastpuje ekscystacja dwch trofozoitw, ktre przysysaj si krkami czepnymi od bony luzowej jelita. - Dziel si podunie i okresowo ulegaj incystacji. - Cysty jako formy inwazyjne s wydalane wraz z kalem do rodowiska zewntrznego. - ywiciel: czowiek, a take psy, koty, naczelne

Postacie kliniczne choroby POSTA OSTRA - nudnoci, wymioty, biegunka POSTA PRZEWLEKA - brak apetytu, ble nadbrzusza, odbijanie, zgaga, nudnoci, ble gowy, stany podgorczkowe - Utrzymujce si zaraenie prowadzi do zmniejszenia masy ciaa, zaniku mini pasa barkowego i miednicowego. - U okoo 50% zarae przebiega z niedokwanoci soku odkowego, zaburzeniami trawienia tuszczu, wglowodanw i upoledzonym wchanianiem witamin (A,B12)

Znaczenie medyczne PATOMECHANIZM DZIAANIA 1. Efektorowe limfocyty T przenikaj przez nabonek i atakuj Giardia i eliminuj pasoyty. - Limfocyty T w odpowiedzi na antygen Giardia uwalniaj limfokiny, uszkadzaj enterocyty, pobudzaj mitoz oraz wydzielanie komrek kubkowych. 3. Komrki tuczne uwalniaj mediatory komrkowe, prostoglandyny i proteinaz kininow wpywajc na czynno wydzielnicz i perystaltyk jelita cienkiego. - Naczynioaktywny polipeptyd jelitowy (VIP) odpowiedzialny za indukowanie cAMP, wydzielanie wody, elektrolitw, do wiata jelit i P-neurokininy

Rozpoznawanie giardiozy 1. Wykrycie trofozoitw lub cyst w preparatach bezporednich z treci dwunastnicy. 2. Stwierdzenie cyst w preparatach bezporednich kau w kropli roztworu Lugola, w rozmazach cienkich. 3. Wykrywanie cyst testem immunofluorescencji 4. Zastosowanie odczynw immunoenzymatycznych (EIA, ELISA), za pomoc ktrych wykrywa si w kale swoiste antygeny (koproantygeny)

Cystoizosporoza psw, kotw i lisw - Przyczyna piewotniaki z rodzaju Cystoisospora. - U psw- Cystoisospora canis, C. ohiensis. C. burrowsi, C. neorivolta. - U kotw - C. felis, C. rivolta. - U lisw hodowlanych - C. canivelocis, C. vulpina - Pierwotniaki z rodzaju Cystoisoispora wystpuj w jelicie zwierzt misoernych w postaci sporozoitw, schizontw, merozoitw, gamet i oocyst

- W sporulowanych oocystach znajduj si po 2 sporocysty, zawierajce po 4 sporozoity. Brak mikrokropyle. YWICIEL OSTATECZNY Pies, kot, lis YWICIEL POREDNI W cyklu rozwojowym niektrych gatunkw z rodzaju Cystoisospora moe wystpowa ywiciel poredni np. gryzonie.

Cykl rozwojowy - U zwierzt misoernych przebiega w nabonku jelit cienkich i grubych. - Uwolnione z oocyst sporozoity wnikaj do komrek, przeksztacaj si w schizonty, z ktrych powstaj merozoity. - Po dwch, trzech pokoleniach schizontw ma miejsce rozwj pciowy - gamogonia. - Oocysty osigaj stadium inwazyjne w rodowisku - Okres prepatentny wynosi 5-10 dni. - W cyklu rozwojowym niektrych gatunkw wystpuj ywiciele poredni - gryzonie, w ktrych pierwotniaki ulegaj namnoeniu w narzdach wewntrznych lub miniach. - Moliwe jest zaraenie zwierzt misoernych przez zjedzenie ywicieli porednich np. gryzoni, w organizmie ktrych uwolnione z oocyst sporozoity wdruj do komrek rnych narzdw (puca, wtroba, ledziona, wzy chonne) tworzc wewntrzkomrkowe stadia.

KRYPTOSPORYDIOZA (cryptosporidiosis) PRZYCZYNA Pierwotniaki Cryptosporidum parvum WYSTPOWANIE Pierwotniak pospolity u czowieka, a take u niektrych zwierzt synantropijnych, ptakw (drb) i ssakw uytkowych i towarzyszcych (bydo, psy, koty oraz zwierzt laboratoryjnych (myszy, szczury, winki morskie). UMIEJSCOWIENIE Jelito cienkie, Ukad oddechowy.

Cykl rozwojowy - W jelicie cienkim uwalniane s sporozoity. - Po schizogonii ma miejsce gamogonia i powstanie zygoty, ktra wytwarza specjaln otoczk. - Dalej nastpuje sporogonia, podczas ktrej wyksztacaj si sporozoity. - Zjawisko to ma charakter autoinwazji. - Pozostae oocysty o grubszej otoczce s wydalane z kaem do rodowiska zewntrznego.

INWAZJOLOGIA Czowiek i zwierzta zaraaj si przez zjedzenie inwazyjnych oocyst znajdujcych si w rodowisku. PATOGENEZA Odbywajce w jelicie rozwj pierwotniaki uszkadzaj nabonek jelit OBJAWY KLINICZNE U zwierzt zaraenie jest zwykle bezobjawowe

ROZPOZNAWANIE Badania przyyciowe - Poszukiwanie bardzo drobnych (4x6 m), sporulowanych oocyst (zawierajcych 4 sporozoity) w rozmazach barwionych metod Ziehl-Nelsena. - Wprowadza si do praktyki test (gwnie ELISA) do wykrywania koproantygenw.

NEOSPOROZA PSW (Neospora caninum) WYSTYPOWANIE. Kosmopolityczny YWICIEL OSTATECZNY Pies. - Oocysty owalne, o rednicy okoo 10 m. - Sporulacja ma miejsce w rodowisku zewntrznym i prowadzi do wyksztacenia 2-ch sporocyst zawierajcych po cztery sporazoity. YWICIEL POREDNI krowy, owce, kozy, konie, jelenie. Rol ywiciela poredniego moe peni take pies. UMIEJSCOWIENIE U psa w nabonku jelita cienkiego, a take narzdach wewntrznych, U ywicieli porednich w narzdach wewntrznych

W rodzaju Neospora wystpuj: N. caninum i N. hughesi - Pierwotniak N. caninum zosta opisany po raaz pierwszy u psw, ale moe wystpowa u wielu gatunkw zwierzt rolino- i misoernych. - N. hughesi - W warunkach naturalnych wystpuje jedynie u koni.

Cykl yciowy Neospora caninum - ywicielem ostatecznym jest pies, w organizmie, ktrego odbywa si rozmnaane pciowe i bezpciowe pierwotniaka. - Do rodowiska zewntrznego wydostaj si oocysty, ktre stanowi rdo zaraenia dla wielu gatunkw ywicieli porednich. - W warunkach naturalnych, formy rozwojowe pasoyta stwierdzono u psw, kz, koni, owiec, jeleni, kotw, map, kojotw, jenotw, lisw i skoczkw pustynnych, - Istnieje rwnie moliwo szerzenia parazytozy poprzez zjedzenie misa zaraonego zwierzcia.

Objawy kliniczne zaraenia Neospora caninum - U psw inwazja przebiega bezobjawowo. Objawy wystpuj jedynie u szczenit. - S to drgawki, niezborno ruchw, por mini tylnej czci ciaa, zanik misni, skrzywienie krgosupa, zaburzenia rozwojowe dotyczce zrastania koci czaszki, wodogowie jednooczno oraz mier w kilka godzin urodzeniu. - U zwierzt dorosych objawy kliniczne wystpuj jedynie w formie zaburze ze strony ukadu rozrodczego. - S to: wczesne zamieranie zarodkw, obumieranie podw (ich maceracja bd mumifikacja), ronienia, porody martwych zwierzt (w terminie normalnym lub pniejszym).

BABESZJOZA PSW Wywouje Babesia canis Wielko do 6 m. W erytrocycie wystpuje parami poczone wszym biegunami pod ktem ostrym. Przenosz kleszcze: Dermacentor marginatus, D. reticulatus, D. pictus, Rhipicephalus, Haemophysalis.

ZWALCZANIE BABESZJOZY PSW 1. DIMINAZEN (1 ML PREPARATU NA 15 KG M.C, PODAWANY DOMINIOWO). 2. FENAMIDYNA (15 MG FENAMIDYNY/KG., POPDSKRNIE) 3. IMIDOKARB (3- 6 MG/KM M.C, PODSKRNIE LUB DOMINIOWO) 4. KLINDAMYCYNA (25 MG/KG M.C., DOUSTNIE, W DAWKACH PODZIELONYCH, A DO WYLECZENIA) 5. PENTAMIDYNA (4 MG/KG M.C. DOMINIOWO)

TOKSOPLAZMOZA U ZWIERZT I LUDZI (toxoplasmosis) PRZYCZYNA - Toxoplasma gondii. Trofozoity w zalenoci od stadium rozwojowego i lokalizacji, zwane tachyzoitami, bradyzoitami (cystozoitami), sporozoitami. S ksztatu ukowatego, sierpawatego lub owalnego, wielkoci 2-7 x 2-4 m. W tkankach ywicieli pierwotniaki stwierdza si je w pseudocystach lub cystach.

Toksoplazmoza (toxoplasmosis) Pseudocysty s to komrki ywiciela, najczciej makrofagi, monocyty, neutrofile, zawierajce liczne trofozoity zwane tachyzoitami zgrupowane zwykle na jednym z biegunw komrki.

Cysty wystpuj w wielu narzdach, gwnie w mzgu, sercu i miniach. S kuliste lub owalne, o wymiarach 100-200 qm, i zawieraj liczne bradyzoity. Otoczk cysty jest pocztkowo bona komrki ywiciela. Powstajca po pewnym czasie torebka cznotkankowa, ulega z czasem wysyceniu solami wapnia.

Toksoplazmoza (toxoplasmosis) A. Tachyzoity B. Cysta z w tkance mini. C. Cysta tkankowa izolowana z mzgu D. Schizont z licznymi merozoitami E. Gameta mska. F. Niesporalowana oocysta z kau kota G. Sporulowana oocysta z cienk cian, 2 sporocysty po 4 sporozoity.

WYSTPOWANIE. Pasoyty kosmopolityczne. YWICIEL OSTATECZNY. Kot i inne kotowate. YWICIEL POREDNI. ywicielami porednimi Toxoplasma gondii mog by wszystkie gatunki ssakw w tym konie, ptaki, gady, a nawet ryby.

TROFOZOITY TOXOPLASMA GONDII

Cykl rozwojowy (Toxoplasma gondii) ywicielem ostatecznym jest kot rwnie inne kotowate, ale odgrywaj one w epidemiologii mniejsz rol.

II. ywiciele poredni Po pokniciu sporocysty inwazyjnej przez ywiciela poredniego: ssaka lub ptaka, nastpuje uwolnienie sporozoitw, ktre wnikaj do komrek, szczeglnie U. Rozmnaaj si w nich przez endodiogeni. W narzdach tworz si pseudocysty nieimmunizujce, wypenione tachyzoitami (postacie o szybkim podziale). Pknicie tych pseudocyst uwalnia formy wegetatywne i jest to ostry okres toksoplazmozy nabytej. Poknicie pseudocyst nie powoduje zaraenia, bo s one niszczone przez soki trawienne. Po jakim czasie, gdy formy wegetatywne pobudz ukad immunologiczny, tworz si cysty prawdziwe, (bardzo aktywne immunologicznie).

CYSTA TOXOPLASMA GONDII W MDKU W MZGU

II. ywiciele poredni Cysty pozostaj w ywicielu przez cae ycie, S one szczeglnie liczne w miniach i orodkowym ukadzie nerwowym, rwnie w siatkwce.

ywiciele poredni Przypadkowe pknicie cysty wywouje odpowied immunologiczn, ktra jest przyczyn objaww toksoplazmozy chronicznej. (m.in. chorioretinitis evolutiva). W cystach pasoyt namnaa si powoli (pod postaci bradyzoitw), dajc pocztek setkom postaci inwazyjnych.

III. Kot moe te by ywicielem porednim Zjadajc miso lub trzewia (owiec, wi, ptakw) zawierajce cysty, kot zapada na toksoplazmoz jelitow. Najbardziej wraliwe s mode koty i one stanowi najbardziej niebezpieczne ogniwo w acuchu epidemiologicznym. U kotw starszych (ponad 6-8 miesicy ycia), cysty rzadko s stwierdzane w kale. Kot moe chorowa na pozajelitow toksoplazmoz narzdow i by nosicielem cyst zawierajcych bradyzoity - formy inwazyjne dla jego napastnikw. W razie spadku odpornoci stary kot moe chorowa na toksoplazmoz jelitow nawrotow, ktrej pocztek daj bradyzoity pozostajce w jego organizmie od modoci i wwczas jest na nowo siewc" oocyst w wydalanych do rodowiska odchodach. Dla kota bradyzoity s bardziej inwazyjne ni sporozoity pochodzce z gleby.

rda zaraenia toksoplazmoz Spoywanie misa zawierajcego bradyzoity. Spoywanie surowego lub niedogotowanego misa zaraonego zwierzcia zawierajcego cysty pierwotniaka. Miso owiec jest bardziej niebezpieczne ni miso wieprzowe, to za bardziej ni inne misa (woowina, konina, drb).

rda zaraenia ludzi toksoplazmoz Poywienie (warzywa owoce, wod) i rce zanieczyszczone oocystami z kau kota. Przekazanie tachyzoitw od matki do podu poprzez oysko (zaraenie wertykalne) Przypadkowy kontakt z tachyzoitami, (transfuzje krwi i preparatw krwiopochodnych, transplantacje narzdw).

SARKOCYSTOZA Trofozoity sarkosporydii maj ksztat banana, dugoci 8-16 m, szerokoci 2-9 m. Jdro znajduje si poniej rodka komrki. Na przednim kocu komrki - konoid, ktry stanowi struktur penetracyjn. Odchodz od niego wkna okrelane jako sarkonemy. Poniej znajduje si ciako biegunowe, od ktrego take odchodz wkna biegnce ku tyowi komrki. Cysty, zwane cewami Mieschera, wyksztacaj si we wknach mini poprzecznie prkowanych, s ksztatu wrzecionowatego, barwy biaawej. Wntrze cyst jest podzielone na liczne komory zawierajce trofozoity.

WYSTPOWANIE. Pasoyty kosmopolityczne.

Schemat cyklu rozwojowego sarkosporydii 1 - oocysta, 2 - sporocysta, 3 - sporozoity, 4 schizont 5 merozoity 6 moda cysta, 7 - dojrzaa cysta, 8 - zoity, 9 - gamonty, 10 -mikrogamont, 11 -makrogamont 12 - syngamia, 13 - zygota, 14 - sporulowana oocysta

SARKOCYSTOZA (SARCOCYSTOSIS)

YWICIEL POREDNI - BYDO SARCOCYSTIS BOVICANIS (syn. S. cruzi.S. fusiformis), SARCOCYSTIS BOVIFELIS (syn. S. hirsuta), SARCOCYSTIS BOVIHOMINIS (syn S. hominis).

YWICIEL POREDNI- OWCE. SARCOCYSTIS OVICANIS (syn. S. tenella, Isospora bigemina), SARCOCYSTIS OVIFELIS (syn. S. gigantea, S. medusiformis, Ispora bigemina).

YWICIEL POREDNI- KOZY. S. CAPRICANIS, S. HIRCICANIS, S.HIRCIFELIS. UMIEJSCOWIENIE-Minie.

YWICIEL OSTATECZNY - PIES. S. BOVICANIS (syn. S. cruzi), S. OVICANIS (syn. S. tenella), S.CAPRICANIS, S. HIRCICANIS, S. SUICANIS (syn. Sarcocystic porcicanis, S. miescheriana) S. EQUCANIS (syn. S. bertrami), S. FAYERI, S. HOVARTHI, S. CAMELI.

YWICIEL OSTATECZY - KOT. S. BOVIFELIS (syn. S. hirsuta, S. fusiformis) S. OVIFELIS (syn. S. tenella, S. gigantea, S. medusiformis, Isospora bigemina), S. PORCIFELIS (syn. S. suifelis).

YWICIEL POREDNI -KO. YWICIEL OSTATECZNY-PIES. S. EOUICANIS (syn. S. bertrami) S. FAYERI. UMIEJSCOWIENIE. Minie.

OPISTORCHOZA KOTW (opisthorchosis) Etiologia. Choroba ta wywoywana jest przez Opisthorchis felineus, przywr nalec do rodziny Opisthorchidae. Wystpowanie. Europa (szczeglnie kraje Europy poudniowo-wschodniej) i Azja. Z uwagi na cykl rozwojowy tej przywry jej wystpowanie ma charakter ogniskowy, gwnie w okolicach jezior i rzek obfitujcych w ryby Opistorchoza (opisthorchosis) W Polsce wystpowanie tej przywry notowano jednak gwnie w Warszawie i jej okolicach u 0,4590% badanych kotw, przy czym najwysz ekstensywno inwazji (90%) tej przywry stwierdzano u kotw pochodzcych z okolic znad Zalewu Wilanego. Przywr t stwierdzono take u lisw polarnych Alopex lagopus

OPISTHORCHIS FELINEUS CYKL ROZWOJOWY

ywiciel ostateczny: Kot, lis, pies, wini oraz czowiek.

Pierwszy ywiciel poredni limak sodkowodny Bithynia leachi. Drugim ywiciel poredni, Ryby, najczciej z rodziny karpiowatych (karpie, pocie, liny, leszcze i in.).

Umiejscowienie: U ywiciela ostatecznego przewody ciowe wtroby, niekiedy przewody trzustki.

Obraz kliniczny Silniejsza inwazja O. felineus u kotw prowadzi do wychudzenia, zaburze ze strony przewodu pokarmowego, niedokrwistoci, taczki, obrzkw, a nawet wodobrzusza. Przy omacywaniu jamy brzusznej stwierdza si niekiedy powikszenie wtroby.

Zmiany anatomopatologiczne Stwierdza si oznaki taczki i powikszenie wtroby oraz rozszerzenie przewodw ciowych, prowadzce miejscami do powstawania torbieli wielkoci orzecha woskiego (wypenionych przywrami). W przypadkach przewlekej inwazji stwierdza si poza tym nieytowe zapalenie cian przewodw ciowych oraz rozrost nabonka, prowadzcy do powstawania brodawczakowatych lub gruczolakowatych zmian.

Rozpoznawanie. Polega na poszukiwaniu charakterystycznych jaj w kale metod sedymentacji. Zwalczanie. Do leczenia zaleca si prazikwantel w dawce 25 mg/kg przez 3 dni i heksachlorofen w dawkach 20 mg/kg m.c. podawany doustnie. Zapobieganie Ogranicza si do wykluczenia z diety surowych lub niedogotowanych ryb.

PARAGONIMOZA LUDZI I ZWIERZT Paragonimus westermani Jest rozprzestrzeniona na Dalekim Wschodzie; pasoytuje w pucach (parami w cystach) gwnie u ludzi, a take u psw, kotw i wi. Pierwszym ywicielem porednim s: limaki z rodzaju Melania, Drugim ywicielem porednim, s: sodkowodne skorupiaki.

OBRAZ KLINICZNY Zaraenie nastpuje przez spoywanie surowych skorupiakw. Inwazja tego gatunku przywr wywouje objawy zapalenia oskrzeli i puc, kaszel i krwioplucie.

CYKL ROZWOJOWY CLONORCHIS SINENSIS, PARAGONIMUS WESTERMANI, FASCIOLOPSIS BUSKI

PRZYWRA CHISKA U LUDZI I ZWIERZT CLONORCHIS SINENSIS - JAJO

CLONORCHIS SINENSIS Morfologia i Cykl rozwojowy Przywra chiska dugoci 20-25mm o wyduonym ksztacie i czerwonej barwie. Wystpuje u czowieka, psa, kota i wini. Miejsce osiedlenia- Przewody ciowe Z chwil wydalenia w jaju znajduje si uksztatowane miracidium.

ywicielami porednimi s: limak i ryba I- limak (Bulinus fucsianus, Alocinoma longicornus). W jamie ciaa limaka miracidium przeksztaca si w sporocyst, a po 4 tygodniach stwierdza si ju redie. Redie przenikaj do trzustkowtroby limaka i po 4-6 tygodniach rozwin si cerkarie. Cerkarie wydostaj si ze limaka i pywaj w wodzie atakujc II-ywiciela poredniego tj. ryb (karpiowate, okoniowate) usadawiaj si w miniach i przechodz po 6 tygodniach w encystowan metacerkari.

ALARIOZA ZWIERZT Alaria alata Dugoci 36 mm. Uszka" dobrze rozwinite. Przedni odcinek ciaa dugi, spaszczony, w tylnej czci rozszerzony. Tylny odcinek krtki, zaokrglony. Narzd czepny poza przyssawk brzuszn.

Rodzina Strigeidae Gatunek ALARIA ALATA

1 - przyssawka gbowa; 2 - gardziel; 3 - jelito; 4 - przyssawka brzuszna; 5 - tniki; 6 - dodatkowy narzd czepny; 7 - jajo; 8 - jajnik; 9 - jdro przednie; 10 - jdro tylne; 11 - pcherzyk nasienny; 12 - otwr rozrodczy.

YWICIELE POREDNI I poredni- limak (Planorbis, planorbis,Spiralina vortex) II poredni- kijanki lub dorose aby YWICIEL OSTATECZNY lis, wilk, pies, kot.

Cykl rozwojowy Z jaj wydalanych do wody rozwija si miracidium po 25 dniach. Wnika do limaka zatoczka i umiejscawia si w trzustkowtrobie i przeksztaca si w sporo cyst macierzyst a ta w sporo cysty potomne. Brak redii. Cerakarie typu furkocerkarii opuszczaj sporocysty i wydostaj si ze limaka, aby wnikn do drugiego ywiciela tj. aby lub kijanki aby gdzie przeksztac si w inwazyjne metacerkarie.

Schistozomoza byda (schistosomatosis) Etiologia. Przyczyn choroby s rozdziel no pciowe przywry z rodzaju Schistosoma - gatunek Schistosoma bovis pasoytujcym u przeuwaczy domowych w naczyniach krwiononych. Inwazja ta rozprzestrzeniona jest w Afryce, Azji i na Dalekim Wschodzie. W rejonie Morza rdziemnego oraz w Afryce Wschodniej.

Morfologia pasoyta Samiec (9-22 mm dugoci) Ma poniej tylnej przyssawki dwa fady brzuszne, ograniczajce tzw. rynienk pciow (canalis gynaecophorus), w ktrej umieszczona jest dusza Samica (dugoci do 28 mm) Jaja, o rednich wymiarach 60x80 m maj wrzecionowaty ksztat i zaopatrzone s w kolec na jednym z biegunw. ywiciel ostateczny. Bydo, owce i kozy. ywiciel poredni. limaki - Bulinus truncatus, Bulinus contortus, Physopsis africanus i inne, yjce gwnie w wodach stojcych lub leniwym nurcie Umiejscowienie Wystpujce zawsze parami dojrzae przywry umiejscawiaj si niekiedy w duej iloci w yle wrotnej i yach krezkowych. Poza tym. mog pasoytowa w maych yach cian jelit, a niekiedy nawet - w yach ledziony i trzustki.

Biologia pasoyta Samice skadaj jaja w maych naczyniach ylnych cian jelit. Przedostaj si one dziki kolcom oraz litycznym substancjom (zawartym wewntrz jaja) rozluniajcym tkanki, przez cian naczy i jelit do wiata przewodu pokarmowego, a std do rodowiska zewntrznego. W rodowisku wodnym z jaj wylgaj si miracidia, z ktrych po wnikniciu do limakw - ywicieli porednich rozwijaj si (poprzez sporocysty pierwszego i drugiego rzdu) w formy inwazyjne - furkocerkarie, zaopatrzone w rozwidlony ogonek i gruczoy penetracyjne. Inwazja nastpuje per cutis w trakcie pojenia lub przebywania zwierzt w wodzie. Po wnikniciu do ukadu krwiononego mode przywry rozpoczynaj wdrwk do miejsca swej lokalizacji.

Okres prepatentny S. bovis u cielt wynosi 48 dni. Dugo ycia przywr w ywicielu ostatecznym okrela si na kilka do kilkunastu lat.

Obraz kliniczny Dziaanie chorobotwrcze pasoytw sprowadza si do pobierania krwi i dziaania toksycznego na organizm ywiciela (produkty przemiany materi przywr). Mechaniczne uszkodzenie naczy przez same pasoyty jest niewielkie, silne natomiast uszkodzenia cian naczy i jelit powstaj na skutek przebijania si jaj do wiata jelit. Obraz kliniczny Objawy kliniczne schistosomatozy s mao charakterystyczne. Najczciej stwierdza si znacznego stopnia niedokrwisto, przyspieszenie oddechw, wychudzenie, utrat apetytu, wodnisty ka, niekiedy z domieszk krwi, oraz oglne osabienie.

Zmiany anatomopatologiczne U sekcjonowanych zwierzt w przypadkach zaawansowanych i przewlekych czsto stwierdza si: marsko wtroby zakrzepic (thrombosis) w midzyzrazikowych odgazieniach yy wrotnej, (powodowan obecnoci martwych przywr) zogw jaj zatykajcych wiato naczy.

SCHISTOSOMOZA U LUDZI I ZWIERZT Trzy gatunki rodzaju Schistosoma

A S. hematobium B S. japonicum C S. mansoni

CYKL ROZWOJOWY SCHISTOSOMA SPP.

SCHISTOSOMOZA U LUDZI SCHISTOSOMA HAEMATOBIUM Samiec 15 mm, Samica 20 mm. Jajo zaopatrzone w sztylecik na jednym z biegunw skorupki przebijaj cian naczy i wydostaj si do wiata pcherza moczowego. Jaja wydostaj si z moczem do wody. Z jaj wylga si miracidium. Wnikaj do ywiciela poredniego limakw z rodzaju Bulinus, Physopsis. W limakach przeksztacaj si w sporocyst macierzyst a z nich rozwijaj si sporocysty potomne, w nich z kolei cerkarie. Brak redii. Cerkarie pywaj w wodzie poszukujc ywiciela ostatecznego. Nale do typu furkocerkarii

SCHISTOSOMA HAEMATOBIUM Wnikaj czynnie przez skr czowieka. W czasie kpieli lub uprawy ryu. Cerkarie trac ogonek i przeksztacaj si schistosomul. Schistosomule docieraj do yy wrotnej i ttnicy krezkowej. Przedostawszy si do wtroby, zasiedlaj drobne naczynia ylne, dojrzewaj pciowo i cz si w pary. Samice w celu zoenia przechodz do naczy wosowatych pcherza moczowego. Przywra yje u ywiciela do 20 lat.

OBRAZ KLINICZNY INWAZJI Schistosomatoza lub bilharcjoza powoduje stany zapalne oraz rozrost nowotworowy pcherza moczowego i macicy na skutek mechanicznego uszkodzenia ciany narzdw przez jaja pasoyta. Fazy kliniczne inwazji: 1. wid skry - przenikanie furkocerkarii. 2. Faza toksyczno-alergiczna - wdrwka i dojrzewanie przywr (10 tygodni). 3. Faza narzdowa-bytowanie pasoytw w naczyniach ylnych miednicy mniejszej i skadanie przez nie jaj

SCHISTOSOMA MANSONI Samiec 1 mm, Samica 1,6 mm. Jajo zaopatrzone w sztylecik z boku skorupki bliej dolnego koca, przebijaj cian naczy i wydostaj si z kaem. W rodowisku wodnym z jaja wylga si miracidium. Wnikaj do limaka zatoczka z rodzaju Biomphalaria glabrata i rodzaj Tropicorbis. W limakach przeksztacaj si w sporocyst macierzyst a z nich rozwijaj si sporocysty potomne, w nich z kolei furkocerkarie. Brak redii. Furkocerkarie pywaj w wodzie poszukujc ywiciela. Wnikaj czynnie przez skr czowieka w czasie kpieli lub uprawy ryu. Furkocerkarie trac ogonek i przeksztacaj si schistosomul. Schistosomule docieraj do wtroby, gdzie, dojrzewaj pciowo i cz si w pary. Jeli samice skadaj jaja to przechodz do naczy wosowatych kapilarw y trzewnych. Cz jaj z prdem krwi zawlekana jest do wtroby, puc, oczu i mzgu.

OBRAZ KLINICZNY INWAZJI Schistosomatoza lub bilharcjoza przebiega : Posta jelitowa z krwawymi biegunkami. Prowadzi do powstawania brodawczakw, owrzodze i rozrostw nowotw Zawlekane jaja do wtroby mog powodowa zatory naczy ylnych, co prowadzi do hepatomegalii, splenomegali, wodobrzusza i obrzkw. Fazy kliniczne inwazji: 1. wid skry - przenikanie furkocerkarii. 2. Faza toksyczno-alergiczna - wdrwka i dojrzewanie przywr (10 tygodni). 3. Faza narzd owa-bytowanie pasoytw w naczyniach ylnych jelita grubego i skadanie przez nie jaj.

SCHISTOSOMA JAPONICUM Samiec 25 mm, Samica 30 mm. Jajo zaopatrzone w sztylecik z boku skorupki przebijaj cian naczy i wydostaj si do wiata jelita. Z jaj wylga si miracidium. Wnikaj do ywiciela poredniego limakw z rodzaju Oncomelania. W limakach przeksztacaj si w sporocyst macierzyst a z nich rozwijaj si sporocysty potomne, w nich cerkarie. Brak redii. Cerkarie pywaj w wodzie poszukujc ywiciela ostatecznego. Nale do typu furkocerkarii. Wnikaj czynnie przez skr czowieka. W czasie kpieli lub uprawy ryu. Cerkarie trac ogonek i przeksztacaj si schistosomul. Schistosomule docieraj do yy wrotnej i ttnicy krezkowej. Przedostawszy si do wtroby, dojrzewaj pciowo i cz si w pary. Jeli samice skadaj jaja to przechodz z naczy yy krezkowej grnej do drobnych naczy wosowatych jelita. Cz jaj z prdem krwi zawlekana jest do wtroby, puc i mzgu.

OBRAZ KLINICZNY INWAZJI Schistosomatoza lub bilharcjoza przebiega pod kilkoma postaciami: Posta jelitowa z krwawymi biegunkami Posta wtrobowa-prowadzi do marskoci wtroby. Posta mzgowa-utrata mowy, utrata pamici, stany padaczkowe.

TASIEMCE NISZE Rzd - Pseudophyllidea Pierwsze stadium larwalne tasiemcw z rzdu Pseudophyllidea czyli onkosfera jest otoczona paszczem zoonym z jednej warstwy najczciej urzsionych komrek nosi nazw koracidium (coracidium). U tasiemcw wyszych z rzdu Cyclophyllidea otaczajce onkosfer bony nie maj budowy komrkowej. W pierwszym ywicielu porednim rozwija si drugie stadium larwalne tasiemcw z rzdu Pseudophyllidea procerkoid

Ksztat ciaa tej larwy jest wyduony, a jej tylny koniec jest wyodrbniony i zaopatrzony w 3 pary hakw. W drugim ywicielu porednim procerkoid przeksztaca si w plerocerkoid (larw o zwartej budowie z wyksztaconym, jako skoleks, przednim kocem ciaa).

Postacie larwalne tasiemcw A - skorupka jajowa po uwolnieniu koracidium, B - koracidium, C - procerkoid, D - plerocerkoid. E -jajo z onkosfer, F - cysticerkoid, G - cysticerkus, H - cenur, I - bblowiec. 1 - onkosfer, 2 - osonka embrionalna wewntrzna (embriofor), 3 -osonka embrionalna zewntrzna, 4 - haki embrionalne, 5 - gruczoy frontalne procerkoida, 6 - cerkomer, 7 - ciaka wapienne 8 - bruzda przyssawkowa, 9 - skoleks wpuklony cysticerkoida, 10 - skoleks wnicowany cysticerkusa, 11 - pyn we wntrzu larw pcherzykowatych, 12 - protoskoleksy cenura i bblowca, 13 - komory lgowe drugiego pokolenia, 14 - komory lgowe trzeciego pokolenia, 15 - wewntrzna bona rozrodcza

Difylobotrioza zwierzt i ludzi Rodzaj Diphyllobothrium Cech tego rodzaju jest wyranie czonowana strobila. Otwory pciowe znajduj si na stronie brzusznej w paszczynie strzakowej. Prcie i pochwa uchodz do wsplnego otworu pciowego. Poniej jego znajduje si otwr macicy. Owalne jaja zaopatrzone w wieczko, o kocach zaokrglonych.

Diphyllobothrium latum Jest kosmopolityczny. W Europie wystpuje enzootycznie w rejonie Batyku, Morza Pnocnego, oraz delcie Dunaju, (gwnie u ludzi, psw, wi i niedwiedzi) ywicych si rybami, ktrzy s ywicielami ostatecznymi.

Morfologia pasoyta Dugo ciaa 1 - 3 m (u ludzi dochodzi do 15 m dugoci). yeczkowatego ksztatu skoleks zaopatrzony w dwie bruzdy. W linii rodkowej strobili widoczne s macice w postaci ciemniejszych plamek. Jaja owalne, o wymiarach 55-76 x 37-46 m zaopatrzone s w sabo widoczne wieczko.

A -skoleks

B -czon hermafrodytyczny 1 - jdra, 2 - tniki, 3 - macica, 4 - ootyp, 5 - jajnik, 6 - gruczo Mehlisa, 7 - torebka cirrusa, 8 - otwr pciowy, 9 - zbiornik nasienia, 10 - nasieniowd, 11 -przewody tnikowe.

ywiciel ostateczny i umiejscowienie Diphyllobothrium latum Przede wszystkim czowiek, poza tym pies, winia oraz wiele gatunkw innych zwierzt ywicych si rybami.

Umiejscowienie U psw i innych ssakw w jelicie cienkim. U ryb w miniach i narzdach wewntrznych.

Biologia Diphyllobothrium latum Zaraanie czowieka i misoernych nastpuje przez zjadanie surowych lub psurowych opadnitych plerocerkoidami. Okres prepatentny waha si od 3 do 5 tygodni.

Rodzaj Spirometra Cechy rodzaju: Oddzielne otwory pciowe znajduj si na stronie brzusznej czonu. Otwr prcia ley w linii rodkowej czonu, tu za nim znajduje si otwr pochwy, a poniej rwnie oddzielny otwr macicy. Zaopatrzone w wieczko jaja s na kocach zwone.

Spirometra erinacei europaei Tasiemiec ten jest znacznie rzadziej spotykany u zwierzt misoernych w Europie ni D. latum. Czsto wystpuje na Dalekim Wschodzie. ywicielem ostatecznym s psy, koty oraz dzikie misoerne. 1. Pierwszym ywicielem porednim s widonogi planktonowe z rodzaju Cyclops, 2. Drugim - wiele gatunkw pazw (aby), gadw (we), a take ptaki i ssaki, w tkankach ktrych rozwija si plerocerkoid.

Spirometra erinacei europaei Larwa ta zjedzona (np. w przypadku spoywania ab) przez niewaciwego ywiciela, np. czowieka lub wini, nie rozwija si do postaci dojrzaego tasiemca, natomiast migruje z jelita do mini, a niekiedy take do innych narzdw, gdzie osiedla si w postaci - plerocerkoidu - zwanego sparganum. Umiejscowiony w organizmie czowieka, np. w gace ocznej (sparganoza oczna), mzgu lub naczyniach krwiononych, staje si dla niego niebezpieczny.

TASIEMCZYCE ZWIERZT MISOERNYCH MESOCESTOIDOZA ZWIERZT MESOCESTOIDES LINEATUS

Tetratyridium

TASIEMCZYCE ZWIERZT MISOERNYCH

Dipylidium caninum SKOLEKS

B- czon hermafrodytyczny: 1 - jdra, 2 - nasieniowd, 3 - cirrus, 4 - torebka cirrusa, 5 - zatoka pciowa, 6 - jajnik, 7 - ootyp 8 - tnik, 9 - pochwa.

Cykl rozwojowy 1 - skoleks i obok haki w powikszeniu, 2 - czon maciczny, 3 - torebka z jajami, 4 i 5- larwa i imago pchy, 6 - cysticerkoid, 7 - ywiciel ostateczny

YWICIEL OSTATECZNY I POREDNI ywiciel ostateczny. Pies, kot i inne misoerne i czowiek (szczeglnie dzieci). ywiciel poredni. Larwy pche psich, kocich, ludzkich. (Ctenocephalides canis, C. felis, Pulex irritans Trichodectes canis). UWAGA! Czony maciczne D. caninum (zawierajce jaja) wykazuj zdolno samodzielnego pezania po sierci psa.

Rozwj pasoyta Larwa tasiemca cysticerkoid, koczy swj rozwj (po okoo miesicu) w dojrzaych owadach i osiga stadium inwazyjne. Przeknite (wraz z pchami) przez ywiciela ostatecznego (psy lub koty) cysticerkoidy dojrzewaj w jelicie cienkim tych zwierzt po 2 3 tygodniach.

Taenia hydatigena

skoleks

Taenia hydatigena ywiciel, ostateczny. Pies, kot, lis, wilk, szakal, kojot, kuna, aska oraz inne dzikie misoerne. ywiciel poredni. Domowe i dzikie przeuwacze, winie, rzadziej gryzonie.

Larwa Cysticercus tenuicollis wgier cienkoszyjny, ksztatu pcherza wielkoci jaja kurzego, z wpuklonym skoleksem, osadzony na dugiej cienkiej szyjce umiejscawia si na bonach surowiczych, czsto na sieci, krezce, pod torebk wtroby, rzadziej na otrzewnej i opucnej ywiciela poredniego. Rozwj larwy do stadium inwazyjnego po okoo 3 miesicach. Okres prepatentny u ywiciela ostatecznego wynosi 1012 tygodni.

Taenia pisiformis syn. T. serrata ywiciel ostateczny. Pies i lis, rzadko kot. ywiciel poredni. Gwnie zajczaki, tj. zajce i krliki, myszy, szczury i inne gryzonie. Rozwj pasoyta Larwy tego tasiemca Cysticercus pisiformis (w postaci winnego grona) umiejscawiaj si najczciej w sieci, na krezce pod bon surowicz wtroby ywicieli porednich. Rozwj larwy do stadium inwazyjnego trwa okoo 2 miesicy. Okres prepatentny u ywiciela ostatecznego wynosi okoo 8 tygodni. Umiejscowienie. Jelito cienkie.

PRZEKRJ PRZEZ FORM LARWALN WGRA CYSTICERCUS PISIFORMIS

1. PRZEKRJ PRZEZ FORM LARWALN WGRA CYSTICERCUS PISIFORMIS 2. MAKROGAFI OBADOWANE HEMOSYDERYN

Nacieki zapalne limfo-histiocytarne z udziaem komrek olbrzymich typu cia obcych w ssiedztwie larwy wgra Cysticercus pisiformis

NACIEKI ZAPALNE Z UDZIAEM KOMREK OLBRZYMICH

MARSKO WTROBY U KRLIKA PO MASYWNEJ WDRWCE LARW PRZEZ MISZ

Taenia ovis ywiciel ostateczny. - Pies. ywiciel poredni. - Owca i koza. Rozwj pasoyta. W miniach ywiciela poredniego (a szczeglnie w miniu sercowym) rozwija si w cigu okoo 3 miesicy wgier

Cysticercus ovis. Okres prepatentny u ywiciela ostatecznego wynosi okoo 2 miesice. Umiejscowienie. - Jelito cienkie.

Taenia cervi Rozwj pasoyta. W miniach szkieletowych i miniu sercowym ywiciela poredniego rozwija si w cigu okoo 3 miesicy wgier - Cysticercus cervi. Okres prepatentny u ywiciela ostatecznego wynosi 46-50 dni. Umiejscowienie - Jelito cienkie.

Hydatigera taeniaeformis syn. Taenia crassicollis ywiciel ostateczny. Kot, rzadko lis. ywiciel poredni. Liczne gatunki gryzoni, czsto myszy domowe i szczury. Rozwj pasoyta Larwa - Strobilocercus (cysticercus) fasciolaris (inwazyjna po okoo 2 miesicach) umiejscawia si u ywiciela poredniego w wtrobie, w pcherzykowatej cycie. Uwolniona z cysty larwa ma dugo od 3 do 30 cm, czonowana z wpuklon gwk na przednim, zwonym kocu ciaa. Tylny koniec ciaa jest pcherzykowato rozszerzony. Okres prepatentny u ywiciela ostatecznego waha si od 36 do 42 dni. Umiejscowienie. Jelito cienkie.

Multiceps multiceps; syn. Taenia coenurus ywiciel ostateczny- Pies (gwnie owczarski), lis, wilk, kojot i szakal. ywiciel poredni- Owca, rzadziej koza, bydo, baw, jak, sarna, jele, wielbd, wini ko, krlik, wyjtkowo czowiek.

Rozwj pasoyta. Larwa Coenurus cerebralis (w postaci pcherza z wpuklonymi licznymi, do kilkuset, skoleksami) osiedla si w mzgu, rzadziej w rdzeniu krgowym przede wszystkim owiec. Peny rozwj do stadium inwazyjnego coenurus osiga po 23 miesicach. Okres prepatentny u ywiciela ostatecznego wynosi okoo I miesica. Umiejscowienie. Jelito cienkie.

Multiceps serialis; syn. Taenia serialis ywiciel ostateczny - Pies, wilk, lis, szakal, kojot i inne dzikie, misoerne, wyjtkowo czowiek. ywiciel poredni - Zajc, krlik, rzadziej wiewirka, nutria i inne liczne gryzonie.

Rozwj pasoyta W miniach ywicieli porednich (w tkance cznej mini) rozwija si w cigu okoo 5 miesicy larwa - Coenurus serialis. Ma ona ksztat pcherza wielkoci orzecha woskiego, do wntrza (lub na zewntrz) ktrego pczkuj pcherze wtrne. Umiejscowienie. U ywiciela ostatecznego w jelicie cienkim.

Echinococcus granulosus; syn. Taenia echinococcus A - dorosy tasiemiec: 1 - ryjek, 2 - haki, 3 - przyssawki, 4 - zacztki narzdw rozrodczych, 5 - jdra, 6 - macica, 7 - przewd wyprowadzajcy, 8 - jajnik, 9 - przewd tnikowy, 10 - gruczo tnikowy, 11 - torebka cirrusa, 12 - cirrus, 13 - otwr pciowy, 14 - pochwa, 15 - zbiornik nasienia; 16 - ootyp, 17 - jaja.

B -bblowiec: 1 - bona twrcza, 2 - bona oskrkowa, 3 - cznotkankowa bona ywiciela, 4-6 - torebki lgowe pierwszego pokolenia, 7 - torebka lgowa drugiego pokolenia, 8-10 - protoskoleksy, 11-14 - kolejne fazy rozwoju protoskoleksa egzogennego.

ywiciel ostateczny. - Pies, wilk, szakal, dingo i kojot, lis. U kotw tasiemiec ten nie osiga dojrzaoci pciowej. ywiciel poredni.- Przede wszystkim przeuwacze domowe i dzikie, poza tym winia, ko oraz czowiek.

Rozwj pasoyta. Larwa - Echinococcus unilocularis seu hydatidosis bblowiec jednojamowy (w postaci pcherza wielkoci orzecha laskowego do jaja kurzego z pczkujcymi do wntrza protoskoleksami i torebkami lgowymi) umiejscawia si zwykle w wtrobie, pucach, rzadziej w innych narzdach ywicieli porednich. U owiec w przypadku zaraenia, prawie z reguy, bo w 95%, rozwijaj

si tzw. bblowce podne - echinococcus fertilis, t.j. zawierajce w swym wntrzu protoskoleksy.

U wi w 80% rozwijaj si bblowce podne, U byda tylko w 20%. U tych zwierzt zwykle rozwijaj si bblowce jaowe - echinococcus sterilis, nie zawierajce protoskoleksw. Okres rozwoju bblowca w organizmie ywiciela poredniego do stadium inwazyjnego (tj. zawierajcego protoskoleksy) jest dugi i wynosi 1-2 lat).

Okres prepatentny u psw waha si w zalenoci od wieku zwierzt, od 2 miesicy u modych, do 3,5 miesica u starszych zwierzt. Dugo ycia tasiemcw u psw wynosi do okoo 7 miesicy.

Echinococcus multilocularis Cykl rozwojowy

ywiciel ostateczny - Lis, rzadziej kot i pies. ywiciel poredni - Przede wszystkim myszy polne i domowe, niektre mapy czekoksztatne oraz czowiek.

Rozwj pasoyta. Larwa - Echinococcus multilocularis (seu alveolaris), bblowiec wielojamowy, rozrastajc si w wtrobie u ywiciela poredniego w postaci maych pcherzykw wielkoci od ebka szpilki do ziarna soczewicy, przypomina swym wygldem zmiany nowotworowe. Podobnie rwnie moe dawa przerzuty drog naczy chonnych lub krwiononych. Bblowica wielojamowa jest szczeglnie niebezpieczna dla czowieka, rozrastajca si bowiem larwa, nie bdc otoczona torebk cznotkankow, infiltruje szybko misz wtrobowy (co utrudnia w duym stopniu zabieg chirurgiczny), prowadzc z reguy do mierci. Okres prepatentny u ywiciela ostatecznego wynosi okoo 35 dni

Echinococcus multilocularis

Zwalczanie tasiemczycy 1. Preparaty arekolinowe, np. Nemural (sl arekolinowa acetarsolu), w dawkach 6 mg/kg m.c. Dla zwierzt wyniszczonych zaleca si zmniejszy dawk do 4 mg/kg m.c; przed leczeniem poda rodki nasercowe. Nemural jest mao skuteczny na Mesocestoides i Echinococcus. 2. Niklozamid, Mansonil, (Savermin- Polfa; Yomesan -Bayer) w dawce 125 mg/kg m.c. Tabletki krajowego Saverminu zawieraj 0,8 g kompleksu niklozamidu i piperazyny. Preparat ten zalecany jest w dawkach 200 mg/kg m.c. (1/4 tabletki). Niklozamid jest bardzo skuteczny na tasiemce z rodzaju Taenia, mao natomiast - na Dipylidium caninum. 3. Chlorowodorek bunamidyny (Scolaban-Burroughs Wellcome) podawany psom na czczo, w dawkach 25-50 mg/kg m.c. Skuteczny w dawkach 50 mg/kg m.c. w zwalczaniu echinokokozy psw. 4. Bithionol (Actamer-Monsanto), w dawkach 1 x 50 mg/kg m.c, jest w peni skuteczny na T. hydatigena, w dawkach 2 x 50 mg/kg m.c. Skuteczny w 100% na E. granulosus. 5. Praziquantel (Droncit-Bayer), podawany na czczo w dawce 2,5 mg/kg m.c. Jest skuteczny u psw i kotw na Taenia hydatigena i Hydatigera taeniaeformis. Jednorazowa dawka 5 mg/kg m.c. dla psw jest w 100% skuteczna na niedojrzae i dojrzae tasiemce Echinococcus multilocularis. 6. Cantrodifen, Nitroscanat, (Lopatol-Ciba-Geigy) w dawkach 200250 mg/kg m.c wykazuje 100% skuteczno, na niedojrzae i dojrzae Echinococcus granulosus. W dawkach 64100 mg/kg m.c. jest skuteczny na tasiemce z rodzaju Taenia i Dipylidium. 7. Fenbendazol (Panacur), 50 mg/kg 3 x w odstpach 7 dni na tasiemce z rodziny Taenia.

Inwazje larw tasiemcw u zwierzt misoernych U psw i kotw inwazje larw tasiemcw s zwykle przypadkowe, czym wystpowa mog nastpujce larwy 1. Cysticercus cellulosae - larwa (wgier) tasiemca uzbrojonego T. solium, pasoytujcego u ludzi. Bardzo rzadko wystpujcy u psw C. cellulosae umiejscawia si zwykle w mzgu moe powodowa objawy wciekliznopodobne. 2. Cysticercus pisiformis - larwa Taenia pisiformis, wystpujca przede wszystkim u krlikw i zajcy, stwierdzana by w narzdach wewntrznych u psw. 3. Coenurus sp. by rwnie stwierdzany w mzgu u kota 3. i Coenurus serialis w jamach ciaa, wtrobie i pucach psw. 4. Echinococcus unifocuiaris - bblowiec jednokomorowy, opisany z jamy brzusznej kota. 5. Tetrathyridium robakowatego ksztatu, dugoci do 20 cm, larwa tasiemca Mesocestoides lineatus niekiedy moe migrowa z przewodu pokarmowego zwierzt misoernych i umiejscawia si pod bon surowicz narzdw.

GLISTNICA ZWIERZT MISOERNYCH -(toxocarosis et toxascaridosis) Glistnica misoernych - Rodzina Anisakidae: Toxocara canis u psw, lisw i wilkw; Toxocara cati, syn; T. mystax u kotw, rzadko u lisw. Z rodziny Aecarididae; Toxascaris leonina u psw, lisw, wilkw, kotw i innych misoernych. Pasoyty kosmopolityczne. W Polsce pospolite. Ekstensywno inwazji u psw waha si obecnie od 2,5 do 21%, u kotw do 45%, u lisw dzikich i hodowlanych

TOXOCARA CANIS Nicienie nalece do rodzaju Toxocara s due. Przedni koniec ciaa zaopatrzony w dwa boczne skrzydeka. Gardziel ma wyodrbnione rozszerzenie tzw. odeczek. Samiec dugoci 10-12,7 cm Samica 12-19 cm. Jaja w grubej skorupce prawie kuliste o rednicy 75-85 m

Biologia pasoyta W jajach w rodowisku rozwija si larwa, ktra linieje i przeksztaca si w L2, a nastpnie w L3 stadium. Okres ten trwa od kilku do kilkunastu dni. Jaja zawierajce larw L2, czy L3 stadium s inwazyjne.

DROGI INWAZJI TOXOCARA CANIS 1 inwazja per os, rozwj z wdrwk typu ascaris 2 inwazja per os, rozwj z wdrwk somatyczn u zwierzaj starszych (od 3 miesicy) 3 rozwj z wdrwk somatyczn u ywicieli nieswoistych (np. Gryzoni) 4. Inwazja rdmaciczna 4/a zaraenie suki w czasie ciy 4/b zaraenie suki przed cia 5 inwazja drog laktogenn.

Inwazja per os, rozwj z wdrwk typu ascaris Jaja zawierajce larw L3 s inwazyjne w cigu 4 tygodni. Larwa L3 przenika przez jelito do ukadu krenia, a nastpnie przez wtrob do puc gdzie linieje po raz trzeci (L4). Nastpnie larwy przedostaj si do tchawicy i po pokniciu zasiedlaj jelito cienkie gdzie linieje po raz ostatni, czwarty i dojrzewaj pciowo. Ta wdrwka pojawia si regularnie u psw w wieku 2-3 miesicy

Inwazja per os, rozwj z wdrwk somatyczn u zwierzt starszych (od 3 m-cy) Larwy w trakcie wdrwki wtrobowo-tchawiczej typu ascaris mog dosta si do krenia duego i zasiedla narzdy (wtroba, puca, mzg, serce) (by w stanie upienia - hypobiozie). Na 3 tygodnie przed porodem przenikaj przez oysko do podu i w pucach podu liniej (L4). U nowonarodzonych szczenit cykl si koczy przedostaniem si larw do Jelita cienkiego i czwartym linieniem (LV), a nastpnie dojrzewaa pciowo 1. rdem Inwazji mog by ddownice, ptaki, gryzonie w ich tkankach mog by obecne L3. 2. Suki mog by ulec zaraeniu w czasie ciy i laktacji co stwarza moliwo zaraenia szczenit sscych. 3. Suki mog by ponownie zainfekowane przez zjadanie form larwalnych pochodzcych ze wieego kau szczenit (koprofagia) Cykl yciowy U ciarnych suk wystpuje prenatalna inwazja, s mobilizowane w cigu 3 tygodni przed porodem i wdruj do puc podw gdzie liniej tu przed porodem. U szczenit cykl ten si koczy gdy larwy przedostan si przez tchawic i po pokniciu umiejscowi si w jelicie, U sscych szczenit spotyka si inwazj larw L3 wskutek picia mleka w pierwszych trzech tygodniach laktacji. W tym wypadku nie stwierdza si migracji larw u szczenit zaraonych t drog.

JAJO TOXOCARA CANIS

Toxocara cati Samiec dugoci 37 cm, szerokoci 1,1 mm. Ogon zakoczony stokowatym wyrostkiem. Samica dugoci 410 cm, Jaja 65-77 m

Drogi inwazji toxocara cati Inwazja per os, (jaja), rozwj z wdrwk typu ascaris Inwazja per os, (jaja), rozwj z wdrwk somatyozn z osiedleniem si larw w miniach, a czciowo w cianie odka Inwazja drog laktogenn (u kocit sscych) inwazja za porednictwem ywiciela rezerwuarowego, rozwj bezporedni bez wdrwek (dwie linki w cianie odka kota) okres prepatentny 6-8 tyg

Jeli zostaje poknita L2 w jaju to odbywa wdrwk; Larwa L2 wnika do odka, kreniem przedostaje si przez wtrob do puc i tchawicy, poknita powraca do odka gdzie linieje do formy L3, a nastpnie w odku linieje jeszcze raz (L4) i w jelicie dojrzewaj pciowo Infekcja przez gruczo mlekowy i podczas laktacji larw L3 jest bardzo wana Zaraenie moe nastpi przez zjedzenie ywiciela paratenicznego gdzie w tkankach s obecne larwy zatrzymane w stadium L2 Jeli gryzo zostaje zjedzony przez kota to L2 wnika do odka i linieje (L3) i po czwartym linieniu w odku (L4) przeksztaca si w jelicie w dojrza Prenatalna droga me wystpuje Okres prepatentny trwa 8 tygodni

Drogi inwazji toxascaris leonina Rozwj toxascaris leonina przebiega bez wdrwek. Wyklute z jaj larwy wnikaj w cian jelita, gdzie liniej dwukrotnie Wypadaj do wiata jelita i liniej ponownie i dojrzewaj pciowo. Okres prepatentny 7-10 tygodni W przypadku zaraenia si niewaciwego ywiciela larwy toxascaris leonina przebywaj przez tydzie w cianie jelita Wdruj do jamy ciaa tego ywiciela odbywaj dwa linienia a nastpnie incystuj si w tkankach jamy brzusznej Samiec dugoci 4-6 cm. Samica dugoci do 10 cm. U Toxascaris leonina brak jest odeczka.

Larw inwazyjna jest L2 lub L3 obecna w tkankach gryzoni. Larwa wdruje do jelit gdzie zatrzymuje si na 2 tygodnie. Brak jest wdrwki. L3 pozostaje przez 11 dni i linieje do L4 po 3-5 tygodniach od zaraenia. Brak jest transmisji prenatalnej i laktogennej. Okres prepatentny wynosi 10-11 tygodni. Obraz kliniczny Najbardziej wraliwe szczenita w wieku do2 miesica Przypadki intensywnej inwazji rdmacicznej mog prowadzi do mierci szczenit U zwierzt kilkutygodniowych i starszych wystpuje glistnica jelitowa. Ktra manifestuje si: Utrat apetytu, perwersyjnym apetytem. wymiotami luzowymi biegunkami, wychudzeniem niedokrwistoci, zmianami krzywiczymi u modych psw a niekiedy objawami nerwowymi

Zmiany anatpat. W pocztkowej fazie inwazji tj. glistnicy larwalnej wystpuj zmiany zapalne puc. W glistnicy jelitowej stwierdza si nieytowe zapalenie jelit cienkich. W narzdach wewntrznych wystpuj ziarniniaki zapalne jako lad po wdrwce larw oraz obecno guzkw W nerkach zawierajcych larwy toxocara canis

Angiostrongyloza zwierzt misoernych (angiostrongylosis) Wywoywana jest przez Angiostrongylus vasorum u psw i dzikich lisw. Wystpowanie. Nicie ten wystpuje w Europie i Ameryce Pnocnej. W Polsce nie by notowany.

CYKL ROZWOJOWY Skadane przez samic w ttnicy pucnej jaja dostaj si do naczy wosowatych. Tu wykluwaj tl larwy L1. Przenikaj czynnie do pcherzykw pucnych, a nastpnie przez oskrzela do tchawicy, skd s poykane i wydalane do rodowiska wraz z kaem, a dalszy rozwj przebiega w ywicielach porednich limakach z rodzaju Arion, Limax, Helix, w ktrych larwy po koo 3 tygodniach osigaj stadium L3. Po inwazji psw czy lisw w przypadku zjedzenia zaraonych limakw, larwy wdruj przedostaj si do krezkowych wzw chonnych, liniej dwukrotnie, poczym wdruj do aorty lub serca gdzie dojrzewaj pciowo.

Umiejscowienie- pasoytuje w ttnicy pucnej, rzadziej w sercu tych zwierzt Okres prepatentny wynosi 33-60 dni. Okres patentny do 5 lat.

Rozpoznawanie i Zwalczanie Poszukiwanie w kale larw A. vasorum dugoci okoo 330 m, o ostrym, falisto zaamanym ogonie, zaopatrzonym po stronie grzbietowe) w wyrostek. Rozpoznawanie pomiertne polega na. poszukiwaniu nicieni w ttnicy pucnej oraz jaj i larw w guzkach pucnych. Zwalczanie Do leczenia zaleca si Levamizol.

Ancylostomatozy zwierzt misoernych (Ancylostomatosis) * Etiologia Przyczyn tej choroby u psw s Ancylostoma caninum i Uncinaria stenocephala. * U kotw natomiast - Ancylostoma tubaeforme, nicienie (tzw. tgoryjce) nalece do rodzin Ancylostomatidae. * Wystpowanie. Europa. * W Polsce ekstensywno inwazji A. caninum psw waha si od 0,8 do 50%.

Morfologia Uncinaria stenocephala ywicielem A. caninum i U. stenocephala jest gwnie pies. Acylostoma caninum moe rzadko wystpowa u kota. Umiejscowienie. Jelito cienkie

Przedni koniec ciaa 1 pytka tnca 2 jama torebki gbowej 3 listewka

DROGI ZARAENIA ANCYLOSTOMA CANINUM 1. Przez przewd pokarmowy A/ zjedzenie inwazyjnych larw wraz z karm. B/ przeknicie wraz z mlekiem matki inwazyjnych larw przez szczenita ssce. W tych przypadkach larwy A. caninum wnikaj w bon luzow i do gruczow jelita cienkiego (Faza histotropowa), po czym wracaj do wiata jelita, gdzie po odbyciu dwch dalszych linek osigaj dojrzao pciow.

2. Przez skr Larwy wnikaj wwczas do naczy chonnych i krwiononych, migruj wraz z krwi przez prawe serce, puca, oskrzela, tchawic, skd wykasane i przeknite odbywaj swj dalszy rozwj w jelicie Podczas tych wdrwek cz larw moe ulec zaham w rozwoju i pozostawa jako larwy drzemice w cianie jelita i mm Przed porodem larwy te uaktywniaj si i z krwi dostaj si do gruczou mlekowego, powodujc, e przez 3 tygodnie siara i mleko staj si rdem inwazji dla szczenit. 3. Inwazja rdmaciczna Powodowana przez migrujce larwy, ktre wnikaj do duego krwiobiegu ciarnej suki. Okres prepatentny waha si od 12 do 18 dni.

OBRAZ KLINICZNY INWAZJI Uszkodzenie bony luzowej i naczy jelita. S hematofagami (jeden niecie okoo 0,12 ml krwi dziennie)- niedokrwisto typu pokrwotocznego i niedoboru elaza. Wydzielanie toksyn (hemolityczne) przez nicienie U modych zwierzt przebieg choroby jest ciki z utrat apetytu, wychudzeniem, osabieniem, biegunk z domieszk krwi, skonnoci do wymiotw a, czasem wystpuj objawy z OUN.

Zwalczanie 1 EMBONIAN PIRANTELU 5 mg/kg.m.c U PSW. 20 mg/kg U KOTW, DOUSTNIE, JEDNORAZOWO 2 NITROSKANAT 50 mg/kg mc, DOUSTNIE. JEDNORAZOWO. 3 FENBENDAZOL 50 mg/kg.m.c, DOUSTNIE, PRZEZ 3 KOLEJNE DNI. 4. OKSYBENDAZOL15 mg/kg m c. DOUSTNIE, JEDNORAZOWO 5. FLUBENDAZOL 22 mg/kg. DOUSTNIE PRZEZ 2 DNI. 6 FEBANTEL 15mg/kg, DOUSTNIE, JEDNORAZOWO 7. SELAMEKTYNA 6 mg/kg m.a.NASKRNIE, JEDNORAZOWO STOSOWANIE IWERMEKTYNY U PSW JEST KONTROWERSYJNE

Necator americanus W rozwoju N. americanus wymaga nieco wyszych temperatur ni A. duodenale. YWICIEL I UMIEJSCOWIENIE Przede wszystkim czowiek, take niektre mapy /np. szympans, goryl/ misoerne, winia/. Umiejscowienie-jelito cienkie.

KAPILARIOZA ZWIERZT MISOERNYCH (CAPILARIOSIS) Cykl rozwojowy - w jajach wydalonych z moczem wyksztaca si larwa. Po zjedzeniu przez ddownic larwy osiedlaj si w jej tkankach. Zjedzenie ddownicy przez zwierz misoerne uwalnia larwy (L1). U zwierzcia misoernego larwy liniej w wietle odka. W cianie jelita liniej ponownie i przechodz w larwy inwazyjne L3. Larwy L3 migruj do nerek gdzie liniej. Moczowodami dostaj si do pcherza moczowego i dojrzewaj pciowo. Okres prepatentny wynosi 60 dni. Capillaria aerophila Kapilarioza uk oddechowego (capilariosis) Morfologia. Samce 15-25mm, samice 25-32mm. Wystpowanie-kosmopolityczny ywiciel ostateczny - lis, pies lub kot ywiciel poredni- ddownica umiejscowienie - puca, oskrzela, tchawica.

Cykl rozwojowy W jajach wydalonych z kalem wyksztaca si larwa Po zjedzeniu jaj przez ddownic rozwijaj si larwy inwazyjne. Zjedzenie ddownicy przez zwierz misoerne uwalnia larwy C. aerophila Larwy naczyniami krwiononymi i chonnymi dostaj si do puc. Po odbyciu dalszych dwch linek dojrzewaj pciowo 5kres prepatentny wynosi 25-29 dni

TOMINKSOZA U PSW (thominxosis vulpium) Wywoywana jest gwnie u lisw, a rzadziej u psw, kotw przez Thominx aerophllus. Wystpowanie- Pasoyt kosmopolityczny, stwierdzany by take w Polsce. Obraz kliniczny Obecno nicieni w drogach oddechowych powoduje zapalenie nieytowe oskrzeli i tchawicy. Pojawia si kaszel oraz luzowy wypyw z nosa. Szczeglnie wraliwe na inwazj s mode 3-4-miesiczne lisy, u ktrych poza objawami ze strony ukadu oddechowego obserwuje si postpujce wychudzenie, osabienie i niedokrwisto.

WOSOGOWCZYCA, TRYCHOCEFALOZA U ZWIERZT MISOERNYCH TRICHOCEPHALUS VULPIS ywiciel: Pies, lis. Umiejscowienie: jelito grube.

OBRAZ KLINICZNY 1. Wosogwki, wnikajc cienkim kocem w bon luzow, wywouj zapalenie nieytowe jelita grubego 2. sprzyja wtrnym infekcjom bakteryjnym. 3. krwiopijno nicieni. 4. hemolizujce waciwociom wydzielanych przez nie toksyn.

ROZPOZNANIE Badanie koproskopowe przy zastosowanie metody flotacji lub dekantacji i poszukiwanie charakterystycznych jaj Rozpoznawanie sekcyjne nicieni w jelitach grubych

ZWALCZANIE 1. Iwermektyna (pochodna awermekltny B1 otrzymanej jako produkt fermentacji prowadzonej przez Streptomyces awermitilis) U byda, owiec. (0,2 mg/kg jako 1% roztwr) wi (0,3 mg/kg w roztworze 1%) stosowana w iniekcji podskrnej 2. Fenbendazol (Panacur-Hoechst) w wysokich dawkach 20-30 mg/kg mc, skuteczny w 91-96% 3. Parbendazol w dawkach okoo 20 mg/kg mc; skuteczny w okoo 93% 4. Mebendazol (Mebenvet-Jansen) jako domieszka do karmy iloci 30 ppm. stosowany przez 10 kolejnych dni Do leczenia trychocefalozy misoernych 1. Iwermektyna (pochodna awermektyny B1 otrzymanej jako produkt fermentacji prowadzonej przez Streptomyces awermitilis). U byda, owiec, (0,2 mg/kg jako 1% roztwr). U wi (0,3 mg/kg w roztworze 1%) stosowana w iniekcji podskrnej. 2. Fentbendazol (Panacur-Hoechst) w dawkach 25-30 mg/kg m.c. 3. Mebendazol (Jansen Pharmaceulica) w dawkach 10-40 mg/kg rac, przez 5 kolejnych dni (3,4); 4. Tetramizol (Nilverm ICI, Biowet) w dawce 10 mg/kg m.c. 5. Dichlorvos (Tenac-Shell) w dawce 40 mg/kg m.c.

DIROFILARIOZA U PSW WYSTPOWANIE Choroba psw, lisw, wilkw, kotw oraz innych dzikich misoernych, wywoywana przez Dirofilaria immitis nicienia z rodziny Filariidae, W Polsce nie stwierdzany,

Cykl Dirofilaria immitis nicienia z rodziny Filariidae

MORFOLOGIA Nicienie nitkowatego ksztatu. Samiec dugoci 12-20 cm, o spiralnie skrcanym ogonie, zaopatrzonym w skrzydeka. Samica dugoci 25-31cm; otwr pciowy znajduje si w okolicy tylnego koca gardzieli. yworodne larwy D. immitis dugoci 286-340 m pozbawione s pochewki wylinkowej.

BIOLOGIA I LOKALIZACJA Larwy, tzw. mikrofilarie, poykane wraz z krwi przez ywicieli porednich - komary z rodzajw Aedes, Culex, Anopheles i Myzorhynchus. Z jelita owada mikrofilarie przenikaj do cewek Malpighiego, gdzie osigaj w cigu 11-14 dni stadium inwazyjne (III), nastpnie wracaj przez jam ciaa owada do wargi dolnej. Zaraanie zwierzt nastpuje w trakcie ssania krwi, kiedy to inwazyjne larwy wydostaj si z wargi dolnej na skr zwierzcia. Lokalizacja- prawa komora serca i w ttnicy pucnej.

OBJAWY KLINICZNE U chorych zwierzt stwierdza si objawy dusznoci, osowienia i szybkiego mczenia si. Dua ilo nicieni oraz tworzce si wok nich zakrzepy powoduj zaburzenia w kreniu, ktrego konsekwencja s obrzki, wodobrzusze, stany zapalne i powikszenie wtroby, a take zapalenia nerek. W miar trwania choroby obserwuje si utrat apetytu, wychudzenie, a niekiedy take objawy nerwowe.

ROZPOZNAWANIE Podstaw rozpoznania jest stwierdzenie mikrofilarii w krwi obwodowej. Badanie rozmazw krwi lub te wieej kropli zmieszanej z wod. Hemoliza erytrocytw uatwia stwierdzenie ywych poruszajcych si wykowato larw.

ZWALCZANIE 1. Thiacetarsamid (arsenamid) w 1% roztworze, podawany doylne w dawkach 1 mg na 0.45 kg m.c. 2x dz przez 2 dni. W przypadku wystpienia objaww zatrucia kuracj naley przerwa. Kotom lek naley podawa raz dziennie, przez 3 kolejne dni Do zwalczania mikrofilarii z dostpnych lekw stosowany jest Levamizol w dawkach 5 mg/0.45 kg m.c, podawany per os codziennie przez 4-15 dni. tj. a do zlikwidowania mikrofilaremii

INWAZJA KLESZCZY 1) S przenosicielami niebezpiecznych pasoytw. 2) S czasowymi pasoytami zewntrznymi powoduj schorzenia skry, a take niedokrwisto (wysysanie krwi i hemolityczne dziaanie ich liny); 3) U owiec mog by przyczyn tzw. kleszczowego paraliu przebiegajcego ze znaczn miertelnoci. Rodzina Ixodidae obejmuje kitka rodzajw: Ixodes, Haemaphysalis i Dermacentor.

Kleszcz pastwiskowy Ixodes ricinus WYSTPOWANIE W Polsce z grupy wymienionych rodzajw stwierdzono gatunki: Ixodes ricinus, Ixodes persulcatus, Dermacentor pictus, Haemaphysalis punctata, Haemaphysalis concinna.

Najpospoliciej wystpujcy, mao swoisty w stos do ywicieli jest Ixodes ricinus.

Morfologia pasoyta Samiec dugoci do 2,5 mm, barwy brunatnordzawej. Ciao Ixodes ricinus jest niesegmentowane, skpo pokryte szczecinkami. Osobniki dojrzae zaopatrzone s. w 4 pary czonowanych odny. Ryjek dugi, wyranie wyodrbniony. Samica godna dugoci do 4,0 mm, a po nassaniu si krwi do okoo 11 mm dugoci i okoo 7 mm szerokoci. Zabarwiona jest wwczas czarnawobrunatnie. Oglna morfologia kleszcza A samica Ixodes od strony grzbietowej

Przekrj przez skr ssaka w miejscu przyczepu i erowania kleszcza waciwego a - podstawa gnatosomy kleszcza b - gaszczek, c -zewntrzna pochewka chelicer, d - cementowy futeralik. e - palce chelicer f - wierzchoek hypostomu. g - zrogowaciaa warstwa naskrka. h - warstwa gboka naskrka i - skra waciwa j - naczynia krwionone k - krwiaki. i - jama midzytkankowa wypeniona wysikiem oraz elementami morfotycznymi krwi i innych tkanek ywiciela Kleszcze dojrzae wystpuj na ssakach. Ze zwierzt domowych atakuj psy, bydo i konie.

UMIEJSCOWIENIE Na powierzchni skry, szczeglnie w miejscach, gdzie jest ona cienka. np. w okolicy podbrzusza, przyrodkowej powierzchni ud, wymienia, a take na gowie, maowinach usznych i szyi.

Argasidae in contrast to the hard tick Ixodidae a,b,d,f,g -dorsal part c-ventral part L-larvae N-nymph Ni-nymph and adult tick

Ixodes ricinus male and female

BIOLOGIA IXODES RICINUS Samice po kopulacji i nassaniu si kiwi opuszczaj ywiciela i po 4-27 dniach na ziemi u podstawy traw skadaj liczbie jaja (okoo 3500). Po upywie okoo 30 dni (w temperaturze 20-25C) z jaj wylgaj si szecionone larwy. Wdruj one na wierzchoki traw i krzeww, skd atakuj mae zwierzta. Po nassaniu si w cigu kilku dni krwi, larwy opadaj ziemi i przeksztacaj si w cigu 4-3 tygodni omionone nimfy. Nimfy atakuj wiksze ssaki (np zajce, dzikie i domowe przeuwacze) i ss krew przez 4-7 dni. Po tym okresie opuszczaj ywiciela, pozostaj przez 8-12 tygodni, w stanie spoczynku, nastpnie liniej i przeksztacaj si w dojrzae kleszcze. Samice, po osigniciu dojrzaoci, ale przed zoeniem jaj, opadaj kolejnych ywicieli i karmi si krwi, natomiast dojrzae samce nie zawsze pobieraj pokarm. Okres caego cyklu rozwojowego kleszczy pastwiskowych, wymaga trzykrotnego pasaowania na ywicielach, zaley od warunkw klimatycznych: 1. gwnie od temperatury i wilgotnoci, oraz 2. moliwoci zdobycia pokarmu (nassania krwi). Kleszcze te w poszczeglnych stadiach rozwojowych mog przebywa bez pokarmu do okoo 1,5 roku, co przy niskich temperaturach rodowiska (w chodniejszych strefach) przedua moe ich rozwj nawet do 4-5 lat.

OBJAWY KLINICZNE Inwazja kleszczy na skutek mechanicznego i chemicznego dranienia wywouje wid, a take miejscowy odczyn zapalny skry. Zwierzta staj si niespokojne, ogryzaj i ocieraj swdzce miejsca, co moe prowadzi do mechanicznych urazw, lokalnych wyysie, a nawet powstawania ognisk martwicowych. Wtrna infekcja bakteryjna powodowa moe ropne stany zapalne. Niedokrwisto i oglne osabienie jest powodowane toksycznym dziaaniem liny tych stawonogw Neurotoksyna zawarta w ich linie, nie tylko dojrzaych kleszczy, ale take larw i nimf, powodowa moe u owiec tzw Parali kleszczowy (poraenie kleszczowe"), przebiegajcy bezgoraczkowo wrd objaww utraty apetytu i osabienia, nastpnie z do szybko pojawiajcym si niedowadem narzdw ruchu, a nawet cakowitym poraeniem. Rola epidemiologiczna i epizotiologiczna Ixodes ricinus Przenosi wirus kleszczowego zapalenia mzgu podtypu zachodniego, Krtki boreliozy z Lyme (Borrelia burgdorferi). Naturalne zakaenia i nosicielstwo wirusa szetlandzkiego zapalenia mzgu (LIV- Flaviviridae), Wirusa krymsko-kongijskiej gorczki krwotocznej (CCHFV - Bunyaviridae), Wirusw Uukuniemi (UUKV - Bunyaviridae), Wirusw z grupy Kemerovo (KEMV-Reoviridae)

Rola epidemiologiczna i epizotiologiczna Ixodes ricinus Przenosi wirus kleszczowego zapalenia mzgu podtypu zachodniego, Krtki boreliozy z Lyme (Borrelia burgdorferi). Naturalne zakaenia i nosicielstwo wirusa szetlandzkiego zapalenia mzgu (LIV- Flaviviridae), Wirusa krymsko-kongijskiej gorczki krwotocznej (CCHFV - Bunyaviridae), Wirusw Uukuniemi (UUKV - Bunyewiridae), Wirusw z grupy Kemerovo (KEMV-Reoviridae).

Ixodes ricinus przenosi rwnie liczne bakterie chorobotwrcze Rickettsia slovaca, R. helvetica, Riketsje gorczki Q (Coxiella burnetii), Riketsje gorczki kleszczowej owiec (Ehrlichia phagocytophila), Paeczki durowe (Salmonella ententidis), Paeczki tularemii (Francisella tularensis), Paeczki listeriozy (Listeria monocytogenes), Woskowce rycy (Erysipelothrix rhusiopathiae), Paeczki brucelozy (Brucella melitensis).

Kleszcz pospolity przenosi rwnie liczne pierwotniaki wywoujce choroby zwierzt, niektre z nich przenoszone take na ludzi Theileria mutans i Theileria sergenti wywoujce teilerioz byda Babesia canis i B capreoli wywoujce babeszjoz psw Babesia divergens i B motasi wywoujce hemoglobinuri europejsk byda, Babesia ovis wywoujc babeszjoz owiec, Babesia microti - pasoyta gryzoni, ale stwierdzanego rwnie u ludzi

ZMIANY ANAT.PAT. W miejscu przyczepiania si kleszczy obserwuje si miejscowe stany zapalne skry, niekiedy powikane wtrn infekcja bakteryjn lub obecnoci ognisk martwicowych.

Rozpoznawanie Stwierdzanie obecnoci kleszczy na skrze. Przesuwanie doni po okolicach skry chtnie atakowanych przez kleszcze, pozwala stwierdzi nierwnoci (jakby guzki), bdce przyssanymi pasoytami. Przy odrywaniu ulegaj zwykle rozerwaniu, a pozostajce w skrze ryjki mog powodowa powstawanie krost i ropni.

ZWALCZANIE Zwalczanie kleszczy polega obecnie na stosowaniu akarycydw (insektycydw) w postaci opryskiwa lub zmywa, a u owiec take kpieli. Najczciej uywane do tego celu s preparaty zawierajce chlorowane wglowodory (np. Uniitox, Lindan), ktrych czynnym skadnikiem jest gammaHCH, stosowane w roztworach 0,030,05 (substancji czynnej); Chlordan, Toksafen w roztworach 0,25-0,5%; Zwizki fosforoorganiczne, np. Neguvon (Bayer) 0,15% r-r; Batestan (hoechst)

Dermacentor reticulatus kleszcz kowy * Samica po nassaniu krwi osiga wielko okol 15mmx10mm. * Samiec wielkoci okoo 5 mm x 2,5 mm posiada tarczk grzbietow z wyran ornamentacj barwy srebrzystomtecznej,

* Rozwj. D. reticulatus jest kleszczem trjywicielowym. W Polsce znacznie rzdziej wystpujcy. Rola epizootiologiczna - moe przenosi pierwotniaki: * Babesia cabalii, * Nuttalia equi wywoujcej u koni piroplazmoz, * Babesia canis (piroplazmoza psw), * Wirusy zakanego zapalenia mzgu i rdzenia krgowego koni.

Inne gatunki kleszczy Ixodes persulcatus- kleszcz tajgowy Ixodes hexagonus- kleszcz jeowy

Chejletieloza kotw Chejletiella blakei Chejletieloza kotw jest chorob pasoytnicz wywoywan przez roztocze z gatunku Cheyletiella blakei. Gatunek ten naley do rodziny Cheyletidae i podrodziny Cheyletiellinae. Megnin pierwszy odkry i opisa ten roztocz u dzikiego krlika europejskiego, W 1885 r. Canestrini zmieni nazw rodzajow na Cheyletiella

Wystpowanie. Inwazje Cheyletiella blakei u kotw opisano ju w wielu krajach europejskich, Ameryce Pn., Japonii i Australii Ekstensywno zaraenia kotw domowych Ch. blakei nie jest wysoka i waha si od 0,16 do 2,74%. Duo wiksz natomiast stwierdza si u kotw rasowych-25%. U kotw ras himalajskiej i perskiej moe dochodzi do 50%.

Morfologia pasoyta Cheyletiella blakei to drobny roztocz o grzbietowo-brzusznie spaszczonym ciele w ksztacie szeciokta. Charakteryzuje si silnie wyksztaconymi gaszczkami ktre zakoczone s hakami. Samiec o wymiarach 341-435 x 234-306 m, Samica 448-575 x254-360 um. W rozwoju przechodzi kolejno stadia: larwy, nimfy I i II stadium

Jajo wielkoci 240-302 x 90-150 m przytwierdzone jest do wosa za pomoc specjalnego przydatku i oplecione charakterystycznym kokonem z wkien

Obraz kliniczny * Nasilajcy si wid skry, osigajcy swj szczyt w 3-4 tygodniu od chwili zaraenia. * Zwierzta drapi si i wylizuj tak intensywnie, e sier na caym tuowiu bya mokra. Rzadziej stwierdzano zmiany na skrze, ktrym towarzyszy niewielki wid; a sier kotw mimo widocznych, licznych pasoytw nie bya zmierzwiona * U wszystkich kotw obserwuje si na gowie, szyi oraz wzdu krgosupa pojedyncze strupy o rednicy 3-5 mm. Sier pokrywa drobny upie, szczeglnie

dobrze widoczny przy ciemnym umaszczeniu

Zwalczanie Preparat Ivomec (ivermektyna) w iniekcji podskrnej. Lek podaje si dwukrotnie, w dawce 0,3 mg/kg mc, z przerw 14-dniow Po 48 godzinach od chwili pierwszej iniekcji obserwuje si zdecydowan popraw (ustpi wid i wylizywanie si). Nie obserwuje si adnych objaww ubocznych dziaania leku. Mona zewntrznie stosowa Amitraz (250 ppm), trzykrotnie powtarzajc zabieg w odstpach 7-dniowych Tiguvon (fention) w dawca 6-15 mg/kg mc, nakrapiajc go na skr tu za opatk, dwukrotnie z przerw 4-tygodniow. Preparatu Tiguvon nie stosowa u kotw o masie ciaa mniejszej ni 0,6 kg, u zwierzt o masie ciaa od 0,6 do 2 kg podawa l kropl preparatu na 0,2 kg mc.

WIERZB ZWIERZT MISOERNYCH wierzb (scabies) psw, kotw t lisw U zwierzt misoernych (psw, kotw i lisw) wierzb moe wystpowa w trzech postaciach wywoywanych przez Trzy gatunki kosmopolitycznych wierzbowcw: Sarcoptes scabiei var. canis, Otodectes cynotis, Notoedres cati.

1. wierzb drcy, czyli sarkoptoza (sarcoptosis) U psw i lisw pasoytuje Sarcoptes scabiei var. canis - wierzbowiec drcy psi, nalecy do rodziny Sarcoptidae Morfologia i biologia pasoyta - podobna do morfologii i biologii wierzbowcw drcych. Biologia pasoyta wierzbowce drce pasoytuj w gbokich warstwach naskrka (stratum granulosum, a nawet stratum spinosum). Zapodnione samice skadaj w wydronych przez siebie korytarzach jaja, z ktrych po 2-5 dniach wylgaj si szecionone larwy. Nastpnie po kolejnej lince staj si omiononymi nimfami. * Po nastpnej lince cz nimf przeobraa si w samce, a cz nimfy II stadium w niedojrzae ale zdolne do kopulacji samice, * Samce kopuluj z niedojrza, ale zdoln do kopulacji samic * Po kopulacji samice liniej jeszcze raz i dopiero wwczas skadaj jaja na powierzchni skry.

OBRAZ KLINICZNY Zmiany chorobowe rozpoczynaj si z reguy na skrze gowy, a przede wszystkim lukach nadoczodoowych, na grzbiecie nosa, krawdziach i podstawach maowin usznych. Std rozprzestrzeniaj si na inne okolice ciaa o delikatnej skrze, tj. na podbrzusze, wewntrzn powierzchni ud, a w przypadkach na cae ciao Miejsca predylekcyjne: gowa, zwaszcza maowiny uszne, boczne powierzchnie okci i staww skokowych oraz brzuszna strona tuowia

2. wierzb uszny (Otodectosis, seu otitis externa parasitaria) - Otodectes cynotis wierzb ten wywoywany jest u psw, lisw, kotw i innych misoernych przez Otodectes cynotis wierzbowca usznego (rodzina Psoroptidae). Morfologia pasoyta Samiec wielkoci do 0,38 mm; Samica do 0,53 mm; ksztatu szerokiego owalu. Nogi, z wyjtkiem IV pary, u samca dugie. Nogi samca zakoczone przylgami na krtkich, nieczonowanych szypukach U samicy tylko dwie pierwsze pary ng zaopatrzone s w przylgi.

Otodectes cynotis - Samiec od strony brzusznej.

Biologia pasoyta Rozwj do postaci dojrzalej, poprzez stadium larwy, a nastpnie nimfy I i II, trwa okoo 3 tygodnie. Naley pamita, e wierzb uszny moe przenosi si z jednych gatunkw zwierzt na drugie, np. z psa na kota lub lisa i odwrotnie.

Obraz kliniczny - wierzbowiec uszny, pasoytujc w zewntrznych przewodach suchowych, wywouje silne zmiany chorobowe, mimo tego, e nie nakuwa skry ani nie wnika w naskrek - Podranienie zewntrznego przewodu suchowego przez poruszajce si wierzbowce, a by moe take przez ich wydaliny i wydzieliny, powoduje nadmierne wydzielenie woskowiny, ktrej gruba warstwa pogbia stan zapalny - Chore psy zdradzaj objawy silnego widu dotknitego inwazj, ucha, potrzsaj gow i skoml. - Z ucha wypywa surowiczy, a w przypadku wtrnej infekcji (na skutek czstego drapania) surowiczo-ropny wysik, ktry zasychajc tworzy strupy. - Dugotrwaa inwazja moe prowadzi do przebicia bony bbenkowej, zapalenia ucha rodkowego i utraty suchu. - W przypadkach stanw zapalnych ucha rodkowego zwierzta skrcaj gow o przeszo 90, poruszaj si ruchem maneowym, a niekiedy nawet wykonuj nieskoordynowane ruchy.

3. wierzb koci (scabies cali)- Notoedres cati Wywoywany jest (wycznie u koowatych) przez Notoedres cati - wierzbowca kociego, nalecego do rodziny Sarcoptidae Morfologia pasoyta Samiec wielkoci do 0,15 mm, Samica do 0,23 mm ksztatu prawie okrgego U samca I, II i IV pary ng zakoczane przylgami na rednio dugich niesegmentowanych szypukach. U samic w przylgi zaopatrzone s tylko I i II pary ng, natomiast III i IV pary ng zakoczone s dugimi szczecinkami.

Biologia pasoyta * Rozwj Notoedres cati przebiega podobnie jak rozwj wierzbowca drcego - Sarcoptes scabiei var. canis, odbywa si w wydronych korytarzach gbokich warstw naskrka. Zaraanie nastpuje gwnie przez bezporedni kontakt kotw zdrowych z chorymi.

Obraz kliniczny Zmiany chorobowe rozpoczynaj si na zewntrznej stronie maowin usznych, a nastpnie rozprzestrzeniaj si do szybko na ca gow, kark, obwodowe czci koczyn (stopy) i wreszcie na cae ciao. Rwnoczenie ze zmianami na skrze pojawia si wid, nasilajcy si w miar rozprzestrzeniania procesu chorobowego Pocztkowa na skrze pojawiaj si mae guzki i krosty Sczcy si z nich wysik, zasychajc zlepia wosy i tworzy do grube, szarawe strupy, a skra grubieje.

Rozpoznawanie Objawy kliniczne wierzbu s charakterystyczne. Podstaw rozpoznania jest stwierdzenie wierzbowcw w zeskrobinach pobranych ze wieo zmienianych miejsc (z pogranicza miejsc zdrowych i chorobowo zmienionych) przy zastosowaniu metody Stefaskiego. Zeskrobiny powinno si (z wyjtkiem wierzbu usznego) pobiera z gbszych warstw naskrka.

Zwalczanie wierzbu misoernych 1 Zwizki fosforoorganiczne: Ipowet 5 w 2.5% emulsji wodnej do wcierania lub zmywa, Neguvon- Bayer w postaci 0,25% roztworu wodnego do zmywa, Neocidol 25 EC-Ciba-Geigy w 0.06% emulsji wodnej do zmywania (nie stosowa u kotw!). 2. Karbaminiany np.: Pularyl-Biowet w 0.5-2% roztworze wodnym do zmywania lub w postaci 5% zasypki. 3. Zwizki chloroorganiczne np.: Alugan-Hoechst w 0,2-0,5% roztworze wodnym do zmywania. Heksachlorocykloheksan (Gameksan. Lindan) w 0,05-0.1% roztworze wodnym do zmywania Uwaga! Terapi naley powtrzy 3x, co 7 dni. Przeprowadzi dezynsekcj legowisk oraz przedmiotw, z ktrymi stykay si chore zwierzta. Do tego celu mog by uyte np. 0,1% roztw Unitoxu lub 0,2% roztwr Neguvonu,

MORFOLOGIA WIERZBOWCW PODSUMOWANIE

GATUNKI WIERZBOWCW ZWIERZT

Nuyca psw, czyli demodekoza (Demodecosis) Wywoywana jest u psw przez Demodex canis - kosmopolitycznego nueca psiego, z rodziny Demodicidae. Morfologia pasoyta S to roztocza mae, do 0,30 mm dugoci, robakowatego ksztatu, zaopatrzone w przedniej czci ciaa w 4 pary krtkich ng. Odwok wyduony, poprzecznie prkowany.

Umiejscowienie Gwnie mieszki wosowe, przy znacznej inwazji take gruczoy ojowe. Niekiedy (w przypadkach bardzo intensywnej inwazji) nuece spotykane by mog w wzach chonnych, narzdach wewntrznych, a nawet we krwi.

1. Posta uszczca (forma squamosa) - Obraz kliniczny Zmiany chorobowe w postaci drobnych plamek z przerzedzonym wosem i nadmiernym uszczeniem naskrka pojawiaj si pocztkowo na wardze grnej, grzbiecie nosa, powiekach, na czole i uszach. W miar upywu czasu mae zmiany zlewaj si i tworz wiksze, wyranie odgraniczone, nieznacznie zaczerwienione ysiny, rozszerzajce si na szyj, koczyny przednie, boki i w kocu na cae ciao. W przypadkach rozlegych zmian obserwuje si rwnie miedzianosine zabarwienie skry. Wymienione zmiany powstaj w wyniku uczulenia skry wydzielinami i wydalinami nuecw i maj charakter alergiczny. W przebiegu choroby wid nie wystpuje lub jest niewielki. Proces chorobowy ma zwykle charakter przewleky i moe trwa miesicami.

2. Posta krostowata (forma pustulosa) Rozwija si najczciej u psw starszych w miejscach dotknitych postaci uszczc. Pocztkowo zjawiaj si na zmienionych chorobowo miejscach skry mae czerwonawe guzki, przeksztacajce si z czasem w krosty (zakaenie gronkowcami), z ktrych po naciniciu wydostaje si ojowato-ropna masa zwierajca liczne nuece. Poza tym, na skutek stanu zapalnego, skra jest zaczerwieniona, gorca i obrzka. W miar postpu choroby wos wypada, skra grubieje, ulega pofadowaniu i sinoczerwonemu zabarwieniu. Proces chorobowy moe rozszerzy si na cale ciao i doprowadzi nawet do ropowicy tkanki podskrnej. Chore psy stopniowo chudn, a ich skra wydziela nieprzyjemna wo. W przebiegu tej postaci nuycy wid nie wystpuje. mier nastpuje zwykle na skutek wyniszczenia i oglnego zakaenia.

Rozpoznawanie Podstaw rozpoznawania w przypadku postaci uszczcej jest stwierdzenie obecnoci nuecw w gbokich zeskrobinach skry badanych metod Stefaskiego lub po uprzednim potraktowaniu 10% roztworem ugu potasowego. W przypadkach postaci krostowatej bada naley wycinit zawarto krost na obecno nuecw.

Zwalczanie Leczenie nuycy jest cigle trudne, a w przypadkach inwazji uoglnionej zwykle nie daje efektw. Poleca si przede wszystkim wielokrotne stosowanie zwizkw fosforoorganicznych wewntrznie i zewntrznie, a take w kombinacji z innymi lekami np.: Neguvon-Bayer podawany per os w dawkach 80-100 mg/kg m.c, przez 4 dni i stosowany zewntrznie w postaci 5% roztworu wodnego. Rwnoczenie poleca si dwukrotne podanie doylnie 1% roztworu wodnego bkitu metylenowego co drugi dzie; kuracj t naley powtarza co tydzie, przynajmniej trzykrotnie. Neguvon-Bayer w postaci 5% roztworu wodnego stosowany zewntrznie do wcierania, z rwnoczesnymi doylnymi iniekcjami 1% roztworu wodnego bkitu trypanu w dawkach 0,25-1,0 ml/kg m.c. (w zalenoci od masy ciaa), co 3-4 dni. Kuracj naley powtarza co najmniej 10-krotnie. Dichloryos (Task-Shell) podawany doustnie co 2 tygodnie w dawkach 30 mg/kg m.c; terapi naley powtrzy przynajmniej trzykrotnie.

Inwazja pche u zwierzt misoernych U psw i lisw wystpuje Ctenacephalides canis - pcha psia spotykana rwnie u kotw, szczurw, myszy. U kotw wystpuje Ctenocephalides felis - pcha kocia, atakujca take psy, szczury i inne zwierzta domowe i dzikie, a take u czowieka. U czowieka pasoytuje Pulex irritans - pcha ludzka, mogca wystpowa take u psw, kotw, lisw, borsukw. Ponadto u lisw i borsukw pospolicie wystpuje Chaetopsylla globiceps.

Ctenocephalides canis -Pcha psia Rozprzestrzenienie Jest to gatunek kosmopolityczny, w Polsce i na wiecie bardzo pospolity. Morfologia Pcha psia w oglnych zarysach jest podobna do pchy ludzkiej od ktrej rni si krtsz nieco zaokrglon od przodu gow.

Na gowie i przed tuowiu C. canis wystpuj charakterystyczne grzebienie chitynowe (ctenidia). Samica 2,8-3,0 mm samiec 1,5-2,2 mm, Owady mae, bezskrzyde, o ciele silnie bocznie cienionym, barwy brzowej. Znajdujce si na gowie szczecinki, regularnie rozmieszczone w posta grzebieni. Narzdy gbowe s typu kujco-sscego Trzecia para ng przystosowana do wykonywania skokw.

Biologia pche Rozwj pche przebiega z przeobraeniem zupenym. Skadanie jaj przez zapodnione samice nastpuje dopiero po nassaniu krwi waciwego ywiciela Skadanie jaj odbywa si wielokrotnie przez 3 miesice. Jednorazowo samica skada 4-8 jaj. Ogem jedna samica skada 450 jaj. Z jaj po 4-10 dniach wylgaj si robakowatego ksztatu, biae, pokryte szczecinkami larwy, ktre odywiaj si szcztkami

organicznymi i kalem dojrzaych pche. Narzdy gbowe larw s typu gryzcego w trakcie rozwoju liniej dwukrotnie Larwy III stadium (po II lince) stadium otaczaj si oprzdem, tworzc kokon w ktrym przeksztacaj si w poczwarki. Stadium poczwarki trwa 4-14 dni, ale moe si przedua nawet do 160 dni. Okres rozwoju cakowitego od jaja do imago, w zalenoci od temperatury i wilgotnoci od moliwoci zdobycia pokarmu u pchy psiej moe wynosi 18-500 dni Najkrtszy rozwj pchy ludzkiej wynosi 20, a pchy kociej 11dni.

Rozwj pchy psiej Ctenocephalides canis a - larwa, b - poczwarka, c - posta dorosa d - jajo

Pcha szczurza Xenopsylla cheopis W Polsce stwierdzono jednorazowo wystpowanie tego gatunku w Gdasku i Gdyni. Pcha szczurza prawdopodobnie zostaa przywieziona do Polski na statkach zawijajcych do tych portw. Aktualnie uwaa si, e gatunek afrykaski, ktry rozprzestrzeni si do tego stopnia, e wystpuje na obszarze niemal caej Europy. Epidemiologia Jak ju wspomniano, pcha szczurza pasoytuje na szczurach, lecz w przypadku braku tych ywicieli przenosi si take na zwierzta domowe (psy, koty) oraz na czowieka. Podczas rozwoju epidemii dumy atakuje ywicieli gwnie szczury. W przypadku braku ywicieli waciwych, ktre podczas epidemii gin, pchy szczurze zaczynaj atakowa ludzi i przekazywa im paeczki dumy w czasie karmienia si krwi. Przekazywanie patogenu dumy nastpuje podczas cofania si uprzednio wessanej krwi zakaonej Yersinia pestis. Zjawisko to nosi nazw regurgitacji. Szczeglnie grone z punktu widzenia epidemiologicznego takie pchy, w ktrych przewodzie pokarmowym powstaje tzw. blok bakteryjny (zaczopowanie przedodka bakteriami dumy). Pchy szczurze mog przenosi take riketsje duru endemicznego (Rickettsia typhi). gorczk Gr Skalistych powodowan przez Rickettsia rickettsii.

Ordo: Diptera, Rzd; Dwuskrzydte Anopheles maculipennis- Komar widliszek Gatunek A. macullipennis przez wiele lat by uwaany za zbiorowy. Uznano, e w Europie mona wyrni okoo siedmiu gatunkw w tym w Polsce trzy: 1) A. maculipennis 2) A. messeae 3) A. atroparvus Morfologia komara widliszka

Biologia komara widliszka Anopheles maculipennis Zapodnione samice komarw po pobraniu krwi szukaj miejsc zacisznych, gdzie trawi krew. Na powierzchni wody skadaj kilkaset jaj. Kada samica moe skada jaja wielokrotnie. Przed tym jednak samica musi pobra krew, ktra jest niezbdna do wytworzenia jaj. Jaja wielkoci 0,7-0,9 mm zaopatrzone s z boku w komory powietrzne - jaja utrzymuj si na powierzchni wody. Pocztkowo maj kolor jasny, stopniowo ciemniejcy na powietrzu. Powierzchnia jaj pokryta jest charakterystycznym rysunkiem (plamkami). Jaja skadane s w postaci siateczki i stykaj si ze sob kocami. Z jaj wykluwaj si larwy, ktre ywi si szcztkami rolinnymi i bakteriami. Dorosy owad wylga si wewntrz poczwarki po kilku dniach i wykluwa si poprzez podun szpar. Wylinka peni rol tratwy, pozwalajcej wyklutemu komarowi przez krtki czas przetrwa na powierzchni wody, do czasu stwardnienia chityny i wyprostowania si skrzyde. Cay rozwj w okresie letnim trwa do czterech tygodni, a w porze chodniejszej o dwa tygodnie duej. W umiarkowanej strefie klimatycznej moe si rozwin od trzech do czterech pokole komara widliszka w cigu jednego sezonu. Dorose komary rozprzestrzeniaj si czynnie lub te s przenoszone prdami powietrza, rodkami transportu na ywicielach, lecz zazwyczaj blisko miejsca wylgu. Komary malaryczne (tylko samice) zimuj w pomieszczeniach o staej temperaturze okoo 10C Anopheles maculipennis i A. messeae w okresie zimy nie odywiaj si. Anopheles atroparvus o pomieszczeniach cieplejszy moe w zimie atakowa ywicieli i pobiera krew.

Znaczenie medyczne, Rola epidemiologiczna Anopheles maculipennis lina komarw zawiera midzy Innymi substancje dranice wywoujce u ludzi odczyny alergiczne i wid. Komary malaryczne w klimacie umiarkowanym na bardzo wielu obszarach s przenosicielami: zarodca ruchliwego (Plasmodium vivax), Plasmodium ovale, P. falciparum, P. malariae. Na terenie Polski malaria moe wystpi u ludzi tylko w przypadku przetransportowania ywych komarw zaraonych Plasmodium z innych krajw. Jest to moliwe wobec rozlegych kontaktw na drodze komunikacji lotniczej i morskiej. Liczne przypadki malarii w Polsce notowano gwnie na Wybrzeu.

Wykrywanie Anopheles maculipennis Larwy komarw wykrywa si w wodzie zaczerpnitej ze zbiornika. Larwy komarw z rodzaju Anopheles mona pozna po ich rwnolegym pooeniu w stosunku do lustra wody. Dorose komary widliszki przybieraj charakterystyczn pozycj, ustawione s pod ktem okoo 45 w stosunku do powerzchni, na ktrej siedz Cechami diagnostycznymi s take charakterystyczne plamki (rysunek) na otoczkach jajowych oraz ksztat usek na skrzydach obrosych komarw

Profilaktyka Skuteczn ochron mechaniczn przed komarami s siatki o oczkach 1x1 mm, ktrymi przykrywa si gow i osania otwory w drzwiach i oknach. W nocy i wieczorem w czasie snu ochron dla ludzi stanowi moskitiery z tiulu nad kami. Istotn rol w ochronie przed komarami stanowi repelenty, czyli chemiczne substancje odstraszajce. Repelentami impregnuje si odzie okrywajc czci ciaa naraone na ukucia komarw. W zwalczaniu komarw malarycznych wykorzystuje si to, e s one zoofilne. Obory i stajnie buduje si midzy zbiornikami wodnymi a budynkami mieszkalnym

Zwalczanie Anopheles maculipennis Komary wystpujce w obfitoci w pomieszczeniach dla zwierzt mog by zwalczane rnymi insektycydami, zarwno pylistymi, jak te w postaci emulsji. Do zwalczania komarw w pomieszczeniach gospodarskich stosuje si zwizki fosforoorganiczne: Malation, Propetamfos i inne. W pomieszczeniach mieszkalnych zaleca stosowanie pyretroidw, np. Bioalletryn, Permetryn, Esbiotryn i inne. Nie naley stosowa tych rodkw w mieszkaniach zamieszkaych przez alergikw. Postacie larwalne komarw zjadane s masowo przez larwy waek i innych owadw oraz aby i ryby. W ciepej strefie klimatycznej sprzymierzecem czowieka w zwalczaniu larw komarw jest ryba Gambusia affinis. Do zwalczania larw komarw stosowane s take biopreparaty zawierajce zarodniki tub endotoksyn Bacillus thuringiensis bd te inne preparaty, np. juwenoidy.

Culex pipiens - Komar kujcy Jest to gatunek genotypowo polimorficzny, w ktrym niektrzy badacze wyrnili dwa podgatunkl: 1. Culex pipiens pipiens 2. Culex pipiens molestus

Wystpowanie Jako gatunek kosmopolityczny i poligeneracyjny wystpuje w klimacie umiarkowanym oraz na znacznych wysokociach w Afryce i Ameryce. Komar ten spotykany jest take w caej Europie, Azji i Australii. W Polsce naley do komarw spotykanych najczciej. Morfologia Owady te maj kolor brzowooty S dugoci okoo 6 mm Po stronie brzusznej cignie si wzdu odwoka, linia ciemnych usek. U nasady tergitw odwokowych wystpuj jasne pasma U samca gaszczki (palpi) s o ptora czonu dusze od kujki U samicy gaszczki s krtsze od kujki Podobnie jak u innych komarw czuki pokryte s dugimi woskami, a stopy zakoczone pazurkami i przylgami.

Biologia Zapodnione samice skadaj 100-200 zlepionych ze sob jaj, ktre na powierzchni wody uoone s na ksztat deczki w ekosystemach wodnych bogatych w materi organiczn (butwiejce szcztki rolinne). Rozwj nastpuje ju w temperaturze okoo 14C. Optymalna temperatura to 25-26C. Czas rozwoju komara kujcego trwa okoo 2 tygodni. Posta larwalna po wykluciu zaopatrzona jest w dugi syfon z 4 pczkami woskw. Komary kujce bardzo czsto, w wikszej liczebnoci wystpuj w pobliu gospodarstw wiejskich. Larwy komara kujcego rozwijaj si z jaj w kanaach ciekowych, kauach przydomowych zbiornikach wodnych, beczkach, wannach oraz w zaciemnionych piwnicach. Samice komara kujcego atakuj ssaki, ptaki, a take ludzi. Szczeglnie czsto ataki tych komarw notowano w sierpniu lub na pocztku wrzenia, a w okresie jesiennym karmic si obficie gromadz zapasy tuszczu. Zimuj najchtniej w opuszczonych chodnych szopach i pomieszczeniach dla zwierzt. Uwaga! Niekiedy komary kujce niepokoj zwierzta i ludzi take w porze zimowej, zwaszcza w ogrzewanych pomieszczeniach, aniach, szpitalach itp. lub w ciepe zimowe dni.

Znaczenie medyczne komarw kujcych Culex pipiens Komary klujce s dokuczliwymi krwiopijnymi owadami o bardzo wyranej aktywnoci w nocy i wieczorem. Samica po przekuciu skry czowieka wprowadza do ranki toksyczn lin. U osb wraliwych wywouje to wid, stany zapalne i alergiczne skry. Komary kujce s powszechnie znanymi przenosicieiami ornitoz i wirusw neurotropowych. Na terenie Polski z organizmw tych komarw wyizolowano dwa szczepy wirusa wschodniego koskiego zapalenia mzgu i rdzenia krg. Culex pipiens, moe si zakaa rozcierem mzgu biaych myszek bdcych nosicielami wirusa kleszczowego zap mzgu. Wirusy te nie tylko wystpuj w komarach, lecz s przekazywane kolejnym stadiom rozwojowym (przekaz transstadialny i transowarialny). Inne komary nalece do podgat Culex, np. C. quinquaefasciatU8 (C. fatigans), s wektorami filarii Wuchereria bancrofti.

Wykrywanie Culex pipiens Dorose postacie, a zwaszcza samice, zimuj w piwnicach, budynkach dla zwierzt i pomieszczeniach mieszkalnych. Zapodnione zimujce samice mog pozostawa w odrtwieniu w temperaturze nawet poniej 10C.

Zapobieganie Culex pipiens Zwalczanie komarw w miejscach ich rozwoju jest trudne. Stosowanie silnych insektycydw nie jest wskazane. Skuteczn metod w zwalczaniu komarw jest osuszanie bagien, drenowanie podmokych k i pastwisk, a take oczyszczanie ekosystemw wodnych i kanaw ciekowych z rolinnoci wodnej i glonw. W oczyszczonych zbiornikach wodnych wikszo larw komarw ginie podczas falowania wody przy wietrznej pogodzie. Do zwalczania komarw zaleca si stosowanie zwizkw fosforoorganicznych (malation, propetamfos i inne). W mieszkaniach stosowane s: Pyretroidy (np. permetryna, bioalletryna, esbiotry na itp.), Elektrofumlgatory lub spirale.

Aedes aegypti - Komar doskwierz Wystpowanie. Komar tan wystpuje w Ameryce, Afryce, Azji, Australii i na wyspach Oceanii, Gatunek ten w Polsce nie wystpuje. Inne komary z rodzaju Aedes s w Polsce do pospolite. Ogem wystpuje w naszym kraju ponad 25 gatunkw tych owadw. Najbardziej dokuczliwymi i pospolitymi gatunkami s: A cantans, A. communis, A. punctor, A. annulipes.

Morfologia Aedes aegypti Dugoci do 4 mm. Jest koloru brzowoszarego Na nogach ma charakterystyczne pazurki z zbkami. Nogi s koloru czarnego z charakterystycznymi biaymi piercieniami u nasady poszczeglnych czonw. Na tarczy grzbietowej Aedes wystpuje lirowaty rysunek. Ponadto biae plamki bdce cechami diagnostycznymi gatunku znajduj si na tarczkach z boku tuowia oraz odwoka.

Biologia Zapodnione samice skadaj jaja w odcieniach ciemnych na ziemi lub na korze drzew, gwnie obok zbiornikw wodnych. Jaja tych komarw spotyka si take na kwiatach, pojemnikach z wod rynnach itp. Po zalaniu wod lub po deszczu rozwijaj si larwy. Rozwj, w zalenoci od tem, przebiega w czasie od 10 do 15 dni. A. aegypti jest pasoytem zarwno zwierzt, jak i ludzi. Ukucia tego komara s bardzo bolesne. Zazwyczaj pobiera on krew wielokrotnie w czasie ssania przerywanego. Komary Aedes atakuj ywicieli o wschodzie soca, wieczorem i w nocy

Znaczenie medyczne Aedes aegypti Komary Aedes aegypti jako owady synantropijne s nadzwyczaj dokuczliwe dla turystw, pracownikw lenictwa, rybakw, robotnikw drogowych i innych osb pracujcych na wolnym powietrzu. Ich ukucia u osb wraliwych mog powodowa silne stany zapalne i odczyny alergiczne. Komar Aedes aegypti jest przenosicielem tej febry (tej gorczki), gwnie w Ameryce Poudniowej i Afryce. Na terenie Azji, a zwaszcza Azji Wschodniej, przenosi chorob wirusow o nazwie denga. W warunkach laboratoryjnych stwierdzono, e te komary mog take by przenosicielami tularemii i arbowirusw typu A. Komary mog przenosi wirusy neurotropowe, s nosicielami krtkw Borrelia burgdorferi. Stwierdzono, e komary (Aedes togoi, Aedes vexans) mog przenosi wir japoskiego zap mzgu, tularemi, t gorczk.

Profilaktyka i zwalczanie Ochrona osobista - stosowanie siatek i moskitier oraz repelentw do impregnacji odziey i smarowania odkrytych cz ciaa. Komary dorose z rodzaju Aedes aegypti w pomieszczeniach zwalcza si za pomoc insektycydw, ktrymi opyla si lub spryskuje ciany i sufity. Larwalne postacie komarw gin podczas osuszani miejsc wylgu tych komarw. W przypadkach masowego wystpowania larw ich lgowiska spryskuje si rodkiem owadobjczym (np. zieleni parysk). W ubiegych latach do zwalczania larw stosowano take rop naftow, ktr w postaci cienkiej warstwy pokrywano mae zbiorniki wodne bdce lgowiskiem komarw. Tusta ropa powodowaa zatykanie przetchlinek larw komarw i w konsekwencji ich obumieranie. Aktualnie komary zwalcza si za pomoc wielu preparatw fosforoorganicznych.

Phlebotomus papatasi - mianka Gatunek ten jest stosu