Brakujące ogniwo

Poradnik sieciowania

dla organizacji pozarządowych

Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Cz owiek najlepsza inwestycjał –

Poradnik sieciowania dla organizacji pozarządowych

Publikacja przygotowana w ramach projektu ,,Brakujące ogniwo – federalizacja małopolskich organizacji pozarządowych”

Publikacja przygotowana w ramach projektu ,,Brakujące ogniwo – federalizacja małopolskich organizacji pozarządowych” współfinansowana z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki realizowanego w ramach Priorytetu V „Dobre rządzenie”, Działanie 5.4 „Rozwój potencjału trzeciego sektora”, Poddziałanie 5.4.2 „Rozwój dialogu obywatelskiego” Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.

Publikacja darmowa

Warszawa 2014

Lider projektu: Stowarzyszenie Pracownia ObywatelskaPartnerzy: Fundacja Biuro Inicjatyw Społecznych, Ogólnopolska Federacja Organizacji PozarządowychZespół redakcyjny: Piotr Frączak, Ryszard Skrzypiec, Kinga Polubicka, Łukasz Broniszewski, Michał Braun

Opracowanie redakcyjne: Dorota MatejczykOpracowanie graficzne: Dariusz Piekut, DD Studio

Zdjęcia: * z archiwum OFIP 2014: na okładce Grzegorz Basiński, w tekście Iza Bojarewicz (21), Kaja Drąg (7, 36, 44, 45), Marta Zabłocka (5, 33, 53), * z archiwum KPFOP (39)* z archiwum projektu „Brakujące ogniwo – federalizacja małopolskich organizacji pozarządowych” (4, 48, 49, 50, 52)

Spis treściI Wstęp 5

II Sieci organizacji pozarządowych – trochę teorii 7

W poszukiwaniu teorii, czyli federacje kośćcem społeczeństwa obywatelskiego 7

Sieciowanie organizacji pozarządowych – rys historyczny 11

Prawne aspekty sieciowania organizacji pozarządowych 16

III Sieciowanie organizacji pozarządowych w praktyce 21

Rzecznictwo i reprezentacja w działaniach sieci organizacji pozarządowych 22

Zarządzanie strukturami sieciowymi 26

Usługi i samokontrola 30

IV Przykłady sieci organizacji pozarządowych w Polsce i za granicą 33

Polska Rada Organizacji Młodzieżowych 34

Kujawsko-Pomorska Federacja Organizacji Pozarządowych 37

Międzynarodowe sieci organizacji pozarządowych 40

V Partnerzy 45

Opis projektu„Brakujące ogniwo – federalizacja małopolskich organizacji pozarządowych” 46

Stowarzyszenie Pracownia Obywatelska 47

Fundacja Biuro Inicjatyw Społecznych 50

Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych 51

ANEKS Sieci organizacji pozarządowych w województwie małopolskim w perspektywie analiz porównawczych 53

4

5

Niniejsza publikacja powstała jako wsparcie dla uczestników budującej się Federacji NGOs, powstającej w  ramach projektu

„Brakujące Ogniwo – federalizacja małopolskich organizacji pozarządowych”. Realizacja tego pro-jektu była możliwa dzięki współpracy organizacji, dla których sieciowanie i  współpraca są natural-ną konsekwencją funkcjonowania w  trzecim sek-torze. Stowarzyszenie Pracownia Obywatelska oraz Fundacja Biuro Inicjatyw Społecznych to or-ganizacje od lat podejmujące wspólne inicjatywy zmierzające do stworzenia trwałego partnerstwa krakowskich organizacji – Krakowskiego Porozu-mienia Organizacji Obywatelskich. Jednocześnie działamy w porozumieniach ogólnopolskich – BIS jest częścią Sieci Wspierania Organizacji Pozarzą-dowych SPLOT, a Pracownia od początku istnienia należy do Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych. I  to OFOP właśnie, jako trzeci

partner „Brakującego Ogniwa”, patronuje po-wstaniu Małopolskiej Federacji NGO.

Nazwa projektu jest znacząca. Jesteśmy świadomi, że w dotychczasowym działaniu małopolskich organizacji, w tym łańcuchu

instytucji i  ludzi dobrej woli, zabrakło jakiegoś ogniwa (być może więcej niż jednego), by stworzyć nową jakość. Ciagle brakuje małopolskiego poro-zumienia organizacji, a współpracę krakowskich organizacji pomiędzy sobą trzeba uznać za nie-wystarczającą, zaś partnerstwo tychże z  Gminą Miejską Kraków (oczywiście poza realizacją zadań pomocy społecznej) za incydentalne.

Czy warto w tak ważnym momencie powra-cać do porażek i szukać winnych? Zaczynać od nowa? Rzecz w  tym, że pojęcie „nowe

otwarcie” chyba się zdewaluowało. Otwieraliśmy już na nowo, odcinając się od przeszłości, współ-

Wstęp

6

pracę z samorządem krakowskim. Nowe otwarcia przytrafiały się również wewnątrz trzeciego sekto-ra. Ciągle jednak jesteśmy, w najlepszym wypad-ku, na początku drogi, więc bez ewaluacji i dogłęb-nej analizy tych działań teraz już się nie obejdzie. Będziemy w sektorze musieli sobie odpowiedzieć, czy bliski jest nam etos społecznika, czy są warto-ści, które wspólnie podzielamy, a jeśli tak, to dla-czego wolimy ze sobą konkurować niż kooperować. Będziemy musieli wskazać zaniechania po stro-nie samorządu – często tłumaczone ważniejszymi niż budowanie społeczeństwa obywatelskiego za-daniami stojącymi przed prezydentami, burmi-strzami czy wójtami. Musimy poszukać sposobów na przełamanie status quo, przełamanie ogólnej niemożności i rozpoczęcie działań, które zbudują współpracę na solidnych podstawach, tak po stro-nie władz samorządowych, jak i  zintegrowanego, wzmocnionego środowiska organizacji.

Niech ta pierwsza publikacja Federacji Ma-łopolskich Organizacji będzie przewodni-kiem przypominając nam, na czym nasza

wspólna sprawa polega i jaką drogę mamy do po-konania.

Stwórzmy silny łańcuch kooperacji, partner-stwa, pamiętając, że ogniwa w tym łańcuchu nie są po to, żeby trzymać NGO-sy w  bez-

piecznej odległości od dworskich zabudowań i bli-sko miski… To ma być zupełnie inny łańcuch, łań-cuch napędowy skomplikowanej maszyny, jaką jest wspólnota samorządowa.

Przemek Dziewitek Prezes Stowarzyszenia Pracownia Obywatelska

W poszukiwaniu modelu współdziałania

Podręcznik niniejszy ma za zadanie pomóc organizacjom w uświadomieniu sobie potrzeb i wyzwań, jakie stoją przed nimi w procesie integracji środowiska, oraz dać przykłady dobrych praktyk i na-rzędzia do podjęcia działań sieciujących. Działania mające na celu zjednoczenie działań sektora

pozarządowego w Polsce mają już długą historię. Wiedza o tym, czego próbowano, co się udało, a co nie (zob. rozdział „Historia…” oraz „Przykłady…”), jest ważnym elementem samoświadomości trzeciego sektora w Polsce. Do tej pory nie udało się wypracować jednego, wspólnego modelu działań organizacji pozarządowych (zob. rozdziały dotyczące zarządzania). Ciągle poszukujemy zatem rozwiązań pasują-cych do potrzeb polskich organizacji (zob. Aneks), łączących warunki zewnętrzne (zob. rozdział „Prawne aspekty…”) z potencjałem lokalnym.

Ważnym elementem debaty są kwestie terminologiczne. Pojęcia takie jak sieci, platformy, sta-łe konferencje, partnerstwa, struktury parasolowe, federacje są często stosowane zamiennie. W niniejszej publikacji również nie będziemy semantycznie rozróżniać tych form. Jedynie po-

jęcia odwołujące się do obowiązującego porządku prawnego (jak np, związek stowarzyszeń czy spółdziel-nia osób prawnych) będziemy traktować zgodnie z ich ustawowym znaczeniem.

Pracując na co dzień w Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych, widzimy, jak bardzo potrzebna jest współpraca organizacji pozarządowych na każdym poziomie – od lokalnego przez krajowy aż po międzynarodowy. Mamy nadzieję, że ta publikacja zainspiruje nie tylko małopolskie

organizacje do działań i będzie pomocą w trudnym procesie sieciowania.

Piotr Frączak – prezes zarządu OFOPMichał Braun – członek zarządu OFOP i superwizor procesu sieciowania w projekcie

Sieci organizacji

pozarządowych

8

W poszukiwaniu teorii, czyli federacje kośćcem społeczeństwa obywatelskiego

Na federacje można patrzeć z  dwóch stron. Oczywiście, są to przede wszystkim formy współdziałania organizacji pozarządowych,

takie narzędzie skuteczniejszego działania. Jednak podobnie jak stowarzyszenie nie jest tylko sumą działań swoich członków, tak też i  federacje stają się w naturalny sposób nową jakością. Dlatego aby mówić z  sensem o  federacjach organizacji poza-rządowych, musimy widzieć je w  innym, szerszym kontekście. Tym kontekstem może być pojęcie trze-ciego sektora, sektora obywatelskiego, czy wręcz społeczeństwa obywatelskiego. Odrodzenie pojęcia „społeczeństwo obywatelskie” w II połowie XX wie-ku wiązane jest często z  powstaniem opozycji de-mokratycznej w krajach Europy Środkowo-Wschod-niej1, ma również związek z rewolucją uczestnictwa2 (przełomu lat 60. i 70.) w krajach Europy Zachodniej czy z ożywieniem działalności społecznej w krajach Ameryki Łacińskiej3. Te trendy, dążenie do upodmio-towienia społeczeństwa względem państwa wiąże się z innym spojżeniem na obywatela i jego rolę w syste-mie społeczno-politycznym.

Oznaczało to powrót do patrzenia na ini-cjatywy obywatelskie nie tylko jako do-starczyciela usług i sposób samoorganiza-

cji społecznej, ale jako na instytucję pośredniczącą pomiędzy obywatelem a państwem, która spełnia określoną przez De Tocqueville’a  rolę „oświeco-nego i  potężnego obywatela, którego nie można w dowolny sposób samowolnie naginać ani po ci-chu gnębić i który, broniąc swoich własnych praw przed zakusami władzy, ratuje jednocześnie wol-ność powszechną”4. Obywatel, poprzez zorgani-zowane formy działania, stara się uzyskać status uczestnika procesu podejmowania decyzji, a  nie tylko jego odbiorcy. Staś Gawroński, pisząc o wo-1 Por. J. Szacki, Wstęp. Powrót idei społeczeństwa obywatel-skiego, w: J. Szacki (red.), Ani książę, ani kupiec: Obywatel, Kraków 1997, s. 17.2 Por. W. Bokajło, K. Dzubka, Społeczeństwo obywatelskie, Wrocław 2001, s. 10.3 Por. E. Górski, Rozważania o  społeczeństwie obywatel-skim, Warszawa 2003, s. 51P4 A. de Tocqueville, O  demokracji w  Ameryce, Warszawa 1976, s. 475.

lontariacie dobrze uchwycił istotę tego procesu: „był to już najwyższy czas na radykalne działanie, które sięgnęłoby samych korzeni problemów, prze-kroczyło granicę bezkrytycznej i niewystarczającej dobroczynności i  które obnażyłoby wewnętrzną słabość całego systemu społecznego. Zdecydowa-nie potwierdził się polityczny wymiar pracy na rzecz ludzi z marginesu społecznego jako działa-nia zmierzające do zmiany społeczeństwa, które często samo ów margines tworzy”5. Ówczesne po-wstawanie nowych ruchów społecznych, których różnego rodzaju inicjatywy (w  tym organizacje pozarządowe) stanowiły ważny element większej struktury organizacyjnej dążyły do stworzeniatwo-rząc wręcz sieć struktur sieciowych czyli „konglo-merat ogólnonarodowych i  lokalnych organizacji formalnych i grup nieformalnych”6.7

Tak oto struktury międzyorganizacyjne obok funkcji mobilizacyjnych (kumulowanie za-sobów) dla realizacji stawianych sobie ce-

lów społecznych w działaniach alternatywnych czy wspierających administrację publiczną pełnią też znaczącą funkcję rzeczniczą i  kontrolną w  budo-waniu systemu społeczno-politycznego i tworzeniu polityk publicznych. Tu dochodzimy do wizji społe-czeństwa obywatelskiego, obejmującego „wszelkie instytucje i formy zrzeszeń, które dla swej repro-dukcji wymagają interakcji komunikacyjnej oraz które, w celu koordynacji działania w swym obrę-bie, zdają się przede wszystkim na procesy społecz-nej integracji”8. Mamy więc model społeczeństwa obywatelskiego jako trzeciego sektora (obok pań-stwa i  rynku), gdzie podstawowym budulcem są inicjatywy społeczne (organizacje pozarządowe). Ten trzeci sektor, którego cechami konstytutywny-mi (definicja ta opiera się na definicjach Lasocika

5 S. Gawroński, Ochotnicy miłości bliźniego. Przewodnik po wolontariacie, Warszawa 1999, s. 32.6 Tamże, s. 35.7 Por. P. Gliński, Polscy Zieloni. Ruch społeczny w okresie przemian, Warszawa 1996, s. 30 i nast.8 J.L. Cohen, A. Arato, Społeczeństwo obywatelskie a teoria społeczna, w: J. Szacki (red.), Ani książę, ani kupiec: Obywa-tel, Kraków 1997, s. 151.

9

i mojej9) są (1) poczucie przynależności, czyli świadomość udziału we wspólnej misji na rzecz podnoszenia jakości ży-cia poszczególnych ludzi i społeczeństwa jako ca-łości, oraz (2) istnienie infrastruktury, czyli sys-temu instytucji umoż-liwiajacych przepływ informacji, artykulację interesów i  ich repre-zentację10. W  „Między-narodowej deklaracji zasad” stwierdza się: “Co prawda, organi-zacje mogą osiągnąć wiele własnymi siłami, jednak współpracując z  innymi, są jeszcze skuteczniejsze. Podob-nie jak sektor prywatny i  publiczny, organizacje non-profit mogą zyskać na sile i  efektywności dzięki istnieniu instytucji reprezentujących ich wspólne interesy. Tymczasem potrzeba zbudowa-nia »organizacji infrastrukturalnych« często nie jest wystarczająco rozpoznana, niekiedy także odkłada się taką decyzję na później, całą uwagę skupiając na bieżących wyzwaniach. Wiąże się to ze znaczącą utratą synergii i możliwości długofa-lowego rozwoju”11. Wśród organizacji infrastruk-turalnych ważną, jeśli nie najważniejszą, funk-cję pełnią federacje. Mamy oczywiście obok nich jeszcze niezależne organizacje wspierające w ob-szarze wsparcia finansowego (fundacje granto-dawcze), merytorycznego (think-tanki) czy tech-niczno-organizacyjnego (np. centra wsparcia), ale po pierwsze, bardzo często funkcje te pełnić mogą również federacje, a po drugie, że to właśnie fede-racje zapewniają w swoim działaniu zapewnienie tych podstawowych cech sektora pozarządowego jakimi są oddolność i  demokratyczność struktur. To one (choć zapewne nie tylko one) zapewniać mogą przepływ informacji między organizacjami, synergię działań, pomoc wzajemną, ucieranie się 9 Por. P. Frączak, Trzeci sektor w III Rzeczypospolitej, War-szawa 2002 s. 1310 Słowniczek trzeciego sektora, w: P. Gliński i inni, „Samo-organizacja społeczeństwa polskiego: trzeci sektror, Warsza-wa 2002, s. 315.11 Budowanie infrastruktury organizacyjnej społeczeństwa obywatelskiego, w: FederalisKa 6-7, 2011, s.139, http://ofop.eu/sites/ofop.eu/files/biblioteka-pliki/f6_139-148.pdf

poglądów, wypraco-wywanie stanowisk, wspólne występowanie wobec opinii publicz-nej i  innych partnerów (biznes, administracja) itp.

Idea trzeciego sek-tora jest próbą połączenia dwóch

przeciwstawnych tra-dycji – tej wyrastającej z koncepcji praw i wol-ności obywatelskich i  tej, która wynika z  republikańskiej wizji powinności obywatela odpowiedzialnego za wspólne dobro. W  obu podejściach system fe-deracyjny ma swoje głębokie uzasadnienie. W pierwszym współpra-ca organizacji to zwięk-szanie sfery wolności, obszarów bez państwa.

W drugim – zwiększanie presji na administrację, przejmowanie obowiązków państwa. Wydaje się też, że „myślenie w  kategoriach indywidualizmu i  wolności jednostki nie wyklucza, przynajmniej z logicznego punktu widzenia, niektórych wartości charakterystycznych dla republikańskiego ujęcia społeczeństwa obywatelskiego”12. Pluralizm, a czę-sto wręcz bardzo różne (czasem sprzeczne) podej-ścia do najważniejszych zagadnień współczesnego społeczeństwa nie są jednak tu ułomnością lecz ogromną zaletą. Tylko dzieki tej różnorodności współczesne organizacje pozarządowe mogą speł-niać różnorodne funkcje i nie zostać zepchnięte do roli jedynie podwykonawcy zadań publicznych czy wchłonięte przez system państwowy poprzez włą-czenie w proces podejmowania decyzji.

Kluczową kategorią trzeciego sektora, moż-liwą właśnie dzięki różnorodności składa-jących się na niego organizacji pozarzą-

dowych, jest bowiem niezależność. To właśnie ten sektor, silny i niezależny, negocjujący z władzą wa-runki funkcjonowania poszczególnych inicjatyw, stojący na straży uprawnień obywateli i wspiera-jący organizacje w ich relacjach zarówno z władzą, jak i z biznesem, może być tym elementem, który 12 D. Pietrzyk-Reeves, Idea społeczeństwa obywatelskiego. Współczesna debata i jej źródła, Wydawnictwo Naukowe Uni-wersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2012, s. 313.

10

zagwarantuje nieza-leżność organizacjom uwikłanym w  różno-rodne zależności (tak względem administra-cji publicznej, jak i biz-nesu) i  przez to często nietraktowanym jako prawdziwa emanacja aktywności obywate-li13. Tak budowane od dołu, na zasadach fe-deracyjnych, społeczeń-stwo obywatelskie musi pełnić trzy równoległe funkcje:

• zgodnie z  ideą dialogu obywatel-skiego brać udział w procesie podej-mowania decyzji,

• zgodnie z  zasadą pomocniczośc i przejmować za-dania publiczne,

• zgodnie z uprawnieniami suwerena kontro-lować działalność administracji publicznej i biznesu.

O tym, że realizacja tych funkcji jest rze-czywiście pożądana, świadczy chociażby przyjęta na poziomie Unii Europejskiej

(np. w kontekście wdrażania funduszy europej-skich) zasada partnerstwa, która zakłada udział partnerów na wszystkich poziomach – planowa-nia, wdrażania, monitoringu i oceny działań. Tu służby Komisji Europejskiej podkreślają, że „[j]eżeli liczba zainteresowanych organizacji – a za-tem i potencjalne partnerstwo – jest szczególnie duża, właściwe może być utworzenie platform koordynacyjnych i  organizacji patronackich dla potencjalnych partnerów oraz wyznacze-nie wspólnego pełnomocnika uczestniczącego w  przygotowaniu i  realizacji programu, w  celu zapewnienia sprawnego funkcjonowania part-nerstwa”14.

13 Por. P. Frączak, Partnerstwo czy uzależnienie. Rzecz o auto-nomii organizacji pozarządowych, w: Zoon Politykon nr 2/2011.14 Zasada partnerstwa w  procesie wdrażania funduszy ob-jętych zakresem wspólnych ram strategicznych – elementy europejskiego kodeksu postępowania w zakresie partnerstwa, dokument roboczy służb komisji, Bruksela, 24.04.2012 r. SWD (2012) 106 final

Na koniec słów kilka w kwestii pewnej ideal-

nej wizji społeczeństwa obywatelskiego. Nie przesądzając, na ile jest to pewien utopijny model teoretyczny, a na ile sorelowski mit okre-ślający cele strategicz-ne, wydaje się ona dość łatwa do opisania15. To sformułowana przez Abramowskiego wizja „respubliki koopera-tywnej”, czyli „Splot[u] stowarzyszeń cząstko-wych, z  których każde bierze inną dziedzinę interesów. Wynika to z  zasady łączenia się dobrowolnego, zatem na mocy wspólnego in-teresu; wszyscy ludzie nie mają jednakowych potrzeb, nie mogą więc

zaspokajać wszystkich potrzeb w  jednym stowa-rzyszeniu. Różnica z  państwem, które ogarnia całość potrzeb człowieka i normuje je jednakowo dla wszystkich”16. To nic innego, jak proponowa-ny przez Ossowskiego nowy typ ładu społecznego opartego o  porozumienia zbiorowe17. To właśnie oparty o idee kooperacji i federacji system tworze-nia od dołu, budowany przez dobrowolne porozu-mienia tworzący nową strukturę społeczną stano-wiącą emanację obywatelskiej aktywności i będącą form obywatelskiej partycypacji. To szkielet spo-łeczeństwa obywatelskiego, dzięki któremu różno-rodne inicjatywy, realizując swoją misję, wchodząc w  szerokie interakcje, mogą zachować niezależ-ność i współuczestniczyć w życiu publicznym.

15 Por. np. P. Frączak, Wizja społeczeństwa obywatelskiego w teorii walki bez użycia przemocy, w: Między lobbingiem a akcją bezpośrednią (metody działania obywateli), Warszawa-Kraków 1997.16 Edward Abramowski, Kooperatywa. Polskie korzenie przedsiębiorczości społecznej, Wybór i  opracowanie Remi-giusz Okraska, Łódź 2010 s. 197.17 „Kapitał społeczny. Ekonomia społeczna. Tomasz Kaź-mierczak, Marek Rymsza (red.), Instytut Spraw Publicz-nych, Warszawa 2007, o tym, jak wcielała się w życie ta idea w 1914 r. : P. Fraczak, „Komuna Warszawska?”, Federalistka 16/2014.

11

Sieciowanie organizacji pozarządowych – rys historyczny

Konieczność współpracy pomiędzy organi-zacjami pozarządowymi ujawniła się już na samym początku trasformacji. Tworzył

się zupełnie nowy system prawny, ale nie bardzo było wiadomo, kto ma mówić w  imieniu zainte-resowanych społeczników. Jeszcze ustawa Prawo o stowarzyszeniach (1989) powstaje w wyniku ne-gocjacji przy okrągłym stole, gdzie strona społecz-na ma silną legitymację, ale powstaje pytanie – co dalej. Dość szybko pojawiają się też oczekiwania ze strony administracji i  polityków. Pod koniec 1990 roku odbywa się zorganizowana przez Senat RP konferencja „Organizacje pozarzą-dowe w  demokratycz-nym państwie”, z której wyraźnie wynikało, że rząd nie chce i nie może rozmawiać z „mgławicą stowarzyszeń”.

Organizacje nie czekają jednak na odgórną

inicjatywę. Już w  1989 roku z  inicjatywy So-lidarité France-Polo-gne zorganizowana została konferencja „Zasady funkcjonowania ruchu stowarzyszeniowego”, któ-rej efektem było m.in. powołanie pisma inicjatyw społecznych ASOCJACJE. W  1990 roku odbywa się w  Gdańsku I  Polsko-Amerykańska Konferen-cja Samopomocy. Nic więc dziwnego, że w  roku 1991 mamy co najmniej kilka inicjatyw na rzecz tworzenia ponadbranżowych reprezentacji sekto-ra – powstaje m.in. Krajowa Rada Organizacji Po-zarządowych i Forum Fundacji Polskich. Podstawą tych działań było przekonanie, że „rozproszenie istniejących w  Polsce organizacji pozarządowych i brak komunikacji między nimi są przyczyną sła-bości wielu z nich zarówno w pracy na rzecz wła-snego środowiska, jak i dochodzeniu swoich celów na forum publicznym”.

Między organizacjami parasolowymi a wspierającymi

Jednak od samego początku procesu budowa-nia wewnętrzenj struktury „ruchu stowarzy-szeniowego” czy „ruchu samopomocy”1 mie-

liśmy do czynienia z dwiema tendencjami. Jedna koncentrowała się na samoorganizacji i  oddolno-ści, druga – na wspieraniu. Pierwszy proces wspie-rany był przez partnerów zagranicznych (np. Fun-dację Francja), drugi – wzmacniany działaniami

rządowymi (potrzeba budowania aktywno-ści obywatelskiej jako osłony socjalnej dla do-konujących się reform). I  tak system ośrodków wsparcia został utwo-rzony w  ramach pro-jektu PHARE 0-22, w  oparciu o  działające w  Ministerstwie Pracy Biuro ds. Współpracy z  Organizacjami Poza-rządowymi.Przypomnijmy dla po-rządku argumenty ów-

czesnych przeciwników federalizacji (najpełniej wyraził je chyba Jurek Boczoń w  tekście „Rola i miejsce struktur pośredniczących w rozwoju sek-tora pozarządowego” (Roczniak nr 1/1995). Po pierwsze, mieliśmy do czynienia z  argumentem tworzenia superstruktur, czyli dodatkowych insty-tucji, z nowymi władzami itp. Po drugie, obawiano się możliwości wykorzystania potencjału takich or-ganizacji przez partie polityczne. Po trzecie, „za-grożeniem, wynikającym z  poczucia własnej waż-ności, może być przyjęcie postawy roszczeniowej”. Po czwarte zaś, „zagrożeniem dla tworzącego się dopiero ruchu pozarządowego ze strony organizacji parasolowych jest monopolizacja, a co za tym idzie – zamykanie pewnych sfer życia przed innymi”. 1 Takie określenia były wówczas w użyciu.

Z  rozwojem życia stowarzyszeniowego przyszła i wyższa forma stowarzyszeń, ich związki.

Różnica między związkami stowarzyszeń, a  sa-memi stowarzyszeniami polega jedynie na tem, że związki koncentrują zazwyczaj same tylko sto-warzyszenia, a  temsamem są stowarzyszeniami stowarzyszeń.Całkowity ruch stowarzyszeniowy, jako wypły-wający z potrzeb życiowych i do życia ludzkiego przystosowany, jest życia tego odbiciem. C. Łagiewski, „Z teorji i w sprawie teorji stowarzy-szeń”, w: Przewodnik Społeczny 1919–1920. s. 17

12

Ze strony federacji (organizacji parasolo-wych) głos zabrał m.in. Piotr Konczewski w  tekście „Teza i  antyteza” (Biuletyn Fo-

rum Fundacji Polskich nr 12/1996), który z kolei wskazał na niebezpieczeństwa różnego rodzaju wsparcia dostarczanego zarówno przez admini-strację. („[n]awet tak chwalone i  uznane biu-ro współpracy z  organizacjami pozarządowymi w  Ministerstwie Pracy i  Polityki Socjalnej, biuro niewątpliwie rewolucjonizujące myślenie agend rządowych o działalności trzeciego sektora, prze-trwało tylko jednego ministra. Myślę, że nie w kon-cepcji pełnomocników organizacje pozarządowe powinny szukać wsparcia”), jak i centra wsparcia. Tu jako argument przytoczył m.in. „profesjonali-zację” organizacji, dla której w  wyniku wsparcia („[p]rzestała być ważna misja, tożsamość, a  cała organizacja zaczęła żyć w cieniu sponsora, grantu, proposalu”), a także fakt, że podejmowane w inte-resie całego sektora inicjatywy nie muszą być lepsze, jeśli powstają w centrum wsparcia, a nie w federa-cji. Konstatacja była prosta: „może nie trzeba tak straszyć organizacjami parasolowymi?” Problem ten wytyczył obszar dyskusji na kilka lat, czasami pojawia się zresztą i we współczesnych debatach.

OFIP jako sejm sektora

Debata odbywała się na poziomie teore-tycznym (oczywiście nie bez wpływu na bieżące rozstrzygnięcia), jednak agorą,

na której ta dyskusja mogła się toczyć, była (poza, rzecz jasna, silną wówczas prasą pozarządową) in-stytucja forów inicjatyw pozarządowych, tak re-gionalnych (np. w Wiel-kopolsce, gdzie działał Wielkopolski Sejmik Organizacji Pozarzą-dowych, dominowało podejście federacyjne), jak i  ogólnopolskich, odbywajacych się raz na trzy lata. Sam FIP był w  jakimś sensie formą zintegrowania obu po-mysłów i wypracowania wspólnego stanowiska. Już w trakcie II Ogólno-polskiego FIP-u  (1999) zamieniono pytanie o  formy „samoorganizacji sektora” z I OFIP-u (1996) na „dylematy federa-lizacji”. Dotyczyły one tego, czy 1) federalizacja miałaby nastąpić na poziomie lokalnym czy cen-

tralnym, 2) regionalnie czy branżowo i  3) na ile powinna być ustrukturalizowana2. Kierunek zo-stał jednak określony. Nic też dziwnego, że na III OFIP-ie (2002) powołano – w efekcie podpisania przez organizacje infrastrukturalne (tak federa-cje, jak i ośrodki wsparcia)3 apelu „Głos w sprawie federalizacji” – komitet założycielski Ogólnopol-skiej Federacji Organizacji Pozarządowych (zare-jestrowanej w roku 2003).

Fale federalizacji

Dyskusja o tym, jak ma wygladać proces fe-deralizacji, nie była zawieszona w próżni. Podejmowano kolejne inicjatywy dotyczą-

ce federacji – tak lo-kalnych, jak i  regional-nych, tak branżowych, jak i skoncentrowanych na konkretnych tema-tach. I  tak np. w  opar-ciu o  pomysły korpo-racyjnych rozwiązań niemieckich i  zareje-strowaną w  1995 roku we Wrocławiu Wspólno-tę Roboczą Organizacji Socjalnych WROS two-rzy się zarejestrowana w 2000 roku Wspólnota Robocza Związków Or-

2 Por. Piotr Frączak, Trzeci sektor w  III Rzeczypospolitej, Warszawa 2002, s. 168 i nast.3 Stowarzyszenie na rzecz Forum Inicjatyw Pozarządowych, Sieć SPLOT, Akademię Rozwoju Filantropii w  Polsce, Cen-trum Wspierania Aktywności Lokalnej, Fundację Rozwoju Demokracji Lokalnej, Sieć Centrów Wolontariatu, Wspólnotę Roboczą Związków Organizacji Socjalnych.

Małopolskie Forum Inicjatyw Obywatel-skich – powstało w wyniku nieformal-nej współpracy grupy krakowskich

organizacji pozarządowych w ramach Komitetu Organizacyjnego Regionalnego Forum Inicja-tyw Pozarządowych (które odbyło się w  1996 roku – przyp. PF). Zrzeszało 45 organizacji. Jego celem było doskonalenie poziomu, sprawności i  warunków działania organizacji pozarządo-wych, wymiana doświadczeń i  informacji oraz współpraca na rzecz budowania społeczeństwa obywatelskiego. (na podstawie Bazy Danych o Organizacjach Po-zarządowych JAWOR z 2001 r.)

Z historii

W  1991 roku „powstały nie tylko Kra-jowa Rada Organizacji Pozarządo-wych i  Forum Fundacji Polskich, ale

także takie inicjatywy, jak np. Krajowa Rada Młodzieży, porozumienie osób i  grup zaintere-sowanych działalnością antyautorytarną, Fe-deracja na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny, Warszawskie Forum Stowarzyszeń i  Związków Twórczych, Tymczasowa Rada Biura Obsługi Ruchów Ekologicznych, Nieformalne Stowarzy-szenie Grup Samopomocowych (że wymienię te, które zostały opisane w  jednym tylko numerze ASOCJACJI z 1992 r.)”. Piotr Frączak, Trzeci sektor w III Rzeczypospoli-tej, Warszawa 2002, s. 173

13

ganizacji Socjalnych WRZOS (federacja regional-nych federacji). W tym samym roku rejestruje się również ogólnopolska i  branżowa Polska Zielona Sieć. Mniej wiecej od 1998 roku rozpoczyna się czas budowy organizacji sieciowych, np. Związku Biur Porad Obywatelskich czy sieci funduszy lokalnych (zarejestrowanej w  roku 2001). Z  kolei w  regio-nach zaczynają się formalizować ponadbranżowe federacje regionalne: np. Związek Stowarzyszeń Forum Lubelskich Organizacji Pozarządowych (nieformalnie od 1996 roku, zrejestrowane w roku 2000), Federacja Organizacji Służebnych Mazowia (2001), Dolnośląska Federacja Organizacji Poza-rzadowych (2004), Kujawsko-Pomorska Federecja Organizacji Pozarządowych (2007), Federacja Or-ganizacji Pozarządowych Miasta Białystok (2011).

O miejsce federacji

Utworzenie fe-deracji nic jeszcze nie

zmieniało. To dopiero początek długotrwałe-go procesu budowania pozycji porozumień organizacji, tak wobec środowiska, jak i  ad-ministracji publicznej. A nie jest to łatwe. Or-ganizacje członkowskie życzyłyby sobie szybkich sukcesów, te zaś, które nie włączyły się w  pro-ces, podważają znacze-nie federacji jako re-prezentanta sektora. Podobna ambiwalencja jest i po stronie admini-stracji. Z  jednej strony dobrze, że coś takiego się pojawiło (zwłaszcza jeśli zgadza się ze stanowiskiem władz), z drugiej – to nie jest ciało reprezentatywne (najczęściej w sytuacji, gdy zgłasza uwagi krytyczne). A w ogó-le federacja to przecież normalnie zarejestrowana w KRS kolejna, zwykła organizacja, a więc ma ta-kie samo prawo głosu jak... inne organizacje.

Tworzenie się rozwiązań, które mogą pro-wadzić do wzmocnienia formalnych repre-zentacji sektora w  rozmowach z  admini-

stracją, to dopiero ostatnie lata. Realne działania w kwestii reprezentacji sektora w formie zinstytu-

cjonalizowanej to czas od 2004 roku, kiedy Polska rozpoczynając wdrażanie Funduszy Europejskich musiała, zgodnie z obowiązującą zasadą partner-stwa, wprowadzić zasady reprezentacji partnerów (w tym organizacji pozarządowych) w komitetach monitorujących, zaś ustawa o działalności pożytku publicznego i  o wolontariacie wprowadziła insty-tucję Rady Działalności Pożytku Publicznego.

Trzeba powiedzieć, że dyskusja ta (ciagle jeszcze niezakończona) prowadzona była w kilku etapach. Można je opisać poprzez

kolejne, czasem bardzo niewielkie zwycięstwa. A  chodziło generalnie o  dwie kwestie. Po pierw-sze – czy federacja to zinstytucjonalizowane part-nerstwo? Po drugie – czy związek stowarzyszeń ma inne prawa niż pojedyncza organizacja?

Pierwsza z  tych kwestii nie jest, wbrew pozorom,

zagadnieniem czysto teoretycznym. Okazało się to przede wszystkim przy realizacji projek-tów unijnych. Oto czę-sto partnerstwa były dodatkowo punktowa-ne. Co to oznaczało dla federacji? Konieczność zawarcia ze swoimi członkami dodatkowe-go partnerstwa. I  tak organizacja podpisywa-ła umowę trochę samą ze sobą, bo z federacją, której jest członkiem. Niby nic, ale... spotka-łem się z zarzutem (nie w  Funduszach Euro-pejskich), że ponieważ w  zarządzie federacji

zasiada osoba będąca reprezentantem partnera, to takie partnerstwo jest pozorowane, bo i tak już współpracują. Pojawiło się więc pytanie, czy fede-racja, przynajmniej w niektórych konkursach, nie może być traktowana już jako partnerstwo NGO. Sprawa dyskutowana szeroko na Krajowej Sieci Tematycznej ds. Partnerstwa i w Zespole ds. 5.4.2. doprowadziła do tego, że pojawiły się konkursy, w których federację potraktowano jako formal-ne partnerstwo.

14

Druga kwestia jest dużo bardziej skom-plikowana, choć bezpośrednio wiąże się z  pierwszą. Czy federacja, z  racji tego,

że reprezentuje kilka, kilkadziesiąt czy kilkaset organizacji, powinna mieć inne uprawnienia niż pojedyncze organizacje? Z jednej strony, dochodzi-my tu do kwestii reprezentatywności, z drugiej – mamy jasne przekonanie, że wypracowane przez grupę organizacji stanowisko inaczej „waży” niż stanowisko każdej z  nich osobno. Kilka przykła-dów pozwoli przyjrzeć się tej problematyce.

Wyłom prawny został dokonany w  nowelizacji ustawy o działalności pożytku publicznego, gdzie określono, że Minister wybiera członków Rady Po-żytku „spośród kandydatów, z  których każdy ma poparcie co najmniej 20 organizacji pozarządo-wych lub podmiotów określonych w art. 3 ust. 3, lub co najmniej 3 związków stowarzyszeń zrze-szających organizacje pozarządowe lub podmioty określone w art. 3 ust. 3”.

To, że administracja zaczyna traktować fe-deracje jako reprezentację, widać np. przy okazji prac nad sposobem wyboru do Zespo-

łu ds. rozwiazań systemowych w zakresie ekonomii społecznej. Zarządzeniem nr 72 z 6 września 2012 roku premier określił, że swoich przedstawicieli do zespołu wyznaczają: Stała Konferencja Ekono-mii Społecznej, Ogólnopolski Związek Rewizyjny Spółdzielni Socjalnych, Rada Działalności Pożyt-ku Publicznego, Związek Lustracyjny Spółdzielni Pracy, Krajowa Rada Spółdzielcza, Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych i  Zwią-zek Pracodawców Przedsiębiorstw Społecznych.

Jednak ostatnim, wyraźnym sygnałem no-wej roli federacji w  tworzeniu reprezentacji sektora pozarządowego jest system wyboru

przedstawicieli organizacji pozarządowych jako partnerów społecznych do komitetów monitoru-jących programy operacyjne perspektywy finanso-wej 2014-2020. Przyjęto bowiem nie tylko zasadę, że kandydatura „na członka oraz zastępcę członka KM musi uzyskać poparcie co najmniej 10 organi-zacji pozarządowych, którym przysługuje czynne prawo wyborcze do danego komitetu lub co naj-mniej jednej federacji”, ale przeznaczono jedno miejsce w  każdym komitecie dla federacji po-nadbrażowej. Oznacza to docenienie znaczenia federacji tak na poziomie krajowym i regionalnym.

Formy samokontroli jako kolejny krok samoorganizacji

Jeżeli uznać, że potrzebujemy jakichś form nadzoru nad organizacjami, a  jednocześnie nie chcemy, aby ten nadzór sprawowała ad-

ministracja publiczna, to musimy poszukać no-wych rozwiązań. Wydaje się, że pomysłem, który najlepiej odpowiada istocie działań społecznych – oczywiście nie poddając w  wątpliwość faktu, że to sąd powinien odgrywać rolę rozstrzygają-cą – jest środowiskowa samokontrola. W trakcie pracy nad nowelizacją ustawy Prawo o stowarzy-szeniach (patrz ramka) odwoływano się do roz-wiązań w polskim prawie regulujących formy śro-dowiskowej samokontroli wymyślone dla innych osób prawnych niż organizacje pozarządowe. Tak więc dyskutowano o  formach samorządu obliga-toryjnego, dobrowolnego i  organizacji uznawa-nych za reprezentatywne.

15

1. Samorząd obligatoryjny

Doskonałym przykładem jest Krajowa Rada Spółdzielcza (KRS), która z  mocy prawa jest „naczelnym organem samorządu spół-

dzielczego” i która zwołuje co cztery lata Kongres Spółdzielczości, będący „najwyższym organem samorządu spółdzielczego”. W  ramach tego obli-gatoryjnego samorządu spółdzielnie mogą się od-dolnie organizować, np. w związki rewizyjne, które przejmują od KRS m.in. obligatoryjną lustrację spółdzielni. Lustracja to forma wewnętrznej kon-troli badającej działalnośc spółdzielni nie tylko pod kątem przestrzegania prawa, ale także działania zgodnie z duchem spółdzielczym.

2. Samorząd nieobligatoryjny

Tu przykładem jest Krajowa Izba Gospo-darcza, która – na zasadzie dobrowolności – zrzesza izby gospodarcze, w których tak-

że udział jest dobrowolny. Trzeba jednak wyraźnie powiedzieć, że prawo mówi, iż:

• Izba gospodarcza jest organizacją samorzą-du gospodarczego, reprezentującą interesy gospodarcze zrzeszonych w niej podmiotów w zakresie ich działalności wytwórczej, han-dlowej, budowlanej lub usługowej, w szcze-gólności wobec organów państwowych.

• Krajowa Izba Gospodarcza reprezentuje wspólne interesy gospodarcze zrzeszonych członków.

W  założeniach do nowelizacji ustawy Prawo o  stowarzyszeniach zapisano, że oczekiwane jest „Wprowadzenie

uznawanych prawnie form samokontroli i repre-zentacji. Stowarzyszenia (organizacje pozarzą-dowe) powinny mieć możliwość tworzenia: • federacji, które po spełnieniu określonych wa-runków mogłyby pełnić funkcję analogiczną do izb gospodarczych,• związków audytu społecznego (rewizyjnych, lustracyjnych), które powinny mieć zadania po-dobne do związków lustracyjnych w  spółdziel-czości”.O lepsze prawo dla stowarzyszeń, FederalistKa 8/2011, s. 28.

3. Reprezentatywna samoorganizacja

Kolejnym rozwiązaniem jest samoorganiza-cja, która może być przecież także formą nadzoru nad zrzeszonymi organizacja-

mi. Federacja bierze odpowiedzialność za swoich członków i mówi w ich imieniu. Jednak podstawo-wym problemem jest tu kwestia reprezentatyw-ności. Dobrze pokazuje to reprezentatywność tzw. partnerów społeczno-gospodarczych (związków zawodowych i pracodawców). Tu na mocy ustawy określa się warunki, w  jakich parterzy społeczni stają się reprezentatywni. Czyli zaczynają mówić już nie tylko w imieniu swoich członków, ale także w imieniu innych – nierzeszonych – pracodawców i pracobiorców.

Czy pytanie o  jakąś formę samokontroli w  organizacjach pozarządowych (czy wę-ziej – wśród stowarzyszeń) jest zasadne?

Może być to jedyna droga uniezależnienia się od nadzoru administracji i  jej prób odgórnej i  scen-tralizowanej certyfikacji działań organizacji, które ze swej istoty powinny być przecież poza - rządowe.

16

Prawne aspekty sieciowania organizacji pozarządowych

Sieci organizacji pozarządowych w kontekście unormowań prawnych

Struktury sieciowe organizacji mogą przyj-mować różne kształty i pełnić wiele funkcji. Osobną kwestią jest, jaką formę prawną

przyjmą te partnerstwa, a nie jest to bez znacze-nia. Mamy więc z  jednej strony wspólne przed-sięwzięcia nieposiadające osobowości prawnej (nieformalne koalicje czy porozumienia oparte na umowach cywilnoprawnych), z drugiej zaś te, któ-rą taką osobowość posiadają (np. związki stowa-rzyszeń czy spółdzielnie osób prawnych). Tworząc struktury współpracy pomiędzy organizacjami, warto się zastanowić, która z  form może być dla nas najlepsza.

Koalicje nieformalne

Współpraca organizacji może być zupełnie niesformalizowana. Kilka organizacji może wspólnie działać np. przy jednej

kampanii. Każda z nich działa w  ramach swojej osobowości prawnej, biorąc odpowiedzialność za własne działania, samodzielnie je finansując. To, że te działania się uzupełniają lub dzięki syner-gii budują wartość dodaną (której nie udałoby się uzyskać, gdyby każda z organizacji działała osob-no), nie wynika z żadnych czynności prawnych.W nieformalnej koalicji nie ma organów decyzyj-nych, a  wszelkie porozumienia odbywają się na zasadzie dobrej woli oraz z poszanowaniem wize-runku koalicjantów, którzy występują pod swoim szyldem. Liderzy koalicji nie są z zasady wybieral-ni, co sprawia, że wyłaniają się w sposób naturalny i dynamiczny. Z drugiej strony – nie ma środków kontroli nad samozwańczym liderem, ponieważ za brakiem wybieralności podąża brak odwoływalno-ści oraz brak podporządkowania hierarchicznego. Nieformalna koalicja jest najbardziej elastycz-ną spośród form współpracy. Jest także dobrym sposobem na przetestowanie, jak w praktyce wy-

gląda osiąganie porozumienia między partnera-mi i  ich rzeczywiste zaangażowanie w realizację celu. Podmioty, które zawiązały koalicję, mają większą swobodę wstąpienia i wystąpienia, ponie-waż nie obligują ich żadne dodatkowe obowiązki prawne, rejestracja, likwidacja ani zobowiązania majątkowe.

Współpraca w ramach kampanii 1%

Od trzech lat Ogólnopolska Federacja Or-ganizacji Pozarządowych wraz z Forum Darczyńców, Pracownią badań i  inno-

wacji społecznych Stocznia, Stowarzyszeniem Klon/Jawor oraz innymi organizacjami prowa-dzi działania na rzecz promocji 1% w  ramach kampanii telewizyjnych. Wszystkie organizacje uczestniczące w  kampanii działają pod swoim szyldem. Formalnie prawa do spotu telewizyj-nego ma OFOP, a decyzje zapadają wspólnie na organizowanych od czasu do czasu spotkaniach zainteresowanych organizacji.

Umowa cywilnoprawna o współpracy

Organizacje pozarządowe i inne podmioty, które wyrażają chęć współpracy, ale nie chcą powoływać nowego tworu, z  odręb-

nymi organami i  osobowością prawną, mogą za-wrzeć umowę cywilnoprawną, w  której wyrażają intencję wspólnego działania w określonym celu. Przykładem takiej umowy jest umowa partner-ska, stosowana przy wspólnej realizacji projektów. Umowa o współpracy nie została wprost określona w Kodeksie cywilnym, nie występuje w nim nawet ta nazwa. Taka umowa zawierana jest zgodnie z  zasadą swobody umów4, co oznacza, że strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek praw-ny według swojego uznania, byleby jego treść lub 4 Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93), art. 353¹.

17

cel nie sprzeciwiały się jego właściwości (naturze), ustawie ani zasadom współżycia społecznego

Do takiej „nienazwanej” umowy stosuje się zasady ogólne, określające postanowienia, które muszą zaleźć się w  treści umowy.

Przede wszystkim muszą zostać oznaczone stro-ny, czyli podmioty zawierające umowę. Po drugie, prawa i  obowiązki stron muszą być precyzyjnie określone, a uprawnieniu jednej strony do żądania określonego zachowania musi odpowiadać zobo-wiązanie drugiej do uczynienia mu zadość. Umowa może być zawarta na czas nieokreślony, ale także np. na pewien czas lub do momentu nastąpienia oznaczonego wydarzenia. Postanowienia umowne mogą mieć charakter bardzo szczegółowy lub ra-mowy. W  przypadku umowy ramowej konkretne czynności prawne, np. darowizny, najem, zlecenia, dokonywane są na podstawie umów szczegółowych odwołujących się do umowy ramowej.

Umowa jest elastyczną formą współpracy, w której strony mają bezpośredni wpływ na jej wykonanie oraz na podejmowanie

decyzji. Nie powołuje się zarządu ani organu kon-troli wewnętrznej, zatem podmioty zawierające umowę są stale odpowiedzialne za jej skutki i po-noszą pełną odpowiedzialność.

Organizacja wspierająca

Czasami zdarza się, że organizacje nie chcą zawiązywać między sobą umów zobowią-zaniowych ani nie chcą wstępować do

związku, gdy np. nie mają pewności, jaki kształt ostatecznie przyjmie przedsięwzięcie lub czy po-mysłodawcy będą chcieli je nadal realizować, albo też czy zamiast nich nie pojawią się inni zaintere-sowani. Aby zapobiec przyjmowaniu obowiązków finansowych i prawnych przez podmioty, które nie znają jeszcze skali tych obowiązków, a  jednocze-śnie umożliwić sprawne działanie, tj. dokonywanie czynności prawnych we własnym imieniu oraz re-alizację praw i obowiązków, możliwe jest założenie odrębnej osoby prawnej.

Partnerstwo OFOP-u  z Fundacją na rzecz Collegium Polonicum

dla realizacji projektu „Szkoła Dialogu – perspektywą skutecznej współpracy”

Organizacje podpisały umowę cywilno-prawną, z której wynika chęć działania na rzecz wspólnego celu (sprawna i efek-

tywna realizacja projektu) poprzez zobowiąza-nie się każdego z partnerów do konkretnych za-dań określonych w czasie. Nad prawidłowością wykonywania tych zadań i ich rezultatami czu-wa regularnie spotykające się kolegialne ciało, do którego każda ze stron deleguje równą liczbę przedstawicieli. Przewidziane są funkcje kon-trolne i  nadzorcze przypisane do konkretnych podmiotów w konkretnych sytuacjach, ale żadna ze stron nie jest nieproporcjonalnie uprzywile-jowana. Umowa wygasa po zrealizowaniu celu. Dodatkowym partnerem spoza sektora organi-zacji pozarządowych jest Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Zielonej Górze.

Ogólnopolskie Fora Inicjatyw Pozarządo-wych organizowane przez Stowarzyszenie na

rzecz FIP

Osoby z  różnych organizacji pozarządo-wych postanowiły wspólnie zorganizo-wać ogólnopolskie wydarzenie, na które

zjechaliby ludzie III sektora z całego kraju. Żad-na z  „organizacji macierzystych” nie podjęła się roli przywódczej i  sprawowania pieczy nad tą inicjatywą. Zawiązano porozumienie osób fizycznych, które opierało się na wzajemnym zaufaniu i zaangażowaniu. W toku działań oka-zało się, że potrzebny jest podmiot, który może zawierać umowy, pozyskiwać środki i  ponosić odpowiedzialność cywilną. Postanowiono zało-żyć stowarzyszenie, którego celem było zorgani-zowanie tego konkretnego wydarzenia, a  także – jak się później okazało – pięciu kolejnych oraz wspieranie regionalnych for inicjatyw obywa-telskich. Obecnie Stowarzyszenie przekazało or-ganizowanie OFIP-ów Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych.

Organizacja wspierająca przedsięwzięcie może mieć formę stowarzyszenia lub fundacji. Może także przyjąć formę np. związku stowarzyszeń, spółdzielni osób prawnych, spółki non-profit.

W  przypadku stowarzyszenia istotny jest fakt, że członkowie to osoby fizyczne (zazwyczaj liderzy-pomysłodawcy), do-

browolnie wstępujące i  występujące ze stowarzy-szenia, a nie reprezentanci, których deleguje orga-nizacja i może odwołać pełnomocnictwo w każdym momencie. Równie nieskomplikowane jest zało-żenie przez osoby fizyczne lub prawne oddzielnej

18

fundacji. Fundatorami może być jeden, część lub wszystkie z podmiotów, które chcą współpracować – co nie stoi na przeszkodzie wstąpieniu lub wyde-legowaniu reprezentanta do zarządu lub rady fun-dacji przez podmioty, które nie są fundatorami.

Związek stowarzyszeń

Osoby prawne mogą założyć związek sto-

warzyszeń pod warun-kiem, że co najmniej trzy z nich będą stowa-rzyszeniami5. Oznacza to, że związek stowa-rzyszeń mogą tworzyć co najmniej trzy sto-warzyszenia, a  do tego zarówno fundacja, jak i  spółka, spółdzielnia, słowem, każda osoba prawna mająca siedzi-bę na terytorium RP, działająca non-profit. Osoba prawna mająca cele zarobkowe także może być członkiem związku stowarzyszeń, chociaż jedynie wspie-rającym. Przyjmuje się, że członek wspierający nie może zasiadać w or-ganach związku, w tym w  Walnym Zebraniu – ma wyłącznie prawo głosu doradczego.

Członek zwyczajny ma prawo do głosowania oraz do pełnienia funkcji w organach, ale jak to prawo ma wykonać osoba prawna?

Odpowiedzi na to nie znajdziemy w Prawie o sto-warzyszeniach, ale praktyką jest, że osoba prawna poprzez uchwałę uprawnionego organu deleguje osobę fizyczną jako swojego reprezentanta. Nie ma żadnych prawnych wymogów w kwestii wybo-ru reprezentanta – czy jest członkiem, czy jest za-trudniony, czy zasiada w zarządzie. Te dodatkowe warunki może zawierać statut związku.

Warto zawrzeć w nim także informację, co się dzieje w przypadku odwołania pełno-mocnictwa reprezentantowi, który za-

siada w  organie zarządczym lub kontrolnym związ-

5 Ustawa z  7 kwietnia 1989 r Prawo o  stowarzyszeniach (Dz.U. 1989 Nr 20 poz. 104).

ku stowarzyszeń. Zgodnie z prawem dopuszczalne jest, by taka osoba pozostała członkiem organu aż do upływu kadencji. Możliwe jest także zapisanie w statucie, że takiej osobie automatycznie wygasa mandat, a uzupełnienie składu organu następuje na najbliższym Walnym Zebraniu Członków lub na Nadzwyczajnym Walnym Zebraniu Członków

w określonym terminie.

Poza tymi odręb-nościami zwią-zek stowarzy-

szeń działa podobnie jak stowarzyszenie, ponieważ stosuje się do niego odpowiednio przepisy dotyczące sto-warzyszeń. Związek stowarzyszeń także jest dobrowolnym, sa-morządnym, trwałym zrzeszeniem o  celach niezarobkowych, które samodzielnie określa swoje cele, progra-my działania i  struk-tury organizacyjne oraz uchwala akty we-wnętrzne dotyczące jego działalności. Obo-wiązuje je taki sam tryb rejestracji w Kra-jowym Rejestrze Sądo-wym, nadzór starosty właściwego dla siedzi-

by oraz obowiązki sprawozdawcze, jak każde inne stowarzyszenie.

Spółka non-profit

Ustawa o  działalności pożytku publiczne-go i o wolontariacie6 w art. 3, określając podmioty, które mogą prowadzić dzia-

łalność pożytku publicznego, wskazuje spółki ak-cyjne i  spółki z  ograniczoną odpowiedzialnością, które nie działają w  celu osiągnięcia zysku oraz przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych oraz nie przeznaczają zysku do po-działu między swoich udziałowców, akcjonariuszy i  pracowników. Taką spółkę w  języku potocznym określa się skrótowo „spółką non-profit”, która nie

6 Ustawa z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku pu-blicznego i o wolontariacie (Dz.U. 2003 nr 96 poz. 873).

Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych

OFOP to formalnie związek stowarzyszeń, który zrzesza stowarzyszenia i  fundacje oraz jest otwarty na przyjmowanie no-

wych członków. Warunek konieczny to status sto-warzyszenia lub fundacji oraz akceptacja Karty Zasad Działania Organizacji Pozarządowych – wynika to z charakteru i misji OFOP-u, a nie z  przepisów ustawy. Stowarzyszenia zwykłe ze względu na brak osobowości prawnej mogą zgod-nie z  prawem zostać członkiem wspierającym. Wniosek o  przystąpienie rozpatruje Zarząd na podstawie informacji o działalności organizacji oraz jej zgodności z  misją OFOP-u. Odwołanie od odmowy przyjęcia rozpatruje Walne Zebranie Członków. Każdy członek zwyczajny OFOP-u dys-ponuje równym głosem, a członek wspierający – głosem doradczym. Aby wykonywać swoje prawo głosu, członek musi wskazać jednego reprezen-tanta i  przesłać pełnomocnictwo lub uchwałę Zarządu. Tylko reprezentanci mają bierne prawo wyborcze, tzn. mogą być wybierani do organów i ciał wewnętrznych. Najwyższą władzą w OFOP--ie jest Walne Zebranie Członków, które decyduje o treści statutu.

19

stanowi odrębnego typu spółki, lecz wyróżnia ją cel działalności oraz przeznaczenie wypraco-wanego zysku.

Zgodnie z art.151 oraz art. 301 Kodeksu spół-

ek handlowych7 spółka kapitałowa, tj. spółka z  o.o. lub spółka ak-cyjna, może być utwo-rzona przez jedną albo więcej osób w  każdym celu prawnie dopusz-czalnym i  nie musi to oznaczać prowadzenia przedsiębiorstwa na-stawionego na zysk. Osoba rozumiana jest jako osoba fizyczna lub osoba prawna. Umo-wa spółki musi zostać spisana w  formie aktu notarialnego, kapitał za-kładowy sp. z o.o. powinien wynosić co najmniej 5000 zł, a  wartość nominalna udziału nie może być niższa niż 50 zł. Spółka non-profit może starać się o  dofinanso-wanie działalności po-żytku publicznego ze środków publicznych.

Struktura spółki z o.o. przypomina stowarzyszenie.

Najwyższą władzą jest zgromadzenie wspól-ników, które powołuje zarząd, przyjmuje spra-wozdania roczne oraz przegłosowuje abso-lutorium dla zarządu. Zarząd reprezentuje spółkę i prowadzi spra-wy bieżące. Jeśli statut przewiduje istnienie ta-kich struktur, rada nad-zorcza lub odpowiednio komisja rewizyjna jest wewnętrznym organem kontroli nad działalnością spółki. Znacząca różni-ca polega na sile głosu – co do zasady jest równa,

7 Ustawa z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. 2000 nr 94 poz. 1037), dalej KSH.

ale w  statucie spółki można ją zróżnicować w zależności od wysoko-ści udziału wspólnika.

Spółdzielnia osób prawnych

Spółdzielnia8 jest podmiotem pra-wa gospodarczego

i działa w celach zarob-kowych, choć dodat-kowo może prowadzić działalność na rzecz swoich członków. Nie oznacza to jednak, że nie może przekazywać środków na działalność społeczną. Członkowie spółdzielni dzielą mię-dzy siebie zysk i  mogą

go przeznaczyć na dowolne cele, zatem także na cele statutowe. Taka forma współpracy osób praw-nych (czyli, jak już wcześniej wskazano, m.in. sto-warzyszeń, fundacji, spółek non-profit, związków

stowarzyszeń) jest przy-datna, gdy organizacja nie chce samodzielnie prowadzić działalności gospodarczej, a  łącząc siły z  innymi podmio-tami, może rozłożyć ciężar kosztów obsługi księgowo-finansowej i prawnej. Dzięki temu członkowie spółdziel-ni koncentrują się na działalności statuto-wej, która zasilana jest przez środki z  działal-ności gospodarczej.Spółdzielnie osób praw-nych nie są organiza-cjami pozarządowymi, nie działają non-profit i  nie mogą prowadzić

działalności pożytku publicznego. Każda spół-dzielnia obowiązana jest przynajmniej raz na trzy lata poddać się lustracyjnemu badaniu legalności gospodarności i  rzetelności całości jej działania. 8 Ustawa z  16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (Dz.U. 1982 nr 30 poz. 210).

Fundacja „Krzyżowa” dla Porozumienia Europejskiego i  Międzynarodowe Centrum

Konferencyjne Krzyżowa Sp. z o.o.

Fundacja „Krzyżowa” dla Porozumienia Europejskiego jest organizacją pożyt-ku publicznego – prowadzi działalność

bez nastawienia na osiąganie zysku. Wszyst-kie przychody służą finansowaniu pracy me-rytorycznej lub wykorzystywane są na utrzy-mywanie ośrodka. Rada Nadzorcza i  Rada Fundacji pracują społecznie. Od 2007 roku rozpoczęła działalność spółka Międzyna-rodowe Centrum Konferencyjne Krzyżowa Sp. z  o.o., której właścicielem jest Fundacja „Krzyżowa” dla Porozumienia Europejskiego. Celem utworzenia spółki było oddzielenie działalności pożytku publicznego Fundacji od działań dotychczas funkcjonującego Centrum Konferencyjnego. Dochody Międzynarodowego Centrum Konferencyjnego Krzyżowa zasilają działalność programową fundacji.

Spółdzielnia Kooperatywa Pozarządowa

Spółdzielnia Kooperatywa Pozarządo-wa powstała jako wyraz solidarnej woli współdziałania organizacji pozarządo-

wych, dla zapewnienia ich dalszego rozwoju, siły oraz stabilności (instytucjonalnej oraz finanso-wej). Cel swój realizuje poprzez zdobywanie dla członków-organizacji pozarządowych środków poprzez działalność gospodarczą oraz świad-czenie usług organizacyjnych, technicznych i  finansowych, wspomagających realizację ich statutowych działań. Środki pozyskuje m.in. ze sprzedaży produktów spółdzielni socjalnych, po-średnictwa w dostarczaniu lokalnych produktów ekologicznych oraz z  certyfikatem Fair Trade, wynajem sal itp. Realizuje wsparcie finansowe poprzez fundusz pożyczkowy dla swoich człon-ków.

20

Członkowie spółdzielni uczestniczą w pokrywa-niu ewentualnych strat do wysokości udziałów i  nie odpowiadają oso-biście za zobowiązania spółdzielni.

Lokalna grupa działania

Lokalna grupa działania to part-nerstwo publicz-

no-prywatne, ale stosu-je się do niej przepisy dotyczące stowarzyszeń posiadających osobo-wość prawną9, zatem działa podobnie do związku stowarzyszeń. Główna różnica dotyczy członków. Mogą nimi być zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne, w tym jednost-ki samorządu terytorialnego, z  wyłączeniem wo-jewództw. LGD działają w  celu realizacji lokalnej

9 Ustawa z 7 marca 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rol-nego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (Dz.U. 2007 nr 64 poz. 427), art. 15.

strategii rozwoju na ob-szarach wiejskich o  za-sięgu mniejszym niż re-gionalny (wojewódzki). Nadzór nad lokalnymi grupami działania spra-wuje marszałek woje-wództwa.

LGD oprócz wal-nego zebrania członków, zarzą-

du i  organu kontroli wewnętrznej jest obo-wiązana posiadać radę, wybieraną spośród członków, do której wy-łącznej właściwości należy wybór operacji,

które mają być realizowane w ramach opracowa-nej przez lokalną grupę działania lokalnej stra-tegii rozwoju. Co najmniej połowę członków rady stanowią przedstawiciele partnerów gospodar-czych i społecznych oraz grup społecznych, takich jak rolnicy, kobiety wiejskie, młodzież) organizacji pozarządowych, w tym organizacji zajmujących się zagadnieniami z zakresu środowiska naturalnego oraz podmiotów odpowiedzialnych za promowanie równości kobiet i  mężczyzn. Wyraźnie widać, że w LGD oznaczone są wymogi10 dotyczące członków oraz celu działania, co odróżnia ją znacząco od związku stowarzyszeń, dając przy tym duże szanse na trwałe partnerstwo z podmiotami wpływający-mi na rozwój lokalnej społeczności i infrastruktu-ry oraz zwiększając możliwość uzyskania dofinan-sowania ze środków unijnych przeznaczonych na rozwój obszarów wiejskich.

Podsumowanie

Forma prawna, jaką przyjmie federacja, za-leży od konkretnej sytuacji. To od celów, jakie stawiają sobie organizacje, a także od

przyjętej strategii zależeć będzie to, w jaki sposób zechcecie zarejestrować swoje partnerstwo. Każ-da z form prawnych ma swoje zalety, zatem przed podjęciem decyzji warto się dobrze zastanowić.

10 Rozporządzenie Rady (WE) nr 1698/2005 z 20 września 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiej-skich (Dz.U. L 277 z 21.10.2005), art. 62.

Lokalna Grupa Działania „Przyjazne Mazowsze”

Regionalne Centrum Doradztwa Roz-woju Rolnictwa i  Obszarów Wiejskich Poświętne w  Płońsku zarejestrowało

Mazowieckie Stowarzyszenie Doradztwa Rolni-czego (MSDR). Walne Zebranie Członków pod-jęło uchwałę w  sprawie opracowania Lokalnej Strategii Rozwoju i  zmian w  statucie, tworząc Lokalną Grupę Działania „Przyjazne Mazow-sze”. Do stowarzyszenia przystąpiły gminy po-wiatu płońskiego reprezentujące sektor publicz-ny, przedsiębiorcy – sektor gospodarczy oraz inne stowarzyszenia – sektor społeczny. Wspólnie wypracowano Lokalną Strategię Rozwoju na warsztatach z udziałem mieszkańców z 12 gmin.

Sieciowanie organizacji

pozarządowych

w praktyce

22

Rzecznictwo i reprezentacja w działaniach sieci organizacji pozarządowych

Jedną z  podstawowych ról, jakie odgrywają organizacje pozarządowe we współczesnych społeczeństwach, jest funkcja rzecznicza.

Działając w tym obsza-rze, organizacje próbu-ją wpłynąć na zmianę warunków funkcjono-wania społeczeństwa. Zmieniają prawo, two-rzą lub modyfikują instytucje, wpływają na opinię publiczną… Jednym słowem, dzia-łają „na rzecz” już to poszczególnych osób, grup społecznych, ich interesów, już to spe-cyficznych wartości, zabytków, zwierząt itp. Często rzecznictwo jest nie tylko sposobem działania „na rzecz” innych, ale także mó-wienia w  ich imieniu – reprezentowania osób lub grup, ich interesów, wyznawanych przez nie wartości. Prowadząc rzecznictwo, możemy zabiegać o dobrą legislację, dobre polityki czy pozytywny wizerunek, nato-miast występując w imieniu innych, musimy wziąć pod uwagę dwa problemy – legitymizacji i repre-zentatywności. Legitymizacja to sposób, w jaki zo-staliśmy upoważnieni do reprezentowania innych, natomiast reprezentatywność to ocena, czy mamy prawo mówienia w imieniu tej grupy.

Sieci a rzecznictwo

Współpraca organizacji to jeden z  pod-stawowych sposobów na prowadzenie skutecznego rzecznictwa. Dotyczy to za-

równo rzecznictwa interesów samych organizacji

(np. dobrego prawa dla działalności społecznej, ulg podatkowych dla działań w obszarze użyteczności publicznej), jak i  partnerstwa w  osiąganiu celów

rzeczniczych zgodnych z  celami statutowymi poszczególnych orga-nizacji. Federacje są naturalną formą pro-wadzenia rzecznictwa w  imieniu organizacji pozarządowych. Czy or-ganizacje mają wspólne interesy? Oczywiście, że tak. Co więcej, właśnie organizacje pozarządo-we w  sposób szczegól-ny odczuwają potrzebę wspólnego działania. Dlaczego? Ponieważ dla organizacji nie-słychanie ważne jest otoczenie ich działań – rozwiązania prawne, realizowane polityki publiczne i  nastawie-nie opinii publicznej do działalności społecznej.

Dobre prawo

Organizacje pozarządowe w  dużej mierze opierają swoje zasoby na społecznym poparciu i zaufaniu, bez których nie ma

szans na darowizny czy pracę wolontariuszy. Do-datkowo, jako swoiste instytucje zaufania publicz-nego mogą liczyć na specjalne, preferencyjne wa-runki działania – ulgi podatkowe (np. zwolnienie z podatku od darowizn, pozyskiwanie 1%), specjal-ną ścieżkę dofinansowania z funduszy publicznych (np. możliwość dofinansowania lub powierzania zadań w trybie ustawy o działalności pożytku pu-blicznego i  o  wolontariacie), a  także znaczący udziału w  życiu publicznym (np. reprezentacja

Stała Konferencja ds. Konsultacji Fundu-szy Europejskich 2014-2020

W  ramach przygotowań do nowej perspektywy finansowej grupa organiza-cji pozarządowych sformułowała 12 po-stulatów skierowanych do rządu, które sygnalizowały oczekiwania partnerów społecznych wobec systemu wdrażania Funduszy Europejskich w  latach 2014-2020. Dla wzmocnienia tych postulatów oraz włączenia szerokiego grona przed-stawicieli NGO w konsultacje utworzono Stałą Konferencję – jako platformę wspól-nych działań. Kwestiami organizacyjnymi – organizacją spotkań plenarnych, grup roboczych, wysyłaniem stanowisk – zajął się sekretariat Stałej Konferencji, który działa przy Ogólnopolskiej Federacji Or-ganizacji Pozarządowych. Por. http://no-waperspektywa.ngo.pl/

23

w komitetach monitorujących, w postępowaniach sądowych na prawach strony). Te ułatwione wa-runki działania mają tym szerszy zakres, im lepiej potrafimy udowodnić, że nasze działania są poży-teczne dla całej społeczności, że nie reprezentu-jemy tylko swoich prywatnych intersów. Można to osiągnąć metodą samokontroli społecznej, ale wiele też zależy od tego, jakie mamy prawo. To prawo bowiem nadaje odpowiednie uprawnienia, ale i nakłada dodatkowe obowiązki (np. sprawoz-dawczość, daniny publiczne, obowiązki wynikające z  innych ustaw – m.in. dotyczących prawa pracy czy ochrony danych osobowych). Pilnowanie rów-nowagi między przywilejami i obowiązkami, walka o  rozwiązania, które dotyczą specyficznych form działania organizacji, to zadanie dla federacji.

Polityka publiczna

Organizacje – zgodnie z  zasadą pomocni-czości – powinny realizować te zadania publiczne, które mogą same wykonać

(nie zabierając obywatelom prawa do wykonywa-nia tych działań, ktore ci mogą zrealizować sa-modzielnie). Oznacza to, że co najmniej część publicznych pieniędzy (w postaci ulg podatkowych lub redystrybucji podatków) powinna trafić do or-ganizacji pozarządowych, na zadania publiczne, których nie musi realizować władza publiczna. Przedmiotem troski organizacji pozarządowych pozostają zatem cele i  metody realizacji polityk publicznych przyjmowanych przez administrację publiczną. One to bowiem w efekcie mówią o prio-

rytetach (co będzie realizowane w  pierwszej ko-lejności) i  na co pójdą publiczne pieniądze. Mo-nitorowanie polityki państwa w  zakresie polityk publicznych, uczestniczenie w ich programowaniu może dla wielu organizacji oznaczać możliwość re-alizowania swojej misji lub brak takiej możliwo-ści. Organizacje, najczęściej przez różnego rodza-ju formy reprezentacji (ciała dialogu, platformy współpracy, zespoły konsultacyjne), mogą również uczestniczyć w określaniu celów i metod realizacji tych publicznych polityk. To ważne uprawnienie wymaga jednak wzajemnego współdziałania orga-nizacji.Oczywiście wiele grup organizacji może mieć wspólne cele i  dla realizowania tych wspólnych celów może tworzyć różnego rodzaju formy współ-pracy. To w  takich działaniach najpełniej buduje się środowisko organizacji, tworzy się zaufanie nie

tylko do ludzi, ale też do instytucji. Dodatkowo wspólne sukcesy cementują tę współpracę i mogą prowadzić do bardziej sformalizowanych działań.

Wizerunek organizacji

Ustawa o stowarzyszeniach

Ogólnopolska Federacja Organizacji Po-zarządowych od 2009 roku brała udział w dyskusji nad koniecznością noweliza-

cji ustawy Prawo o  stowarzyszeniach. W  roku 2010 w  koalicji z  innymi organizacjami zablo-kowała procedowanie niekorzystnego dla orga-nizacji projektu ustawy o  zrzeszeniach, a  na-stępnie w  oparciu o  konsultacje środowiskowe przeprowadzony został proces tworzenia założeń do nowelizacji, które były szeroko prezentowa-ne (m.in. na VI Ogólnopolskim Forum Inicja-tyw Pozarządowych i  w  ramach Forum Debaty Publicznej w  Kancelarii Prezydenta). Pozytyw-ne reakcje na przygotowane założenia skłoniły OFOP do wystąpienia do Kancelarii Prezydenta z prośbą o pomoc przy przygotowaniu noweliza-cji. W efekcie prac mieszanego zespołu w grud-niu 2014 roku projekt nowelizacji został skiero-wany przez Prezydenta RP do Sejmu.

Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej

Organizacje pozarządowe brały aktyw-ny udział w  przygotowywaniu jednego z  najważniejszych dokumentów okre-

ślających działania rządu na rzecz rozwoju ekonomii społecznej (w  tym organizacji po-zarządowych) w  latach 2014-2020. Prace nad dokumentem zostały zapoczątkowane w  marcu 2009 roku. KPRES został przyjęty uchwałą nr 164 Rady Ministrów 12 sierpnia 2014 r.

Kampania na rzecz ochrony Doliny Rospudy29 lipca 2007 roku na specjalnie zorganizowanej konferencji w Warszawie przedstawiciele ośmiu organizacji zaapelowali do polskich władz, w szczególności do rządu, o wstrzymanie wszel-kich prac na obszarze znajdującym się w  sieci Natura 2000. Dzień później na zakupionej zie-mi, która położona jest na trasie przebiegu pla-nowanej przez drogowców obwodnicy, powstaje obóz mający zatrzymać budowę. Protesty w obro-nie terenów przyrodniczo cennych odbywają się w  całym kraju. Zaczynają się długotrwałe uzgodnienia (okrągłe stoły) i próby sił. W 2009 roku nowa trasa obwodnicy Augustowa zosta-je zaakceptowana, a 7 listopada roku 2014 ma miejsce jej otwarcie.

24

To, w  jakim kierunku pójdzie tworzenie unormowań prawnych, w  jaki sposób poli-tyki publiczne wezmą pod uwagę oddolną

aktywność obywateli i na jakie zaplecze społeczne (finansowe i  pracy wolontariackiej) mogą liczyć organizacje, zależy w  dużym stopniu od wizerun-ku działalności społecznej w  opinii publicznej. To potoczne rozumienie pojęć „organizacja pozarzą-dowa”, „wolontariusz” czy „cel społeczny” pośred-nio i bezpośrednio wpływa na możliwość działania. Każda organizacja stara się dbać o swój wizerunek, problem jest jednak taki, że w działalności społecz-nej wizerunek pojedynczych organizacji wpływa na

postrzeganie wszystkich. Zabieganie o  to, aby nie konkretna organizacja zdobywała zasoby kosztem innych, ale aby opinia zrozumiała potrzebę i wagę działań społecznych, to zadanie dla federacji.

Reprezentatywność jako forma rzecznictwa

Czym się różni (a  przynajmniej powinien się różnić) głos pana lub pani X jako oby-watela czy obywatelki od głosu tej samej

osoby jako umocowanego prawnie przedstawicie-la stowarzyszenia? W pierwszym wypadku mamy do czynienia z  mówieniem we własnym imieniu, w drugim – jako reprezentant grupy osób. Repre-zentacja powinna mieć odpowiednią legitymizację (czyli sposób, w  jaki zostaliśmy upoważnieni do mówienia w  imieniu innych) i  określoną repre-

zentatywność (czyli określenie, w  imieniu kogo możemy mówić). Demokratycznie wybrane wła-dze stowarzyszenia (legitymizacja) mogą mówić w  imieniu członków stowarzyszenia (reprezenta-tywność), zaś demokratycznie wybrane władze sa-morządu mogą decydować w  imieniu wszystkich mieszkańców. I tu mamy rozróżnienie na organi-zację (federację) reprezentujacą swoich członków i  organizację reprezentatywną, która wypowiada się w szerszym interesie (radni i parlamentarzyści mówią także w imieniu tych, którzy nie głosowa-li, zaś reprezentatywne związki zawodowe – także w  imieniu pracowników niezrzeszonych). Temat ten jest bardzo istotny, i  tak Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) określił warunki, jakie powinna spełniać organizacja, by mogła być uznana za reprezentatywną na poziomie Unii Eu-ropejskiej:

- mieć trwałą strukturę na płaszczyźnie euro-pejskiej;

- mieć bezpośredni dostęp do specjalistycznej wiedzy swoich członków;

- reprezentować interesy ogólne, zgodne z in-teresami społeczeństwa europejskiego;

- składać się z  organizacji, które w  poszcze-gólnych państwach członkowskich są repre-zentatywne dla konkretnych grup interesów, których bronią;

- zrzeszać organizacje ze znakomitej większo-ści państw członkowskich;

- wprowadzić obowiązek odpowiedzialności (accountability) przed członkami organizacji;

- być upoważniona do reprezentowania i pro-wadzenia działalności na płaszczyźnie euro-pejskiej;

- być niezależna i  nie podlegać zaleceniom będącym przejawem interesów zewnętrz-nych;

Karta Zasad Działania Organizacji Poza-rządowych

Jednym z  elementów budowania wi-zerunku organizacji pozarządowych było, właściwie od samego początku

transformacji, myślenie w kierunku budo-wania standardów etycznych i samokontro-li. W 1996 roku, podczas I Ogólnopolskiego Forum Inicjatyw Pozarządowych, przyjęto Kartę Zasad. Dokument ten stał się pod-stawą działania Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych (każdy czło-nek składa deklarację jej przestrzegania) i  został (po konsultacjach w  ramach pro-jektu realizowanego wspólnie z  Fundacją Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego i  Stowarzyszeniem Lokalnych Grup Oby-watelskich) uaktualniony i rozszerzony.

Reprezentatywność partnerów społeczno-ekono-micznych

Wnioski organizacji związkowych i  or-ganizacji pracodawców o  stwierdze-nie ich reprezentatywności rozpatruje

sąd okręgowy w Warszawie, który wydaje w tej sprawie orzeczenie w ciągu 30 dni od dnia zło-żenia wniosku, w trybie przepisów Kodeksu po-stępowania cywilnego o  postępowaniu niepro-cesowym. Z  wnioskami organizacje związkowe i organizacje pracodawców występują co cztery lata. Okres czterech lat liczy się od dnia uprawo-mocnienia się uprzednio wydanego orzeczenia.

25

- charakteryzować się przejrzysto-ścią, w  szczegól-ności w dziedzinie finansów i  we-wnętrznych proce-sów decyzyjnych.

Reprezentatyw-ność może więc być zadekreto-

wana przez administra-cję w  sposób ustawowy (tak jak ma to miejsce przy ustalaniu repre-zentatywności związków zawodowych i organizacji pracodawców), może też czasem wynikać z  legi-tymizacji, kiedy sami zainteresowani uznają taką formę reprezentacji za akceptowalną – w  latach 1980-1981 praktycz-nie nikt nie poddawał w  wątpliwość repre-zentatywności działań Solidarności w  imieniu społeczeństwa.

Rz e c z n i c t w o w  formie repre-zentatywności

niesie ze sobą nie tyl-ko nowe możliwości, ale i  dodatkową odpowie-dzialność. Współdecydowanie, jako wyższa forma

partycypacji niż kon-sultowanie, nakłada na partnerów specyficz-ną odpowiedzialność. W  konsultacjach każdy może powiedzieć, co uważa, ostateczna de-cyzja i  tak od tego nie zależy, w  negocjacjach natomiast efekt uzgod-nień obciąża także stro-nę, która negocjowa-ła. Udział organizacji, a  także ich reprezen-

tacji w  postaci federacji, w  różnego rodzaju cia-łach dialogu społecznego (rady pożytku, komitety monitorujące) coraz częściej przybiera formy nie konsultacji, a uzgadniania stanowisk. To zobowią-

zanie, którego ciężar spoczywać będzie nie na sektorowych eksper-tach, ale właśnie repre-zentantach, dotyczyć będzie również działal-ności federacji.

Ruch Obywateli Kultury

Ruch powstał jako odpowiedź na ini-cjatywę obywatelską podjętą podczas Kongresu Kultury Polskiej w  Krakowie

w 2009 roku, w oparciu m.in. o zbiórkę podpisów pod petycją „1% na kulturę”, i kontynuacja tej inicjatywy. Poparty przez większość środowisk związanych z  szeroko rozumianą kulturą ruch doprowadził do podpisania przez premiera i re-prezentantów środowiska (rząd uznał ich za re-prezentatywnych) w maju 2011 roku „Paktu dla kultury”.

Komitety Monitorujące

W  ramach wyborów do Komitetów Mo-nitorujących programy operacyjne obecnej perspektywy finansowej Fun-

duszy Europejskich polskie prawo przewiduje jedno miejsce dla przedstawiciela ponadbranżo-wej federacji organizacji pozarządowych.

26

Zarządzanie strukturami sieciowymi

Sieć współpracy organizacji pozarządowych musi posiadać strukturę organizacyjną i sys-tem zarządzania. Dopasowanie struktury

zależy w dużej mierze od misji i  celów organiza-cji oraz od jej wizji – podzielanej przez członków. Struktura powinna być opisana w  umowie part-nerskiej lub w statucie federacji.

Na strukturę można patrzeć na wiele róż-nych sposobów, jednak trzy z nich wydają się podstawowe. Na ile struktura ta jest

sformalizowana, jak zaplanowane są organy wła-dzy oraz jaka jest rola członków.

1. O charakterze sieci świadczy to, na ile jest ona sformalizowana. Przyjmuje się istnie-nie kontinuum pomiędzy strukturą luźną a hierarchiczną. Dopuszczalna jest bowiem cała różnorodność form współpracy – od zu-pełnie nieformalnej, amorficznej struktury po scentralizowany związek mający realną władzę nad swoimi członkami. Nie można ocenić, która z tych form jest lepsza. Każda z nich lepiej się sprawdza w innych warun-kach, nadaje się do wykorzystywania w  in-nych celach, dopasowana jest do potrzeb konkretnej grupy organizacji.

luźna struktura koordynacja struktura hierarchiczna

sprawdza się w  sytuacji, gdy zadaniem partnerstwa jest przede wszystkim wymiana in-formacji, wzajemne poznanie się, wspólne szukanie możli-wości; organizacje nie mają sprecyzowanych oczekiwań względem sieci, a sieć nie ma konkretnych produktów do za-oferowania.

sprawdza się w  sytuacji, gdy współpraca wymaga koordy-nowania pewnych wspólnych działań, np. gdy wspólnie ko-rzysta się z  zasobów, wspólne realizuje projekty;sieć w  tym wypadku pozwala na realizowanie zadań, przy zachowaniu pełnej niezale-zności.

sprawdza się, kiedy przed siecią postawione są konkretne zada-nia, gdy działalność wymaga zajmowania jednoznacznych stanowisk, budowania zespołu złożonego z ekspertów;organizacje rozumieją koniecz-ność realizowania wspólnych celów, do czego potrzebują sku-tecznej reprezentacji.

Często można zauważyć niechęć do insty-tucji hierarchicznych, różnego rodzaju „czap”, wynikającą z przekonania, że nie

są one, z  założenia, demokratyczne. Nie jest to prawdą. Oczywiście w wielu organizacjach zdarza się powstawanie oligrachicznych struktur, ale to wynik niedoskonałości mechanizmów wewnętrz-nej demokracji (którą zaprojektowali członkowie), a  nie samej struktury. Dużo ważniejsze jest bo-wiem, czy struktura ta budowana jest „od dołu”, przez same organizacje członkowskie, czy w jakiś sposób narzucana „od góry”. Pamiętać też należy, że w luźnych sieciach można zaobserwować domi-nację różnego rodzaju klik czy grup interesów, któ-rych rola często nie jest oparta na demokratycz-nym mandacie. Dlatego tak ważna, we wszystkich formach struktur federacyjnych, jest oddolna kontrola społeczna i mechanizmy demokratycznej wymiany władzy.

2. Podstawowymi instytucjami sieci powinny być walne zebranie członków, zarząd oraz komisja rewizyjna lub ciała o  podobnych funkcjach.

27

Walne zebranie

W sieci najwyższą władzą jest walne zebra-nie (zgromadzenie) wszystkich człon-ków. To ono jest władne przyjmować

statut (konstytucję organizacji), wybierać i  roz-liczać władze. Aby jednak walne pełniło dobrze swoje zadanie, w statucie federacji należy bardzo dokładnie określić zasady reprezentacji. Bo obec-ny na zebraniu przedstawiciel to zazwyczaj osoba upoważniona przez zarząd organizacji członkow-skiej. Od tego, jaką ma pozycję we własnej organi-zacji, jakie ma umocowanie do reprezentowania, zależeć może nie tylko to, czy będzie umiał dobrze wystąpić w  imieniu swojej organizacji, ale także, czy decyzje walnego zostaną zaakceptowane przez organizację członkowską.

Jednak formy pracy walnego zebrania trzeba dostosować do potrzeb. Dlatego warto roz-ważyć inne rozwiązania, np. podwójną repre-

zentację (w walnym zebraniu bioraą udział dwaj przedstawiciele organizacji z jednym głosem) itp. Do tego walne zebranie może mieć różne, do-stosowane do potrzeb organizacji, struktury. Dla przykładu – może być tak, że na walnym zebraniu zbierają się nie czonkowie, ale reprezentaci grupy członków (np. z  danego powiatu). Takie rozwia-zanie stosuje się najczęściej w sytuacji, gdy duża liczba członków utrudnia prowadzenie zebrania lub gdy istnieje potrzeba wyrównywania wagi gło-su poszczególnych terytoriów lub branż. Podobny efekt można uzyskać poprzez pracę na walnym ze-braniu w osobnych izbach (branżowych, terytorial-nych). Głosowania odbywją się w izbach, a o osta-tecznym wyniku decyduje stanowisko izb.

Zarząd

Sieć do zarządzania deleguje odpowiednie osoby. Może to robić bezpośrednio lub po-średnio. Dla przykładu – w  spółdzielniach

osób prawnych (ale także w  amerykańskich or-ganizacjach pozarządowych11) walne wybiera ze swojego grona radę nadzorczą, która dopiero no-minuje zarząd i  sprawuje nad nim bezpośredni nadzór. Podstawową różnicą – względem tradycyj-nego zarządu, który jest wybierany spośród osób obecnych na walnym zebraniu – jest to, że mogą w nim zasiadać dowolne osoby, choćby zatrudnie-ni w trybie konkursu menedżerowie. Uprawnienia zarządu definiuje statut. Jego głównym zadaniem jest bezpośrednie lub pośrednie (zarządy, które opierają się na pracy wolontariackiej, często za-

11 M. Hudson, Bez zysków i strat. Sztuka kierowania organizacja-mi sektora pozarządowego, Warszawa 1997, s. 31.

trudniają do bieżących prac np. dyrektora biura) zapewnienie realizacji misji organizacji i  nadzór nad wykonywaniem bieżących zadań. Układ rada i zarząd jest o  tyle lepszy, że rada wyznacza cele i nadzoruje realizację misji, zaś zarząd odpowiada za dobre wykonanie zadań.

Komisja rewizyjna

Kontrolę nad pracą zarządu sprawuje komi-sja rewizyjna, choć funkcję tę może pełnić również wspomniana rada, z tym że komi-

sja rewizyjna nie ma funkcji nadzorczych (jedynie kontrolne). Często traktuje się komisję jako ciało, które spotyka się od czasu do czasu (czasem raz w  roku), aby przejrzeć księgi i bilans organizacji pod względem formalnym. To może być jedyne za-danie dla komisji rewizyjnej, o  ile w  federacji są inne ciała zajmujące się nadzorem nad realizowa-niem misji. W niektórych wypadkach, szczególnie tam, gdzie ważne jest, aby członkowie przestrze-gali wspólnie określonych zasad, mogą pojawić się dodatkowo sądy koleżeńskie, komisje etyki, komi-sje standaryzacyjne itp.

Grupy i zespoły robocze

Ważnym elementem pracy federacji mogą być powołane ciała robocze (grupy lub zespoły). Zazwyczaj grupy są formalne,

często powołane uchwałą spośród członków i zaj-mują się szerszymi kwestiami, podczas gdy zespoły, często złożone z pracowników, pracują zazwyczaj nad rozwiązaniem konkretnego problemu. Nieza-leżnie od nomenklatury grupy i zespoły mogą peł-nić ważną funkcję w procesie podejmowania przez federację decyzji.

3. Kolejnym ważnym elementem struktural-nym są członkowie i  ich rola w działaniach sieci. To, że w  zrzeszeniach członkowie są elementem najważniejszym, nie podlega dyskusji. Jednak ich rola może być bardzo różna. Dobre dookreślenie, jakie rzeczywiste funkcje pełni sieć względem swoich człon-ków, jest podstawą sprawnego zarządzania.

Pamiętać należy, że w wypadku sieci, któ-rych członkami są osoby prawne repre-zentowane przez osoby fizyczne, trzeba

brać pod uwagę nie tylko potrzeby i  interesy organizacji, ale także tych, którzy podejmują w  nich decyzje – członków zarządu, delagatów na walne zebrania, a często także członków tych organizacji.

28

Jesteśmy tu dla wspólnych korzyści

Oczywiście podstawowym powodem, dla którego organizacje mogą chcieć się fede-ralizować, są korzyści, jakie wynikają dla

organizacji lub jej członków z faktu bycia w sieci. Jednak pojęcie korzyści jest tu bardzo szerokie. Mogą to być bezpośrednie korzyści dla członków (np. dywidenda w  spółdzielni osób prawnych), dla pracowników z organizacji członkowskich (np. darmowe szkolenie) czy dla członków organizacji członkowskich (np. spółdzielnia osób prawnych „Pod tężniami” nie wypłaca dywident, ale zapew-nia miejsca w klinice uzdrowiskowej bliskim swo-ich członków). Takie bezpośrednie korzyści, jak dodatkowy przychód, darmowe czy tańsze towary i  usługi, wspólne opłacanie kosztów dystrybucji czy reklamy to wymierne wsparcie dla organizacji, które ułatwia działanie. Korzyści nie muszą być jednak ani tak wymierne, ani tak bezpośrednie. Ułatwienie kontaktu z innymi, ważnymi z punktu widzenia naszej działalności, członkami sieci lub jej partnerami, wymiana często będących dla nas na wagę złota informacji, czy wreszcie dostęp do wspólnych zasobów mogą oznaczać naprawdę zna-czące korzyści. Liczyć się też może sam udział w za-cnej kompanii. Często uczestnictwo w sieciach jest wręcz nobilitacją, czasem potwierdzoną odpowied-nim certyfikatem. Dodajmy do tego wspólną walkę o warunki dla naszej działalności. Dobre prawo dla organizacji pozarządowych, zapisy w dokumentach strategicznych zapewniających, że współpraca z or-ganizacjami pozarządowymi będzie elementem działań administracji. To wszystko składa się na potencjał korzyści tkwiący w federacji.

Jesteśmy tu dla wspólnych działań

Jednak często to nie korzyści naszych członków będą spoiwem działań sieci. Tak jak stowa-rzyszenia są zrzeszeniami osób nastawionych

nie na własny interes, ale na realizację wartości lub wprost działalność dla dobra wspólnego, tak i  sieci mogą być sposobem na taką działalność. Jeżeli organizacje walczą o zwiększenie znaczenia udziału obywateli w konsultacjach społecznych, to nie działają we własnym interesie. Jeśli starają się doprowadzić do zmiany ustawy o referendum, nie działają w swoim interesie. Wiele organizacji chęt-nie włącza się (najczęściej w sposób nieformalny) w różne działania, które mają inny cel niż lepsze funkcjonowanie ich samych, a często nie ma wręcz nic wspólnego z interesem ich bezpośrednich be-neficjentów. Występują w  obronie osób czy orga-nizacji w innych krajach, uczestniczą w zbiórkach organizowanych przez inne organizacje.

Jesteśmy tu, bo razem stanowimy siłę

W  obu powyższych przypadkach współ-praca z  innymi zwiększa szanse powo-dzenia zaplanowanych działań. Ku-

mulowanie zasobów, potencjałów, oszczędności to podstawa. Co więcej. w  niektórych kwestiach to właśnie liczba członków, organizacji może się okazać tym argumentem, który przekona innych o  znaczeniu naszej inicjatywy. To właśnie ilość będzie decydowała o  tym, na ile będziemy uzna-wani za reprezentantywną organizację w  danym obszarze. Oczywiście nie chodzi o ilość za wszelką cenę. Silna, skonsolidowana mniejszość często ma przewagę nad amorficzną, skłóconą wewnętrzenie wiekszością. Federacja to próba znalezienia wspól-nego mianownika dla członków, po to, by działać na ich rzecz lub w ich imieniu.

Zarządzanie strukturą sieciową to wyzwanie

Hudson wręcz podkreśla wyjątkowość tej formy, w której zaangażowanie repre-zentantów członków w  sieci „różni się

(...) znacznie od postawy wolontariuszy. Muszą być lojalni przede wszystkim wobec organizacji macierzystej, a nie wobec tej, do której rady [tu zarządu – przyp. PF] należą. To z  kolei bardzo komplikuje życie dyrektora naczelnego. Musi być nie tylko dobrym menedżerem, ale również zręcz-nym politykiem, trafnie oceniającym propozycje i kwestie mające szanse na poparcie większości or-ganizacji członkowskich”12. Oczywiście federacja ma wszelkie słabe (ale i mocne) strony organizacji demokratycznych. Dodatkowo musi się mierzyć z faktem, że w imieniu członka mówi jego repre-zentant. Co zawsze może oznaczać, że reprezen-tant nie oddaje dokładnie zamysłów osób zarzą-dzających organizacją członkowską, a one z kolei mogą potencjalnie nie dość dobrze reprezentować stanowisko swoich członków. Zamiast jednego in-teresariusza z  głosem decydującym mamy więc cały system, który może chcieć wpływać na decyzje federacji (mamy do czynienia z takim przykładem, gdy stanowisko organizacji masowego członkostwa i  oddziałów tej organizacji posiadających osobo-wość prawną w  kwestii nowelizacji ustawy o  sto-warzyszeniach nie jest jednakowe).

Od tego, jaką strukturę ma organizacja sieciowa, jakie ma wewnętrzne organy, w jaki sposób są określone relacje między

nimi oraz jakie oczekiwania mają wobec niej człon-kowie – zależą możliwości zarządzania. Oczywi-ście można sobie wyobrazić silną, scentralizowaną 12 M. Hudson, Bez zysków i strat. Sztuka kierowania organizacja-mi sektora pozarządowego, Warszawa 1997 s. 209.

29

strukturę federacyjną (analogiczną do struktury wojskowej), gdzie decyzje centrum są wykonywa-nie przez organizacje zrzeszone. Jednak to raczej wyjątek niż reguła. Najczęściej mamy do czynie-nia ze strukturą, w której członkowie – pośrednio lub bezpośrednio – mają głos decydujący. To oni w  ostatecznym rachunku podejmują decyzję – w krańcowym przypadku „głosując” wystąpieniem z organizacji lub niepłaceniem składek. Powoduje to, że kierowanie federacją można porównać do sterowania wielkim i ciężkim żaglowcem, podczas gdy pojedyncze organizacje to mniejsze i bardziej zwrotne łodzie żaglowe. W  przypadku żaglowca szybkie manewry spowodować mogą więcej szko-

dy niż pożytku. Raz ustawiony kurs na długi czas, siłą bezwładności, wyznacza kierunek. A jego sta-bilność opiera się za zaufaniu i aktywności organi-zacji członkowskich. Dlatego tak ważne jest, aby zapewnić udział członków – mimo wszelkich prze-ciwności – w  podejmowaniu decyzji federacji. To kwestia wypracowanych mechanizmów, umiejęt-ności pracowania ze swoimi organizacjami człon-kowskimi. To niełatwa sztuka, ale bez niej nie da-łoby się zarządzać dobrą organizacją, a co dopiero federacją organizacji.

30

Usługi i samokontrola

Federacje obok funkcji rzeczniczej odgrywa-ją często rolę samopomocowe. Organizacje zrzeszają się w celu dostarczania sobie wza-

jemnie usług. Taka potrzeba wynikać może faktu, że usługi takie są:

• niedostępne na otwartym rynku, • niedostosowane do specyficznych potrzeb

organizacji członkowskich,• zbyt drogie.

Usługi, te mogą być świadczone odpłatne (na warunkach rynkowych i  niekoniecznie wyłącznie członkom) lub też dostarczane członkom na pre-ferencyjnych (co może oznaczać również bezpłat-ność) warunkach. Mogą być też usługami wzajem-nymi, tzn. federacja może umożliwiać wymianę usług pomiędzy swoimi członkami. Specyficzną usługą ze strony federacji jest samokontrola.

Sieci a usługi

W  Stanach Zjednoczonych federacje or-ganizacji (poza celami rzeczniczymi) powstawały głównie dla „zapewnienie

organizacjom członkowskim dostępu do szerokiej gamy produktów i  usług po znacząco nizszych cenach. Niektóre z  takich produktów (...) [to]: połączenia telefoniczne zamiejscowe i międzyna-rodowe, ogrzewanie, zniżki na przejazdy, przelo-ty i  hotele, usługi drukarskie, artykuły biurowe, sprzęt komputerowy i  inne maszyny biurowe, usługi księgowe, obsługa prawna, komputerowe łamanie tekstu, usługi pocztowe, opłaty za ener-gię, ochrona obiektów i sprzątanie biur, ubezpie-

czenia zdrowotne, ubezpieczenia od odpowiedzial-ności”13. W  polskich warunkach jest to trudne z uwagi na (1) stosunkowo małą ilość organizacji, a tym bardziej organizacji sfederowanych oraz (2) stosunkowo niewielkie zasoby, jakimi dysponują organizacje14.

Warto pamiętać, że wiele usług, które mogłyby być świadczone przez federa-cje ich członkom, zderza się w polskich

warunkach z  konkurencją wielu różnego rodzaju bezpłatnych usług dla organizacji pozarządowych świadczonych w ramach projektów finansowanych z pieniędzy publicznych. Z tego też względu wiele typów szkoleń, publikacji, doradztwa niełatwo sfi-nansować z opłat. Wydaje się jednak, że federacje powinny konkurować na tym rynku z bezpłatnymi usługami przede wszystkim jakością, dostosowa-niem do potrzeb swoich członków i zapełnianiem nisz rynkowych, gdzie finansowanie z publicznych pieniędzy może być utrudnione. Marka federacji powinna być kierunkowskazem w  szumie infor-macyjnym wielości, nie zawsze najwyższej jakości, usług.

13 Anna Wojakowska (red.), Budowanie federacji organizacji po-zarządowych. Teoria i praktyka, Warszawa 2000, s. 39.14 Najczęściej są to pieniądze publiczne, których wydawanie obwarowane jest różnymi zastrzeżeniami, co uniemożliwia swobodne ich wydatkowanie.

Wspólne zarządzanie lokalem

Federacja Organizacji Pozarządowych Centrum Szpitalna to związek organi-zacji działających – w  wynajmowanym

przez miasto Warszawa lokalu – m.in. poprzez „prowadzenie i  zarządzanie Centrum Szpital-na, będącym miejscem informacyjno-integracyj-nym dla organizacji pozarządowych oraz innych form aktywności obywatelskiej” [zob. http://szpi-talna.ngo.pl/]. Podobne usługi dla swoich człon-ków pełni Spółdzielnia „Kooperatywa Pozarzą-dowa”, która jest spółdzielnią osób prawnych zrzeszających organizacje pozarządowe.

Rabaty podczas Ogólnopolskiego Forum Organizacji Pozarządowych

Od lat, dzięki marce i  stosunkowo dużej liczbie chętnych, organizatorzy OFIP-ów zapewniają uczestnikom odbywającego

się co trzy lata wielkiego święta organizacji po-zarządowych zniżki na noclegi, a na IV OFIP-ie również 50-proc. rabaty na przejazdy PKP. www.ofip.eu

31

Badanie potrzeb organizacji

Jednym z podstawowych wyzwań federacji jest dobre poznanie swoich członków i zdiagnozo-wanie ich potrzeb15. Jest to szczególnie trud-

ne, ponieważ diagnozuje się potrzeby nie poje-dynczych osób, lecz całych organizacji, choć oferta powinna być dostosowana do potrzeb jednostek. Skomplikowane? Tak, ale jeśli uświadomimy so-bie, że rozwój organizacji zależny jest w  dużym stopniu od rozwoju poszczególnych osób zaanga-żowanych w działania tych organizacji, to sprawa wyda się prostsza. Nie zawsze potrzeby rozwojowe jednostki będą tożsame z umiejętnościami, jakie mogą wesprzeć rozwój organizacji, poza tym każdy z  uczestników procesu rozwoju organizacji widzi go z  innej perspektywy, a  to oznacza, że dopiero uwspólniona wizja daje rzeczywisty obraz. Pozna-nie potrzeb organizacji musi być oparte na jej pla-nowaniu strategicznym. Dopiero na tej podstawie można zacząć badać potrzeby osób, które mają spełniać zapotrzebowanie ich organizacji. Jednak niezależnie od tego, w jaki sposób zostaną zbadane potrzeby (a mogą być one bardzo różne – od chęci spędzania czasu w dobrym towarzystwie po oczekiwanie konkretnego wsparcia lub tylko chęć zabezpieczenia się „na wszelki wypadek”), to od tego, czy udało się znaleźć sposób ich zaspokajania, zależeć będzie to, czy członkowie federacji w  niej pozostaną i czy będzie się ona liczebnie rozwijać.

Przepływ informacji

Jednym z  podstawowych zasobów, o  które ła-twiej w partnerstwie, jest informacja. W dzi-siejszych czasach nikogo nie trzeba przekony-

wać, że informacja to potęga. Organizacja, która wie, gdzie i jakie składać wnioski, ma informacje 15 Podstawy badania potrzeb u  organizacji członkowskich można znaleźć np. w: Anna Wojakowska (red.), Budowanie federacji organizacji pozarządowych. Teoria i praktyka, War-szawa 2000, s. 27 i  nast., czy w: Organizacje członkowskie biznesu. Poradnik ABC zarządzania oraz Organizacje człon-kowskie biznesu. ABC zarządzania. Matriały pomocnicze, Warszawa 1997.

o pojawiających się zmianach (np. w prawie), ma dostęp do osoby, która potrafi wyjaśnić zawiłości księgowe, wie jak dotrzeć do mediów, jest w  lep-szej sytuacji. Nie znaczy to, że i  ta, która działa sama, nie może takich informacji zdobyć. Może, ale pociąga to zawsze za sobą spory wysiłek orga-nizacyjny, a  czasem wręcz wysokie koszty. Oczy-wiście najbardziej bolesne są koszty wynikające z  nieświadomości, z  niewiedzy. Zapłacenie kary

za brak poinformowania Urzędu Skarbowego o  zlikwidowaniu konta (bo nie miałem świado-mości…), konieczność zwrotu części dotacji, bo koszty były niekwalifikowalne (a  mnie się wyda-wało…) to bolesne nauczki, których można byłoby uniknąć, gdyby błędy innych były dla nas przestro-gą. Oczywiście podstawowym problemem nie jest brak informacji, ale umiejętność selekcjonowania tych najważniejszych. Co zrobić, aby otrzymywać tylko te, których rzeczywiście się potrzebuje? Me-dia będą dostarczać informacji, które napędzają im czytelnictwo, ci, którzy dostarczają informacji za pieniądze sponsorów, będą uzależnieni od tego, na co pieniądze otrzymali. Jednak od naszej fede-racji, w której my (jako członek) mamy głos współ-decydujący, możemy wymagać, aby dostarczała nam tych informacji, na które czekamy.

Przestrzeganie zasad, standaryzacja, certyfikacja

Kolejnym problemem, który łączył się z  porcesem federalizacji sektora poza-rządowego w Polsce od samego początku

jego powstawania w 1989 r., jest kwestia samore-gulacji16. Powody podejmowania tej kwestii bywały różne. Zakusy administracji, by zwiększyć kontro-lę nad inicjatywami obywatelskimi, nieprzychylne nastawienie opinii publicznej do instytucji funda-

16 Piotr Frączak, Trzeci sektor w  III Rzeczypospolitej, Warszwa 2001, s. 175 i nast.

Szkoła Trenerska STOP

W 1999 roku grupa trenerów i trenerek z kilku uznanych organizacji pozarzą-dowych zajmujących się szkoleniami

stworzyła wystandaryzowany program Szkoły Trenerskiej. Pieczę nad szkołami STOP spra-wuje Rada Superwizorów. Udział w Szkole jest płatny, a mimo to odbyło się już szesnaście edycji szkoleniowych. Www.stowarzyszeniestop.pl

Składki w federacji

W  różnych federacjach różnie podcho-dzi się do kwestii składek, np. dwie regionalne federacje zastosowały dwa

kraćcowo różne podejścia. Federacja Mazowia restrykcyjnie wykreśla organizacje niepłacące składek (których wysokość ustalana jest w  za-leżności od przychodu organizacji). Z kolei Dol-nośląska Federacja Organizacji Pozarządowych przyjęła stawkę zero złotych, by nie ograniczać organizacjom dostępu.

32

cji, oczekiwania sponsorów, problemy organizacji z  funkcjonowaniem w  nie zawsze sprzyjających warunkach prawnych. Jedno było pewne. Tego nie zrobi jedna organizacja. To musi być ruch obej-mujący co najmniej kilka, a  najlepiej większość zatroskanych swoim wizerunkiem organizacji. Federacja daje możliwość nie tylko demokratycz-nego ustalania zasad, ale również kontroli ich przestrzegania.

Istnieją dwa pod-stawowe spo-soby tworzenia

i  wprowadzania zasad etycznych, czyli odpo-wiedź na pytanie, kto w  imieniu organizacji ma taki zbiór zasad (kartę) przygotować. Pierwszy to sposób demokratyczny, od-dolny. Przedstawiciele organizacji w  procesie partycypacyjnym, w  oparciu o  różnego rodzaju debaty i  procedury wypracowują akceptowalne dla wszystkich rozwiązanie. Z jedna z pierwszych prób takiego stworzenia karty mieliśmy do czy-nienia w Krakowie podczas konferencji 10 czerw-ca 199517 r. Drugi to sposób, nazwijmy go „ary-stokratyczny”, gdy grupa organizacji (najlepiej cieszących się autorytetem) przyjmuje dla siebie pewne zasady, które po pewnym czasie stają się standardami, do których aspirują inne organiza-cje. W  pierwszym wy-padku proces tworze-nia jest niesłychanie trudny i  obarczony niebezpieczeństwem, że pragnąc zadowolić wszystkich, nie uda się określić kryteriów oce-ny – co oznaczać może brak realnego znacze-nia Karty. W  drugim z  kolei łatwo można doprowadzić do powstania karty, która będzie nie do spełnienia dla większości organizacji i z tego powodu dla całego sektora okaże się nieprzy-datna. Możemy mieć też do czynienia z formą 17 Małopolska Konferencja Inicjatyw Obywatelskich zor-ganizowana pod hasłem „Rola organizacji pozarządowych w  procesie budowania społeczeñstwa obywatelskiego” w  ra-mach przygotowań Małopolskiego Forum Inicjatyw Pozarzą-dowych.

pośrednią, która opierać się może na ruchu fe-deracyjnym, kiedy zastosowanie demokratycz-nych procedur i prowadzenie debaty odbywa się w ograniczonym kręgu zainteresowanych organi-zacji.

Tak jak zasady działania (karty etyczne) można przyrównać do swoistego dekalogu, tak konkretnymi zapisami prawa są okre-

ślone standardy, których organizacje deklarują się przestrzegać. Kon-trola przestrzegania tych standarów może zaś przyjmować formę certyfikacji18. Może bo-wiem być i tak, że stan-daryzowanie własnych działań może odbywać się kosztem tego, co w  wielu organizacjach jest ważnym atutem – spontaniczności i  ela-

styczności działań. Wyważenie tych dwóch opcji staje się podstawowym wyzwaniem dla organizacji i ich federacji. O tym, na ile organizacje potrzebu-ją ogólnych zasad, które pozwolą im działać etycz-nie, a na ile sztywnych procedur, muszą zadecydo-wać same organizacje i ich federacje.

Ogólnie celem działania federacji jako or-ganizacji samopomocowych jest wspólne gospodarowanie ograniczonymi zaso-

bami i  lepsze pozycjo-nowanie się na rynku, wspieranie się wzajem-ne poprzez dostarczanie dobrej jakości szkoleń i  innego rodzaju wspar-cia, zapewnianie sobie wspólnej opieki prawnej lub księgowej, wspólne wynajmowanie lokalu lub realizowanie pro-jektów. Swoistą usługą

jest dbanie o wizerunek organizacji członkowskich jako organizacji godnych zaufania.

18 Ryszard Skrzypiec, Standardy działania i metody oceny jakości działania polskich organizacji Pozarządowych, w: Ryszard Skrzy-piec, Ocena jakości działania organizacji pozarządowych. Eksperty-za na zlecenie Departamentu Pożytku Publicznego Minister-stwa Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2009.

Statutowe obowiązki członka OFOP-u„Członkiem zwyczajnym może być stowa-rzyszenie bądź inna osoba prawna, dzia-

łająca nie dla zysku, (...) która złoży pisemną deklarację przystąpienia do Stowarzyszenia, zobowiąże się do przestrzegania Statutu Stowa-rzyszenia i Karty Zasad Działania Organizacji Pozarządowych (...). Organizacje należące do Stowarzyszenia przedstawiają raporty roczne ze swojej działalności.” www.ofop.eu

Standaryzacja Ośrodków Sieci SPLOTZwiązek stowarzyszeń Sieć Splot przyjął wewnętrzne standardy działania poszcze-

gólnych ośrodków, dotyczące zarówno sposobu działania organizacji (standard organizacyjno--techniczny ośrodka), jak i  certyfikowania róż-nych typów pracowników (informatorzy, dorad-cy, trenerzy, animatorzy). Por. www.siecsplot.pl

Przykłady sieci

organizacji pozarządowych

w Polsce i za granicą

34

Polska Rada Organizacji Młodzieżowychjako przykład federacji branżowej

Polska Rada Organizacji Młodzieżowych (da-lej PROM) jest niezwykle interesującym przykładem sieci organizacji pozarządo-

wych, które mają podobne cele. W tym przypadku jest to praca z młodzieżą. Pomimo tego podobień-stwa organizacjom nie było łatwo się porozumieć – od początku lat dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku kilkakrotnie próbowano powołać krajową radę młodzieży, wszystkie próby, aż do roku 2010, kończyły się jednak niepowodzeniem.Rada młodzieży, a w przypadku Polski – rada or-ganizacji młodzieżowych – to związek stowarzy-szeń, które zrzeszają młodych ludzi i  są przez nich współzarządzane (organizacji młodzieżo-wych) oraz organizacji zrzeszających młodzież. Tego typu rady działają w zdecydowanej większo-ści krajów europejskich oraz w wielu krajach na całym świecie.

Droga do powołania PROM nie była łatwa. Rozpoczęto ją w marcu 2010 roku, kiedy zawiązała się Grupa Inicjatywna na rzecz

powołania Rady. Sygnatariuszami listu intencyj-nego były m.in: Związek Harcerstwa Polskiego, Związek Młodzieży Wiejskiej, Fundacja „Świat na TAK” oraz Akademicki Związek Sportowy. Orga-nizacje te, we współpracy z Ministerstwem Eduka-cji Narodowej, przygotowały zaproszenie do two-rzenia sieci, na które odpowiedziało kilkadziesiąt organizacji z całej Polski.Przez rok pracowano nad statutem. Podczas spo-tkań – jedno lub kilkudniowych, przy wsparciu Eu-ropejskiego Forum Młodzieży oraz członków rad młodzieży z wielu krajów – debatowano na temat kształtu federacji.

Najważniejszym wyzwaniem było zapew-nienie odpowiedniej reprezentacji zarów-no organizacjom o  dużej liczbie człon-

ków (np. ZHP), jak i  tym niewielkim, określenie podziału głosów, sposobu wyboru członków władz i celów Rady.

Wypracowane rozwiązania

Cele PROM koncentrują się na udziale w procesach budowania polityki na rzecz młodzieży w Polsce oraz upowszechnianiu

idei uczestnictwa młodzieży w życiu publicznym. Rada ma na celu także informowanie opinii pu-blicznej o sytuacji młodzieży w Polsce, reprezen-towanie organizacji członkowskich wobec sektora publicznego i innych środowisk oraz rzecznictwo interesów młodzieży, organizacji zrzeszających młodzież i  działających na rzecz młodzieży wo-bec administracji publicznej i  innych środowisk. Jednym z głównych dylematów było pytanie, czy federacja osób prawnych może nazywać siebie re-prezentacją młodych Polaków, kiedy zdecydowa-na większość młodzieży w naszym kraju nie jest zrzeszona w żadnych organizacjach. Ostatecznie założyciele nazwali federację Radą Organizacji Młodzieżowych, a nie Radą Młodzieży, stawiając sobie jednocześnie za cel działania w  interesie młodych ludzi.

Struktura PROM

Rada działa w dwóch Izbach. Pierwsza z nich zrzesza tzw. „duże organizacje” – muszą one mieć ponad 1000 członków i  działać

w minimum 1/3 województw. Warto dodać, że na początku wymogi te były znacznie wyższe (min. 2000 członków oraz 1/2 województw jako obszar działalności), jednak okazało się, że nie ma wy-starczającej liczby organizacji spełniających te kryteria, aby wybrać władze.

Podział Izbowy istotny jest w  momentach kluczowych – Walne Zebranie Członków w Izbach wybiera po połowie zarządu (każ-

da Izba reprezentowana jest przez pięć osób w za-rządzie) i komisji rewizyjnej (po dwie osoby) oraz zatwierdza wybór władz podjęty przez drugą Izbę.

35

Członkostwo

Członkiem zwyczajnym może zostać każde stowarzyszenie – organizacja młodzieżowa (współzarządzana przez osoby do 35 roku

życia) i organizacja zrzeszająca młodzież (stowa-rzyszenie posiadające wyodrębnione w  statucie struktury organizacyjne, w  których co najmniej 2/3 członków jest w  wieku do 35 lat), które: a) przez okres co najmniej jednego roku jako czło-nek stowarzyszony czynnie uczestniczyło w pracy Rady, b) akceptuje postanowienia Statutu i innych dokumentów wewnętrznych oraz zobowiązuje się ich przestrzegać, c) przedstawi pisemne rekomen-dacje co najmniej trzech członków zwyczajnych.

Decyzję o  przyjęciu w  poczet członków zwyczajnych podejmuje Zjazd Członków. Ustalenie, że członkami zwyczajnymi,

a więc takimi, którzy na Walnym mają głos, mogą być tylko stowarzyszenia, wynika z  przekonania większości Grupy Inicjatywnej, że fundacje są or-ganizacjami z  natury niedemokratycznymi, nie-opartymi na członkach, a  więc nie reprezentują młodych ludzi. Teza ta ma jednak zwolenników i przeciwników.

Członkiem stowarzyszonym może zostać każda organizacja młodzieżowa i  orga-nizacja zrzeszająca młodzież, która: a)

działa przez okres co najmniej roku, b) akceptuje postanowienia Statutu i  innych dokumentów we-wnętrznych oraz zobowiązuje się ich przestrzegać, c) przedstawi pisemną rekomendację co najmniej jednego członka zwyczajnego. Decyzję o przyjęciu w  poczet członków stowarzyszonych podejmuje Zarząd.

Członkiem wspierającym może zostać oso-ba prawna, która: a) akceptuje postano-wienia Statutu i  innych dokumentów we-

wnętrznych oraz zobowiązuje się ich przestrzegać, b) przedstawi pisemne rekomendacje co najmniej trzech członków zwyczajnych, c) zobowiąże się w  deklaracji członkowskiej do pomocy w  realiza-cji celów statutowych stowarzyszenia. Członkami wspierającymi mogą być więc nie tylko stowarzy-szenia, ale wszystkie organizacje, które wyrażą chęć pomocy w realizacji celów statutowych.Członkowie Rady spotykają się minimum raz w roku podczas Walnego Zebrania Członków.

Władze

PROM wybiera dziesięcioosobowy zarząd oraz czteroosobową komisję rewizyjną. Za-rząd spośród siebie wybiera przewodniczą-

cego (przewodniczącą), wiceprzewodniczącego (wiceprzewodniczącą) oraz skarbnika albo skarb-niczkę. Organ spotyka się co najmniej raz na dwa miesiące. Co ważne, przewodniczący nie ma głosu decydującego w  przypadku równej liczby głosów, co podkreśla równość izb i  członków. Kadencja władz jest dwuletnia.

Składki

Każda z Izb wnosi także równą sumę skła-dek do wspólnego budżetu Rady. Składka ustalana jest według możliwości najmniej-

szych organizacji. Na przykład – jeżeli w  Izbie mniejszych organizacji ustala się składkę 150 zł, a Izba ta liczy 20 organizacji, to jej składka okre-ślona jest na 3000 zł. Oznacza to, że druga Izba wnosi taką samą kwotę, mimo że liczy np. tylko sześć organizacji (500 zł na organizację).Kiedy Rada rozpoczęła swoje działania, wypraco-wano jej misję i wizję.Misja PROM: Wzmacnianie głosu i  potencjału młodych ludzi i  organizacji młodzieżowych po-przez rzecznictwo ich interesów oraz wspieranie uczestnictwa młodzieży w życiu publicznym.Wizja PROM: Młodzi ludzie posiadający realny wpływ na swoją sytuację i otoczenie.

Działania Rady

Działania PROM zgodnie z celami koncen-trują się na kwestiach związanych z poli-tyką na rzecz młodzieży oraz aktywizacją

społeczną młodych ludzi. Od początku istnienia Rada jest współodpowiedzialna za proces usyste-matyzowanego dialogu Unii Europejskiej z  mło-dzieżą w  Polsce. PROM prowadzi konsultacje, organizuje program ambasadorski, reprezentuje młodych Polaków na europejskich konferencjach oraz monitoruje wdrażanie rezultatów dialogu (dokumenty przyjmowane na poziomie Rady Unii Europejskiej).

Rada realizuje także projekty wspierające działania Młodzieżowych Rad Gmin za-pewniając możliwość spotkań i współpracy

MRM, szkolenia i innego rodzaju wsparcie mery-toryczne. Realizuje również wiele działań między-narodowych.

36

Na poziomie bezpośredniego wpływu na procesy legislacyjne PROM prowadzi kampanię mającą na celu rozwój zawodu pracownika młodzieżowego w Polsce, uznanie „pracy z  i na rzecz młodzieży” za obszar działalności pożytku publicznego oraz stworzenie rządowego programu finansującego inicjatywy młodzieżowe.

Czego można się nauczyć z procesu budowania Rady Organizacji Młodzieżowych?

Płaszczyzny do współpracy organizacji o bar-dzo różnej liczbie członków, doświadczeniu i możliwościach finansowych należy szukać

w równej wadze ich celów i interesów, a nie liczbie członków czy wielkości budżetu.Warto poświęcić wiele czasu na wspólne budowanie zasad współ-pracy, jednak w ramach tego procesu należy wziąć pod uwagę praktyczne zastosowanie zapisów i licz-bę organizacji (przykładem jest przeszacowanie obostrzeń uczestnictwa w Pierwszej Izbie).

Warto pamiętać, że wypracowane rozwią-zania nie mają istnieć raz na zawsze, należy co jakiś czas powracać do dysku-

sji o  tym, czy sprawdzają się one w praktyce, i – w miarę potrzeb – zmieniać je.Najistotniejsze jest dbanie o kontakt z organiza-cjami członkowskimi, tak by miały one poczucie, że bycie częścią Federacji stanowi dla nich wartość dodaną, wiedziały, w  jakim celu są jej członkami i jakie obowiązki i korzyści to ze sobą niesie. Dobrą decyzją okazało się wyznaczenie pierwsze kadencji zarządu na jeden rok, a każdej kolejnej na dwa lata.

Więcej na www.prom.info.pl

37

Kujawsko-Pomorska Federacja Organizacji Pozarządowych

Utworzenie KPFOP

Kujawsko-Pomorska Federacja Organiza-cji Pozarządowych powstała w  wyniku współpracy organizacji pozarządowych

w  ramach Porozumienia Toruńskich Organizacji Pozarządowych z  2007 roku. Potrzeba wspólnych działań i dzielenia się informacjami dotyczącymi m.in. pozyskiwania z  różnych źródeł środków na realizację zadań statutowych, jak również potrze-ba wypracowania mechanizmów współpracy, do-prowadziły do utworzenia związku stowarzyszeń. Dzięki regularnym spotkaniom przedstawiciele kilkunastu NGO przeprowadzili w  swoich orga-nizacjach diagnozę potrzeb w  zakresie finanso-wania, rzecznictwa, realizacji celów statutowych i  wspólnej reprezentacji.Członkami-założycielami KPFOP były organiza-cje, których działania statutowe koncentrują się na pomocy społecznej, ochronie zdrowia, działa-niach na rzecz osób niepełnosprawnych i działal-ności charytatywnej. Jednak powstający związek stowarzyszeń miał mieć charakter ponadbranżowy i być otwarty na wszystkie organizacje pozarządo-we działające dla pożytku publicznego. W tej chwi-li w skład KPOFOP wchodzi 21 organizacji.Proces powstawania Federacji był możliwy dzięki wsparciu Europejskiego Funduszu Społecznego. Kujawsko-Pomorska Federacja Organizacji Poza-rządowych została zarejestrowana w  Krajowym Rejestrze Sądowym w maju 2010 roku.

Cele Federacji to:1. działanie na rzecz rozwoju społeczeństwa

obywatelskiego i  wzmacniania aktywnego obywatelstwa na poziomie lokalnym, regio-nalnym, krajowym i europejskim,

2. rozwijanie współpracy i  standardów działa-nia oraz umacnianie poczucia tożsamości środowiska organizacji pozarządowych,

3. rzecznictwo interesów organizacji pozarzą-dowych w sprawach wspólnych dla organiza-cji członkowskich,

4. kształtowanie i promowanie postaw społecz-nych przyjaznych wobec organizacji poza-rządowych i budowanie rzetelnego wizerun-ku tych organizacji,

5. opiniowanie prawodawstwa, przede wszyst-kim na szczeblu lokalnym i regionalnym,

6. działanie na rzecz partnerskiej współpracy organizacji pozarządowych z  administracją publiczną wszystkich szczebli,

7. wspieranie działalności organizacji człon-kowskich,

8. reprezentacja organizacji pozarządowych należących do Federacji wobec sektora pu-blicznego i innych środowisk,

9. nawiązywanie współpracy i  wymiana do-świadczeń z partnerami krajowymi i zagra-nicznymi.

Komunikacja z członkami

Organizacje członkowskie regularnie otrzy-mują newsletter ze szczegółowym opisem prowadzonych działań, funkcjonuje stale

aktualizowana strona internetowa www.federacja--ngo.pl oraz fanpage na facebooku www.facebook.com/KPFOP. Członkowie federacji komunikują się również dzięki zamkniętej grupie e-mailowej. Cyklicznie odbywają się spotkania grup eksperc-kich oraz przedstawicieli organizacji członkow-skich. Mają miejsce również walne zgromadzenia organizacji członkowskich.

Narzędzie samooceny

W  roku 2011 grupa ekspercka KPFOP stworzyła narzędzie do samooceny orga-nizacji pozarządowych. Jego stosowanie

pozwala na analizę aktualnego stanu funkcjono-

38

wania podmiotów pozarządowych. Realizowane jest przez wybraną grupę pracowników i wolonta-riuszy, którzy wypełniają formularz, opracowując wyniki na zasadzie konsensusu. Ocena dotyczy liderów, misji organizacji, potrzeb i relacji z pra-cownikami i odbiorcami, wolontariatu oraz współ-pracy z administracją i biznesem. W późniejszym etapie liderzy organizacji otrzymują wypełnione formularze, po czym na kolejnych spotkaniach rozmawiają z zespołem o wynikach. Dzięki zasto-sowaniu procesu samooceny w organizacji badana jest skuteczność zarządzania zespołem, komu-nikacja oraz nastawienie na realizację profesjo-nalnych działań skierowanych do odbiorców (be-neficjentów). Dzięki uzyskanej wiedzy w procesie samooceny organizacja pozarządowa ma możli-wość rozwoju i  doskonalenia się. Obecnie trwają prace nad przebudową i  udoskonaleniem narzę-dzia samooceny w celu zwiększenia jego działania uspołeczniającego i  integrującego zespół organi-zacji. Dzięki stosowaniu narzędzia można badać deficyty, ale przede wszystkim podkreślać dobre strony organizacji w badanych zakresach.

Karta zasad

Organizacje i  tworzący je ludzie powinni działać na rzecz dobra wspólnego, dzię-ki któremu wspólnoty mogą się rozwijać.

Przejawem wspólnych zorganizowanych działań poszczególnych osób są organizacje pozarządowe, które realizując swoją misję, kierują się zasadami poszanowania godności osoby ludzkiej, zasadami pomocniczości i dialogu. Najważniejsze zasady, którymi powinny się kiero-wać organizacje pozarządowe, to:

1. Niezależność – od władz, partii politycz-nych, merytoryczna i finansowa;

2. Przejrzystość – działalność NGO musi być transparentna, w  szczególności finansowa-nie ze środków publicznych;

3. Odpowiedzialność – dbanie o  dobro benefi-cjentów, uwzględnianie wpływu na interesa-riuszy, prowadzenie ewaluacji swoich działań;

4. Rzetelność – działania powinny być reali-zowane efektywnie, uczciwie i  rzetelnie, w oparciu o analizę potrzeb;

5. Partnerstwo – koncentracja na dobru wspól-nym i realizowanie zadań na zasadzie part-nerstwa i solidarności;

6. Unikanie konfliktu interesów – działalność uczciwa i zgodna z prawem.

Karta jest dokumentem stosowanym w Federacji (przyjętym uchwałą Walnego Zebrania Członków 9 lutego 2012 roku) i w organizacjach członkow-skich, jest również zalecana do stosowania w pod-miotach aspirujących do członkostwa w Federacji i we wszystkich podmiotach pozarządowych.

Certyfikacja NGO

W  ramach spotkań grup eksperckich Fe-deracji powstała koncepcja certyfikacji organizacji pozarządowych w  celu pro-

mowania III sektora, pokazania wartościowych działań społecznych i profesjonalnych NGO, któ-re można naśladować. Certyfikat „Organizacja sprawdzona” jest przyznawany przez Kapitułę, w której skład wchodzą przedstawiciele organiza-cji pozarządowych, samorządów i biznesu.Aby otrzymać certyfikat, zainteresowane organiza-cje muszą przejść procedurę certyfikacji i spełniać określone wymogi. Analiza organizacji dotyczy m.in. standardów działania, transparentności, ja-kości działań oraz współpracy z interesariuszami. Z  kandydującymi organizacjami przeprowadzane są indywidualne spotkania, także w ich siedzibach. Badana jest aktywność organizacji na wielu pozio-mach, dotyczących udziału w  konsultacjach spo-łecznych, współpracy z  administracją publiczną, biznesem i wolontariuszami.

Podobnie jak w samoocenie, niezwykle ważny w certyfikacji jest aspekt edukacyjny. Zaan-gażowane w  proces organizacje analizują

swoje zasoby, sprawdzają procedury, weryfikują sprawozdawczość, realizują swoistą samoocenę. NGO, którym przyznano certyfikaty, cieszą się większym zaufaniem partnerów i  beneficjentów swoich działań.

W 2012 roku do procesu certyfikacji przy-stąpiło ponad 40 organizacji, a statuetki i certyfikaty przyznano siedmiu z nich.

Pięć organizacji reprezentuje największe miasta regionu:  Klub Sportowy „Gwiazda” z  Bydgosz-czy, Koło Grudziądzkie Towarzystwa Pomocy im. Św. Brata Alberta, włocławski oddział  Polskiego Towarzystwa Opieki Paliatywnej, dwie toruńskie organizacje – Stowarzyszenie „ Jestem” oraz Sto-warzyszenie Partnerstwo Społeczne „CISTOR”. Certyfikaty otrzymały również Stowarzyszenie „Równe Szanse” z Redcza Krukowego oraz Stowa-rzyszenie Rozwoju Solca Kujawskiego.

W 2013 roku certyfikaty jakości uzyskało 8 z ponad 20 uczestniczących w procesie organizacji z regionu: Fundacja „Arka-

39

dia” (Toruń), Liga Kobiet Polskich (Bydgoszcz), Terenowy Komitet Ochrony Praw Dziecka (Ino-wrocław), Towarzystwo Rozwoju Gminy Dobrcz, Stowarzyszenie „OLIGO” (Włocławek), Stowarzy-szenie Młode Dęby (Słaboszewko), Towarzystwo Przyjaciół Dzieci (Nakło nad Notecią), Stowarzy-szenie Obywateli Projekt Włocławek. Certyfikacja organizacji pozarządowych jest pomysłem nowym w skali województwa i kraju, działanie będzie kon-tynuowane w kolejnych latach.

Konsultacje społeczne

Przedstawiciele Federacji regularnie i aktyw-nie uczestniczą w  konsultowaniu społecz-nych dokumentów strategicznych, planów

działań, programów współpracy i  innych doku-mentów na poziomie lokalnym i krajowym. W trakcie prac zespołu eksperckiego KPFOP wy-pracowano koncepcję narzędzia do konsultacji dokumentów. System informacyjno-konsultacyjny w postaci narzędzia IT www.stacja-konsultacja.pl został zaprojektowany i  wdrożony w  celu zachę-cenia interesariuszy do brania udziału w konsul-tacjach społecznych. Organizatorom konsultacji portal ma ułatwić zbieranie uwag do konsultowa-nych dokumentów. Korzystanie z systemu jest dar-mowe i nieskomplikowane.

Ponadto w  ramach projektu  „Wysoka ja-kość konsultacji społecznych” Federacja realizuje efektywne modele prowadzenia

konsultacji społecznych w  samorządach teryto-rialnych wszystkich szczebli (gmina, powiat, wo-jewództwo). Federacja jesienią 2014 roku wydała

poradnik „Plan faktycznej współpracy. Poradnik partycypacyjnego tworzenia programu współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi.” Po-radnik opisuje trzy wypracowane modele, dzięki którym można partycypacyjnie tworzyć programy współpracy samorządu z  organizacjami pozarzą-dowymi. Jest dostępny nieodpłatnie na stronie KPFOP w formacie pdf.

Biuro Monitoringu

Ważną inicjatywą było powołanie przez KPFOP Biura Monitoringu, którego ce-lem są interwencje oraz kontrola stan-

dardów funkcjonowania administracji publicznej i  współpracy międzysektorowej. Monitorowanie odbywa się na wielu poziomach i  dotyczy trans-parentności działań i efektywnego wydatkowania funduszy publicznych.Działania są regularnie podsumowywane raporta-mi biura, które pojawiają się na stronie federacja--ngo.pl.

Federacja realizuje monitoring na poziomie lokalnym i  krajowym. Reprezentanci Ku-jawsko-Pomorskiej Federacji Organizacji

Pozarządowych brali udział w  różnych gremiach opiniodawczych, grupach roboczych itp. Rapor-ty dotyczą m.in. zaangażowania NGO w  budowę i konsultowanie strategii województwa kujawsko--pomorskiego, tworzenia Krajowego Programu Rozwoju Ekonomii Społecznej, procedury wyboru członków z organizacji pozarządowych do gremiów roboczych w Toruniu i programów współpracy.

40

Międzynarodowe sieci organizacji pozarządowych

Międzynarodowe sieci współpracy organizacji pozarządowych

Organizacje pozarządowe współpracują nie tylko w skali regionu czy kraju, ale także na forum międzynarodowym. Na świecie

działają zarówno międzynarodowe organizacje po-zarządowe, jak i organizacje zrzeszające NGO-sy z różnych krajów. Podobnie jak w skali kraju, zrze-szenia te budowane są na bazie wspólnych celów, form działalności lub obszaru działania. Na arenie międzynarodowej niemożliwe byłoby zapewnienie głosu organizacjom z wielu krajów, zwłaszcza tym działającym lokalnie, dlatego potrzeba współpracy jest szczególnie widoczna.

Międzynarodowa współpraca organizacji motywowana jest często chęcią wymiany dobrych praktyk, możliwością wzajem-

nej pomocy i  transferu wiedzy, co widać w  wielu projektach międzynarodowych czy działaniach organizacji wymiany studentów. Bardzo ważnym powodem tworzenia i  funkcjonowania platform współpracy jest także chęć wpływania na polityki publiczne na szczeblu międzynarodowym lub bu-dowanie koalicji w celu zwiększeniach możliwości działań w określonych regionach czy dla wspólnych celów (np. pomoc humanitarna, walka o  prawa człowieka czy ochrona środowiska). III sektor na poziomie międzynarodowym od początku walczył o  możliwość wpływu na legislację i  wprowadzenie odpowiednich regulacji prawnych sankcjonujących istnie-nie dialogu obywatelskiego i powołujących stałe instytucje tego dialogu, podobnie jak w przypadku dialogu społecz-nego lub konsultacji prowadzonych z organizacjami samo-rządu lokalnego i regionalnego.19

Na forum Unii Europejskiej odpowiedzią na te działania są dokumenty wydawane przez instytucje unijne i włączanie organi-

zacji w procesy decyzyjne. Po raz pierwszy trzeci sektor w oficjalnych dokumentach UE pojawił się w latach 90. (Zielona Księga Polityki Społecznej – 1993 i Biała Księ-

19 T. G. Grosse, Dialog społeczny i  obywatelski w Unii Europej-skiej, w: R. Towalski, Dialog społeczny. Najnowsze dyskusje i koncep-cje, Centrum Partnerstwa Społecznego „Dialog”, Warszawa 2007, s. 71. Za: R. Skrzypiec, Trzeci sektor w Europie.

ga Europejskiej Polityki Społecznej – 1994).20 W Trak-tacie z Maastrich (1992) rolę sektora podkreślono przy okazji powołania Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego.

Polskim organizacjom pozarządowym może się wydawać, że instrumenty finansowe dla sektora oraz programy grantowe funkcjono-

wały w Unii od bardzo dawna, jednak ich historia jest stosunkowo krótka. Komisja Europejska swój pierwszy dokument na temat organizacji pozarzą-dowych „Komunikat Komisji Europejskiej w spra-wie promowania roli organizacji społecznych oraz fundacji w Europie” wydała dopiero w 1997 roku, a  słowo ,,grant” zdefiniowano oficjalnie w  roku 200021.

W  związku z  rosnącymi możliwościami wpływu na decydentów oraz coraz więk-szą świadomością potrzeby budowy re-

prezentacji sektora i społeczeństwa europejskiego jako takiego można zaobserwować intensyfikację współpracy oraz tworzenie nowych sieci. Warto za-uważyć, że wiele z  tych sieci powstaje w  ramach projektów finansowanych przez Unię Europejską. Komisja Europejska współfinansuje działania sie-ci m.in. w  formie grantów administracyjnych na ich działania (np. Europejskie Forum Młodzieży).Działania prowadzone przez sieci organizacji po-zarządowych na forum międzynarodowym dają możliwość wpływu na rozwój prawa międzynarodowego i zdolność do kreowania norm w systemie prawno-między-narodowym(…).22 Działania te najczęściej przyjmują formę udziału w konferencjach, możliwości wydawania opinii, prawa do konsultacji czy przedstawiania na fo-rum międzynarodowym sytuacji organizacji społecznych z punktu widzenia reprezentowanych przez te organizacje środowisk. 23

20 R. Skrzypiec, Trzeci sektor w Europie.21 Renata Koźlicka, Pozycja Organizacji Pozarządowych w Unii Europejskiej, Klon/Jawor.22 T. Pawlik, Organizacje Pozarządowe w  Prawie Międzynarodo-wym, Periodyk Naukowy Akademii Polonijnej 2012 nr 1 (6).23 Tamże.

41

Zaangażowanie sieci organizacji pozarządowych na poziomie Unii Europejskiej

Instytucją, z którą często stykają się organiza-cje pozarządowe, jest Komisja Europejska. To tam działają Dyrekcje Generalne zajmujące

się poszczególnymi kwestiami (można pokusić się o porównanie ich do ministerstw), nadzorowane są fundusze czy inicjowane różnego rodzaju działania pomocowe. Każda z  Dyrekcji w  sposób indywidualny podchodzi do współpracy z organizacjami i proponuje różne jej formy, oczywiście w zgodzie z wytycznymi Komisji Eu-ropejskiej i ogólnymi przepisami dotyczącymi tej kooperacji. Organizacje pozarządowe pełnią najczęściej rolę informa-tora, który wyposaża w niezbędną wiedzę osoby odpowie-dzialne za tworzenie dokumentów i propozycji zmian.24

Wielu przedstawicieli sektora można spotkać w  budynku Parlamentu Euro-pejskiego. Dzięki bezpośredniemu kon-

-taktowi z  deputowanymi, zwłaszcza w  okresie uchwalania budżetu Unii (raz na siedem lat), or-ganizacje starają się wpływać na decyzje politycz-ne. Eksperci wielu organizacji mających siedzibę w Brukseli zajmują się lobbingiem.

Bardzo ważną organizacją w ramach UE jest Europejski Komitet Ekonomiczno-Społecz-ny, w którego skład wchodzą osoby z zało-

żenia reprezentujące organizacje pozarządowe (w  Polsce delegowane przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej). Panuje przekonanie, że za-równo rola organizacji pozarządowych w  Komitecie, jak i Komitetu w strukturach UE jest drugorzędna25, warto jednak zauważyć, że opinie EKES mogą posłużyć za narzędzie rzecznicze na poziomie międzynaro-dowym i krajowym.

Zaangażowanie sieci organizacji pozarządowych w Radzie Europy

Kolejną organizacją, o  której warto wspo-mnieć, jest Rada Europy. Ta osobna od Unii organizacja międzynarodowa (nie

mylić z Radą Europejską czy Radą Unii Europej-skiej, które są instytucjami UE), zrzeszająca obec-nie 47 członków, zajmuje się przede wszystkim promo-cją i  ochroną praw człowieka, demokracji i  współpracą państw członkowskich w dziedzinie kultury.26 Przy Ra-dzie działa Konferencja Międzynarodowych Or-ganizacji Pozarządowych Rady Europy, zwana też Konferencją INGOs (Conference of International

24 Unia Europejska dla organizacji pozarządowych, Punkt Infor-macji Europejskiej Europe Direct, Wrocław 2013.25 R. Koźlicka, cyt. wyd., s. 12-14.26 http://www.coe.int/

non-governmental organisations, INGOs). Konfe-rencja jest organem reprezentującym społeczeństwo obywa-telskie państw Rady Europy. Jest instytucją Rady Europy od 2005 r., choć status konsultacyjny został jej przyznany już w 1952 r. W jej skład wchodzi ponad 400 międzynaro-dowych organizacji pozarządowych.27

Forum tworzy przestrzeń umożliwiającą mię-dzynarodowym sieciom współpracę oraz dialog między sektorem a  Radą, ale także

między sektorem a rządami krajów wchodzących w skład Rady Europy. Jak pisze Anna Mazgal, or-ganizacje pozarządowe mogą pochwalić się suk-cesami w  działaniach na poziomie Rady Europy. Mają one swoje zasługi w przygotowywaniu dokumen-tów określających zasady dostępu do procesów decyzyjnych. Conference of International NGOs zajęła się przygotowa-niem projektu Kodeksu partycypacji obywatelskiej w proce-sie decyzyjnym (INGO, 2009). Jest to w zamyśle narzędzie do zastosowania zarówno na poziomie wspólnotowym, jak i krajowym czy lokalnym. (..) oprócz ułatwienia organiza-cjom dostępu do wspólnotowych procesów decyzyjnych ma on potencjał ujednolicenia standardów tego dostępu w kra-jach europejskich.28

Jak można przeczytać na stronie internetowej polskiego Ministerstwa Spraw Zagranicz-nych, w 2008 r. Konferencja zainicjowała powołanie

Komisji Eksperckiej ds. Prawa Organizacji Pozarzą-dowych, zajmującej się oceną krajowego prawa dotycącego stowarzyszeń oraz promocją europejskich standardów i do-brych praktyk w tym zakresie. Opracowała Kodeks Dobrych Praktyk na rzecz Uczestnictwa Obywatelskiego w Procesie Decyzyjnym, którego główną ideą jest wzmocnienie roli obywateli w sprawach publicznych. Konferencja aktywnie angażuje się też w działania wzmacniające społeczeństwo obywatelskie w Europie Środkowo-Wschodniej.

Organizacje pozarządowe i ONZ

Największą i  najbardziej znaną na świecie organizacją międzynarodową jest ONZ – Organizacja Narodów Zjednoczonych

(United Nations). Aktywność organizacji pozarządo-wych na forum ONZ sięga początków funkcjonowania Organizacji. Organizacje pozarządowe odegrały znaczącą rolę w konferencji założycielskiej w San Francisco w 1945 r., gdzie wywarły wpływ na zapisy w Karcie NZ.29

Obecnie ONZ utrzymuje formalne stosunki z blisko 3000 organizacji pozarządowych. Organizacje pozarządowe współpracują z  całym systemem ONZ. Zajmują się roz-27 www.msz.gov.pl28 Anna Mazgal, Modele reprezentacji interesów przez organiza-cje pozarządowe. Narzędzia wykorzystywane w  artykulacji interesów – przegląd doświadczeń międzynarodowych, Federalistka nr 2, maj 2010.29 www.unic.un.org.pl/ngo/

42

przestrzenianiem informacji na temat działalności ONZ, prowadzeniem edukacji rozwojowej, podnoszeniem pozio-mu świadomości wśród członków społeczeństwa, prowa-dzeniem kampanii wokół polityk w określonym obszarze, dostarczaniem ekspertyz i analiz.30

Podstawowym narzędziem współpracy jest „status konsultacyjny”, dzięki które-mu akredytowane organizacje oddziałują

na Radę Gospodarczą i  Społeczną, mogą także uczestniczyć w spotkaniach Rady i jej ciałach po-mocniczych, ale także w międzynarodowych kon-ferencjach, sesjach Zgromadzenia Ogólnego ONZ i innych międzyrządowych organach.

Przykłady międzynarodowych sieci współpracy organizacji pozarządowych i ich działania

ENNA (The European Network of National Civil Society Associations – Europejska Sieć Krajo-wych Organizacji Społecznych) – branżowa

międzynarodowa sieć organizacji pozarządowych.ENNA to sieć organizacji „parasolowych”, zrze-szających organizacje, reprezentujących interesy sektora pozarządowego w poszczególnych krajach. ENNA skupia organizacje, platformy i  stowarzy-szenia, które działają na szczeblu krajowym w celu promowania interesów międzysektorowych sekto-ra społeczeństwa obywatelskiego.

Sieć zaczęła się tworzyć w 2009 roku, a status prawny organizacji pozarządowej uzyskała po zarejestrowaniu w Brukseli w 2011 roku.

Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządo-wych jest od początku aktywnym członkiem sieci ENNA, będąc jednocześnie współzałożycielem sieci. Członkami ENNA są obecnie 23 organizacje z 21 krajów, w  tym również niebędących w Unii, jak Turcja i  Norwegia. Pośrednio ENNA zrzesza ponad 80 000 organizacji społecznych.ENNA umożliwia współpracę krajowych federacji m.in. w zakresie:

• dzielenia się dobrymi praktykami wynikają-cymi z ich pracy i upowszechniania ich,

• współtworzenia polityk i stanowisk na tema-ty dotyczące sektora pozarządowego na po-ziomie europejskim,

• prezentowania swojej pracy na rzecz organi-zacji członkowskich w kraju.

Członkowie ENNA obsługują tysiące lokalnych, regionalnych i  krajowych organizacji społeczeń-stwa obywatelskiego.

30 Ibid.

Sposób działania

ENNA, jak większość europejskich między-narodowych sieci, działa w oparciu o prawo belgijskie. Pracę sieci koordynuje zarząd,

który pracuje w  dwuletnich kadencjach. Każdy z czterech członków zarządu jest reprezentantem jednej z  organizacji członkowskich. Zarząd wy-bierany jest na walnym zebraniu członków, które odbywa się raz w  roku. Pracę sieci obsługuje se-kretariat z siedzibą w Brukseli, dzięki zatrudnie-niu pracownika możliwe jest stałe informowanie członków o  działaniach zrzeszenia oraz modero-wanie ich współpracy przez internet. Sieć finanso-wana jest ze składek członkowskich oraz pieniędzy projektowych.

Najważniejsze działania

W ramach sieci prowadzone są działania, które można podzielić na cztery obsza-ry. Pierwszy z nich to zapewnienie prze-

strzeni do współpracy pomiędzy członkami – dzię-ki działaniom w ramach sieci organizacje poznają wiarygodnych partnerów, z którymi później mogą realizować ponadnarodowe projekty finansowane z  różnorakich źródeł. Po drugie ENNA działa na rzecz swoich członków – poprzez opracowywanie raportów, pomoc w znalezieniu ekspertów czy or-ganizowanie wydarzeń. Sieć może także pełnić funkcję przekaźnika stanowisk krajowych sieci na forum europejskie (np. stanowisk OFOP-u w spra-wie funduszy europejskich w latach 2014-2020).ENNA podejmuje szereg działań rzeczniczych na szczeblu UE. Ekspert sieci jest członkiem grupy dialogu usystematyzowanego Funduszy Struktu-ralnych i  Inwestycyjnych (Structured Dialogue with European Structural and Investment Funds’). Repre-zentanci sieci obecni są także w debatach na te-mat Unii Europejskiej

ENNA zmaga się również z wieloma wyzwa-niami, przed którymi stają federacje na-rodowe, a  które w  skali międzynarodowej

stają się wyzwaniami wymagającymi jeszcze więk-szego wysiłku. Wypracowanie wspólnych stanowisk i zapewnienie reprezentacji przy braku kontaktu bezpośredniego i pracy w języku angielskim bywa szczególnie trudne.

Więcej informacji na http://www.ennaeurope.org/

43

CIVICUS – Światowy Sojusz na rzecz Uczestnictwa Obywateli, otwarta federa-cja organizacji pozarządowych i obywateli

CIVICUS31 to bardzo ciekawy przykład połączenia sieci organizacji pozarządowych ze stowarzysze-niem osób fizycznych o globalnej skali działania. Podstawową powstania dla CIVICUS była podjęta w 1991 roku decyzja grupy liderów społeczeństwa obywatelskiego z  całego świata, aby wzmocnić i wspierać partycypację obywatelską we wszystkich regionach świata. Grupa 20 osób zgodziła się prze-testować możliwości globalnego sojuszu osób i or-ganizacji, które mogą działać na rzecz wzmocnie-nia instytucji społeczeństwa obywatelskiego, być rzecznikiem sprawy społeczeństwa obywatelskie-go wśród decydentów na całym świecie oraz uła-twiać dialog między organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, biznesu i sektora publicznego.

Struktura

Organizacją zarządza zarząd (Board of Di-rectors) składający się z trzynastu osób po-chodzących z całego świata. Organizacja

zatrudnia dwadzieścia pięć osób, które pracują w biurach w Johannesburgu, Londynie i Waszyng-tonie lub we własnych krajach jako wolni strzelcy.

Działalność

CIVICUS zajmuje się działalnością rzeczni-czą, badaniami i  przygotowywaniem róż-nego rodzaju raportów o  społeczeństwie

obywatelskim (najbardziej znane to Civil Society Index oraz Stan Społeczeństwa Obywatelskiego na Świecie), opracowywaniem stanowisk, lobbin-giem oraz reprezentacją w organizacjach między-narodowych, w  tym ONZ. W  ramach CIVICUS funkcjonują grupy robocze, w tym AGNA, zrzesza-jąca narodowe federacje organizacji pozarządo-wych (więcej informacji poniżej).

Sieć co roku organizuje dla swoich członków Tydzień Społeczeństwa Obywatelskiego, w  ramach którego odbywają się warsztaty

z  udziałem najważniejszych ekspertów i  prakty-ków III sektora z  całego świata. Opracowywane są także poradniki dla organizacji pozarządowych. CIVICUS obserwuje wolności związane ze społe-czeństwem i demokracją, przy czym koncentruje swoją uwagę na krajach rozwijających się. Nagra-dza najaktywniejszych działaczy, ale także nagła-śnia sytuacje łamania praw obywateli.

31 Opis na podstawie www.civicus.org

W  ramach CIVICUS działa AGNA – Związek Krajowych Stowarzyszeń, który skupia krajowe sieci organizacji

pozarządowych z  całego świata. AGNA działa od 2004 roku, a jej celem jest angażowanie członków w  ściślejszą współpracę ponad granicami krajów i regionów oraz zwiększanie ich zdolności do pro-wadzenia wspólnych interesów. AGNA wspiera swoich członków m.in. poprzez badania i publika-cje. Bardzo ciekawy jest bezpłatny i dostępny dla wszystkich poradnik dla sieci organizacji pozarzą-dowych dostępny w językach angielskim, hiszpań-skim, rosyjskim i  chińskim.

Więcej informacji na www.civicus.org

Europejskie Forum Młodzieży (YFJ)

YFJ jest ciekawym przykładem aktywnej sie-ci organizacji pozarządowych z rozwiniętą strukturą i programem członkowskim.

Europejskie Forum Młodzieży (YFJ) to platforma europejskich organizacji młodzieżowych. Repre-zentuje 99 organizacji młodzieżowych, zarówno krajowe rady młodzieży, jak i międzynarodowe po-zarządowe organizacje młodzieżowe. Forum Mło-dzieży gromadzi pośrednio dziesiątki milionów młodych ludzi z  całej Europy, zorganizowanych w celu reprezentowania wspólnych interesów.

Forum Młodzieży działa w  celu upodmiota-wiania młodych ludzi do aktywnego uczest-nictwa w  społeczeństwie obywatelskim. Ma

trzy główne cele:• zwiększenie udziału młodzieży w życiu spo-

łecznym,• silniejsze organizacje młodzieżowe,• zwiększenie autonomii młodzieży.

Struktura

Europejskie Forum Młodzieży zarządzane jest przez jedenastoosobowy zarząd. Człon-kowie zarządu pracują społecznie w  dwu-

letnich kadencjach. Pochodzą z  różnych krajów – częściowo pracują zdalnie. Forum raz w  roku zbiera się na Walnym Zebraniu Członków. Nie-formalnie organizacje współpracują jednak w gru-pach regionalnych. Codzienna praca wykonywana jest w  ramach Sekretariatu Generalnego Depar-tamentu Polityk Publicznych i  Rzecznictwa oraz Departamentu Adminstracyjnego i  Finansowego przez zespół 26 osób.

44

Działalność

Forum prowadzi szereg profesjonalnych kampanii kierowanych do decydentów na szczeblu europejskim, ale także do rządów,

organizacji pozarządowych i biznesu. Miało m.in. bardzo ważny wkład w  obronę budżetu na dzia-łania młodzieżowe i  pozaformalne w  programie Erasmus+. Regularnie prowadzona jest kampa-nia VOTE16 na rzecz obniżenia wieku wyborcze-go. Forum opracowało także Kartę Staży, która ma być podstawą do przepisów zapewniających godne warunki pracy dla młodych stażystów. Jednym z  kluczowych działań jest koordynacja procesu dialogu usystematyzowanego UE z  mło-dzieżą.

Program członkowski

EYF wzorowo realizuje program członkow-ski. Członkowie pracują w  grupach re-gionalnych i  dorocznie spotykają się na

Walnym Zebraniu Członków. Forum organizuje szkolenia dla organizacji członkowskich, wspiera je merytorycznie. Dla nowych i  kandydujących członków prowadzone są działania wzmacniające potencjał organizacji. Forum regularnie wydaje magazyn YO!, prowadzi monitoring polityk na rzecz młodzieży, regularnie raportuje jej rozwój na poziomie UE oraz krajów członkowskich i wysy-ła newslettery do swoich członków. Forum posiada także zespół trenerów gotowych wspierać organi-zacje członkowskie.

Partnerzy

46

OPIS PROJEKTU„BRAKUJĄCE OGNIWO – FEDERALIZACJA

MAŁOPOLSKICH ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH”

Projekt „Brakujące ogniwo – federalizacja małopolskich organizacji pozarządowych” realizowany jest w  ramach partnerstwa

trzech organizacji: Stowarzyszenia Pracownia Obywatelska, Fundacji Biuro Inicjatyw Społecz-nych oraz Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych w okresie od 1 września 2014 roku do 30 czerwca 2015 roku. Jego głównym celem jest zacieśnienie współpracy organizacji z województwa małopolskiego do koń-ca czerwca 2015 roku poprzez stworzenie małopol-skiej sieci organizacji pozarządowych.

Projekt skierowany jest do małopolskich or-ganizacji pozarządowych, które zaintereso-wane są rozwijaniem współpracy wewnątrz

trzeciego sektora, uczestnictwem w ciałach dialo-gu społecznego oraz chcą wzmocnić kompetencje i potencjał swoich członków, pracowników i wolon-tariuszy. Uczestnicy projektu mają możliwość do-wiedzieć się, jak:

• budować trwałą sieć współpracy pomiędzy organizacjami,

• zwiększać zasięg działań poprzez projekty partnerskie,

• efektywnie współpracować z samorządem,• prowadzić skuteczne rzecznictwo w zakresie

pożytku publicznego,• stosować narzędzia partycypacji publicznej

(budżet partycypacyjny, inicjatywa lokalna, itp.),

• zabiegać o prawa i interesy NGO w kontak-tach z administracją publiczną.

Projekt stanowi połączenie różnych form wsparcia na następujących płaszczyznach:

• budowania sieci, • wzmocnienia współpracy międzysektorowej

i  potencjału organizacji biorących udział w sieci,

• wzmocnienia trwałości i  rozpoznawalności instytucjonalnej sieci.

W  trakcie procesu budowania sieci za-planowane zostały wyjazdy sieciujące, wizyty studyjne oraz powołanie Prezy-

dium sieci, którego zadaniem jest wypracowanie jej misji, wizji oraz dokumentów wewnętrznych. Wzmocnienie współpracy, świadomości i  kompe-tencji przedstawicieli małopolskich organizacji pozarządowych realizowane jest poprzez ofertę edukacyjną obejmującą cykl szkoleń dotyczących współpracy NGO-JST, skutecznego rzecznictwa i  dialogu oraz świadczenie usług i  coachingu na rzecz organizacji biorących udział w  projekcie. Trwałość i  rozpoznawalność sieci mają zapewnić działania fundraisera, opracowanie planu rozwoju sieci oraz organizacja Regionalnego Forum Inicja-tyw Pozarządowych.

47

Stowarzyszenie Pracownia Obywatelska

Jednym z pierwszych zrealizowanych przez nas działań był pilotaż budżetu partycypacyjnego w  trzech krakowskich dzielnicach. Akcja ta

stała się jednym z czynników, dzięki którym bu-dżet obywatelski został wprowadzony przez Urząd Miasta w całym Krakowie.Rozpoczęliśmy debatę i działania, które zainicjo-wały proces powołania krakowskiej rady seniorów oraz centrum seniora. Idea ta jest kontynuowana przez Urząd Miasta w postaci powoływania kolej-nych, dzielnicowych, centrów seniora. Wzięliśmy udział w  pracach nad partycypacyjną Strategią Rozwoju Krakowa. Aktywnie włączali-śmy się w opracowywanie programów współpracy organizacji pozarządowych z gminą Kraków oraz zasad funkcjonowania powstającego Centrum Obywatelskiego. Od kilku lat prowadzimy Krakowskie Porozumie-nie Organizacji Obywatelskich, które swoimi dzia-łaniami przyczyniło się do powołania w Krakowie Rady Działalności Pożytku Publicznego. Z KPOO wyszła także idea budowania federacji organizacji pozarządowych na większą skalę. Tworzymy Federację Małopolskich Organizacji Pozarządowych – Brakujące Ogniwo.

Kontakt: Stowarzyszenie Pracownia Obywatelskaul. Lubomirskiego 7, 31-509 Kraków NIP: 6762437164, REGON: 121474862e-mail: biuro@pracowniaobywatelska.pltel. 12/426 41 55

Stowarzyszenie Pracownia Obywatelska zo-stało powołane przez grupę osób, które nie mogły zrozumieć, jak to możliwe, że w mło-

dej polskiej demokracji tak łatwo i szybko zakorze-niło się postrzeganie władzy samorządowej jako wszechwładnego demiurga tworzącego otaczającą nas gminną rzeczywistość oraz dlaczego w  bez-pośrednich wyborach decydujemy się oddać głos na ludzi, o których prawie nic nie wiemy, a przez niemal całą ich kadencję (poza miesiącem przed kolejnymi wyborami) nie mamy z nimi kontaktu. Zastanawialiśmy się też, jak to możliwe, że nasi sąsiedzi – mieszkańcy i mieszkanki naszej gminy, akceptują to, że nie mają wpływu na własne oto-czenie, na wydawanie pieniędzy należących do gminy (czyli do nich samych), czy w końcu na to, jakie w tej gminie (a więc na ich własnym podwór-ku) zostanie ustanowione prawo.

Postanowiliśmy pielęgnować to zdziwienie i nie sięgać po najłatwiejsze odpowiedzi. Posługu-jąc się wynikami badań dotyczących poziomu

kapitału społecznego, analizując historyczne uwa-runkowania, a jednocześnie znając zagraniczne do-świadczenia samoorganizujących się społeczeństw obywatelskich, postanowiliśmy poświęcić się zawodo-wo i profesjonalnie rozwijaniu partycypacji społecz-nej i obywatelskiej. Społecznej – rozumianej jako siła i potencjał do działań wspólnotowych pomiędzy ludź-mi, w relacjach sąsiedzkich, grupach nieformalnych czy organizacjach pozarządowych; obywatelskiej (bę-dącej konsekwencją tej pierwszej) – rozumianej jako współdecydowanie o dobru wspólnym. Nie jesteśmy jednak ruchem miejskim ani zaląż-kiem partii promującej demokrację bezpośrednią. Chcemy współtworzyć, testować i wprowadzać na-rzędzia do uprawiania demokracji uczestniczącej (partycypacyjnej), w której:

- mieszkańcy i  mieszkanki chcą się angażo-wać w procesy decyzyjne,

- stosowane w  tym celu przez urząd gminy metody pozwalają im robić to efektywnie,

- dzięki głosowi mieszkańców reprezentanci wybrani do zarządzania gminą wzbogacają swoją wiedzę o potrzebach społeczności.

48

49

50

Fundacja Biuro Inicjatyw Społecznych jest niezależną organizacją pozarządową, której misją jest budzenie aktywności obywateli,

organizacji i  społeczności lokalnych. Zespół Fun-dacji świadczy bezpłatnie wsparcie informacyjne, konsultacyjne i  szkoleniowe w  Małopolsce. BIS swoimi działaniami wspiera organizacje pozarzą-dowe i oddolne inicjatywy mieszkańców, animuje współpracę wewnątrz- i międzysektorową, promu-je idee wolontariatu oraz narzędzia angażowania mieszkańców w sprawy dotyczące społeczności lo-kalnych.

Od 2008 roku BIS zrealizował ponad 30 projektów w obszarze wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, dotyczą-

cych m.in. budowania koalicji i partnerstw, współ-pracy organizacji pozarządowych z  samorządem, konsultacji społecznych, podnoszenia poziomu integracji i współpracy mieszkańców w społeczno-ściach lokalnych, zastosowania nowych narzędzi i instrumentów współpracy mieszkańców z samo-rządem – np. inicjatywy lokalnej, ekonomii spo-łecznej, oraz edukowania – koordynatorów wolon-tariatu i wolontariuszy, liderów małopolskiego III sektora i przedstawicieli samorządów.

Fundacja BIS jest zaangażowana m.in. w  działalność Krakowskiego Porozumienia Organizacji Pozarządowych, Małopolskiego

Paktu na rzecz Ekonomii Społecznej, współpracu-je w szczególności z samorządami i organizacjami pozarządowymi w Małopolsce. Od 2009 roku nale-ży do ogólnopolskiej Sieci Wspierania Organizacji Pozarządowych SPLOT, która wyznacza standardy funkcjonowania Ośrodków Wsparcia Organiza-cji Pozarządowych z  14 województw. Informacje o  obecnie realizowanych projektach są dostępne na stronie www.bis-krakow.pl Kontakt: Fundacja Biuro Inicjatyw Społecznychul. Krasickiego 18 (I piętro), 30-503 KrakówNIP: 9452102152, REGON: 120665488e-mail: biuro@bis-krakow.pltel. 12/412 15 24, 12/418 00 77

Fundacja Biuro Inicjatyw Społecznych

51

Ogólnopolska Federacja Organizacji Poza-rządowych jest największą ogólnopolską, ponadbranżową federacją organizacji

pozarządowych. W skład federacji wchodzi ponad 130 organizacji z całego kraju, w tym federacje te-rytorialne i branżowe. Jako jedyna w Polsce orga-nizacja, OFOP jest częścią ENNA – Europejskiej Sieci Federacji NGO. Misją federacji jest działa-nie w imieniu i w oparciu o zaangażowanie człon-ków na rzecz wzmocnienia trzeciego sektora jako warunku funkcjonowania silnego społeczeństwa obywatelskiego.

OFOP opiera swoją działalność na prowa-dzeniu czterech programów: europej-skiego, rzeczniczego, międzynarodowego

oraz członkowskiego. W  ramach programu eu-ropejskiego wspiera członków komitetów moni-torujących fundusze europejskie oraz prowadzi działania mające zapewnić dostęp organizacji po-zarządowych do tych funduszy. Z  kolei działania rzecznicze związane są z  rozwiązaniami prawny-mi ważnymi dla sektora oraz współpracą z admi-nistracją publiczną. OFOP działa także na forum międzynarodowym w ramach sieci organizacji ta-kich, jak ENNA czy CIVICUS. Federacja opiera się na swoich członkach i dla nich prowadzi pro-gram członkowski obejmujący działania związane z sieciowaniem i wzmacnianiem członków.Wybrane działania OFOP-u:

- Powołanie Stałej Konferencji ds. Konsulto-wania Funduszy Europejskich,

- Organizacja szkół dla przedstawicieli sekto-ra (Szkoła Reprezentacji, Partycypacji, Dia-logu),

- Zagwarantowanie środków na działania przedstawicieli NGO w komitetach monito-rujących z pomocy technicznej oraz innych środków z funduszy europejskich dla organi-zacji na lata 2014-2020,

- Organizacja Ogólnopolskiego Forum Inicja-tyw Pozarządowych 2014,

Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych

- Doprowadzenie do powstania projektu no-welizacji ustawy o stowarzyszeniach,

- Współtworzenie dokumentów i  strategii oraz programowanie i  wdrażanie funduszy unijnych, m.in. prowadzenie kampanii „12 postulatów”, dotyczącej funduszy europej-skich,

- Zablokowanie szkodliwej dla społeczeństwa obywatelskiego nowelizacji ustawy Prawo o fundacjach i ustawy o zrzeszeniach,

- Setki godzin pracy w ciałach dialogu obywa-telskiego, w tym w komitetach monitorują-cych, grupach roboczych, zespołach praw-nych etc…

- Udział w  konsultacjach dokumentów na okres programowania 2007-2013 i  2014-2020,

- Organizowanie konferencji konsultacyjnych dla organizacji w całej Polsce,

- Wydawanie kwartalnika Federalist(k)a,- Wydawanie Biuletynu Krajowej Sieci Tema-

tycznej ds. Partnerstwa (dla osób monitoru-jących fundusze europejskie),

- Ponad 1800 publikacji zebranych i  dostęp-nych w  bibliotece OFOP-u  w  siedzibie or-ganizacji i Wiki Obywatelskie, w tym setki publikacji on-line.

- Publikacja dziesiątków artykułów w  prasie branżowej.

Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowychul. Strzelecka 3, lok. 12, 03-433 Warszawaofop@ofop.euwww.ofop.eu

52

Sieci organizacji pozarządowych

w województwie małopolskim

w perspektywie analiz

porównawczych Ryszard Skrzypiec

aneks

54

Wprowadzenie

Zjawisko sieciowania jest obecne w polskim sektorze organizacji pozarządowych właści-wie od momentu odblokowania zorganizo-

wanej aktywności społecznej w 1989 roku. Orga-nizacje łączyły się w bardziej lub mniej formalny sposób dla realizacji wspólnych celów programo-wych np. zawiązując ad hoc koalicje o  charakte-rze interwencyjnym – przykładem może tu być koalizja ekologów broniących terenów cennych przyrodniczo czy powszechna mobilizacja organi-zacji oraz interwencja w sprawie art. 118 ustawy o finansach publicznych w 1999 roku, czy dla reali-zacji celów o charakterze ogólnym – przykładem z początkowego okresu formowania się sieci będą tu różnorodne koalicje organizacji zawiązywane na potrzeby formalizowania współpracy z jednost-kami samorządu terytorialnego w postaci „progra-mów współpracy”32. W tym okresie zaczęły się for-mować także pierwsze sieci organizacji o zasięgu wojewódzkim. Do pionierskich inicjatyw zaliczyć trzeba powstałe w 1994 roku branżową Wspólno-tę Roboczą Organizacji Socjalnych z  Wrocławia (WROS)33 i  wspólne przedstawicielstwo organi-zacji pozarządowych działających w  wojewódz-twach Zachodniej Polski – Sejmik Organizacji Pozarządowych z różnych branż34. Postęp procesu sieciowania w  pierwszym przypadku doprowadził do powstania już w  1997 r. Wspólnoty Roboczej Związków Organizacji Socjalnych (WRZOS), któ-ra zrzesza regionalne porozumienia związków organizacji pozarządowych35 oraz – inspirowanej rozwiązaniami francuskimi – Federacji Polskich Banków Żywności (FPBŻ), która, na co zwraca uwagę w komentarzu do pierwszej wersji raportu przedstawiciel FPBŻ, „w  pewien sposób modelo-wała powstanie kolejnych sieci/federacji organiza-cji” pozarządowych w Polsce. W 2003 roku powsta-ła natomiast Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych (OFOP), zrzeszająca różnorodne organizacje z całej Polski, wśród nich także fede-racje i inne duże organizacje. Nieco odmienny mo-del stanowi – wyrosła z  Regionalnych Ośrodków

32 Por. np. M. Guć, O współpracy samorządu terytorialnego z orga-nizacjami pozarządowymi, Urząd Miasta, Gdynia 1996.33 http://www.twkwroclaw.pl/biuletyn/publicystyka/wros.htm (dostęp 10.09.2013).34 Zob. P. Frączak, „Sejmik Organizacji Pozarządowych”, w: P. Frączak, Trzeci sektor w  III Rzeczypospolitej. Wybór artykułów 1989-2001, Fundusz Współpracy, Warszawa 2002, s. 143-145.35 Za: http://www.wrzos.org.pl (dostęp 10.09.2013).

Wsparcia36 – ogólnopolska Sieć SPLOT, skupiająca regionalne organizacje wspierające rozwój trzecie-go sektora w Polsce. O ile jednak OFOP i WRZOS są podmiotami o  charakterze zrzeszeniowym, a wśród swoich celów statutowych mają podejmo-wanie „inicjatywy w  imieniu swoich Członków” (OFOP), czy też działania „na rzecz zrzeszonych organizacji” (WRZOS), to SPLOT integrację sek-tora pozarządowego realizuje poprzez inicjowanie „tworzenia federacji organizacji o  charakterze branżowym i regionalnym.”

Sieci organizacji zalicza się do infrastruktury sektora pozarządowego37 i  jako takie wła-ściwie nie są obiektem osobnego zaintere-

sowania badawczego. W  prowadzonych regular-nie przez Stowarzyszenie Klon/Jawor badaniach kondycji trzeciego sektora w Polsce zjawisko sie-ciowania i  sieci organizacji nie są wyodrębnione jako odrębny problem badawczy. W ostatnim ra-porcie poświęcono temu zagadnieniu dwa akapity w rozdziale zatytułowanym „Współpraca wewnątrz trzeciego sektora”. Co istotne, zjawisko zaprezen-towano z  perspektywy uczestników „formalnych zrzeszeń lub sieci”. Z badań wynika, że co trzecia organizacja pozarządowa jest członkiem regional-nych lub branżowych porozumień, zaś w ostatnim czasie utrzymuje się trend wzrostowy, jeśli chodzi o  członkostwo w  tego typu sieciach. Najwyższym współczynnikiem usieciowienia charakteryzują się takie branże, jak sport, turystyka, rekreacja i  hobby, zaś najniższym branże kultury i  sztuki oraz edukacji i wychowania. Raport nic nie mówi jednak o samych sieciach – ich liczbie, zasięgu czy sposobach działania.38

Sieci organizacji i  funkcje reprezentacji sek-tora w  dość ograniczonym stopniu iden-tyfikowane są w  różnorodnych badaniach

diagnozujących kondycję organizacji na poziomie regionalnym. Za przykład niech posłuży Diagnoza stanu lubuskich organizacji pozarządowych zrealizowa-na przez Fundację na rzecz Collegium Polonicum ze Słubic. W rozdziale poświęconym lubuskim or-

36 Więcej o dualizmie rozwoju infrastruktury trzeciego sek-tora oraz procesów sieciowania pisze Piotr Frączak w artykule „Różne oblicza federalizacji”, zamieszczonym w tomie Trzeci sektor w III Rzeczypospolitej, op. cit, s. 168-171.37 Zob. Typologia organizacji infrastrukturalnych – Piotr Frą-czak, „Mapa infrastruktury Trzeciego Sektora”, w: Z nami łatwiej, czyli infrastruktura trzeciego sektora, FRSO, Warszawa 2005, s. 29.38 Zob. Podstawowe fakty o  organizacjach pozarządowych. Raport z badania 2012, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2013, s. 168-172.

55

ganizacjom infrastrukturalnym (parasolowym) wśród funkcji tego typu instytucji nie wymienia się reprezentacji sektora, pojawia się ona przy pre-zentacji jednej z tego typu organizacji – Związku Lubuskich Organizacji Pozarządowych (ZLOP)39. Jednym z  wyjątków jest realizowane aktualnie badanie pt. „My Obywatele”, którego przedmio-tem jest weryfikacja możliwości rozwoju polskich sieci i  federacji organizacji pozarządowych, grup nieformalnych i  obywatelskich. Badanie realizu-je Stowarzyszenie „Obywatele Obywatelom” we współpracy z  Fundacją SocLab dzięki środkom ze szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami członkowskim Unii Europejskiej.

Robocza definicja sieci organizacji pozarządowych

Za sieci organizacji pozarządowych uważamy formalne i nieformalne podmioty występu-jące pod wieloma nazwami, takimi jak np.

federacja, forum, koalicja, porozumienie, rada, sejmik, sieć, związek, także związek stowarzy-szeń czy zrzeszenie. Jednak obok sieci organizacji mamy do czynienia także z organizacjami siecio-wymi, czy organizacjami z oddziałami, które mogą pełnić podobne funkcje wobec swoich członków bądź jednostek organizacyjnych.Jak pisze Andrzej Chodyński, „Wyróżnia się (…) sieć jako konfigurację firm, które tworzą nową orga-nizację. Pojęcie organizacji sieciowej odnosi się do założeń systemowych. Mogą ją tworzyć firmy, które wykonują poszczególne funkcje tylko w określonych fazach cyklu życia lub obszarach organizacji.”40

Z  perspektywy funkcjonalnej „Organizację sieciową – jak pisze Jolanta Staszewska – można zdefiniować przez charakterysty-

kę jej cech, które da się podzielić na cztery gru-py. Pierwszą cechą jest transfer zasobów między jednostkami, które tworzą sieć. Cechą drugą jest zróżnicowanie powiązań między podmiotami od hierarchicznych po luźne kontakty rynkowe. Trze-cią cechą jest ograniczona integracja podmiotów, co wynika z odmienności celów cząstkowych i stra-tegii. Występują jednak cele i  strategie całego układu, co wpływa na poprawę jego konkurencyj-nej pozycji. Kolejną cechą jest tworzenie i wzmac-nianie kanałów informacyjnych w układach pozio-mych i pionowych.”41

39 Zob. Rozdział X – Diagnoza stanu lubuskich organizacji poza-rządowych, Fundacja na rzecz Collegium Polonicum, Słubice 2012, s. 78-85.40 A. Chodyński, Sieci z udziałem organizacji niekomercyj-nych, w: Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas, s. 10, http://www.sbc.org.pl/Content/10630/chodynski.pdf (dostęp 10.09.2013).41 J. Staszewska, Klaster perspektywą dla przedsiębiorców na pol-skim rynku turystycznym, Difin, Warszawa 2009, s. 22.

W  myśl koncepcji Bena Gomes-Cassere-sa „sieci może tworzyć kilka lub wiele przedsiębiorstw, różniących się wielko-

ścią, modelem wzrostu, organizacją, stopniem we-wnętrznej konkurencji czy strukturą zarządzania. Większość tego typu konstrukcji nie rozpoczyna działalności dopiero po pełnym ukształtowaniu strukturalnym, lecz budowane są krok po kroku, przy czym przedsiębiorstwa w  sieci połączone są umowami o  współpracy, ale nie wszystkie muszą być wzajemnie połączone – możliwe jest połącze-nie pośrednie, przez trzeciego sojusznika.”42 Dla Andrzeja Sobczaka zaś „sieć organizacji publicz-nych to zespół organizacji publicznych i względnie trwałych więzi między nimi opierających się na długoterminowych porozumieniach, tworzo-nych w ramach i na podstawie obowiązujących przepisów.”43 Przyjmijmy, że sieci organizacji to zespoły powiązane długotrwałymi porozumienia-mi dla realizacji celu partykularnego lub ogólnego (np. OFOP, Krajowa Rada Związków i Stowarzy-szeń Abstynenckich – KRZiSA), organizacja sie-ciowa to sieć organizacji zbudowanych według jed-nego modelu (np. Polska Federacja Stowarzyszeń Rodzin Katolickich, której struktury Diecezjalne tworzą Parafialne Koła SRK, w większości niefor-malne44), zaś organizacja z oddziałami to organi-zacja, w której ramach wyodrębniono jednostki te-renowe (np. Polskie Stowarzyszenie na rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym45).

Z uwagi na zasięg działania sieci organizacji możemy podzielić na trzy podstawowe kate-gorie: ogólnopolskie (obszar całego kraju),

regionalne (obszar województwa) i lokalne (obszar powiatu lub gminy), oraz trzy dodatkowe: między-narodowe (np. Climate Action Network Central and Eastern Europe – CAN CEE / Sieć Działań na rzecz Klimatu – Europa Środkowa i  Wschod-nia), ponadregionalne (obejmujące obszar kilku województw, np. Sieć Współpracy Organizacji Po-zarządowych Polski Wschodniej Fundacji „OIC 42 Za: B. Mikuła, A. Pietruszka-Ortyl, Organizacje sieciowe, w: Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w  Krakowie, nr 715, 2006, s. 113, http://mikulab.fm.interia.pl/zeszyty--2006apbm.pdf (dostęp 10.09.2013).43 A. Sobczak, „Koncepcja cyfrowej transformacji sieci or-ganizacji publicznych”, http://www.slideshare.net/andrzej_sobczak/transformacja-sieci-organizacji-publicznych (dostęp 10.09.2013).44 Za: http://www.srk.opoka.org.pl/ (dostęp 10.09.2013). 45 Por. § 5. Statutu PSOUU „Koła Polskiego Stowarzysze-nia na rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym, posiadające osobowość prawną, pozostają w  strukturach Stowarzyszenia jako jego terenowe jednostki organizacyjne, są podporządko-wane władzom Stowarzyszenia, określonym w  rozdziale IV Statutu Stowarzyszenia oraz realizują cele Stowarzyszenia w formach i przy pomocy środków działania przewidzianych w tym statucie.” Za: http://www.psouutarnow.org/index.php/statut (dostęp 10.09.2013).

56

Poland”, która skupia „organizacje pozarządowe z  terenu Polski Wschodniej.”46) i  subregionalne (obejmujące swym zasięgiem część województwa, np. Forum Organizacji Pozarządowych Subregio-nu Zachodniego Województwa Śląskiego47, Rady Naczelnej Organizacji Technicznej48). Warto jed-nak zastanowić się nad znaczeniem terminu „za-sięg działania”. W  przypadku sieci organizacji możemy na niego spojrzeć z  dwóch perspektyw: podejmowanych działań oraz członkostwa. Co za-tem wyznacza zasięg działania interesującej nas sieci – terytorialny zasięg działań realizowanych przez organizacje członkowskie (np. Bank Żywno-ści w Pile49) czy siedziby organizacji członkowskich (np. Federacja Organizacji Pozarządowych Miasta Białystok50)? Warto przyjrzeć się sieciom o zasięgu regionalnym (wojewódzkim). Jednak kiedy może-my mówić o  tym, że sieć ma zasięg wojewódzki? Regionalne sieci organizacji z  zasady deklarują, że skupiają organizacje z terenu całego wojewódz-twa (np. Opolskie Forum Organizacji Socjalnych – OFOS51), tyle że często struktura członkowska daleko odbiega od tych deklaracji. Najczęściej bo-wiem sieci skupiają niewielki odsetek organizacji, mających siedziby tylko w kilku powiatach, z nad-reprezentacją miast wojewódzkich. Czy zatem członkostwo w  sieci jednej organizacji z  powiatu jest równoznaczne z  obejmowaniem zasięgiem powiatu52? Czasem przyjmuje się, że ten problem rozwiązuje przynależność do sieci organizacji sie-ciowych oraz organizacji z  oddziałami (np. Pol-ski Czerwony Krzyż, Polski Związek Głuchych, Polski Związek Niewidomych), choć i  tu pojawia się wątpliwość. Po pierwsze, czy faktycznie każda regionalna struktura tych organizacji posiada lo-kalne struktury w każdym powiecie, a po drugie, czy struktury powiatowe są świadome pośredniej przynależności do sieci wojewódzkiej i korzystają z tego członkowstwa?

46 Za: http://siecwspolpracy-ngo.pl (dostęp 10.09.2013).47 Federacja skupia organizacje pozarządowe z terenu Ryb-nika, Jastrzębia Zdroju, powiatu raciborskiego, rybnickiego oraz wodzisławskiego. Za: http://www.federacja.slask.pl/ (do-stęp 10.09.2013).48 Np. obszarem działania Beskidzkiej Rady Federacji Sto-warzyszeń Naukowo-Technicznych – NOT w Bielsku-Białej są powiaty bielski, żywiecki, cieszyński i powiat grodzki Bielska--Białej oraz region Podbeskidzia. Za: http://www.not.bielsko.pl (dostęp 10.09.2013).49 Np. „Swym zasięgiem Pilski Bank Żywności obejmu-je miasta i  gminy dawnego województwa pilskiego...”. Za: http://www.pila.bankizywnosci.pl (dostęp 10.09.2013).50 „(…) w skład Federacji wchodzi prawie pięćdziesiąt orga-nizacji pozarządowych naszego miasta”. Za: http://federacja-bialystok.pl (dostęp 10.09.2013).51 Za: http://www.ofos.opole.pl/ (dostęp 10.09.2013).52 Za wyjątkiem tych regionów, w których sieci regionalne są federacjami powiatowych sieci organizacji, jak ma to miejsce w Podlaskiem, Pomorskiem i Warmińsko-Mazurskiem.

Kolejną cechą definicyjną jest charakter sie-ci. Z uwagi na charakter uczestników oraz cel działania możemy wyróżnić trzy typy

sieci: 1) ogólne, 2) branżowe, 3) tematyczne. Te pierwsze: a) zrzeszają różnorodne pod względem formy prawnej, obszaru i sposobów działania oraz zasobów organizacje pozarządowe mające siedzi-bę na danym terenie (w województwie, powiecie, gminie) i  b) są zorientowane na sprawy ogólne sektora pozarządowego. Natomiast te drugie zrze-szają organizacje działającej w określonej branży (np. pomoc społeczna53) lub prowadzą działania ponadbranżowe. Te trzecie zaś to zrzeszenia róż-norodnych organizacji, których celem jest wąsko zdefiniowany cel (np. kwestia uzależnień).

W  ramach procesu sieciowania dokonują się także transformacje sieci z branżo-wych w ogólne, jak miało to miejsce np.

w przypadku Związku Stowarzyszeń i innych osób prawnych Śląskie Forum Organizacji Pozarządo-wych „KAFOS”, powstałego z zawiązanego w 1998 r. Katowickiego Forum Organizacji Socjalnych KAFOS, czy Federacji Mazovia, która przeszła po-dobną transformację.

Sieci organizacji legitymują się różnym sta-tusem prawnym – od porozumień niefor-malnych przez stowarzyszenia po związki

stowarzyszeń. Zgodnie z  przywołaną już tu kon-cepcją B. Gomes-Casseresa, według której sieci mogą być połączone „przez trzeciego sojusznika”, uwzględniamy także sieci działające przy innych podmiotach – głównie innych sieciach (np. Re-gionalne Centrum Wolontariatu przy Wielkopol-skiej Radzie Koordynacyjnej Związku Organizacji Pozarządowych, które współpracuje z  sześcioma Lokalnymi Centrami Wolontariatu54), ale także fundacjach (np. niektóre Banki Żywności). Sie-ci przyjmują także postać hybrydową, zrzeszając różnorodne podmioty – organizacje pozarządowe, jednostki samorządu terytorialnego, przedsiębior-stwa, a nawet osoby fizyczne.

Ostatnią z cech definicyjnych sieci organi-zacji są realizowane przez nią cele i peł-nione funkcje społeczne.

Dla A. Sobczaka „celem budowy sieci organizacji publicznych jest dążenie do maksymalizacji war-tości publicznej dostarczanej poprzez: 1) zwięk-szenie efektywności wykorzystania każdego zasobu materialnego i niematerialnego (w szcze-

53 Posługujemy się tu podziałem na 14 głównych branż zgod-nie z  międzynarodową klasyfikacją ICNPO – International Classification of Nonprofit Organisations, stosowaną także w badaniach Klon/Jawor. Zob. Podstawowe…, op. cit., s. 33-35.54 Za: http://siecwolontariatu.org.pl (dostęp 8.10.2013).

57

gólności wiedzy) znajdującego się w  posiadaniu Państwa; 2) likwidację duplikujących się nakła-dów i czynności podejmowanych w organizacjach publicznych; 3) zaoferowanie nowych (innowa-cyjnych) usług, nieosiągalnych bez współpracy poszczególnych organizacji publicznych.”55 Nato-miast Piotr Frączak wymienia trzy „główne cele, dla których organizacje [pozarządowe – przyp. RS] powinny ze sobą współpracować. Są to: 1) reprezentacja, czyli „obrona interesów swo-ich członków”; 2) samopomoc, czyli „wzajemne wsparcie w  formie szkoleń, pomocy organizacyj-nej, czasem np. zabezpieczenia finansowego”; 3) „porozumienia celowe dotyczące konkretnego za-dania”.56 Tę krótką listę najbardziej oczywistych celów i  funkcji, jakie może pełnić sieć organiza-cji, uzupełniamy o:

1) kreowanie wizerunku członków sieci i  ca-łego sektora oraz dbanie o  niego zarówno poprzez podnoszenie jakości działań mery-torycznych członków sieci (np. wspieranie swoich członków w rozwiązywaniu lokalnych problemów alkoholowych – KRZiSA57; dba-nie o rozwój, skuteczność i działanie zgodne z  etyką zawodową – Federacja Organizacji Służebnych MAZOWIA58), jak i  promowa-nie organizacji pozarządowych i aktywności społecznej (Konkurs „Godni Naśladowa-nia”, którego ideą jest promowanie najlep-szych inicjatyw organizacji pozarządowych i ich reprezentacji oraz – w zakresie współ-pracy z  III sektorem – samorządu – RO-PWW-M);

2) wpływanie na kształt polityk publicznych w zakresie zainteresowań sieci (np. aktyw-ne uczestnictwo w kreowaniu polityki wobec wsi i  terenów wiejskich – Polska Sieć Lo-kalnych Grup Działania59; koordynowanie, kierowanie i  nadzór nad systemem sportu dzieci i młodzieży na terenie kraju, zgodnie z ustalonym programem działania – Polska Federacja Sportu Młodzieżowego60) oraz dystrybucję informacji wewnątrz i  na ze-wnątrz sieci.

55 A. Sobczak, „Koncepcja…”, op. cit.56 P. Frączak, Trzeci sektor…, op. cit., s. 170-171.57 Za: http://www.krajowarada.pl (dostęp 10.09.20113).58 Za: http://www.mazowia.org.pl/ (dostęp 10.09.2013).59 Za: http://liderwalecki.vel.pl/polska-siec-lgd (dostęp 10.09.2013).60 Za: http://sportmlodziezowy.pl (dostęp 10.09.2013).

Wychodząc z  powyższych przesłanek, można pokusić się o  roboczą definicję regionalnej sieci organizacji, a brzmia-

łaby ona następująco: Sieć organizacji to podmiot charakteryzujący się następującymi cechami:

• zrzesza głównie (w ponad 50%) organizacje pozarządowe mogące prowadzić działalność pożytku publicznego (w myśl art. 3 ustawy o  działalności pożytku publicznego i  o  wo-lontariacie)61;

• legitymuje się formą prawną – związku sto-warzyszeń (w  myśl ustawy Prawo o  stowa-rzyszeniach), związku sportowego (w  myśl ustawy o sporcie62) lub formalnego porozu-mienia (posiada dokument określający za-sady członkostwa, cele i formy współpracy); może także działać przy innym podmiocie – sieci, fundacji, instytucji publicznej;

• działa na obszarze województwa lub jego części obejmującej co najmniej ½ ogólnej liczby powiatów tego województwa (subre-gion) i posiada strukturę zarządzania na po-ziomie województwa lub mniejszym;

• członkostwo w sieci jest otwarte dla wszyst-kich organizacji pozarządowych mających siedzibę w województwie (sieć ogólna), dla organizacji mających siedzibę w wojewódz-twie, działających w  określonej branży, np. pomocy społecznej (sieć branżowa) lub pro-wadzącej działania ponadbranżowe okre-ślonego typu, np. na rzecz młodzieży (sieć tematyczna);

• prowadzi działania w  co najmniej jednej z  wymienionych form: reprezentowanie, wzmacnianie, kreowanie wizerunku, integro-wanie, dystrybucja informacji wśród organi-zacji członkowskich i/lub organizacji poza-rządowych w województwie w ogóle (ogólne i  branżowe) lub podejmowanie interwencji w sprawach związanych z działaniem organi-zacji pozarządowych (członków);

• bierze udział w  opracowywaniu, konsulto-waniu polityk publicznych dotyczących wo-jewództwa.

61 Ten warunek wyklucza ze zbioru analizowanych tu sie-ci takie podmioty, jak Regionalne Organizacje Turystyczne, które działają w  formie stowarzyszeń na podstawie ustawy o  Polskiej Organizacji Turystycznej z  dnia 25 czerwca 1999 r. i  skupiają różnorodne podmioty: jednostki samorządów terytorialnych, przedsiębiorstwa turystyczne, osoby fizyczne i  organizacje pozarządowe. Odsetek tych ostatnich wynosi średnio kilkanaście procent.62 Art. 6 tej ustawy stanowi, że kluby sportowe, w liczbie co najmniej trzech, mogą tworzyć związki sportowe, przy czym związek sportowy działa w formie stowarzyszenia lub związku stowarzyszeń.

58

Sieci organizacji pozarządowych w Polsce

Sytuację sieci organizacji pozarządowych oraz zjawisko sieciowania na obszarze Pol-ski w  podziale na województwa i  poszcze-

gólne powiaty według stanu na wrzesień 2013 r. zaprezentujemy z uwzględnieniem następujących aspektów: 1) geografia sieci organizacji w  Polsce – siedziba i  zasięg działania; 2) liczebność sieci – nominalnie i proporcjonalnie; 3) struktura sie-ci – ogólna i branżowa; 4) formy działania (insty-tucjonalizacja, relacje wewnętrzne i  zewnętrzne, sposoby działania); 5) powiatowe sieci organizacji pozarządowych.

Ogólnopolskie sieci organizacji pozarządowych ze struk-turami regionalnymi

Zanim przejdziemy do omówienia sytuacji sieci w  regionach, niezbędne wydaje się przybliżenie ogólnopolskich sieci organi-

zacji pozarządowych, które mają swoje struktury regionalne. Zidentyfikowaliśmy sześć tego typu sieci: cztery branżowe – 1) Naczelna Organizacja Techniczna Federacja Stowarzyszeń Naukowo--Technicznych z  jej 48 Radami NOT63 (badania naukowe); 2) Federacja Polskich Banków Żywno-ści (FPBŻ), która zrzesza 30 Banków Żywności ze wszystkich województw64; 3) Wspólnota Robo-cza Związków Organizacji Socjalnych (WRZOS), która zrzesza 12 związków regionalnych i  cztery centrale ogólnopolskie, w tym m.in. FPBŻ (pomoc społeczna); 4) Polska Sieć LGD – Federacja Re-gionalnych Sieci LGD, która zrzesza 16 Sieci lub Partnerstw LGD i LEADER (rozwój lokalny) oraz dwie sieci tematyczne – 1) Polska Federacja Spor-tu Młodzieżowego (PFSM), która zrzesza 15 wo-jewódzkich federacji sportu (sport młodzieżowy); 2) Krajowa Rada Związków i Stowarzyszeń Absty-nenckich (Krajowa Rada), która skupia 12 związ-ków regionalnych. Nie wszystkie te sieci posiadają struktury regionalne w każdym województwie.Nie zidentyfikowaliśmy natomiast żadnej sieci organi-zacji pozarządowych o charakterze ogólnym, która posiadałaby strukturę regionalną. Takiej struktu-ry nie posiada OFOP, choć działa 11 sieci regio-nalnych, a niektóre z nich są członkami OFOP65. Wydaje się, że o strukturze sieciowej na poziomie regionalnym trudno (poza nielicznymi wyjątkami)

63 Warto zauważyć, że niektóre struktury regionalne fak-tycznie działają jako przedsiębiorstwa komercyjne, zob. http://www.not.katowice.pl (dostęp 10.09.2013).64 http://www.bankizywnosci.pl (dostęp 8.10.2013).65 W siedmiu województwach, np. dolnośląskim, lubelskim, lubuskim, łódzkim, mazowieckim, śląskim i  wielkopolskim jedna sieć organizacji pełni rolę zarówno federacji ogólnej, jak i branżowej w pomocy społecznej.

mówić w przypadku – będącej aktualnie w trakcie procesu rejestracji – tematycznej Sieci Centrów Wolontariatu. Jej członkami zwyczajnymi jest 12 Regionalnych Centrów Wolontariatu (w tym pięć posiadających osobowość prawną), a wspierający-mi – 20 lokalnych Centrów Wolontariatu z 13 wo-jewództw66). Zasadniczo skupiają się na realizacji działalności merytorycznej, a  jedynie w  niewiel-kim zakresie realizują funkcje sieci, pomimo tego, że często realizują działania wspierające (szkole-nia, udostępnianie publikacji poświęconych pro-blematyce sektora) czy rzecznicze67.

Zajmujemy się tu działaniami sieci zorien-towanymi na własnych członków i/lub śro-dowisko organizacji pozarządowych, a  nie

pozostałych interesariuszy (np. podopiecznych, administrację publiczną, środowisko lokalne). Ogólnopolskie sieci organizacji deklarują, że ich działania realizują każdą z wyróżnionych w defini-cji funkcji:

• reprezentowanie – klubów na szczeblu wojewódzkim i  krajowym oraz międzyna-rodowym (Krajowa Rada), społeczności technicznej (NOT), tworzenie krajowej re-prezentacji (LGD);

• integrowanie – polskich techników i  inży-nierów (NOT), organizowanie wspólnych działań członków Federacji oraz instytu-cji i  organizacji prowadzących działalność w obszarze sportu młodzieżowego (PFSM); budowanie trwałej platformy integracji i  współpracy na szczeblu krajowym Lokal-nych Grup Działania (LGD);

• wspieranie – swoich członków w  rozwiązy-waniu lokalnych problemów alkoholowych (Rada Krajowa), roli środowiska technicz-nego – współtwórcy postępu cywilizacyjnego i zrównoważonego rozwoju (NOT), pozyski-wanie środków finansowych na realizację zadań z  zakresu sportu dzieci i  młodzieży (PFSM), wspieranie działalności członków Związku (WRZOS);

• podnoszenie kompetencji – organizację edu-kacji i  podnoszenie poziomu pracy klubów abstynenckich (Krajowa Rada);

66 http://www.wolontariat.org.pl (dostęp 8.10.2013). 67 Zob. np. informacje o RCW w Kielcach: „ Jesteśmy stowa-rzyszeniem pośredniczącym między organizacjami potrzebują-cymi wsparcia wolontariuszy, a osobami, które tej pomocy pra-gną udzielić. (…) Centrum Wolontariatu to także Regionalny Ośrodek Szkolący Programu „Młodzież w działaniu” na woje-wództwo świętokrzyskie i opolskie. (…) W siedzibie Centrum mieści się jedyny w  Polsce oddział biblioteki Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych. Bierzemy czynny udział w staraniach o powołanie Młodzieżowej Rady Miasta w Kiel-cach”. Za http://centrumwolontariatu.eu (dostęp 8.10.2013).

59

• wpływanie na polityki publiczne – opinio-wanie aktów prawnych i  podejmowanie inicjatyw legislacyjnych zmierzających do stanowienia prawa sprzyjającego zrówno-ważonemu rozwojowi obszarów wiejskich (LGD), współkształtowanie polityki społecz-nej i ustawodawstwa w interesie grup doce-lowych (WRZOS).

Kondycja sieci organizacji pozarządowych w Małopolsce

Województwo małopolskie charakteryzu-je się słabo rozwiniętą, zarówno z uwagi na rodzaje sieci, zasięg działania, jak

i  frekwencję, strukturą sieci organizacji pozarzą-dowych. Nie zidentyfikowaliśmy sieci ogólnej or-ganizacji o  zasięgu wojewódzkim, natomiast sieć organizacji w  branży pomocy społecznej zrzesza 36 organizacji, czyli 0,3% organizacji mających siedzibę w województwie.Na terenie województwa małopolskiego w  bada-niu na potrzeby MPiPS zidentyfikowano 11 sieci organizacji o różnym charakterze i zasięgu działa-nia: sześć branżowych, jedną tematyczną i cztery lokalne. Na terenie następujących powiatów województwa małopolskiego zlokalizowane są lokalne ogólne sieci organizacji pozarządowych lub mają tam siedziby organizacje członkowskie sieci branżo-wej z pomocy społecznej działającej w skali woje-wódzkiej: miasta na prawach powiatu – Kraków, Nowy Sącz; powiaty ziemskie – bocheński, brze-ski, chrzanowski, krakowski, olkuski, nowotarski, oświęcimski, proszowicki, tatrzański, wadowicki, wielicki.

Krakowskie Forum Organizacji Społecz-nych KraFOS realizuje nieliczne funkcje sieci. Przykładowe działania podejmowa-

ne przez KraFOS: wzmacnianie – projekt Wiem więcej – więcej pomogę sobie i innym skierowany do organizacji pozarządowych i  innych instytucji prowadzących działalność pożytku publicznego, polegający na poradnictwie w zakresie: 1) prawa dotyczącego organizacji pozarządowych, tworze-nia aktów wewnętrznych i przygotowywania wnio-sków ofertowych, 2) prowadzenia rozliczeń i spra-wozdawczości finansowej oraz 3) porad prawnych.

Podsumowanie

Warto zasygnalizować co najmniej dwa problemy istotne z  punktu widzenia stanu i rozwoju sieci organizacji w woje-

wództwie, ale także reprezentacji interesów orga-nizacji pozarządowych. Pierwszym z nich jest niski stopień reprezentatywności większości tych struk-tur. Drugim – słabe nasycenie sieciami organizacji w powiatach i dużych miastach.

Za jedną z największych słabości istniejących sieci trzeba uznać ich niewielki potencjał członkowski – zrzeszają niewielki odse-

tek organizacji pozarządowych mających siedzi-by w  niewielkiej liczbie powiatów województwa, a zjawiskiem powszechnym jest nadreprezentacja miast wojewódzkich. To podważa ich reprezenta-tywność jako rzecznika sektora organizacji w wo-jewództwie oraz osłabia efektywność ich działania. Wyjątkiem są województwa podlaskie, pomorskie i warmińsko-mazurskie, w których sieci organiza-cji zostały zorganizowane w formie reprezentacji pośredniej, to znaczy zrzeszają przedstawicieli sie-ci powiatowych.

W  niektórych województwach mamy do czynienia z  sytuacją łączenia funkcji sieci ogólnej z branżową w pomocy spo-

łecznej lub przekształcenia się sieci branżowej w  ogólną. Na podstawie analizy prowadzonych przez tego typu sieci działań i pełnionych funkcji sieci można wnioskować, że są one zorientowane branżowo. To znaczy zrzeszają głównie organi-zacje pomocowe i do tej grupy adresują zarówno działania infrastrukturalne, jak i merytoryczne.Do wyjątków należą sieci, które realizują więk-szość z  funkcji organizacji sieciowej. Najczęściej jest to reprezentowanie, wzmacnianie, wpływanie na polityki publiczne, rzadziej integrowanie, zaś sporadycznie kreowanie wizerunku, dystrybucja informacji i interwencje, szczególnie w sposób sys-temowy.

O ile jednak na poziomie województw mo-żemy mówić o istnieniu sieci organizacji pozarządowych, to na poziomie powiatów

i gmin raczej o ich nieistnieniu – poza wojewódz-twami podlaskim, pomorskim i  warmińsko-ma-zurskim (choć i tu pytaniem jest, jakie funkcje sie-ci te faktycznie realizują). Co więcej, powiatowe i gminne sieci organizacji często funkcjonują jako nieformalne fora organizacji usytuowane przy sta-rostwie lub urzędzie gminy. To istotnie redukuje pełnione przez nie funkcje, czasem sprowadzając je do roli instytucji fasadowej.

60

Formułowane przez członków sieci oczeki-wania koncentrują się na następujących funkcjach: wspierającej, interwencyjnej

i rzeczniczej. O trwałości i efektywności sieci prze-sądzają faktycznie realizowane przez nią działa-nia, np. delegowanie kandydatów lub organizacja wyborów do ciał doradczo-opiniujących na pozio-mie województwa; aktywny udział w opracowaniu i konsultowaniu dokumentów dotyczących polityk publicznych na poziomie województwa; wzmac-nianie organizacji członkowskich lub organizacji w  województwie; organizowanie imprez integru-jących organizacje członkowskie lub te z  terenu województwa; podejmowanie działań samoregulu-

Tab. Regionalne i lokalne sieci organizacji pozarządowych w województwie małopolskim (stan na wrzesień 2013)

Typ sieci Branża Nazwa Charakterystyka

Branżowa badania naukowe Rady NOT Kraków, Nowy Sącz i Tarnów

pomoc społeczna

Krakowskie Forum Organizacji Społecznych

KraFOS

związek stowarzyszeń, zrzesza 36 organizacji o charakterze socjalnym (pomoc

społeczna, niepełnosprawność, kombatanci, osoby starsze, dzieci i młodzież), głównie

z Krakowa i nie obejmuje swym zasięgiem połowy powiatów w województwie

Bank Żywności w Krakowie

rozwój lokalny Małopolska Sieć LGD związek stowarzyszeń, zrzesza ¾ LGD

z terenu województwa

sport Małopolski Związek Stowarzyszeń Kultury Fizycznej

zrzesza 46 regionalnych związków i klubów sportowych

Małopolskie Zrzeszenie LZS w Krakowie

Tematyczna niepełno-sprawność

Małopolski Sejmik Organizacji Osób Niepełnosprawnych

autonomiczny związek organizacji pozarządowych, zrzesza 45 organizacji

Lokalna ogólnaFederacja Organizacji

Pozarządowych Regionu Brzeskiego – BrzesFOP

zrzesza 28 organizacji, beneficjent Poddziałania 5.4.2

Olkuskie Porozumienie Organizacji Pozarządowych

Sądecka Federacja Organizacji Pozarządowych

kulturaSądecka Federacja Organizacji

Kulturalno-Artystycznych w Nowym Sączu

jących; promowanie organizacji członkowskich lub tych z  terenu województwa; prowadzenie strony internetowej, portalu informacyjnego dla organi-zacji pozarządowych; podejmowanie interwencji w  sprawach ważnych dla członków i  organizacji pozarządowych w województwie.

Jednak konfrontacja oczekiwań formułowa-nych pod adresem sieci organizacji z ich rze-czywistym funkcjonowaniem nierzadko moc-

no rozczarowuje. Sieci organizacji nie są wolne od takich grzechów, jak alienacja struktury zarządza-jącej siecią, niedrożność kanałów komunikacji, na-ruszenie równości członków.

Brakujące ogniwo

Poradnik sieciowania

dla organizacji pozarządowych

Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Cz owiek najlepsza inwestycjał –