Chaim i Selma ( wersja polska)

7/30/2019 Chaim i Selma ( wersja polska)

1/6

Maria Ciesielska

Selma i Chaim

SelmaSaartje (Selma) Wijnberg-Engel urodzia si w Holandii, 15 maja 1922 roku. Byaczwartym dzieckiem Alidy i Samuela Wijnbergw. Matka bya osob bardzo religijn,dziaaa spoecznie w organizacji syjonistycznej dla kobiet, Hadassah. Ojciec prowadzikoszerny hotel w Zwolle, w pobliu targu byda, w ktrym chtnie nocowali ortodoksyjniydzi, zajmujcy si kupiectwem. Selma wspominaa po latach, e w jej otoczeniu nikt nienosi brody ani pejsw, wrd jej kolegw nie byo ydw, a antysemityzmu nie znaa.Wkrtce po wybuchu wojny w Holandii zmar ojciec Selmy a hotel zosta przejty przez

Niemcw. Dziki pomocy ksidza katolickiego udao si jej ukry u rodziny aryjskiej, wUtrechcie. Jednak na skutek donosu zostaa aresztowana i uwiziona. Z wizienia w Utrechciezostaa deportowana do obozu koncentracyjnego w Vught a stamtd do obozu przejciowego

w Westerbork.

*Rankiem, 6 kwietnia 1943 roku jak w kady wtorek ruszy transport z obozu

Westerbork na Wschd. Winiowie otrzymali na drog troch jedzenia i wsiedli doprzygotowanych dla nich wagonw towarowych. Do tej pory ydzi deportowani z obozuWesterbork podrowali pocigami pasaerskimi, z opiek pielgniarsk. Tym razem

pozbawiono ich zudze. Wagony byy puste, na podog rzucono troch somy a w kciestao wiadro, ktre suy miao za ubikacj. Podr trwaa trzy dni i trzy noce. Pocigzatrzymywa si wielokrotnie, ale drzwi nie otwierano. Szczliwcy mogli wyglda przezniewielkie okienko. Widzieli przez nie coraz biedniej wygldajcych ludzi i niekoczce silasy. Do Sobiboru przybyli 9 kwietnia, w pitek. Byli jednym z tych transportw, na ktrewiniowie obozu Sobibr niecierpliwie czekali, w nadziei na lepsze ni zazwyczaj jedzenie inapiwki za przeniesienie bagau. Kiedy otworzyy si drzwi rozleg si wist pejczw i krzyk.Wysiadajcy ludzie popychali si wzajemnie i potykali o siebie. Ci, ktrzy nie byli w staniei, zajmowali miejsca w wagonach docierajcych wprost do kaplicy penicej funkcjlazaretu. Tam dyurowali jak zwykle SS Unterscharfhrer Paul Bredow z kilkomaUkraicami. Bredow osobicie rozstrzeliwa starcw i chorych, ktrym wczeniej kaza usina skraju dou grzebalnego.

Selma Wijnberg oraz kilka jej koleanek, z ktrymi zaprzyjania si jeszcze wwizieniu w Amsterdamie, zostay skierowane do SS Sonderkommando Sobibr. Wybrane do

pracy przez Obrscharfrera Frenzla, stay z boku i patrzyy na mijajcy je pochd. Co z nami bdzie? zapytaa Selma. Jeden prysznic, jeden prysznic i powszystkim odpowiedziaa koleanka.

Jednak prysznic nie by pisany wybranym tego dnia do pracy dziewcztom.Zaprowadzono je do wydzielonej czci obozu, gdzie stay baraki dla winiw. Tam, wrdszykujcych si do pracy chopcw, Selma rozpoznaa znajomych z Zwolle. Jeden z nichmieszka jaki czas w hotelu jej ojca, po tym jak Niemcy wyrzucili jego rodzin z domu.Teraz mia by dla Selmy jedynym oparciem. Podesza do niego i przywitaa si, ale on nieodpowiada. Nikt z Holendrw nie chcia rozmawia z nowo przybyymi.

Razem z innymi ruszyy do pracy w sortowni, gdzie kazano im rozdziela odzielepsz od gorszej. Przeszukiway kieszenie i plecaki. Nie zdaway sobie sprawy, do kogo

naleay wszystkie te rzeczy, dopki w rce Selmy nie trafiy ubrania jej wuja. Wtedyzrozumiay, e to rzeczy osb z ich transportu. Dalej jednak nie domylay si, co mogo si z


2/6

nimi sta. Godzin pniej wszyscy stawili si na apel, po ktrym Niemcy zarzdzili zabaw.Do taca gray skrzypce i akordeon i byo prawie tak, jak kiedy w domu, w Zwolle. Tylko,e nikt si nie mia.

Chaim

Chaim urodzi si w Brudzewie w Polsce centralnej, w 1916 roku. Jego ojciec bywacicielem maego sklepu z tekstyliami. Kiedy Chaim mia 5 lat, w Brudzewie nasiliy siantyydowskie nastroje i rodzice przeprowadzili si do odzi. Tam te ukoczy ydowskszko podstawow oraz ksztaci si szkole wkienniczej. Pracowa w sklepie, u swojegowuja. rodowisko, w ktrym pracowa i y byo prawie cakowicie ydowskie. W 1939 rokusuy w Wojsku Polskim, bra udzia w wojnie obronnej Polski. Koniec suby przypada na

poow wrzenia 1939 roku. W niewoli niemieckiej, zosta skierowany do pracy przymusowejw Lipsku. W marcu 1940 roku zosta odesany do Polski, jako ydowski jeniec wojenny.Pracowa przymusowo w gospodarstwie rolnym w okolicach Lublina.

*

Latem 1942 roku z getta w Izbicy, Chaim wraz z bratem i przyjacielem, zostaliprzewiezieni do obozu Sobibr. Zaraz po przyjedzie miaa miejsce selekcja. Obzpotrzebowa fachowcw, stale si powiksza. Jaki Niemiec zapyta Chaima, skd jest.Odpowiedzia, e z odzi. Kaza mu wystpi z kolumny. Brat nie zosta wybrany.

W tym czasie wielu ydw z Generalnego Gubernatorstwa syszao ju, co sidzieje z ydami na Wschodzie. Ale modzi nadal byli peni nadziei, e przydadz si do

pracy. Po latach Chaim wspomina, e nie mia pojcia, co ta selekcja oznacza.Nie moglimy w to uwierzy, poniewa to byo niewyobraalne, wprost nie do

zniesienia. Niemoliwe, eby co takiego miao przytrafi si nam. Dlatego, gdy nas wybrano,nie wiedziaem, co to waciwie oznacza. ycie czy mier1.

Tego dnia, gdy do obozu przyjecha transport z Westerbork, Chaim, chocia byprzystojnym mczyzn, wyglda bardzo ndznie. Mia na sobie dwie pary bryczesw, a nagowie zniszczony kapelusz. W obozie mia dziewczyn, jednak, kiedy zobaczy Selm niemg od niej oderwa oczu. Podszed i zapyta czy z nim zataczy. Nie spodoba si jej, alezgodzia si. Kiedy zabawa dobiega koca, Selma spotkaa znajomych z rodzinnegomiasteczka. Zapytali j Wiesz, co oznacza ten ogie? Nie wiedziaa. Wtedy jej powiedzieli.

Nastpnego dnia rano, kiedy maszerowali do sortowni, Chaim stara si trzymablisko Selmy. Holendrzy reagowali zazwyczaj podobnie, gdy dowiadywali si prawdy oobozie. Nieprzystosowani do cikich warunkw popadali w przygnbienie, rozpacz a wkocu umierali.

Chaim by ydem z Polski i szybko si nauczy, jak naley wyglda na apelu, jak

pracowa eby nie obrywa od kapo, jak organizowa sobie dodatkowe jedzenie. Teraz bygotowy pomaga Selmie. Praca przy sortowaniu bya wzgldnie bezpieczna i niezbyt cika.Naleao rozdziela przedmioty zgodnie z ustalonym porzdkiem. Osobno banknoty, monetyi kosztownoci. Potem pozostae przedmioty wartociowe, takie jak zegarki, pira, noe,scyzoryki, latarki, portfele. Odzie msk oddzielnie, oddzielnie kobiec i dziecic,

poniewa ta pierwsza przeznaczona bya na front. Najtrudniej byo z jedzeniem. To, ktredostawali z obozowej kuchni nazywali somian zup i czarn wod. Kromka gliniastegochleba take nie nadawaa si zbytnio do jedzenia. Wygodniali Holendrzy zjadali zazwyczajwszystko, co dostali, ale Polacy potrafili zaryzykowa i zdoby co dodatkowego. Oczywicietak moliwo mieli tylko ci, ktrzy pracowali w sortowni. Ryzykowali wiele zabierajc

jedzenie z bagau, ale jeli mieli przey, musieli je. Kady zapany na kradziey, karany

by chost. Winiw gromadzono wtedy przed barakiem, eby dobrze si przyjrzeli, jakakara czeka tych, ktrzy co ukradn. Mimo to nadal to robili. Wkrtce take Selma wynosia


3/6

ukradkiem jedzenie i lepsze ubrania dla swoich koleanek Dwie podstawowe zasady, jakichnauczy j Chaim brzmiay: nie rzucaj si w oczy i nie patrz na rzeczy, ktrych nie moesz

znie. Zreszt Chaim nie odstpowa jej na krok. Stali si nierozczni, nawetOberscharfuhrer Frenzel zacz nazywa ich mod par.

W sierpniu przestano kierowa do obozu Sobibr transporty z zagranicy. Teraz

nawet ci, ktrzy zwykle mieli co wicej do jedzenia, zaczli godowa. Dodatkowo pojawiasi obawa, e skoro nie ma transportw nie bd potrzebni robotnicy i obz zostaniezlikwidowany. Winiowie zaplanowali zbiorow ucieczk.

14 padziernika rano Chaim poleci Selmie, eby si ciepo ubraa i woyawygodne buty. Wiedzia, e na ten dzie zosta zaplanowanybunt. Chcia mie pewno, ekiedy si zacznie, bd blisko siebie. Selma niedawno przesza tyfus i nie odzyskaa jeszcze w

peni si. Umwili si w baraku, w ktrym sortowano leki.Obz wyglda jakby nic si nie dziao, ale kiedy czekali na apel, Chaim usysza,

e dwch winiw wybiera si do budynku administracji, eby zabi jednego z esesmanw.W ostatniej chwili jeden z nich wycofa si. Chaim poszed zamiast niego. Po latachwspomina:

Nie uwaam si za wielkiego bohatera czy bardzo odwanego czowieka. Raczejwalczyem o przetrwanie, w samoobronie. Jeli bym tego nie zrobi cay plan mg trafi

szlag [] To nie bya decyzja. Raczej reakcja, reakcja instynktowna. Powiedziaem:Zrbmy to, chodmy i zrbmy. Weszlimy do biura i zabilimy tego Niemca. Z kadymdgniciem noa mwiem: To za mojego ojca, za moj matk, za tych wszystkich ludzi,wszystkich ydw, ktrych zabilicie wtedy n si zelizgn wylizgn mi si z rki i

zraniem si2.Selma i Chaim uciekli razem. Selma musiaa czsto przystawa, poniewa miaa

biegunk. Zawsze tak si dziao, gdy czego bardzo si baa. Tym razem take. Byo jejgorco w dodatkowych ubraniach, wic zdejmowaa je kolejno i porzucaa. Zerwaa tenaszyjnik z ydowskimi ozdobami. Tak bdzie lepiej, przecie nie wiadomo gdzie trafimy,

pomylaa.Biegli przed siebie, a zrobio si zupenie ciemno. Gdy dotarli do granicy lenej

polany usyszeli ludzi rozmawiajcych w jidysz. Na polanie stao omiu mczyzn, jeden miabro. Podeszli do nich. Wreszcie spotkaliswoich.

Czy moemy si przyczy? zapyta Chaim. Nie chcemy was! usyszeli, ajeden z nich wycelowa w Chaima. Przecie nie zastrzel mnie na jego oczach pomylaaSelma i zasonia sob Chaima. Zaskoczony mczyzna odwrci si i znik miedzydrzewami. Chaim i Selma byli pewni, e usysz strzay, ale nic takiego si nie stao. Niemogli si przyczy, poniewa obecno Selmy bya dla wszystkich zbyt duymzagroeniem, nie mwia po polsku, nie znaa polskich zwyczajw. Jeeli przyszoby im si

ukrywa na wsi, z ni byoby to bardzo trudne. Tamci woleli nie ryzykowa. Chaimzdecydowa, e bd szuka gospodarstwa, w ktrym pracowa w 1940 roku. Liczy naprzychylno znajomego chopa. Szli noc, w dzie spali. Selma bya miertelnie przeraona.W nocy widziaa rne zjawy. Przeraliwie marza. Teraz bardzo aowaa, e wyrzuciadodatkowe ubrania. Nogi spuchy jej do tego stopnia, e pewnego dnia nie bya w staniezaoy butw. Wszystko to bardzo opniao marsz. Na szczcie mieli pienidze ikosztownoci, o ktre Chaim zatroszczy si przed ucieczk. Przechowywa je w futerale naokulary. Mia nadziej, e ta fortuna uratuje im ycie. Kadego dnia przed wieczorem,

podchodzili do gospodarstw proszc o jedzenie. Kupowali je. Raz, jeden chop pozwoli imprzespa si w stodole, ale musieli obieca, e noc odejd. Tumaczy si, e ma mae dziecii boi si, e ssiedzi co zauwa i donios na niego. Po dziesiciu dniach dotarli do innego

gospodarstwa. Byli wygodniali, zawszeni i bardzo zalknieni. Zdecydowani zapaci wiele,byle odetchn i nabra si.


4/6

Ukryjesz nas? Zapacimy zapytali nieznajomego gospodarza. Nie. Mieszkamza blisko drogi, ale jutro mog was zaprowadzi do mojego brata. Przeczekacie w stodole odpowiedzia.

Nastpnego dnia Selma w przebraniu wieniaczki jechaa furmank powoonprzez poznanego chopa. Pod stert przedmiotw, lea ukryty Chaim.

U Adama i Stefki mieli ukrywa si a do nadejcia Armii Czerwonej. Terazmogli si w kocu umy i wypra swoje ubrania. Potem zaprowadzono ich do obory, gdzieprzygotowano im kryjwk. Wdrapali si na gr, na co w rodzaju strychu. Do nakryciadostali koc. Reguy byy proste: nie wolno gono rozmawia, nie wolno schodzi na d,

porusza si w dzie wolno tylko tyle, ile to niezbdne. Posiek dostan raz dziennie. Ichocia ta kryjwka kosztowaa bardzo drogo, byli w kocu wzgldnie bezpieczni.Pocztkowo trudno byo Selmie znie wszechobecny odr krowich odchodw, doprowadza

j do wymiotw. Nie moga te przyzwyczai si do szczurw, wszy i wierzbu. Kilkakrotniedawali Stefce pienidze na zakup maci, ale nigdy jej nie otrzymali.

Przez pierwsze p roku panowa wzgldny spokj. Dostawali do jedzenia ebyprzey, jakie kartki, na ktrych pisali do siebie miosne listy, a nawet troch weny, z ktrej

Selma zrobia na drutach ciepe skarpety. Zarwno tam, w obozie, jak i teraz nie mieli nicpoza sob nawzajem. Leeli caymi dniami przykryci sianem i marzyli. Snuli plany naprzyszo. Kochali si.

W kwietniu Selma napisaa w swoim pamitniku:Sdz, e jestem w ciy. Moje piersi zrobiy si due. To bdzie kosztowao nas

ycie. Oni na pewno nie zgodz si trzyma nas duej. Nie moemy mie tu dziecka. Le tu ipacz od trzech dni. Nic nie mona zrobi poza czekaniem na to, co bdzie. Nie moemychodzi po ulicy. Od razu nas zastrzel. Nie moemy i do lekarza. aden lekarz nie omieli

si pomc ydwce. Znamy si tak krtko i chcielimy poy jeszcze razem jak ludzie. Niemamy rodzin, wszystko przemino. Boe, pom nam w tym nieszczciu. Widzielimy tysiceludzi idcych na mier, a teraz sprowadzamy na wiat nowe ycie. Teraz doczymy doumarych. Dlaczego nie umaram rok temu w Sobiborze? Nie musiaabym zmaga si z tymnieszczciem. Ale cigle mam mojego ma, mojego kochanego ma3.

W nocy 23 lipca 1944 roku front zbliy si na tyle blisko, e sycha byoprzelatujce nad gospodarstwem samoloty i ostrza artyleryjski, od ktrego wszystko drao.W trakcie dnia nadcigny samochody radzieckie i pojawili si pierwsi onierze. Chaim iSelma ubrali si w rzeczy, ktre czekay na ten dzie od dziewiciu miesicy. Selma niemoga ju dopi spodni. Zeszli na d po drabinie, wprost w objcia onierzy. W kocu byliwolni. By 23 lipca 1944 roku.

Epilog

W pierwszej poowie sierpnia opucili wie z uwagi na nasilajce si zagroenie zestrony polskich antysemitw. Pojechali do Chema, gdzie Chaim pracowa w szpitalu dlarannych onierzy. Po pewnym czasie zdoby faszywe dokumenty i zbiegli do Parczewa.Tam wzili lub i na wiat przyszed ich syn, Emil. Jednak nawet tam nie czuli si

bezpiecznie. Jeszcze zim przenieli si do Lublina, gdzie pod swj dach przyj ich SolomonPodchlebnik (zbieg wczeniej z obozu w Sobiborze, w tak zwanej ucieczce Waldkommando).Jego mieszkanie byo schronieniem dla wielu uciekinierw. Jednake ataki na ocalaychydw nasilay si. W grudniu 1944 roku Leon Feldhendler, przywdca powstania wSobiborze zosta zastrzelony w Lublinie przez polskich antysemitw.

Selma i Chaim opucili Polsk w 1945 roku. Podr do Odessy przez Rumunitrwaa od stycznia do maja 1944 roku. W trakcie podry statkiem z Odessy do Marsylii

zmar ich syn, Emil. Do Holandii dotarli pocigiem. Zamieszkali w Zwolle, rodzinnymmiecie Selmy, gdzie razem z jej ocalaym bratem, Abrahamem i szwagierk prowadzili


5/6

rodzinny hotel. Tam te urodzio si dwoje ich dzieci, Alida i Ferdinand. W roku 1951wyemigrowali do Izraela, a w 1957 roku do Stanw Zjednoczonych. Chaim trudni si

pocztkowo handlem, ale ostatecznie zosta jubilerem. W latach siedemdziesitych osiedli wBranford w Connecticut. Tam te pochowany jest Chaim, ktry zmar 4 sierpnia 2003 roku.

Selma przechowuje zdjcie swojej matki, wyrzucone przez ni z pocigu, w

drodze do Auschwitz. Kto je odnalaz i dostarczy po wojnie. Na odwrocie zdjcia AlidaNathans Wijnerg napisaa:Drogie dzieci. Syszelicie zapewne, co si stao. Kto wie? Z Bopomoc zobaczymy si w lepszych czasach. Bdcie silni4.

Maria Ciesielska absolwentka Akademii Medycznej w Warszawie oraz Szkoy GwnejAdministracji i Zarzdzania w Warszawie. Pracuje jako lekarz internista i tumacz, badaczkahistorii obozu zagady Sobibr.


6/6

1 Wywiad Lindy Kuzmack z Selm Wijnberg Engel oraz Chaimem Engel dla United States HolocaustMemorial Museum, 1990 r. http://www.ushmm.org/museum/exhibit/online/phistories/2 Escape from Sobibor, A true story of Triumph and Survival Richarda Rashke, NY 1982r.3 Informacje wasne zebrane podczas rozmowy z Selm Wijnberg Engel, 2009 r.4 Escape from Sobibor

Chaim i Selma ( wersja polska)

Documents

Transcript of Chaim i Selma ( wersja polska)