Bolesława...

Marek Folwarniak

N U M I Z M A T Y K A

BrakteatyBolesława

Krzywoustegow polskich zbiorach

Fot

. Dan

iel P

ach

30 Inne Oblicza Historii 31www.ioh.pl

rakteaty1 Bolesława Krzy-woustego z postacią św. Wojciecha należą do naj-ciekawszych numizmatów polskich okresu średnio-wiecza. Są to pierwsze polskie brakteaty2, a jed-

nocześnie jedne z najstarszych w Eu-ropie. Ich emisja przypada na czasy, gdy w Polsce bite były wyłącznie dena-ry. Brakteaty Bolesława Krzywoustego są największymi polskimi monetami tego typu. Następne brakteaty w Polsce po-jawiły się dopiero za czasów Mieszka III, jako znacznie mniejsze, bite masowo monety.

Na brakteatach Bolesława Krzywo-ustego centralne miejsce zajmuje po-stać św. Wojciecha. Odwołanie się do patronatu świętych nie ograniczało się tylko do aspektu religijnego. W tam-tych czasach podkreślenie chrześci-jańskich korzeni służyło uzasadnieniu istnienia własnych instytucji kościel-nych i państwowych.

Opis monet

Oba omawiane brakteaty są cienkimi, bi-tymi jednostronnie monetami (stronę główną stanowi obraz wypukły).

Na potrzeby niniejszego artykułu dla rozróżnienia opisywanych monet przyją-łem oznaczenia zaproponowane przez R. Kiersnowskiego3. Typ I oznacza zatem brakteaty ze stojącą postacią św. Wojcie-cha, typ II zaś odnosi się do monet z po-stacią św. Wojciecha i klęczącą postacią Bolesława. Ikonografia obu monet jest oczywiście typowa dla obszaru dominacji łacińskich wpływów kulturowych. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że oba typy opi-sywanych tu brakteatów mają wiele cech wspólnych. Są oczywiście bite tą samą me-todą, postacią centralną jest św. Wojciech, monety mają podobne wagi i średnice. Rozkład otoków i liternictwo analogiczne. Cechy te potwierdzają raczej założenie, że powstały w podobnym okresie i zostały wykonane w tym samym miejscu.

Brakteat typu I

(Kopicki: brakteat św. Wojciech, poz. 46, znanych egzemplarzy 6, stopień rzadkości R74)

Przedstawia on stojącą postać św. Woj-ciecha w stroju pontyfikalnym z pastora-łem w prawej ręce i z księgą ewangelii w le-wej. Rysunek postaci cechuje szczegóło-wość i zachowanie proporcji.

Średnica 26 mm, waga 0,56 g. W otoku widnieje napis: + SCS ADELBIRIAS EPS GNVH lub CNVH (Sanctus Adalbertus Episcopus Gneznensis)5. SCS jest skrótem wyrazu sanctus, litery S są odwrócone, lite-ra A w następnym wyrazie umieszczona jest odwrotnie. Litery L, B i R również są odwrócone względem napisu SCS. Wyraz ADELBIRIAS jest zniekształconą formą imienia ADALBERTVS. EPS jest skrótem wyrazu episcopus. Legendę rozmieszczono w miarę regularnie, zaczynając na prawo od krzyżyka, i napisano ją w większości ka-pitałą romańską6. Inskrypcja na monecie jest najbardziej rozbudowaną inskrypcją monetarną, jaka dotychczas występowała w polskich monetach tego okresu.

Brakteaty typu I, choć znane są w nie-wielkiej liczbie egzemplarzy, różnią się mię-dzy sobą. Porównanie egzemplarzy z muze-ów w Warszawie, Krakowie, Głogowie i Ło-dzi daje podstawy do wyróżnienia przy-najmniej trzech stempli. Odmiany te mają zróżnicowane zniekształcenia liter, niektóre z liter są lustrzanym odbiciem lub zostały odwrócone. Jak zauważył S. Suchodolski7, jeden błąd literowy powtarza się na wszyst-kich znanych egzemplarzach. Trzecia spo-dziewana litera „A” została zastąpiona lite-rą „E”. Ponieważ trudno założyć wielokrot-ną pomyłkę przy kopiowaniu, należy przy-puszczać, że taki musiał być wzór wyrazu, tj. „ADELBERTUS”. Ponieważ taka forma

występowała współcześnie na monetach niemieckich, stąd założenie, że wzorów do-starczyć mógł duchowny niemiecki.

Zróżnicowane są również formy nazwy Gniezno8 na omawianych egzemplarzach, ale i tu niektóre z nich znajdują swój odpo-wiednik w dokumentach sporządzonych przez niemieckich mnichów9.

Pewną odmienność wykazują także rysun-ki postaci świętego. Szczególnie rysunek z MAiE w Łodzi odbiega od wzorów z MNW i MNK. Inny jest tu kształt pastora-łu, inne ułożenie księgi ewangelii i układ szat.

Brakteat typu II

(Kopicki: brakteat św. Wojciech i książę, poz. 47, znanych egzemplarzy 274, stopień rzadkości R4)

Przedstawia postać klęczącego księcia i stojącego nad nim św. Wojciecha z ręką wyciągniętą nad głową Bolesława w geście opieki. Rysunek nie jest już tak szczegóło-wy jak w typie I, a proporcje postaci nieco zachwiane, ale daje się dostrzec wiele cech wspólnych z typem I. W podobnym otoku jak w typie I widnieje napis: + SLVLEBA-IDI IBEZLAV (w wersji najbardziej po-prawnej: S DALBERIVS BOLEZLAV) – jest to zniekształcona legenda: +S. ADAL-BERTVS – BOLESLAV. Litery B, E, L są odwrócone.

Choć w katalogu Kopickiego mamy przedstawiony jeden wzór brakteata, to pragnę zauważyć, że w przypadku tej mo-nety mamy do czynienia z dwoma odmia-nami. Oprócz opisanej odmiany z głową św. Wojciecha skierowaną w stronę Bole-sława mamy również egzemplarze typu II z głową św. Wojciecha skierowaną na wprost. Jest to odmiana występująca znacznie rza-dziej, lecz wyraźnie udokumentowana. Po-mijam różnice monet typu II, wynikające z użycia różnych stempli, wówczas bowiem liczba odmian byłaby znacznie większa.

Początkowo brakteaty z postacią klęczą-cą przed biskupem łączono z pokutą Krzy-woustego za zabójstwo brata Zbigniewa, dlatego nazwano je „brakteatami pokutni-czymi” i pod tą nazwą funkcjonowały wiele lat, datowano je więc w okolicach roku 1118. Po latach zweryfikowano ten pogląd. Obecnie przyjmuje się, że inspiracją ich po-wstania była wizyta Krzywoustego u bi-skupa Konrada w Magdeburgu. Prawdo-podobnie wtedy Krzywousty otrzymał od

Brakteat Bolesława Krzywoustego – od-wrotna strona monety (fotografia wyko-nana przez autora artykułu)


niego w darze duże brakteaty z wizerun-kiem biskupa, klęczącego u stóp patrona swej diecezji. W nawiązaniu do tego wzoru Krzywousty polecił wybicie własnych mo-net. Nazwano je „protekcyjnymi” i do dziś pod taką nazwą występują w literaturze.

Sporną kwestią jest lokalizacja mennicy. Pierwotnie monety te przypisywano menni-cy gnieźnieńskiej, lecz obecnie przeważa po-gląd, że powstały w mennicy krakowskiej10.

Znaleziska

Początkowo brakteaty Bolesława Krzy-woustego z postacią św. Wojciecha znane były tylko w pojedynczych egzemplarzach. „Zanim znaleziony był w Dobiesławicach, już był znany numizmatykom ze zbioru Walońskiego, Rastawieckiego, Reichla i z czterech egzemplarzy w zbiorach hr. Kra-sińskich”11. Jednymi z pierwszych dokład-niej opisanych znalezisk były odkrycia do-biesławickie – „Właściwie sędziszowskie (bo we wsi tego ostatniego nazwiska, a tyl-ko w majątku dobiesławickim”12 (powiat pińczowski) w 1836 r. i w Woli Skromow-skiej w 1844 r. Znalezisko w Sędziszowie trafiło do rąk właścicielki gruntów Anny z Zamoyskich Aleksandrowej Sapieżyny. Następnie w drodze spadku przypadło wnukowi księżnej, ks. Władysławowi Czar-toryskiemu, by na koniec trafić do Muzeum Czartoryskich w Krakowie.

O ile w skarbie dobiesławickim odkryto kilka brakteatów Krzywoustego, to w Woli Skromowskiej monety te stanowiły znacz-ną część skarbu.

Dotychczasowe znaleziska nie były jed-nak dużymi liczebnie zbiorami, dlatego od-krycie skarbu w Karczmiskach (pow. pu-ławski) jesienią 1932 r. wywołało nie lada sensację. Odkrycia tego dokonała pewna kobieta podczas prac polowych. Monety znajdowały się w dużym, niewypalanym, glinianym garnku, a łączna waga całego znaleziska wynosiła 3,06 kg. Skarb trafił na posterunek policji, następnie do starostwa w Puławach, później do urzędu konserwa-torskiego w Lublinie, aż w końcu został za-kupiony przez Dyrekcję Państwowych Zbiorów Sztuki na Zamku w Warszawie. W skład skarbu wchodziły denary krzyżo-we, denary Bolesława Śmiałego, denary Władysława Hermana oraz oczywiście de-nary i brakteaty Bolesława Krzywoustego. Wszystkich monet srebrnych naliczono 4504, choć w tym 742 sztuki uszkodzone. Najciekawszy jest jednak fakt, że w skład tego skarbu wchodziło 215 sztuk brakte-atów Bolesława Krzywoustego typu II oraz 1 sztuka typu I13. I właśnie ten wyjątkowy egzemplarz typu I nie trafił dalej z całością skarbu, lecz pozostał w rękach miejscowe-go nauczyciela. Następnie trafił do Gabine-tu Numizmatycznego Mennicy Państwo-wej, aż w końcu znalazł się w Muzeum Na-rodowym w Warszawie14.

Barbara Piwocka15 opublikowała szcze-gółowy spis tego znaleziska. Podała rów-nież, że pierwsza wzmianka o znalezisku w Karczmiskach ukazała się w „Dodatku literacko-naukowym Ilustrowanego Kurie-ra Codziennego” z 7 maja 1933 r. W za-mieszczonym wykazie autorka artykułu pod poz. 141–161 wymieniła 215 sztuk brakteatów typu II (w tym 2 egzemplarze rzadszej odmiany z głową biskupa zwróco-ną na wprost).

Wśród współczesnych znalezisk nie moż-na pominąć oczywiście skarbu z Głogowa. Odkrycia dokonali 23 października 1987 r. dwaj działkowicze podczas prac melioracyj-nych na terenie ogródków działkowych przy Osiedlu Piastów Śląskich. Skarb, znajdujący się obecnie w Muzeum Archeologiczno-Hi-storycznym w Głogowie, zawiera 20 638 monet całych i fragmentów, 7 srebrnych sztabek i jedną grudkę srebra. Wśród monet rozróżniono 31 typów, w większości pol-skich denarów pochodzących ze Śląska z XII i pocz. XIII w. Zachowana część skar-bu równa się wartości ok. 34 grzywien wa-gowych. Pod względem liczby monet należy

do największych z tego okresu nie tylko w Polsce, ale i w Europie. Wśród monet skar-bu głogowskiego znalazły się 53 sztuki monet typu II w 27 zwitkach i tylko jedna typu I.

Brakteat z Dobiesławic (K. Stronczyński, Dawne monety Polski dynastyi Piastów i Jagiellonów. Część I, Piotrków 1883, ta-blica III)

Typ I (MG/N/1038), fot. Muzeum Arche-ologiczno-Historyczne w Głogowie

MG/N/709, fot. Muzeum Archeologicz-no-Historyczne w Głogowie

MG/N/710 – odwrotna strona brakteata, fot. Muzeum Archeologiczno-Historycz-ne w Głogowie


Zbiory

Największe zbiory brakteatów Bolesława Krzywoustego znajdują się oczywiście w mu-zeach. Oto efekt ustaleń, jakie udało mi się poczynić we współpracy z wybranymi pla-cówkami muzealnymi, tj. Muzeum Arche-ologiczno-Historycznym w Głogowie, Mu-zeum Narodowym w Warszawie, Muzeum Archeologiczno-Etnograficznym w Łodzi, Muzeum Narodowym w Krakowie, Mu-zeum Okręgowym w Koninie i Muzeum Zamojskim w Zamościu.

Muzeum Archeologiczno-Historycz-ne w Głogowie16

Muzeum to swoje zbiory brakteatów Krzywoustego zawdzięcza odkryciu skarbu w Głogowie w roku 1987. Zbiory muzeum zawierają jeden egzemplarz typu I17, 11 eg-zemplarzy typu II18 oraz zwitki monet19 (zawsze brakteat protekcyjny na wierzchu) – monety są pozawijane od jednej do sze-ściu sztuk razem.

Muzeum Narodowe w Warszawie20

W zbiorach Muzeum Narodowego w War-szawie znajduje się jeden brakteat Bolesła-wa Krzywoustego typu I – św. Wojciech z pa-storałem i 13 egz. typu II21. Moneta typu I pochodzi ze skarbu z Karczmisk. Pocho-dzenie pozostałych numizmatów nie jest

już tak pewne, ale należy założyć, że część z nich lub wszystkie również pochodzą ze wspomnianego znaleziska. Brakteat typu I został dokładnie opisany w artykułach za-mieszczonych w „Wiadomościach Numi-zmatycznych” w 1959 r.

Egzemplarze typu II są na ogół dobrze zachowane. Bite są różnymi stemplami i różnią się patyną. Wszystkie monety typu II znajdujące się w MN w Warszawie są odmianą z głową św. Wojciecha skiero-waną w stronę Bolesława. Jeden z egzem-plarzy ma wybitą Leliwę, pochodzi więc ze zbiorów Czapskich. Na innym egzemplarzu przed głową św. Wojciecha znajduje się pięć punktów (może znak menniczy).

Muzeum Archeologiczno-Etnogra-ficzne w Łodzi24

W zbiorach Muzeum znajduje się jeden brakteat typu I25 (z napisem w otoku

Brakteat typ I (Z. Wdowiszewski, Jesz-cze o skarbach z Dobiesławic Karcz-misk. Nowy brakteat z czasów Krzywo-ustego, Wiadomości Numizmatyczne, z. 1–2, Warszawa 1959, s. 53)

+ SCS [.] DAELBERIAS EPS GM) oraz 12 egzemplarzy typu II26. Większość mo-net opisana jest jako pochodzące z Karcz-misk.

Brakteat typu I (MAEŁ-N-A 8500)27, fot. autor

Brakteat typu II MAEŁ-N-A 11151, fot. autor





moneta ta odpowiada klasyfikacji zapro-ponowanej przez R. Kiersnowskiego, który prawdopodobnie oglądał zamojską monetę i dlatego, opisując brakteat, przyjęto jego opinię.

Muzeum Numizmatyczne NBP

W ramach wystawy zorganizowanej na terenie NBP można oglądać egzemplarz brakteata typu II w Muzeum Numizma-tycznym NBP.

Oczywiście część brakteatów Bolesława Krzywoustego stanowi również ozdobę ko-lekcji prywatnych. Dzięki uprzejmości ko-lekcjonerów przedstawiam kilka zdjęć eg-zemplarzy z prywatnych zbiorów. Są to brakteaty typu II. Ostatni z nich z głową św. Wojciecha zwróconą na wprost.

Muzeum Narodowe w Krakowie28

Spośród interesujących nas monet w zbio-rach Muzeum Narodowego znajduje się je-






Brakteat typu II MAEŁ-N-A 6623,fot. autor

Brakteat typu II MAEŁ-N-A 6903,fot. autor

den egzemplarz typu I29 oraz trzy egzem-plarze typu II30. Również i tu monety typu II są odmianą z głową św. Wojciecha skie-rowaną w stronę Bolesława.

Muzeum Okregowe w Koninie31

W zbiorach Gabinetu Numizmatycznego Muzeum Okręgowego w Koninie znajdują się dwa numizmaty typu II.

Muzeum Zamojskie w Zamosciu32

Wśród numizmatów tego Muzeum mo-żemy oglądać jeden egzemplarz brakteata typu II33. W karcie monety sporządzonej w 1967 roku zarejestrowano ją jako brakte-at tzw. pokutniczy, a jako mennicę wskaza-no: „Polska Mennica Gnieźnieńska”. Co do kwalifikacji i określenia typu monety, to

,

,


Aukcje

Brakteaty typu I są praktycznie nieosiągalne, natomiast brakteaty typu II występują re-latywnie często (jak na tej klasy numizmaty).

Poniżej przedstawiam przekrojowo wybrane egzemplarze brakteatów typu II, które po-jawiły się na polskich aukcjach37. Opisy przedstawionych monet pozostawiłem bez zmian.

Brakteat typu II MOK/GN/415934 pocho-dzący ze zbiorów Muzeum Okręgowe-go w Koninie

Brakteat typu II MOK/GN/469335 pocho-dzący ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Koninie

Brakteat typu II (NBP)36 pokazany w ra-mach wystawy w Muzeum Numizmatycz-nym NBP

Brakteaty typu II ze zbiorów prywat-nych (fotografie wykonane przez auto-ra artykułu)


Aukcja nr 7, 21 V 1994 r.

poz. 7_0188

Bolesław III Krzywousty 1102–1138, brakteat pokutniczy, książę klęczący przed św. Wojciechem, w otoku napis BOLEZLAVS ADALBERTVS (wspak), Kop. II -rr-, Str. tabl. XIII, rys. e, Gum.81, 0,7 g, największy i najładniejszy brakteat polski upamiętniający przyjęcie rozgrzeszenia księcia przy gro-bie św. Wojciecha, bardzo rzadko spotykany w prywatnych kolekcjach, stan: III

http://www.wcn.pl/pl/index.htm

Aukcja nr 11, 18 V 1996 r.

poz. 11_0032

Bolesław Krzywousty 1102–1138, brakteat protekcyjny; św. Wojciech błogosławi klęczącego księ-cia; w otoku napis: BOLEZLAV+ D.ALERTVS, w polu krzyżyk z pięciu kulek, Str. tabl. XIII, WNA 1933 str. 60 nr 146 (wykopalisko z Karczmisk), Gum.81, największy i najładniejszy brakteat polski bardzo rzadko spotykany w prywatnych kolekcjach, stan: III


Aukcja nr 16, 21 XI 1998 r.

poz. 16_0121

Bolesław III Krzywousty 1107–1138, brakteat protekcyjny bity w latach 1135–1138; książę klęczący przed św. Wojciechem i napis wokół: S ALEBRT..ZLAV Gum.81, S. Suchodolski, Jeszcze o brakte-atach Bolesława Krzywoustego, WN R. XX, 1976, s. 32–42; R. Kiersnowski, O brakteatach z cza-sów Bolesława Krzywoustego i roli kultu świętego Wojciecha w Polsce, WN R. III, s. 147–167, 1959 r., 0,475 g, jest to późniejsza odmiana typu z głową świętego zwróconą do księcia, bardzo efektowny brakteat polski należący do najstarszej europejskiej emisji, stan: II-


Aukcja nr 31, 04 XII 2004 r.

poz. 31_0204

Bolesław Krzywousty 1107–1138, brakteat protekcyjny: stojący św. Wojciech trzyma rękę nad klę-czącym księciem, napis w otoku, 27 mm, 0,69 g, największy i najładniejszy brakteat polski, bardzo rzadko spotykany w prywatnych kolekcjach, patrz Suchodolski WN XX (1976), stan: III+


Gdański Gabinet Numizmatyczny:

Aukcja nr 33, 23 IV 2005

poz. 011

Brakteat pokutniczy, św. Wojciech błogosławi klęczącego księcia, Kop. 47 R4, patyna, stan: III+

http://www.ggn.pl/aukcja33/cz3.htm

Aukcja nr 35, 13 V 2006 r.

poz. 503

Brakteat pokutniczy, św. Wojciech błogosławi klęczącego księcia, biskup zwrócony twarzą do księ-cia, Kop. 47 R4, stan: III+

http://ggn.pl/aukcja35/501-533.htm


Warszawski Dom Aukcyjny/Gdyński Dom Aukcyjny

Aukcja nr 2, 20 X 2007 r.

poz. 34

Brakteat „pokutniczy”..BOLEZLAV.. św. Wojciech zwrócony w stronę klęczącego księcia. Mennica: Kraków. Literatura: Kopicki 47 R4 Delikatna patyna, trochę nierówne wybicie. Pierwszy polski brak-teat stylistycznie nawiązujący do dużych brakteatów zachodnich. Jedna z najbardziej reprezenta-cyjnych polskich monet średniowiecznych. Tradycyjnie jest on nazywany brakteatem „pokutniczym”, choć właściwsza jest nazwa „protekcyjny”, stan: II-

http://gda.ggn.pl/foto_makro_tym/1624.jpg

Aukcja nr 2, 20 X 2007 r.

poz. 35

Brakteat „pokutniczy” ..LBERTVS.. św. Wojciech zwrócony w stronę klęczącego księcia. Mennica: Kraków. Literatura: Kopicki 47 R4 odmiana. Dość równe wybicie, przy krawędzi trochę ciemnych na-warstwień. Rzadki wariant z twarzą świętego skierowaną na wprost, zamiast w stronę klęczącego księcia, stan: II-

http://gda.ggn.pl/foto_makro_tym/1623.jpg

Podsumowując występowanie omawia-nych brakteatów, pragnę zauważyć, że o ile brakteat typu I jest bezsprzecznie wyjątko-wo rzadką monetą znajdowaną w pojedyn-czych egzemplarzach, to monety typu II, mimo opisywania ich wcześniej w literatu-rze jako bardzo rzadko występujących, są obecnie dość częste. Oczywiście określenie „często występujące” jest tu użyte w ujęciu relatywnym, ponieważ są to oczywiście rzadkie monety i zawsze stanowią bardzo cenny nabytek, niemniej stwierdzam, że w ostatnich latach daje się zauważyć wzrost ich liczby na aukcjach. Moim zda-niem spowodowane jest to faktem, iż mo-nety te co prawda odkrywane są niezmier-nie rzadko, ale w stosunkowo dużych (jak na ten typ numizmatów) ilościach. Możli-we, że pojawienie się ich na rynkach au-kcyjnych spowodowane jest nowymi, nie-opisanymi dotychczas znaleziskami.

Na koniec chciałbym podziękować kole-dze Zbyszkowi Kiełbowi za pomoc w zgro-madzeniu literatury oraz wcześniej wymie-nionym pracownikom placówek muzeal-nych za okazaną cierpliwość i pomoc w gro-madzeniu informacji na temat przedmioto-wych numizmatów.

Literatura:M. Gumowski, Podręcznik numizmatyki

polskiej, reprint wydania krakowskiego z 1914 r.

T. Kałkowski, Tysiąc lat monety polskiej, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1981.

R. Kiersnowski, O brakteatach z czasów Bolesława Krzywoustego i roli kultu świętego

Wojciecha w Polsce, Wiadomości Numizma-tyczne, z. 3–4, Warszawa 1959.

E. Kopicki, Ilustrowany skorowidz pienię-dzy polskich i z Polską związanych, Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, Warszawa 1995.

J. Kurpiewski, Zarys historii pieniądza polskiego, PTN, Warszawa 1993.

A. Mikołajczyk, Brakteat Bolesława Krzy-woustego znaleziony w Brzegu, Muzeum Ar-cheologiczne i Etnograficzne w Łodzi, Pra-ce i materiały. Seria numizmatyczna i kon-serwatorska, nr 3/1983, PWN, Warszawa––Łódź 1985.

A. Mikołajczyk, Leksykon numizmatycz-ny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warsza-wa–Łódź 1994.

Muzeum Numizmatyczne NBP, Polskie monety kruszcowe od X wieku. Monety ze zbiorów Narodowego Banku Polskiego.

Numizmatyczne skarby, Muzeum Arche-ologiczne i Etnograficzne w Łodzi, Łódź 2001.

B. Piwocka, Monety piastowskie wykopa-ne w Karczmiskach, Wiadomości Numi-zmatyczno-Archeologiczne, Tom XV, rocz-nik 1933.

Z. Wdowiszewski, Jeszcze o skarbach z Do-biesławic Karczmisk. Nowy brakteat z czasów Krzywoustego, Wiadomości Numizmatycz-ne, z. 1–2, Warszawa 1959.

K. Stronczyński, Dawne monety Polski dynastyi Piastów i Jagiellonów, Część I, Piotr-ków 1883.

S. Suchodolski, Denar w kalecie, Ossoli-neum, Wrocław 1981.

S. Suchodolski, Jeszcze o brakteatach Bo-

lesława Krzywoustego, Wiadomości Numi-zmatyczne 1976, R. XX, z. 1.

S. Suchodolski, Mennictwo polskie w XI i XII wieku, PAN, Wrocław 1973.

Przypisy:1 „Brakteat (łac. bractea – blaszka), srebr-

na moneta środkowoeuropejska, używana od XII do XVIII w., denar bity jednostron-nie z bardzo cienkiej blaszki na miękkiej podkładce, skutkiem czego wyobrażenie jest widoczne po jednej stronie wypukło, po drugiej wklęsło”, za: A. Mikołajczyk, Leksy-kon numizmatyczny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Łódź 1994, s. 45.

2 Z tą opinią polemizował Andrzej Mi-kołajczyk w artykule Brakteat Bolesława Krzywoustego znaleziony w Brzegu, Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi, Prace i materiały. Seria numizmatyczna i konserwatorska, nr 3/1983, PWN, Warsza-wa–Łódź 1985. Jako alternatywę dla pierw-szej polskiej monety tego typu przedstawił on brakteat znaleziony w Brzegu, gm. Pęcz-niew. Moneta ta, zachowana w 2/3 całości, przedstawia siedzącą na wprost postać władcy w koronie, z uniesionym mieczem w prawej ręce i lewą ręką uniesioną do góry. Mikołajczyk przypisywał brakteat Bolesła-wowi Krzywoustemu z uwagi na fakt, że moneta ta przedstawia rysunek identyczny z rysunkiem denara Krzywoustego.

3 R. Kiersnowski, O brakteatach z czasów Bolesława Krzywoustego i roli kultu świętego Wojciecha w Polsce, Wiadomości Numizma-tyczne, z. 3–4, Warszawa 1959.


4 E. Kopicki, Ilustrowany skorowidz pieniędzy polskich i z Polską związanych, Teksty. Część I, Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, Warszawa 1995, s. 25.

5 Opis na podstawie egzemplarza znajdującego się w Muzeum Narodowym w Warszawie, pochodzącego ze skarbu z Karczmisk.

6 Z. Wdowiszewski, Jeszcze o skarbach z Dobiesławic Karczmisk. Nowy brakteat z czasów Krzywoustego, Wiadomości Numizmatycz-ne, z. 1–2, Warszawa 1959, s. 54.

7 S. Suchodolski, Jeszcze o brakteatach Bolesława Krzywoustego, Wiadomości Numizmatyczne 1976, R. XX, z. 1, s. 35.

8 Napis odczytywano jako: Cnuch, Cnih, Cnun, Cniz, Kniz.9 S. Suchodolski, op. cit., s. 36.10 Jednym z argumentów tej teorii jest fakt lokalizacji większości

znalezisk na obszarze Małopolski.11 Ks. Ignacy Polkowski – notka o skarbie dobiesławickim dołą-

czona do rozprawy M. Sokołowskiego, Trzy zabytki dalekiego wschodu na naszych ziemiach, Kraków 1888.

12 K. Stronczyński, Dawne monety Polski dynastyi Piastów i Jagiel-lonów. Część I, Piotrków 1883, s. 69.

13 T. Kałkowski, Tysiąc lat monety polskiej, Wydawnictwo Literac-kie, Kraków 1981, s. 55.

14 Z. Wdowiszewski, op. cit., s. 53.15 B. Piwocka, Monety piastowskie wykopane w Karczmiskach,

Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne 1933.16 Informacji udzieliła p. Marzena Grochowska-Jasnos.17 MG/N/1038 – waga 0,4305 g, średnica 26 mm.18 MG/N/708 – waga 0,542 g, średnica 25 mm; MG/N/709 –

waga 0,5765 g, średnica 25 mm; MG/N/710 – waga 0,431 g, średni-ca 26 mm; MG/N/711 – waga 0,5045 g, średnica 29 mm; MG/N//1565 – waga 0,4520 g, średnica 24 mm; MG/N/1582 – waga 0,510 g, średnica 25,5 mm; 20358 – waga 0,8790 g, średnica 21 mm; MG//N/1040 – waga 0,57 g, średnica 26 mm; MG/N/1039 – waga 0,64 g, średnica 29 mm; 20355 – 2 sztuki: waga 0,40 i 0,42 g, średnica 5,5 i 24,5 mm.

19 MG/N/1589 – waga 0,6560 g, średnica 23 mm; MG/N/1590 – waga 1,2150 g, średnica 27 mm; MG/N/1591 – waga 2,8435 g, średnica 32 mm; MG/N/1592 – waga 2,2815 g, średnica 29 mm; MG/N/1593 – waga 1,9112 g, średnica 30 mm; MG/N/1263 – waga 0,3160 g, średnica 22 mm; MG/N/1266 – waga 1,3690 g, średnica 27 mm; MG/N/1264 – waga 1,3892 g, średnica 25 mm; MG/N//1267 – waga 1,895 g, średnica 27 mm; MG/N/1268 – waga 1,0780 g, średnica 29 mm; MG/N/1269 – waga 1,7658 g, średnica 29 mm; MG/N/1262 – waga 0,6134 g, średnica 27 mm; MG/N/1270 – waga 2,6885 g, średnica 29 mm; MG/N/1271 – waga 1,1905 g, średnica 27 mm; MG/N/1265 – waga 0,7388 g, średnica 27 mm; 20371 – waga 0,9220 g, średnica 25 mm; 20354 – waga 1,5115 g, średnica 28 mm; 20352 – waga 2,3643 g, średnica 29 mm; 20349 – waga 0,4583 g, średnica 22 mm; 20347 – waga 0,6165 g, średnica 25 mm; 20339 – waga 0,2420 g, średnica 23 mm.

20 Informacji udzielił p. Andrzej Romanowski z Gabinetu Monet i Medali.

21 Wagi 0,25–0,67 g, średnice 26–29 mm.22 115854 – waga 0,59 g, średnica 27,6 mm.23 http://www.mnw.art.pl/index.php/pl/zbiory/zbiory_studyjne/

gabinet_monet_i_medali/kolekcja_monet_polskich/24 Informacji udzielił p. Piotr Chabrzyk.25 MAEŁ-N-A 8500 – waga 0,63 g, średnica 27,4 mm.

26 MAEŁ-N-A 11151 – waga 0,65 g, średnica 28,0 mm; MAEŁ--N-A 10988 – waga 0,48 g, średnica 27,5 mm; MAEŁ-N-A 10967 – waga 0,60 g, średnica 27,8 mm; MAEŁ-N-A 10956 – brak danych; MAEŁ-N-A 8665 – waga 0,39 g, średnica 29,0 mm; MAEŁ-N-A 7280 – waga 0,53 g, średnica 26,5 mm; MAEŁ-N-A 7279 – waga 0,49 g, średnica 27,4 mm; MAEŁ-N-A 6905 – waga 0,35 g, średni-ca 28,4 mm; MAEŁ-N-A 6904 – waga 0,30 g, średnica 25,3 mm; MAEŁ-N-A 6903 – waga 0,24 g, średnica 27,4 mm; MAEŁ-N-A 6902 – waga 0,32 g, średnica 26,2 mm; MAEŁ-N-A 6623 – waga 0,52 g, średnica 27,3 mm.

27 Numizmatyczne skarby, folder, Muzeum Archeologiczne i Etno-graficzne w Łodzi, Łódź 2001, s. 24.

28 Informacji udzielił p. Mateusz Woźniak z Gabinetu Numi-zmatycznego.

29 MNK-VII-P-1503 – waga 0,541 g, średnica 26,9 mm.30 MNK-VII-P-1500÷1502 – wagi: 0,413, 0,621, 0,682 g i odpo-

wiednio średnice: 28,7, 28,2, 28,4 mm.31 Informacji udzielił p. Andrzej Żaczek.32 Informacji udzielił p. Jacek Feduszka.33 MZ/1/MP – waga 0,68 g, średnica 27,5 mm.34 MOK/GN/4159 – waga 0,62 g, średnica 29,6 mm.35 MOK/GN/4693 – waga 0,67 g, średnica 26,6 mm.36 Fotografia pochodzi z folderu informacyjnego Muzeum Nu-

mizmatycznego NBP, Polskie monety kruszcowe od X wieku. Monety ze zbiorów Narodowego Banku Polskiego, Warszawa, s. 6.

37 Dane umieszczone za zgodą i wiedzą prowadzących aukcje.

Rewers bulli znalezionej w okolicach Sierpca w 2006 r. Fot. Daniel Pach


Bolesława...

Documents

Transcript of Bolesława...