BBiiuulleettyynn RRzzeecczznniikkóóww KKoonnssuummeennttóóww Nr 1, 2012 r.

Publikacja współfinansowana ze środków Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

Strona | 2

Spis treści

1. Koleżanki i koledzy 3

2. Powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów w postępowaniu cywilnym 4

3. Wybrane zagadnienia działalności windykacyjnej ze szczególnym

uwzględnieniem nieuczciwych praktyk rynkowych 11

4. Prawa konsumenta i ich rola w obrocie gospodarczym z udziałem konsumentów 15

5. Wybrana działalność Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów 24 6. Wybrane orzecznictwo Sądu Najwyższego 26 7. Wybrane orzecznictwo sądów powszechnych - nasze sprawy sądowe 26 8. Wybrane orzecznictwo Arbitra Bankowego 40

9. Prąd to też towar – zdecyduj, od kogo go kupujesz!!! 45 10. Rada reklamy – wybrane uchwały 46 11. Konsultacje Społeczne - Europejska Platforma Rozstrzygania Sporów 49 12. Ważne dla rzeczników: Opinia prawna w sprawie zlecenia zadań powiatu

w zakresie ochrony praw konsumentów podmiotowi zewnętrznemu 49

SSTTOOWWAARRZZYYSSZZEENNIIEE RRZZEECCZZNNIIKKÓÓWW KKOONNSSUUMMEENNTTÓÓWW ul. Goldhammera 3, 33-100 Tarnów

tel. +48 726020010, fax. +48 14 6216133 e-mail: rzecznicy@konsumentow.eu

www.rzecznicy.konsumentow.eu

ZZEESSPPÓÓŁŁ WWYYDDAAJJĄĄCCYY BBIIUULLEETTYYNN::

Wojciech Krogulec Lidia Baran-Ćwirta Krzysztof Majcher Marek Radwański

Elżbieta Sługocka-Krupa Robert Kwiatkowski Krzysztof Podgórski

Biuletyn współfinansowany jest ze środków Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

Strona | 3

Koleżanki i Koledzy Rzecznicy!

Oddajemy do Waszych rąk pierwszy w tym roku numer Biuletynu

Rzeczników Konsumentów, który jest redagowany dzięki wsparciu finansowemu Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Mamy nadzieję, że i ta publikacja spotka się z Waszym zainteresowaniem.

Zachęcamy Was nie tylko do jego lektury, ale także do przesyłania własnych publikacji, interesujących orzeczeń sądów oraz sygnalizowania ciekawych problemów, które warte są omówienia na łamach naszego Biuletynu.

Życzymy Wam interesującej lektury.

Zespół Redakcyjny

Strona | 4

Powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów w postępowaniu cywilnym1.

Przepis art. 42 ust. 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2007 r., Nr 50, poz. 331 z późn. zm.) stanowi, iż rzecznik konsumentów w szczególności może wytaczać powództwa na rzecz konsumentów oraz wstępować, za ich zgodą, do toczącego się postępowania w sprawach o ochronę interesów konsumentów. Rzecznikowi przysługuje również wiele innych uprawnień procesowych. Wynikają one nie tylko z komentowanego przepisu, ale także z innych ustaw.

Wśród uprawnień związanych z postępowaniem cywilnym można wyróżnić uprawnienia dotyczące postępowań sądowych toczących się na rzecz indywidualnych konsumentów, uprawnienia w postępowaniu o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, uprawnienia w postępowaniu w razie dokonania czynu nieuczciwej praktyki rynkowej, a także uprawnienia procesowe w postępowaniu grupowym.

Osobno też należy rozważyć, czy rzecznik posiada uprawnienia w postępowaniach nieprocesowych, rejestrowych związanych z KRS oraz w sprawach tzw. „upadłości konsumenckiej”.

Jeśli chodzi o postępowania sądowe toczące się na rzecz indywidualnych konsumentów, rzecznik konsumentów może w szczególności wytaczać powództwa na ich rzecz oraz wstępować do toczącego się postępowania w takiej sprawie. Uprawnienie to ma podwójne umocowanie. Wynika ono zarówno z ww. przepisu ustawy z dnia 16 lutego 2007 r., jak i art. 633 KPC. Stylizacja tych przepisów jest różna, co może powodować trudności w ich wykładni.

Interesy konsumenta chronione w postępowaniu cywilnym mogą mieć charakter majątkowy i niemajątkowy, ponieważ ustawa nie dokonuję zawężenia kategorii „interesów” do tylko majątkowych.

Ustawa o ochronie … nie definiuje kategorii „spraw w zakresie ochrony interesów konsumentów”, nie czyni też tego KPC, ani ustawa o dochodzeni u roszczeń w postępowaniu grupowym. Także orzecznictwo Sądu Najwyższego jest w tej materii dość ubogie. Jednak piśmiennictwo proponuje definicję, zgodnie z którą są to sprawy związane z szerokim zakresem umów, w których osoba nabywająca rzecz lub na rzecz której wykonywane są usługi (również na podstawie umowy o dzieło), zaspokajające jej własne potrzeby, dochodzi roszczenia przeciwko kontrahentowi zajmującemu się profesjonalnie

1 Artykuł niniejszy stanowi opracowanie (w rozumieniu przepisu art. 2 ust. Ustawy 1 z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych - Dz. U. z 2006 r., Nr 90, poz. 631 ze zm.) fragmentu książki A. Stawicki, E. Stawicki, Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, Warszawa 2011, s. 713 – 720.

handlem, produkcją, usługami2, przy czym roszczenia konsumenta mogą wynikać z różnych tytułów prawnych, w szczególności ex contractu, z rękojmi za wady nieruchomości, niezgodności towaru z umową, gwarancji3. Sprawą taką może też być sprawa, której przedmiotem jest roszczenie nabywcy towaru w stosunku do producenta lub sprzedawcy, powstałe w związku z promocją towaru4. Lapidarnie, rzecz tą ujął A. Januchowski, który wskazał, że sprawy te to takie, „w których to konsument stawia określone żądanie pod adresem przedsiębiorcy”5.

Niewątpliwie konsument może występować po obu stronach sporu. Konsument może być zarówno powodem w sprawie, jak i pozwanym. Do zakwalifikowania sprawy jako dotyczącej ochrony interesów konsumentów wystarczy, że po jednej stronie sporu występuje profesjonalista, a po drugiej konsument. Należy rozważyć, czy sprawa nadal będzie mieć charakter sprawy o ochronę interesów konsumentów, jeśli przed wytoczeniem powództwa przez jedną ze stron przedsiębiorca utraci przymiot przedsiębiorcy. Będzie to mogło mieć miejsce tylko w sytuacji, w której przedsiębiorcą była osoba fizyczna, która już zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej6. Uważam, ze taka sprawa będzie mieć charakter konsumencki w sytuacji, gdy dotyczy roszczeń ex contractu oraz gdy roszczenie stało się wymagalne gdy umowę zawarto przed utratą przez przedsiębiorcę jego statusu przedsiębiorcy. Jednak w takiej sytuacji rzecznik konsumentów powinien zachować szczególną wstrzemięźliwość w podejmowaniu jakichkolwiek czynności procesowych. Jest tak, ponieważ może być brak w takim sporze rażącej dysproporcji siły rynkowej pomiędzy stronami. Ewentualny zaś udział rzecznika konsumentów w takim sporze, może spowodować

2 Np. wg uchwały SN z dnia 29 lutego 2000 r. (sygn. akt III CZP 26/99, opubl. OSNC 2000/9/152) sprawy wynikające z umowy najmu lokalu mieszkalnego, przeznaczonego do zaspokajania osobistych potrzeb mieszkaniowych najemcy i osób bliskich, gdy wynajmującym jest przedsiębiorca prowadzący działalność w zakresie najmu lokali, są "sprawami o ochronę konsumentów" w rozumieniu art. 61 KPC. 3 Zob. K. Gajda, Dochodzenie roszczeń konsumenckich (w:) E. Nowińska, P. Cybula (red.), Europejskie prawo konsumenckie a prawo polskie, Kraków 2005, s. 580; M. Sieradzka (w:) K. Kohutek, M. Sieradzka, Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów Komentarz, Warszawa 2008, s. 749. 4 Tak SN w postanowieniu z 15 marca 2000 r., sygn. akt I CKN 1325/99, opubl. OSNC 2000/9/169, 5 A. Januchowski, Jakie uprawnienia dla rzecznika konsumentów, Rzeczpospolita PCD, 9.12.2010 r. 6 Warto podkreślić, że wykreślenie osoby fizycznej z ewidencji działalności gospodarczej (od 1 lipca 2011 r. z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej - http://prod.ceidg.gov.pl) nie zmienia jej statusu prawnego jako osoby fizycznej, a zwłaszcza - co istotne dla wierzycieli - tzw. reżim odpowiedzialności. Nadal bowiem odpowiedzialność takiej osoby jest pełna, pierwszorzędna i nieograniczona, jak słusznie zauważa A. Żuk w Postępowaniu w sprawach gospodarczych, Oficyna 2009, rozdział 1.1.). Tak więc zaprzestanie prowadzenia działalności gospodarczej nie pozbawia konsumenta możliwości dochodzenia swoich praw, także na drodze procesowej.

Strona | 5

zachwianie zasady równości stron w procesie – na korzyść konsumenta. Nie jest to sytuacja pożądana7. Zaryzykować można nawet twierdzenie, że w sytuacji takiej rzecznik nie ma uprawnienia do wytoczenia powództwa lub wstąpienia do toczącego się postępowania; bowiem obecnie nie ma już przedsiębiorcy. Gdy zaś roszczenie stało się wymagalne, gdy umowę zawarto po utracie przez przedsiębiorcę jego statusu przedsiębiorcy8, to tym bardziej rzecznik nie powinien podejmować czynności procesowych, z przyczyn jak wyżej. Należy wskazać, że do rzecznika znajdą zastosowania przepisy o wyłączeniu (art. 48 – 54 KPC). Decyzję o wyłączeniu podejmie starosta lub prezydent miasta, jako organ nadrzędny. Decyzja tego ostatniego w żadnym wypadku nie podlega zaskarżeniu w drodze sądowej9. Oznacza to, że starosta (prezydent miasta) samodzielnie i bez kontroli ze strony sądu i innych stron postępowania podejmuje decyzję o wyłączeniu lub odmawia wyłączenia rzecznika. W przypadku hipotetycznego wyłączenia rzecznika przez organ nadrzędny z art. 54 in fine KPC (czyli przez starostę lub prezydenta miasta) nie można od razu podstawić na jego miejsce innego rzecznika (w powiecie działa tylko jeden rzecznik). W takiej sytuacji sąd na podstawie art. 174 § 1 pkt 1 KPC powinien zawiesić postępowanie z urzędu, aż do czasu gdy w powiecie (mieście) zacznie działać nowy rzecznik, albo jeśli przyczyny wyłączenia wobec poprzedniego rzecznika przestaną mieć zastosowanie. Stąd rzecznik musi wytaczając powództwo wystrzegać się wszelkich posądzeń o stronniczość, ponieważ zgodnie z art. 24 ust 2 pkt 2 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. z 2008 r., nr 223, poz. 1458 ze zm.) do jego obowiązków należy wykonywanie zadań sumiennie, sprawnie i bezstronnie. Ponadto, rozważając decyzję o podjęciu czynności procesowych powinien kierować się zakazami z art. 48 – 49 KPC.

Wytaczając powództwo na rzecz konsumenta w indywidualnej sprawie rzecznik nie potrzebuje niczyjej zgody. Jednakże zrozumiałym jest, że rzecznik nie będzie (przynajmniej nie powinien) podejmował żadnej aktywności procesowej bez uprzedniego uzyskania zgody od konsumenta. Prowadzenie postępowania bez uzyskania takiej zgody (formalnie możliwe) byłoby pozbawione merytorycznego uzasadnienia10, a rzecznik podejmując

7 Bardziej szczegółowo: A. Góra – Błaszczykowska, Zasada kontradyktoryjności i równości stron a ochrona konsumenta (w:) R. Stefanicki (red.), Potencjalne i rzeczywiste standardy ochrony prawnej konsumenta, Wrocław 2011, s. 42 i nast. 8 Np. przedsiębiorca będący osobą fizyczną nie prowadzi już działalności gospodarczej, a konsument, który uprzednio zawarł umowę sprzedaży korzysta z uprawnienia do odstąpienia od umowy i żąda zwrotu zapłaconej ceny już po utracie przymiotu przedsiębiorcy przez sprzedawcę. 9 M. Jędrzejewska (w:) J. Jodłowski i K. Piasecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego z komentarzem, tom 1, Warszawa 1989, s. 124. 10 Zgodnie ze starorzymską zasadą, iż volenti non fit iniuria. Pamiętać przecież trzeba, że ewentualny proces będzie toczyć się, w interesie

czynności narażałby się nierzadko nawet na przegranie sporu, na co nie powinien się w żadnym wypadku narażać11. Natomiast z formalnego punktu widzenia rzecznik nawet w braku zgody konsumenta może powództwo wytoczyć, jeśli uzna, że wymaga tego prawidłowo rozumiany interes konsumenta. W związku z tym wytaczając powództwo, rzecznik nie ma obowiązku dołączenia do pozwu zgody konsumenta, a przewodniczący, badając wstępnie pozew, nie bada istnienia zgody czy jej braku. Dzieje się tak, ponieważ do rzecznika stosuje się odpowiednio przepisy o prokuratorze (art. 634 KPC). Trzeba wskazać jednak, że tak szerokie uprawnienia prokuratora (tj. uprawnienia do wytaczania powództwa niezależnie od wyrażenia zgody przez uprawnionego) są krytykowane. Podnosi się, że to podmiot, który twierdzi (w tym wypadku – konsument), iż dane prawo podmiotowe mu przysługuje w określonym kształcie powinien samodzielnie decydować, czy wszcząć postępowanie, czy je kontynuować (np. złożyć środek zaskarżenia), czy też tego nie robić12.

Nie tylko sąd nie może kontrolować zasadności wytoczenia powództwa przez rzecznika, ale też nie może tego czynić druga strona postępowania w drodze zarzutu, chcąc bronić się przed udziałem rzecznika w sprawie13.

Rzecznik każdorazowo musi ocenić, czy podejmie czynności procesowe na rzecz indywidualnego konsumenta. Rzecznik może podjąć działania procesowe na rzecz indywidualnego konsumenta, w szczególności gdy zachodzi obawa utraty przez konsumenta przysługującego mu prawa wskutek prekluzji, lub obawa znaczącego utrudnienia dochodzenia roszczenia w razie upływającego terminu przedawnienia, w razie szczególnej nieporadności konsumenta, jego niezamożności, wskutek której konsument nie może udać się o pomoc do fachowego pełnomocnika, czy też zachodzi potrzeba rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego budzącego szczególne wątpliwości bądź mającego znaczenie precedensu14, wreszcie w przypadku masowości naruszeń praw konsumentów przez danego przedsiębiorcę. Jednakże to rzecznik w konkretnym stanie sprawy ocenia, czy jego aktywność procesowa będzie potrzebna i konieczna, dlatego tylko rzecznik ocenia czy wytoczy powództwo (wstąpi do sprawy). Konsument ani żaden inny podmiot nie jest w stanie takiej decyzji na

konsumenta, a nie rzecznika. W związku z tym, ostatecznie to konsument musi i jest uprawniony decydować, czy proces ma się toczyć. 11 Mógłby proces przegrać z uwagi na to, ze konsument odmówiłby udziału w czynnościach dowodowych - np. nie zeznawałaby w charakterze strony, odmówiłby przedstawienie przedmiotu do oględzin itp. 12 Np. P. Pogonowski, Komentarz do art. 7 KPC, LEX 2011. 13 Z. Resich (w:) Z. Resich i W. Siedlecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego, Komentarz, tom I, Warszawa 1975, s. 76. 14 Tak w odniesieniu do udziału prokuratora M. Sychowicz (w:) K. Piasecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego Tom I Komentarz do artykułów 1-505(14), Warszawa 2006..., art. 7, Nb. 16, s. 102; D. Tomaszewski, Rzecznik konsumentów – nowa szansa dla realizacji praw konsumentów, Klinika 2001, nr 1, s. 320.

Strona | 6

rzeczniku „wymusić". Nie może tego też uczynić pracodawca15 rzecznika (starosta czy prezydent miasta), ponieważ to rzecznik realizuje zadania powiatu (miasta) w zakresie ochrony praw konsumentów. Dzieje się tak także dlatego, gdyż uprawnienia procesowe w sprawie cywilnej są uprawnieniem rzecznika (verba legis – „może"), a instytucja rzecznika nie jest darmowym substytutem kancelarii adwokata czy radcy prawnego16. Rzecznik konsumentów działa w ramach własnych kompetencji i we własnym imieniu, nie jest pełnomocnikiem konsumenta17. Dokładniej, wytaczając powództwo lub wstępując do postępowania czyni to powiat (miasto na prawach powiatu), ponieważ rzecznik realizuje zadania powiatu w zakresie ochrony praw konsumentów.

Należy rozważyć kwestię, kto jest uprawniony do wyrażenia zgody na wstąpienie rzecznika konsumentów do toczącego się już postępowania cywilnego. Zależeć to będzie od tego, kto występuje po stronie powodowej. W sytuacji gdy powodem jest konsument, za wystarczające uznaje się uzyskanie jego zgody. Jeśli powodem będzie przedsiębiorca, potrzebna będzie zgoda zarówno jego, jak i konsumenta. Należy to uznać za mankament ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, bowiem zawęża hipotetyczne możliwości udziału rzecznika w procesie. Należy się przecież liczyć z tym, że nie każdy przedsiębiorca zgodzi się przecież na udział w sprawie rzecznika po stronie pozwanej. Dlatego też można bronić poglądu, że przepis art. 42 ust. 2 wskazanej ustawy, jako przepis późniejszy i w dodatku szczególny wobec art. 633 KPC, ma pierwszeństwo w zastosowaniu, stąd do udziału rzecznika po stronie pozwanej nie jest wymagana zgoda przedsiębiorcy - powoda. Jest to jednak stanowisko dyskusyjne. Sytuacji tej, nie zawsze korzystnej dla konsumenta, rzecznik może się starać zaradzić korzystając z możliwości wytoczenia powództwa wzajemnego.

Tak więc, przepisy KPC statuują dwie postaci uczestniczenia rzecznika konsumentów w sprawach indywidualnych dotyczących ochrony indywidualnych interesów konsumentów. Po pierwsze, może ono przybrać postać samodzielnego wytoczenia przez rzecznika konsumentów powództwa w takiej sprawie, po drugie - postać wstąpienia przez niego do toczącego się już postępowania. W obu przypadkach rzecznik konsumentów będzie występował w imieniu własnym, ale na rzecz konkretnego konsumenta, co daje mu status strony procesu w znaczeniu formalnym, tj. podmiotem, któremu przysługują prawa i którego obciążają obowiązki procesowe

15 Jest to skrót myślowy, bowiem pracodawcą jest formalnie starostwo powiatowe, względnie urząd miasta, a nie starosta czy prezydent miasta. 16 Z praktyki własnej i innych rzeczników autor wie, że niektórzy bardziej świadomi swych uprawnień konsumenci za taki substytut instytucję rzecznika zdają się poczytywać. 17 C. Banasiński, E. Piontek (red.), Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów Komentarz, Warszawa 2009, s. 586.

strony powodowej postępowania18.

Artykuł 634 KPC przewiduje, iż w sprawach, o których mowa w art. 633 KPC, do powiatowego rzecznika konsumentów stosuje się odpowiednio przepisy o prokuratorze. Do rzecznika konsumentów przepisy o prokuratorze stosuje się tylko odpowiednio. Dotyczy to zarówno przepisów zawartych w tytule II KPC "Prokurator", jak i rozsianych w innych jednostkach redakcyjnych kodeksu. Po pierwsze rzecznik konsumentów, w przeciwieństwie do prokuratora, może wszczynać postępowania tylko na rzecz określonych osób. Z tego względu nie będą miały do niego zastosowania przepisy o prokuratorze dotyczące przypadku, gdy ten nie działa na rzecz oznaczonej osoby, stąd rzecznik nie może wytoczyć powództwa przeciwko wszystkim stronom stosunku prawnego (art. 57 KPC). Będzie miał natomiast odpowiednie zastosowanie art. 55 zdanie pierwsze KPC - wskazywanie w pozwie osoby, na rzecz której wytacza on powództwo. Wskazanie polega na podaniu imienia, nazwiska i adresu tej osoby.

Powództwa z art. 55 KPC, będą z reguły miały charakter powództw o zasądzenie. Jeśli zaś chodzi o powództwa o ustalenie (art. 189 KPC), to należy rozróżnić powództwa o ustalenie prawa i stosunku prawnego. Powództwo o ustalenie prawa rzecznik będzie mógł wytaczać zawsze na rzecz konsumenta. Co się zaś tyczy powództw o istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego, może okazać się, ze powództwo takie należałoby wytoczyć przeciwko wszystkim stronom stosunku i takiego powództwa rzecznik wytoczyć nie może. Może się jednak okazać, że w pewnych wypadkach jego wytoczenie jest celowe (np. ustalenie, że stosunek prawny wygasł). Wtedy rzecznik ma kompetencję do jego wytoczenia19. Rzecznik natomiast nie ma kompetencji do wytaczania powództw o ukształtowanie stosunku prawnego. Żaden przepis nie daje mu takiej kompetencji.

Zgodnie z odpowiednio stosowanym art. 56 KPC, sąd zawiadomi konsumenta, na rzecz którego rzecznik konsumentów wytoczył powództwo, doręczając mu odpis pozwu. Stąd rzecznik powinien do pozwu dołączyć dodatkowy odpis pozwu i wszystkich załączników dla konsumenta. Konsument będzie mógł wstąpić do sprawy w każdym jej stadium. Jeśli nie wstąpi, to formalnie nie jest stroną postępowania. Jednak jest stroną w znaczeniu materialnym, bowiem odnosi się do niego szereg przepisów KPC. Konsument wstępując do sprawy musi liczyć się z koniecznością uiszczenia opłaty sądowej od pozwu; dobrze byłoby informować o tym konsumenta.

18 M. Jędrzejewska (w:) T. Ereciński (red.), Komentarz do Kodeksu postępowania cywilnego, część pierwsza, postępowanie rozpoznawcze, Warszawa 1999, s. 142. 19 J. Jodłowski (w:) T. Ereciński (red.), Komentarz do Kodeksu postępowania cywilnego, część pierwsza, postępowanie rozpoznawcze, Warszawa 1999, s. 126.

Strona | 7

Jeśli konsument skorzysta ze swego prawa i wstąpi do postępowania, to rzecznik konsumentów nie traci swojego statusu powoda. Po stronie powodowej będzie zarówno konsument, jak i rzecznik konsumentów. Do udziału rzecznika konsumentów w sprawie będą miały zastosowanie przepisy o współuczestnictwie jednolitym. Między konsumentem, a rzecznikiem zachodzi wtedy niepodzielność procesowa, a wynik procesu musi być dla obu tych podmiotów identyczny20. Zatem wszystkie jego czynności procesowe będą odnosiły skutek bezpośrednio wobec konsumenta. Poza tym rzecznik konsumentów nie może samodzielnie rozporządzać przedmiotem sporu - niezależnie od tego, czy konsument wstąpił do postępowania, czy nie skorzystał z tego prawa. Natomiast z odpowiednio stosowanego art. 58 KPC wynika, że choć wyrok w sprawie wytoczonej przez rzecznika konsumentów odnosi skutek bezpośrednio między konsumentem a osobą, przeciwko której rzecznik wystąpił, to nie pozbawia konsumenta, który nie brał udziału w sporze, prawa dochodzenia swoich roszczeń osobiście w odrębnym postępowaniu w całości lub w części, w której nie zostały zasądzone. Oznacza to, że konsument, który nie brał udziału w toczącym się z powództwa rzecznika procesie, może wytoczyć powództwo zarówno wtedy, gdy sąd prawomocnie oddalił powództwo rzecznika w całości lub w części, jak i wtedy, gdy dochodzone przez konsumenta roszczenie nie było objęte powództwem rzecznika21. W szczególności konsument może wytoczyć powództwo o zasądzenie kwoty przewyższającej kwotę żądaną przez rzecznika22. Jeżeli chodzi natomiast o wstąpienie rzecznika konsumentów do postępowania, to może on to uczynić w każdym jego stadium (art. 60 KPC). Może to uczynić aż do prawomocnego zakończenia sprawy23. Wstąpienie rzecznika do postępowania może również nastąpić przez zaskarżenie orzeczenia sądowego, od którego przysługuje środek odwoławczy. Rzecznik także może składać skargę kasacyjną i nie obowiązuje go przymus radcowsko-adwokacki w postępowaniu kasacyjnym, Stąd może on wnieść skargę kasacyjną samodzielnie, o ile tylko jest ona dopuszczalna (arg. ex. art. 871 § 1 i 2 KPC w zw. z art. 632 KPC). W tym miejscu warto także zaznaczyć, iż Sąd Najwyższy, w ramach rozpatrywania zagadnienia prawnego w sprawie obowiązywania przymusu adwokacko-radcowskiego w postępowaniu o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, gdy reprezentantem grupy jest powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów, wyraził w uzasadnieniu uchwały pogląd, że „nie ma przekonywających argumentów

20 J. Jodłowski (w:) T. Ereciński (red.), Komentarz do Kodeksu postępowania cywilnego, część pierwsza, postępowanie rozpoznawcze, Warszawa 1999, s. 127. 21 M. Sychowicz (w:) K. Piasecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego..., t. I, s. 243. 22 Z. Resich (w:) Z. Resich i W. Siedlecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego, Komentarz, tom I, Warszawa 1975, s. 144. 23 Z. Resich (w:) Z. Resich i W. Siedlecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego, Komentarz, tom I, Warszawa 1975, s. 147.

za stosowaniem do powiatowego (miejskiego) rzecznika konsumentów zwolnienia przewidzianego w art. 871 § 2 k.p.c.24.

Rzecznik posiada zdolność sądową tylko w sprawach dotyczących ochrony interesów konsumentów. Dlatego w przypadku wytoczenia powództwa w innej kategorii spraw jego pozew powinien zostać odrzucony (art. 199 § 1 KPC), względnie - powództwo oddalone ze względu na brak legitymacji procesowej25. Na postanowienie o odrzuceniu pozwu przysługiwać będzie rzecznikowi zażalenie, w którym może argumentować, że sprawa dotyczy ochrony interesów konsumenta.

Z uwagi na charakter udziału rzecznika w postępowaniu cywilnym (strona w znaczeniu formalnym) nie jest możliwe pozwanie rzecznika przez przedsiębiorcę na rzecz konsumenta, czyli niejako w zastępstwie konsumenta.

Rzecznik zarówno wytaczając powództwo jak i do niego wstępując powinien wykazać swoje umocowanie przedstawiając dokument urzędowy przy pierwszej czynności procesowej (art. 68 KPC). Dokument ten podlega badaniu przez sąd co do prawdziwości i zgodności jego treści z prawdą. Prawdziwość i autentyczność dokumentu może kwestionować strona przeciwna (art. 252 KPC)26. Rzecznik może także złożyć uwierzytelniony odpis dokumentu. Sam jednak nie może go uwierzytelnić. Rzecznik powinien zatem dołączyć odpis uchwały rady powiatu (miasta) o swoim powołaniu (dotyczy to rzeczników powołanych przed 1 stycznia 2009 r.) lub odpis umowy o pracę (dotyczy to rzeczników, z którymi nawiązano stosunek pracy od wyżej wymienionej daty), względnie inny dokument (np. legitymację służbową, zaświadczenie, itp.) - w celu wykazania swojego umocowania.

Rzecznik konsumentów, który nie zdecydował się na bezpośrednie uczestniczenie w sprawie, może skorzystać z innego uprawnienia przysługującego mu w postępowaniu cywilnym. Wypływa ono z zawartego w art. 42 ust. 5 Ustawy odesłania, które do rzecznika konsumentów nakazuje odpowiednio stosować art. 63 KPC Na jego podstawie rzecznik konsumentów (tak jak organizacje społeczne), może przedstawić sądowi istotny dla sprawy pogląd, nawet jeśli nie uczestniczy w sprawie. Pogląd wyrażony przez rzecznika może mieć charakter ogólny lub dotyczyć tylko okoliczności konkretnej sprawy. Nie jest on wiążący dla sądu, ale sąd powinien wziąć go pod uwagę i ustosunkować się do niego w ewentualnym uzasadnieniu orzeczenia27. Pogląd powinien być przedstawiony na

24 Uchwała SN z 13 lipca 2011 r., sygn. akt III CZP 28/11, opubl. LEX nr 951026. 25 S. Kania, Status prawny powiatowego rzecznika konsumentów, Samorząd Terytorialny 2001, nr 5, s. 12. 26 G. Misiurek, Komentarz do art. 68 Kodeksu postępowania cywilnego, LEX 2011, stan prawny 2011-03-15. 27 M. Piekarski, Przedstawienie przez organizację społeczną ludu pracującego sądowi w postępowaniu cywilnym poglądu istotnego dla sprawy, PiP 1967, z. 4-

Strona | 8

piśmie. Należy ponadto uznać, że rzecznik, przedstawiając sądowi pogląd, powinien również wykazać swoje umocowania dokumentem.

Rzecznik konsumentów ma także uprawnienia do składania skargi o wznowienie postępowania (art. 399 i nast. KPC) oraz skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (art. 4211 i nast. KPC). Rozpatrując uprawnienia rzecznika do składania tych skarg, stwierdzić należy, że znajdą do nich zastosowanie rozważania o wyrażaniu zgody przez powoda na wytoczenie powództwa, poczynione wyżej. W związku z tym, rzecznik będzie uprawniony do złożenia skarg bez uzyskania niczyjej zgody, jeżeli wcześniej wytoczył powództwo na rzecz konsumenta. Będzie także do tego uprawniony, jeśli w sprawie, w której nie uczestniczył (bo do niej nie wstąpił) powodem był konsument i jednocześnie żadna z dotychczasowych stron (konsument – powód, przedsiębiorca – pozwany) nie składa danej skargi. Jeśli zaś powodem był przedsiębiorca, to rzecznik składając skargę lub wstępując do toczącego się ze skargi postępowania powinien uzyskać zgodę przedsiębiorcy. Jeśli wreszcie powodem był konsument, to rzecznik składając skargę lub wstępując do toczącego się ze skargi postępowania powinien uzyskać zgodę konsumenta. Zgodnie bowiem z treścią art. 406 KPC do postępowania ze skargi o wznowienie stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, jeżeli przepisy poniższe nie stanowią inaczej, a wg art. 424[12] KPC w wypadkach nieuregulowanych przepisami niniejszego działu do postępowania wywołanego wniesieniem skargi stosuje się odpowiednio przepisy o skardze kasacyjnej. W związku z tym, w obu zatem postępowaniach znajdują zastosowanie przepisy KPC dotyczące. odpowiednio postępowania pierwszo-instancyjnego i postępowania ze skargi kasacyjnej. Problematyczne jest legitymacja rzecznika do wytoczenia powództwa z art. 299 KSH (odpowiedzialność członków zarządu spółki z o. .o. za długi spółki). Uważam osobiście, że rzecznik nie ma kompetencji ich wytaczać, ponieważ członek zarządu spółki z o. o. nie ma statusu przedsiębiorcy (przedsiębiorcą jest spółka, a nie członek zarządu) ponadto podstawa jego odpowiedzialności nie wynika z tego samego tytułu, co podstawa odpowiedzialności samej spółki za zobowiązania wobec konsumenta. Do roszczeń wierzycieli spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przeciwko członkom jej zarządu mają zastosowanie przepisy o naprawieniu szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym28. Dlatego rzecznik nie powinien takich powództw wytaczać, sprawa taka nie jest sprawą konsumencką.

Rzecznik niezależnie od legitymacji do wytaczania powództw może też składać wnioski o zabezpieczenie

5, s. 754 i n.; T. Misiuk, Udział organizacji społecznych w ochronie praw obywateli w sądowym postępowaniu cywilnym, Warszawa 1972, s. 227 i n. 28 Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2008 r. (sygn. akt III CZP 112/08, opubl. LEX nr 490503).

powództwa (art. 730 i nast. KPC).

Z postępowań nieprocesowych, które rzecznik może wszczynać najistotniejsze znaczenia ma postępowania w sprawie złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego (art. 692 KPC i nast.). Może ono być konieczne np. w sytuacji, gdy konsument odstąpił od umowy zawartej na odległość, a przedsiębiorca odmawia przyjęcia zwracanego przez konsumenta towaru.

Innym postępowaniem cywilnym, w którym rzecznikowi konsumentów przysługują uprawnienia, jest postępowanie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone. Na podstawie art. 47938 KPC przysługuje mu, tak jak Prezesowi UOKiK i organizacjom społecznym, legitymacja do wytoczenia takiego powództwa. Powództwo to ma na celu abstrakcyjną kontrolę wzorców umownych. Pozwala rzecznikowi konsumentów podejmować działania prewencyjne na rzecz konsumentów. Rzecznik wytaczając takie powództwo nie działa na rzecz indywidualnego konsumenta, a jego legitymacja procesowa ma charakter pierwotny. Dlatego ma on też kompetencję do wstępowania do toczącego się już postępowania, bez względu na ewentualne negatywne stanowisko powoda w tej wszczętej już sprawie29. Uznanie danego wzorca za niedozwolony ma duże znaczenie dla konsumentów. W szczególności ma i ten skutek, że przeciwko przedsiębiorcy, który go stosuje, może być wszczęte postępowanie w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. W praktyce masowego obrotu mamy do czynienia z wzorcami umów nie dość, że pisanymi językiem dla przeciętnego konsumenta niezrozumiałym, ale nadto nakładającymi na niego obowiązki niewspółmierne do świadczeń strony przeciwnej30. Wytaczanie tego rodzaju powództw przez rzecznika ma za zadanie eliminację nieuczciwych wzorców funkcjonujących w obrocie. Jednakże rzecznicy niezbyt chętnie korzystają z tego uprawnienia. Na dzień 1 marca 2012 r. na 2707 wpisanych klauzul, tylko 79 z nich znalazło się w rejestrze wskutek powództwa rzeczników31.

Kolejnym uprawnieniem rzecznika konsumentów w postępowaniu cywilnym jest możliwość wystąpienia z określonymi roszczeniami w razie dokonania czynu nieuczciwej praktyki rynkowej. Wynika ono z art. 12 ust. 2 u.p.n.p.r. Na podstawie tego przepisu rzecznik konsumentów, w razie dokonania nieuczciwej praktyki rynkowej, może wystąpić z roszczeniem:

• zaniechania stosowania praktyki, • złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego

29 A Kadzik, Postępowania w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, Radca Prawny 2003, nr 4, s. 56 – 57. 30 S. Kania, Status prawny..., s. 15. 31http://decyzje.uokik.gov.pl/nd_wz_um.nsf/WWW-wszystkie?SearchView&Query=%28[FORM]%3DPostanowienie%29%20AND%20%28[Oznaczenie_powoda]%20contains%20%22rzecznik%22%29&SearchOrder=4&SearchMax=500

Strona | 9

oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie,

• zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej, ochroną dziedzictwa narodowego lub ochroną konsumentów.

Z roszczeniami tymi może wystąpić także sam konsument. W przypadku legitymacji konsumenta musi być spełniona dodatkowa przesłanka w postaci naruszenia lub zagrożenia jego interesu dokonanego nieuczciwą praktyką rynkową. W przypadku legitymacji rzecznika przesłanka ta nie musi zostać spełniona. W powyższym postępowaniu rzecznik konsumentów działa zawsze we własnym imieniu i na własną rzecz. Nie działa on na rzecz konkretnego konsumenta. Konsumentowi, oprócz roszczeń przysługujących także rzecznikowi konsumentów, przysługują dodatkowo jeszcze dwa roszczenia: żądanie usunięcia skutków tej praktyki oraz żądanie naprawienia wyrządzonej przez taką praktykę szkody na zasadach ogólnych.

Możliwe zastosowanie ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym wydaje się o wiele szersze niż rejestru niedozwolonych klauzul umownych, ponieważ skutkiem praktycznym wytoczenia powództwa zakończonego nakazem zaniechania nieuczciwej praktyki może być blankietowy zakaz nieuczciwych praktyk wobec wszystkich konsumentów. [...] Nawet jeżeli sąd skonstruuje zakaz sądowy tak, aby dotyczył on tylko jednego konsumenta, [...] to skutkiem praktycznym będzie blankietowy zakaz, gdyż zakazu takiego nie można przestrzegać wobec jednego konsumenta, nie przestrzegając wobec wszystkich innych32.

Rzecznik konsumentów występujący z powództwem o zaniechanie stosowania przez przedsiębiorcę nieuczciwej praktyki rynkowej powinien dokładnie określić zakres żądania. Pozwoli ono nakazać przedsiębiorcy zaniechanie stosowania konkretnych nieuczciwych praktyk, które naruszają interes ekonomiczny konsumenta. Zatem we wniesionym pozwie powinien dokładnie wskazać praktykę rynkową, aby umożliwić sądowi wskazanie tych działań objętych roszczeniem o zaniechanie w wydanym orzeczeniu. Należy wskazać, że obowiązkowi sprecyzowania przez powoda we wniesionym pozwie zakresu żądania odpowiada obowiązek sądu wydania orzeczenia zakazującego konkretnych, nieuczciwych i tym samym niedozwolonych praktyk rynkowych, które zagrażają lub naruszają interes konsumenta33.

Wyrażany jest pogląd, że rzecznik może także uczestniczyć w postępowaniu upadłościowym wobec przedsiębiorcy, będącego stroną umów z konsumentami,

32 D. du Cane, Nieuczciwa konkurencja a dobre obyczaje oraz class action po polsku, LEX 97251/3. 33 Tak w stosunku do konsumenta M. Sieradzka, Komentarz do art. 12 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, LEX 2011, stan prawny 2008-09-30.

postępowaniu o orzeczenie wobec niego zakazu działalności gospodarczej oraz postępowaniu o umieszczenie przedsiębiorcy w rejestrze dłużników niewypłacalnych34. Nie jest to pogląd słuszny, ponieważ rzecznik może wytaczać powództwa, wstępować do toczących się postępowań, może też wszczynać inne postępowania (i w nich uczestniczyć) unormowane w KPC (art. 13 § 2 KPC), ale nie może bez wyraźnej podstawy prawnej uczestniczyć w jakimkolwiek charakterze, w innych postępowaniach nieunormowanych w KPC, a unormowanych w innych ustawach. Do występowania w tych innych postępowaniach rzecznik potrzebuje wyraźnej podstawy prawnej. Z uwagi na treść art. 3 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r., Prawo upadłościowe i naprawcze, zgodnie z którym postępowanie uregulowane ustawą może być wszczęte tylko na wniosek złożony przez podmioty określone w ustawie, a rzecznik konsumentów w tej ustawie jako uprawniony nie jest wymieniony, to rzecznik nie może wszcząć żądnego z postępowań w tej ustawie wymienionych. Nie może także w szczególności wszcząć postępowania o upadłość osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej (tzw. upadłość konsumencka).

W obecnym stanie prawnym rzecznikowi konsumentów nie przysługuje już legitymacja czynna w sprawach czynów nieuczciwej konkurencji.

Rzecznikowi konsumentów przysługuje również prawo składania wniosku do Urzędu Patentowego o wydanie decyzji stwierdzającej wygaśnięcie prawa ochronnego na znak towarowy na skutek działań uprawnionego lub, za jego zgodą, osób trzecich, gdy znak towarowy może wprowadzać odbiorców w błąd, w szczególności co do charakteru, właściwości lub pochodzenia geograficznego towaru (art. 169 ust. 21 pkt 3 w zw. z ust. 1 pkt 3 p.w.p.).

Ustawa z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r. Nr 7, poz. 44) przyznaje rzecznikowi w art. 4 ust. 2 uprawnienie do występowania jako reprezentant grupy. Dlatego rzecznik konsumentów może na podstawie przepisów tej ustawy wytaczać powództwo grupowe (art. 4 ust. 1). Rzecznik, na podstawie jej przepisów, mógłby wytaczać przede wszystkim powództwa o roszczenia o ochronę konsumentów (art. 1 ust. 2 in principio). Niestety, ustawa nie precyzuje, co należy rozumieć pod tym pojęciem. Być może ustawodawca miał na myśli „ochronę interesów" konsumentów. Gdyby takie było brzmienie przepisu, można by na podstawie dotychczasowego dorobku doktryny i orzecznictwa podjąć się wskazania, jakich roszczeń o charakterze konsumenckim można będzie dochodzić na podstawie przepisów tej ustawy. Ustawa jednak posługuje się nieznanym dotychczas zwrotem

34 M. Trela, Procesowa ochrona interesów konsumentów w postępowaniu cywilnym z udziałem rzecznika konsumentów (w:) Materiały na szkolenia dla powiatowych/miejskich rzeczników konsumentów, Warszawa 2005, s. 2.

Strona | 10

„roszczenia o ochronę konsumentów". Z uwagi na ściśle procesowy charakter tejże ustawy, należałoby ustalić, czy przepisy prawa materialnego konstruują jakiekolwiek roszczenia „o ochronę konsumentów". Nie może tu przy tym chodzić o roszczenia z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, a także o roszczenia o ochronę dóbr osobistych. Ustawodawca oddzielił wyraźnie te roszczenia (art. 1 ust. 2). Dlatego możnaby uznać, że zbiór roszczeń „o ochronę konsumentów" jak na razie nie ma desygnatów. Delikty zostały bowiem przez ustawodawcę wyłączone z roszczeń o ochronę konsumentów, podobnie roszczenia z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny. Pozostaje rozważyć roszczenia ex contractu i uznać, że racjonalny ustawodawca objął pojęciem roszczeń „o ochronę konsumentów" roszczenia kontraktowe, w których jedną ze stron jest konsument, a drugą przedsiębiorca. W ujęciu szerokim „ochrona konsumenta” oznaczałaby zatem każde roszczenie, z którym może wystąpić konsument przeciwko przedsiębiorcy, wynikające z czynności prawnej (umowy), w ujęciu wąskim natomiast tylko takie, które oparte jest na tzw. prawie konsumenckim (np. regulującym klauzule niedozwolone czy zawieranie umów na odległość)35.

Obowiązki reprezentanta grupy są bardzo szerokie. Reprezentant jest stroną - powodem w znaczeniu procesowym. [...] Odpowiada [on] względem grupy za dotrzymanie terminów, za treść zawartej umowy z pełnomocnikiem czy też na przykład za uregulowanie wzajemnych stosunków członków grupy na wypadek wystąpienia poszczególnych osób z grupy. Odpowiada również za uregulowanie wewnętrzne rozliczeń między członkami grupy, a dotyczących choćby kwestii kaucji, konsekwencji jej niewpłacenia lub obowiązku uiszczenia kosztów sądowych związanych przykładowo z ogłoszeniem prasowym36.

Reasumując, rzecznik na podstawie tej ustawy może wytaczać powództwa we wszystkich kategoriach spraw z art. 1 ust. 2, jednak zwrot: „w zakresie przysługujących im uprawnień" w art. 4 ust. 2 tej ustawy oznacza, że rzecznik będzie musiał przed wytoczeniem powództwa ustalić, czy podmioty poszkodowane czynem niedozwolonym są jednocześnie konsumentami3738. Co do osób

35 M. Lemkowski, Pozwy zbiorowe nie w każdej sprawie, Rzeczpospolita z 2 sierpnia 2010 r. 36 J. Budzowska, Pozwy zbiorowe, co przepis to wątpliwości, Rzeczpospolita z 9 lipca 2010 r. 37 Już pobieżna analiza przepisu art. 1 ust. 1 ustawy pozwala przyjąć, że zakres podmiotowy ustawy nie jest ograniczony wyłącznie do kategorii konsumentów. Z brzmienia art. 1 ust. 1 ustawy wynika explicite, że w postępowaniu grupowym są dochodzone roszczenia co najmniej 10 osób. W żadnym razie nie można przyjąć, że pojęcie „osoba" występujące w tym przepisie zostało zawężone wyłącznie do kategorii samych konsumentów jako podmiotów uprawnionych do dochodzenia roszczeń w postępowaniu grupowym (tak M. Sieradzka,

poszkodowanych produktem niebezpiecznym nie ma takiej konieczności (art. 4492 k.c.). Rzecznik może bowiem działać w procesie w imieniu własnym, realizując własną legitymację materialną, albo działając na rzecz konsumentów (legitymacja formalna). Często nie będzie to możliwe przed wytoczeniem powództwa grupowego, ponieważ dopiero w toku tego postępowania skład grupy może się ostatecznie stać znany (art. 11 ust. 2 pkt 3, art. 12, 13 ust. 1, w szczególności zaś art. 17 ust. 1 tej ustawy). Jednak rzecznik może działać jedynie w zakresie przysługujących mu uprawnień. W sytuacji zatem gdyby okazało się, że część członków grupy nie była konsumentami (np. przedsiębiorcy, którzy jechali pociągiem w sprawach związanych z działalnością gospodarczą, a zostali poszkodowani w katastrofie kolejowej), pozew rzecznika może zostać odrzucony z braku jego legitymacji procesowej (formalnej). Rozważania te prowadzą do wniosku, że możliwość występowania rzecznika konsumentów jako reprezentanta grupy będzie znacznie ograniczona w stosunku do zakresu przedmiotowego ustawy. Ponadto rzecznik będzie musiał się liczyć z obowiązkiem złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu (art. 8 ust. 1), zawarcia umowy o reprezentację grupy z adwokatem lub radcą prawnym, o ile rzecznik sam nie jest adwokatem lub radcą prawnym (art. 4 ust. 4). Potwierdził to Sąd najwyższy w ww. uchwale z 13 lipca 2011 r. Stwierdził w niej, iż obowiązkowe zastępstwo powoda przez adwokata lub radcę prawnego, przewidziane w art. 4 ust. 4 ww. ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz.U. Nr 7, poz. 44), dotyczy także powiatowego (miejskiego) rzecznika konsumentów, będącego reprezentantem grupy. Ponadto stwierdził, iż pozew w postępowaniu grupowym, wniesiony bez zachowania obowiązkowego zastępstwa powoda przez adwokata lub radcę prawnego przewidzianego w art. 4 ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz.U. Nr 7, poz. 44), podlega zwrotowi bez wzywania do usunięcia braków.39

Wreszcie, rzecznik powinien liczyć się z obowiązkiem pokrycia kosztów sądowych w pełnej wysokości w razie

Postępowanie grupowe - kolejny krok w kierunku wzmocnienia ochrony interesu wielu podmiotów w jednym postępowaniu, Przegląd Prawa Handlowego z 2010 r., nr 4, s. 11). 38 Wyrażono pogląd (M. Sieradzka, Komentarz do art.4 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, LEX, stan prawny 2010-04-16), iż „ustawodawca pod pojęciem „przysługujące uprawnienia" rozumie uprawnienia przysługujące (nadane) w drodze umowy zawartej z członkami grupy. Tym samym źródłem uprawnień reprezentanta jest umowa zawarta z członkami grupy”. Uważam, z nie jest to pogląd słuszny, sugeruje on bowiem i zakłada, że uprawnienia reprezentanta grupy mogą być różne – zależne od treści umowy. Przyjęcie takiego poglądu oznaczałoby, że reprezentant może nie mieć uprawnień do dokonania pewnych czynności procesowych, co jest nie do pogodzenia z szeregiem przepisów tej ustawy i samego KPC. 39 Uchwała SN z 13 lipca 2011 r., sygn. akt III CZP 28/11, opubl. LEX nr 951026.

Strona | 11

przegrania procesu (arg. ex. art. 24 ust. 2). Wszystkie te okoliczności będą raczej przesądzać, iż uprawnienie rzecznika do występowania jako reprezentant grupy będzie uprawnieniem śladowo, jeśli w ogóle wykorzystywanym przez rzeczników konsumentów.

W podsumowaniu stwierdzić należy, że rola rzecznika konsumentów w cywilnych postępowaniach sądowych jest nie do przecenienia. Niestety na przeszkodzie we właściwej realizacji tych zadań bardzo często leżą warunki organizacyjne i finansowe w jakich przychodzi działać niektórym rzecznikom. W szczególności brak zwolnienia od kosztów w sprawach roszczeń grupowych stanowi skuteczną tamę dla tych postępowań. Samo przyznanie kompetencji i złożenie jednocześnie całego ciężaru finansowego takich postępowań na powiaty powoduje, ze przepisy te (w zakresie dotyczącym rzeczników) będą miały znaczenie jedynie fasadowe i propagandowe.

Marek Radwański Powiatowy Rzecznik Konsumentów

w Poznaniu

Wybrane zagadnienia działalności windykacyjnej ze szczególnym uwzględnieniem nieuczciwych praktyk rynkowych.

W dobie kryzysu i nadmiernego zadłużenia konsumentów, windykacja wśród wielu z nich budzi lęk i obawy, które wynikają zapewne z nieznajomości własnych praw, ale także ze sposobu działania firm trudniących się dochodzeniem roszczeń majątkowych od dłużników na rzecz ich wierzycieli. Działalność ta, często przybiera formę nękania i osaczenia konsumenta, który nie potrafi znaleźć wyjścia z zaistniałej sytuacji. Sam proces windykacji jest oczywiście potrzebny i zrozumiały, jednakże problem powstaje w przypadku przekroczenia pewnych dozwolonych prawem, ale także i dobrymi obyczajami, procedur. Ze względu na charakter działań windykacyjnych istotne jest, aby były one podejmowane ostrożnie z uwzględnieniem pozycji jaką zajmuje konsument. Niestety, wielu przedsiębiorców osiąga swoje cele często przy zastosowaniu technik manipulacyjnych, pomijając rzetelną i uczciwą informację, tym samym wprowadzając konsumentów w błąd. Taki właśnie, na podstawie spostrzeżeń i przykrych doświadczeń konsumentów, rysuje się obraz działania firm windykacyjnych. Gdzie zatem znajduje się granica pomiędzy dobrą a nieuczciwą praktyką w windykacji? Które działania należą do zwykłych czynności windykacyjnych, a jakie wyraźnie je przekraczają? Warto zastanowić się jakie niedogodności dla konsumenta powoduje windykacja oraz w jaki sposób można się im przeciwstawić?

Ten artykuł ma za zadanie omówić niektóre prawne aspekty działania przedsiębiorców świadczących usługi windykacyjne z omówieniem najczęściej stosowanych przez

nich nieuczciwych praktyk rynkowych ale także wskazać możliwości obrony konsumentów w przypadku naruszenia ich praw.

Działalność windykacyjna, wybrane zagadnienia prawne.

Przedsiębiorcy świadczący usługi windykacyjne, których liczba wciąż rośnie, budzą niejednokrotnie zaniepokojenie konsumentów, co do prawnych możliwości ich działania. Wiele bowiem z nich oprócz odzyskiwania należności, świadczy również innego rodzaju usługi, np. detektywistyczne, mające na celu ustalenie majątku dłużnika. Czy działalność tych przedsiębiorców jest zgodna z prawem? Do czego są zobowiązani i jakie mają uprawnienia? Aby odpowiedzieć na to pytanie należałoby sięgnąć do obowiązujących przepisów prawnych. Podstawowym aktem prawnym, oprócz Konstytucji RP40, regulującym działalność gospodarczą, w tym także i firm windykacyjnych, jest ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej41. Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy, podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach, z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa. Oczywiście istnieje możliwość ograniczenia tych praw w oparciu o art. 20 Konstytucji RP, ale tylko ustawą i tylko ze względu na ważny interes publiczny. Jak zauważył Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12.09.2008 r., wszelkie ograniczenia zasady wolności w prowadzeniu działalności gospodarczej (podobnie jak ograniczenia zasady wolności wyboru pracy), dopuszczalne w świetle zapisu ustawowego ze względu na ważny interes publiczny, mają charakter wyjątku i muszą być rozważane ściśle, a nie w sposób rozszerzający. Dlatego nie można ich istnienia dorozumiewać, domniemywać bądź przyjmować np. w drodze analogii42. Przedsiębiorcy windykacyjni mają zatem prawo do swobody działania, a więc prowadzenia różnego rodzaju działalności, o ile działalność ta nie jest ograniczona ustawą. W przypadku, gdy przedsiębiorca informuje konsumentów o możliwości sprawdzania majątku, w tym zapewne tego nieujawnionego, warto dowiedzieć się, czy ma do tego prawo, zwłaszcza jeżeli będzie to należało do czynności detektywistycznych. Zgodnie bowiem z art. 2 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o usługach detektywistycznych43, usługami tymi są czynności polegające na uzyskiwaniu, przetwarzaniu i przekazywaniu informacji o osobach, przedmiotach i zdarzeniach, realizowane na podstawie umowy zawartej ze zleceniodawcą, w formach i w zakresie niezastrzeżonych dla organów i instytucji państwowych na mocy odrębnych przepisów. Należy pamiętać, że prowadzenie tego typu działalności jest możliwe jedynie po uzyskaniu odpowiedniego zezwolenia i wpisaniu do Rejestru

40 Ustawa z dnia 2 kwietnia 1997 r. ( Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483). 41 Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz.1447 z późn. zm. 42 I PK 27/08, M. P. Pr. 2009/12/648. 43 Dz. U. z 2002 r. Nr 12, poz. 110 z późn. zm.

Strona | 12

Działalności Regulowanej prowadzonego przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji. Prowadzenie takiej działalności bez odpowiedniego wpisu do rejestru, skutkuje karą grzywny, karze ograniczenia wolności albo karze pozbawienia wolności do lat 2. Podobnej karze podlega osoba wykonująca czynności detektywa w ramach prowadzonej działalność gospodarczej bez wymaganej licencji44.

Inny problemem stanowi niezapewnianie przez przedsiębiorców należytej ochrony danych osobowych, skutkujące niejednokrotnie naruszaniem praw konsumentów. Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. ochronie danych osobowych45, każdy ma prawo do ochrony dotyczących go danych osobowych, natomiast przetwarzanie danych może mieć miejsce ze względu na dobro publiczne, dobro osoby, której dane dotyczą lub dobro osób trzecich w zakresie i trybie określonym ustawą. Trzeba jednak zaznaczyć, że przetwarzanie danych jest dopuszczalne także, gdy cel tego przetwarzania jest prawne uzasadniony np. przy dochodzeniu roszczeń z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej46. Jednak w tym przypadku, nie może pogorszyć się sytuacja konsumenta, którego dane dotyczą. Warto w tym miejscu wskazać wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 11 marca 2004 r., w którym Sąd uznał, że oceniając czy nastąpiło pogorszenie sytuacji, winno się tę sytuację rozpatrywać na tle całokształtu przepisów zarówno przepisów prawa administracyjnego, jak i przepisów prawa cywilnego. Przy ocenie sytuacji prawnej kontrahenta strony umowy konsumenckiej należy badać, czy nie nastąpiło pogorszenie jego sytuacji prawnej w świetle przepisów dotyczących umów konsumenckich47. Zdarzają się przypadki, zgłaszane przez konsumentów, kiedy to mimo spłaty zadłużenia, zadłużenie to zostaje przekazane w drodze cesji innemu przedsiębiorcy wraz z danymi osobowymi konsumenta. W takim przypadku, nie ma celu prawnie usprawiedliwionego jakim byłoby dochodzenie roszczeń a dobro osobiste konsumenta zostaje naruszone poprzez niewykonywanie obowiązków wynikających z ustawy ponieważ przedsiębiorca winien był dane usunąć, gdy tylko cel został osiągnięty. Nie jest uzasadnione aby przechowywać dane osobowe konsumenta na tzw. wszelki wypadek. Założenie, że konsument ten wcześniej czy później stanie się ponownie dłużnikiem, a przy zachowaniu jego danych łatwiej będzie go zidentyfikować jest niedopuszczalne, co potwierdził wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z dnia 1 grudnia 2010 r. - „Spółka nie może przetwarzać dane osobowe skarżącego tylko w celu zabezpieczenia się przed ewentualnym przyszłym i niepewnym roszczeniem skarżącego.”48. Co zatem może zrobić konsument, w przypadku gdy jego dobro osobiste

44 Art. 46 ustawy o usługach detektywistycznych. 45 Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926 z późn. zm. 46 Art. 23 ust. 4 ustawy o ochronie danych osobowych. 47 II SA 1974/03. 48 II SA/Wa 1212/10.

zostało narażone? Może on w oparciu o art. 24 i w związku z art. 23 Kodeksu cywilnego49 żądać np. zaniechania działania naruszającego jego dobro, usunięcia skutków takiego działania lub też dochodzić zadośćuczynienia pieniężnego lub odszkodowania. Windykacja a praktyki sprzeczne z dobrymi obyczajami. Działalność windykacyjna bardzo często wiąże się ze stosowaniem nieuczciwych praktyk rynkowych, niezależnie od podmiotu, który tę działalność wykonuje. Praktyki te z reguły dotyczą zatajenia lub przekazania w sposób niejasny informacji na temat podstawy roszczenia lub wysokości zadłużenia. Mówiąc o nieuczciwych praktykach rynkowych warto przypomnieć, że zgodnie z ustawą z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym50, jest nią praktyka stosowana przez przedsiębiorców wobec konsumentów, sprzeczna z dobrymi obyczajami w istotny sposób zniekształcająca lub mogąca zniekształcić zachowanie rynkowe przeciętnego konsumenta przed zawarciem umowy dotyczącej produktu, w trakcie jej zawarcia lub po jej zawarciu. W przypadku działań windykacyjnych nieuczciwe praktyki rynkowe będą dotyczyły czasu istniejącego po zawarciu umowy a wiec szczególnie istotnego, z tego powodu, że konsument podjął już decyzję dotyczącą zawarcia umowy i ponosi tego konsekwencje.

Przykładem nieuczciwej praktyki rynkowej jest sytuacja, kiedy to konsument uregulował wszystkie zobowiązania pieniężne a mimo to przedsiębiorca windykacyjny, który przejął wierzytelność, wzywa go do spłaty zadłużenia. Warto pamiętać, że zgodnie z art. 512 Kodeksu cywilnego, dopóki zbywca nie zawiadomił dłużnika o przelewie, spełnienie świadczenia do rak poprzedniego wierzyciela ma skutek względem nabywcy, chyba, że w chwili spełnienia świadczenia dłużnik wiedział o przelewie. Przepis ten stosuje się odpowiednio do innych czynności prawnych dokonywanych miedzy dłużnikiem a poprzednio wierzycielem. Czy w takim razie informacja telefoniczna skierowana do konsumenta o przeniesieniu wierzytelności spełnia ten wymóg? Jak wiadomo, konsument często dowiaduje się o zadłużeniu i przeniesieniu wierzytelności na inny podmiot w rozmowie telefonicznej. W związku z brakiem możliwości identyfikacji strony, z którą konsument rozmawia, wydaje się że telefoniczne powiadomienie jest niedopuszczalne. Mimo to zdaniem G. Kozieł, zawiadomienie dłużnika może być przez cedenta dokonane w jakikolwiek sposób, także ustnie, z tym, że utrudnia to cesjonariuszowi dowodzenie wiedzy dłużnika o przelewie w chwili spełnienia świadczenia51. Potwierdza to Sąd Apelacyjny w Poznaniu, który w wyroku z dnia 3 listopada 2010 r., uznał, że ochrona prawna dłużnika przewidziana w

49 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r., Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm. 50 Dz. U. z 2007 r. Nr 171, poz. 1206. 51 G. Kozieł, Komentarz do art. 512 Kodeksu cywilnego, System Informacji prawnej Lex 05/2012.

Strona | 13

art. 512 k.c., kończy się w chwili zawiadomienia go przez cedenta o przelewie lub w momencie powzięcia przez dłużnika wiadomości o przelewie z jakiegokolwiek innego źródła. W celu obalenia domniemania dobrej wiary dłużnika wystarczające jest wykazanie przez cesjonariusza, że przed spełnieniem świadczenia przez cedenta dłużnik został przez cedenta zawiadomiony o przelewie bądź w chwili spełnienia świadczenia wiedział o cesji52. Nawet jeżeli informacja telefoniczna spełnia wymóg, o którym mowa w art. 512 k.c., wydaje się być nierozważne tylko na tej podstawie wypłacenie cesjonariuszowi świadczenia. Konsument ma prawo żądać podstawy roszczenia, do którego spełnienia jest wzywany, nie mówiąc już o prawie do zbadania dokumentu, na podstawie którego dokonano cesji. Warto przywołać w tym miejscu wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 kwietnia 1994 r., w którym Sąd orzekł, że dłużnik nie ma obowiązku już tylko na podstawie doniesienia cesjonariusza uiścić jemu zapłatę. Powinien zbadać, kto występuje w charakterze cesjonariusza, zaś w wypadku wątpliwości, np. w razie wykazania cesji albo kolizji między kilku pretendentami, złożyć, dla uniknięcia niebezpieczeństwa zarzutu spełnienia świadczenia do rąk osoby nieuprawnionej do jego przyjęcia (art. 452 k.c.), dłużną sumę do depozytu sądowego (art. 467 pkt 1i 3 k.c.)53.

Próba podwójnego ściągania należności bardzo często jest widoczna przy umowach zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa, kiedy to konsument spłacił istniejące zadłużenie sprzedawcy lub odstąpił od umowy a mimo to bank a niekiedy jeszcze pośrednik kredytowy (niebędący sprzedawcą), aktywują proces windykacyjny. Zgodnie z art. 57 i 58 ust. 2 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim54, „Jeżeli konsument skorzystał z przyznanego mu, na podstawie odrębnych przepisów, prawa do odstąpienia od umowy na nabycie określonego towaru lub usługi, to odstąpienie konsumenta od tej umowy jest skuteczne także wobec umowy o kredyt wiązany. Jeżeli umowa o kredyt wiązany została zawarta na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa, do odstąpienia od tej umowy stosuje się przepisy ustawy z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny.” Warto dodać, że nierzadko zdarza się, że bank wzywa konsumenta do uregulowania należności, mimo iż ten skutecznie od umowy sprzedaży odstąpił. Działanie to jest nieuzasadnione ponieważ konsument, który zawarł umowę sprzedaży poza lokalem przedsiębiorstwa bez podpisywania odrębnej umowy kredytowej, nie jest dla banku stroną. Nie ma także wiedzy z jakim bankiem sprzedawca ma podpisane porozumienie, na mocy którego finansowana jest sprzedaż. Zdarza się przy tym, że banki informują telefonicznie konsumentów o zadłużeniu wynikającym z umowy sprzedaży, od której

52 I ACa 793/10. 53 I A Cr 178/94. 54 Dz. U. z 2011 r. Nr 126, poz. 715 z późn.zm.

konsument odstąpił, żądając zapłaty i nie wskazując przy tym podstawy do takiego żądania (należy jednak dodać, że w tym przypadku winę ponoszą także sprzedawcy, którzy nie informują bank o skutecznym odstąpieniu konsumenta od umowy). Takie działania niewątpliwie stanowią nieuczciwe praktyki rynkowe, które naruszają interesy konsumentów, ponieważ niejednokrotnie konsumenci w związku z brakiem lub niepełną informacją dotycząca zadłużenia a także z obawy przed uruchomionym procesem windykacyjnym, płacą bezpodstawnie żądane świadczenie pieniężne.

Dość częstą spotykaną praktyką, jest także żądanie przez bank od konsumenta- spadkobiercy spełnienia świadczenia pieniężnego na podstawie umowy o kredyt konsumencki ubezpieczony na wypadek śmierci. W sytuacji, gdy dłużnik umarł, odpowiedzialność za spłatę kredytu winien ponosić ubezpieczyciel, z którym bank zawarł umowę ubezpieczenia grupowego. Niewystępowanie na drogę sądową przeciwko ubezpieczycielowi, który odmówił spełnienia świadczenia, lecz egzekwowanie należności od spadkobiercy, będącego zdecydowanie słabszą stroną niż ubezpieczyciel, a także zdecydowanie mniej świadomą swoich praw, wydaje się być zatem praktyką godzącą w interesy konsumentów. Windykacja a agresywne praktyki rynkowe. Istotny problem, który występuje w związku z wykonywaną działalnością windykacyjną to praktyki określane mianem agresywnych, będące najczęstszym przedmiotem skarg konsumenckich. Zgodnie z art. 8 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, praktykę rynkową uznaje się za agresywną, jeżeli przez niedopuszczalny nacisk w znaczny sposób ogranicza lub może ograniczyć swobodę wyboru przeciętnego konsumenta lub jego zachowanie względem produktu, i tym samym powoduje lub może powodować podjęcie przez niego decyzji dotyczącej umowy, której inaczej by nie podjął. Warto dodać, że niedopuszczalny nacisk to każdy rodzaj wykorzystywania przewagi wobec konsumenta, w szczególności użycie lub groźbę użycia przymusu fizycznego lub psychicznego, w sposób znacznie ograniczający zdolność przeciętnego konsumenta do podjęcia świadomej decyzji dotyczącej umowy (art. 8 ust. 2 ustawy). Użycie lub groźba użycia przymusu fizycznego lub psychicznego jest częstym elementem komunikacji, stosowanym przez przedsiębiorców prowadzących działania windykacyjne. Praktyki te można podzielić ze względu na formę przekazywania informacji tj. telefoniczną lub pisemną, ich treść a także częstotliwość. Telefoniczne powiadamianie konsumenta o zadłużeniu będzie miało charakter agresywnej praktyki rynkowej jeżeli przedsiębiorca będzie używać słów budzących niepokój, celem wpłynięcia na decyzję konsumenta. Tak więc twierdzenie, że w przypadku gdy konsument nie zapłaci, odwiedzi go w najbliższym czasie windykator, aby wyegzekwować należne świadczenie, komornik zajmie majątek, przedsiębiorca będzie zmuszony wpisać konsumenta do Krajowego Rejestru Długów Biura

Strona | 14

Informacji Gospodarczej, a w ostateczności w związku zadłużeniem zostanie pozbawiony wolności (z powodu niespłaconych długów, zostanie osadzony w więzieniu), stanowi niedopuszczalny nacisk i jest niezgodne z prawem. Duże znaczenie w ocenie czy praktyka stosowana przez przedsiębiorcę świadczącego usługi windykacyjne jest nieuczciwa o charakterze agresywnym ma również częstotliwość i godziny, w których wykonywane są połączenia telefoniczne. Nie budzi wątpliwości, że uciążliwe telefonowanie do konsumentów w godzinach rannych lub nocnych jest praktyką agresywną, z którą konsumenci nie mogą sobie poradzić. Niedopuszczalne jest również telefoniczne informowanie pracodawcy danego konsumenta o zadłużeniu, co również zdarza się być przedmiotem skarg. W przypadku pisemnego powiadamiania konsumentów o istniejącym długu, z reguły praktyki agresywne dotyczą treści w nich zawartych, podobnych do tych opisanych wyżej. Jednakże warto podkreślić, że również zastosowanie odpowiednich znaków graficznych i haseł może budzić niepokój konsumentów np. znak w formie czerwonej pieczęci lub hasło o treści „Jesteśmy wszędzie.” Takie praktyki, których celem jest zastraszenie konsumenta, wywarcie presji psychicznej, wprowadzenie w błąd, co do faktycznych uprawnień firmy windykacyjnej, stanowią agresywne praktyki rynkowe, na co zwraca uwagę Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów Delegatura we Wrocławiu w decyzji nr RWR 32/2010 z dnia 20 grudnia 2010 r.( RWR -61-7/10/Ws)55.

Windykacja a przedawnienie roszczeń. Mówiąc o nieuczciwych praktykach rynkowych w windykacji warto zwrócić uwagę na szczególną sytuację w jakiej znajduje się konsument w przypadku długu przedawnionego. Przedawnienie roszczeń na gruncie kodeksu cywilnego, jak podkreślił Sąd Apelacyjny w Katowicach, nie powoduje wygaśnięcia zobowiązania. Zobowiązanie spełnienia określonego świadczenia, mimo upływu terminu przedawnienia, istnieje na gruncie danego stosunku obligacyjnego z tym tylko, że zmienia się w tzw. zobowiązanie niezupełne charakteryzujące się z jednej strony dalszym istnieniem roszczenia, a z drugiej brakiem możliwości jego przymusowego wyegzekwowania, wynikającego z faktu, że po stronie dłużnika, mimo trwania obowiązku, powstaje uprawnienie do zwolnienia się od spełnienia świadczenia przez skorzystanie z zarzutu przedawnienia, mającego charakter peremptoryjny, czyli niweczący uprawnienie wierzyciela56. Mając na uwadze powyższe, odzyskanie wierzytelności jest możliwe w przypadku, gdy konsument zrzeknie się zarzutu przedawnienia, uzna dług albo wyrazi wolę jego spłaty. Dlatego też przedsiębiorcy windykacyjni często stosują praktyki, które wprowadzają konsumentów w błąd, co do

55 http://www.uokik.gov.pl/akualności.php?news_id=2322 , strona z dnia 20.02.2012 r. 56 Wyrok z dnia 17.03.2011 r., V ACa 566/1.

sytuacji prawnej w jakiej się znaleźli. Taką praktyką jest np. próba podjęcia negocjacji na temat wysokości zadłużenia, a więc wpływanie przy użyciu różnych technik manipulacji na decyzję konsumenta o podpisaniu oświadczenia wyrażającego zgodę na jej prowadzenie lub uznanie wskazanego przez windykatora salda57. Rozpatrując te dwie kwestie należy wziąć pod uwagę fakt, że przeciętny konsument nie zna prawa i mechanizmów związanych z procesem windykacji i tym bardziej też nie poradzi sobie w kwestiach księgowych, których nie wiąże zwykle z windykacją. Działania windykacyjne, często mają na celu wskazanie dowodu na istnienie woli po stronie konsumenta zapłaty przedawnionego roszczenia, stąd też sposób prowadzonego działania, może naruszać zapisy ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym. Zgodnie bowiem z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 26.02.2010 r., zarzut przedawnienia stanowi nadużycie w sytuacji, gdy zachowanie pozwanego dawało podstawę przypuszczeń, że wywiąże się on z obowiązku spełnienia dochodzonego pozwem roszczenia58. Jednak w innym wyroku Sąd Apelacyjny w Katowicach uznał, że podjęcie negocjacji w sprawie zasad spłaty zadłużenia i zawarcia ugody sądowej nie może być wprost zinterpretowane jako rezygnacja ze zgłoszonego zarzutu przedawnienia59. Mając na uwadze powyższe, należy dodać, że im dłużej trwa postępowanie windykacyjne, tym trudniej uniknąć konsumentowi nierozważnych decyzji. Dlatego też w tej sytuacji warto złożyć jednoznaczne oświadczenie o uchyleniu się od zapłaty, świadczące o skorzystaniu z prawa jakie daje przedawnienie roszczeń.

Windykacja a sankcje karne. Działalność windykacyjna jest obszarem, w którym istnieje wiele zagrożeń dla konsumentów. Granica pomiędzy dopuszczalnym prawem działaniem a naruszeniem tego prawa jest dość cienka, stąd tak często występujące nieprawidłowości. Mając na uwadze niezbyt dużą wiedzę konsumentów w zakresie przysługujących im uprawnień, warto wskazać te regulacje prawne, które mogą stanowić narzędzie skutecznej obrony. Jednym z nich jest art. 191 Kodeksu karnego60, zgodnie z którym jeżeli sprawca stosuje przemoc wobec osoby lub groźbę bezprawną w celu zmuszenia innej osoby do określonego działania, zaniechania lub znoszenia w celu wymuszenia zwrotu wierzytelności, podlega karze wolności

57 Potwierdzenie salda, zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 17.02.2005 r. (I A Ca 13/5), to uznanie niewłaściwe, rozumiane jako przyznanie przez dłużnika wobec wierzyciela istnienia długu. Charakter prawny tego rodzaju oświadczeń, należy w doktrynie i judykaturze do najbardziej spornych zagadnień. Uznanie niewłaściwe sui generis oświadczenie wiedzy, zawiera także pewne elementy woli, pozwalające na stosowanie wobec niego odpowiednio przepisów o czynnościach prawnych. 58 I A Ca 48/10. 59 Wyrok z dnia 30.09.2005 r., I A Ca 693/05. 60 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r., Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.

Strona | 15

od 3 miesięcy do 5 lat. Według Sądu Najwyższego, osobie, która poniosła szkodę z powodu działania innej osoby, przysługuje roszczenie o odszkodowanie i ma ono niewątpliwie charakter wierzytelności w rozumieniu 191§2 k.k. Tym samym, jeżeli osoba, której wyrządzono szkodę (chociażby w postaci utraty korzyści, które mogłaby osiągnąć, gdyby szkody jej nie wyrządzono) stosuje zamiast drogi prawnej, zakazane przez art. 191§ 2 k.k. środki, to formalnie wypełnia ona znamiona tegoż przestępstwa61. Jednak aby móc zastosować tego typu podstawę prawną, należy postarać się o dowody zastosowania wobec konsumenta np. groźby, ponieważ sprawstwo czynu winno być dla sądu bezsporne a nie prawdopodobne, nawet gdy stopień tego prawdopodobieństwa jest duży62. W przypadku gdy podczas procesu windykacyjnego, konsument jest nękany telefonami wzywającymi do zapłaty ma on prawo złożyć zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa do odpowiednich organów ścigania na podstawie art. 190a § 1 k.k. Uporczywe nękanie tzw. stalking, jest bowiem ścigany na wniosek pokrzywdzonego. Aby działania windykacyjne w tym wypadku nosiły znamiona przestępstwa, uporczywe nękanie winno wzbudzać w konsumencie uzasadnione poczucie zagrożenia lub istotnie naruszać prywatność (np. telefony w godzinach nocnych). Mówiąc o stalkingu, warto przedstawić bardzo obrazową tezę, którą postawił A. Skowron . „Stalker (…) poprzez różnorakie działania doprowadza do sytuacji, w której jego ofiara czuje się zaszczuta jak zwierzę. Jest to więc zachowanie godzące w najbardziej podstawowe, a zarazem wrażliwe sfery ludzkiej natury, naruszające prawo każdego z nas do życia wolnego od lęku i niebezpieczeństw63. W procesie windykacyjnym dość często występują sytuacje, w których przedsiębiorcy podejmują działania z zastosowaniem agresywnych praktyk rynkowych, takich jak groźba, przymus psychiczny lub obraźliwe sformułowania. Oczywiście biorąc pod uwagę ich wagę, ustawodawca zakwalifikował je jako czyny, do których mają zastosowanie przepisy kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia. Agresywna praktyka rynkowa będzie zatem podlegać karze grzywny, o czym mówi art. 15 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym. Według M. Sieradzkiej, wykroczenie popełnia przedsiębiorca, który stosuje nieuczciwe praktyki rynkowe (kwalifikowane na podstawie art. 8 u.p.n.p.r. lub zamieszczone na czarnej liście praktyk agresywnych, których stosowanie jest zakazane ex lege). Karę grzywny za stosowanie praktyk agresywnych wymierza się w wysokości 20 do 5000 zł. (art. 18 pkt 3 k.w.)64. Szczególnym

61 Wyrok SN z 12.10.2010 r., III KK 76/10. 62 Wyrok S.N. z dnia 02.04.2009 r., II KK 303/08. 63 A. Skowron, Artykuł Rzeczpospolita PCD 2011.9.8. „Stalking: czy o to chodziło ustawodawcy.” Teza 1. System Informacji Prawnej LEX 05/2012. 64 M. Sieradzka, Komentarz do art. 15 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, stan prawny 30.09.2008 r., System Informacji Prawnej LEX 05/2012r.

przykładem agresywnej praktyki rynkowej (w każdych okolicznościach) będzie np. żądanie natychmiastowej lub odroczonej zapłaty za produkt, którego konsument nie zamówił (patrz: art. 9 pkt 6 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym). Mając na uwadze obowiązujące przepisy prawne, można twierdzić, że dają one ochronę konsumentów w przypadku, gdy jego interes został naruszony lub zagrożony. Mimo to w przypadku, gdy dane działanie nie zostanie zakwalifikowane jako przestępstwo lub wykroczenie, konsument może skorzystać z przepisów ogólnych kodeksu cywilnego takich jak np. art. 24, dotyczący ochrony dóbr osobistych.

Podsumowanie i Wnioski. Działalność windykacyjna jest działaniem, mającym na

celu ochronę interesów wierzycieli. Jednakże z uwagi na szczególny charakter tej działalności, istotne jest aby przedsiębiorcy prowadzący windykację we własnym imieniu oraz przedsiębiorcy, którzy świadczą usługi windykacyjne na rzecz osób trzecich, podejmowali te działalność w oparciu o dobre obyczaje z poszanowaniem dóbr osobistych konsumentów. Niestety, prawdopodobnie z uwagi na oczekiwania wierzycieli w zakresie skuteczności egzekucji roszczeń, poprzez stosowanie praktyk przedstawionych w niniejszym artykule, niejednokrotnie naruszają prawa konsumentów. Niezwykle ważne jest zatem aby dostrzec różnice pomiędzy dozwoloną praktyką windykacyjną a tą sprzeczną z dobrymi obyczajami, wprowadzającą w błąd praktyką rynkową. Należy dodać, że przedsiębiorcy prowadzący działalność windykacyjną, często są zrzeszeni w organizacjach, w których przynależność obliguje do przyjęcia i przestrzegania kodeksu dobrych praktyk. Stosowanie praktyk sprzecznych z kodeksem może zatem powodować nałożenie przez organizację określonych sankcji. Warto także pamiętać, że istnieje wiele narzędzi obrony przed nieuczciwym działaniem przedsiębiorców i konsument ma prawo podjąć działania w celu ochrony własnych interesów. Mimo to istnieje potrzeba świadomego kontrolowania przez konsumentów swojego zadłużenia, nabywania umiejętności wykorzystania przepisów prawnych w celu ochrony własnych praw ale także konieczność wsparcia ze strony odpowiednich instytucji w celu ograniczenia stosowania nieuczciwych praktyk rynkowych.

Elżbieta Sługocka-Krupa Stowarzyszenie Rzeczników Konsumentów

Prawa konsumenta i ich rola w obrocie gospodarczym z udziałem konsumentów.

Wstęp. W procesie zaspokajania potrzeb konsumenckich z

jednej strony mamy do czynienia z profesjonalistą oferującym np. dobra bądź usługi, z drugiej strony mamy do czynienia z konsumentem, który na potrzeby własne lub

Strona | 16

też swojego gospodarstwa domowego nabywa oferowane przez profesjonalistę towary, bądź też zleca wykonanie usług. Oczywistym zatem jest, że z reguły konsument nie jest dostatecznie przygotowany, by wiedzy fachowej a także statusowi majątkowemu profesjonalisty przeciwstawić równoważne im atuty, co z kolei powoduje, że staje się on słabszą stroną stosunku zobowiązaniowego65. Taki układ przenosi wyłącznie na konsumenta potencjalne niebezpieczeństwo poniesienia nie tylko uszczerbku majątkowego, ale i niejednokrotnie uszczerbku na zdrowiu.

Jednakże należy mieć świadomość faktu, że mimo tak niekorzystnego rozkładu sił, to paradoksalnie właśnie konsument, poprzez m.in. rozległy system jego ochrony wyrażony w łatwiejszym dostępie do kompleksowej porady prawnej, ma przewagę w nieuniknionej konfrontacji.

Prawdziwą zatem jest teza, że do skutecznego prowadzenia własnego biznesu, poza pomysłem i kapitałem, potrzeba czterech rzeczy: sprytnego księgowego, uczciwego bankiera, rzetelnego brokera ubezpieczeniowego i co najważniejsze, dobrego prawnika. I jak potwierdziły to badania, znaczna część przedsiębiorców nie korzysta z żadnej pomocy prawnej, co z kolei przedkłada się na poziom i jakość załatwiania przez nich spraw, który daleki jest nie tylko od ideału ale i niejednokrotnie od dobrych obyczajów, nie mówiąc o poszanowaniu słusznych interesów konsumentów. I tak np. w 2010 r. 41 % przedsiębiorców nie korzystało pomocy prawników. Co więcej, 70 % z nich w ogóle nie zamierzało podjąć takiej współpracy w przyszłości. Najgorsza sytuacja jest wśród firm jednoosobowych bo aż 87 % z nich nie korzystało z usług prawników, z kolei w przypadku firm 2-9 osobowych odsetek ten wynosił 71 %.66 Mając powyższe na uwadze twierdzenie, że siła przedsiębiorcy oparta jest przede wszystkim na tym, że za nim stoi zaplecze prawne, jest mówiąc dosadnie pozbawione racji bytu. Tak więc siłą biznesu, którego zasady działania oparte są na konfrontacji w relacjach z konsumentem i dążeniu do dominacji i w konsekwencji do dyskryminacji jego praw, jest nie obsługa prawna, ale siła nabywcza pieniądza i przeświadczenie, że biednego konsumenta nie stać na dochodzenie swoich roszczeń. Bywa bowiem niejednokrotnie tak, że po złożeniu pozwu do sądu przedsiębiorca widząc, że bariera pieniężna została przez konsumenta lub instytucje go chroniące przełamana, dąży do ugodowego załatwienia sporu, chcąc uniknąć wydania wyroku w sprawie i tym samym nie dopuścić do swego rodzaju infamii w biznesie.

Natomiast siłą konsumentów nie jest wbrew pozorom (choć nie należy tego oczywiście przeceniać) rozbudowany

65 Podob. Z. Radwański, Prawo cywilne – część ogólna, C.H. Beck, s. 204. Zob. też K. Podgórski, Pojęcie konsumenta w przepisach prawa polskiego, Stowarzyszenie Rzeczników Konsumentów, Informator rzeczników Konsumentów, Nr 3, 2010 r., s. 4 – www.rzecznicy.konsumentów.eu. 66http://www.twoja-firma.pl/wiadomosc/16811544,41-proc-polskich-przedsiebiorcow-nie-korzysta-z-uslug-prawnikow.html

system poradnictwa prawnego, lecz sama zdolność do dokonywania świadomych wyborów. Konsument musi mieć zatem realną możliwość dokonania świadomego wyboru na rynku. Wolność tego wyboru jest najważniejszym instrumentem ochrony jego interesów, a służyć temu ma przede wszystkim rzetelna informacja o cenie i cechach oferowanego towaru oraz o efektywnych metodach jego użytkowania. A zatem jak słusznie podnosi E. Łętowska „ochrona konsumenta w ramach Wspólnoty Europejskiej oznacza działania na rzecz stworzenia warunków dla swobodnego wyboru i decyzji konsumenckiej”.67

Mając powyższe na uwadze zrozumiemy z czasem, że istotą prowadzenia biznesu nie jest wprawna żonglerka przepisami, lecz zrozumienie psychologii zachowań konsumenckich i kształtowanie w konsumentach postawy „lojalnych nabywców”, którzy, jak słusznie podnosi J. Witkowski, stanowią prawdziwe bogactwo każdej firmy.68 Natomiast kluczem do osiągnięcia tak pożądanego sukcesu będzie ni mniej ni więcej jak „odkurzenie” i przestrzeganie starej jak świat zasady „Klient nasz Pan”.

System ochrony konsumentów. Każdy z nas ma do spełnienia jakąś ważną rolę

społeczną, jednakże niezależnie od tego jaka ona jest, każdy z nas jest konsumentem. A bycie konsumentem to niezwykle poważna rola. Konsument winien znać zarówno swoje prawa jak i obowiązki. W szczególności winien orientować się w procedurach dochodzenia tych praw, bowiem wiedza ta pozwoli mu na uniknięcie wielu pułapek wolnego rynku. Trybunami owych praw winni być ci wszyscy (w tym instytucje), którzy realizują zadania z zakresu ochrony praw konsumentów. Nadto nie bez znaczenia dla postrzegania praw konsumenckich będą miały rozważania na gruncie konsumpcji, czy też psychologii zachowań konsumenckich, bowiem wszystko co dotyczy konsumentów i ich zachowań jest niezbędnym składnikiem zrozumienia natury praw konsumentów.

Współcześnie ochrona konsumentów realizowana jest w ramach dwóch systemów regulacyjnych: prywatnoprawnego, gdzie ochrona ta realizowana przez samych konsumentów oraz publicznoprawnego, gdzie ochrona ta realizowana przez organy publiczne (w Polsce np. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Urząd Komunikacji Elektronicznej, Inspekcję Handlową, powiatowych (miejskich) rzeczników konsumentów, Urząd Regulacji Energetyki i inne). Natomiast potrzebę tejże ochrony uzasadnia się dwojakiego rodzaju przesłankami, a mianowicie o charakterze ekonomicznym oraz o

67 E. Łętowska, Prawo umów konsumenckich, C.H.Beck, Warszawa 1999, s. 19. 68 J. Witkowski, Znaczenie marki produktu w kształtowaniu lojalności nabywców względem firmy, w: Przedsiębiorczość i konkurencyjność, praca zbiorowa pod red. Joanny Kotowicz-Jawor, t. IV, VII Kongres Ekonomistów Polskich Styczeń 2001 r., Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2001, s. 345.

Strona | 17

charakterze społecznym.69 A zatem czym jest ochrona konsumentów? Najprościej

można ją określić szereg działań ze strony wielu instytucji o różnych kompetencjach i realizowanych na wielu płaszczyznach.70 Jednakże aby w pełni zrozumieć jej istotę, zasadnym wydaje się poznać jej zarys historyczny.

Początki dynamicznego rozwoju ochrony konsumentów sięgają gwałtownych procesów uprzemysłowienia jakie miały miejsce w drugiej połowie XIX wieku.71 W doktrynie prawa konsumenckiego przyjęto, że pierwszą na świecie publiczną instytucją mającą za zadanie ochronę konsumentów powołał Parlament Szwedzki w 1809 r., był to komisarz parlamentarny zwany ombudsmanem. Pierwotnie jego zadaniem było kontrolowanie działalności administracji państwowej oraz wojska, jednakże w niedługim czasie jego kompetencje zwiększyły się o kwestie przestrzegania przepisów prawnych w kontaktach między konsumentami a przemysłem i handlem. Instytucja ombudsmana jest do dnia dzisiejszego charakterystyczną dla Skandynawii instytucjonalną formą ochrony konsumentów.72

Natomiast pierwsze działania w Europie Zachodniej podejmowane na rzecz konsumentów były związane z ich ochroną przed wyzyskiem i innymi nieuczciwymi praktykami producentów i dostawców. Działania takie podejmowała rozwijająca się we Francji i Wielkiej Brytanii z początkiem XIX wieku spółdzielczość konsumencka.73 Wspólną cechą tego typu działalności była samoobrona ludności uboższej przed nadużyciami wytwórców i dostawców oraz próba uniezależnienia się od producentów zaniżających zarobki. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że również polska spółdzielczość konsumencka ma podobne tradycje. Najstarszą tego typu organizacją na ziemiach polskich jest działająca do dziś, a istniejąca od 1863 r. (choć tak naprawdę chyba aktualnie nieco marginalizowana) PSS „Społem”, czyli Powszechna Spółdzielnia Spożywców. Zawarte w jej nazwie określenie „spożywców” tak naprawdę oznaczało konsumentów, gdyż w okresie gdy ją zakładano tak właśnie nazywano ówczesnych

69 Jak podnosi G. Rokicka u podstaw obu podejść leży założenie dotyczące ułomności w funkcjonowaniu rynku, które zakłócając model konkurencji doskonałej, wpływają na nierównowagę stron zaangażowanych w grę rynkową, przy czym stroną słabszą, niż wynika to z teorii, jest właśnie konsument. Zob. G. Rokicka, Polityka konsumencka Wspólnot Europejskich, SKP Warszawa 2000, s. 5. 70 Zob. G. Rokicka, Polityka konsumencka Wspólnot Europejskich, SKP Warszawa 2000, s. 5. 71 Zob. J. Dutkiewicz, U. Łysoń, M. Niepokulczycka, E. Sieliwanowicz, Prawa konsumenta, Difin, Warszawa 2000, s. 23. 72 Zob. J. Dutkiewicz, U. Łysoń, M. Niepokulczycka, E. Sieliwanowicz, Prawa konsumenta, Difin, Warszawa 2000, s. 24. 73 Pierwsze spółdzielnie konsumenckie powstały we Francji w mieście Lyon w 1835 r. i w Wielkiej Brytanii w mieście Rochdale w 1844 r. Formuła spółdzielczości okazała się bardzo przydatna, o czym świadczyć może fakt, że w 1903 r. w Wielkiej Brytanii funkcjonowało już prawie 1500 spółdzielni konsumenckich. Szerzej: J. Dutkiewicz, U. Łysoń, M. Niepokulczycka, E. Sieliwanowicz, Prawa konsumenta, Difin, Warszawa 2000, s. 24.

konsumentów.74 Natomiast w okresie tzw. drugiej rewolucji

przemysłowej, jaka rozpoczęła się w świecie gospodarki rynkowej lat czterdziestych i pięćdziesiątych XX w. nastąpił szybki rozwój ochrony interesów konsumentów. Oczywiście nie bez znaczenia dla rozwoju ochrony konsumentów są lata końcowe XIX wieku i początkowe XX w., jednakże kamieniem milowym w historii konsumenckiej, jest wystąpienie w Kongresie Stanów Zjednoczonych Ameryki Prezydenta Johna F. Kennedy’ego, który 15 marca 1962 r. przedstawił własny projekt ustawy o prawach konsumentów formułujący podstawowe prawa konsumenckie.75 Jak podaje D. Hoffman, były nimi: prawo do informacji, prawo do ochrony życia i zdrowia, prawo do ochrony interesów gospodarczych, prawo do pomocy przy realizacji roszczeń, gdy transakcja nie powiodła się oraz prawo do reprezentowania swych interesów.76 Generalnie w literaturze tematu można spotkać pewne różnice w nazewnictwie poszczególnych praw77, jednakże niezależnie z jakim autorem mamy do czynienia jedno jest pewne, przy ich tworzeniu zapewne chodziło przede wszystkim o to, iż tempo zmian społecznych i technologicznych sprawia, że ludziom coraz trudniej jest ocenić oferowane im dobra i usługi,78 a zatem naturalną konsekwencją tychże zdarzeń jest powstanie pewnych ogólnych zasad, które określałyby prawa regulujące ochronę najsłabszych uczestników rynku. Praw, które stałyby się podstawą podjętych rozwiązań legislacyjnych w zakresie ochrony konsumentów.

J.F. Kennedy przedstawił projekt zwany dziś jako Karta Praw Konsumenta (tzw. Consumer Bill of Rights).79 W ten sposób Stany Zjednoczone Ameryki Północnej były pierwszym krajem, który zdefiniował konsumenta jako homo oeconomicus.80 Wystąpienie to miało tak kolosalne i

74 Zob. J. Dutkiewicz, U. Łysoń, M. Niepokulczycka, E. Sieliwanowicz, Prawa konsumenta, Difin, Warszawa 2000, s. 24. 75 Por. J. Dutkiewicz, U. Łysoń, M. Niepokulczycka, E. Sieliwanowicz, Prawa konsumenta, Difin, Warszawa 2000, s. 26 oraz D. Hoffmann, Teoria prawa ochrony konsumenta oraz aktualny stan uregulowań prawnych w tej dziedzinie, w: Europejskie prawo ochrony konsumenta, red. naukowa R. Myślicki, Instytut Europejski w Łodzi, Łódź 1998, ss. 15-16. 76 Zob. D. Hoffmann, Teoria prawa ochrony konsumenta oraz Europejskie prawo ochrony konsumenta, red. naukowa R. Myślicki, Instytut Europejski w Łodzi, Łódź 1998, ss. 15-16. 77 A. Aldridge, Konsumpcja, wyd. pierwsze, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2006, s. 159. 78 A. Aldridge, Konsumpcja, wyd. pierwsze, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2006, s. 159. 79 Zob. Polityka konsumencka i ochrona interesów konsumentów. Materiały dla pracowników i działaczy samorządów terytorialnych, Federacja Konsumentów i Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, 1999 r., s. 5. 80 K. Podgórski, Konsekwencje prawne niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową w świetle art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego, Stowarzyszenie Rzeczników Konsumentów, Biuletyn Rzeczników Konsumentów, Nr 1, 2011, s. 11. – www.rzecznicy.konsumentów.eu.

Strona | 18

przełomowe znaczenie dla tworzenia nowoczesnego systemu ochrony interesów konsumentów, że dzień, w którym wystąpił Prezydent USA jest obchodzony na całym świecie jako międzynarodowy dzień konsumentów.

Aktualnie na gruncie prawa europejskiego ochrona konsumentów ma wielkie znaczenie. Warto w tym miejscu wspomnieć, że dążąc do popierania interesów konsumentów i zapewnienia wysokiego poziomu ochrony konsumentów, Unia Europejska przyczynia się do ochrony zdrowia, bezpieczeństwa i interesów gospodarczych konsumentów, jak również wspierania ich prawa do informacji, edukacji i organizowania się w celu zachowania ich interesów.81 Także w Polsce władze publiczne winny chronić konsumentów przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi.82 Wspomniane regulacje tak naprawdę formułują prawa konsumentów.

Niezależnie od wieku na konsumencie spoczywają nie tylko pewne obowiązki, którym musi podołać, w szczególności w trakcie zakupu towaru czy też zlecając usługi, bądź też na etapie składania reklamacji czy też już w procesie dochodzenia swoich roszczeń, ale także przysługują mu pewne prawa zwane w doktrynie „prawami konsumenta”. Prawa te winny być bezwzględnie przestrzegane a ich naruszenie winno spotkać się z ogólnym potępieniem, w szczególność w sferze gospodarczej. Zdaniem moim nie powinno być bowiem miejsca w obrocie handlowym, a w szczególność z udziałem konsumentów dla przedsiębiorców, którzy nie chcą respektować praw należnych konsumentom i przestrzegać zasad dobrych obyczajów kupieckich czy też poszanowania konkurencji.

Uniwersalność praw konsumentów. Jak już zaznaczono, za datę narodzin praw konsumenta

przyjmuje się dzień 15 marca 1962 r., w którym prezydent Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej J. F. Kennedy przedstawił podczas spotkania w Kongresie USA projekt ustawy o prawach konsumentów. Ustalono w nim następujące prawa: prawo do bezpieczeństwa, prawo do informacji, prawo do wyboru, prawo do głosu.83

Począwszy od 1962 r., konsumenckie grupy nacisku dążyły do rozszerzenia praw konsumenta poza cztery punkty wyznaczone w przemowie J. F. Kennedy’ego. Organizacja Consumers International zaproponowała cztery dodatkowe prawa, tj. prawo do zadośćuczynienia, prawo do edukacji konsumenckiej, prawo do zdrowego

81 Art. 169 ust 1 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana: Dz. Urz. UE C 83/47 z dnia 30 marca 2010). 82 Art. 76 ustawy z dnia 2 kwietnia 1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1997 r., Nr 78, poz. 483 z późn. zm.). 83 A. Aldridge, Konsumpcja, Wydawnictwo Sic! s.c., Wydanie I, Warszawa 2006 s. 159.

środowiska oraz prawo do zaspokojenia podstawowych potrzeb.84

Nadto z czasem pojawiło się jeszcze jedno zagadnienie związane z prawami konsumenta, tj.: prawo do prywatności85, którego przejawem było uchwalenie przez ustawodawstwo licznych krajów ustaw mających chronić obywateli przed zagrożeniem dla ich prywatności.86 Prawo to w dobie globalizacji oraz powszechnego dostępu do Internetu może urosnąć z czasem do najistotniejszego z praw, tym bardziej, że coraz trudniej jest niektórym podmiotom oprzeć się pokusie zbierania danych, w tym danych osobowych konsumentów i na każdym kroku mamy do czynienia z takimi działaniami.87 Oczywiście jest to konsekwencja pewnych sytuacji i działań handlowych z udziałem konsumentów, jednakże właśnie z tychże powodów przestrzeganie tego prawa ma istotne znaczenie dla ochrony interesów konsumentów.

Prawa ogłoszone przez J. F. Kennedy’ego legły u podstaw opracowania w 1985 r. Rezolucji ONZ, przyjętej jednomyślnie, a zawierającej Wytyczne w Sprawie Ochrony Konsumentów Zgromadzenia Ogólnego ONZ, zgodnie z którymi polityka państwa winna być dostosowana do własnych potrzeb, jednocześnie zapewniając konsumentom prawo do: bezpieczeństwa, ochrony interesów ekonomicznych, informacji i edukacji, efektywnego systemu dochodzenia roszczeń i zrzeszania się i reprezentacji.

Zanim jednakże prawa sformułowane przez prezydenta USA stały się w/w wytycznymi zostały one przyjęte Uchwałą Rady z 14 kwietnia 1975 r. w sprawie wstępnego programu EWG dotyczącego ochrony i informowania konsumentów, a następnie zostały zaakceptowane przez inne kraje oraz Międzynarodową Organizację Związków Konsumenckich, której to organizacje członkowskie powyższe prawa promowały, rozwijały i wprowadzały w

84 A. Aldridge, Konsumpcja, Wydawnictwo Sic! s.c., Wydanie I, Warszawa 2006 s. 160. 85 A. Aldridge, Konsumpcja, Wydawnictwo Sic! s.c., Wydanie I, Warszawa 2006 s. 161-162. 86 Przykładem mogą być uchwalone w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku sześć fundamentalnych zasad prywatności dla epoki komputerów, których wpływ niewątpliwe można znaleźć w aktualnie obowiązującym ustawodawstwie polskim. Szerzej: A. Aldridge, Konsumpcja, Wydawnictwo Sic! s.c., Wydanie I, Warszawa 2006 s. 161-162. 87 Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych szacuje, że w Polsce jest kilkaset publicznych rejestrów, które gromadzą informacje na nasz temat. Kolejną bazę tworzy Najwyższa Izba Kontroli. Do podmiotów gromadzących dane o osobach fizycznych, w tym konsumentach zaliczyć można m.in.: służby specjalne, inne służby jak policja, ZUS, NFZ, banki, Kościół, firmy ubezpieczeniowe, administracja publiczna, sklepy internetowe, serwisy aukcyjne, serwisy społecznościowe, itp. Szerzej w artykule: Co oni w tobie wiedzą i jak to wykorzystują, Polska Gazeta Krakowska, 16 lutego 2012 r., s. 9.

Strona | 19

życie.88 Najważniejszą normą prawną prawa polskiego

odnoszącą się do ochrony konsumentów i zarazem regulującą poziom tej ochrony jest art. 76 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej89, który nakłada na wszystkie władze publiczne obowiązek ochrony konsumentów przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Tak więc z jednej strony Konstytucja nakłada na władze publiczne obowiązek ochrony praw konsumentów przed działaniami, które mogą zagrozić ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu (dotyczy to całego społeczeństwa, którego obywatel są także przecież konsumentami różnych dóbr, ich użytkownikami lub najemcami), z drugiej zaś strony chroni ich przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Jest to przepis o charakterze ogólnym, nie precyzujący środków tej ochrony, skutków naruszeń tego prawa, trybu postępowania w tych przypadkach. Konstytucja wprowadza tylko tę zasadę, ogłaszając bliższe rozstrzygnięcie tych kwestii w ustawach, jednakże powyższy przepis jest kluczem do lepszej i skuteczniejszej ochrony interesów konsumenckich w Polsce. Jest swoistą opoką, najważniejszą z konsumenckich norm prawnych polskiego systemu prawnego. Zdaję sobie jednak sprawę z tego, iż brakuje prawnych uregulowań nowych zjawisk, które pojawiły się wraz z gospodarką rynkową, że nasze prawo konsumenckie w wielu dziedzinach nie jest jeszcze adekwatne do rzeczywistości rynkowej, jednakże w ostatnich latach wprowadzono do polskiego systemu prawa wiele niezwykle ważnych i potrzebnych instytucji, jak choćby upadłość osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, tzw. leasing konsumencki, pozwy grupowe, nieuczciwe praktyki rynkowe, i inne, które przy wszystkich swoich niedoskonałościach tworzą stale się doskonalący system ochrony konsumentów.

Także judykatura, a w szczególności orzecznictwo Sądu Najwyższego współtworzą system ochrony konsumentów, określając np. kiedy mamy do czynienia ze sprawą konsumencką. I tak np. zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 29 lutego 2000 r., sygn. III CZP 29/99, opublikowaną m. in. w OSNC 2000/9/52, „sprawy wynikające z umowy najmu lokalu mieszkalnego, przeznaczonego do zaspokajania osobistych potrzeb mieszkaniowych najemcy i osób bliskich, gdy wynajmującym jest przedsiębiorca prowadzący działalność w zakresie najmu lokali, są "sprawami o ochronę konsumentów" w rozumieniu art. 61 k.p.c.”.

88 Zob. Polityka konsumencka i ochrona interesów konsumentów. Materiały dla pracowników i działaczy samorządów terytorialnych, Federacja Konsumentów i Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, 1999 r., s. 5, a także: Ochrona konsumentów. Tom I. Aspekty prawne i instytucjonalne. Nowe uregulowania. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Warszawa 2000, s 21. 89 Dz. U. z 1997, Nr 78, poz. 483.

Niestety nie można oprzeć się wrażeniu, że powyższe orzeczenie przeczy zawartemu w art. 76 Konstytucji RP rozróżnieniu pojęcia najemcy od konsumenta.

W tym miejscu należy zaznaczyć, iż przez szereg lat w polskiej doktrynie i judykaturze toczyła się długa i intensywna dyskusja o tym, czy prawa konsumentów mają znaleźć się w jednym akcie prawnym, swoistego rodzaju kodeksie, czy też powinny być rozproszone w różnych rodzajach ustaw. W krajach Unii Europejskiej jest to w zasadzie zróżnicowane, konkretne rozwiązania są wprowadzane w oparciu o tradycję prawniczą danego kraju, jednakże w oparciu legislację wspólnotową.

Obecnie w naszym ustawodawstwie kwestie dotyczące ochrony konsumentów uregulowane są w różnego rodzaju aktach prawnych, na których czele stoi Konstytucja.

Aktualnie rozróżnia się następujące prawa konsumenta: prawo do bezpieczeństwa, prawo do informacji i edukacji, prawo do ochrony interesów ekonomicznych, prawo do zrzeszania się i reprezentacji, prawo do efektywnego systemu dochodzenia roszczeń.

Mając na uwadze tak określone prawa konsumenta

pozostaje tylko znaleźć efektywny sposób ich ochrony. Jednakże analizując treści poszczególnych praw, także w ujęciu historycznym, wydaje się, że ochrona ta winna być prowadzona trójnasób, t.j.: za pomocą wolnego rynku, za pomocą państwa lub poprzez organizacje oparte na wolontariacie.

Treść praw konsumenta i ich znaczenie w relacjach

pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą. 1) Prawo do bezpieczeństwa. Prawo do bezpieczeństwa, czyli ochrony życia i zdrowia

konsumentów wymaga, aby towary i usługi oferowane konsumentom nie mogły stwarzać zagrożenia dla ich życia i zdrowia. Należy tu wskazać na konieczność obrony przed promowaniem i sprzedawaniem dóbr zagrażających zdrowiu i życiu.

Wśród ogólnych praw konsumenta, prawo do bezpieczeństwa uznawane jest powszechnie jako najważniejsze. Ma ono odzwierciedlenie np. w oznakowaniu CE90, będącym de facto deklaracją

90 Np. oznakowanie CE przy zabawkach winno być umieszczone na zabawce albo na jej opakowaniu i powinno być ono widoczne, czytelne i nie dające się łatwo usunąć. Oczywiście przepisy określają wymagania dla zabawek w zakresie ich właściwości mechanicznych, fizycznych, chemicznych i elektrycznych, a także w zakresie palności, higieny oraz nawet radioaktywności. I tak np. zabawki służące do zabawy dla dzieci w wieku do lat 3, ich części składowe oraz wszelkie części odłączalne muszą mieć takie wymiary, aby nie było możliwe ich połknięcie lub wprowadzenie do jakiegokolwiek otworu w ciele człowieka. Zabawki lub ich części a także opakowania, w których są wprowadzane do obrotu, nie mogą powodować ryzyka uduszenia albo udławienia. W celu zapobieżenia powyższemu stworzono np. „specjalne” urządzenie o kształcie przechylonego cylinderka, którego zadaniem jest sprawdzenie i upewnienie się, czy zabawka składa się z

Strona | 20

producenta, że dany wyrób spełnia zasadnicze wymagania i został poddany odpowiedniej procedurze oceny zgodności przewidzianej w dyrektywie dotyczącej danego wyrobu. Oznakowanie takie powoduje, że produkty nim oznaczone mogą swobodnie krążyć po Wspólnym Rynku i żaden kraj nie może ograniczać obrotu tymi wyrobami, chyba że oznakowanie takie zostało naniesione z naruszeniem obowiązującym w tej materii zasad. 91

Należy w tym miejscu zaznaczyć, że Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, który podejmie wiedzę, że produkt stwarza zagrożenie dla życia i zdrowia użytkowników wszczyna w zakresie stosowne postępowanie administracyjne (np. po otrzymaniu informacji od Inspekcji Handlowej, która jest organem kontrolującym produkty pod kątem spełniania przez nie wymagań bezpieczeństwa). Podstawą do podjęcia działań są również sygnały pochodzące z innych źródeł – na przykład od konsumentów lub od władz nadzoru innych Państw Członkowskich UE. Gdy Prezes UOKiK stwierdzi, że produkt stwarza zagrożenie dla życia i zdrowia użytkowników, może – w drodze decyzji – nałożyć na jego producenta lub dystrybutora określone obowiązki, m.in. zakazać wprowadzania produktu na rynek lub nakazać: oznakowanie produktu ostrzeżeniami o zagrożeniach, jakie powoduje; ostrzeżenie konsumentów, np. przez zamieszczenie ogłoszenia w prasie; wyeliminowanie zagrożenia; wycofanie produktu z rynku; wycofanie produktu od konsumentów. Wycofanie produktu od konsumentów oznacza, że przedsiębiorca musi go odkupić od użytkowników za cenę, po jakiej go kupili, bez względu na stopień zniszczenia. Konsument posiadający dowód zakupu może wystąpić z takim roszczeniem do dystrybutora, u którego wyrób zakupił, a w przypadku, gdy takiego dowodu nie posiada – bezpośrednio do producenta. Produkty uznane przez Prezesa UOKiK za niespełniające wymagań bezpieczeństwa są wpisywane do Rejestru

małych elementów, które malusiński może połknąć. Rozmiary tegoż tajemniczego urządzenia, które winno być moim zdaniem w każdym domu, gdzie są małe dzieci, określa norma zharmonizowana Polska Norma PN-EN 71-1:2001 „Bezpieczeństwo zabawek. Właściwości mechaniczne i fizyczne”. Oczywiście należy przytoczyć, iż wraz z ostrzeżeniem o treści „Nieodpowiednie dla dzieci w wieku poniżej 3 lat”, na takiej zabawce nie przeznaczonej dla tychże dzieci winna być także podana informacja o szczególnym ryzyku związanym z takim ograniczeniem. Na zabawkach może być również umieszczony graficzny znak ostrzegawczy dotyczący wieku dziecka. Kwestie te reguluje Polska Norma PN-EN 71-6:2001 „Bezpieczeństwo zabawek – znak ostrzegawczy dotyczący wieku”. Niestety ale inna sprawa jest, że aż 90% konsumentów nie czyta informacji na opakowaniach zabawek. Ponad połowa z nas robi zakupy pod wpływem impulsu- źródło: www.uokik.gov.pl.. 91 W prawie polskim powyższe znajduje unormowanie w ustawie z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz. U. z 2004 r., Nr 204, poz. 2087) a zasada bezpieczeństwa realizowana jest w szczególności poprzez ustawę z dnia 12 grudnia 2003 r. o ogólnym bezpieczeństwie produktów (Dz. U. z 2003 r., Nr 229, poz. 2275 z późn. zm.).

produktów niebezpiecznych. Na przedsiębiorcę, który wprowadzi takie produkty na rynek, może zostać nałożona kara pieniężna w wysokości do 100 tyś. zł. Prezes UOKiK może również z własnej inicjatywy informować opinię publiczną o produktach stwarzających zagrożenie dla konsumentów.92

2) Prawo do informacji i edukacji. Z początkiem lat siedemdziesiątych, wzorem Stanów

Zjednoczonych, w Europie zaczęły kształtować się ruchy konsumenckie. W efekcie dostrzeżono własne interesy tej grupy uczestników rynku i uwzględniając je, zmieniono lub odpowiednio interpretowano przepisy prawne. W szczególności w Unii Europejskiej za jedno z fundamentalnych praw konsumenckich uznano prawo do informacji i edukacji, czego pierwszym normatywnym wyrazem było wydanie dyrektywy o reklamie wprowadzającej w błąd (Dyrektywa nr 450/84/EWG z dnia 10 września 1984 r. w sprawie ujednolicenia przepisów prawnych i administracyjnych Państw Członkowskich dotyczących reklamy wprowadzającej w błąd). W Unii Europejskiej i w ustawodawstwie krajowych państw Wspólnoty, jak podkreślono, właśnie prawo do informacji ma donioślejsze znaczenie aniżeli inne prawa konsumenta.

Jak słusznie zauważa A. Aldridge, pod pojęciem prawa do informacji należy rozumieć konieczność ochrony przed oszustwem i rażąco wprowadzającymi w błąd informacjami, reklamami, etykietowaniem oraz innymi praktykami, a także zapewnienie dostępu do możliwie najpełniejszych informacji, niezbędnych do podjęcia jak najwłaściwszej decyzji.93 Konsumenci powinni mieć zapewnioną możliwość świadomego podejmowania decyzji i dokonywania wyboru dóbr i usług, bowiem pozycja konsumenta na rynku jest ściśle powiązana z jego świadomością prawną, dostępem do informacji czy edukacją w tym zakresie.

Bezdyskusyjnym jest kwestia dostępu konsumenta do informacji i edukacji konsumenckiej. Konsumenci winni mieć zapewnioną możliwość świadomego podejmowania decyzji i dokonywania wyboru dóbr i usług, gdyż pozycja konsumenta na rynku jest ściśle powiązana z jego świadomością prawną, dostępem do informacji czy edukacją w tym zakresie. Podstawą do dokonania przez konsumenta racjonalnych wyborów musi być rzetelna informacja o cechach oferowanych towarów i usług, warunkach bezpiecznego ich używania i korzystania oraz informacja o procedurach reklamacyjnych w przypadku ujawnienia ich niewłaściwej jakości. 94

92 Źródło: http://www.uokik.gov.pl/kompetencje.php. 93 A. Aldridge, Konsumpcja, Wydawnictwo Sic! s.c., Wydanie I, Warszawa 2006 s. 159. 94 I tak np. w przypadku zabawek kwestie te reguluje instrukcja używania zabawki, która powinna być dołączona do zabawki gdy

Strona | 21

Prawo do rzetelnej informacji ma ułatwić konsumentom podejmowanie właściwej decyzji przy dokonywaniu czynności związanych z obrotem handlowym. Problem jaki tu może powstać wynikać może w szczególności z relacji pomiędzy profesjonalistą a konsumentem, które mogą nieść za sobą pewnego rodzaju patologie. Ograniczenia w dostępie konsumentów do informacji jak i brak rzetelnej informacji dodatkowo wzmacniany szumem informacyjnym w związku z nadmiarem reklam jakie docierają do konsumentów jest jednym z czynników mających wpływ na pozycję konsumentów względem innych podmiotów na rynku. Do czynników tych można zaliczyć również brak wpływu konsumentów na warunki zawieranych umów, brak bezpieczeństwa, ograniczenia konkurencji jak i ograniczenia w dostępie konsumentów do wymiaru sprawiedliwości.95

Polskie prawo nakłada na sprzedawcę obowiązek udzielania konsumentowi potrzebnych wyjaśnień o stosunkach prawnych i faktycznych dotyczących rzeczy sprzedanej oraz wydać posiadane przez siebie dokumenty, które tej rzeczy dotyczą. Konsument zasadniczo ma prawo oczekiwać dwóch rodzajów informacji: po pierwsze informacji o samym produkcie, po drugie informacji i postanowień dotyczących samej umowy. Niestety ale w praktyce konsumenci podczas zakupu towaru nie zawsze zwracają uwagę na to, czy np. instrukcja jest zapisana w języku polskim i czy w ogóle ona jest, a potem rodzą się problemy z właściwym korzystaniem z zakupionego urządzenia. Niepokojące jest to (jak zaznaczono wcześniej), że wg badania przeprowadzonego na zlecenie UOKiK przez TNS OBOP pokazują, że najrzadziej instrukcje obsługi i konserwacji czytamy w przypadku zabawek.

Niezależnie od powyższego w trakcie podejmowania decyzji o wyborze niejednokrotnie konsumenci biorą pod uwagę doświadczenia innych konsumentów. Czasami zdarza się, ze konsumenci którzy chcą kupić jakiś towar którego nigdy wcześniej nie używali obserwują innych i postępują podobnie. Takie zachowanie jest niczym innych jak konformizmem informacyjnym, a polega on na podporządkowaniu się innym, kiedy spostrzegamy ich jako źródło informacji, dające wskazówki dla naszego zachowania.96 Właśnie m.in. dlatego konsumenci radzą się znajomych, w szczególności ty którzy mają już doświadczenie w korzystaniu z danego produktu. Jak słusznie podnosi A. Falkowski, T. Tyszka, z tego właśnie powodu w marketingu produktów i usług chętnie

wymagają tego względy bezpieczeństwa. Powinna być ona dołączona w szczególności do zabawek przeznaczonych do zawieszania się (zjeżdżalnie, trapezy, itp.) oraz zabawek, które stanowią miniaturę lub model urządzenia przeznaczonego dla osób dorosłych. Oczywiście instrukcja winna być sporządzona w języku polskim. 95 Szerzej: G. Rokicka, Polityka konsumencka Wspólnot Europejskich, SKP Warszawa 2000, s. 6-7. 96 Zob. A. Falkowski, T. Tyszka, Psychologia zachowań konsumenckich, Wyd. drugie poszerzone, GWP, Gdańsk 2009, s. 179.

wykorzystuje się różnego rodzaju świadectwa konsumentów oraz ekspertów poparte wynikami jakiś badań lub ocen.97 Oczywiście marketingowe koncepcje są budowane na założeniu, ze specjaliści od marketingu najpierw zbadają i poznają potrzeby konsumenckie, a następnie będą tworzyć i ulepszać produkty i usługi, które zaspokoją te potrzeby. Badania takie dostarczają różnych typów informacji.98

Relacje pomiędzy konsumentami są czasami tak silne, że nie dziwi już nikogo sytuacja kiedy negatywna opinia jednego konsumenta co do danego produktu, może wywołać w drugim konsumencie stan zniechęcenia do tego towaru, jak i negatywna opinia o samym sprzedawcy i jego złych relacjach z konsumentami, może skutecznie zmniejszyć liczbę kupujących u niego osób.

Wydanie instrukcji w języku polskim jest obowiązkiem sprzedawcy i konsumenci powinni żądać takiego dokumentu.99 Przełomem w tej materii stała się ustawa o języku polskim100, która nakazała aby na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w obrocie z udziałem konsumentów oraz przy wykonywaniu przepisów z zakresu prawa pracy używa się języka polskiego, jeżeli: konsument lub osoba świadcząca pracę ma miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w chwili zawarcia umowy oraz umowa ma być wykonana lub wykonywana na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Ustawa stanowi również, że jej zapisy stosuje się do dokumentów i informacji, których obowiązek sporządzenia lub podania wynika z odrębnych przepisów.

3) Prawo do ochrony interesów ekonomicznych. Ochrona interesów ekonomicznych konsumentów

wiąże się z zaspokajaniem ich podstawowych potrzeb, dostępem do towarów i usług oraz możliwością wyboru zgodnego z indywidualnymi potrzebami, w oparciu o jasne i rzetelne przesłanki. Interes ekonomiczny konsumenta musi być chroniony przed nadużywaniem silniejszej pozycji przez profesjonalistę (producenta, pośrednika, sprzedawcę czy usługodawcę).

Konsumenci przed zakupem towaru popełniają w zasadzie ten sam błąd, który jest efektem pośpiechu w podejmowaniu decyzji dotyczącej zakupu, po prostu nie zawsze odwiedzają kilka placówek handlowych i nie porównują cen oraz ofert i warunków sprzedaży.

97 Szerzej: A. Falkowski, T. Tyszka, Psychologia zachowań konsumenckich, Wyd. drugie poszerzone, GWP, Gdańsk 2009, s. 179. 98 Szerzej: A. Jachnis, psychologia konsumenta. Psychologiczne i socjologiczne uwarunkowania zachowań konsumenckich, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz-Warszawa 2007, s.26. 99 Obowiązek ten wynika z art. 3 ustawy z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2002, Nr 141, poz. 1176 z późn. zm.). 100 Ustawa z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim (dz. U. z 1999 r., Nr 90, poz. 999 z późn. zm.).

Strona | 22

Oczywiście powyższe nie dotyczy sytuacji, gdy dany towar bądź usługę oferuje jedyny producent. Nadto konsumenci nie zawsze czytają zapisy umowy, bądź zapisy karty gwarancyjnej, które w zasadzie są mniej lub bardziej korzystne dla konsumentów. Powyższe jak wiemy wynika z faktu, że to gwarant ustala treść warunków tejże karty. Zachowania takie w wielu przypadkach ograniczają możliwość ochrony ich interesów ekonomicznych.

Konieczność zaspokajania rożnego rodzaju potrzeb skłania konsumentów do spędzania czasu w sklepach i niekończących się „bojach” z usługodawcami. Powyższe związane jest z podejmowaniem decyzji w sprawach konsumenckich. Musimy po prostu wiedzieć czego nam brakuje, czyli uświadomić sobie występowanie potrzeby co z kolei stanowi pierwszą fazę związaną z realizacją zakupu, a następnie przejść do drugiej fazy tj. oceny w jaki sposób możemy tę potrzebę zrealizować. Oczywiście będzie tu istotne wzięcie pod uwagę zarówno aspekty fizyczne produktu bądź usługi jak i nasze możliwości finansowe. W tym miejscu mamy czas na ewentualne poszukiwania alternatywy wyboru i dopiero następuje ostatnia faza, czyli zakup. Oczywiście nie bez znaczenia dla tego stanu jest stanowisko konsumenta, rozumiane w literaturze, jako „konsument odkrywca”. W tym stanie konsument powodowany wiecznie niezaspokojoną ciekawością, jako odkrywca wciąż poszukuje nowych wrażeń, a zasadniczą aktywnością konsumenta jako odkrywcy jest polowanie na okazje i przeceny.101

Powyższe stanowi przebieg podejmowania decyzji o zakupie, który tak naprawdę w świadomości konsumentów sprowadza się do prostych czynności typu „wchodzę i kupuje”.

Podczas procesu zakupu towarzyszą konsumentom decyzje, które można podzielić na: decyzje rozważne – związane są one na ogół z zakupami produktów technicznie złożonych, bądź o duże j wartości w oparciu o szczegółową analizę wszelkich za i przeciw; decyzje racjonalnie uproszczone – dotyczą już produktów nabywanych przez konsumenta i mogą się one opierać na własnych doświadczeniach bądź naśladownictwie zachowań innych konsumentów; decyzje nawykowe – wiążą się one z dokonywaniem zakupów powtarzalnych i relatywnie tanich towarów, bez każdorazowego analizowania wszystkich za i przeciw oraz decyzje impulsywne – podejmowane pod wpływem chwilowego impulsu, spontanicznie, kierując się emocjami.102

Bycie konsumentem nie jest łatwe, bowiem wiele czynników determinuje nasze zachowanie na rynku. Niestety ale wśród tych czynników znaleźć można także

101 A. Aldridge, Konsumpcja, Wyd. pierwsze, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2006, s. 20. 102 Szerzej: J. Dutkiewicz, U. Łysoń, M. Niepokulczycka, E. Sieliwanowicz, Prawa konsumenta, Difin, Warszawa 2000, ss. 14-15.

nieuczciwych przedsiębiorców, którym obce są dobre obyczaje kupieckie czy też poszanowanie słusznych interesów konsumentów.

Interes ekonomiczny konsumenta musi być chroniony przed nadużywaniem silniejszej pozycji przez profesjonalistę (producenta, pośrednika, sprzedawcę czy usługodawcę). Osiągnięciu tego celu służą m. in. także określenie katalogu niedozwolonych warunków umów, a także zakaz stosowania czynów nieuczciwej konkurencji (np. w reklamie, marketingu). Szczególne typy umów konsumenckich (umowy zawierane poza siedzibą firmy, umowy zawierane na odległość, umowy o kredyt konsumencki, umowy podróży) wymusiły sformułowanie zasad gwarantujących ochronę interesów strony słabszej. Jak słusznie podnosi A. Aldridge, konsumenci są zazwyczaj najlepszymi orędownikami własnych interesów i odnoszą korzyści z posiadania maksymalnego możliwego wyboru oraz dostępu do obiektywnej informacji, na których mogą go oprzeć.103

Największym atutem konsumentów w relacjach z przedsiębiorcą, jest wybór. Nikt konsumenta nie zmusza do zakupy towaru u tego lub tamtego sprzedawcy. Konsument w istocie nie musi kupować „tam gdzie zawsze”, nie musi kupować „tam gdzie najtaniej”, ale zawsze może kupować tam gdzie chce. Wolny wybór jest istotą „wolnego konsumenta”, ale jest także de facto jego „bronią”.

Natomiast wyrazem tego wyboru, jak słusznie podkreśla się w doktrynie konsumeryzmu, jest popyt, który jest także siłą napędową wydajności gospodarczej, wzrostu i dobrobytu. Wybór ten jest korzystny dla porządku społecznego, ponieważ promuje autentyczną stabilność społeczną, którą cieszyć mogą się jedynie wolne społeczeństwa.104

Zresztą nie przez przypadek jedną z zasad wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę jest zasada poszanowana słusznych interesów konsumentów, która wraz z zasadą poszanowania dobrych obyczajów105, stanowi tak naprawdę istotę „prawa do wyboru” i nadto jest przejawem uczciwych reguł kreujących tenże wybór.

4) Prawo do zrzeszania się i reprezentacji. Konsumenci mają prawo reprezentowania swego

stanowiska we wszystkich sprawach ich dotyczących i to zarówno indywidualnych, jak i zbiorowych. Mają prawo do głosu. Dokonują tego przeważnie poprzez zrzeszenia konsumenckie (organizacje konsumenckie). Aktywność konsumencka przejawia się przede wszystkim w grupach nacisku i ruchach społecznych deklarujących się jako

103 A. Aldridge, Konsumpcja, Wyd. pierwsze, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2006, s. 19. 104 A. Aldridge, Konsumpcja, Wyd. pierwsze, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2006, s. 19. 105 Zasady te są zawarte w art. 17 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tj. Dz. U. z 2010 r., nr 220, poz. 1447 z późn. zm.).

Strona | 23

obrońcy interesów konsumentów.

W literaturze rozróżnia się cztery fazy rozwoju ruchu konsumenckiego na Zachodzie: ruch spółdzielczy, który ucieleśniał zasadę wspólności, a nie grupy udziałowców; tzw. ruchy value-for-money („wartość za pieniądze”), jak choćby Consumer Union w Stanach Zjednoczonych czy Consumers’ Association w Wielkiej Brytanii; ruchy politycznie zaangażowane, tj. takie które np. promują konsumenta jako obywatela i atakujące wielkie korporacje za ich wybitnie antykonsumenckie praktyki oraz ruchy moralnie nacechowane alternatywnym konsumeryzmem w wersji „zielonej”, „etycznej” i kładące nacisk na uczciwy handel.106

Należy w tym miejscu podnieść, że pierwsza na świecie organizacja konsumencka powstała w Nowym Jorku w roku 1891, była to Liga Narodów (Consumers League). Organizacja ta znana jest z tego, że swoją działalność zapoczątkowała od propagowania sklepów, które miały dogodne dla konsumentów godziny pracy i odpowiednie warunki sanitarne. Działania tej organizacji zainicjowały powstawanie w szybkim tempie różnych ruchów konsumenckich w innych miastach amerykańskich. W roku 1899 organizacje te (ligi konsumenckie) połączyły się w Narodową Ligę Konsumencką (National Consumers League). Nowopowstała organizacja była pierwszą w świecie organizacją konsumencką działającą na szczeblu ogólnokrajowym, a nadto działającą do dziś.107

Obecnie w Polsce także działa wiele organizacji, których statutowym działaniem jest ochrona konsumentów. Do najprężniejszych z nich należy zaliczyć mi. n.: Federację Konsumentów oraz Stowarzyszenie Rzeczników Konsumentów, z tymże ta druga organizacja jest organizacją specjalistyczną, skupiającą w zasadzie wyłącznie rzeczników konsumentów.108

5) Prawo do efektywnego systemu dochodzenia roszczeń.

Jednym z pierwszych aktów prawnych chroniących konsumentów jest aktualna do dziś brytyjska ustawa o sprzedaży dóbr (Sale of Goods Act), która weszła w życie w 1893 r. Natomiast pierwszym w świecie akt prawny, stanowiący podstawę obrony interesów konsumentów w zakresie bezpieczeństwa żywności został uchwalony w Stanach Zjednoczonych w 1902 r. Była to ustawa o czystości żywności i lekarstw (Pure Food and Drugs Act). Natomiast warto w tym miejscu przypomnieć, że w okresie międzywojennym przyjęto w Polsce dwie ważne dla

106 A. Aldridge, Konsumpcja, Wyd. pierwsze, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2006, s. 23; Y. Gabriel, T. Lang, The Unmanageable Consumer: contemporary consumption and its fragmentation, London, 1995. 107 Zob. J. Dutkiewicz, U. Łysoń, M. Niepokulczycka, E. Sieliwanowicz, Prawa konsumenta, Difin, Warszawa 2000, s. 25. 108 Wyjątkiem od tej zasady jest osoba przyjęta do stowarzyszenia jako tzw. członek współpracujący - www.rzecznicy.konsmentow.eu.

ochrony konsumentów ustawy, tj. w roku 1926 o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji109 oraz o porozumieniach kartelowych z roku 1939.110

Konsument musi znać swoje prawa i obowiązki, w szczególności powinien wiedzieć o procedurach dochodzenia tych praw, bowiem wiedza o nich pozwala ustrzec konsumentów przed wieloma pułapkami wolnego rynku. W przypadku reklamacji winna być mu udzielana fachowa pomoc, przede wszystkim, w zakresie poradnictwa prawnego nie tylko o charakterze materialnym, ale także o charakterze procesowym, zwłaszcza, gdy spór wkracza na drogę mediacji lub drogę sądową. Ta ostatnia powinna być dla konsumenta łatwa, dostępna, szybka, tania i co najistotniejsze zrozumiała. Niestety, ale należy stwierdzić, iż droga dochodzenia roszczeń przez konsumenta, i to na etapie tzw. drobnych spraw, jest niezrozumiała, a procedura sądowa skutecznie odstrasza konsumentów w dochodzeniu swoich uzasadnionych roszczeń.

Procedura sądowego dochodzenia roszczeń budzi wiele kontrowersji. Konsumenci nie są w stanie w większości przypadków stosować się do sformalizowanych procedur oddając swoje sprawy w ręce prawników, którzy paradoksalnie nie do końca rozumieją prawo konsumenckie.

W tym stanie rzeczy mamy do czynienia z konsumentem, który winien być postrzegany raczej jako ofiara. Ofiara nie tylko działań przedsiębiorców, ale przede wszystkim ofiara własnych poczynań. Trzeba się zatem zgodzić z A. Aldridge, że twierdzenie, że konsument nie jest naiwniakiem zaliczyć można do frazesów, bowiem „nawet jeżeli faktycznie tak jest, to przecież mądrzy ludzie także mogą stać się ofiarami”.111 Niestety niektórzy konsumenci mogą być wyjątkowo podatni a oszustwa i okłamywanie, jak chociażby dzieci, osoby starsze, bądź też schorowane, lub po prostu biedne. Ochrona konsumentów postrzegana jest powszechnie jako konieczna, a konsumentów należy chronić przed oszustwami i okłamywaniem, także na etapie procesowym. Reasumując, słusznym jest twierdzenie, które wprawdzie nie dotyczyło polskiej procedury sądowej w sprawach konsumenckich, jednakże w sposób adekwatny oddaje sytuację także konsumentów w Polsce, że: „ślamazarne procedury, kiepskie zarządzanie i niewystarczające nakłady krępują działanie sądów (...); zbyt długie oczekiwanie i wysokie koszty postępowania odstraszają obywateli od korzystania z systemu sprawiedliwości”.112 Należy w tym miejscu zaznaczyć, iż swoje duże znaczenie oraz wielki wkład w systemie ochrony konsumentów mają

109 Obowiązywała do roku 1993. 110 Obowiązywała do roku 1987. 111 A. Aldridge, Konsumpcja, Wyd. pierwsze, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2006, s. 22. 112 “Raport o prawach człowieka 1999” sporządzony przez amerykański Departament Stanu

Strona | 24

także wszelkie formy polubownego rozwiązywania sporów, począwszy od sądownictwa polubownego, poprzez ADR (Alternative Dispute Resolution)113, a skończywszy na ugodowym rozwiązaniu sporu w sądzie. Tak więc, jeżeli konsument chce rozwiązać spór z przedsiębiorcą bez udziału sądu powinien skorzystać z mediacji lub też polubownego sądownictwa.

W Polsce do najważniejszych form rozwiązywania sporów bez udziału sądu należą mediacje (procedury, w których konsument oraz przedsiębiorca rozstrzygają nieporozumienie przy udziale mediatora, czyli osoby, która nie rozwiązuje konfliktu, a jedynie pośredniczy w pertraktacjach między stronami, pomagając im wybrać wspólne, wzajemnie akceptowane rozwiązanie), arbitraż (sposób rozstrzygania sporu bez udziału sądu, którego kompetencje przejmuje bezstronny specjalista – arbiter) oraz komisje skargowe (tworzone wspólnie lub niezależnie przez stowarzyszenia przedsiębiorców, instytucje gospodarcze lub organizacje konsumenckie, a ich działania oparte są o przepisy prawa powszechnego lub zasady samoregulacji).114

Zakończenie.

Oczywistym jest, że prawa konsumenta zmieniły myślenie ludzi na całym świecie w zakresie zakupu towaru lub zlecaniu usług. Co ważniejsze gdyby ich nie było, to zapewne należałoby je szybko wymyślić. Istotą praw konsumenta jest doprowadzenie do tego, aby konsumenta nie postrzegano jako „ofiarę” czy też „naiwniaka”, lecz równorzędnego partnera w relacjach z przedsiębiorcą. Jak przedstawiono wcześniej konsument jest istotnym elementem w dochodzeniu przez przedsiębiorcę do dobrobytu, a zrozumienie przez przedsiębiorców, że utrzymanie klienta ma większe znaczenie niż jednostkowa sprzedaż towaru, jest istotą praw chroniących słabszego uczestnika rynku.

Krzysztof Podgórski Miejski Rzecznik Konsumentów

w Tarnowie

I. Wybrana działalność Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów 1. DELEGATURY UOKIK – SPRZEDAŻ ENERGII ELEKTRYCZNEJ

Nadużywanie pozycji dominującej przez spółki RWE Polska oraz Energa-Operator – to najnowsze decyzje

113 ADR to postępowania wykorzystywane m.in. w sporach między konsumentem a przedsiębiorcą. Prowadzone są bez udziału sądu. Metody te są tanie (często nieodpłatne), szybkie i nie wymagają zatrudnienia wyspecjalizowanego prawnika. 114 http://www.uokik.gov.pl/spory_konsumenckie.php.

Prezes UOKiK dotyczące rynku energii elektrycznej. Niedozwolone praktyki mogły utrudniać wybór sprzedawcy energii przez końcowych odbiorców

W ostatnim czasie Prezes UOKiK wydała decyzję dotyczącą spółki RWE Polska. Do 2007 r. była ona monopolistą na rynku dystrybucji energii elektrycznej na terenie Warszawy i okolicznych gmin. Działający tam sprzedawcy musieli korzystać z jej usług w celu dostarczenia energii do końcowego odbiorcy. Ponadto konkurowali oni z RWE Polska, która zajmuje się również sprzedażą energii.

1) Postępowanie przeprowadzone przez UOKiK po skardze spółki Polenergia wykazało, że RWE Polska wykorzystując swoją przewagę rynkową, od 2004 do 2007 r. narzucała swoim kontrahentom na rynku dystrybucji i jednocześnie konkurentom na rynku obrotu energią niekorzystne warunki umów. Spółka nakładała na nich obowiązki, których sama nie musiała spełniać jako sprzedawca energii. Za nadużywanie pozycji dominującej na spółkę RWE Polska została nałożona kara finansowa w wysokości 6,3 mln zł (6 362 876 zł). 2) Kolejna decyzja dotyczy spółki Energa-Operator. Postępowanie przeciwko przedsiębiorcy zostało wszczęte w lutym 2011 r. po skardze gminy Bytów (woj.pomorskie). Z ustaleń Urzędu wynika, że przez prawie rok, do końca 2010 r. Energa-Operator utrudniała gminie wybór sprzedawcy energii dostarczanej do punktów oświetleniowych placów, ulic i dróg publicznych. Spółka, wykorzystując fakt, że jest właścicielem większości infrastruktury oświetleniowej na terenie gminy oświadczyła, że nie wyrazi zgody na dostawę energii przez podmiot spoza grupy kapitałowej Energa. Tymczasem zgodnie prawem oświetlenie miejsc publicznych i dróg należy do zadań własnych gminy, która ponosi koszty dostarczania energii, dlatego powinna mieć prawo do swobodnego wyboru sprzedawcy. Za praktyki ograniczające konkurencję Energa-Operator została ukarana sankcją finansową w wysokości 260 tys. zł (260 415 zł). Opisane decyzje nie są ostateczne. Źródło: www.uokik.gov.pl 2. UOKIK WYGRYWA W SĄDZIE – POBIERACZEK.PL Właściciele portalu pobieraczek.pl wprowadzali konsumentów w błąd – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów potwierdził decyzję Prezes UOKiK. Utrzymana została również kara finansowa w wysokości blisko 240 tys. zł Wyrok sądu dotyczy decyzji Prezes UOKiK z marca 2010 r. Postępowanie przeciwko spółce Eller Service, właścicielom portalu pobieraczek.pl zostało wszczęte po licznych skargach konsumentów. Skorzystali oni z usług serwisu

Strona | 25

skuszeni hasłami sugerującymi, że usługa nic nie kosztuje: 10 dni pobierania za darmo; Tak, chcę testować przez 10 dni. Z ustaleń Urzędu wynika, że korzystanie z usług oferowanych przez spółkę nie było bezpłatne – w rzeczywistości moment rejestracji na portalu był pierwszym dniem obowiązywania odpłatnej umowy, która zawierana była nawet na rok. Ponadto opłata naliczana była już od pierwszego dnia, a nie jak sugerowały hasła reklamowe dopiero po 10 dniach. Zdaniem Urzędu taka praktyka jest nieuczciwa i wprowadza konsumentów w błąd. Wielu z nich na podstawie haseł reklamowych i informacji na stronie internetowej portalu mogło sądzić, że w ciągu 10 dni będzie mogło korzystać bezpłatnie z tej usługi. Prezes UOKiK uznała, że właściciele portalu – spółka Eller Service – naruszyli zbiorowe interesy konsumentów i nałożyła na nich karę w wysokości 239 140 zł. Jednocześnie Spółka została zobligowana do zmiany zakwestionowanego sposobu informowania o usługach oraz publikowania przez 6 miesięcy na swoim portalu treści decyzji. Ponadto zdaniem UOKiK, by skutecznie w tym wypadku chronić konsumentów niezbędne było nadanie niektórym punktom decyzji rygoru natychmiastowej wykonalności. Oznacza to, że spółka powinna zmienić praktykę oraz poinformować o tym konsumentów zaraz po otrzymaniu decyzji, niezależnie od odwołania złożonego do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. 27 lutego 2012 r. sąd potwierdził, że właściciele portalu pobieraczek.pl wprowadzali konsumentów w błąd. Zdaniem SOKiK ich działanie miało charakter umyślny, dlatego wysokość kary finansowej, którą nałożył Urząd była prawidłowa.

Warto wspomnieć, że obecnie UOKiK prowadzi kolejne postępowanie przeciwko właścicielom pobieraczka.pl. W tym przypadku zarzuty dotyczą m.in. sugerowania, że konsumenci poprzez podanie fałszywych danych w formularzu mogli popełnić przestępstwo oraz groźby obciążenia ich kosztami postępowania windykacyjnego. Źródło: www.uokik.gov.pl 3. SPORTOWE REGULAMINY – DZIAŁANIA UOKIK Ograniczanie kibicom prawa do zwrotu pieniędzy w przypadku odwołania meczu z powodu zamknięcia stadionu - to przykład zakwestionowanego postanowienia w regulaminach imprez piłkarskich. UOKiK przygląda się działaniom klubów i organizacji sportowych Prezes UOKiK wszczęła postępowanie przeciwko Klubowi Piłkarskiemu Legia Warszawa w związku ze stosowaniem niedozwolonych klauzul w regulaminach. Ponadto do sądu został skierowany pozew o uznanie za niedozwolone postanowień stosowanych przez Unię Europejskich Związków Piłkarskich - UEFA.

Legia Warszawa Postępowanie przeciwko Klubowi Piłkarskiemu Legia Warszawa zostało wszczęte po informacjach otrzymanych od kibiców. Wątpliwości Prezes UOKiK wzbudziły postanowienia w regulaminach, m.in. wyłączające odpowiedzialność klubu w przypadku odwołania imprezy sportowej. Na ich podstawie klub nie zwraca kibicom posiadającym karnety pieniędzy za niewykorzystaną imprezę w sytuacji zamknięcia stadionu z powodu np. decyzji organów administracyjnych. Ponadto, zgodnie z innym zakwestionowanym warunkiem regulaminu, klub wyłącza swoją odpowiedzialność również w przypadku zmiany terminów meczów i innych imprez masowych. Z treści zakwestionowanego postanowienia wynika, że klub może w sposób dowolny zmieniać terminy organizowanych na swoim stadionie imprez bez ponoszenia z tego tytułu jakiejkolwiek odpowiedzialności. Prowadzone od lutego postępowanie wykaże, czy klub piłkarski w swoich regulaminach stosował postanowienia wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych. W przypadku stwierdzenia praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów Prezes UOKiK może nakazać ich zaprzestanie i nałożyć karę do 10 proc. przychodu. UEFA Pozew o uznanie za niedozwolone dwudziestu pięciu postanowień stosowanych przez UEFA został skierowany do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Wątpliwości Prezes UOKiK wzbudziły postanowienia w warunkach sprzedaży biletów na Euro 2012. Zastrzeżenia Prezes UOKiK dotyczą m.in. wyłączania odpowiedzialności za opóźnienia w dostawie biletów. W opinii UOKiK, niedozwolone jest arbitralne wyłączenie odpowiedzialności we wszystkich zaistniałych sytuacjach, bowiem opóźnienie może nastąpić również na skutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność UEFA. Wątpliwości budzi również postanowienie, które nie przewiduje wydania duplikatu biletu imiennego w przypadku jego kradzieży lub zagubienia przez kibica. Zgodnie z regulaminem organizatora wszystkie bilety są imienne, dlatego zdaniem Urzędu niezgodne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interesy konsumenta jest ograniczanie udziału w wydarzeniu kibicom mogącym potwierdzić zakup. UOKiK zakwestionował również postanowienie, zgodnie z którym nieprzewidziane okoliczności mogły wpłynąć na zmianę istotnych warunków umowy – czyli datę, godzinę, lokalizację meczów. Zdaniem Urzędu organizator nieprecyzując katalogu przypadków nieprzewidzianych okoliczności pozwala sobie na ich dowolną interpretację. Jednocześnie przyznając sobie prawo do jednostronnej zmiany umowy, również na niekorzyść konsumenta. Zgodnie z prawem zmiany mogą nastąpić tylko z ważnych, określonych jasno powodów. Zastrzeżenia Urzędu wzbudziło także postanowienie obligujące konsumenta do zmiany wykupionego miejsca na stadionie, jeżeli zostanie o to poproszony, bez podania jakichkolwiek przyczyn. Zajmowane miejsce, w opinii

Strona | 26

UOKiK, jest jednym z najbardziej istotnych warunków zawartej umowy. Kwestionowane postanowienie regulaminu uprawnia organizatora do jednostronnej zmiany kontraktu bez podania przyczyny, co więcej bez przyznania kibicowi możliwości żądania odszkodowania. Niedozwolonym postanowieniem zdaniem Urzędu jest również klauzula mówiąca o tym, że spór między konsumentem a UEFA zostanie rozstrzygnięty przed sądem w Szwajcarii. Zdaniem UOKiK, właściwym powinien być sąd ze względu na miejsce zamieszkania konsumenta, a nie siedzibę przedsiębiorcy. Przepisy kodeksu postępowania cywilnego uprawniają Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów do wystąpienia do sądu z żądaniem uznania postanowień wzorca umowy za niedozwolone. Klauzule uznane przez sąd za niedozwolone są wpisywane do rejestru prowadzonego przez Prezesa UOKiK. Od tego momentu ich stosowanie w obrocie prawnym z udziałem konsumentów jest zakazane. Pozew przeciwko UEFA został przesłany do sądu przez Prezesa UOKiK w wrześniu ubiegłego roku. Źródło: www.uokik.go.pl

Wybrane orzecznictwo Sądu Najwyższego

1. Uchwała z dnia 26 stycznia 2012 r. (sygn. akt III CZP 90/11). W razie nabycia wadliwej rzeczy oznaczonej co do tożsamości kupujący może wykonać uprawnienia z tytułu rękojmi albo uchylić się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu. 2. Uchwała z dnia 26 stycznia 2012 r. (sygn. akt III CZP 87/11). Nabywca lokalu mieszkalnego z bonifikatą, który zbył ten lokal przed upływem pięciu lat od dnia nabycia, ma obowiązek zwrotu części bonifikaty w wysokości proporcjonalnej do kwoty uzyskanej ze zbycia, nieprzeznaczonej na nabycie innego lokalu mieszkalnego (art. 68 ust. 1 i ust. 2a pkt 5 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, jedn. tekst: Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.). 3. Uchwała z dnia 26 stycznia 2012 r. (sygn. akt III CZP 83/11). Sprawa o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego podlega rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, chyba że sąd postanowi inaczej.

1 a. Sygn. akt I C 137/11 – I Instancja

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 czerwca 2011 r. Sąd Rejonowy w Tarnowie — Wydział I Cywilny w składzie: Przewodniczący — SSR Waldemar Nawrocki po rozpoznaniu w dniu 9 czerwca 2011. r. w Tarnowie sprawy z powództwa Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej im. Franciszka Stefczyka z siedzibą w Gdyni przeciwko M.D., M.K., G.K., M.L. przy uczestnictwie Miejskiego Rzecznika Konsumentów w Tarnowie o zapłatę I. oddała powództwo, II. kosztami postępowania obciąża stronę powodową i uznaje je za uiszczone w całości.

Uzasadnienie Strona powodowa Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa im. Franciszka Stefczyka z siedzibą w Gdyni w pozwie skierowanym przeciwko M.D., M.K., G.K., M.L. domagała się zapłaty solidarnie kwoty 369,00 zł z odsetkami umownymi w wysokości wynoszącej czterokrotność stopy kredytu lombardowego NBP, która na dzień wniesienia pozwu wynosiła 20 % w stosunku rocznym od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Strona powodowa domagała się również orzeczenia zwrotu kosztów postępowania według norm przepisanych, w tym opłaty w kwocie 30,00 zł, 60,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego oraz zwrotu opłaty od pełnomocnictwa w kwocie 17,00 zł, kosztów wniosku do Urzędu Miasta w wysokości 48,00 zł, na co składa się koszt wniosku 31,00 zł oraz 17,00 zł opłaty od pełnomocnictwa, oraz kosztów wniosku do Urzędu Stanu Cywilnego w wysokości 117,00 zł, na co składa się 66,00 zł opłaty skarbowej oraz 51,00 zł opłaty od pełnomocnictwa, kosztów wniosku do Sądu z zapytaniem o postępowanie spadkowe - 34,00 zł opłaty od pełnomocnictwa. Uzasadniając tak sformułowane roszczenie strona powodowa wskazała, iż Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa im. F. Stefczyka, w ramach prowadzonej przez siebie działalności udzieliła M.K. „chwilówki”, na podstawie umowy z dnia 16.10.2007 roku. Umowa obejmowała otwarcie linii pożyczkowej na okres roku i wyznaczenie całkowitego limitu wypłat, a także określała termin zwrotu poszczególnych wypłat. Zgodnie z umową wypłaty powinny być zwrócone w terminie 30 dni, a cała linia pożyczkowa powinna być zamknięta z saldem

Wybrane orzecznictwo sądów powszechnych - nasze sprawy sądowe

Strona | 27

zerowym z upływem roku od dnia zawarcia ww. umowy tj. 16.10.2008 r. Jak wskazala strona powodowa w dniu 01.06.2008 r. pożyczkobiorczyni zmarła, nie regulując należności wynikających z zawartej z powodem przedmiotowej umowy. Zgodnie z par. 29 Regulaminu Udzielania Kredytów i Pożyczek w SKOK im. F. Stefczyka roszczcnie o zwrot pożyczki staje się wymagalne z dniem ustania członkostwa pożyczkobiorcy, a takie ma miejsce w chwili śmierci Strona powodowa wskazała, iż pozwane dzieci pożyczykobiorczyni M.D., M.K., G.K., M.L. jako spadkobiercy M.K. stały się dłużnikami solidarnymi powoda w zakresie niezapłaconej przez spadkodawczynię pożyczki. W pismach z dnia 12.03.2010 r. powód wezwał pozwanych do zapłaty całej należności z tytułu niezapłaconej pożyczki, jednakże pozwani nie zaspokoili wskazanego w nich żądania powoda, w związku z powyższym powód wystąpił na drogę sądową w celu odzyskania powyższej należności. Strona powodowa precyzując swe żądanie w zakresie odsetek, wniosła o zasądzenie na jej rzecz kwoty 369,00 zł wraz z odsetkami za przeterminowanie zapłaty w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP, w wysokości 20% w stosunku rocznym od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty zgodnie z par. 24 pkt 2 Regulaminu SKOK stanowiącym, iż od niespłaconego w całości lub w części kapitału, a od dnia wniesienia powództwa od całości zadłużenia, pobierane są odsetki wg stopy procentowej obowiązującej w danym okresie dla należności przeterminowanych (k. 2-3). Nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu upominawczym w dniu 16 grudnia 2010 roku, sygn. akt I Nc 4813/10 Sąd Rejonowy w Tarnowie uwzględnił w całości dochodzone roszczenie (k. 44). Sprzeciw od wyżej wskazanego orzeczenia wniósł każdy z pozwanych, zaskarżając go w całości i wnosząc o oddalenie powództwa. W osobnych sprzeciwach pozwani zajęli wspólne stanowisko, zgodnie z którym kredyt zaciągnięty przez ich matkę M.K. winien spłacać ubezpieczyciel, bowiem niewątpliwie, zdaniem pozwanych, był on ubezpieczony. Pozwani wnieśli ponadto o poinformowanie Miejskiego Rzecznika Konsumentów w Tarnowie o toczącym się postępowaniu i możliwości wstąpienia do niego wskazanego podmiotu po stronie pozwanych. Domagali się również zawieszenia postępowania z uwagi na toczące się postępowanie w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku po M.K. (k. 56-59, 63-66, 67-70). W odpowiedzi na sprzeciw strona powodowa wniosła o jego nieuwzględnienie i orzeczenie zgodnie z żądaniem pozwu. Strona powodowa oświadczyła, iż po wytoczeniu powództwa na poczet spłaty zadłużenia nie dokonano żadnych wpłat. Stan zadłużeń na dzień wniesienia pozwu stanowił zaległą kwotę w wysokości 368,90 zł, na którą, w świetle twierdzeń powoda, złożył się pozostały do spłaty kapitał pożyczki w wysokości 236,89 zł oraz wszystkie odsetki w wysokości 132,10 zł, które są sumą 132,10 zł

odsetek karnych, naliczonych od dnia 19.06.2008 r. do dnia wniesienia pozwu, czyli za 904 dni, od zaległego kapitału wynoszącego 236,89 zł z oprocentowaniem karnym wynoszącym 28,92 % od 01.07.2008 r. z 30,00%, od dnia 27.11.2008 r. z 28,92%, od dnia 24.12.2008 r. z 25,92%, od dnia 28,01.2009 r. z 22,92%, od dnia 26.02.2009 r. z 21,96%, od dnia 26.03.2009 r. z 21,00%, od dnia 25.06.2009 r. z 20,00%. Strona powodowa przedstawiła szczegółowe wyliczenie dotyczące wysokości odsetek wykazując, że ich suma wyniosła 132,10 zł. Powód podniósł ponadto, iż chybionym jest zarzut pozwanych, jakoby roszczenie powoda uległo przedawnieniu. Powód wyjaśnił, iż zgodnie z art. 120 par. 1 k.c. bieg przedawnienia roszczenia rozpoczyna się od dnia, w którym to roszczenie stało się wymagalne. Podkreślił również, iż początek biegu terminu przedawnienia został wskazany przez w pozwie i przypada na dzień 0l.06.2008r. A zatem roszczenie o zapłatę z tytułu umowy pożyczki chwilówki nie mogło się przedawnić, zdaniem strony powodowej, bowiem skutecznie wniesiono powództwo w dniu 10.12.2010 r. Strona powodowa zauważyła również, że działalność prowadzona przez SKOK, na skutek której powstała wierzytelność będąca przedmiotem postępowania w niniejszej sprawie, nie jest działalnością gospodarczą, na co expressis verbis wskazuje art. 3 ust. 2 Ustawy z dnia z dnia 14 grudnia 1995 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (Dz. U. Z 1996 r. Nr 1, poz. 2 ze zm.), stanowiący, że Kasy prowadzą działalność niezarobkową. A zatem do przedmiotowego roszczenia zastosowanie ma dziesięcioletni termin przedawnienia (k. 78-82). Na podstawie art. 63³ k.p.c. Miejski Rzecznik Konsumentów pismem z dnia 8 marca 2011 roku wstąpił do sprawy, na wniosek i za zgodą powodów (k. 96). Ustosunkowując się do treści pozwu w piśmie z dnia 19 kwietnia 2011 roku Miejski Rzecznik Konsumentów zarzucił, iż strona powodowa nie udowodniła faktu wypłaty M.K. zaciągniętej pożyczki. Miejski Rzecznik Konsumentów wskazał również, iż roszczenie objęte pozwem jest przedawnione, biorąc pod uwagę 17 umowy ramowej pożyczek, zgodnie z którym świadczenie stało się wymagalne w dniu następnym po dniu, w którym miało zostać spłacone. Miejski Rzecznik Konsumentów polemizował ze stroną powodową wskazując, iż w rozpatrywanej sprawie nie ma zastosowania 10 letni okres przedawnienia, przyjęcie bowiem dłuższego okresu przedawnienia prowadziłoby do uprzywilejowania tych podmiotów w stosunkach cywilnoprawnych w porównaniu z innymi podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą. Miejski Rzecznik Konsumentów zarzucił ponadto, iż strona powodowa wytaczając powództwo, nie uwzględniła G.K. jako spadkobiercy ustawowego M.K. (k. 112-113). Postanowieniem z dnia 14 kwietnia 2011 roku Sąd Rejonowy w Tarnowie wezwał do udziału w sprawie w charakterze pozwanego G.K. (k. 107). G.K. w piśmie procesowym z dnia 26 kwietnia 2011 roku wskazał, iż „nie przyjmuje spadku” po matce M.K., jak również nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania kredytowe zaciągnięte

Strona | 28

przez matkę, bowiem w tym czasie przebywał poza granicami kraju. Wskazał, iż przebywa w Zakładzie Karnym, nie posiada żadnego majątku i nie jest w stanie spłacać zobowiązań matki (k. 114). Sąd ustalił następujący stan faktyczny: M.K. jako członek Spółdzielczej Kasy-Oszczędnościowo Kredytowej im. Franciszka Stefczyka z siedzibą w Gdyni zawarła w dniu 16 października 2007 roku ze Spółdzielczą Kasą-Oszczędnościowo Kredytówą im. Franciszka Stefczyka z siedzibą w Gdyni umowę ramową pożyczek odnawialnych „chwiłówek” nr 2/10534007/07. Dowód: - umowa ramowa pożyczek odnawialnych „Chwilówek” numer 2/1053407/07 z dnia 16.10.2007 r., k. 10 - deklaracja członkowska, k. 85. Zgodnie z pkt 1 wyżej wskazanej umowy SKOK daje pożyczkobiorcy prawo, na warunkach określonych w umowie i Regulaminie Udzielania Kredytów i Pożyczek stanowiącym załącznik do umowy, do wielokrotnego zaciągania pożyczek „chwilówek” z jednomiesięcznym terminem spłaty, przez okres 12 miesięcy, tj. od 16 października 2007 do 16 października 2008 r. (jak to wynika z zapisu umowy). Umowa stwierdzała ponadto w pkt 4 iż pożyczkobiorca zobowiązany jest do spłaty zaciągniętej pożyczki wraz z należnymi odsetkami w terminie 1 miesiąca, licząc od dnia jej zaciągnięcia. W przypadku upływu zaś okresu obowiązywania umowy wskazanego w pkt 1 pożyczkobiorca jest obowiązany do spłaty kapitału pożyczki wraz z należnymi odsetkami w tym terminie. W treści umowy w pkt 5 wskazana została wysokość limitu przyznanego pożyczkobiorcy w wysokości 600,00 zł. Pożyczka oprocentowana została według zmiennej stopy procentowej ustalonej dla pożyczek „chwilówek”przez Zarząd SKOK, wynoszącej na dzień zawarcia umowy 1,70 % w skali okresu, na jaki została udzielona pożyczka a w skali roku 20,40 %. Dowód: - umowa ramowa pożyczek odnawialnych „chwilówek” numer 2/1053407/07 z dnia 16.10.2007 r., k. 10—11 Zgodnie z treścią 24 Regulaminu Udzielania Kredytów i Pożyczek SKOK im F. Stefczyka w przypadku niespłacenia kredytu lub jego raty w terminie, należność z tytułu udzielonego kredytu staje się w następnym dniu należnością przeterminowaną. Regulamin stanowił również, iż od niespłaconego w całości lub części kapitału, a od dnia wniesienia powództwa od całości zadłużenia, pobierane są odsetki według stopy procentowej obowiązującej w danym okresie dla należności przeterminowanych. Wysokość stopy procentowej dla należności przeterminowanych ustała w drodze uchwały Zarząd Kasy, z tym zastrzeżeniem, że maksymalna stopa procentowa dla należności przeterminowanych nie może przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego. Zgodnie natomiast z par. 28 Regulaminu spłatę należności z tytułu umowy kredytowej Kasa zalicza przede wszystkim, w następującej kolejności na:

- koszty windykacji, w tym opłaty za upomnienie, wezwań do zapłaty, - prowizje i opłaty - odsetki od kapitału przeterminowanego od dnia wytoczenia powództwa o zapłatę wierzytelności Kasy z tytułu umowy, odsetki jak od należności przeterminowanej, od całości należności przeterminowanej - wymagalne odsetki za okresy obrachunkowe - kapitał przeterminowany. Regulamin stanowił również w par. 29, iż w razie ustania członkostwa roszczenie o zwrot kredytu staje się wymagalne z dniem ustania członkostwa. Dowód: - wyciąg z Regulaminu Udzielania Kredytów i Pożyczek SKOK im F. Stefczyka, k. 41 Uchwałą z dnia 12 maja 2004 roku Zarząd Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej im. Franciszka Stefczyka określił od dnia 13 maja 2009 roku wysokość stóp procentowych dla należności przeterminowanych z „chwilówek” udzielonych od 20 lutego 2006 roku w wysokości czterokrotności stopu kredytu lombardowego NBP. Dowód: - uchwała nr 4 Zarządu Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo Kredytowej im. Franciszka Stefczyka z dnia 12.05.2006r. k. 43 W dniu 16 października 2007 roku na podstawie zawartej umowy Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa im. Franciszka Stefczyka wypłaciła M.K. kwotę 582,00 zł. M.K. złożyła w dniu 16 października 2007 roku pisemne oświadczenie, w którym wyraziła zgodę na potrącanie z jej emerytury spłat rat kapitałowych wraz z należnymi odsetkami z tytułu zaciągniętej przez nią przeterminowanej pożyczki nr 2/1053407/07. Dowód: - dyspozycja wypłaty gotówką z 16.10.2007r., k. 129 - oświadczenie z tytułu zaciągniętej pożyczki z 16.10.2007 r., k. 86 M.K. zmarła w dniu 01 czerwca 2008 roku w Tarnowie. Dowód: - odpis skrócony aktu zgonu nr 800/2008, k. 12 - karta zgonu, k. 71-71V Spadkobiercami M.K. są jej dzieci M.D., M.K., G.K., M.L., którzy nabyli spadek po zmarłej na podstawie ustawy wprost, każde po 1/4 części. Dowód: - postanowienie Sądu Rejonowego w Tarnowie z dnia 11 kwietnia 2011 roku, sygn. akt I NS 285/11, k. - zaświadczenie z Urzędu Miasta Tarnowa z dnia 8.12.2009 r., k. 19 - odpis skrócony aktu urodzenia nr 1307/1968 „ k. 23 - odpis skrócony aktu małżeństwa nr 221/2004, k. 27 - odpis skrócony aktu małżeństwa nr 101/1989, k. 31 Suma wpłat dokonanych przez M.K. przed śmiercią na poczet pożyczki wyniosła 161 zł. Dowód: - raport spłaty na dzień 10.12.2010 roku, k. 40

Strona | 29

Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa im. F.Stefczyka skierowała w dniu 12 marca 2010 roku osobne wezwania do zapłaty do M.K., M.L. oraz do M.D., wzywając każdego z nich, jako spadkobierców M.K., do natychmiastowej spłaty kwoty 398,56 zł tytułem zwrotu nienależnego świadczenia wynikającego z udzielonej M.K. pożyczki nr 2/1053407/07 z dnia 16 października 2007 roku. Pismem tym poinformowano jednocześnie wyżej wskazanych, iż od kwoty pożyczki naliczane są odsetki karne za każdy dzień następujący po dniu 12 marca 2010 roku w wysokości 0,13 zł dziennie. Dowód: - ostateczne wezwania do zapłaty z dnia 12.03.2010r., k. 34,36,38 Rekonstrukcji stanu faktycznego Sąd dokonał na podstawie dokumentów zgromadzonych w toku postępowania dowodowego. Sąd nie dopatrzył się uchybień w ich treści oraz formie. Dowody z dokumentów urzędowych jak i prywatnych Sąd uznał w całości za autentyczne i wiarygodne. Żadna ze stron ich nie kwestionowała, tak pod względem poprawności formalnej jak i materialnej. Nie ujawniły się też jakiekolwiek okoliczności podważające moc dowodową tych dokumentów, które należałoby brać pod uwagę z urzędu. Domniemania, z których korzystają dokumenty urzędowe jak i prywatne [autentyczności i złożenia zawartego w nim oświadczenia przez osobę, która podpisała dokument prywatny (vide: T. Ereciński, „Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Część pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze. Część druga. Postępowanie zabezpieczające. Tom 1”, wydanie 2, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2007 r., pod red. T. Erecińskiego, s. 576, teza 11 do art. 245, S. 590, teza 1 do art. 253)], pozostały niewzruszone. Dokumenty urzędowe zostały sporządzone zgodnie z właściwymi przepisami przez powołane do tego organy państwowe i w zakresie ich kompetencji, w związku z czym w świetle art. 244 par. 1. k.p.c. w zw. z art. 233 par.1 k.p.c. stanowiły dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone. Z kolei dokumenty prywatne stanowiły dowód tego, że osoby, które je podpisały, złożyły oświadczenia zawarte w dokumentach (art. 245 k.p.c. w zw. z art. 233 par. 1 k.p.c.). Sąd rozważył, co następuje: Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie. Analiza stanu faktycznego doprowadziła do wniosku, iż pozwani zasadnie podnieśli zarzut przedawnienia roszczenia, uniemożliwiając tym samym stronie powodowej skuteczne jego dochodzenie przed Sądem. Przepis art. 118 kodeksu cywilnego przewiduje trzy terminy przedawnienia, które należy określić jako ogólne. Termin 10-letni, będący zasadą, termin 3-letni dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz termin 3-letni dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Nie przesądzając na tym etapie rozważań charakteru roszczenia, z jakim wystąpiła strona pozwana, wskazać należy, iż przepis art. 120 k.c. wprowadza ogólną regulę ustalania początku biegu terminu przedawnienia, zgodnie z którą bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia

wymagalności roszczenia. Prawidłowe ustalenie początku biegu terminu przedawnienia ma daleko idące konsekwencje prawne, gdyż pozwała precyzyjnie ustalić, czy termin przedawnienia już upłynął oraz z jakim dniem nastąpił lub nastąpi upływ tego terminu. Pojęcie wymagalności roszczenia nie zostało zdefiniowane przez żaden przepis kodeksu cywilnego. W literaturze przedmiotu przyjmuje się, „że w świetle art. 120 k.c. przez wymagalność roszczenia powinno się rozumieć dzień, w którym dłużnik może spełnić świadczenie w sposób zgodny z treścią zobowiązania” (tak B. Kordasiewicz (w;) System Prawa Prywatnego, t. 2, S. 574). Definicja ta w sposób precyzyjny pozwalała ustalić początek biegu terminu przedawnienia. Podobnie wymagalność roszczenia definiuje Sąd Najwyższy, stwierdzając, że roszczenie staje się wymagalne wówczas, kiedy wierzyciel może skutecznie żądać od dłużnika zadośćuczynienia jego roszczeniu (tak wyr. SN z dnia 12 lutego 1991 r., III CRN 500/90, OSN 1992, nr 7-8, poz. 137). Roszczenia mogą stać się wymagalne w dniu wskazanym w treści czynności prawnej lub w ustawie, w dniu wynikającym z samej natury zobowiązania, niezwłocznie po ich powstaniu. Przenosząc powyższe rozważania teoretyczne na grunt rozpoznawanej sprawy, stwierdzić należy, iż z umowy pożyczki zawartej przez poprzedniczkę prawną pozwanych wynika, iż M.K. miała uprawnienie do wielokrotnego zaciągania pożyczek chwilówek z jednomiesięcznym terminem spłaty, przez okres 12 miesięcy, tj. od 16.10.2007 do 16.10.2007 (co wynikało wprost z zapisu umowy- chociaż zapewne profesjonalista powinien zwracać uwagę). Umowa stanowiła również, iż pożyczkobiorca zobowiązany jest do spłaty zaciągniętej pożyczki wraz z należnymi odsetkami w terminie 1 miesiąca od dnia jej zaciągnięcia. Bezspornym jest, że M.K. zaciągnęła jednorazowo pożyczkę na kwotę 582 zł w dniu 16 października 2007 roku. Zgodnie z treścią umowy była zatem zobowiązana do jej zwrotu wraz odsetkami w terminie 1 miesiąca od jej zaciągnięcia a zatem do 16 listopada 2007 roku. Wynika z tego, iż obowiązek zwrotu pożyczki zaktualizował się po stonie M.K. w dniu 17 listopada 2007 roku a zatem od tego dnia roszczenie strony powodowej stało się wymagalne i automtycznie data ta rozpoczęła bieg terminu przedawnienia dla tegoż roszczenia. Niezrozumiałym jest, dlaczego strona powodowa przyjęła za termin wymagalności datę ustania członkostwa M.K., w tym przypadku datę jej śmierci w dniu 1 czerwca 2008 roku. Jakkolwiek par. 29 regulaminu udzielania kredytów i pożyczek stanowi, iż w razie ustania członkostwa roszczenie o zwrot kredytu staje się wymagalne z dniem ustania członkostwa, to jednak niewątpliwie dotyczy to sytuacji, w których roszczenie z tytułu zaciągniętej pożyczki czy kredytu, zgodnie z treścią umowy stałoby się wymagalne dopiero po dacie ustania członkostwa. Sytuacja w przedmiotowej sprawie jest zgoła odmienna, bowiem roszczenie strony powodowej przeciwko M.K. stało się wymagalne przed chwilą ustania jej członkostwa w związku ze śmiercią. Stanowisko strony powodowej jest tym bardziej

Strona | 30

niezrozumiałe, że z treści par. 24 Regulaminu Udzielania Kredytów i Pożyczek SKOK im F.Stefczyka wynika wprost, iż w przypadku niespłacenia kredytu lub jego raty w terminie, należność z tytułu udzielonego kredytu staje się w następnym dniu należnością przeterminowaną. Skoro terminem do którego M.K. miała obowiązek uregulować swoje zobowiązanie był dzień 16 listopada 2007 r. i do tego dnia nie spłaciła kredytu, zatem roszczenie przeciwko niej stało się wymagalne w dniu następnym, tj. 17 listopada 2007 roku. Ustalenie okresu, w którym roszczenie strony powodowej przeciwko M.K. stało się wymagalne, rodzi konieczność wskazania terminu, po upływie którego roszczenie to ulega przedawnieniu. Strona powodowa broniła się przed zarzutem przedawnienia, twierdząc po pierwsze, że roszczenie stało się wymagalne w dniu 01 czerwca 2008 roku, po drugie zaś, iż treść art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1995 roku o spółdzielczych kasach oszczędinościowo kredytowych (Dz.U. Z 1996r., Nr 1, poz. 2) expresis verbis wskazuje, iż kasy prowadzą działalność niezarobkową a zatem do przedmiotowego roszczenia zastosowanie będzie miał 10 letni termin przedawnienia. Nie sposób zgodzić się jednakże z tą teorią, czemu dał wyraz również Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 21 stycznia 2011 roku, sygn. akt II CZP 125/10 stwierdzając, iż spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa utworzona i działająca na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 1995 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (Dz. U. Z 1996 r. Nr 1, poz. 2 ze zm.) jest przedsiębiorcą w rozumieniu art. 479² i k.p.c. W uzasadnieniu tejże uchwały Sąd Najwyższy trafnie wskazał, iż; „zawarta w art. 3 Ust. 2 u.s.k.o.k. gwarancja niezarobkowego charakteru działalności kas - uzupełniona regulacją zawartą w art. 16 - dyktowana jest więc przede wszystkim dążeniem do ochrony interesów członków oraz do zachowania przez kasy ich spółdzielczego charakteru, a zatem nie stanowi argumentu na rzecz tezy, że kasy nie prowadzą działalności gospodarczej. W piśmiennictwie trafnie w związku z tym podniesiono, że ustawa o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, stanowiąca lcx specialis w stosunku do ustawy - Prawo spółdzielcze, nie wyłączyła kas z kręgu przedsiębiorców, lecz jedynie zredukowała pojęcie prowadzonej przez nie działalności gospodarczej o przesłankę zarobkowego charakteru”. Należy przy tym podkreślić, że czynności wykonywane przez kasy są czynnościami bankowymi, które znamionują dzialalność gospodarczą (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższcgo z dnia 12 stycznia 2007 r., IV CSK 342/06, „Prawo Bankowe” 2007, nr 9, s. 9). Skoro. zatem działalność prowadzona przez SKOK jest działalnością gospodarczą, to do roszczeń związanych z jej działalnością należy stosować, zgodnie z treścią art. 118 k.c., trzyletni termin przedawnienia. Jeżeli zatem roszczenie strony powodowej przeciwko M.K. stało się wymagalne w dniu 17 listopada 2007 roku, to termin jego przedawnienia upłynął 17 listopada 2010 roku, co oznacza, że zarzut

przedawnienia podniesiony przez pozwanych okazał się skuteczny i uniemożliwił zasądzenie kwoty dochodzonej pozwem, powodując, iż powództwo zostało oddalone przez Sąd. Konsekwencją powyższego rozstrzygnięcia było obciążenie w oparciu o zasadę odpowiedzialności za wynik procesu strony powodowej kosztami postępowania, które Sąd uznał za uiszczone w całości. 1 b.Sygn. akt I Ca 361/11 – II Instancja

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 listopada 2011 r. Sąd Okręgowy w Tarnowie - Wydział I Cywilny w składzie: Przewodniczący: SSO Mariusz Sadecki (spr.) Sędziowie: SSO Edward Panek SSR (del.) Zbigniew Miczek po rozpoznaniu w dniu 24 listopada 2011 r. w Tarnowie na rozprawie sprawy z powództwa Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo - Kredytowej im. F. Stefczyka w Gdyni przeciwko M.D., M.K., G.K. i M.L. przy uczestnictwie po stronie pozwanej Miejskiego Rzecznika Konsumentów w Tarnowie o zapłatę na skutek apelacji strony powodowej od wyroku Sądu Rejonowego w Tarnowie z dnia 17 czerwca 2011 r., sygn. akt IC 137/11 oddala apelację

Uzasadnienie Strona powodowa Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa im. Franciszka Stefczyka z siedzibą w Gdyni w pozwie skierowanym przeciwko M.D., M.K., G.K. i M.L. domagała się zapłaty solidarnie kwoty 369,00 zł z odsetkami umownymi w wysokości wynoszącej czterokrotność stopy kredytu lombardowego NBP, która na dzień wniesienia pozwu wynosiła 20 % w stosunku rocznym od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Strona powodowa domagała się również zwrotu kosztów postępowania według norm przepisanych, w tym opłaty w kwocie 30,00 zł; 60,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego oraz zwrotu opłaty od pełnomocnictwa w kwocie 17,00 zł, kosztów wniosku do Urzędu Miasta w wysokości 48,00 zł, na co składa się koszt wniosku - 31,00 zł oraz 17,00 zł opłaty od pełnomocnictwa, oraz kosztów wniosku do Urzędu Stanu Cywilnego w wysokości 117,00 zł, na co składa się 66,00 zł opłaty skarbowej oraz 51,00 zł opłaty od pełnomocnictwa, kosztów wniosku do Sądu z zapytaniem o postępowanie spadkowe - 34,00 zł opłaty od pełnomocnictwa. Uzasadniając tak sformułowane roszczenie strona powodowa wskazała, iż Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa im. F. Stefczyka, w ramach prowadzonej przez siebie działalności udzieliła M.K. "chwilówki", na podstawie umowy z dnia 16.10.2007 roku.

Strona | 31

Umowa obejmowała otwarcie linii pożyczkowej na okres roku i wyznaczenie całkowitego limitu wypłat, a także określała termin zwrotu poszczególnych wypłat. Zgodnie z umową wypłaty powinny być zwrócone w terminie 30 dni, a cała linia pożyczkowa powinna być zamknięta z saldem zerowym z upływem roku od dnia zawarcia w/w umowy, tj. 16.10.2008 r. W dniu 01.06.2008 r. pożyczkobiorczyni zmarła, nie regulując należności wynikających z zawartej z powodem przedmiotowej umowy. Zgodnie z § 29 Regulaminu Udzielania Kredytów i Pożyczek w SKOK im. F. Stefczyka roszczenie o zwrot pożyczki staje się wymagalne z dniem ustania członkostwa pożyczkobiorcy, a takie ma miejsce w chwili śmierci. Strona powodowa wskazała, iż pozwane dzieci pożyczkobiorczyni M.D., M.K., G.K. i M.L. - spadkobiercy K.M. - stały się dłużnikami solidarnymi powoda w zakresie nie zapłaconej przez spadkodawczynię pożyczki. W pismach z dnia 12.03.2010 r. powód wezwał pozwanych do zapłaty całej należności z tytułu niezapłaconej pożyczki, jednakże pozwani nie zaspokoili wskazanego w nich żądania powoda, w związku z powyższym powód wystąpił na drogę sądową w celu odzyskania powyższej należności. Strona powodowa precyzując swe żądanie w zakresie odsetek, wniosła o zasądzenie na jej rzecz kwoty 369,00 zł wraz z odsetkami za przeterminowanie zapłaty w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP, w wysokości 20% w stosunku rocznym od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty zgodnie z par. 24 pkt 2 Regulaminu SKOK stanowiącym, iż od niespłaconego w całości lub w części kapitału, a od dnia wniesienia powództwa od całości zadłużenia, pobierane są odsetki wg stopy procentowej obowiązującej w danym okresie dla należności przeterminowanych. Nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu upominawczym w dniu 16 grudnia 2010 roku, sygn. akt I Ne 4813/10 Sąd Rejonowy w Tarnowie uwzględnił w całości dochodzone roszczenie. Sprzeciw od wyżej wskazanego orzeczenia wniósł każdy z pozwanych, zaskarżając go w całości i wnosząc o oddalenie powództwa. Pozwani zajęli wspólne stanowisko, zgodnie z którym kredyt zaciągnięty przez ich matkę M.K. winien spłacać ubezpieczyciel, bowiem był on ubezpieczony. Pozwani wnieśli ponadto o poinformowanie Miejskiego Rzecznika Konsumentów w Tarnowie o toczącym się postępowaniu i możliwości wstąpienia do niego wskazanego podmiotu po stronie pozwanych. Domagali się również zawieszenia postępowania z uwagi na toczące się postępowanie w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku po M.K. W odpowiedzi na sprzeciw strona powodowa wniosła o jego nieuwzględnienie i orzeczenie zgodnie z żądaniem pozwu. Strona powodowa oświadczyła, iż po wytoczeniu powództwa na poczet spłaty zadłużenia nie dokonano żadnych wpłat. Stan zadłużeń na dzień wniesienia pozwu stanowił zaległą kwotę w wysokości 368,9 zł, na którą, złożył się pozostały do spłaty kapitał pożyczki w wysokości 236,89 zł oraz wszystkie odsetki w wysokości 132,10 zł, które są sumą 132,10 zł odsetek karnych, naliczonych od

dnia 19.06.2008 r. do dnia wniesienia pozwu, czyli za 904 dni, od zaległego kapitału wynoszącego 236,89 zł z oprocentowaniem karnym wynoszącym 28,92 % od 01.07.2008 r. z 30,00%, od dnia 27.11.2008 r. z 28,92%, od dnia 24.12.2008 r. z 25,92%, od dnia 28.01.2009 r. z 22,92%, od dnia 26.02.2009 r. z 21,96%, od dnia 26.03.2009 r. z 21,00%, od dnia 25.06.2009 r. z 20,00%. Strona powodowa przedstawiła szczegółowe wyliczenie dotyczące wysokości odsetek, wykazując, że ich suma wyniosła 132,10 zł. Powód podniósł ponadto, iż chybionym jest zarzut pozwanych, jakoby roszczenie powoda uległo przedawnieniu. Powód wyjaśnił, iż zgodnie z art. 120 § 1 kc. bieg przedawnienia roszczenia rozpoczyna się od dnia, w którym to roszczenie stało się wymagalne. Podkreślił również, iż początek biegu terminu przedawnienia został wskazany przez w pozwie i przypada na dzień 01.06.2008r., a zatem roszczenie o zapłatę z tytułu umowy pożyczki chwilówki nie mogło się przedawnić, bowiem skutecznie wniesiono powództwo w dniu 10.12.2010r. Strona powodowa zauważyła również, że działalność prowadzona przez SKOK, na skutek której powstała wierzytelność będąca przedmiotem postępowania w niniejszej sprawie, nie jest działalnością gospodarczą, na co expressis verbis wskazuje art. 3 ust. 2 Ustawy z dnia z dnia 14 grudnia 1995 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (Dz. U. z 1996 r. Nr 1, poz. 2 ze zm.), stanowiący, że Kasy prowadzą działalność niezarobkową. A zatem do przedmiotowego roszczenia zastosowanie ma dziesięcioletni termin przedawnienia. Na podstawie art. 633 k.p.c. Miejski Rzecznik Konsumentów wstąpił do sprawy. Ustosunkowując się do treści pozwu w piśmie z dnia 19 kwietnia 2011 roku Miejski Rzecznik Konsumentów zarzucił, iż strona powodowa nie udowodniła faktu wypłaty M.K. zaciągniętej pożyczki. Miejski Rzecznik Konsumentów wskazał również, iż roszczenie objęte pozwem jest przedawnione, biorąc pod uwagę § 17 umowy ramowej pożyczek, zgodnie z którym świadczenie stało się wymagalne w dniu następnym po dniu, w którym miało zostać spłacone. Miejski Rzecznik Konsumentów polemizował ze stroną powodową wskazując, iż w rozpatrywanej sprawie nie ma zastosowania 10 letni okres przedawnienia, przyjęcie bowiem krótszego okresu przedawnienia prowadziłoby do uprzywilejowania tych podmiotów w stosunkach cywilnoprawnych w porównaniu z innymi podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą. Miejski Rzecznik Konsumentów zarzucił ponadto, iż strona powodowa wytaczając powództwo, nie uwzględniła G.K. jako spadkobiercy ustawowego M.K. Postanowieniem z dnia 14 kwietnia 2011 roku Sąd Rejonowy w Tarnowie wezwał do udziału w sprawie w charakterze pozwanego G.K. G.K. w piśmie procesowym z dnia 26 kwietnia 2011 roku wskazał, iż „nie przyjmuje spadku" po matce M.K., jak również nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania kredytowe zaciągnięte przez matkę, bowiem w tym czasie przebywał poza granicami kraju. Wskazał, iż przebywa w Zakładzie

Strona | 32

Karnym, nie posiada żadnego majątku i nie jest w stanie spłacać zobowiązań matki. Sąd Rejonowy w Tarnowie wyrokiem z dnia 17 czerwca 2011 r. oddalił powództwo, obciążając stronę powodową kosztami postępowania. U podstaw takiego rozstrzygnięcia legły następujące ustalenia faktyczne: M.K. jako członek Spółdzielczej Kasy - Oszczędnościowo Kredytowej im. Franciszka Stefczyka z siedzibą w Gdyni zawarła w dniu 16 października 2007 roku ze Spółdzielczą Kasą - Oszczędnościowo Kredytową im. Franciszka Stefczyka z siedzibą w Gdyni umowę ramową pożyczek odnawialnych "chwilówek" nr 2/10534007/07. Zgodnie z pkt 1 umowy SKOK daje pożyczkobiorcy prawo, na warunkach określonych w umowie i Regulaminie Udzielania Kredytów i Pożyczek stanowiącym załącznik do umowy, do wielokrotnego zaciągania pożyczek "chwilówek" z jednomiesięcznym terminem spłaty, przez okres 12 miesięcy, tj. od 16 października 2007 r. do 16 października 2008 r. (błędnie w umowie wskazano na 2007 r.). Umowa stwierdzała ponadto w pkt 4, iż pożyczkobiorca zobowiązany jest do spłaty zaciągniętej pożyczki wraz z należnymi odsetkami w terminie 1 miesiąca, licząc od dnia jej zaciągnięcia. W przypadku upływu zaś okresu obowiązywania umowy wskazanego w pkt 1 pożyczkobiorca jest obowiązany do spłaty kapitału pożyczki wraz z należnymi odsetkami w tym terminie. W treści umowy w pkt 5 wskazana została wysokość limitu przyznanego pożyczkobiorcy w wysokości 600,00 zł. Pożyczka oprocentowana została według zmiennej stopy procentowej ustalonej dla pożyczek "chwilówek" przez Zarząd SKOK, wynoszącej na dzień zawarcia umowy 1,70 % w skali okresu, na jaki została udzielona pożyczka, a w skali roku 20,40 %. Zgodnie z § 24 Regulaminu Udzielania Kredytów i Pożyczek SKOK im F. Stefczyka w przypadku niespłacenia kredytu lub jego raty w terminie, należność z tytułu udzielonego kredytu staje się w następnym dniu należnością przeterminowaną. Regulamin stanowił również, iż od niespłaconego w całości lub części kapitału, a od dnia wniesienia powództwa od całości zadłużenia, pobierane są odsetki według stopy procentowej, obowiązującej w danym okresie dla należności przeterminowanych. Wysokość stopy procentowej dla należności przeterminowanych ustala w drodze uchwały Zarząd Kasy, z tym zastrzeżeniem, że maksymalna stopa procentowa dla należności przeterminowanych nie może przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego. Zgodnie natomiast z § 28 Regulaminu spłatę należności z tytułu umowy kredytowej Kasa zalicza przede wszystkim, w następującej kolejności na: koszty windykacji, w tym opłaty za upomnienie, wezwań do zapłaty, prowizje i opłaty, odsetki od kapitału przeterminowanego od dnia wytoczenia powództwa o zapłatę wierzytelności Kasy z tytułu umowy, odsetki jak od należności przeterminowanej, od całości należności przeterminowanej, wymagalne odsetki za okresy obrachunkowe, kapitał przeterminowany. Regulamin stanowił również w § 29, iż w razie ustania członkostwa

roszczenie o zwrot kredytu staje się wymagalne z dniem ustania członkostwa. Uchwałą z dnia 12 maja 2004 roku Zarząd Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo Kredytowej im. Franciszka Stefczyka określił od dnia 13 maja 2009 roku wysokość stóp procentowych dla należności przeterminowanych z "chwilówek" udzielonych od 20 lutego 2006 roku w wysokości czterokrotności stopu kredytu lombardowego NBP. W dniu 16 października 2007 roku na podstawie zawartej umowy Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa im. Franciszka Stefczyka wypłaciła M.K. kwotę 582,00 zł. M.K. złożyła w dniu 16 października 2007 roku pisemne oświadczenie, w którym wyraziła zgodę na potrącanie z jej emerytury spłat rat kapitałowych wraz z należnymi odsetkami z tytułu zaciągniętej przez nią przeterminowanej pożyczki nr 2/1053407/07. M.K. zmarła w dniu 01 czerwca 2008 roku w Tarnowie. Spadkobiercami M.K. są jej dzieci M.D., M.K., G.K. i M.L., którzy nabyli spadek po zmarłej na podstawie ustawy wprost, każde po 1/4 części. Suma wpłat dokonanych przez M.K. przed śmiercią na poczet pożyczki wyniosła 161 zł. Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa im. F. Stefczyka skierowała w dniu 12 marca 20010 roku osobne wezwania do zapłaty do M.K., M.L. oraz do M.D., wzywając każdego z nich, jako spadkobierców M.K., do natychmiastowej spłaty kwoty 398,56 zł tytułem zwrotu świadczenia wynikającego z udzielonej M.K. pożyczki nr 2/1053407/07 z dnia 16 października 2007 roku. Pismem tym poinformowano jednocześnie wyżej wskazanych, iż od kwoty pożyczki naliczane są odsetki karne za każdy dzień następujący po dniu 12 marca 2010 roku w wysokości 0,13 zł dziennie. W rozważaniach prawnych wskazał Sąd I Instancji, iż powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie. Analiza stanu faktycznego doprowadziła Sąd Rejonowy do wniosku, iż pozwani zasadnie podnieśli zarzut przedawnienia roszczenia, uniemożliwiając tym samym stronie powodowej skuteczne jego dochodzenie przed Sądem. Przepis art. 118 kodeksu cywilnego przewiduje trzy terminy przedawnienia, które należy określić jako ogólne. Termin 10-letni, będący zasadą, termin 3-letni dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz termin 3-letni dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Sąd wskazał, iż przepis art. 120 kc. wprowadza ogólną regułę ustalania początku biegu terminu przedawnienia, zgodnie z którą bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia wymagalności roszczenia. Prawidłowe ustalenie początku biegu terminu przedawnienia ma daleko idące konsekwencje prawne, gdyż pozwala precyzyjnie ustalić, czy termin przedawnienia już upłynął oraz z jakim dniem nastąpił lub nastąpi upływ tego terminu. Zwrócił uwagę Sąd I Instancji, iż w literaturze przedmiotu przyjmuje się, że w świetle art. 120 kc. przez wymagalność roszczenia powinno się rozumieć dzień, w którym dłużnik może spełnić świadczenie w sposób zgodny z treścią zobowiązania. W ocenie Sądu Rejonowego definicja ta w sposób precyzyjny pozwala ustalić początek biegu terminu przedawnienia. Sąd zwrócił uwagę, że podobnie wymagalność roszczenia definiuje Sąd Najwyższy,

Strona | 33

stwierdzając, że roszczenie staje się wymagalne wówczas, kiedy wierzyciel może skutecznie żądać od dłużnika zadośćuczynienia jego roszczeniu. Roszczenia mogą stać się wymagalne w dniu wskazanym w treści czynności prawnej lub w ustawie, w dniu wynikającym z samej natury zobowiązania, niezwłocznie po ich powstaniu. Sąd Rejonowy stwierdził, że z umowy pożyczki zawartej przez poprzedniczkę prawną pozwanych wynika, iż M.K. miała uprawnienie do wielokrotnego zaciągania pożyczek chwilówek z jednomiesięcznym terminem spłaty, przez okres 12 miesięcy, tj. od 16.10.2007 do 16.10.2008 r. Umowa stanowiła również, iż pożyczkobiorca zobowiązany jest do spłaty zaciągniętej pożyczki wraz z należnymi odsetkami w terminie 1 miesiąca od dnia jej zaciągnięcia. Bezspornym jest, że M.K. zaciągnęła jednorazowo pożyczkę na kwotę 582 zł w dniu 16 października 2007 roku. Zgodnie z treścią umowy była zatem zobowiązana do jej zwrotu wraz odsetkami w terminie 1 miesiąca od jej zaciągnięcia, a zatem do 16 listopada 2007 roku. Wynika z tego, iż obowiązek zwrotu pożyczki zaktualizował się po stronie M.K. w dniu 17 listopada 2007 roku, więc od tego dnia roszczenie strony powodowej stało się wymagalne i automatycznie data ta rozpoczęła bieg terminu przedawnienia dla tegoż roszczenia. Dla Sądu I instancji niezrozumiałym było, dlaczego strona powodowa przyjęła za termin wymagalności datę ustania członkostwa M.K., w tym przypadku datę jej śmierci w dniu 1 czerwca 2008 roku. Jakkolwiek § 29 regulaminu udzielania kredytów i pożyczek stanowi, iż w razie ustania członkostwa roszczenie o zwrot kredytu staje się wymagalne z dniem ustania członkostwa, to jednak niewątpliwie dotyczy to sytuacji, w których roszczenie z tytułu zaciągniętej pożyczki czy kredytu, zgodnie z treścią umowy stałoby się wymagalne dopiero po dacie ustania członkostwa. Sytuacja w przedmiotowej sprawie jest zgoła odmienna, bowiem roszczenie strony powodowej przeciwko M.K. stało się wymagalne przed chwilą ustania jej członkostwa w związku ze śmiercią. Stanowisko strony powodowej jest tym bardziej niezrozumiale, że z treści § 24 Regulaminu Udzielania Kredytów i Pożyczek SKOK im F. Stefczyka wynika wprost, iż w przypadku niespłacenia kredytu lub jego raty w terminie, należność z tytułu udzielonego kredytu staje się w następnym dniu należnością przeterminowaną. Skoro terminem, do którego M.K. miała obowiązek uregulować swoje zobowiązanie był dzień 16 listopada 2007 r. i do tego dnia nie spłaciła kredytu, zatem roszczenie przeciwko niej stało się wymagalne w dniu następnym, tj. 17 listopada 2007 roku. Ustalenie okresu, w którym roszczenie strony powodowej przeciwko M.K. stało się wymagalne, rodzi konieczność wskazania terminu, po upływie którego roszczenie to ulega przedawnieniu. Strona powodowa broniła się przed zarzutem przedawnienia, twierdząc po pierwsze, że roszczenie stało się wymagalne w dniu 01 czerwca 2008 roku, po drugie zaś, iż treść art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1995 roku o spółdzielczych kasach oszczędnościowo kredytowych (Dz. U. z 1996r., Nr 1, poz. 2) expresis verbis wskazuje, iż kasy prowadzą działalność niezarobkową, a zatem do przedmiotowego

roszczenia zastosowanie będzie miał 10 letni termin przedawnienia. Sąd Rejonowy nie zgodził się tym poglądem i odwołał się do poglądu Sądu Najwyższego wyrażonego w uchwale z dnia 21 stycznia 2011 roku, sygn. akt II CZP 125/10, stwierdzając, iż spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytową utworzona i działająca na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 1995 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (Dz. U. z 1996 r. Nr 1, poz. 2 ze zm.) jest przedsiębiorcą w rozumieniu art. 479² § 1 k.p.c. Zwrócił uwagę Sąd Rejonowy, że czynności wykonywane przez kasy są czynnościami bankowymi, które znamionują działalność gospodarczą. Skoro zatem działalność prowadzona przez SKOK jest działalnością gospodarczą, to do roszczeń związanych z jej działalnością należy stosować, zgodnie z treścią art. 118 k.c, trzyletni termin przedawnienia. Jeżeli zatem roszczenie strony powodowej przeciwko M.K. stało się wymagalne w dniu 17 listopada 2007 roku, to termin jego przedawnienia upłynął 17 listopada 2010 roku, co oznacza, że zarzut przedawnienia podniesiony przez pozwanych okazał się skuteczny i uniemożliwił zasądzenie kwoty dochodzonej pozwem, powodując, iż powództwo zostało oddalone przez Sąd. Konsekwencją powyższego rozstrzygnięcia było obciążenie w oparciu o zasadę odpowiedzialności za wynik procesu strony powodowej kosztami postępowania, które Sąd uznał za uiszczone w całości. Od tego orzeczenia apelację wywiodła powódka, zaskarżając wyrok w całości. Apelująca wytknęła Sądowi I Instancji: 1.błąd w ustaleniach faktycznych, mający wpływ na rozstrzygnięcie w sprawie, polegający na tym, że Sąd przyjął, iż umowa ramowa pożyczek odnawialnych "chwilówek" z dnia 16.10.2007 r. została zawarta "jednorazowo" do dnia 16.10.2007 r., podczas gdy w istocie umowa została zawarta na okres 12 miesięcy, tj. od 16.10.2007 r. do 16.10.2008 r.; 2.rażące naruszenie przepisów prawa procesowego tj. art. 233 § 1 k.p.c. przez niezgodność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego i błędne przyjęcie, iż umowa ramowa pożyczek odnawialnych "chwilówek" z dnia 16.10.2007 r. została zawarta "jednorazowo" do dnia 16.10.2007 r., podczas gdy w istocie umowa została zawarta na okres 12 miesięcy, tj. od 16.10.2007 r. do 16.10.2008 r.; 3. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 65 § 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, że umowa ramowa pożyczek odnawialnych "chwilówek" z dnia 16.10.2007 r. została zawarta "jednorazowo" do dnia 16.10.2007 r., podczas gdy w istocie umowa została zawarta na okres 12 miesięcy tj. od 16.10.2007 do 16.10.2008 r., a w konsekwencji 4. błąd w ustaleniach faktycznych, mający wpływ na rozstrzygnięcie w sprawie, polegający na tym, że Sąd przyjął, iż pożyczka została postawiona w stan wymagalności w dniu 17.11.2007 r., podczas gdy roszczenie stało się wymagalne w dniu 01.06.2008 r.,

Strona | 34

5. naruszenie art. 120 § 1 k.c. poprzez przyjęcie, iż bieg przedawnienia rozpoczął się w dniu 17.11.2007 r., podczas gdy roszczenie stało się wymagalne w dniu 01.06.2008r. Powołując się na takie zarzuty domagała się: 1. zmiany ww. wyroku w pkt I i uwzględnienie powództwa zgodnie z żądaniem pozwu, tj. zasądzenie od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwoty 369,00 zł wraz z odsetkami umownymi w wysokości wynoszącej czterokrotność stopy procentowej kredytu lombardowego NBP, która na dzień wniesienia pozwu wynosiła 20% w stosunku rocznym, od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, 2. zasądzenia od pozwanych na rzecz powoda solidarnie kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego za I i II instancję wg norm przepisanych. Ewentualnie wnosiła o: - uchylenie w/w wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie od pozwanych na rzecz powoda solidarnie kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego za I i II instancję w wysokości wg norm przepisanych. Ponadto wnosiła o dopuszczenie dowodu z: dyspozycji wypłaty z dnia 07.05.2008 r., jako że potrzeba jego przedłożenia zaistniała dopiero na etapie sporządzenia apelacji, celem poparcia twierdzeń w niej zawartych. Sąd Okręgowy zważył, co następuje: Apelacja strony powodowej nie zasługuje na uwzględnienie, gdyż podniesione w środku odwoławczym zarzuty są bezzasadne. Na wstępie należy zauważyć, iż Sąd Odwoławczy oddalił wniosek dowodowy strony powodowej, gdyż ten był nieprzydatny do rozpoznania sprawy, a ponadto spóźniony w rozumieniu art. 381 k.p.c. Godzi się zauważyć, iż w piśmie procesowym z dnia 21 maja 2011 r. ( k 128), które było reakcją strony powodowej na zarzuty pozwanych, iż żadna kwota pożyczki nie została udzielona ich matce na podstawie umowy z dnia 16 października 2007 r., wskazała, iż taka pożyczka została udzielona w dniu 16 października 2007 r., na dowód czego przedłożyła dokument z takiej samej daty nazwany dyspozycją wypłaty gotówką (k 129). Oczywistą rzeczą jest, iż strona powodowa dochodziła zwrotu niespłaconej części tej właśnie pożyczki. Wskazywanie w postępowaniu apelacyjnym na inne pożyczki udzielone na podstawie ramowej umowy pożyczki „chwilówki" w późniejszych okresach czasu, stanowi niedopuszczalne rozszerzenia powództwa w postępowaniu apelacyjnym, gdyż zmianę podstawy faktycznej roszczenia tak też trzeba traktować. Potrzeba powołania się na nowy dowód nie wyniknęła na etapie postępowania apelacyjnego, skoro pozwani kwestionowali już przed Sądem Rejonowym fakt udzielania ich matce pożyczek pieniężnych, to skoro strona powodowa zareagowała na to pismem z dnia 21 maja 2011 r., to należy ocenić, iż ta potrzeba zrodziła się już właśnie wtedy, stąd też wniosek dowody podlegał oddaleniu. Sąd II Instancji w całości podziela ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego i przyjmuje je za własne. Są one prawidłowe, gdyż ocena materiału dowodowego nie budzi żadnych

zastrzeżeń. Sąd I Instancji dokonał trafnej wykładni postanowień umowy łączącej stronę powodową z matką pozwanych. Godzi się zwrócić uwagę, iż już sam tytuł umowy z dnia 16 października 2007 r. wskazuje, iż jest to umowa ramowa pożyczek odnawialnych. Istotnie, umowa została zawarta na okres 1 roku, ale jak sama nazwa wskazuje ma ona charakter ramowy i w ciągu okresu roku udzielane mogły być wielokrotne pożyczki, a każdą z nich należy traktować oddzielnie. Przekonuje o tym treść § 1 i 17 umowy, z których wynika, iż okres spłaty każdej pożyczki jest miesięczny, a w przypadku nieterminowej spłaty pożyczki należność z tego tytułu staje się w dniu następnym należnością przeterminowaną. Skoro strona powodowa udzieliła w dniu 16 października 2007 r. pożyczki w wysokości 582 zł, to termin jej spłaty upłynął zgodnie z §1 i 17 umowy w dniu 16 listopada 2007 r., a następnego dnia roszczenie stało się wymagalne. W tej materii Sąd Rejonowy nie popełnił żadnego błędu i Sąd Odwoławczy te ustalenia i rozważania w całości podziela. Sąd I Instancji nie dopuścił się naruszenia przepisów prawa materialnego, a w szczególności przepisów regulujących przedawnienie roszczeń pieniężnych (art. 118-120 k.c). Co do wymagalności roszczenia, to była o tym mowa powyżej. Sąd ten prawidłowo też przyjął, iż termin przedawnienia wynosi w tym przypadku 3 lata. Sprawa bowiem dotyczy roszczeń z prowadzeniem działalności gospodarczej. Działalność prowadzona na wielką skalę polegająca na udzielaniu oprocentowanych pożyczek musi być zakwalifikowana jako prowadzenie działalności gospodarczej, co też trafnie dostrzegł Sąd Rejonowy, powołując się przy tym na słuszne poglądy orzecznictwa. Skoro więc pozew został wniesiony po upływie trzech lat od daty wymagalności roszczenia, a pozwani skorzystali z zarzutu przedawnienia roszczenia, to powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie. Z tych też przyczyn apelacja strony powodowej jako bezzasadna podlegała oddaleniu. Mając na uwadze powyższe względy Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku. 2a. Sygn. akt I C-upr 267/10 – I Instancja

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Dnia 31 maja 2011 r. Sąd Rejonowy w Tarnowie - Wydział I Cywilny w składzie: Przewodniczący - SSR Renata Siry po rozpoznaniu w dniu 25 maja 2011 r. w Tarnowie sprawy z powództwa M.C., E.S. przeciwko P.D. o zapłatę kwoty 3.233,00 zł

I. zasądza od pozwanego P.D. solidarnie na rzecz powodów M.C. i E.S. kwotę 1.000,00 złotych (jeden tysiąc złotych) wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 29.10.2009r. do dnia zapłaty;

II. w pozostałym zakresie powództwo oddala; III. nakazuje pobrać solidarnie od powodów na rzecz

Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Tarnowie kwotę 262,13 zł tytułem brakujących kosztów opinii biegłego;

Strona | 35

IV. zasądza od pozwanego solidarnie na rzecz powodów kwotę 500,00 złotych tytułem częściowego zwrotu kosztów postępowania;

V. pozostałymi kosztami postępowania obciąża powodów

Uzasadnienie

Powodowie – M.C. i E.S., prowadzący działalność gospodarczą pod nazwą M...R s.c. M.C. i E.S., w pozwie skierowanym przeciwko P.D. domagali się zasądzenia kwoty 3.233,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 28 października 2009 r. do dnia zapłaty oraz obciążenia pozwanego kosztami postępowania według norm przepisanych, w tym kosztami zastępstwa procesowego. W uzasadnieniu wskazali, że zawarli z pozwanym umowę obejmującą sprzedaż i montaż drzwi u pozwanego. Stwierdzili, że mimo, iż umowa została wykonana przez nich prawidłowo, pozwany dokonał jedynie zapłaty za zakupione drzwi. Nie dokonał natomiast zapłaty za ich montaż, tj. kwoty 3.233,00 zł wskazanej w fakturze VAT nr FS/125/10/2009. Z tego też powodu, Firma Windykacyjna „B...H" działająca imieniem powodów, wezwała pozwanego do zapłaty, która jednak nie nastąpiła. Wskutek powyższego pozwu, Sąd wydał w dniu 22 lutego 2010 r. nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, sygn. akt I Ne 17/10, w którym nakazał pozwanemu – P.D., aby zapłacił powodom solidarnie kwotę 3.233 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od tej kwoty od dnia 28 października 2010 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 30,00 zł tytułem zwrotu opłaty sądowej od pozwu, 600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, a także kwotę 17 zł tytułem zwrotu opłaty skarbowej. Pozwany w ustawowym terminie wniósł sprzeciw od nakazu zapłaty zasądzającego na rzecz powodów żądaną kwotę, zaskarżając go w całości. Wniósł także o zasądzenie od powodów kosztów postępowania. W uzasadnieniu zarzucił powodom niewłaściwe wykonanie umowy poprzez wadliwy montaż drzwi, co spowodowało ich zniszczenie a w konsekwencji doprowadziło do opóźnień budowlanych uniemożliwiających wprowadzenie się do nowo wybudowanego domu w planowanym terminie i wywołało dodatkowe koszty. Pozwany podniósł także, iż powodowie zobowiązali się do zwrotu kosztów związanych z niedogodnościami wynikającymi z nieprawidłowo wykonanych prac, jednak swego zobowiązania nie wykonali. Wskazał jednocześnie, iż zwrócił się do Miejskiego Rzecznika Konsumentów w Tarnowie z wnioskiem o wszczęcie postępowania, żądając wymiany towaru na nowy zgodnie z przepisem art. 8 ustawy o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz zmianie Kodeksu Cywilnego. Stan faktyczny sprawy przedstawia się następująco: Strony w dniu 14 lipca 2009 r. zawarły umowę, obejmującą kupno-sprzedaż i montaż przez powodów 8 sztuk drzwi do domu pozwanego P.D. Z tytułu zawartej umowy pozwany zobowiązał się do zapłaty kwoty 7.233 zł brutto. Zaliczkę w

wys. 1.000 zł pozwany uiścił przy zawarciu umowy. Powód zobowiązał się wykonać umowę w terminie 7 tygodni od dnia jej zawarcia. Dowód: umowa z dnia 14 lipca 2009 r. (k. 7) W trakcie wykonywanych przez powoda prac, pozwany dokonał zapłaty 3.000 zł. Pozostała kwota w wys. 3.233 zł nie została przez powoda uiszczona. Dowód: zeznania świadka – R.S. (k. 88-89) W trakcie wykonywania prac montażowych przez powoda, pozwany stwierdził ich nieprawidłowość. Wadliwości polegają m. in. na braku pionowości ościeżnic, nierównym doleganiu skrzydeł drzwi do ościeżnic, nieprawidłowej wysokości zamontowanych drzwi, montażu niewłaściwych progów drzwi. Z 8 zamontowanych drzwi, 2 zostały zamontowane prawidłowo, 2 z niewielkimi wadami możliwymi do usunięcia, w pozostałych 4 konieczna okazała się wymiana ościeżnic i progu lub demontaż i powtórne prawidłowe zamontowanie. Drzwi wejściowe zamontowane są w sposób wadliwy. Brak w nich pionowości zamontowanej ościeżnicy, odchyłki od pionu wynoszą 2-8 mm. Spowodowało to nierówne doleganie skrzydła drzwiowego na całym obwodzie. Są one zamontowane za wysoko w stosunku do posadzki. Zamontowano niewłaściwy próg drzwiowy. Obluzowane są szyldy i klamki. Przy ościeżnicach 2 sztuki dybli są ruchome i nie spełniają swojej roli jako element mocujący. Zalecana jest wymiana ościeżnicy i progu. Drzwi wejściowe w sezonie jesienno-zimowym przytykane są przez rodzinę pozwanego szmatami, aby nie wiało. Szpara istniejąca pomiędzy drzwiami a ościeżnicą powoduje, że drzwi są w zimie oszronione . Drzwi do garażu są zamontowane wadliwie. Brak jest pionowości w ościeżnicy, skrzydło drzwiowe nierówno dolega do ościeżnicy. Drzwi te zamykają się ciężko i trudno zamknąć je na klucz. Zamontowano niewłaściwy próg drzwiowy. Obluzowane są szyldy i klamki. Zalecana jest wymiana ościeżnicy i progu. Drzwi do kotłowni, drzwi do pokoju w ilości 3 sztuki zamontowane są prawidłowo. W drzwiach wejściowych do łazienki zamontowana jest wadliwie ościeżnica, konieczny jest jej demontaż i powtórny montaż. W kolejnych drzwiach do pokoju wadliwie zamontowana jest ościeżnica, konieczny jest jej demontaż i powtórny montaż. Jest znaczna różnica w pionie dochodząca do 5 mm pomiędzy skrzydłem a ościeżnicą. Dowód: opinia biegłego z zakresu budownictwa (k. 120-123) zeznania świadka – K.D. (k. 90) zeznania świadka – S.S. (k. 90-91) zeznania świadka – M.D. (k. 91) Pismem z dnia 22 września 2009 r. pozwany wystąpił do powoda z żądaniem wymiany dostarczonych drzwi na nowe wyznaczając 14 dniowy termin. W dniu 6 listopada 2009 r. zwrócił się również o pomoc do Miejskiego Rzecznika i Konsumentów w Tarnowie, by ten podjął prawem przewidziane czynności. Dowód: pismo do powoda (k. 36) wniosek do MRK (k. 37) Na skutek działań podejmowanych przez Miejskiego Rzecznika Konsumentów w Tarnowie, powód wystąpił z

Strona | 36

propozycją dokonania poprawek zamontówań drzwi przez niezależną firmę remontową oraz zaproponował obniżenie swojego wynagrodzenia za produkt i usługę o kwotę 1.233 zł. Pozwany nie wyraził zgody na propozycję powoda stwierdzając, że zaproponowana kwota obniżki nie rekompensuje poniesionych przez niego strat. Nie wyraził także zgody na dokonanie poprawek. Zaproponował jednocześnie, by powód wymienił wszystkie drzwi na nowe oraz zwrócił koszty związane ze szkodami które powstaną na skutek wymiany, tj. kosztów zniszczenia parkietów, tynków, malowania pokoi itd. Powód sprzeciwił się propozycji pozwanego. Dowód: pismo powoda z dnia 21 stycznia 2010 r. (k. 40) pismo pozwanego z dnia 16 lutego 2010 r. (k. 41) odpowiedź powoda (k. 42) Powyższy stan faktyczny został ustalony w oparciu o opinię biegłego, wskazane wyżej dokumenty zalegające w aktach sprawy oraz zeznania świadków . Z opinii sporządzonej przez biegłego (pisemnej z dnia 28 marca 2011 r., pisemnej uzupełniającej oraz ustnej opinii uzupełniającej) jednoznacznie wynika, iż montaż drzwi przez powoda dokonany był wadliwie. Sąd podzielił więc wnioski płynące z opinii powołanego w sprawie biegłego sądowego. Opinię swą biegły sporządził ściśle, wyczerpująco odpowiadając na pytania Sądu. Doświadczenie i kwalifikacje wskazują na rzetelność sporządzonej opinii, która pod względem merytorycznym nie budzi wątpliwości Sądu. Również z pism kierowanych przez powoda do Miejskiego Rzecznika Konsumentów w Tarnowie wynika, że powód przyznaje, iż prace wykonane przez niego były niepoprawnie i zobowiązuje się do ich poprawienia, co jednak nie nastąpiło. Dokumenty wykorzystane przy czynieniu przedmiotowych ustaleń w ocenie Sądu w pełni wiarygodne i bezspornie prawdziwe. Również żadna ze stron postępowania nie zakwestionowała ich autentyczności, a zatem jako dokumenty prywatne stanowią one dowód tego, że osoba, która je podpisała złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Przy rekonstrukcji stanu faktycznego Sąd oparł się również na osobowych źródłach dowodowych. Sąd dał w całości wiarę zeznaniom świadków K.D., S.S. i M.D. Zeznania te są spójne,logiczne i przekonywujące, a nadto wzajemnie się uzupełniają i potwierdzają. Mimo,iż mogą być uznane za subiektywne i zmierzające do przedstawienia stanu faktycznego w sposób odpowiadający pozwanemu, to jednak znajdują potwierdzenie w całokształcie materiału dowodowego, w szczególności w opinii sporządzonej przez biegłego do spraw budownictwa. Zeznaniom świadków R.S. I D.H. Sąd dał wiarę jedynie częściowo. Potwierdzają oni jedynie fakt wykonywania prac u pozwanego oraz zgłaszane przez niego zastrzeżenia co do prawidłowości montażu, nie potwierdzają jednak zasadności tych zarzutów, które w świetle zebranego materiału dowodowego Sąd uznał za niewątpliwie słuszne. Sąd zważył co następuje: Powództwo podlega uwzględnieniu jedynie w części, a to z powodów o których poniżej.

Powód wystąpił o zapłatę umówionego wynagrodzenia z tyt. zawartej z pozwanym umowy. Umowa ta jest umową mieszaną, zawierającą elementy umowy kupna-sprzedaży i umowy o dzieło. Umowa została wykonana w zakresie sprzedaży drzwi tzn. powód przeniósł na pozwanego własność i wydał drzwi, a pozwany drzwi odebrał i zapłacił z tego tytułu cenę. Umowa nie została natomiast prawidłowo wykonana w zakresie montażu drzwi, tj. w zakresie do jakiego odnoszą się przepisy o umowie o dzieło. Zgodnie z brzmieniem przepisu art. 627¹ k.c. zastosowanie w mniejszej sprawie znajdą przepisy ustawy o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego, w szczególności przepis art. 8 ustawy. Przepis ten w pierwszej kolejności przewiduje alternatywne żądanie konsumenta w postaci żądania doprowadzenia towaru do stanu zgodnego z umową rzez nieodpłatną naprawę albo wymianę towaru na nowy. Przepis art. 8 ust. 4 ustawy stanowi, że w przypadku, gdy sprzedawca nie zdoła uczynić zadość żądaniu konsumenta w odpowiednim czasie, konsument ma prawo domagać się stosownego obniżenia ceny albo odstąpić od umowy. W przedmiotowym postępowaniu, pozwany będący konsumentem, zgłosił żądanie wymiany towaru na nowy. Powód nie uczynił zadość żądaniu pozwanego i zaproponował zwrot zapłaconej przez pozwanego ceny i demontaż drzwi, co jednoznaczne było z propozycją odstąpienia od umowy. W związku ze sprzeciwem pozwanego od nakazu zapłaty, w którym to sprzeciwie pozwany wnosi o oddalenie w całości powództwa, Sąd uznał, iż jest to równoznaczne z żądaniem obniżenia ceny. Potwierdzeniem tego faktu jest odmowa zapłaty przez pozwanego pozostałej kwoty określonej w umowie. Brak możliwości wymiany lub naprawy wadliwie zamontowanych drzwi bez ponoszenia dalszych strat przez pozwanego stanowi wystarczające uzasadnienie dla żądania obniżenia ceny. Drzwi, mimo iż wadliwie, zostały zamontowane, co w konsekwencji powoduje konieczność uiszczenia z tego tytułu wynagrodzenia. Nie może to być jednak wynagrodzenie w pełnej wysokości zgodnie z zawartą umową, gdyż było ono ustalone za prawidłowe wykonanie dzieła, co w niniejszej sprawie nie miało miejsca. Na skutek wyważenia interesów stron, Sąd doszedł do przekonania, że kwotą, o którą należy pomniejszyć wynagrodzenie powoda z tytułu wykonania prac montażowych jest kwota 2.333 zł. W związku z tym, pozostała kwota w wys. 1.000 zł należna jest powodowi. Przepisy o postępowaniu uproszczonym umożliwiają Sądowi zasądzenie stosownej sumy wg uznania Sądu, opartej na wyważeniu wszystkich okoliczności sprawy. Z uwagi na powyższe należało orzec jak w sentencji wyroku. Z uwagi na częściowe uwzględnienie powództwa, Sąd na podstawie przepisu art. 100 k.p.c. stosunkowo rozdzielił koszty postępowania, zasądzając od pozwanego solidarnie na rzecz powodów kwotę 500 zł tyt. częściowego zwrotu kosztów postępowania; w pozostałym zakresie kosztami obciążył powodów. Sąd nakazał jednocześnie pobrać solidarnie na rzecz Skarbu Państwa - SR w Tarnowie, kwotę

Strona | 37

262,13 zł tytułem brakujących kosztów opinii biegłego. 1b. Sygn. akt I Ca 275/11 – II Instancja

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

dnia 29 grudnia 2011 r. Sąd Okręgowy w Tarnowie - Wydział I Cywilny w składzie: Przewodniczący: SSO Wiesław Zachara Sędziowie: SSO Edward Panek SSO Mariusz Sądecki (sprawozdawca) po rozpoznaniu w dniu 22 grudnia 2011 r. w Tarnowie na rozprawie sprawy z powództwa M.C. i E.S. przeciwko P.D. przy udziale Miejskiego Rzecznika Konsumentów w Tarnowie o zapłatę na skutek apelacji Miejskiego Rzecznika Konsumentów w Tarnowie od wyroku Sądu Rejonowego w Tarnowie z dnia 31 maja 2011 r., sygn. akt IC-upr 267/10 1. zmienia zaskarżony wyrok w punktach: I, II i IV w ten sposób, że:

a) punktowi I nadaje brzmienie: „oddala powództwo w całości",

b) eliminuje z treści orzeczenia punkty II i IV, c) punktom III i V nadaje odpowiednio oznaczenie

jako II i III; 2. oddala apelację w pozostałej części.

Uzasadnienie

Powodowie M.C. i E.S. prowadzący działalność gospodarczą pod nazwą M...R s. c. M.C. i E.S., w pozwie skierowanym przeciwko P.D. domagali się zasądzenia kwoty 3.233 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 28 października 2009 roku do dnia zapłaty oraz obciążenia pozwanego kosztami postępowania według norm przepisanych, w tym kosztami zastępstwa procesowego. Na uzasadnienie wskazali, że zawarli z pozwanym umowę obejmującą sprzedaż i montaż drzwi u pozwanego. Stwierdzili, że mimo iż umowa została wykonana przez nich prawidłowo, pozwany dokonał jedynie zapłaty za zakupione drzwi. Nie dokonał natomiast zapłaty za ich montaż, tj. kwoty 3.233 zł, wskazanej w fakturze VAT nr FS/125/10/2009. Z tego też powodu Firma Windykacyjna „B...H" działająca imieniem powodów, wezwała pozwanego do zapłaty, która jednak nie nastąpiła. Pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powodów kosztów postępowania. Zarzucił powodom niewłaściwe wykonanie umowy poprzez wadliwy montaż drzwi, co spowodowało ich zniszczenie, a w konsekwencji doprowadziło do opóźnień budowlanych uniemożliwiających wprowadzenie się do nowo

wybudowanego domu w planowanym terminie i wywołało dodatkowe koszty. Pozwany podniósł także, iż powodowie zobowiązali się do zwrotu kosztów związanych z niedogodnościami wynikającymi z nieprawidłowo wykonanych prac, jednak swego zobowiązania nie wykonali. Wskazał jednocześnie, iż zwrócił się do Miejskiego Rzecznika Konsumentów w Tarnowie z wnioskiem o wszczęcie postępowania, żądając wymiany towaru na nowy zgodnie z przepisem art. 8 ustawy o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz zmianie Kodeksu Cywilnego. Sąd Rejonowy w Tarnowie wyrokiem z dnia 31 maja 2011 roku zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 1.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 29 października 2009 roku do dnia zapłaty, a w pozostałym zakresie oddalił powództwo. Ponadto Sąd nakazał pobrać solidarnie od powodów na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Tarnowie kwotę 262,13 zł tytułem niepokrytej części kosztów opinii biegłego, zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 500 zł tytułem częściowego zwrotu kosztów postępowania, a pozostałymi kosztami postępowania obciążył powodów. U podstaw orzeczenia Sądu Rejonowego legły następujące ustalenia faktyczne: Strony w dniu 14 lipca 2009 roku zawarły umowę, obejmującą kupno-sprzedaż i montaż przez powodów 8 sztuk drzwi do domu pozwanego P.D. Z tytułu zawartej umowy pozwany zobowiązał się do zapłaty kwoty 7.233 z;ł brutto. Zaliczkę w wysokości 1.000 zł pozwany uiścił przy zawarciu umowy. Powód zobowiązał się wykonać umowę w terminie 7 tygodni od dnia jej zawarcia. W trakcie wykonywanych przez powoda prac, pozwany dokonał zapłaty 3.000 zł. Pozostała kwota w wysokości 3.233 zł nie została przez powoda uiszczona. W trakcie wykonywania prac montażowych przez firmę powodów, pozwany stwierdził ich nieprawidłowość. Wadliwości polegają m. in. na braku pionowości ościeżnic, nierównym doleganiu skrzydeł drzwi do ościeżnic, nieprawidłowej wysokości zamontowanych drzwi, montażu niewłaściwych progów drzwi. Z 8 zamontowanych drzwi, 2 zostały zamontowane prawidłowo, 2 z niewielkimi wadami możliwymi do usunięcia, w pozostałych 4 konieczna okazała się wymiana ościeżnic i progu lub demontaż i powtórne prawidłowe zamontowanie. Drzwi wejściowe główne zamontowane są w sposób wadliwy. Brak w nich pionowości zamontowanej ościeżnicy, odchyłki od pionu wynoszą 2-8 mm. Spowodowało to nierówne doleganie skrzydła drzwiowego na całym obwodzie. Są one zamontowane za wysoko w stosunku do posadzki. Zamontowano niewłaściwy próg drzwiowy. Obluzowane są szyldy i klamki. Przy ościeżnicach 2 sztuki dybli są ruchome i nie spełniają swojej roli jako element mocujący. Zalecana jest wymiana ościeżnicy i progu. Drzwi wejściowe w sezonie jesienno-zimowym przytykane są przez rodzinę pozwanego szmatami, aby nie wiało. Szpara istniejąca pomiędzy drzwiami a ościeżnicą powoduje, że drzwi są w zimie oszronione. Drzwi do garażu są zamontowane wadliwie. Brak jest pionowości w ościeżnicy, skrzydło drzwiowe

Strona | 38

nierówno dolega do ościeżnicy. Drzwi te zamykają się ciężko i trudno zamknąć je na klucz. Zamontowano niewłaściwy próg drzwiowy. Obluzowane są szyldy i klamki. Zalecana jest wymiana ościeżnicy i progu. Drzwi do kotłowni, drzwi do pokoju w ilości 3 sztuki zamontowane są prawidłowo. W drzwiach wejściowych do łazienki zamontowana jest wadliwie ościeżnica, konieczny jest jej demontaż i powtórny montaż. W kolejnych drzwiach do pokoju wadliwie zamontowana jest ościeżnica, konieczny jest jej demontaż i powtórny montaż. Jest znaczna różnica w pionie dochodząca do 5 mm pomiędzy skrzydłem a ościeżnicą. Pismem z dnia 22 września 2009 roku pozwany wystąpił do powodów z żądaniem wymiany dostarczonych drzwi na nowe, wyznaczając 14 dniowy termin. W dniu 6 listopada 2009 roku zwrócił się również o pomoc do Miejskiego Rzecznika Konsumentów w Tarnowie, by ten podjął prawem przewidziane czynności. Na skutek działań podejmowanych przez Miejskiego Rzecznika Konsumentów w Tarnowie, powodowie wystąpili z propozycją dokonania poprawek zamontowanych drzwi przez niezależną firmę remontową oraz zaproponowali obniżenie swojego wynagrodzenia za produkt i usługę o kwotę 1.233 zł. Pozwany nie wyraził zgody na propozycję powodów, stwierdzając, że zaproponowana kwota obniżki nie rekompensuje poniesionych przez niego strat. Nie wyraził także zgody na dokonanie poprawek. Zaproponował jednocześnie, by powodowie wymienili wszystkie drzwi na nowe oraz zwrócili koszty związane ze szkodami, które powstaną na skutek wymiany, tj. kosztów zniszczenia parkietów, tynków, malowania pokoi itd. Powodowie sprzeciwili się propozycji pozwanego.

W rozważaniach prawnych Sąd Rejonowy ocenił, iż powództwo częściowo podlega uwzględnieniu. W pierwszej kolejności Sąd zwrócił uwagę, że umowa, z której powodowie wywodzą swoje roszczenie jest umową mieszaną, zawierającą elementy umowy kupna-sprzedaży i umowy o dzieło. Umowa została wykonana w zakresie sprzedaży drzwi, tzn. powodowie przenieśli na pozwanego własność i wydali drzwi, a pozwany drzwi odebrał i zapłacił z tego tytułu cenę. Umowa nie została natomiast prawidłowo wykonana w zakresie montażu drzwi, tj. w zakresie do jakiego odnoszą się przepisy o umowie o dzieło. Zgodnie z brzmieniem przepisu art. 6271k.c. zastosowanie w tym przypadku powinny znaleźć przepisy ustawy o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego, w szczególności przepis art. 8 ustawy. Przepis ten w pierwszej kolejności przewiduje alternatywne żądanie konsumenta w postaci żądania doprowadzenia towaru do stanu zgodnego z umową przez nieodpłatną naprawę albo wymianę towaru na nowy. Przepis art. 8 ust. 4 ustawy stanowi, że w przypadku, gdy sprzedawca nie zdoła uczynić zadość żądaniu konsumenta w odpowiednim czasie, konsument ma prawo domagać się stosownego obniżenia ceny albo odstąpić od umowy. Pozwany będący konsumentem, zgłosił żądanie wymiany towaru na nowy. Powodowie nie uczynili zadość żądaniu

pozwanego i zaproponowali zwrot zapłaconej przez pozwanego ceny i demontaż drzwi, co jednoznaczne było z propozycją odstąpienia od umowy. Mając na względzie stanowisko procesowe pozwanego, który wnosił o oddalenie w całości powództwa, Sąd Rejonowy uznał, iż jest to równoznaczne z żądaniem obniżenia ceny. Potwierdzeniem jest odmowa zapłaty przez pozwanego pozostałej kwoty określonej w umowie. Brak możliwości wymiany lub naprawy wadliwie zamontowanych drzwi bez ponoszenia dalszych strat przez pozwanego stanowi wystarczające uzasadnienie dla żądania obniżenia ceny. Jednakże drzwi, mimo iż wadliwie, zostały zamontowane, co w konsekwencji, wedle Sądu Rejonowego powoduje konieczność uiszczenia z tego tytułu wynagrodzenia. Nie może to być jednak wynagrodzenie w pełnej wysokości zgodnie z zawartą umową, gdyż było ono ustalone za prawidłowe wykonanie dzieła. Na skutek wyważenia interesów stron, Sąd I Instancji doszedł do przekonania, że kwotą, o którą należy pomniejszyć wynagrodzenie powoda z tytułu wykonania prac montażowych jest kwota 2.333 zł. W związku z tym, pozostała kwota w wysokości 1.000 zł należna jest powodom. Dokonując takiego rozliczenia Sąd Rejonowy wskazał, iż przepisy o postępowaniu uproszczonym umożliwiają sądowi zasądzenie stosownej sumy według uznania sądu, opartej na wyważeniu wszystkich okoliczności sprawy. O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. Apelację od powyższego wyroku wniósł działający na rzecz pozwanego Miejski Rzecznik Konsumentów w Tarnowie, zaskarżając wyrok w całości i podnosząc zarzuty naruszenia prawa procesowego oraz prawa materialnego, a w szczególności: - art. 8 ust. 4 ustawy z dnia 27 lipca 2002 roku o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu Cywilnego (dz. U. z 2002r. Nr 141 poz. 1176 z późn. zm.) w zw. z art. 6271k.c. i art. 65 § 1 k.c. poprzez błędną wykładnię tych przepisów i niewłaściwe ich zastosowanie, polegające na przyjęciu, że zgłoszone pozwanego żądanie oddalenia powództwa W całości jest równoznaczne z żądaniem obniżenia ceny za wadliwie wykonaną usługę, - art. 8 ust. 4 ustawy z dnia 27 lipca 2002 roku o

szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu Cywilnego (Dz. U. z 2002 r. Nr 141 poz. 1176 z późn. zm.) w zw. z art. 6271 k.c. poprzez błędną wykładnię tych przepisów i niewłaściwe ich zastosowanie, polegające na przyjęciu, że to sąd a nie konsument może zdecydować o wykorzystaniu alternatywnych uprawnień zawartych w przywołanym przepisie,

- art. 5056 § 3 k.p.c. poprzez zasądzenie odpowiedniej sumy wedle uznania Sądu przy oparciu się na wszystkich okolicznościach sprawy, podczas gdy w przedmiotowej sprawie przepis ten nie miał zastosowania z uwagi na unormowanie zawarte w art. 5057 zd. 1 k.p.c,

- art. 642 § 1 k.c. poprzez brak jego zastosowania, podczas gdy z przepisu tego wynika, iż zapłata za dzieło nie

Strona | 39

należy się przyjmującemu zamówienie, gdy ten oddaje dzieło obarczone wadą istotną,

- art. 642 § 1 k.c. poprzez brak jego zastosowania i przyjęcie, że wynagrodzenie powodom się należy, bowiem nastąpiło oddanie (ukończenie) dzieła,

- art. 8 ust 3 ustawy z dnia 27 lipca 2002 roku o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu Cywilnego (dz. U. z 2002r. Nr 141 poz. 1176 z późn. zm.) poprzez brak jego zastosowania, co skutkowało błędnym zastosowaniem art. 8 ust. 4 tej ustawy.

Mając na względzie tak sformułowane zarzuty skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości jako przedwczesnego, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Powodowie w odpowiedzi na apelację wnieśli o jej oddalenie i zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kosztów postępowania apelacyjnego wedle norm przepisanych z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego. Wskazali, iż zarzuty podniesione w apelacji nie są trafne, a orzeczenie Sądu Rejonowego jest zasadne. Sąd Okręgowy zważył, co następuje: Apelacja zasługuje na uwzględnienie. Sąd Odwoławczy podziela ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji i przyjmuje je za własne. Godzi się zauważyć, że stan faktyczny nie był w apelacji kwestionowany. Zasadnym jest zarzut naruszenia prawa procesowego poprzez skorzystanie przez Sąd I instancji z regulacji art. 5056§ 3 k.p.c. Przepis ten znajduje zastosowanie jedynie w ramach postępowania uproszczonego. W przedmiotowej sprawie postępowanie było prowadzone zgodnie z regułami postępowania uproszczonego jedynie do pewnego etapu. Słusznie zwraca uwagę skarżący na treść art. 5057k.p.c. Zgodnie z tym przepisem m.in. jeżeli rozstrzygniecie sprawy wymaga wiadomości specjalnych sąd w dalszym ciągu rozpoznaje sprawę z pominięciem przepisów o postępowaniu uproszczonym. Nie wymaga szerszego wywodu teza, iż pod pojęciem „wiadomości specjalnych", którym posługuje się przywołany przepis, rozumieć należy przeprowadzenie w sprawie dowodu z opinii biegłego. Taki dowód został przez Sąd I instancji przeprowadzony. W tej sytuacji przepis art. 5057k.p.c. obligował Sąd I instancji do dalszego prowadzenia postępowania wedle ogólnych reguł procesowych z pominięciem unormowań dotyczących postępowania uproszczonego. Przepis art. 5056§ 3 k.p.c. nie mógł zatem znaleźć zastosowania przy ocenie w jakiej wysokości żądanie powodów jest uzasadnione. Nie można zatem uznać za prawidłowo ustaloną na poziomie 1.000 zł kwotę obniżonego wynagrodzenia należnego stronie powodowej. Wynagrodzenie to nie mogło być ustalone w oparciu o uznanie Sądu przy rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy. W sprawie też nie znajduje zastosowania art. 322 k.p.c, gdyż przedmiot sprawy nie należy do żadnej z kategorii spraw w nim wymienionych.

Dokonując oceny zastosowania prawa materialnego Sąd Okręgowy nie podziela części argumentacji zaprezentowanej w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, nie w pełni jednakże za zasadną uznaje również argumentację prezentowaną w apelacji. Zwrócić należy uwagę, iż niekwestionowanym faktem jest, że montaż drzwi w domu powoda dokonany został wadliwie. Jak wynika z ustaleń faktycznych wady te były znaczne. Nie tylko powodowały utrudnienia w użytkowaniu drzwi, ale rodziły szkody po stronie pozwanego, w szczególności nieszczelne drzwi powodowały uszkodzenia parkietu, ubytki ciepła, wymagały uszczelniania ich kocami w okresie jesienno-zimowym. Prawidłowo Sąd I instancji doszedł do przekonania, iż umowa stron obejmująca zamontowanie drzwi w domu pozwanego miała charakter umowy o dzieło i roszczenie strony powodowej opiera się na podstawie prawnej, jaką stanowią przepisy regulującej ten właśnie typ umowy. Podkreślić należy, iż w przedmiotowej sprawie to wykonawca dzieła dochodzi roszczenia o wynagrodzenie za wykonanie dzieła. Przepisy ustawy z dnia 27 lipca 2002 roku o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej, oraz o zmianie Kodeksu Cywilnego (dz. U. z 2002r. Nr 141 poz. 1176 z późn. zm.) znaleźć mogą zatem jedynie pomocnicze i to nie wprost, lecz odpowiednie zastosowanie (art. 6271k.c). Przepisy te bowiem nie regulują podstawy prawnej do żądania przez wykonawcę dzieła wynagrodzenia od konsumenta. Sąd I instancji błędnie dokonał subsumcji tych przepisów do okoliczności niniejszej sprawy, przyjmując, iż pozwany ostatecznie wystąpił z żądaniem obniżenia ceny za wadliwie wykonane dzieło. Działanie takie było zupełnie nieuprawnione. Postępowanie reklamacyjne oparte o przepisy powyższej ustawy, jakie pozwany zainicjował żądaniem wymiany towaru na nowy nie doczekało się finału. Strony nie doszły do porozumienia i żadne z żądań pozwanego nie zostało zrealizowane w ramach reklamacji. W odniesieniu do niniejszej sprawy ma to jednakże jedynie znaczenie o tyle, że w wyniku braku przeprowadzenia postępowania reklamacyjnego pozwany nadal dysponuje wadliwie wykonanym dziełem, a strony nie doprowadziły do obniżenia ustalonego wynagrodzenia. Podstawa prawna żądania powodów określona jest w art. 627 k.c, zgodnie z którym wykonawcy dzieła za jego wykonanie należy się wynagrodzenie. Zgodnie natomiast z art. 642 § 1 k.c. jeżeli strony nie postanowiły inaczej wynagrodzenie należy się wykonawcy dzieła z chwilą oddania dzieła. Taki przypadek zachodzi w przedmiotowej sprawie. Obowiązek zapłaty wynagrodzenia na rzecz strony powodowej zgodnie z postanowieniami umowy powstawał z chwilą oddania dzieła. Obowiązek taki jest niezależny od uprawnień określonych w ustawie z dnia 27 lipca 2002 roku o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu Cywilnego (dz. U. z 2002r. Nr 141 poz. 1176 z późn. zm.). Oczywiście konsument może żądać obniżenia ceny, a żądanie takie może przybrać charakter zarzutu zgłoszonego w procesie przeciwko konsumentowi o zapłatę wynagrodzenia. Wówczas proces taki powinien objąć analizę obniżonego wynagrodzenia.

Strona | 40

Pozwany zarzutu takiego jednak nie zgłosił. Niezależnie zatem od pozostałych żądań, jakie konsument może na podstawie przepisów powyżej wskazanej ustawy zgłosić wynagrodzenie wykonawcy dzieła się należy, jeżeli oczywiście spełnione są przesłanki do jego żądania. Pozwany nie odstąpił bowiem od umowy. Jak słusznie wskazuje skarżący, w judykaturze Sądu Najwyższego zwraca się uwagę, iż roszczenie o zapłatę wynagrodzenia za wykonanie dzieła nie powstaje w sytuacji, gdy dzieło zawiera istotne wady. Za trafny należy uznać pogląd, iż „oddanie dzieła nie powoduje wymagalności wierzytelności przyjmującego zamówienie o wynagrodzenie, gdy oddane dzieło jest dotknięte wadą istotną, czyniącą je niezdatnym do zwykłego użytku lub sprzeciwiającą się wyraźnie umowie. Jeżeli natomiast dzieło ma tylko wadę nieistotną, jego oddanie powoduje, w myśl art. 642 § 1 k.c, wymagalność wierzytelności przyjmującego zamówienie o wynagrodzenie za dzieło" (wyrok SN z dnia 26 lutego 1998r., I CKN 520/97, OSNC 1998/10/167). Obowiązek zapłaty wynagrodzenia za wykonanie dzieła jest bowiem wyrazem nadrzędnej zasady ekwiwalentności świadczeń w zobowiązaniach wzajemnych (art. 488 k.c). W przypadku braku świadczenia jednej ze stron druga może powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia wzajemnego. Skoro wynagrodzenie za dzieło związane jest ściśle z wykonaniem dzieła, a strony przyjęły regułę, iż wynagrodzenie należne jest dopiero w momencie oddania dzieła, przyjąć należy, że dzieło zawierające wady na tyle istotne, które czynią dzieło niezdatnym do przeznaczenia określonego w umowie, w istocie dziełem oddanym nie jest. Przyjąć należy, iż taki przypadek zachodzi w przedmiotowej sprawie. Jak wynika z opinii biegłego z 8 zamontowanych przez stronę powodową drzwi: 2 zostały zamontowane prawidłowo, 2 z niewielkimi wadami możliwymi do usunięcia, natomiast w przypadku 4 konieczny jest demontaż i ponowne zamontowanie (wymiana ościeżnic i progu wiąże się bowiem z demontażem drzwi). W przypadku 4 zamontowanych drzwi w istocie nie można mówić o wykonaniu dzieła zgodnie z umową, skoro jego wadliwość wymaga ponownego montażu, a zatem ponownego wykonania dzieła. Zauważyć też trzeba, iż w 2 przypadkach dotyczy to drzwi zewnętrznych, które w chwili obecnej z uwagi na swoje wady nie spełniają swojej podstawowej funkcji izolacyjnej od warunków zewnętrznych, co w szczególności jest uciążliwe w okresie jesienno-zimowym. Tak istotne wady powodują, że działania strony powodowej polegały jedynie na pozorowanym wykonaniu dzieła. Ponieważ umowa stron obejmowała wszystkie montowane drzwi istotna wadliwość montażu jedynie części z nich wpływa na ocenę wadliwości całego dzieła. Zwłaszcza, że strona powodowa dysponując niekorzystną dla siebie opinią biegłego nie podjęła inicjatywy dowodowej w celu oceny ewentualnej wartości montażu poszczególnych pojedynczych drzwi, co ewentualnie dawałoby podstawę faktyczną do analizy umowy łączącej strony, w celu rozstrzygnięcia czy montaż poszczególnych drzwi należy oceniać jako samodzielne dzieło, czy też postanowienia umowy nakazywały montaż wszystkich drzwi oceniać jako jedno nierozłączne dzieło. W tym stanie rzeczy przyjąć

należało, iż dzieło, którego wykonania podjęła się strona powodowa z uwagi na istotne wady tegoż dzieła, zgodnie z art. 642 § 1 k.c. nie rodziło podstawy do domagania się wynagrodzenia. Jedynie dzieło, którego wady nie są istotne - dla oceny istnienia tegoż dzieła w kontekście umowy stron - rodzi obowiązek zapłaty wynagrodzenia (ewentualnie obniżonego z uwagi na wadliwość dzieła) w chwili oddania dzieła, niezależnie od tego czy wady te zostaną usunięte. Wszystkie te okoliczności przemawiały za uznaniem powództwa jako bezzasadnego. W tym stanie rzeczy należało zmienić zaskarżony wyrok w sposób prowadzący do oddalenia powództwa. Sąd Okręgowy nadał zatem pierwszemu punktowi zaskarżonego wyroku brzmienie „oddala powództwo", wyeliminował z treści tegoż wyroku punkt II i IV, punktom III i V nadał oznaczenie jako II I III. Punkt IV w pierwotnym brzmieniu podlegał zmianie, gdyż w związku z oddaleniem powództwa nie zaistniały przesłanki do zasądzenia od pozwanego kosztów procesu na rzecz powodów. Zgodnie z art. 98 k.p.c. koszty te obciążają stronę przegrywającą sprawę, którą po zmianie wyroku była strona powodowa. W pozostałym zakresie apelacja podlegała oddaleniu. Zauważyć należy, iż Rzecznik zaskarżył wyrok Sądu I Instancji w całości, chociaż w części był on dla pozwanego korzystny (częściowe oddalenie powództwa oraz obciążenie powodów kosztami postępowania). W tej części apelujący nie miał tzw. gravamen, czyli interesu prawnego w zaskarżeniu korzystnego rozstrzygnięcia, co przesądzało o oddaleniu w części środka odwoławczego. Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. oraz art. 385 k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku. Wyroki otrzymaliśmy dzięki uprzejmości Pana Krzysztofa Podgórskiego - MRK w Tarnowie

Wybrane orzecznictwo Arbitra Bankowego 1. Sygn. akt AB-677/10

ORZECZENIE ARBITRA BANKOWEGO

Dnia 11 stycznia 2012 roku Arbiter Bankowy przy Związku Banków Polskich po rozpoznaniu w dniu 11 stycznia 2012 roku na posiedzeniu niejawnym sprawy z wniosku A.K.Z. przeciwko Bankowi o zapłatę 3.599 zł

1. stwierdza, ze Bank uznał roszczenie A.K.Z. w kwocie 744 (siedemset czterdzieści cztery) zł;

2. ustala, że do wyliczenia składki ubezpieczenia niskiego wkładu własnego za kolejny 36-miesięczny okres ochrony,

Strona | 41

Bank powinien uwzględnić kursy waluty z dnia 30 kwietnia 2010 roku i kwotę kredytu pozostałą do spłaty w tym dniu oraz zwrócić Wnioskodawcom nadpłatę;

3. zasądza od Banku solidarnie na rzecz Wnioskodawców kwotę 50 (pięćdziesiąt) zł z tytułu zwrotu opłaty arbitrażowej;

4. zasądza od Banku na rzecz Biura Arbitra Bankowego kwotę 37 (trzydzieści siedem) zł z tytułu zwrotu kosztów postępowania arbitrażowego.

Uzasadnienie: Wnioskodawcy A.K.Z. wnieśli o zasądzenie od Banku kwoty 3.599 zł z tytułu zwrotu nienależnie pobranej składki ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, a nadto wnieśli o zobowiązanie Banku do uwzględnienia salda kredytu po częściowej spłacie w dniu 26 kwietnia 2010 roku.

Bank uznał roszczenie w części dotyczącej składki ubezpieczenia niskiego wkładu własnego i oświadczył że w dniu 30 sierpnia 2010 roku dokonał zwrotu na rachunek skarżących kwoty 744 zł. W pozostałym zakresie Bank wniósł o oddalenie wniosku jako niezasadnego.

Arbiter ustalił i zważył, co następuje:

Zgłoszone roszczenie zasługuje na uwzględnienie.

Na wstępie rozważań przywołać należy przepis art. 3531 Kodeksu cywilnego, który statuuje zasadę swobody kontraktowania, według której strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Z kolei przesłankami odpowiedzialności kontraktowej (umownej) za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy (art. 471 kodeksu cywilnego), które muszą wystąpić łącznie są następujące okoliczności: 1. istnienie ważnego zobowiązania; 2. niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania; 3. wina; 4. powstanie szkody; 5. związek przyczynowy między zawinionym zachowaniem sprawcy szkody, a powstałą szkodą.

Obowiązek wykazania wymienionych przesłanek obciąża Wnioskodawców, którzy w ocenie Arbitra wykazali ich zaistnienie. Wskazać jednak należy, iż co do zasady, tj. prawa do pobierania przez Bank opłaty z tytułu ubezpieczenia, strony i Arbiter są zgodne i nie kwestionują tego uprawnienia.

W związku z uznaniem przez Bank roszczenia w części i dokonaniem zwrotu na rzecz Wnioskodawców kwoty 744 zł, Arbiter potwierdził ten fakt w p. 1 Orzeczenia.

Odnosząc się z kolei do roszczenia o wyrównanie szkody powstałej na skutek nieuwzględnienia salda kredytu z dnia 26 kwietnia 2010 roku przede wszystkim ocenić należało, czy działanie Banku było zgodne z postanowieniami umowy o kredyt hipoteczny nr *** z dnia

6 kwietnia 2007 roku oraz Regulaminu kredytowania. I tak: zgodnie z postanowieniami Rozdziału 4 § 7 ust. 6 Regulaminu kredytowania, Bank pobiera opłatę wynikającą z kosztu ubezpieczenia niskiego wkładu, poprzez automatyczne obciążenie rachunku w PLN kredytobiorcy w dniu uruchomienia środków z kredytu za pierwszych 36 miesięcy obowiązywania umowy kredytowej, przy czym pierwszy 36 - miesięczny okres ubezpieczenia rozpoczyna się od następnego pełnego miesiąca po miesiącu, w którym został uruchomiony kredyt/pierwsza transza kredytu.

Z powyższego jednoznacznie wynika, że w dniu uruchomienia kredytu Bank pobiera od kredytobiorcy opłatę refinansującą koszt ubezpieczenia niskiego wkładu własnego. Okres ochrony ubezpieczeniowej trwa 36 miesięcy i może być przedłużany. Pierwszy okres ochrony ubezpieczeniowej rozpoczyna się od następnego pełnego miesiąca po miesiącu, w którym został uruchomiony kredyt/pierwsza transza kredytu. W odpowiedzi na wniosek Bank przyznał, że kredyt został uruchomiony 20 kwietnia 2007 roku, zatem wobec zapisu Regulaminu, ochrona ubezpieczeniowa rozpoczęła się od 1 maja 2007 roku i trwała 36 miesięcy, czyli do 1 maja 2010 roku. Zgodnie bowiem z przepisem art. 114 kc, jeżeli termin jest oznaczony w miesiącach lub latach, a ciągłość terminu nie jest wymagana, miesiąc liczy się za dni trzydzieści, a rok za dni trzysta sześćdziesiąt pięć. Ponadto, na zasadzie art. 112 kc, termin oznaczony w miesiącach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu.

Bank nie wykazał, że właściwie obliczył okres ochrony ubezpieczeniowej, a zgłoszone w tym zakresie zarzuty Wnioskodawców są w pełni uzasadnione. Okres kolejnego 36-miesięcznej ochrony ubezpieczeniowej rozpoczął się 1 maja 2010 roku, zatem do obliczania wysokości składki należało przyjąć stan kredytu istniejący w dniu 30 kwietnia 2010 roku i zastosować kursy waluty z tego dnia.

Postanowienie zawarte w Rozdziale 4 § 7 ust. 7 Regulaminu kredytowania przewiduje, że jeżeli w ciągu 36 miesięcy ochrony ubezpieczeniowej stosunek kwoty kredytu pozostającej do spłaty do wartości nieruchomości nie stanie się równy lub niższy niż 80% wartości nieruchomości stanowiącej przedmiot zabezpieczenia, wówczas Bank pobiera opłatę za kolejny 36 - miesięczny okres. W piśmie z dnia 14 maja 2010 roku Wnioskodawcy przyznali, że spłacając kredyt w dniu 26 kwietnia 2010 roku „nie doszliśmy do poziomu zawartego w umowie”. Z kolei w § 9 ust. 7 umowy o kredyt hipoteczny zawarte jest postanowienie, że dodatkowe zabezpieczenie kredytu do czasu, gdy saldo zadłużenia z tytułu kredytu stanie się równe lub niższe niż 272.747,20 zł, stanowi ubezpieczenie kredytów hipotecznych z niskim wkładem własnym kredytobiorcy na podstawie umowy zawartej przez Bank z TU. W związku z tym, że nawet pomimo dokonanej w dniu 26 kwietnia 2010 roku wpłaty na poczet zadłużenia,

Strona | 42

wysokość zadłużenia nie osiągnęła poziomu określonego w umowie o kredyt hipoteczny, roszczenie Banku co do zasady było uzasadnione.

W dalszej kolejności ocenie podlegał sposób określenia przez Bank wysokość składki i tu przywoła należy § 7 p. 5 Regulaminu kredytowania., w którym określono, iż „Podstawa wyliczania opłaty określana jest zgodnie z wzorem: Podstawa wyliczenia opłaty = kwota kredytu w PLN – 80% wartości nieruchomości stanowiącej przedmiot zabezpieczania kredytu”. Zgodnie zatem z art. 385 § 2 kc przyjąć należy, iż do obliczania składki na kolejny okres należało przyjąć kwotę kredytu z dnia 30 kwietnia 2010 roku, czyli tu: pomniejszoną o wpłaconą w dniu 26 kwietnia 2010 roku kwotę 100.000 zł i przeliczoną według kursu z tego dnia.

Wobec powyższego, Arbiter orzekł, jak w p. 2 Orzeczenia.

Na podstawie § 20 ust. 2 p. 4 w zw. z § 23 ust. 1-2 Regulaminu Bankowego Arbitrażu Konsumenckiego, Arbiter orzekł o kosztach postępowania (p. 3-4).

2. Sygn. akt AB-901/11

ORZECZENIE ARBITRA BANKOWEGO

Dnia 17 lutego 2012 roku Arbiter Bankowy przy Związku Banków Polskich po rozpoznaniu w dniu 17 lutego 2012 roku w Warszawie sprawy z wniosku B.S. przeciwko Bankowi o zapłatę 960 zł 1. oddala żądanie, 2. kosztami postępowania w wysokości 50 (pięćdziesiąt) złotych obciąża Wnioskodawcę, uznając je za uiszczone w całości.

Uzasadnienie: Wnioskodawca B.S. wniósł o ustalenie, iż nie jest

zobowiązany do zapłaty na rzecz Banku kwoty 960 zł z tytułu opłaty za wydruki z historią rachunku oszczędnościowo rozliczeniowego prowadzonego na rzecz Wnioskodawcy i jego małżonki I.S. za okres 4 lat, tj. od 2008 roku do 12 maja 2011 roku.

Bank wniósł o oddalenie wniosku jako niezasadnego.

Arbiter ustalił i zważył, co następuje:

Zgłoszone roszczenie nie zasługuje na uwzględnienie.

Na wstępie rozważań przywołać należy przepis art. 3531 kc, który statuuje zasadę swobody kontraktowania,

według której strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Z kolei przesłankami odpowiedzialności kontraktowej (umownej) za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy (art. 471 kodeksu cywilnego), które muszą wystąpić łącznie, są następujące okoliczności: 1. istnienie ważnego zobowiązania; 2. niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania; 3. wina; 4. powstanie szkody; 5. związek przyczynowy między zawinionym zachowaniem sprawcy szkody, a powstałą szkodą.

Obowiązek wykazania powyższych okoliczności ciąży na Wnioskodawcy (art. 6 kodeksu cywilnego), który nie udowodnił istnienia przesłanek 2-5.

Bezspornym jest, iż Wnioskodawca wraz z żoną p. I.S. posiadał rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy w Banku, który został na wniosek Wnioskodawcy zamknięty w dniu 12 maja 2011 roku. Bezspornym jest również, iż we wrześniu 2011 roku skarżący wniósł o wydanie wyciągów potwierdzających operacje dokonane na rachunku w okresie 4 lat przed dniem zamknięcia rachunku. Bank poinformował wówczas, iż wydanie wyciągów wiązać się będzie z opłatą wynoszącą 20 zł za wyciąg za każdy miesiąc kalendarzowy, a opłata za cały wnioskowany okres wyniesie 960 zł. Bank wskazał także, że opłata wynika z Części IV Działem VIII Rozdziałem IV pkt 22 Taryfy opłat i prowizji, mająca zastosowanie do umowy stron.

Istota sporu polega na rozstrzygnięciu, czy Bank miał prawo żądać kwoty 960 zł za wydanie wyciągów z historią transakcji na rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym należącym do Wnioskodawcy i p. I.S.

Zgodnie z przepisem art. 728 § 2 kc, bank jest obowiązany przesyłać posiadaczowi co najmniej raz w miesiącu bezpłatnie wyciąg z rachunku z informacją o zmianach stanu rachunku i ustaleniem salda, chyba że posiadacz wyraził pisemnie zgodę na inny sposób informowania o zmianach stanu rachunku i ustaleniu salda. Wobec tego zapisu ustawowego, bezsporne jest zarówno w judykaturze, jak i piśmiennictwie, że choć każdy kolejny wyciąg Bank jest zobowiązany wydać żądającemu, to czynność ta może być odpłatna. Bank może bowiem pobierać przewidziane w umowie prowizje i opłaty z tytułu wykonywanych czynności bankowych oraz opłaty za wykonywanie innych czynności (art. 110 ustawy Prawo bankowe, tj. Dz. U. z 2002 r., Nr 72, poz. 665). Zgodnie z ogólnie obowiązującymi przepisami prawa (Kodeks cywilny Tytuł III Ogólne przepisy o zobowiązaniach umownych, art. 384 § 1), ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin, wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy. Zgodnie z zawartą umową pomiędzy Wnioskodawcą a Bankiem i Taryfą, której treści

Strona | 43

Wnioskodawca nie kwestionował w swoim stanowisku z 17 grudnia 2011 roku, opłata za „wydanie wydruku historii rachunku za okres poprzedzający bieżący miesiąc – dla osób fizycznych – za każdy miesiąc” wynosi 20 zł (vide: Taryfa)

Odnosząc się z kolei do twierdzenia skarżącego, iż „w swoim wniosku nie kwestionuje prawidłowości zastosowanej stawki, a jej wysokość, która nie ma żadnego uzasadnienia ekonomicznego i jest w moim przekonaniu przykładem nieuczciwych praktyk bankowych” stwierdzić należy, że podstawą pobierania przez banki opłat i prowizji związanych z dokonywanymi czynnościami bankowymi jest art. 110 Prawa bankowego, zgodnie z którym bank może pobierać przewidziane w umowie prowizje i opłaty z tytułu wykonywanych czynności bankowych oraz opłaty za wykonywanie innych czynności, w tym także opłaty za przygotowanie, sporządzenie i przekazanie informacji stanowiących tajemnicę bankową uprawnionym przez ustawę osobom, organom i instytucjom. Nie istnieją natomiast żadne przepisy, które nakazywałyby lub zakazywały bankom pobierania określonych typów opłat i prowizji. Konstruowanie tabel opłat i prowizji zależy od pozycji konkurencyjnej danego banku, jego strategii marketingowej, kosztów i zysków z poszczególnych produktów bankowych oraz grup klientów. Jeśli więc bank określi w umowie wysokość opłat związanych z daną umową, a konsument podpisując umowę zaakceptuje ich rodzaj i wysokość, są one należne bankowi z mocy umowy i jako cena za usługę bankową nie mogą zostać uznane za niedozwoloną klauzulę umowną w rozumieniu art. 3851 § 1 Kodeksu cywilnego („Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny”).

Wobec powyższego, uznając zgłoszone roszczenie za niezasadne, Arbiter Bankowy orzekł, jak w p.1.

Na podstawie § 20 ust. 2 p. 4 Regulaminu Bankowego Arbitrażu Konsumenckiego, Arbiter orzekł o kosztach postępowania (p. 2).

3. Sygn. akt: AB-927/11

ORZECZENIE ARBITRA BANKOWEGO

Dnia 15 lutego 2012 roku Arbiter Bankowy przy Związku Banków Polskich po rozpoznaniu w dniu 15 lutego 2012 roku, na posiedzeniu niejawnym sprawy z wniosku P.R. przeciwko Bankowi

o zapłatę 4.938 zł 1. zasądza od Banku na rzecz P.R. kwotę 4.938 zł

(cztery tysiące dziewięćset trzydzieści osiem) zł oraz kwotę 50 zł (pięćdziesiąt) zł z tytułu zwrotu opłaty arbitrażowej;

2. zasądza od Banku na rzecz Biura Arbitra Bankowego kwotę 246 (dwieście czterdzieści sześć) zł z tytułu zwrotu kosztów postępowania arbitrażowego.

Uzasadnienie:

Wnioskodawca P.R. wniósł o zasądzenie od Banku kwoty 4.938 zł z tytułu zwrotu niesłusznie pobranej składki za objęcie go ubezpieczeniem grupowym od ryzyka utraty stałego źródła dochodu wskutek utraty pracy.

Bank S.A. oświadczył, że istnieje możliwość skredytowania składki przy kontynuacji ubezpieczenia, jednakże po ponownym zbadaniu zdolności kredytowej Wnioskodawcy. W przypadku podjęcia pozytywnej decyzji kredytowej, pobrana z konta składka ubezpieczenia zostanie zwrócona Wnioskodawcy.

Arbiter ustalił i zważył, co następuje:

Zgłoszone roszczenie jest uzasadnione.

Na wstępie rozważań przywołać należy przepis art. 353 kc, który statuuje zasadę swobody kontraktowania, według której strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Jeśli więc strony umowy określą swoje wzajemne prawa i obowiązki, zobowiązane są do ich wykonania z należytą starannością. Z kolei przesłankami odpowiedzialności kontraktowej (umownej) za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy (art. 471 kc), które muszą wystąpić łącznie są następujące okoliczności: 1. istnienie ważnego zobowiązania; 2. niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania; 3. wina; 4. powstanie szkody; 5. związek przyczynowy między zawinionym zachowaniem sprawcy szkody, a powstałą szkodą.

Obowiązek wykazania powyższych okoliczności ciąży na Wnioskodawcy (art. 6 kc), który w ocenie Arbitra wykazał zaistnienie przesłanek z p. 2-5.

Bezspornym jest, że w dniu 20 stycznia 2010 roku Wnioskodawca zawarł z Bankiem umowę kredytu hipotecznego nr *** oraz Aneks nr 1 do umowy (dowód – umowa, aneks). Jako zabezpieczenie umowy kredytu zostało wskazane m.in. ubezpieczenie od ryzyka utraty stałego źródła dochodu wskutek utraty pracy (§ 4 p. 4 umowy). Wnioskodawca wyraził zgodę na objęcie go ubezpieczeniem grupowym na wypadek utraty pracy, zgodnie z warunkami ubezpieczenia określonymi w umowie generalnej z Towarzystwo Ubezpieczeń S.A., na okres

Strona | 44

ubezpieczenia 12 miesięcy. Koszt tego ubezpieczenia za pierwszy okres ochrony (4.949 zł) został skredytowany na podstawie § 1 p. 3.19 umowy kredytu. Po upływie 12 miesięcy Bank powiadomił o konieczności uiszczenia składki za kolejny okres ochrony (vide: pismo z dnia 17 marca 2011 roku) i pobrał z rachunku Wnioskodawcy kwotę 4.938 zł z tytułu kontynuacji ubezpieczenia.

Istota sporu sprowadza się do ustalenia prawidłowości postępowania Banku w związku z kontynuacją ubezpieczenia na wypadek utraty pracy i w tym zakresie przywołać należy § 1 p. 3.19 w zw. z § 4 ust. 4 umowy kredytu oraz § 6 p. 4 zgodnie z którym składka ubezpieczenia grupowego płatna jest za okresy ochrony zgodnie z wyborem kredytobiorcy. Jak przyznał Bank w piśmie z dnia 12 października 2011 roku, kredytodawca zobowiązał się w umowie kredytowej do dalszego kredytowania składek ubezpieczenia na wypadek utraty pracy (§ 1 p. 3.19 słowa: „kredytowana”), zatem Bank zobowiązany był zastosować zasady pobrania składki określone w § 1 6 p. 4. I tak: zgodnie z p. 4.4 podwyższenie kwoty kredytu o wysokość kredytowanej składki nastąpi w dniu wymagalności składki o równowartość składki obliczonej na podstawie aktualnej w momencie naliczania składki Tabeli. Wobec jasnego określenia sposobu działania, nie znajdował zastosowania w sprawie poboru składki zapis § 7 ust. 7 umowy, uprawniający Bank do pobrania z rachunku kredytobiorcy wymagalnej kwoty.

Odnosząc się do zarzutu Banku w zakresie konieczności złożenia przez Wnioskodawcę kolejnego wniosku o skredytowanie składki i dokonania ponownej oceny zdolności kredytowej wskazać należy, iż w umowie kredytu hipotecznego brak jest, w zakresie podwyższenia kwoty kredytu o wysokość kredytowanej składki, zapisu statuującego obowiązek złożenia wniosku wraz z dokumentami potwierdzającymi wysokość otrzymywanych dochodów. Ponadto, przywołać należy także obowiązującą w momencie zawarcia umowy kredytu Rekomendację dobrych praktyk na polskim rynku bancassurance w zakresie ubezpieczeń ochronnych powiązanych z produktami bankowymi przyjętą przez Zarząd Związku Banków Polskich w dniu 3 kwietnia 2009 roku, zgodnie z którą banki winny dołożyć należytą staranność w kwestii przekazywania klientowi przejrzystych i pełnych informacji o warunkach ochrony ubezpieczeniowej, a także w zakresie udzielania informacji odnośnie kosztów związanych z ubezpieczeniem oraz sposobem ich opłacania. Natomiast w odniesieniu do przepisów kodeksu cywilnego mających zastosowanie przy ubezpieczeniu grupowym wskazać należy na art. 808 kc, zgodnie z którym roszczenie o zapłatę składki przysługuje ubezpieczycielowi wyłącznie przeciwko ubezpieczającemu. Bank jako ubezpieczający jest zobowiązany do zapłaty składki, a kredytobiorcy objęci tym ubezpieczeniem jedynie zwracają bankowi ten koszt, zatem bank nie był pozbawiony zabezpieczenia.

oceniając zatem prawidłowość działania Banku wobec P.R. i zakładając, że staranność jego działania z uwagi na prowadzenie przezeń profesjonalnej działalności gospodarczej, przyjmuje postać szczególnej staranności (art. 355 § 2 kc) stwierdzić należy, że Bank nie dołożył należytej staranności w związku z kontynuacją ubezpieczenia od ryzyka utraty stałego źródła dochodu wskutek utraty pracy, czym wyrządził kredytobiorcy szkodę polegającą na bezpodstawnym pobraniu z jego rachunku kwoty 4.938 zł.

Wobec powyższego, uznając zgłoszone roszczenie za zasadne, należało orzec, jak w p. 1.

Na podstawie § 20 ust. 2 p. 4 w zw. z § 23 ust. 1-3 Regulaminu Bankowego Arbitrażu Konsumenckiego, Arbiter orzekł o kosztach postępowania (p. 1 i 2).

4. Sygn. akt AB-936/11

ORZECZENIE ARBITRA BANKOWEGO

Dnia 17 lutego 2012 roku

Arbiter Bankowy przy Związku Banków Polskich po rozpoznaniu w dniu 17 lutego 2012 roku w Warszawie sprawy z wniosku J.Z. przeciwko Bankowi o zapłatę 5.638,06 zł 1. oddala żądanie, 2. kosztami postępowania w wysokości 50 (pięćdziesiąt) złotych obciąża Wnioskodawcę, uznając je za uiszczone w całości.

Uzasadnienie: Wnioskodawca J.Z. wniósł o zasądzenie od Banku

kwoty 5.638,06 zł z tytułu wypłaty środków ze wspólnego rachunku oszczędnościowo- rozliczeniowego prowadzonego na rzecz J.Z. i p. T.Z.

Bank wniósł o oddalenie wniosku jako niezasadnego.

Arbiter ustalił i zważył, co następuje:

Zgłoszone roszczenie nie zasługuje na uwzględnienie.

Bezspornym jest, iż Wnioskodawca wraz z żoną posiadał rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy w Banku. W wyniku zawiadomienia przez Wnioskodawcę w dniu 12 sierpnia 2011 roku o śmierci współposiadacza rachunku p. T.Z., Bank zablokował połowę środków na rachunku, jako że udział zmarłej w rachunku wspólnym wynosił połowę, informując jednocześnie Wnioskodawcę, iż środki zostaną uruchomione na rzecz spadkobierców po przedstawieniu przez każdego z nich dokumentów potwierdzających fakt dziedziczenia, dyspozycji przelania środków na rachunek bankowy, kserokopii dokumentu tożsamości oraz informacji o właściwym urzędzie

Strona | 45

skarbowym i numerze NIP spadkobiercy. Bank w swoim stanowisku poinformował, iż wymóg otrzymania takich informacji przed dokonaniem spłaty wierzytelności należącej do masy spadkowej, wynika z art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 1983 roku o podatku od spadków i darowizn. O fakcie dokonania powiadomienia w tym zakresie świadczy kopia pisma Banku z 12 sierpnia 2011 roku załączona do wniosku Wnioskodawcy. W dniu 20 grudnia 2011 roku skarżący złożył wszystkie wymagane dokumenty i w dniu 22 grudnia 2011 roku Bank wypłacił środki zgromadzone na rachunku.

Istota sporu polega zatem na rozstrzygnięciu, czy odmowa Banku dotycząc wypłaty połowy środków z rachunku była zgodna z prawem i czy swoim działaniem Bank wyrządził szkodę w majątku Wnioskodawcy.

Za zasadne i w pełni potwierdzone przedstawionymi dokumentami należy uznać stanowisko Banku i wobec rzetelnego jego przedstawienia w odpowiedzi na wniosek, w całości do niego odesłać, bez konieczności ponownego przytaczania argumentów. Dodatkowo, przypomnieć należy o szczególnym obowiązku banków polegającym na ochronie depozytów i wskazać, że wypłata powierzonych środków może nastąpić wyłącznie na rzecz osoby uprawnionej, tj. posiadacza rachunku, osoby przez niego upoważnionej bądź spadkobiercy (art. 50 ust. 2 prawa bankowego „Bank dokłada szczególnej staranności w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa przechowywanych środków pieniężnych”). Uprawniony spadkobierca musi złożyć w banku prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku bądź notarialne poświadczenie dziedziczenia (art. 1025 § 1 kc „Sąd na wniosek osoby mającej w tym interes stwierdza nabycie spadku przez spadkobiercę. Notariusz na zasadach określonych w przepisach odrębnych sporządza akt poświadczenia dziedziczenia”) oraz potwierdzenie dokonania działu spadku, które - zgodnie z przepisem art. 1037 § 1 kc może nastąpić bądź na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami, bądź na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców.

Ponieważ współposiadaczce rachunku, p. T.Z. przysługiwała połowa zgromadzonych środków, weszły one do masy spadkowej i podlegały dziedziczeniu na zasadach ogólnych, według zasad dziedziczenia ustawowego, co wynika z „Aktu poświadczenia dziedziczenia” z dnia 26 sierpnia 2011 roku. Uznać zatem należy, iż działanie Banku w tej kwestii było prawidłowe i zgodne z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa. W ocenie Arbitra, Wnioskodawca nie wykazał, aby Bank celowo przedłużał blokadę środków należących do masy spadkowej, ani też nie udowodnił, iż prawidłowo złożył wszystkie wymagane dokumenty, które umożliwiałyby wypłatę zablokowanych środków pieniężnych. Przede wszystkim skarżący nie przedłożył dowodu złożenia w dniu 27 sierpnia 2011 roku, w Oddziale Banku w R., kompletu dokumentów koniecznych do wypłaty. Pełna dokumentacja została przekazana do Oddziału dopiero w dniu 20 grudnia

2011 roku i dwa dni później Bank wypłacił środki zgromadzone na rachunku. Tym samym brak podstaw do uznania, że Bank opóźniał wypłatę i zasądzanie od niego odsetek za opóźnienie.

Wobec powyższego, uznając zgłoszone roszczenie wobec Banku za niezasadne, Arbiter Bankowy orzekł, jak w p. 1.

Na podstawie § 21 ust. 2 p. 4 Regulaminu Bankowego Arbitrażu Konsumenckiego Arbiter obciążył kosztami postępowania w sprawie stronę przegrywającą spór (p. 2).

Powyższe orzeczenia uzyskaliśmy dzięki uprzejmości

Pani Katarzyny Marczyńskiej – Arbitra Bankowego.

PRĄD TO TEŻ TOWAR – ZDECYDUJ, OD KOGO GO KUPUJESZ. Konsument nie jest „przywiązany” do aktualnego sprzedawcy energii elektrycznej, jeśli uzna, że oferta innego sprzedawcy, działającego na terenie Jego OSD (operatora systemu dystrybucji) jest atrakcyjniejsza od obecnej, może bezpłatnie dokonać zmiany sprzedawcy. W tym celu należy zwróć uwagę na proponowaną cenę oraz na inne warunki, jak opcje płatności (w tym termin płatności i sposób dokonywania płatności), okres obowiązywania umowy i warunki wypowiedzenia. Narzędziem ułatwiającym porównanie dostępnych ofert jest tzw. kalkulator taryfowy. Kalkulator taryfowy - stanowiący narzędzie pomocnicze w podjęciu decyzji o wyborze nowego sprzedawcy - dostępny jest na stronie maszwybor.ure.gov.pl po kliknięciu w baner:

CENNIK - Kalkulator Taryf Energetycznych.

Kalkulator jest aplikacją internetową, która umożliwia porównywanie ofert cenowych sprzedawców, które są skierowane do odbiorców energii w gospodarstwach domowych. Aplikacja pokazuje różnicę w koszcie zakupu energii elektrycznej w ujęciu rocznym. Ponadto odbiorca ma możliwość zapoznania się z dodatkowymi informacjami dotyczącymi dostępnych ofert sprzedawców, takimi jak np. gwarancja stałej ceny lub ostrzeżenie o dodatkowej opłacie handlowej. Pamiętajmy: Przed zmianą sprzedawcy należy:

- dokładnie zbadać ofertę nowego sprzedawcy – przede wszystkim ceny;

- sprawdzić opcje płatności;

Strona | 46

- ustalić okres obowiązywania kontraktu i warunki wypowiedzenia (czy kontrakt jest przedłużany automatycznie)

- sprawdzić, czy nie ma ukrytych opłat (typu kary za kolejną zmianę, które w przypadku pojawienia się w umowie byłyby praktykami niedozwolonymi).

Źródło: www.maszwybor.ure.gov.pl

Rada reklamy – wybrane uchwały

I. Uchwała Nr ZO 26/12 z dnia 1 marca 2012 roku Zespołu Orzekającego w sprawie sygn. Akt: K/158/11

1. Zespół Orzekający Komisji Etyki Reklamy, działającej przy Związku Stowarzyszeń Rada Reklamy, w składzie: 1) Paweł Wiśniewski – przewodniczący, 2) Marek Janicki – członek, 3) Sławomir Jędrzejewski – członek, na posiedzeniu w dniu 1 marca 2012 roku, po rozpatrzeniu skargi o sygnaturze akt K/158/11 złożonej, na podstawie pkt. 7 Regulaminu Rozpatrywania Skarg, przez konsumenta (bliższe dane w aktach sprawy), (dalej: Skarżący), przeciwko Polskiej Telefonii Cyfrowej S.A. z siedzibą w Warszawie (dalej: Skarżony), dotyczącej reklamy telewizyjnej postanawia oddalić skargę. 2. Zespół Orzekający ustalił, co następuje: Do Komisji Etyki Reklamy wpłynęła skarga o sygn. akt K/158/11. Przedmiotem skargi była reklama telewizyjna usług telefonicznych Heyah. Skarżący w prawidłowo złożonej skardze podniósł, iż „Skarżona reklama (W Heyah dostajesz za nic - nowa reklama z Ryśkiem!) w sposób jednoznaczny przedstawia treści niedopuszczalne. Podczas jej emisji propagowana jej przemoc a także niewłaściwe użycie ładowarki. Po jej emisji mój niespełna 2 letni syn zaczął powtarzać jej treść wkładając sobie ładowarkę telefoniczną do nosa!!!! Proszę o zbadanie sprawy gdyż nie jest to jedyna tego typu reklama Heyah. Jako konsument jestem zbulwersowany i żądam usunięcia reklamy. Ponadto kieruję zapytanie na jakiej podstawie została ona dopuszczona do emisji?”.

W czasie posiedzenia skargę przedstawiał i popierał arbiter-referent. Wniósł o uznanie reklamy za sprzeczną z dobrymi obyczajami (art. 2 ust. 1 Kodeksu Etyki Reklamy) oraz zarzucił, że reklama nie była prowadzona w poczuciu odpowiedzialności społecznej oraz zgodnie z zasadami uczciwej konkurencji. Wniósł również o uznanie reklamy za niezgodną z art. 5 Kodeksu Etyki Reklamy, w myśl którego reklamy nie mogą zawierać elementów, które zachęcają do aktów przemocy. Skarżony złożył pisemną odpowiedź na skargę i nie uczestniczył w posiedzeniu. Skarżony poinformował, iż w związku z zawiadomieniem Biura Rady Reklamy z dnia 8 grudnia 2011 r. o skierowaniu do rozpatrzenia przez Zespół Orzekający skargi konsumenta przeciwko Polskiej Telefonii Cyfrowej S.A. (dalej również jako: „PTC" lub „Spółka") wnosi o oddalanie skargi w całości z powodu braku faktu naruszenia norm Kodeksu Etyki Reklamy. Skarżony wyjaśnił, że w dniu 8 grudnia 2011 r. został mu doręczony wraz z powyższym zawiadomieniem odpis skargi konsumenta (sygn. K/158/11), złożonej przez stronę internetową, dotyczącej telewizyjnej reklamy usług PTC i emitowanej w telewizji Polsat 15 listopada 2011 r. o godz. 10:00. Jak ustalił Skarżony, skarga dotyczy spotu reklamowego będącego częścią kampanii „Heyah Premix". W opinii Skarżonego zarzuty Skarżącego są całkowicie bezpodstawne, ponieważ reklama nie narusza norm Kodeksem Etyki Reklamy (KER). W szczególności Skarżony zauważył, że jego działania w zakresie prowadzenia kampanii reklamowej usług są prowadzone zawsze z należytą starannością, zgodnie z dobrymi obyczajami oraz są prowadzone w poczuciu odpowiedzialności społecznej i zgodnie z zasadami uczciwej konkurencji. Stąd brak jest podstaw do stwierdzenia, że doszło do naruszenia przepisu art. 2 KER. Kampania „Heyah Premix" została przygotowana na zlecenie PTC przez agencję reklamową, która jako profesjonalista w dziedzinie reklamy realizuje zlecone projekty zgodnie z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa. Z kolei PTC zarówno na etapie opracowywania koncepcji kampanii reklamowej, jak i nadzoru jej wykonania oraz wdrożenia działała z należytą starannością przyjętą dla profesjonalisty kierowała się zasadami uczciwej konkurencji, prawami konsumenta i dobrymi obyczajami. Jako, że zarzut Skarżącego został postawiony w związku z reakcją dziecka na obejrzaną reklamę, Skarżony w szczególności zwraca uwagę na zasadę ogólną dotyczącą

Strona | 47

odpowiedzialności społecznej w zakresie prowadzenia działań objętych postanowieniami KER. Kierując się tą właśnie zasadą PTC dochowuje należytej staranności, aby materiały reklamowe nawet te, które nie są nakierowane do dzieci, nie zawierały elementów, które mogłyby zagrażać psychicznemu lub fizycznemu zdrowiu dzieci i młodzieży w tym, aby mogły prowadzić do nietrafnego postrzegania rzeczywistości. Skarżony ma świadomość, że materiał jakkolwiek nie kierowany do dzieci, może przez nie zostać zauważony. Skarżony podkreślił, iż rzeczona reklama nie jest skierowana do dzieci. Użytkownikiem usługi Heyah są wprawdzie w dużej mierze młodzi ludzie, to jednak ani produkt, ani reklama nie są kierowane do dzieci, w szczególności niespełna 2- letnich. Konsekwencje obejrzenia reklamy telewizyjnej przez 2-letnie dziecko ponosi zawsze jego rodzic lub opiekun i jest bezpodstawnym, aby przenosić tę odpowiedzialność na podmiot reklamujący swoje usługi. Zachowanie niespełna 2-letniego dziecka polegające na wkładaniu przez nie wtyczki ładowarki do nosa nie może być argumentem świadczącym o naruszeniu przez treść reklamy jakichkolwiek obowiązujących norm prawnych w zakresie reklamy. Biorąc pod uwagę, iż przekaz reklamowy tworzy się zawsze przy założeniu odbiorcy przekazu, którym jest przeciętny konsument (w tym przypadku nie dziecko), zdaniem Skarżonego jest oczywiste, że przeciętny konsument w tym przypadku jest świadomy do czego jest przeznaczona ładowarka i będzie wiedział, że naładowanie telefonu nie następuje poprzez włożenie ładowarki do nosa a więc potrafi odczytać treść reklamy właściwie. Odnosząc się do podstawowych zasad reklamy zawartych w punkcie III KER w art. 5 mówiącym, iż reklamy nie mogą zawierać elementów, które zachęcają do aktów przemocy, Skarżony podał co następuje: Reklama przedstawia scenę, w której świnka uderza jedną z postaci, a lektor odczytuje wówczas hasło „dostajesz za nic", co stanowi element całej historii zbudowanej w reklamie. Zdaniem Skarżonego, nawet uznając, że powyższe hasło może wybranym odbiorcom kojarzyć się z uderzeniem jako biciem, nie jest to argument świadczący o tym, że reklama nawołuje do przemocy. Slogan „dostajesz za nic" mówi o tym, że cena wybranych opcji usług w ramach Heyah Premix mieści się w ramach opłaty za doładowanie albo jest aktywna bez żadnej opłaty. Należy też wziąć pod uwagę konwencję reklamy telewizyjnej, która jest częścią całej kampanii reklamowej dotyczącej Heyah Premix. Kampania jest oparta na żartobliwym i przewrotnym przekazie. Obie formy przekazu: żart i przewrotność są dopuszczalne jako forma zachęcania do korzystania z usług i zachwalania przez reklamującego swój produkt. Jak wiemy reklama opiera się na pewnej umowności, skrótowości i grze skojarzeń. W tym przypadku zastosowano skojarzenie ryjka świnki-postaci reklamy z kontaktem elektrycznym. Zastosowano alegorię a więc przedstawienie pewnego pomysłu przy pomocy obrazu symbolicznego, satyrycznego, a jako główne narzędzie posłużył tu humor i przenośnia, bo jak wiadomo

kot nie jest zdolny do posłużenia się wtyczką celem umieszczenia jej w nosie świnki. Niezależnie od ewentualnych umiejętności kota, dziurki nosa świnki nie są źródłem elektryczności i jest także zupełnie nieracjonalne, aby na podstawie filmu wysuwać wniosek, że dziurki nosa służą do wkładania wtyczki. Mając świadomość, że małe dziecko może odbierać zaobserwowane zdarzenia dosłownie i może próbować je powtórzyć należałoby się raczej zastanowić dlaczego do takiej sytuacji w przypadku dziecka Skarżącego doszło i czy jest odpowiednie aby niespełna 2-letnie dziecko w ogóle oglądało reklamy. Pozostaje to oczywiście decyzją rodzica natomiast wobec przyzwolenia przez rodzica na oglądanie przez tak małe dziecko reklamy, odpowiedzialność za skutki ponosi wyłącznie rodzic. Ponadto Skarżony zauważył, że kampania reklamowa „Heyah Premix" jest na dzień dzisiejszy zakończona, a rzeczony spot był w emisji w okresie od 10/10/11 r. do 18/12/11 r. z przerwą w dniach 31/10-6/11. Wobec powyższego Skarżony stwierdził, że wniosek o oddalenie w całości skargi konsumenta jest zasadny. 3. Zespół Orzekający zważył co następuje: Zespół Orzekający uznał, że przedmiotowa reklama nie narusza norm Kodeksu.

Zespół Orzekający wziął pod uwagę, że reklama jest przedstawiona w formie humorystycznej kreskówki. Przyjęta konwencja reklamy dopuszcza zastosowanie absurdalnego humoru.

W opinii Zespołu Orzekającego przedmiotowy przekaz reklamowy nie zawiera treści zachęcających do aktów przemocy. Zdaniem Zespołu Orzekającego reklama nie narusza dobrych obyczajów i była prowadzona w poczuciu odpowiedzialności społecznej.

W związku z powyższym, na podstawie pkt 37 ust. 1) lit b) Regulaminu Rozpatrywania Skarg Zespół Orzekający orzekł jak w pkt 1 uchwały.

Zgodnie z pkt.50 Regulaminu Rozpatrywania Skarg z dnia 25 listopada 2010r., stronom przysługuje prawo do odwołania się od uchwały Zespołu Orzekającego w terminie 10 dni od daty doręczenia uchwały. Podstawę odwołania mogą stanowić wyłącznie nowe fakty i dowody, nieznane zainteresowanej stronie w dacie podjęcia przez Zespół Orzekający uchwały.

2. Uchwała Nr ZO 16/12 z dnia 7 lutego 2012 roku Zespołu Orzekającego w sprawie sygn. Akt: K/144/11

1. Zespół Orzekający Komisji Etyki Reklamy, działającej przy Związku Stowarzyszeń Rada Reklamy, w składzie:

Strona | 48

1) Paweł Wiśniewski – przewodniczący, 2) Małgorzata Augustyniak – członek, 3) Andrzej Garapich – członek, na posiedzeniu w dniu 7 lutego 2012 roku, po rozpatrzeniu skargi o sygnaturze akt K/144/11 złożonej, na podstawie pkt. 7 Regulaminu Rozpatrywania Skarg, przez konsumenta (bliższe dane w aktach sprawy), (dalej: Skarżący), przeciwko STIHL Spółka z o.o. z siedzibą w Tarnowie Podgórnym (dalej: Skarżony), dotyczącej reklamy telewizyjnej postanawia uznać, że reklama narusza normy Kodeksu Etyki Reklamy. 2. Zespół Orzekający ustalił, co następuje: Do Komisji Etyki Reklamy wpłynęła skarga o sygn. K/144/11. Przedmiotem skargi była reklama telewizyjna narzędzi STIHL, w której mały człowieczek jest pomocnikiem dodawanym do produktów STIHL przy ich zakupie. Skarżący w prawidłowo złożonej skardze podnosił, iż „W REKLAMIE UKAZANA JEST POSTAĆ CZŁOWIEKA W SPOSÓB NIEGODNY. JEST ON MAŁYM POMOCNIKIEM, WRĘCZ NIEWOLNIKIEM DODAWANYM DO PRODUKTÓW STIHL PRZY ICH ZAKUPIE. PO WYKONANIU PRACY ODWIESZANY JEST JAK NARZĘDZIE. NIE GODZI SIE W TAKI SPOSÓB PRZEDSTAWIAĆ CZŁOWIEKA I ZRÓWNYWA GO Z PRZEDMIOTEM. UCZY TO WYKORZYSTYWANIA LUDZI I TRAKTOWANIA ICH W SPOSÓB PRZEDMIOTOWY.” W czasie posiedzenia skargę przedstawiał i popierał arbiter-referent. Wniósł o uznanie reklamy za sprzeczną z dobrymi obyczajami (art. 2 ust. 1 Kodeksu Etyki Reklamy) oraz zarzucił, że reklama nie była prowadzona w poczuciu odpowiedzialności społecznej oraz zgodnie z zasadami uczciwej konkurencji. Wniósł również o uznanie reklamy za niezgodną z art. 4 Kodeksu Etyki Reklamy, w myśl którego „reklamy nie mogą zawierać treści dyskryminujących, w szczególności ze względu na rasę, przekonania religijne, płeć lub narodowość.”. Skarżony złożył pisemną odpowiedź na skargę i nie uczestniczył w posiedzeniu. W odpowiedzi na skargę Skarżony poinformował, że wnosi o oddalenie skargi w całości, jako bezzasadnej. Skarżony stwierdził, że skarga jest niezasadna i że nie zamierzał w żaden sposób naruszyć godności człowieka i w swojej ocenie tego nie zrobił. Skarga konsumenta wynika prawdopodobnie z niedostatecznej uwag podczas oglądania

filmu reklamowego, co prowadzi do błędnej interpretacji zawartego w nim przekazu. Skarżony wyjaśnił, że w filmie nie pokazano relacji pomiędzy „sprzedawcą" a „pomocnikiem", czy też „niewolnikiem", (jak to napisano w skardze), co mogłoby „uczyć wykorzystywania ludzi i traktowania ich w sposób przedmiotowy". Sprzedawca i jego pomocnik są przecież jedną i tą samą osobą. „Pomocnik sprzedawcy" jest miniaturą „sprzedawcy". Skarżony stwierdził, że nie można zatem dyskutować o przedmiotowym traktowaniu człowieka, bo tego w spocie reklamowym nie pokazano. Scenka mówi o wysokim poziomie profesjonalizmu sprzedawcy i jego sympatycznym, pełnym troski podejściu do klienta i produktu. Skarżony poinformował, że w filmie reklamowym, o którym mowa, zastosowano przenośnię. Sprzedawca sam oferuje klientowi swoje usługi i doradztwo w każdej chwili użytkowania zakupionego urządzenia. Symbolem opieki jest wesoła miniaturka jego osoby towarzysząca Klientowi podczas pracy. Scenka mówi zatem o tym, że produkty STIHL można nabyć wyłącznie u Autoryzowanych Dealerów, którzy świadczą profesjonalne usługi, fachowe doradztwo i serwis. Zastosowanie przenośni jest zdaniem Skarżonego oczywiste. Nawet jednak gdyby przyjąć miniaturkę Sprzedawcy za osobę, z jej mimiki i gestów oraz z zachowania Klienta nie wynika, by czyjakolwiek godność była naruszana. Klient nie traktuje figurki sprzedawcy (symbolu serwisu i stałej opieki) przedmiotowo. Sprzedawca pomaga mu, klient chętnie z tej pomocy korzysta Klient traktuje go przyjaźnie, uśmiecha się do niego dziękując za pomoc. Skarżony podkreślił, iż jest to pierwsza skarga na jego reklamę pomimo jej globalnego zasięgu. Emitowana wersja jest adaptacją reklamy na polski rynek bez ingerencji w warstwę merytoryczną spotu. Na koniec Skarżony zapewnił, że nie jest jego intencją, aby emitowane reklamy urażały kogokolwiek bądź wzbudzały jakiekolwiek złe skojarzenia. 3. Zespół Orzekający zważył co następuje: Zespół Orzekający podzielił zarzuty Skarżącego i dopatrzył się w przedmiotowej reklamie naruszenia norm Kodeksu. Zespół Orzekający uznał, że przedmiotowa reklama narusza dobre obyczaje i nie była prowadzona w poczuciu odpowiedzialności społecznej. Zespół Orzekający podkreślił, że reklama traktuje przedmiotowo pomocników klienta symbolicznie przedstawionych za pomocą miniatury człowieka. W opinii Zespołu Orzekającego reklama nie mieści się w ramach przyjętych norm etycznych, ponieważ propaguje negatywne wzorce polegające na przedmiotowym podejściu do człowieka – pomocnika sprzedawcy STIHL.

Strona | 49

Ważne dla rzeczników:

W związku z powyższym, na podstawie pkt 37 ust. 1) lit c) Regulaminu Rozpatrywania Skarg Zespół Orzekający orzekł jak w pkt 1 uchwały. Zgodnie z pkt.50 Regulaminu Rozpatrywania Skarg z dnia 25 listopada 2010r., stronom przysługuje prawo do odwołania się od uchwały Zespołu Orzekającego w terminie 10 dni od daty doręczenia uchwały. Podstawę odwołania mogą stanowić wyłącznie nowe fakty i dowody, nieznane zainteresowanej stronie w dacie podjęcia przez Zespół Orzekający uchwały. Źródło: www.radareklamy.pl

Stowarzyszenie Rzeczników Konsumentów zostało

zaproszone przez Panią Różę Gräfin von Thun und Hohenstein - Posłankę do Parlamentu Europejskiego do udziału w konsultacjach społecznych dotyczących powstania Europejskiej Platformy Rozstrzygania Sporów. Obecnie Pani Poseł w Parlamencie Europejskim w ramach Komisji Rynku Wewnętrznego i Ochrony Konsumenta pracuję nad projektem rozporządzenia Komisji Europejskiej dotyczącym ODR (On-line Dispute Resolution) czyli Internetowych Metod Rozstrzygania Sporów.

Ze szczegółami dotyczącymi tegoż przedsięwzięcia można zapoznać się na stronie Stowarzyszenia w zakładce: Konsultacje społeczne. Znajdziecie tam Państwo m.in. pytania dotyczące ODR. Prosimy o przesyłanie pocztą elektroniczna na adres stowarzyszenia lub też bezpośrednio na adres konsultacje@rozathun.pl Państwa odpowiedz na zadane w ankiecie pytania. Termin konsultacji upływa w dniu 18 kwietnia 2012 r.

Opinia prawna

w sprawie zlecenia zadań powiatu w zakresie ochrony praw konsumentów podmiotowi

zewnętrznemu

Stan faktyczny Fundacja z Warszawy występuje do starostów powiatów z propozycją przejęcia zadań powiatu w zakresie ochrony praw konsumenta. Fundacja wskazuje jako podstawę swojej propozycji następujące przepisy:

1. art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym, 2. art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1996 roku o gospodarce komunalnej.

Działając na podstawie tych przepisów fundacja chce współpracować z powiatami w zakresie zadań powiatów określonych w przepisach:

1. art. 4 ust. 1 pkt 18 ustawy o samorządzie powiatowym oraz 2. przepisach określonych w rozdziale 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów.

Stan prawny Powiat115 realizuje swoje zadania własne poprzez: 1) tworzenie przez powiat własnych jednostek organizacyjnych, 2) powierzanie realizacji zadań powiatu innym podmiotom w drodze umów.

Jednostki organizacyjne tworzone przez powiat w celu wykonywania zadań mogą przybierać różne formy prawne. Wyróżnia się jednostki pozostające w strukturze powiatu (jednostki prawnie niewyodrębnione) oraz jednostki pozostające poza tą strukturą (jednostki prawnie wyodrębnione).

Powiatową jednostką organizacyjną jest również starostwo powiatowe, działające w formie jednostki budżetowej. Organizację i zasady funkcjonowania starostwa powiatowego określa regulamin organizacyjny uchwalany przez radę powiatu na wniosek zarządu (art. 35 ust. 1 ustawy o samorządzie powiatowym - Dz.U. z 2001 r., Nr 142, poz. 1592 ze zm..). Zgodnie z art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2009 r., Nr 157, poz. 1240 ze zm.), jednostka budżetowa działa na podstawie statutu, który powinien określać w szczególności jej nazwę, siedzibę i przedmiot działalności. Statut nadaje jednostce organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego (rada powiatu).

Ustawodawca dał teoretycznie możliwość wyboru, w jaki sposób powiat będzie te zadania wykonywał.

Stwierdzić jednak należy, że wprawdzie przepis art. 6 ust. 1 ustawy o samorządzie powiatowym dopuszcza zawieranie przez powiat umów z innymi podmiotami, w tym z organizacjami pozarządowymi, w celu wykonywania zadań własnych, jednak możliwość taką należy rozważać w świetle zasad wynikających z uregulowań ustrojowych oraz ograniczeń wynikających wprost z przepisów prawa, a przede wszystkim mając na względzie charakter zadań116.

115 J. Jagoda, Komentarz do art. 6 ustawy o samorządzie powiatowym, LEX, stan prawny na 22.10.2007. 116 Tak w odniesieniu do wykonywania zadań własnych przez gminy WSA w Warszawie w wyroku z 16 V 2006 r., I SA/Wa 1818/05,

Konsultacje społeczne - Europejska Platforma Rozstrzygania Sporów

Strona | 50

Przepis art. 4 ust. 1 pkt 10 ww. ustawy o samorządzie powiatowym jest tylko przepisem blankietowym. Doprecyzowanie określonych tam zadań i kompetencji następuje poprzez ustawy szczegółowe. Taką ustawą w podstawowym i zasadniczym zakresie jest ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów z 16 lutego 2007 r. (Dz. U. z 2007 r., Nr 50, poz. 331 ze zm. – dalej: ustawa). Ustawa ta w sposób bardzo szczegółowy reguluje sposób wykonywania zadań w zakresie ochrony konsumentów przez samorząd powiatowy, w tym przez miasta na prawach powiatu.

Poświęcony jest temu cały rozdział 2 działu V ustawy (art. 39 – 46). Ustawodawca wskazał, że zadania w zakresie ochrony konsumentów w powiecie realizuje powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów (art. 39 ust. 1). Rzecznik jest zatrudniony w starostwie powiatowym i jest on pracownikiem samorządowym (art. 40 ust. 1 do 5).

Skoro ustawodawca tak szczegółowo uregulował status i pozycję podmiotu wykonującego zadania powiatu w zakresie ochrony praw konsumentów, to nie jest możliwe uznanie, że w tym zakresie powiat ma dowolność w wyborze formy wykonywania zadań publicznych, o jakiej mowa w ww. art. 6 ust. 1 ustawy o samorządzie powiatowym. W tym zakresie wyłączona jest możliwość powierzania realizacji zadań powiatu innym podmiotom w drodze umów. Ustawodawca bowiem wyraźnie zastrzegł, że rzecznik konsumentów działa w ramach jednostki organizacyjnej jaką jest starostwo powiatowe.

Ponadto, zważyć należy, ze rzecznik nie wykonuje jedynie czynności czysto usługowych wobec ludności (poradnictwo), ale ma i inne uprawnienia, w tym władcze. Może bowiem występować do przedsiębiorców z w sprawach ochrony praw i interesów konsumentów, a przedsiębiorcy mają obowiązek udzielić rzecznikowi wyjaśnień i informacji. Przepisy te (art. 42 ust. 1 pkt 3 w zw. z ust. 4 ustawy) są ustawową ingerencją w prawa innych podmiotów (przedsiębiorców – w ich prawo wolności wykonywania działalności gospodarczej). Przepisów ingerujących w prawa innych podmiotów nie można wykładać rozszerzająco.

Zgodnie z przepisem art. art. 9 ustawy z dnia z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2010 r., Nr 220, poz. 1447 ze zm.) wykonując swoje zadania, w szczególności w zakresie nadzoru i kontroli, właściwy organ działa wyłącznie na podstawie i w granicach prawa, z poszanowaniem uzasadnionych interesów przedsiębiorcy. Ustawodawca wyraźnie wskazuje, że wobec przedsiębiorcy zadania w zakresie nadzoru i kontroli może

opubl. LEX nr 227701, który to wyrok należy też odnosić wprost do wykonywania zadań własnych przez powiat.

wykonywać „organ”, a nie inny podmiot, któremu powierzono zadania organu. Żadne przepisy nie upoważniają podmiotów prawa prywatnego (takim jest fundacja) do ingerowania w prawa innych podmiotów w sposób władczy. Jeśli tak się dzieje, to wynika to wprost przepisu prawa (np. organy samorządów prawniczych wpisują na listy osoby uprawnione do wykonywania zawodu po przeprowadzeniu szczegółowego postępowania, a odmowa wpisu stanowi decyzję administracyjną – jednak taka konstrukcja prawna wynika z przepisów). Gdyby przyjąć, że powiat może wykonywać zadania rzecznika konsumentów na podstawie umowy z organizacją pozarządową, to ta organizacja nie posiadając kompetencji, nie mogłaby występować do przedsiębiorców. Fundacja wprawdzie twierdzi, że będzie występować z takimi roszczeniami wobec przedsiębiorców, ale nie będzie mogła powołać się na podstawie prawną z art. 42 ust. 1 pkt 3 ustawy. Ponadto przedsiębiorca, będący osobą fizyczną, który naruszy obowiązek udzielenia fundacji wyjaśnień i informacji będących przedmiotem wystąpienia lub obowiązek ustosunkowania się do uwag i opinii fundacji, nie będzie podlegał karze grzywny (art. 114 ustawy). Strona przedmiotowa wykroczenie dotyczy naruszenia obowiązku wobec rzecznika, a nie każdego innego podmiotu, wykonującego jego zadania. Ustawodawca typizując wykrocznie nie typizował wykroczenia „pustego”, tj. takiego, którego przesłanki nie mogą się ziścić. Jest bowiem racjonalnym ustawodawcą.

Ponadto argumentem przemawiającym przeciw dopuszczeniu konstrukcji działania powiatu poprzez organizację pozarządową jest to, że sama ustawa osobno przewiduje udział organizacji konsumenckich w ochronie praw konsumentów (art. 37 in fine i art. 45 – 46 ustawy). Wynika z tego, że ustawodawca przewidziała dla organizacji konsumenckich (pozarządowych) samodzielne zadania, niezależne od zadań rzecznika konsumentów. Gdyby ustawodawca dopuszczał udział tych organizacji w ochronie konsumentów w zastępstwie rzecznika, to przepisy te byłyby zbędne. Tak się nie stało, a ponadto zadania tych organizacji są nieco inne niż zadania rzecznika (nie pokrywają się całkowicie), co też świadczy o tym, że zamiarem ustawodawcy były zróżnicowania zadań tych podmiotów, a nie ich dublowani się. Organizacje to mogą w szczególności realizować zadania państwowe w dziedzinie ochrony konsumentów, zlecane przez organy administracji rządowej i samorządowej (art. 45 ust. 2 pkt 7 ustawy). Mogą realizować poszczególne zadania, a nie wykonywać wszystkie zadania jednostki samorządu terytorialnego w zakresie ochrony konsumentów.

Ponadto można podnieść, że organizacje konsumenckie, działając na podstawie ww. art. 45 ust. 2 pkt 7 ustawy mogą realizować zadania samorządu terytorialnego jedynie na szczeblu samorządu wojewódzkiego, a nie gminnego czy przede wszystkim powiatowego. Dzieje się tak, ponieważ ustawa o samorządzie gminnym nie przekazuje gminom zadań z zakresu ochrony praw konsumentów. Stąd gmina

Strona | 51

nie zleci żadnego zadania z tego zakresu fundacji. Nie zleci go też powiat, ponieważ, jak wynika z powyższych rozważań, ustawa w tym zakresie nie dała powiatowi dowolności w zakresie, kto będzie te zadania realizował. Stąd wniosek, że takie zlecenie może nastąpić tylko ze strony samorządu wojewódzkiego. Samorząd te wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim określone ustawami, w szczególności w zakresie ochrony praw konsumentów (art. 14 ust. 1 pkt 12 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa - Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 z późn. zm.). Niejako na marginesie można wskazać, że samorząd województwa będzie wykonywał zadania z tego przedmiotu przede wszystkim w zakresie edukacji konsumenckiej, w szczególności przez wprowadzenie elementów wiedzy konsumenckiej do programów nauczania w szkołach publicznych (art. 38 ustawy). I w tym zakresie może zlecić ich prowadzenie fundacji lub innej organizacji pozarządowej.

Przyjęcie, że w zastępstwie powiatu może działać organizacja pozarządowa spowoduje też, że konsumenci zostaną pozbawieni ochrony procesowej. Poszczególne przepisy (KPC, innych ustaw) wskazują na rzecznika konsumentów jako na legitymowanego formalnie do wytaczania powództw i wstępowania do toczących się już postępowań. Dają mu też uprawnienia materialnoprawne w pewnym zakresie spraw. Nie dają takiej możliwości powiatowi ale rzecznikowi. W postępowaniu cywilnym zasadą jest, że o ochronę w drodze powództwa może wystąpić strona. Może być to strona stosunku cywilnoprawnego. Może też to być inny podmiot, ale tylko wtedy, gdy ustawa przyznaje mu taką kompetencję. Kodeks postępowania cywilnego (oraz inne przepisy) konsekwentnie wskazują na rzecznika konsumentów jako na stronę w znaczeniu formalnym, bądź w znaczeniu

materialnym. W żadnym z przepisów nie jest wskazany powiat, jako posiadający przymiot strony postępowania cywilnego. Stąd, jeśli nawet powiat zawarłby umowę z fundacją w przedmiocie wykonywania zadań rzecznika konsumentów, to fundacja ta nie mogłaby realizować funkcji procesowych na rzecz konsumentów, ani też powództw samoistnych. Wprawdzie fundacja wskazuje, że występowałaby z roszczeniami w drodze postępowania sądowego, jednak nie byłoby to powództwo powiatu, a jedynie tylko i wyłącznie tej fundacji. Stąd powiat całkowicie zrezygnowałby z tej formy ochrony konsumentów. Nie jest to zaś możliwe, ponieważ powiat nie może w całości zrezygnować z wykonywania jakiegoś zadania własnego.

Przyjęcie możliwości przekazania zadań powiatu przez fundację spowoduje, że powiat nie będzie mógł realizować następnego z zadań. Nie będzie mógł nigdy wystąpić jako oskarżyciel w sprawach o wykroczenia (art. 42 ust. 3 ustawy). Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia nie pozwala na przenoszenie na inny podmiot uprawnień procesowych. Stąd powiat całkowicie zrezygnowałby z tej formy ochrony konsumentów. Nie jest to zaś możliwe, ponieważ powiat nie może w całości zrezygnować z wykonywania jakiegoś zadania własnego.

Wnioski

Powiat nie może zlecić innemu podmiotowi, w szczególności fundacji zadań w zakresie ochrony praw konsumentów.

Zupełnie marginalnie należy podnieść, że pismo zawiera pięciokrotnie rozdział 2, stąd nie do końca precyzyjne wskazanie obszaru współpracy fundacji z powiatami nie pozwala się precyzyjnie do tej propozycji odnieść.

Biuletyn jest współfinansowany ze środków Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

Konferencja z okazji: 50 lat Praw Konsumentów Tarnów, 17 - 18 maja 2012 r.

Organizatorzy:

Więcej informacji wkrótce na: www.rzecznicy.konsumentow.eu