o t o l a r yn go l o g i a p o l s k a 6 7 ( 2 0 1 3 ) 1 5 4 – 1 6 3

Dostępne online www.sciencedirect.com

journal homepage: www.elsevier.com/locate/otpol

Artykuł oryginalny/Original research article

Charakterystyka epidemiologiczno-kliniczna 705nowotworów gruczołów ślinowych

Epidemiological and clinical characteristics of 705 salivary glands neoplasms

Magdalena Ziółkowska 1,*, Stanisław Bień 2, Sławomir Okła 1, Stanisław Żyłka 1

1Dział Kliniczny Otolaryngologii Chirurgii Głowy i Szyi Świętokrzyskiego Centrum Onkologii w Kielcach, Kierownik: dr n. med. S. Okła,Kielce, Poland2Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, Dziekan: prof. zw. dr hab. S. Głuszek, Kielce, Poland

i n f o r m a c j e o a r t y k u l e

Historia artykułu:Otrzymano: 11.02.2013

Zaakceptowano: 05.03.2013

Dostępne online: 07.03.2013

Słowa kluczowe:� gruczoły ślinowe� nowotwory� epidemiologia� histopatologia

Keywords:� Salivary glands� Neoplasms� Epidemiology� Histopathology

a b s t r a c t

The epidemiological data concerning the rare group of tumors derived from salivary

glands recorded in the National Cancer Registry is insufficient because it records only

malignant salivary glands tumors. Aims of the study: The epidemiological and clinical

characteristics of 699 patients with salivary glands tumors (n = 705). Material: The data

were retrieved from ENT Department District Hospital in Kielce (01.09.1989–28.02.2001)

and from Department of Otolaryngology Head and Neck Surgery Holy Cross Cancer Cen-

tre in Kielce (01.03.2001–31.12.2008). Results and conclusions: In the analyzed group of

699 patients with 705 salivary glands tumors women predominated, consisting 54,2% of

all group. The average age in group of malignant tumors was higher than in nonmalig-

nant group. The risk of malignant neoplasms development increased with patient age. In

the analyzed group of 705 salivary glands tumors the nonmalignant neoplasms domina-

ted–78,3%. Out of all cases, 547 (77,6%) were localized in the parotid gland, 80 (11,3%) in

submandibular gland and 78 (11,1%) in minor salivary glands. Nonmalignant tumors

were more frequent in the parotid gland (82,8%) and submandibular gland (71,3%), whe-

reas in minor salivary glands nonmalignant and malignant neoplasms the occurrence

was nearly the same. In general–the smaller the salivary gland, the risk of development

malignant tumors was higher. In group of nonmalignant salivary gland tumors two his-

topathological types dominated – pleomorphic adenoma and Warthin's tumor, which

comprised 91,8% of the whole group. In the group of 153 malignant salivary gland tumors

the most common histopathology were – adenoid cystic carcinoma, mucoepidermoid

carcinoma and adenocarcinoma. In the analyzed period of 20 years' time, the incidence

of salivary glands tumors increased with high siginificance, both for nonmalignant, as

rs.

Otorhinolaryngology - Head and Neck Surgery Society. Published by

Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. All rights reserved.

© 2013 Polish

well malignant tumo

* Adres do korespondencji: Swiętokrzyskie Centrum Onkologii, Dział Otolaryngologii Chirurgii Głowy i Szyi, ul. Artwinskiego 3, 25-734Kielce. Tel.: +48604791557.

Adres email: m.ziolkowska0@poczta.onet.pl (M. Ziółkowska).0030-6657/$ – see front matter © 2013 Polish Otorhinolaryngology - Head and Neck Surgery Society. Published by Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. All rights reserved.

http://dx.doi.org/10.1016/j.otpol.2013.03.002

o t o l a r yn g o l o g i a p o l s k a 6 7 ( 2 0 1 3 ) 1 5 4 – 1 6 3 155

Wstęp

Nowotwory wywodzące się z gruczołów ślinowych wystę-pują stosunkowo rzadko i stanowią około 3–4% wszystkichnowotworów głowy i szyi [1, 2]. Guzy te mogą rozwijać sięzarówno w tzw. dużych (ślinianka przyuszna, śliniankapodżuchwowa, ślinianka podjęzykowa), jak i małych gru-czołach ślinowych. Małymi gruczołami ślinowymi są drobneogniska tkanki gruczołowej znajdujące się w błonie śluzowejgórnego odcinka drogi pokarmowej i oddechowej. Ich liczbęszacuje się na 600–1000. Najliczniej zgromadzone sąw błonie śluzowej jamy ustnej i ustnej części gardła, alespotkać je można również w jamie nosa, wnętrzu krtani czyw zatokach przynosowych. Jedynie 10–15% wśród nowotwo-rów gruczołów ślinowych stanowią guzy złośliwe [3, 4].Krajowy Rejestr Nowotworów odnotowuje jedynie nowo-twory złośliwe dużych gruczołów ślinowych (wg ICD10: C07– nowotwór złośliwy ślinianki przyusznej, C08 – nowotwórzłośliwy innych i nieokreślonych dużych gruczołów ślino-wych). Nowotwory złośliwe wywodzące się z małych gru-czołów rejestrowane są w lokalizacjach, w których sięrozwinęły (jama ustna, gardło, krtań, nos i zatoki przyno-sowe). W 2010 roku w Polsce odnotowano ogółem 336 (C07+ C08) złośliwych nowotworów gruczołów ślinowych (181 M+ 155 K), a zmarło z powodu tych nowotworów w analizowa-nym okresie 176 chorych (110 M + 66 K). Surowy współczyn-nik zachorowań u mężczyzn wynosił 0,9:100 tys., u kobiet0,8:100 tys. [5]. Na świecie współczynnik występowanianowotworów gruczołów ślinowych zarówno niezłośliwych,jak i złośliwych, notowany jest bardzo różnie i waha się0,4–13,5 przypadka na 100 tysięcy mieszkańców rocznie.W grupie nowotworów złośliwych wynosi natomiast 0,4–2,6przypadka na 100 tysięcy mieszkańców [1]. Brak jest szcze-gółowych danych dotyczących epidemiologii, patologiii dystrybucji ogółu nowotworów gruczołów ślinowych, po-nieważ dominujące w tej grupie nowotwory niezłośliwe niesą uwzględniane w żadnych rejestrach onkologicznych.Według doniesień z piśmiennictwa, większość, bo około80% wszystkich nowotworów gruczołów ślinowych, zlokali-zowana jest w śliniankach przyusznych, 10–25% przypadana ślinianki podżuchwowe, a kilka procent dotyczy ślinia-nek podjęzykowych i małych gruczołów ślinowych [6, 7].Według Barnesa i wsp. [1], w śliniankach przyusznychrozwija się 64–80% nowotworów (głównie w obrębie płatapowierzchownego), 7–11% w obrębie ślinianki podżuchwo-wej, mniej niż 1% w śliniance podjęzykowej, a 9–23%w małych gruczołach ślinowych. Powszechnie przyjmujesię, że im mniejszy gruczoł ślinowy, tym większe prawdopo-dobieństwo, że rozwijający się w nim nowotwór będzieguzem złośliwym [1, 4]. We wszystkich lokalizacjach nowo-tworów gruczołów ślinowych wraz z wiekiem zwiększa sięznamiennie odsetek guzów złośliwych [6, 8].

Cele pracy

1. C

harakterystyka wieku i płci pacjentów. 2. C harakterystyka dystrybucji i obrazu histopatologicznego

nowotworów w poszczególnych gruczołach ślinowych.

3. A

naliza zjawiska wzrostu częstości występowania nowo-tworów gruczołów ślinowych w latach 1989–2008.

Materiał i metodyka

Do analizowanej grupy włączono wszystkich pacjentów,u których w wyniku postępowania diagnostycznego usta-lono rozpoznanie kliniczne kwalifikujące do grupy nowotwo-rów gruczołów ślinowych. Grupa obejmowała 699 pacjentów,u których rozpoznano 705 nowotworów dużych i małychgruczołów ślinowych (u 6 pacjentów zdiagnozowano nowo-twory w obu śliniankach przyusznych). Materiał pochodziłz Oddziału Otolaryngologii Wojewódzkiego Szpitala Zespolo-nego w Kielcach z okresu 01.09.1989–28.02.2001 oraz z DziałuOtolaryngologii, Chirurgii Głowy i Szyi ŚwiętokrzyskiegoCentrum Onkologii w Kielcach z okresu 01.03.2001–31.12.2008. Dane dotyczące charakterystyki epidemiolo-giczno-klinicznej uzyskano, analizując dokumentację me-dyczną – historie chorób i karty ambulatoryjne, oraz napodstawie bieżących badań kontrolnych. W pracy zastoso-wano następujące modele analizy statystycznej: test x2, testt-Studenta oraz analizę regresji.

Wyniki badań

W analizowanej grupie 699 pacjentów z 705 nowotworamigruczołów ślinowych przeważały kobiety, które stanowiły54,2% ogółu grupy. Różnica w ogólnej liczbie zachorowańkobiet i mężczyzn jest istotna statystycznie (test x2

p = 0,028). Dominację kobiet odnotowano w grupie pacjen-tów z nowotworami niezłośliwymi (test x2 p = 0,009), nato-miast w grupie nowotworów złośliwych nie odnotowanoistotnej statystycznie różnicy zależnej od płci (test x2

p = 0,871) (Tab. I). Nie stwierdzono statystycznie istotnejróżnicy pomiędzy średnią wieku kobiet i mężczyzn zarównow grupie nowotworów niezłośliwych (test t-Studentap = 0,131), jak i złośliwych (test t-Studenta p = 0,399). Nato-miast średnia wieku pacjentów z nowotworami złośliwymibyła statystycznie istotnie wyższa od średniej wieku pacjen-tów z nowotworami niezłośliwymi (test t-Studentap < 0,001), zarówno w grupie kobiet (test t-Studentap < 0,001), jak i mężczyzn (test t-Studenta p < 0,001) (Tab. II).W całej analizowanej grupie nowotworów niezłośliwychi złośliwych szczyt zachorowań przypadał na przedziałwieku 51–70 lat. W grupie nowotworów niezłośliwych szczytzachorowań obejmuje przedział wieku 41–60 lat, natomiastw grupie nowotworów złośliwych szczyt zachorowań obej-muje przedziały 61–70 lat i powyżej 70. roku życia. Rycina 1wyraźnie wskazuje, że wraz z wiekiem wzrasta liczbapacjentów z nowotworami złośliwymi i stanowi w grupiepowyżej 60 lat 54,2% ogółu zachorowań na nowotworygruczołów ślinowych. Ryzyko rozwoju nowotworu złośli-wego gruczołów ślinowych wzrasta wraz z wiekiem pacjen-tów (analiza regresji p = 0,002). Dystrybucję nowotworóww poszczególnych gruczołach ślinowych i proporcje guzówzłośliwych oraz niezłośliwych w poszczególnych lokaliza-cjach ilustrują ryciny 2 i 3. W naszym materiale, podobniejak w kilku innych doniesieniach, nie wyróżniono nowotwo-rów wywodzących się ze ślinianki podjęzykowej [9, 13, 15,

Tabela I – Analiza płci w grupie pacjentów z nowotworami niezłośliwymi i złośliwymi gruczołów ślinowych (n = 699)Table I – Analysis of sex of the patients with benign and malignant salivary glands tumors (n = 699)

Typ nowotworu Kobiety n (%) Mężczyźni n (%) Ogółem (K + M) n (%)

Nowotwory niezłośliwe (NN) 304 (55,7%) 242 (44,3%) 546 (100%)Nowotwory złośliwe (NZ) 75 (49,0%) 78 (51,0%) 153 (100%)Ogółem (NN + NZ) 379 (54,2%) 320 (45,8%) 699 (100,0%)

Tabela II – Analiza wieku w grupie pacjentów z nowotworami niezłośliwymi i złośliwymi gruczołów ślinowych (n = 699)Table II – Analysis of age of the patients with benign and malignant salivary glands tumors (n = 699)

Typ nowotworu Kobiety średnia wieku(przedziały wieku)

Mężczyźni średnia wieku(przedziały wieku)

Ogółem (K + M) średnia wieku(przedziały wieku)

Nowotwory niezłośliwe (NN) 49,3 (12–89) 51,3 (13–86) 50,1 (12–89)Nowotwory złośliwe (NZ) 58,2 (12–88) 60,5 (17–88) 59,4 (12–88)Ogółem (NN + NZ) 51,0 (12–89) 53,6 (13–88) 52,2 (12–89)

o t o l a r yn go l o g i a p o l s k a 6 7 ( 2 0 1 3 ) 1 5 4 – 1 6 3156

16, 20], co potwierdza i rzadkość guzów w tej śliniance,i trudność ścisłego odróżnienia ich od guzów wywodzącychsię z małych gruczołów ślinowych w tej lokalizacji. Obser-wacja wskazująca, że ryzyko złośliwości jest tym większe,im mniejszy jest gruczoł ślinowy, w którym guz się rozwija,znajduje w przedstawionym materiale potwierdzenie staty-styczne (test x2 p < 0,0001).

Zgromadzony materiał potwierdza dużą różnorodnośćform patologicznych wśród nowotworów gruczołów ślino-wych. W grupie nowotworów niezłośliwych dominowałydwa utkania histopatologiczne – gruczolak wielopostaciowy(adenoma pleomorphicum) i gruczolak limfatyczny (cystadenomapapillare lymphomatosum, Warthin's tumor), które stanowiąłącznie 91,8% całej grupy. Pełną listę rozpoznań, z podziałemna trzy analizowane grupy lokalizacji guzów gruczołówślinowych, przedstawia tabela III. W grupie 363 gruczolakówwielopostaciowych ślinianki przyusznej w 5 przypadkachw obrębie jednego guza wystąpiły jednocześnie dwa typy[(Ryc._1)TD$FIG]

Ryc. 1 – Występowanie nowotworów niezłośliwychi złośliwych gruczołów ślinowych w poszczególnychgrupach wiekowych (n = 699)Fig. 1 – The incidence of benign and malignant salivary glandstumors in age groups (n = 699)

utkań histopatologicznych. Obok gruczolaka wieloposta-ciowego w 2 przypadkach współistniał guz Warthina,w 1 – gruczolak podstawnokomórkowy, w 1 – mioepitelioma,w 1 – torbielakogruczolak śluzowy.

W grupie 153 złośliwych nowotworów gruczołów ślino-wych dominowały 3 utkania histopatologiczne: rak gruczoło-wato-torbielowaty (carcinoma adenoides cysticum), rak śluzowo--naskórkowy (carcinoma mucoepidermale) i gruczolakorak (ade-nocarcinoma), co stanowiło ogółem 65,4% całej grupy. W śli-niance przyusznej najczęstszymi nowotworami złośliwymibyły gruczolakorak (adenocarcinoma) i rak śluzowo-naskórkowy(carcinoma mucoepidermale), w śliniance podżuchwowej domi-nującym utkaniem histopatologicznym był rak gruczołowato--torbielowaty (carcinoma adenoides cysticum), stanowiący aż68,2% nowotworów złośliwych o tej lokalizacji, natomiastw obrębie małych gruczołów ślinowych większość rozpo-znań histopatologicznych stanowiły rak gruczołowato--torbielowaty (carcinoma adenoides cysticum) i rak śluzowo--naskórkowy (carcinoma mucoepidermale) (Tab. IV). Równieżw grupie nowotworów złośliwych wystąpiły podwójne

yc. 2 – Dystrybucja ogółu nowotworów gruczołówlinowych w poszczególnych lokalizacjachig. 2 – Distribution of salivary glands neoplasms according tohe localizations

[(Ryc._2)TD$FIG]

RśFt

[(Ryc._3)TD$FIG]

Ryc. 3 – Dystrybucja nowotworów niezłośliwych i złośliwych w poszczególnych gruczołach ślinowychFig. 3 – Distribution of benign and malignant salivary glands neoplasms according to the localizations

o t o l a r yn g o l o g i a p o l s k a 6 7 ( 2 0 1 3 ) 1 5 4 – 1 6 3 157

utkania histopatologiczne – w 2 przypadkach jednocześniestwierdzono utkanie gruczolakoraka i gruczolaka wielopo-staciowego (AP), w 1 przypadku – utkanie raka przewodo-wego ślinianek i gruczolaka wielopostaciowego (AP).

Wśród ogółu nowotworów złośliwych gruczołów ślino-wych (n = 153) 94 (61,4%) stanowiły nowotwory nabłonkoweo wysokim stopniu złośliwości histopatologicznej, wśródktórych dominowały 3 utkania histopatologiczne – rak gru-czołowato-torbielowaty, gruczolakorak i rak śluzowo-naskór-kowy o wysokim stopniu złośliwości. Złośliwe nowotworypochodzenia nabłonkowego o niskim stopniu złośliwościhistopatologicznej stanowiły 25,5% (n = 39) ogółu rozpozna-nych nowotworów złośliwych, ze zdecydowaną przewagąw tej grupie raka śluzowo-naskórkowego. Nowotwory o wyso-kim stopniu złośliwości stanowiły 50,5% ogółu nowotworówzłośliwych ślinianki przyusznej, 86,4% ogółu nowotworówzłośliwych ślinianki podżuchwowej i 75,0% ogółu nowotwo-rów złośliwych małych gruczołów ślinowych. Nowotworyzłośliwe gruczołów ślinowych niesklasyfikowane do obu

Tabela III – Obraz histologiczny nowotworów niezłośliwych gruTable III – Histopathology of benign salivary glands neoplasms (n

Rozpoznanie histopatologiczne Ślinianka przyuszna

Adenoma pleomorphicum (AP) 286 (w tym: AP + AB = 1, AP + WT =AP +Myoepithelioma = 1, AP + Cystadmucinosum = 1)

Warthin's tumor (WT) 131

Adenoma basocellulare (AB) 11

Myoepithelioma 6

Lipoma 5

Adenoma monomorphicum 4

Neurilemmoma 4

Adenomyoepithelioma 2

Adenoma oxyphilicum 1

Neurofibroma 1

Solitary fibrous tumor 1

Papilloma intraductale 1

Ogółem 453 (82,1%)

wyżej wymienionych podgrup (np. lymphoma malignum) sta-nowiły 13,1% (n = 20) (Tab. V).

Biorąc pod uwagę, że zgromadzony materiał odzwier-ciedla ze znacznym prawdopodobieństwem skalę występo-wania nowotworów gruczołów ślinowych w ok. 2-miliono-wej populacji województwa świętokrzyskiego, poddano ana-lizie skalę zachorowań w omawianej grupie nowotworówi dynamikę zmian w analizowanym okresie 20 lat (Ryc. 4).Wykresy przedstawione na rycinach 5, 6 i 7 wskazująjednoznacznie na wzrost zachorowań na nowotwory gruczo-łów ślinowych w latach 1989–2008. Zjawisko to było wysoceistotne statystycznie (analiza regresji p < 0,001).

Omówienie wyników

W analizowanym 20-letnim okresie w populacji, którą stano-wili mieszkańcy województwa świętokrzyskiego, w istot-ny sposób wzrosła częstość rozpoznanych nowotworów

czołów ślinowych (n = 552) w poszczególnych lokalizacjach= 552) according to the localizations

Śliniankapodżuchwowa

Małe gruczołyślinowe

Ogółem(n)

Ogółem(%)

2,enoma

46 31 363 65,7

7 6 144 26,1

2 – 13 2,3

– 2 8 1,4

– – 5 0,9

1 2 7 1,3

– – 4 0,7

– – 2 0,4

– 1 2 0,4

1 – 2 0,4

– – 1 0,2

– – 1 0,2

57 (10,3%) 42 (7,6%) 552 100%

Tabela IV – Obraz histologiczny nowotworów złośliwych gruczołów ślinowych (n = 153) w poszczególnych lokalizacjachTable IV – Histopathology of malignant salivary glands neoplasms (n = 153) according to the localizations

Rozpoznanie histopatologiczne Ślinianka przyuszna Śliniankapodżuchwowa

Małe gruczołyślinowe

Ogółem(n)

Ogółem(%)

Adenocarcinoma 20 (w tym adenocarcinoma + AP = 2) 6 4 30 19,6

Carcinoma mucoepidermale 19 1 11 31 20,3

Carcinoma adenoides cysticum 10 15 14 39 25,5

Lymphoma malignum 15 – – 15 9,8

Carcinoma planoepitheliale 9 – – 9 5,9

Acinic cell carcinoma 8 – 1 9 5,9

Salivary duct carcinoma 3 (w tym salivary ductcarcinoma + AP = 1)

– 3 6 3,9

Carcinoma in tumore mixto 3 – 1 4 2,6

Carcinoma undifferentiatum 3 – – 3 1,9

Neoplasma malignum sialogenes 2 – 2 4 2,6

Carcinoma myoepitheliale 2 – – 2 1,3

Carcinoma sebaceum 1 – – 1 0,7

Ogółem 95 (62,1%) 22 (14,4%) 36 (23,5%) 153 100%

o t o l a r yn go l o g i a p o l s k a 6 7 ( 2 0 1 3 ) 1 5 4 – 1 6 3158

gruczołów ślinowych, zarówno niezłośliwych (p < 0,001), jaki złośliwych (p< 0,001). Tendencję wzrostową liczby pacjen-tów operowanych z powodu nowotworów niezłośliwych gru-czołów ślinowych odnotowano w opracowaniach innychośrodków w Polsce – w materiale Kliniki Otolaryngologiii Onkologii Laryngologicznej UM w Poznaniu i Kliniki Otola-ryngologii Gdańskiej Akademii Medycznej. W latach 1995–2000 w Klinice w Poznaniu operowano 222 pacjentów, pod-czas gdy pomiędzy 2001 a 2006 rokiem już 453 pacjentówz nowotworami niezłośliwymi dużych gruczołów ślinowych[9]. W Gdańskiej AM wzrost liczby leczonych pacjentówz powodu nowotworów niezłośliwych ślinianki przyusznej

Tabela V – Obraz histologiczny nowotworów złośliwych gruczonabłonkowych o niskim i wysokim stopniu złośliwości histopTable V – Histopathology of malignant salivary glands neoplasms(n = 552) according to the localizations

Rozpoznanie histopatologiczne Śliniankaprzyuszna

Nowotwory nabłonkowe o wysokimstopniu złośliwości (high-grade)

48 (50,5%)

Carcinoma adenoides cysticum 10

Adenocarcinoma high-grade 15

Carcinoma mucoepidermale high-grade 5

Salivary duct carcinoma 3

Malignant mixed tumor 3

Carcinoma planoepitheliale 9

Carcinoma undifferentiatum 3

Nowotwory nabłonkowe o niskimstopniu złośliwości (low-grade)

29 (30,6%)

Adenocarcinoma low-grade 2

Carcinoma mucoepidermale low-grade 14

Acinic cell carcinoma 8

Basall cell adenocarcinoma 3

Epithelial-myoepithelial carcinoma 2

Pozostałe nowotwory 18 (18,9%)

Ogółem 95 (100,0%)

wynosił aż 75% w porównaniu z liczbą operowanych pacjen-tów w latach 1969–1988 oraz pomiędzy 1991 a 2000 rokiem[10]. Natomiast zwiększenie liczby pacjentów zgłaszającychsię do leczenia z nowotworami złośliwymi dużych gruczołówślinowych w okresie od 1995 do 2006 roku odnotowanow Klinice Otolaryngologii AM w Białymstoku [11]. W literatu-rze znaleziono podobną tendencję wzrostową liczby zachoro-wań na nowotwory niezłośliwe i złośliwe w analizie 3461 no-wotworów małych i dużych gruczołów ślinowych leczonychw jednym z ośrodków w Chinach w latach 1955–2002 [12].

W analizowanej grupie 699 chorych z 705 nowotworamigruczołów ślinowych przeważały kobiety, które stanowiły

łów ślinowych z uwzględnieniem nowotworówatologicznej (n = 153) w poszczególnych lokalizacjachwith discrimination of high-grade and low-grade malignancy

Śliniankapodżuchwowa

Małe gruczołyślinowe

Ogółem

19 (86,4%) 27 (75,0%) 94 (61,4%)

15 14 39

4 2 21

– 7 12

– 3 6

– 1 4

– – 9

– – 3

3 (13,6%) 7 (19,4%) 39 (25,5%)

1 2 5

1 4 19

– 1 9

1 – 4

– – 2

– 2 (5,6%) 20 (13,1%)

22 (100,0%) 36 (100,0%) 153 (100%)

[(Ryc._4)TD$FIG]

Ryc. 4 – Analiza częstości występowania nowotworówgruczołów ślinowych w latach 1989–2008z uwzględnieniem dystrybucji lokalizacyjnejFig. 4 – Analysis of incidence of salivary glands neoplasms inyears 1989–2008 according to the localizations

[(Ryc._6)TD$FIG]

1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010

-10

0

10

20

30

40

50

60

70

Rok

NN

Ryc. 6 – Analiza trendu zachorowań na nowotworyniezłośliwe gruczołów ślinowych w latach 1989–2008(analiza regresji p < 0,001)Fig. 6 – Trend analysis of incidence of benign salivary glandsneoplasms in years 1989–2008

o t o l a r yn g o l o g i a p o l s k a 6 7 ( 2 0 1 3 ) 1 5 4 – 1 6 3 159

54,2% ogółu grupy. Dominację kobiet odnotowano w grupiepacjentów z nowotworami niezłośliwymi (M:K = 1:1,3), nato-miast w grupie nowotworów złośliwych proporcje płci byłyzbliżone (M:K = 1:0,96). Podobne wyniki podają Przewoźnyi wsp. [10], w ich pracy stosunek mężczyzn do kobietw grupie nowotworów niezłośliwych wynosił 1:1,2, nato-miast w grupie nowotworów złośliwych 1:1,03. W analizieOliveira i wsp. [13] stosunek mężczyzn do kobiet w obugrupach nowotworów był bardzo zbliżony, w grupie guzówniezłośliwych wynosił 1:1,6, a guzów złośliwych 1:1,5. Część[(Ryc._5)TD$FIG]

1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010

-10

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Rok

Ryc. 5 – Analiza trendu zachorowań ogółem na nowotworyniezłośliwe i złośliwe gruczołów ślinowych w latach 1989–2008 (analiza regresji p < 0,001)Fig. 5 – Trend analysis of incidence of benign and malignantsalivary glands neoplasms in years 1989–2008

autorów podaje natomiast zwiększone ryzyko rozwojunowotworów złośliwych wśród mężczyzn [12, 14]. W donie-sieniu Li i wsp. [12] stosunek mężczyzn do kobiet w grupienowotworów niezłośliwych wynosił 0,99:1, natomiast w gru-pie nowotworów złośliwych 1,34:1.

Średnia wieku pacjentów z nowotworami złośliwymiw przedstawionym materiale jest statystycznie istotniewyższa w porównaniu z grupą pacjentów z nowotworaminiezłośliwymi, zarówno w grupie kobiet (p< 0,001), jaki mężczyzn (p< 0,001). Uzyskane wyniki wskazują ponadto,że wraz z wiekiem wzrasta ryzyko rozwoju nowotworuzłośliwego w obrębie gruczołów ślinowych. Pacjenci z nowo-tworami złośliwymi powyżej 60 lat stanowili ponad 50% ogółupacjentów leczonych na nowotwory złośliwe gruczołów ślino-wych. Podobną korelację wieku i typu histopatologicznego

[(Ryc._7)TD$FIG]

1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010

-2

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

Rok

NZ

Ryc. 7 – Analiza trendu zachorowań na nowotwory złośliwegruczołów ślinowych w latach 1989–2008 (analiza regresjip < 0,001)Fig. 7 – Trend analysis of incidence of malignant salivaryglands neoplasms in years 1989–2008

o t o l a r yn go l o g i a p o l s k a 6 7 ( 2 0 1 3 ) 1 5 4 – 1 6 3160

guza odnotowali też inni autorzy [8, 12, 13, 15–19]. W pracyKopcia i wsp. [17] średnia wieku pacjentów z nowotworaminiezłośliwymi dużych gruczołów ślinowych wynosiła 48,7roku, a z nowotworami złośliwymi – 57,9. Istotnie wyższąśrednią wieku dla chorych z guzami złośliwymi – 48,1 rokuw porównaniu z grupą chorych z guzami niezłośliwymi – 40,1podają także Isa Kara i wsp. [16]. Z kolei w doniesieniuOliveira i wsp. [13] szczyt zachorowań w grupie nowotworówniezłośliwych obejmował 4. dekadę życia, natomiast nowo-tworów złośliwych 7. dekadę życia. W innej analizie więk-szość zachorowań na nowotwory niezłośliwe (43,7%) wystą-piła w przedziale wiekowym 30–50 lat, natomiast na nowot-wory złośliwe (47,6%) w przedziale 40–60 lat [12].

Wśród ogółu 705 nowotworów gruczołów ślinowych naj-więcej, bo aż 77,6% zlokalizowanych było w śliniance przy-usznej, 11,3% w śliniance podżuchwowej i 11,1% w małychgruczołach ślinowych. Przedstawiona w pracy dystrybucjanowotworów w poszczególnych lokalizacjach jest zbliżona dodanych z literatury [6, 13, 15, 21, 22]. W obszernej analizieobejmującej 599 przypadków nowotworów gruczołów ślino-wych leczonych w jednym z ośrodków w Brazylii w latach1996–2005 większość umiejscowiona była w śliniance przyusz-nej (69,5%), kolejno w podżuchwowej (15,8%) i małych gruczo-łach ślinowych (14,7%) [13]. Zbliżone wyniki przedstawiaw swojej pracy Ansari [15] – na 130 nowotworów gruczołówślinowych 63% rozwinęło się w śliniance przyusznej, 23%w śliniance podżuchwowej i 14% w małych gruczołachślinowych. W badaniu Satko i wsp. [22] w grupie 1021nowotworów gruczołów ślinowych dominowały guzy śliniankiprzyusznej (83%), resztę stanowiły guzy ślinianki podżuchwo-wej (10,8%), podjęzykowej (3,2%) i małych gruczołów ślino-wych (3%). Jednak, według innych autorów, drugą najczęstsząlokalizacją po śliniance przyusznej nie jest ślinianka podżu-chwowa, tylko małe gruczoły ślinowe [12, 16, 23, 24].

W analizowanym materiale 705 nowotworów gruczołówślinowych ryzyko rozwoju nowotworu złośliwego było tymwiększe, im mniejszy był gruczoł ślinowy, w którym guz sięrozwinął (Ryc. 3). W śliniance przyusznej większość stanowiłynowotwory niezłośliwe – 82,8%, podobnie, ale w mniejszymodsetku, w śliniance podżuchwowej – 71,3%, natomiastw małych gruczołach ślinowych nowotwory niezłośliwei złośliwe wystąpiły w podobnych proporcjach (53,8% i 46,2%).Zbliżony rozkład częstości występowania nowotworów nie-złośliwych i złośliwych w poszczególnych gruczołach ślino-wych prezentują również inni autorzy [6, 12, 13, 16, 21, 25–27].W doniesieniu Powęzkiej-Olszewskiej i wsp. [27] w ślinianceprzyusznej odnotowano przewagę nowotworów niezłośli-wych (58%) nad złośliwymi (42%), natomiast w śliniancepodżuchwowej częściej (56%) obserwowano nowotwór złoś-liwy. Z kolei w analizie Dębniak i wsp. [25] guzy łagodnew śliniance przyusznej stwierdzono 2,8 razu częściej niżzłośliwe, w śliniance podżuchwowej – 1,8 razu. W pracy Lii wsp. [12] w grupie 3461 guzów gruczołów ślinowych nowo-twory niezłośliwe przeważały zarówno w śliniance przyusz-nej (68,2%) jak i podżuchwowej (64,0%), w małych gruczołachślinowych stanowiły mniejszość (41,1%), natomiast w śli-niance podjęzykowej niemal wszystkie rozpoznane nowo-twory były złośliwe (89,6%). Nieco odmienne wyniki prezen-tuje Isa Kara i wsp. [16] – niezłośliwe nowotwory gruczołówślinowych przeważały tutaj w śliniance przyusznej (83,1%),

podżuchwowej (80%) i w mniejszym odsetku, ale teżw obrębie małych gruczołów ślinowych (60%).

Zgromadzony materiał potwierdza dużą różnorodnośćform patologicznych wśród nowotworów gruczołów ślino-wych. W grupie nowotworów niezłośliwych dominował gru-czolak wielopostaciowy, stanowiący 65,7% ogółu tej grupy.Był on najczęstszym guzem niezłośliwym zarówno w obrębieślinianki przyusznej, gdzie stanowił 63,1% nowotworów nie-złośliwych tej lokalizacji, jak i podżuchwowej (80,7%) orazmałych gruczołów ślinowych (73,8%). Drugim co do częstościwystępowania nowotworem niezłośliwym był guz Warthina(26,1%). Prawie wszystkie nowotwory o tym utkaniu histopa-tologicznym (90,9%) zlokalizowane były w śliniance przyusz-nej, gdzie stanowiły 28,9% nowotworów niezłośliwych.W pracach polskich autorów dotyczących nowotworówdużych gruczołów ślinowych odnotowano podobne wyniki [9,10, 18, 19, 25, 27–35]. W analizie Przewoźnego i Stankiewicza[10] obejmującej 417 nowotworów ślinianki przyusznejw przeważającej grupie nowotworów niezłośliwych (84,9%)najczęstszym guzem był gruczolak wielopostaciowy (65,5%),w drugiej kolejności wystąpił guz Warthina (24,0%). W KliniceLaryngologii ŚAM w Katowicach w okresie 20 lat leczono 531pacjentów z nowotworami ślinianki przyusznej, w tym więk-szość (79%) stanowiły guzy niezłośliwe, wśród których prze-ważał również gruczolak wielopostaciowy (75%) i guz War-thina (24%) [29]. W materiale Kliniki Otolaryngologicznejw Poznaniu dominujące utkanie gruczolaka stwierdzonou 315 chorych spośród 586 pacjentów z guzami niezłośliwymiślinianek przyusznych i 89–ślinianek podżuchwowych. Kolej-nym co do częstości występowania był gruczolak limfatycznystwierdzony u 181 chorych [9]. Gruczolak wielopostaciowyi guz Warthina były też najczęstszymi nowotworami niezło-śliwymi w analizie 332 guzów ślinianek przyusznych leczo-nych operacyjnie w Klinice Otolaryngologii AM w Warszawiew latach 1986–1995 [33]. Podobne do naszych wyniki prezen-tują również autorzy zagraniczni w analizach obejmującychjednocześnie nowotwory dużych i małych gruczołów ślino-wych [12–16, 21, 22, 24, 36, 37]. W materiale 1021 nowotworówgruczołów ślinowych leczonych w okresie 45 lat w OddzialeChirurgii Szczękowo-Twarzowej Uniwersytetu w Bratysławiew grupie nowotworów niezłośliwych (74%) dominował gru-czolak wielopostaciowy (72,8%), na drugim miejscu był guzWarthina (13,1%) [22]. W analizie Jonesa i wsp. [36] obejmują-cej 741 przypadków nowotworów gruczołów ślinowych zdiag-nozowanych w jednym z ośrodków w Wielkiej Brytaniiw latach 1974–2005 gruczolak wielopostaciowy stanowił 68,4%guzów niezłośliwych i 44,4% ogółu nowotworów. Niemal takąsamą częstość występowania gruczolaka wielopostaciowegoi guza Warthina wśród guzów niezłośliwych odnotowanow obszernym materiale 3461 nowotworów gruczołów ślino-wych leczonych na obszarze zachodnich Chin w latach 1955–2002 (odpowiednio 85,8% i 7,3%) [12] i w grupie 599 nowotwo-rów gruczołów ślinowych leczonych w okresie 10 latw Brazylii (86,7% i 8,2%) [13]. Gruczolak wielopostaciowy i guzWarthina były też najczęstszymi nowotworami niezłośliwymigruczołów ślinowych w doniesieniach z ośrodków w Turcji[16], Indii [24] czy Iranu [15].

W materiale własnym w grupie 153 złośliwych nowo-tworów gruczołów ślinowych dominowały 3 utkania histo-patologiczne: rak gruczołowato-torbielowaty (25,5%), rak

o t o l a r yn g o l o g i a p o l s k a 6 7 ( 2 0 1 3 ) 1 5 4 – 1 6 3 161

śluzowo-naskórkowy (20,3%) i gruczolakorak (19,6%), stano-wiące ogółem 65,4% całej grupy. W śliniance przyusznejnajczęstszymi nowotworami złośliwymi były gruczolakoraki rak śluzowo-naskórkowy występujące w tej lokalizacjiniemal w identycznych proporcjach, odpowiednio 21,1%i 20,0%. W śliniance podżuchwowej dominującym utkaniemhistopatologicznym był rak gruczołowato-torbielowaty,stanowiący aż 68,2% nowotworów złośliwych o tej lokaliza-cji, natomiast w obrębie małych gruczołów ślinowych więk-szość rozpoznań histopatologicznych stanowiły rak gruczo-łowato-torbielowaty i rak śluzowo-naskórkowy. W doniesie-niach autorów polskich najczęściej rozpoznawanyminowotworami złośliwymi w śliniance przyusznej był rakśluzowo-naskórkowy i rak gruczołowato-torbielowaty. W ma-teriale Gdańskiej Kliniki Otolaryngologicznej w grupie nowo-tworów złośliwych ślinianek przyusznych dominował rakśluzowo-naskórkowy (22,2%), rak w gruczolaku wielopostacio-wym (20,6%) i rak gruczołowato-torbielowaty (15,9%) [10].Podobne wyniki przedstawiono w analizie Kliniki Otolaryngo-logii AM w Bydgoszczy, gdzie rak śluzowo-naskórkowy i rakw gruczolaku wielopostaciowym stanowiły większość nowo-tworów złośliwych [28]. Najczęściej rozpoznanymi nowotwo-rami złośliwymi ślinianek przyusznych w analizie KlinikiLaryngologii ŚAM w Katowicach były rak śluzowo-naskór-kowy (27%) i rak gruczołowato-torbielowaty (22%) [29]. Nato-miast w materiale przedstawionym przez Osuch-Wójcikie-wicz i wsp. [33] przeważały 3 rozpoznania histopatologiczne:rak gruczołowy (28%), rak gruczołowato-torbielowaty (21%)i rak śluzowo-naskórkowy (15,8%). Z kolei rak gruczołowato--torbielowaty dominował w analizie Kopcia i wsp. [17] obej-mującej 103 nowotwory złośliwe ślinianek przyusznychi podżuchwowych leczonych w Klinice Otolaryngologicznejw Poznaniu oraz w materiale 64 guzów leczonych w KliniceOtolaryngologicznej w Lublinie [38].

Przedstawioną w materiale własnym dominację rakagruczołowato-torbielowatego w grupie nowotworów złośli-wych ślinianek podżuchwowych znajdujemy też w innychpracach. W pracy Powęzkiej-Olszewskiej i wsp. [27] rakgruczołowato-torbielowaty stanowił 57,2% ogółu nowotwo-rów złośliwych ślinianki podżuchwowej. W materiale KlinikiOtolaryngologii AM w Białymstoku najczęstszymi nowotwo-rami złośliwymi ślinianki podżuchwowej był rak gruczoło-wato-torbielowaty, kolejno – rak płaskonabłonkowy i gruczo-lakorak [11]. W grupie 18 nowotworów złośliwych śliniankipodżuchwowej leczonych w Gdańsku w latach 1970–1995rak gruczołowato-torbielowaty stanowił 35,3%, a rak gruczo-łowy 23,5% [25].

Wyniki analiz autorów zagranicznych, podobnie jakdane z literatury polskiej dotyczące częstości występowa-nia nowotworów złośliwych w gruczołach ślinowych sąrozbieżne. Według niektórych, dominującym nowotworemzłośliwym był rak śluzowo-naskórkowy [12, 15, 20, 39].W analizie 248 przypadków nowotworów złośliwychdużych gruczołów ślinowych zdiagnozowanych w okresie21 lat w Alabamie stanowił on 51,3% ogółu nowotworówzłośliwych [20]. Był też najczęstszym nowotworem złośli-wym stwierdzanym w populacji irańskiej [15]. W materiale2465 nowotworów złośliwych dużych gruczołów ślinowychzgłoszonych do Rejestru Nowotworów w Szwecji w latach1960–1995, w śliniance przyusznej większość stanowił rak

śluzowo-naskórkowy (21%), natomiast w śliniance podżu-chwowej – rak gruczołowato-torbielowaty (45%) [39].W innych badaniach, podobnie jak w prezentowanymmateriale własnym, najczęstszym nowotworem był rakgruczołowato-torbielowaty [13, 16, 22–24, 40]. W analizieKokenmuellera i wsp. [40] w grupie 155 nowotworówzłośliwych gruczołów ślinowych leczonych w Hanowerzew okresie 19 lat stanowił on aż 51,0%, drugim najczęst-szym guzem był rak śluzowo-naskórkowy (27,1%). Wśród237 nowotworów złośliwych gruczołów ślinowych odnoto-wanych w Fińskim Rejestrze Nowotworowym w latach1991–1996 najczęstszymi guzami były rak gruczołowato--torbielowaty (27%), rak śluzowo-naskórkowy (14%) i rakzrazikowokomórkowy (17%) [23]. Rak gruczołowato-torbie-lowaty był też najczęstszym nowotworem złośliwymodnotowanym przez autorów brazylijskich [13], tureckich[16], słowackich [22] i indyjskich [24].

Wnioski

1. W

analizowanym, 20-letnim okresie w przedstawionymmateriale odnoszącym się w większości do populacjiwojewództwa świętokrzyskiego w istotny sposób wzrosłaczęstość rozpoznawanych nowotworów gruczołów ślino-wych, zarówno niezłośliwych, jak i złośliwych.

2. W

przedstawionym materiale 705 nowotworów gruczołówślinowych przeważały nowotwory niezłośliwe stanowiące78,3% ogółu grupy.

3. N

owotwory gruczołów ślinowych częściej rozpoznawanou kobiet. Średnia wieku pacjentów z nowotworami złośli-wymi była istotnie wyższa od średniej wieku pacjentówz nowotworami niezłośliwymi.

4. R

yzyko rozwoju nowotworu złośliwego było tym większe,im mniejszy był gruczoł ślinowy, w którym guz sięrozwinął, i wzrastało wraz z wiekiem pacjentów.

5. N

owotwory niezłośliwe, jak i złośliwe charakteryzowałysię dużą różnorodnością form histopatologicznych.W grupie nowotworów niezłośliwych dominowały gru-czolak wielopostaciowy i gruczolak limfatyczny, stano-wiące łącznie 91,8% całości tej grupy. Do najczęstszychnowotworów złośliwych należały rak gruczołowato-tor-bielowaty, rak śluzowo-naskórkowy i gruczolakorak, sta-nowiące łącznie 65,4% ogółu grupy nowotworów złośli-wych.

Wkład autorów/Authors' contributions

Według kolejności.

Konflikt interesu/Conflict of interest

Nie występuje.

Finansowanie/Financial support

Nie występuje.

o t o l a r yn go l o g i a p o l s k a 6 7 ( 2 0 1 3 ) 1 5 4 – 1 6 3162

Etyka/Ethics

Treści przedstawione w artykule są zgodne z zasadamiDeklaracji Helsińskiej, dyrektywami EU oraz ujednoliconymiwymaganiami dla czasopism biomedycznych.

Badania własne zostały przeprowadzone zgodnie z zasa-dami Dobrej Praktyki Klinicznej i zaakceptowane przezlokalną Komisję Bioetyki.

p i �s m i e n n i c t w o / r e f e r e n c e s

[1] Barnes L, Eveson JW, Reichart P, Sidransky D. Pathology andGenetics. Head and Neck Tumours. Lyon: IARC Press; 2005.

[2] Dias FL, Lima RA, Cernera CR. Management of Tumors ofthe Submandibular and Sublingual glands. W: Myers EN,Ferris RL, reds. Salivary gland disorders. Berlin, Heidelberg:Springer; 2007. p. 339–377.

[3] Eversole L. Salivary Gland Pathology. W: Yao-Shi Fu, et al.,reds. Head and Neck Pathology with Clinical Correlations.New York: Churchill Livingstone; 2001. p. 242–292.

[4] Watkinson JC, Gaze MN, Wilson JA. Stell and Maran's headand neck surgery. Oxford: Butterworth Heinemann; 2000.

[5] Krajowy Rejestr Nowotworów: http://148.81.190.231/krn/std.[6] Hoffman H, Funk, Endres E. Evaluation and Surgical

Treatment of Tumors of the Salivary Glands. W: Thawley S,et al., reds. Comprehensive Management of Head andNeck Tumors. Philadelphia: W.B. Saunders Comp; 1999. p.1147–1181.

[7] Kaplan M, Abemayor E. Clinical Considerations for theDiseases of the Salivary Glands. W: Yao-Shi Fu, et al., reds.Head and Neck Pathology with Clinical Correlations. NewYork: Churchill Livingstone; 2001. p. 231–241.

[8] Bień S, Żyłka S, Mierzwa T. Guzy gruczołów ślinowychu chorych w wieku podeszłym. Otolaryngol Pol 1997;51(supll. 24):142–144.

[9] Wierzbicka M, Kopeć T, Szyfter W, Bem G. Epidemiologiaguzów niezłośliwych ślinianek podżuchwowych iprzyusznych na podstawie 675 przypadków. OtolaryngolPol 2010;64(5):281–287.

[10] Przewoźny T, Stankiewicz Cz. Neoplasms of the parotidgland in northern Poland, 1991-2000. Eur ArchOtorhinolaryngol 2004;261(7):369–375.

[11] Rzewnicki I, Woińska-Rojecka T, Othman J, Mazus K.Nowotwory złośliwe gruczołów ślinowych w latach1991–2006 w materiale Kliniki Otolaryngologii AM wBiałymstoku. Otolaryngol Pol 2007;61(5):817–821.

[12] Li LJ, Li Y, Wen YM, Liu H, Zhao HW. Clinical analysis ofsalivary gland tumor cases in West China in past 50 years.Oral Oncol 2008;44(2):187–192.

[13] Oliveira FA, Duarte EC, Taveira CT, Maximo AA, Aquino EC,Cassia Alencar R, et al. Salivary Gland Tumor: A Review of599 Cases in a Brazilian Population. Head Neck Pathol2009;3(4):271–275.

[14] Ito FA, Ito K, Vargas PA, de Almeida OP, Lopes MA. Salivarygland tumors in a Brazilian population: a retrospective studyof 496 cases. Int J Oral Maxillofac Surg 2005;34(5):533–536.

[15] Ansari MH. Salivary glands tumors in an Iranianpopulation: a retrospective study of 130 cases. J OralMaxillofac Surg 2007;65(11):2187–2194.

[16] Isa Kara M, Goze F, Ezirganli S, Polat S, Muderris S, Elagoz S.Neoplasms of the salivary glands in a Turkish adultpopulation. Med Oral Patol Oral Cir Bucal 2010;15(6):880–885.

[17] Kopeć T, Wierzbicka M, Szyfter W, Bem G. Guzy złośliweślinianek w materiale Kliniki Otolaryngologii i Onkologii

Laryngologicznej w Poznaniu w okresie 12 lat. OtolaryngolPol 2010;64(5):288–295.

[18] Olejniczak I, Kozłowski Z, Dąbrowska K, Łukomski M. Guzyślinianki przyusznej–obraz kliniczny, sposób postępowaniai wyniki leczenia. Otolaryngol Pol 2008;62(4):446–460.

[19] Pietniczka-Załęska M, Kukwa A. Guzy ślinianki przyusznejw materiale Kliniki Otolaryngologii w Warszawie w latach1990-2006. Otolaryngol Pol 2008;62(4):395–399.

[20] Pinkston JA, Cole P. Incidence rates of salivary glandtumors: results from a population -based study.Otolaryngol Head Neck Surg 1999;120(6):834–840.

[21] Eneroth CM. Salivary gland tumours in the parotid gland,submandibular gland, and the palate region. Cancer1971;27(6):1415–1418.

[22] Satko I, Satko P, Longauerova I. Salivary gland tumourstreated in the stomatological clinics in Bratislava.J Craniomaxilloac Surg 2000;28(1):56–61.

[23] Luukkaa H, Klemi P, Leivo I, Koivunen P, Laranne J,Makitie A, et al. Salivary gland cancer in Finland 1991–96:An evaluation of 237 cases. Acta Otolaryngol 2005;125(2):207–214.

[24] Subhashraj K. Salivary gland tumors: a single institutionexperience in India. Br J Oral Maxillofac Surg 2008;46(8):635–638.

[25] Dębniak E, Ożdziński W, Kuczkowski J, Starzyńska A.Epidemiologia guzów dużych gruczołów ślinowychw regionie gdańskim w latach 1970–1995. Otolaryngol Pol1997;51(supl. 24):721–723.

[26] Mortensen KS, Hjortlund J, Bjorndal K, Krogdal A, GodballeC. Salivary gland tumors in the County of Funen, 1984–2003.Ugeskr Laeger 2008;11, 170(7):545–548.

[27] Powęzka-Olszewska I, Łukasik S, Wrona R, Białogłowski P.Porównanie częstości występowania różnych guzóww śliniance przyusznej i podżuchwowej. Otolaryngol Pol1995;49(supl. 20):486–489.

[28] Dalke K, Betlejewski S, Janicka-Beuth L, Rygiel M, WiniarskiP. Guzy nowotworowe ślinianek rzyusznych w materialeBydgoskiej Kliniki Otolaryngologii w latach 1980–1994.Otolaryngol Pol 1995;49(supll. 20):48–53.

[29] Gierek T, Majzel K, Jura-Szołtys E, Ślaska-Kaspera,Witkowska M, Klimczak-Gołąb L. Analiza histoklinicznaguzów ślinianek przyusznych u chorych operowanychw okresie 20 lat w Klinice Laryngologii SAM w Katowicach.Otolaryngol Pol 2007;61(4):399–403.

[30] Lisowska G, Namysłowski G, Urbaniec N. Diagnostyka ileczenie nowotworów ślinianek przyusznych w materialeII Katedry i Kliniki Laryngologii w Zabrzu w latach 1993–1997. Otolaryngol Pol 1999;53(supll. 30):604–607.

[31] Łazarczyk B, Chodynicki S, Kosztyła-Hojna B, GindzieńskaE, Borawska B. Ocena wyników leczenia nowotworówślinianek przyusznych. Otolaryngol Pol 1999;53(supll.30):607–609.

[32] Łazarczyk B, Chodynicki S, Różańska-Kudelska M, Silko J.Nowotwory ślinianek przyusznych, obrazhistopatologiczny i leczenie. Otolaryngol Pol 1995;49(supl. 20):154–157.

[33] Osuch-Wójcikiewicz E, Janczewski G, Dobrzyński P,Chęciński P, Bruzgielewicz A, Zawadzka R, et al. Guzyślinianek przyusznych w materiale Kliniki OtolaryngologiiAM w Warszawie w latach 1986-1995. Otolaryngol Pol1999;53(4):431–434.

[34] Pietniczka M, Kukwa A, Kizler-Sobczyk K, Sobczyk G.W sprawie diagnostyki i leczenia guzów śliniankiprzyusznej. Otolaryngol Pol 1997;51(supll. 25):65–69.

[35] Rak J, Gawron W, Bochnia M, Mazur M. Choroby ślinianekw materiale Kliniki Otolaryngologicznej AkademiiMedycznej we Wrocławiu w latach 1988–1997. OtolaryngolPol 1999;53(supl. 30):633–636.

o t o l a r yn g o l o g i a p o l s k a 6 7 ( 2 0 1 3 ) 1 5 4 – 1 6 3 163

[36] Jones AV, Craig GT, Speight PM, Franklin CD. The range anddemographics of salivary gland tumours diagnosed in a UKpopulation. Oral Oncol 2008;44(4):407–417.

[37] Vargas PA, Gerhard R, Araujo Filho VJ, de Castro IV. Salivarygland tumors in a Brazilian population: a retrospectivestudy of 124 cases. Rev Hosp Clin Fac Med Sao Paulo 2002;57(6):271–276.

[38] Olszański W, Gołąbek W, Kłos A, Siwiec H. Wznowynowotworów niezłośliwych ślinianki przyusznej.Otolaryngol Pol 1999;53(supll. 30):257–259.

[39] Wahlberg P, Anderson H, Biorklund A, Moller T, Perfekt R.Carcinoma of the parotid and submandibular glands–astudy of survival in 2465 patients. Oral Oncol 2002;38(7):706–713.

[40] Kokemueller H, Swennen G, Brueggemann N,Brachvogel P, Eckardt A, Hausamen JE. Epithelialmalignancies of the salivary glands: clinical experience ofa single institution–a review. Int J Oral Maxillofac Surg2004;33(5):423–432.