216 6-7/2016 technika chłodnicza i klimatyzacyjna

czynniki chłodnicze czynniki chłodnicze

Współczesny inżynier i technik chłod-nictwa to nie tylko specjalista w swojej dziedzinie, ale również znawca polskiego i europejskiego prawa w zakresie gazów fluorowanych i doradca swoich klien-tów w tym zakresie. To również znawca nowych czynników chłodniczych oraz metod ich odzysku. Tak przynajmniej wy-gląda profil idealnego pracownika branży chłodnictwa i klimatyzacji, a również in-stalatorów i serwisantów pomp ciepła.

Jest kilka poważnych ośrodków szkolenio-wych w Polsce, w których przy okazji cer-tyfikacji F-gazowej można zdobyć wiedzę konieczną nie tylko do zdania egzaminu, ale do efektywnej i bezpiecznej pracy. Poza aspektami technicznymi można wy-różnić też 3 obszary, gdzie wiedza powinna być uaktualniana.

Obszar I Obowiązki serwisu chłodniczego

Każdy serwisant musi znać podstawę prawną funkcjonowania branży chłod-nictwa, klimatyzacji i pomp ciepła, którą stała się Ustawa z dnia 15 maja 2015 r. o substancjach zubożają-cych warstwę ozonową i o niektórych fluorowa-nych gazach cieplarnia-nych oraz rozporządze-nia wykonawcze, które umożliwiają realizowanie jej zapisów. Tytuły rozpo-rządzeń mówią same za siebie jakich informacji należy w nich szukać:1. Rozporządzenie Mi-

nistra Rozwoju z dnia 3 grudnia 2015 roku w sprawie wskazania podmiotu pełniące-go funkcję jednostki certyfikującej przed-siębiorców oraz jed-nostki certyfikującej

BRANŻA CHŁODNICZA I KLIMATYZACYJNAW NOWEJ SYTUACJI PRAWNEJ

– 3 OBSZARY DO ROZWOJUKrzysztof GRZEGORCZYK

Rys 1: szkolenie w akredytowanym ośrodku

personel (Dz.U.2015. 2072);2. Rozporządzenie Ministra Rozwoju

z dnia 3 grudnia 2015 r. w sprawie jed-nostkowych stawek opłat za czynności realizowane przez jednostkę certyfiku-jącą personel (Dz.U.2015.2074);

3. Rozporządzenie Ministra Rozwoju z dnia 17 grudnia 2015 roku w spra-wie minimalnych wymagań dotyczą-cych wyposażenia technicznego do prowadzenia szkoleń i przeprowadza-nia egzaminów, wiedzy teoretycznej i doświadczenia praktycznego osób przeprowadzających egzaminy oraz prowadzących szkolenia, wymagań dotyczących przeprowadzania egza-minów, a także wzorów dokumentu potwierdzającego złożenie egzaminu z wynikiem pozytywnym, wniosku o wydanie certyfikatu i certyfikatów dla personelu (Dz.U.2015. 2317);

4. Rozporządzenie Ministra Rozwoju w sprawie minimalnych wymagań dotyczących wyposażenia technicz-nego przedsiębiorcy prowadzącego działalność polegającą na instalacji, konserwacji lub serwisowaniu urzą-dzeń chłodniczych, klimatyzacyjnych

lub pomp ciepła i systemów ochro-ny przeciwpożarowej, zawierają-cych fluorowane gazy cieplarniane (Dz.U.2015.2125);

5. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 stycznia 2016 r. w sprawie Centralnego Rejestru Operatorów Urządzeń i Systemów Ochrony Prze-ciwpożarowej (Dz.U.2016.56);

6. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 19 stycznia 2016 r. w sprawie sprawozdań dotyczących substancji zubożających warstwę ozonową lub fluorowanych gazów cieplarnianych (Dz.U.2016.88).

Nasz idealny technik i inżynier chłodnic-twa musi znać rolę instytucji nadzorują-cych realizację obowiązków wynikających z ustawy:

1. Urząd Dozoru Technicznego Został powołany jako jednostka cer-

tyfikująca, która m.in.: wydaje certy-fikaty dla personelu i przedsiębiorstw, prowadzi rejestry certyfikatów oraz akredytowanych jednostek szkolących i egzaminujących. UDT prowadzi rów-nież kontrole pozwalające na uzyska-

technika chłodnicza i klimatyzacyjna 6-7/2016 217

czynniki chłodnicze czynniki chłodnicze

nie oraz utrzymanie certyfikatu dla przedsiębiorców.

2. Biuro Ochrony Warstwy Ozonowej i Klimatu

Prowadzi Centralny Rejestr Operato-rów Urządzeń i Systemów Ochrony Przeciwpożarowej, prowadzi Bazę Danych Sprawozdań dotyczących sub-stancji zubożających warstwę ozono-wą lub fluorowanych gazów cieplar-nianych;

3. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Śro-dowiska, prowadzi kontrole w przed-siębiorstwach – w przypadku niewy-pełnienia obowiązków wynikających z Ustawy może nałożyć kary admini-stracyjne sięgające do 3 tys. zł (wyko-nawca), czy nawet 10 tys. zł (operator).

Rys. 2. Minimalne wyposażenie wg. ROZPORZĄ-DZENIA MINISTRA ROZWOJU Poz. 2125 z dnia 10 grudnia 2015 r.

Powyższe akty prawne wymuszają a in-stytucje umożliwiają i nadzorują wypeł-nianie nowych obowiązków serwisantów: zdobycie certyfikatów, skompletowanie minimalnego wyposażenia, prowadzenie ewidencji czynników chłodniczych i skła-danie raportów oraz prowadzenie odzysku.

Warto szczegółowo poznać te obowiązki, gdyż nieprzestrzeganie ich może skutkować karami nakładanymi przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska. Katalog przewinień i kar jest szeroki i opisuje go Artykuł 11 ustawy F-gazowej. Przykładowo w przypadku brak certyfikatu karze podle-gają zarówno nieuprawnieni wykonawcy (600 do 3000 zł), jak i operatorzy instalacji, którzy zlecili im prace (4000 do 10 000 zł).

Obszar IIObowiązki Operatorów

Nasz idealny technik i inżynier powinien być doradcą swoich klientów nazywanych przez Ustawę Operatorami. Przypomnij-my, że operator to osoba fizyczna lub prawna sprawującą faktyczną kontrolę nad technicznym działaniem urządzenia. Zwykle jest to podmiot eksploatujący urządzenie, właściciel urządzenia lub ad-ministrator obiektu, w którym znajduje się urządzenie. Operator to osoba lub instytucja faktycznie zarządzająca insta-lacją, która odpowiada za to, aby instala-cje pracowały zgodnie z prawem (a więc m.in. były poddawane kontroli szczelno-ści), a wszelkich czynności ingerujących w czynnik chłodniczy dokonywały upraw-nione osoby. Obowiązkiem operatora jest też pro-wadzić odpowiednią dokumentację, np. utworzyć karty eksploatowanych urządzeń stacjonarnych w Centralnym Rejestrze Operatorów Urządzeń i Systemów Ochrony Przeciwpożarowej (CRO). Rejestr ma formę elektronicznej bazy danych (wpisów doko-nuje się przez internet), a w karcie urządze-nia trzeba odnotowywać wszystkie prace, które wiązały się z ingerencją w czynnik chłodniczy. System upoważnień do zakła-

dania kart urządzeń i dokonywania wpi-sów jest złożony. Przypominamy tylko, że wpisów czynności do karty może dokonać osoba, która posiada certyfikat F-gazowy w obecności operatora (administratora lub osoby kontaktowej). To osoba wpisująca odpowiada za prawdziwość wpisu czynno-ści do karty urządzenia. Dokonanie wpisu czynności w karcie urządzenia musi odbyć się do 5 dni. Innym przykładem obowiązków zagro-żonych surowymi karami jest obowiązek prowadzenia odzysku. Niezapewnienie dokonania odzysku do celów recyklingu, regeneracji lub zniszczenia fluorowanych gazów cieplarnianych przed końcowym unieszkodliwieniem urządzeń oraz pod-czas ich serwisowania lub konserwacji za-grożone jest karą od 4 000 do 10 000 zł. W Polsce działa sprawna sieć groma-dzenia i regeneracji czynników chłodni-czych (sieć 3R), zatem wypełnienie obo-wiązków związanych z odzyskiem nie jest specjalnie trudne. Stacje do odzysku i spe-cjalistyczne butle są powszechnie dostęp-ne. Zgromadzone czynniki podlegają ana-lizom laboratoryjnym i w zależności od ich wyników są poddawane regeneracji albo utylizacji. Nasz wzorowy serwisant wie, że do każdego czynnika, zarówno prawo jak i do-bre praktyki, nakazują stosować oddziel-

Rys 3 Laboratorium ocenia przydatność czynnika do regeneracji

Rys 4 Specjalistyczne butle do odzysku

Rys 5 zawór dwudrożny niezbędny w butli do od-zysku

218 6-7/2016 technika chłodnicza i klimatyzacyjna

czynniki chłodnicze czynniki chłodnicze

ne butle. Tylko wtedy istnieje możliwość regeneracji a przecież czynników chłod-niczych z grupy HFC będzie coraz mniej, a niektóre (GWP >2500) po 2020 roku bę-dzie można stosować tylko z odzysku! Nasz modelowy serwisant rozumie również sprzeczności między prawem unijnym a polskim w przypadku kontroli szczelności. Według polskiej ustawy ope-rator musi zapewnić okresową kontrolę szczelności, gdy napełnienie urządzenia jest równe lub przekracza 3 kg albo 6 kg w przypadku urządzeń hermetycznych. Kontrola szczelności wg. harmono-gramu z polskiej ustawy opartej na uchy-lonym rozporządzeniu unijnym 842/2006 jest uzależniona od napełnienia:• do 30 kg raz na 12 miesięcy,• do 300 kg raz na 6 miesięcy,• pow. 300 kg raz na 3 miesiące.Jednocześnie aktualne rozporządzenie UE 517/2014 stawia granice napełnienia w ekwiwalencie CO2:• od 5 ton ekwiwalentu CO2 raz na 12

miesięcy,• od 50 ton ekwiwalentu CO2 raz na 6

miesięcy,• od 500 ton ekwiwalentu CO2 raz na 3

miesiące.(system kontroli wycieków wydłuża in-terwały kontroli dwukrotnie). I jak postępować biorąc pod uwagę fakt, że rozporządzenia unijne działają wprost? Dylemat rozwiązuje częściowo CRO, który przyjmuje wpisy w oparciu o napełnienie wyrażone w kilogramach a nie w ekwiwalencie CO2! Karty urządzeń już eksploatowanych należało założyć do dnia 14 marca 2016

roku. Na założenie karty dla nowego urzą-dzenia jest przeznaczone 10 dni od dnia jego instalacji. Obowiązek zakładania karty dotyczy także urządzeń hermetycznie zamknię-tych od 3 kg napełnienia SZWO lub F-ga-zem, przy czym w przypadku mieszanin zawierających SZWO limit 3 kg dotyczy wyłącznie SZWO, a w przypadku miesza-nin będących F-gazami – całej mieszaniny. Po każdym uaktualnieniu kartę należy za-pisać w pliku pdf i przechowywać do kon-troli WIOŚ. Nasz modelowy wyszkolony i wycer-tyfikowany technik lub inżynier chłodnic-twa będzie przestrzegał swoich obowiąz-ków ale również zadba o bezpieczeństwo prawne swoich klientów.

Obszar IIINowe i „odnowione” czynniki chłodnicze

Najistotniejszym dla zmian w branży chłodniczej elementem europejskiego rozporządzenia F-gazowego 517/2014, które weszło w życie w 2015 roku, jest stopniowe wycofywanie czynników z gru-py HFC. W wyniku nałożonych i zmniej-szanych stopniowo limitów importowych i produkcyjnych nastąpi ograniczenie zu-życia tych czynników o 79% do 2030 roku.To decyzja stawiająca wielkie wyzwania przed branżą. Dobrą wiadomością jest fakt, że ogra-niczenia dotyczą nie ilości wyrażonej w to-nach czynnika lecz w ekwiwalencie CO2. Zatem czynniki o wysokim potencjale ocieplania klimatu (GWP) mogą być zastę-powane czynnikami o niższym wskaźniku

GWP. Dynamikę tych zmian przedstawia model Ray’a Gluckmana udostępniany przez EPEE, czyli Europejskie Partnerstwo na Rzecz Energii i Środowiska. Na bazie tych scenariuszy nasz mo-delowy serwisant będzie mógł doradzić inwestorowi jakie instalacje warto zaku-pić, a jakie za kilka lat będą problemem technicznym ze względu na ograniczenia stosowania F-gazów. Pierwsze zalecenie EPEE to działać zanim zaczną obowiązy-wać ograniczenia i zanim znacznie wzro-sną ceny czynników. Szczegółowo model Gluckmana’a pre-zentowany był podczas II Warsztatów Chłodniczych w marcu 2016 r. Więcej informacji o perspektywach czynników chłodniczych można uzyskać w Fundacji PROZON. Jednym z zaleceń modelu Glucka-man’a jest stosowanie czynników o niskim wskaźniku GWP. Niestety, co podkreśla Gluckman, znajomość nowych czynników jest ograniczona. Nowe czynniki, to czynniki z grupy HFO i ich mieszaniny oraz czynniki naturalne. O nowych czynnikach można dowiedzieć się głównie z katalogów producentów oraz z platformy e-learningowej REAL Alterna-tives. Czynniki naturalne są również szero-ko prezentowane na REAL Alternatives.

Rys. 7 logo REAL Alternatives

REAL Alternatives, to mię-dzynarodowy projekt stworzenia kompendium wiedzy na temat czynników stosowanych po „epoce HFC”. Platforma prezentu-je materiały w 6 językach europejskich a kolejne są w przygotowaniu. Polską wersję zapewniła Fundacja PROZON, będąca częścią konsorcjum REAL Alterna-tives.

Obecnie trwają przygo-towania do kolejnego etapu rozbudowy platformy mają-

Rys. 6 Powrót do naturalnych czyn-ników trwał około 100 lat (źródło REAL Alternatives)

technika chłodnicza i klimatyzacyjna 6-7/2016 219

czynniki chłodnicze czynniki chłodnicze

cego na celu popularyzację zawartych w niej materiałów oraz uzupełnienie o najnowsze czynniki pojawiające się na rynku. Korzystanie z platformy przez osoby prywatne jest bezpłatne, a informacje o ścieżce logowania można znaleźć w zakładce EDUKACJA na stronie Fundacji PROZON. Nasz idealny serwisant z pewnością rozwija swoją wiedzę korzystając z nowoczesnych narzędzi, przestrzegając prawa dba o śro-dowisko naturalne oraz pomaga swoim klientom podejmować najlepsze decyzje inwestycyjne. W Polsce jest pewnie ponad 10 tysięcy serwisantów. Czy będą wzorcowymi? Zależy to wyłącznie od nich. &

Rys 8 Scenariusz po wprowadzeniu najważniej-szych kroków